Benkene på VangenFRODE F. JACOBSEN

TRUDVANG, AURLAND 26.10.2017

Benkane var grøne, fleire og større før

‘Benkene på Vangen’ er ein viktig del av folks forteljingar om Vangen og av dagleglivet på Vangen for mange. Mange vaksne minnast tida då benkane var større, fleire og grøne, og lettare å flytta på av di dei ikkje hadde tunge jarnføter som no. For nokre var benkane mot kyrkjemuren ein stad å sitje i skjul, mot vindauga i hus i nærleiken. Ein stad ein kunne sitje trygt mange ungdomar saman og kommentera folk som kom forbi. Ein stad der dei kunne skriva seg inn i landsskapet gjennom å rissa inn initialar og hjarte på det store treet som stod der den gongen. Benkane gav kvile mellom slåball-øktene på Gatao (‘torget’).

‘Benkene på Vangen’ er òg mykje i bruk i dag, ein bruk som varierer mykje med årstida. Dei flyttar seg ofte litt i løpet av året, og eit par av dei òg i løpet av døgnet, slik som den nyare Raude Kross benken, som ingen synest å ha fått eit fast ‘eigarskap’ til, eller dei to benkane føre Sparbutikken, som ungdomar av og til snur mot kvarandre. Då sit dei tettare og kan kvile føtene.

I folks historier gjev benkane meining i lys av fortida og minne, og i lys av korleis ein trur Vangen og Gatao kjem til å verte i framtida.

Bilane på Vangen

Bilane er effektive okkupantar av Gatao som legg premiss for korleis andre brukar ‘byrommet’ og korleis andre kjem seg fram. Mor med barnevogna som går i lang sirkel rundt bilane på veg til butikken kunne gjerne tenkje seg både ein tryggare og snøggare veg over Gatao. Og syklisterlever farleg i eit rom som er mest bilane sitt.

Men bilane skaper òg liv, og bidreg til å helde liv i butikkane i sentrum.

Bilane gjev skjul. Når folk til dømes sit føre Sparbutikken, røykarar, eldre som kjem for å handle eller for å slå av ein prat med kjende, eller ungdomar etter skuletid, sit dei litt i skul bak bilane, samstundes som dei både ser og blir sedd.

Gatao er fylt med ulike paradoks.

Spontan motorsykkelsamling på Vangen

Livet på Vangen varierer sterkt i løpet av året. Både døgn- og vekessyklus vert prega av dei to ‘hovudårstidene’, vinterhalvåret, då sola (og turistane) forsvinn og ‘brytaren vert skrudd av’, og sumarhalvåret, då ‘brytaren vert skrudd på’.

Syklar på Vangen

Folk syklar mykje på Vangen, ikkje minst ungdomar. Òg eit anna lett framkomstmiddel er eit fast innslag på Vangen, små ‘bilar’ frå hjelpemiddelsentralen som eldre kjem seg lett fram med. Er Gatao laga med tanke på desse ‘storbrukarane’ av Vangen?

Gamal og ny benk mot kyrkjemuren

Benken på flyttefot: eit sumarbilete

Kven eig den nye benken?

Kva Vangen er og kan verte heng tett saman med kva stader som ligg nær og rundt Vangen og aktivitetar knytt til desse. Jordbruk, fiske, jakt og andre aktivitetar grip inn i kva Vangen er for folk i det daglege. Aurland som skulestad, med jordbruksskule og barne- og ungdomsskule, og Aurland som turiststad, er viktige føresetnader.

Kva Gatao er og har av moglegheiter, heng saman med annleis og komplementære stader som ‘Island’ over elva, kaien og hamna, badelaguna, ‘dissa’ og ‘gropi’ der ungdomar i ny og ne trekk seg attende frå Gatao, kyrkja og kyrkjehagen og mykje meir.

Bubil og infoskilt på Gatao

Spontane samlingar i kald haustsol

Minibanken: der ingen skulle tru…

«Det er veldig mange ungdomar som brukar å gå inn i minibanken og sette der fordi det er varmt, det er ein stikkontakt der, og me har ein plass å sitje om det er dårlig ver eller veldig kaldt. Dette er ganske dumt fordi banken har sagt ifrå at det ikkje er lov å sitje der, fordi kundane til banken har klaga på at det er fullt der inne når dei skal ta ut pengar frå minibanken» (‘Silje’, tenåring).

Gropi og dissa

‘Dissa’ og ‘gropi’ gjev både skjul og utsyn mot fjorden og til folk som går langs kaien. Her er ein berre eit par skritt unna Gatao, og tett på hamna. Vegen frå Gatao forbi dissa, gjennom gropi og ned til hamna er langt frå nokon allmenning. Han er snarere ein krokete veg gjennom eit mangfaldig landskap frå det tette smuget i bakkant av Sparbutikken, forbi parkeringa føre Aurlandssko, i skul bak hekk og husveggar med lite vindauge der dissa er, gjennom gropi, der buskar òg gjev noko skjul om ein set seg ned på ein benk der, og ut mot hamna og ‘utstikkaren’ ut i fjorden, med bord og benkar. Denne krokete vegen er med og skapar Gatao, og for nokre, ikkje minst ungdomar, meir enn for andre.

Utsyn, i skjul

Benkane mot fjorden

Eit bygg til begjær og besvær

«Kjølelageret vart bygd for å lagre og distribuere frukt. Folk kjøpte lutar, og det måtte dei ha for å få plass til fryse- og kjøleboks. Folk hadde alt frå 100 til 3-400 liters skap, alt etter som dei trong. Alt var inndelt i skap som folk kunne opne opp og legge ting i. No veit mange ikkje lenger at dei har ein lut» (‘Ola’, i 40-åra).

«Det finns to ulike typar haldningar i bygda. Nokre legg vekt på bygnadens historiske verdi knytt til bøndene og landbruket og vektlegg at han er ein solid betongkonstruksjon som kan halda lenge, medan andre ser på bygnaden som farleg og der ting kan losne og ramle i hovudet på folk» (‘Jens’, i 30-års alderen).

‘Line’ fortel: «Eg var ungdom på 90-talet. Me diskuterte akkurat det same då som diskuterast no. Og me òg brukte minibanken til å varme oss, slik ungdomar gjer no, sjølv om me ikkje hadde mobiltelefonar som skulle ladast den gongen. Me gjekk i fakkeltog i midten på 90-talet, vi ville ha kjølelageret som plass for ungdomane. Men, me har ikkje fått ungdomshuset enno (‘Line’, i slutten av 30-åra).

Open kai mot fjorden

Føre Aurlandssko er benkane ofte i bruk

Benker føre suvenir- og lekebutikken: for kven?

Føre kommunehuset: Benk søker folk?

«Folk set seg på dei benkane der dei plar sitja. Folk har sine vaner. Alle har sine benkar, i alle aldrar. Folk oppfattar ein benk som ‘deira benk’, og om andre sit der, står ungdomane heller enn å setje seg saman med dei, eller venter på at den skal bli ledig. Om eg sit der, set dei seg gjerne ned, for dei kjenner meg godt. Vaksne er der på dagtid. Ein bytar på. Vaksne sit der på dagtid. Når ungdomane kjem frå skulen, då er benkane ledige. Dette er eigentleg ei stillteiande overeinskomst» (‘Lisa’, i 30-åra).

Benken føre Spar: stillteiande sceneskifte

Eldre, saman med ungdomane, ser ut til å nytta benkane på Vangen mykje. Nokre av dei eldre kjem køyrande i dei små bilane sine. Men eldre og funksjonshemma med rullestol, korleis kjem dei seg fram over kantane opp på nivået der det er lagt steingolv? Og eldre som treng seg ein kvil når dei handlar på butikkane, kor finn dei ein plass å setje seg ned innandørs?

Ungdomar og eldre er blant dei som nyttar uteområda på Vangen mest. Men kva medverknad har dei? Det går føre seg gode og opne offentlege diskusjonar i Aurland om kva Vangen har vore, kva han er, og kva han kan bli. Alle me har treft og fått samtalt med har mykje kunnskap og meiningar om kva for diskusjonar som går føre seg i kommuneleiinga og, generelt, i kommunen. Dette er ein indikasjon på eit fungerande demokrati og at gode offentlege ordskifte finn stad. Likevel er det verd å spørje seg om i kva grad alle grupper i kommunen har ein reell medverknad. Ei relativt ny gruppe er syriske flyktningar, som kan kome til å verta buande lenge i bygda. Det kan òg vere verd å lytte til korleis dei opplev Vangen og kva drøymar om sitt nye lokale liv dei måtte ha.