f| elgorrie ponosiL minimalne stratr dzię-

D f"i : i:;n ffi iy,T i §:,;;, i #f] "JT : ]

nak już lr,rłryniku pierwszych dośrviadczeńuznano, że żołnierzom nalezy się choćbvpodstalvowa ochrona. Pod koniec sierpnia1914 roku zakłady, rv niezdobytej ieszczeprzez Niemców Antwerpii, opuściłv pierrv-sze lekko opancerzone rł,ozy, Osłonięta byłatvlko ta część samochodu, gdzie przeblr,vał

,,desant", Kieror,r,ca i jego pomocnik orazsilniki samochodólv doczekałv się pancer-nej osłony dopiero po jakimś czasie. Pan-cerz elvoluorval. Pojawiłv się zaokrąglenia,na niektórych r,vozach wielokątne wieże, nainn,vch półotrvarte o kształcie kopułlł Gru-bość pancerza uynosiła 5 mm. Belgolr.ie,takze jako pierwsi, zastosowali pod koniecWieikiej \Ąlojnv w_vnalazek w postaci drł,óchoddzielonvch \Ąrarstw pancerza. Odkryto bo-

lrdem, że prz.v zachowaniu narvet tej samejgrubości płyt, powoduje to duzo mniejsząprzemijalność. Uzbrojenie samochodu sta-

nolvił najpierq, jeden karabin maszyno\łTLewis, a następnie armata 37 mm. Domi-nującym typem samochodu, który uzna-no za najstosorł.niejszy do opancerzenia,była czterocyiindrorł,a, czterdziestokonna

Nlinerva, Po zajęciuprzez Niemcólł,nie-mal całego tervtoriumBelg] ipo nastaniu rrojnrpoz,vcllrrej, szrł,adron bel-

9jskich samochodó\Ąr pan-cernvch zostal ptzetzucony nalront ił,schodni, gdzie do Minerr,dołączyły brytyskie Lancheste-r,r,l Szrvadron operorvał skutecznieprzede wsz_vstkirn na obszarze GaLicjiWschodniej. Niektóre źródła podają, żeostatni z sarr.ochodó11, pancernvch, Mi-nerva, został skreślon,v ze stanu dopierou, 1938 roku,

ffi*akw*ę * aępadg§g

ffieł*ax§E

W roku I9l9 zaczęto formorvanie Re-giment des Chars de Combctt (pułku czoł-góu), którv zasilono zakupionvmi rł, latach1920 22 75 egzemplarzami czołgórv Re-nault FT rv trzech rł,ariantach - z 37,mmaTmatą Puteaux, z karabinem maszyno-rwm Hotchkiss oraz kilkoma pojazdamirv rł,ersji TSĘ czyli lv lr,ariancie łącznoścti dolr,odzenia. Jednak juz rł,roku 1930uznano ten typ czołgu za przestalzałyi skasorłano z er,i.idencji przeszło 30 lvo-

6odło belgijskiego Szwa-dronu Samochodów Pan-

cernych w hlielkiej Brytanii.POczątek lat fi{erdziestych

zórł. cz__vli prańe połorvę. Zale-dwie cztery lata później, u,roku

1934, zlikwidorvano pułk i roz-po częto rłycofvlvanie Renaultólv

, iinii i pt,zekazrrranie ich Zrndar-merii. Belgijsc,v autorz\i a szczegó1,-

nie znamienici znarvcy George NIaz1,

i Ral,mond Surlemont, podają, ze ostat-ni z funkcjonującvch Renault FTjeszczeił, 193B roku znajdorvał się ił, jej ilvposa-żeniu, Steve Zaloga natomiast przedłużażyrvot czołgólr, Renault iv Zandarmerii doroku 1939,

Sen§*et

W roku 1930 armia belgijska otrzvmała12 zakupion,vch we Francji samochodóu,pancernych Berliet VUDB o numerachserljnych 0501 do 0512. Pojazdy zastą-piły lwsłużone Nlinerrry rł, szeregach 2eLanciers (2. pułku lansjeróu). Jednak juzr,r,krótce po pierrvszych ćwiczeniach z ichudziałen okazało się, że pojazdv te są

ffiSJffifl!§fi§bt+§iĘft!

rłljątkorł,o niestabilne (2, 1 5 m r,v_vsokościprzy szerokości 1,96 m), a talźe zdecydo-wanie za słabe (zaledu.ie 40 koni mecha-nicznych l. Skorzystano zatem z pielrłszejnadarzającej się okazji i lv 1933 roku armiaprzekazala niecIlciane pojazdy Zandal,me-rii, Th, obdarowana t},m kłopotLil,rrym sprzę-tem, \ĄTposaźyła rv Berliety pododdziałydrł,óch tzrłl regimentólł, lekkich, które nałr,ypadek wojny szykowane był1, do służbvpolowej, Samochody psuły się jednak jedenpo drugim. Pralvdopodobnie ostatnich kilkaBerlietów wzięło udział lv kampanii 1940roku, Brukselskie archirł,um Muzeum Bro-ni Pancernej rvspomina o ostatnich VUDB17 maja, czr,li mniej urięcej rv czasie, gdyr,vojska Grupy Armri von Bocka były już naprzedmieściach Antwerpii i BrukseLi.

Doktryna neutłalności a praktyka

I&óIestwo Belgii nieustannie podkreślałona arenie międą,narodor,vej slr,oją neutral-ność, co przlniosło między inn"vmi skutekw postaci znacznego zaniedbania rozrvojuuzbrojenia, lv Ęlm także wojsk pancernych.Z drugiej stlony Fabrique National (Fll)rv Hersta1 koło Liege bl,ła i nadal jest czoło-rlrym rwtrvórcą najlepszej broni strz eleckiej,

Bez trudu można sobie lł.yobrazić, jahrnkodem pod koniec lat 30. myśIeli Belgo-wie i ich klasa polityczna. Oto hitierorł,skieNiemcy qvpowiedziały traktat wersalskii postanońenia Locarno, odebrały Nadre-nię, rozpoczynając jednocześnie rozbudowęWehrmachtu i floty. F'aszystorł,ska ltalia,powoLi i niezdec_vdo,,r,anie, ale nieuchronniestalvała się sojusznikiem Hitlera. PostarvaHiszpanii była wielką niewiadomą. Z dru-giej strony tradycl3n1,sojusznik WielkaBrytania - sparalizow,ana gnuśnoś cią za-moznych elit, pogrążyła się rv apatii i zde-cydowanie przegrywała z Niemcami ury-ścig zbrojeń. Francja z kolei, wstrząśniętahekatombą Mlielkiej Wojny i pogrązona\Ą' permanentnl,m kryąlsie politycznym,gospodarczym i społecznym, kryła się zaz pozoru nieprzebytą Linią Maglnota. Coprawda Francję i Belglę od lat 20. iączy-ło porozumienle o współpracy rvoiskoweji cyklicznie odbywały się konferenc]e szta-bolvców obydrłł_t armii, to jednakrr pl,aktyce nierviele z tego rłvlli-kało. Chociaz na ostatnlej takiejkonferencji, rłl kr,r.ietniu 1935roku. omarł.iano nawet Szcze-góły wspólnych dztałań na \łT-padek agresji. Beigowie bowlemdoskonale zdawaLi sobie sprarvę,ze nrimo posiadania stosunkovl oLicznej i rrzqlędnie nortoczesnejarmii, nie są w stanie obronić3 BO-kilometrorvego odcinka gra-nicznego od Antrverpii na półno-cy do Arlon w Ardenach. Jednakpartia opol,viadająca się za \łlspół-pTacą z Francuzami przegrałaz kletesem vwbory parlamen-

W październiku 'l915 roku wylądował w Archangielsku Le hrps expćditionnaire belge des autos-canons-mitraillęuse, czyli Korpus

Belgijskkh Samochodów Pancernych przeznaaony do działań na wschodnim froncie Wielkiej Wojny. Brat udzial w walkach w Galicji

Wschodniej do roku 191 7, wziął także udział w ofensywach Brusiłowa i Kiereńskiego. W furpusle znajdowało się na początku

58 pojazdów - wśród nich 'l2 samochodów pancernych Minerva,23 motocykle i ]20 rowerów

tarne i temat zarzucono. Do g,łosu doszlipolitycy, opowiadający się za całkowitą neu-tralnością i niehgerencją państrv trzecichw spra\Ąry \Ą/ewnętlzne Belgii, Parlamentu c]-rlr,alił stos o\,mą rezolu cj ę w paź dzierni-ku 1936 roku miażdżącą większością 136za, 12 przectwł Francuzi i Bry§.jczycy po-

traktorvali ten krok nieomal jak jarł.ną zdra-dę, a króla Belgów, Leopolda III, ftancuskaprasa naz)ĄĄ/ała uprost - zdra3ca! Niemcyz kolei cynicznie pospieszyli z gwarancjamineutralności i z zapewnieniem przybyciaz pomocą rł,razie interwencji państlv trze-cich... Ocąłviście, rv miarę r,vzrostu zagro-zenia, Belgou.ie pourócili do współpracy zeswoimi starymi sojusznikami. Jednak tilmrazem odbyr,vała się ona bez rozgłosu. Poję-cie tajności musiało bvć chl,ba zbyt szerokotozumiane, bo trzy sojusznicze sztaby znałyswoje plany tylko w ogólnych zarysach, nieporozumiano się rv ogóle rv sprawie szcze-gółów Ogólnie rzecz ujmując, pod osłonąwalk opóźniającl,ch toczonych w oparciuo Kanał Alberta z fortem Eben-Emael.

fortyfikacje Liege i Mozy orazArdeny, siły głółme Armii Bel-$jskiej zając mialy linię oporuna 1erłrym skrzydle BryĘ3skiegoKorpusu Ekspedycyjnego na ru-bieĄ, rzeki Dyle _ od Louvain(flam. Leuven) aż po Antwerpię,Na temat rł,spółdzlałania z alian-tami, wkroczenia ich do Belgiii o piel,wszvch dniach kampanii

§ann*chody paneerne §*r!i*t lltj§§,u gćry num*r seryjny 05S5, u łjelłu §5§7"

Ten rirugi ne|*żąey do źe {anełlełs, Foja;-dem dowodził por, Jules Duquć. Zdjęciezostałc wykonayle w 'l§32 rokł: podczaswizytcwanyeh pnzee kró|a §elgów Aibertal nnanewrćw pod §oxrq-tćopoid

\\.ięcej llapisze1lly Już \\lkrótce \\, ał]t,ykLlle

po ślrię c onvm .trancu sliielj cl o ktrvrrie rv roku1940, \V tvttl nrieiscu \\ivstafczą tvl]<o clrlirprzvkłirclr,.,j trk ou,o r,l,spółclziirłanie lrr,gląclało11, prakt_yce - czołor.,,e fi,alicuskic dvrr,izjekarł-irlerii rł,kraczaj ące rr, r,ei on Arderl ólł.poprzeclzające rłł,sl_tlvaiące się clo Belgii silvglólłn e, rrapotrkał1,. . . rłl,cofĘ ące si ę stanl,tącl belei j skie ocldziałr, S trzelc ór,r, At,deń-

E#E#-: *"*4ii'!iT]j:#" '# ,-,,ź:, : _

skjch, które nic cl Fraticuzach i jch spodzie-\\,anvnl przrłlvc iu nje lviedziałv, Brvtr,jczvcr.z ]<olei. zajmując poz_vcje nad rzeki1 D1,1e,

nie znaleźh larn źadnr:ch uttlocnieir, któreBelgorvie rrlieli iakobv plzvgoto-or-ać.

Jeclnaliorloz. jak pokazała ogłoszonau,str,czrriu 19.10 roku mobilizacja, Belgiaokazała się kl,a]ern o og1,o1ll1}\łll poterrcjale.

Na ogólną Liczbę okclło 8 360 000 rrliesz-

}w* wł;y ?.13§3 n;i*źąe * plawdopotlti:ni* dł Stlzłi,l*r,t Alij*ń:kiei:, l"l*!er:'lih*niłnł i prrerhlvyeone pxe:Niemećw. U 3*ry 3343 n§§:ą{y ni*:iCe*x,vfrkru;;l,:e*;n*cz*;:i* p*d*rid:!;fu pl;łrit panreł"neqo,;;ś l tl*łu

}434, *gb** v,l!d*i;n* ;r*łdyik*,,łł::l ,, rl.in. pl,te;

d*r.ianic drv* r*i*il jy]r*tnyih * płdwe:i* liąglika§ragon Mk.ili *ra: pl;ekcn:łlu*włny pałl*r; l;tiłxyi *brotolta w!eż*

kańcórł, rr, szeregach sił zbrojrrvch zrlalazłosJę 650 000ludzj, a 10 rnaja 19,10 rl clniurriernieckiej agesji hczba la przekroczrła9,+0 000! Oznacz,a to. żc, rrięce] niż co dzte-siątv statvstvcznv obrrl,atel Belgii znalazlsię rv rvojsliu. ,Jest to tr,r,silck por,Órlrrnł,alnv

clrr,-ba t1.lko z Kilnirclą, gdzie spośród całejpopulacji u, tt-ieku pclllclt,olrrrrr zglosiło slęi to ocłTotrriczo aż 17an| Poczrnjotlo takżeszereg p]]ac polotrlcl. .,jedrlirk tl,lko rra pclzvciiplzesłonorł,ej. gdzie prorlaclzjć rrliirllo clziała-nia opóźniĄące. R;rport fiarlcushego SztabuGeneralnego (GQG) z klrietnia 19.10 rokustrt.ierdza, że lv lejorlie Arlon j Slar elot. czlfirr, Ą,clenach, clokonatlo szeregu zrlislczeili zarr,ałórł, drogorrr.ch, trlrl-ru j ilc,j eclnocze-sllic rrszelkie l)]o\t\. pl,/Ę])l.rrrr i 1ll,/Ll}Ust\.Niektóre z nich osłarriar-re br-łr-oglrietrr bl:ot-li

ntaszvtlotł,c,j umieszczonqj il unloctllotrvchstanorr.isliach. Dluga llliia poclobrlt ch ztlisz-czeń r umoctień ciągrlęła się oc1 Sault-Hu-bert, przel, Lierneur aź do pozvcji L-rege,

W rł,alkach opóźniaiącvch rlazrrą rolc; ocle-

grać miaiv lrorve f'ortlfikacie Neufchateau.Pepinster i Bitttice, a tilkze zt-tloclertrzou-i,i-tle forty starej trrierclzr,Liege. \a półrloc ocl

Liege klilczorr,ą pozl,qj11 opóźniar-ria llr-i KallirłAlberta na odcinku oc1 barclzo u,lrżnego f'ortuEberl-Emacl aż po Arrtu,erpic;, Kolejrr:1 po-zvcjt1 osłonorł,ą brla rzeka N,Ioza tla odcrnkuLiege Namrrq gcizie prz,vgotorł,ano c1o rtlsit-dzenia u,szvstkie rnost-ni Rzeka ta, od Nanlurku południorl1 ptzez Dirlant po lezilce ,jużrr,e Francji Gjvet, stanowiła cz,ęść głórłrrejpozr,cii obronnc, j, obsiiclzonej plzez ft ancuslią2. Armię. Ocl Narr.ur na półrroc biegła onaprzez t,/,\\-.,,lukę Gernbiour " pozb;ril,ioną na-tulalrl_ycl r przeszkócl, gdzie flan cu skre D iz,, l-

sions Leclers llechał,Liques z 2, A,mii stoczv-łv rlr,,rórrłlani} 5illyę 2] dwiema nienliec]iimidvu,izjami patrcertrrłli, a rrastępnie rvzdłuż

i};iał* sarcgbicżne T"j3 *statniej stri!, *unn*r leryjny 336?. §*tei klet*wey slv}łd*y * pxynaleźn*:r! lo;*ru ell

**dt*d;i;ł* §lx*}e*w &rdtńlki<h

*;!;ł* :am*bi*żne T,13 Type !, {li :l ,-l1.,;, ,,- }i it ,:] , ,.",,i!; ] ;*lńronł k* tył*lvi}, *l;n*r ;*lyjny j4I5 j*: w r9k*tŁ_:,,-i,,-l"_. Lillt!jlliitill,

]l

rzeki Dyie od Wawe do Louvain (BEF') i doAntwerpii (armia belgrjska). I{opot rv Ę'łrr, źegłór,lna linia obrony była tinią tylko z nazlły,bowiem prace nad jej umocnieniem dopierorozpoczęto, o czyrn już wyżej wspominali-śmy. Warto takźe rvspomnieć, że belgrjskiezaplecze dezorganizowane było przez w oj-ska francuskiej 7. Armii przeznaczonej dowsparcia Holendrów, maszerującej w kie-runku Bevelen, Bergen-op-Zoom i Bredy,a następnie z powTotem... Temu akuratalianckie sztaĘ mogły i powrnny były zapo-biec. W ostateczności Belgowie mieli bronićsię na obszaIze tzw, ,,reduty narodoi,vej",w oparciu o aglomeracje Antwerpii, Brugiii Gandawy osłonięte dziesiątkami kanałówitrzema głóunlłni rzekami - dolną Skaldą,Izerą i Lys.

Według rapoltu Oddziału II sztabu 7.Armji francuskiej, belgjskie wojska składaćsię miały z:

sześciu czynnych dlrvizji piechoty nu-mery 1-6,

- sześciu dyłrizji piechotv pierrvszej rezer-ury - numery 7-12,

- sześciu dlłvizji piechoty drugiej rezerwT

- numely 13-18,- dwóch dlłł,izji Strzelców Ardeńskich,

korpusu karł,alerii składającego sięz drvóch dl,rłrzji,

- pododdziałór,v armijnych,- trzech pułków przeciwlotniczych,

- trzech pułków lotnictwa,- perłmej Liczby samodzielnych pułków pie-

choty i artylerii nowego modelu, czyliwz.40.Francuzi w swoich opiniach porów-

nl,rvali siłę przeciętnej belgjskiej dpvizjipiechoty do swoich własnych dlrvizji, pod-kreślaLi jednak bardzo dobre wyszkolenietechniczne oficerólł, i wl,soki stopień mo-totyzacji kolumn zaop atrzeniołłych. Postronie słabości uymieniano różnorodnośćuzbrojenia, pochodzącego z różnych źró-deł (np. karabiny maszynowe - belgrjskiBrov,rring wz.30, francuski Hotchkiss, nie-miecki Maxim z czasów Wielkiej Wojny,w artylerii samych armat 75 mm byłopięć typów, z czego trzy przekaiibrowaneeksniemieckie BB mm oraz armaty Boforsi Vickers, Doskonała belgliska armata 120Lwchodziła dopiero do służby). Podkreślanotakże niejednorodność etnicznąj ednostekskładających się z Flamandów i Walonów.

(eI- czołgi

Sprzęt armii beigijskiej miał w roku1940 rłybitnie defensl,rvny charakter. Thdoktryna legła paradoksalnie u podstaw po-wstania jednego z cieka,uvszych pojazdówswojej ery, działa samobieznego T13. Byłto niezaprzecza7nie pierwszy na świecie,,niszczyciel czołgów", który, odpowiednioużlrvany, mógł przysporzyć agresorolrd wie-Iu strat. ZaczęIo się jednak od znakomitejalmaty ppanc. skonstruowanej w zakła-dach Fondeńe Rouale des CcLnons w Liege

l §amochód pancernySava

w 1932 roku. Stąd l1azwa armaty, którabrzmiala: Ą7 -mm armata pt,zecir,lpancer-na FRC Modele 1932. Była to rł,ówczasnajskuteczn iejsza broń przecirtpancernana świecie. Armata urystrzeliwała 47-mi-1imetrowe pociski ppanc. z prędkością po-czątkową 675 metrór,v na sekundę. Do maja

1940 roku rłl.produkorvano ich około 1000egzemplarzy. Jednym z ciekawszych przy-kładórv bojowego rłrykorzystania tej groźnejbrOni bl'ł epizod znad przeprau1, na Moziepod Yvoir z 12 mąa 1940 roku. Samotnaalmata F'RC lV{odele 1932 stawiła tam sku-teczn)r opór czołórłlce 5. Panzer Dźtlision,

5ava, a raczej S.A.V.A,, ayli Soriete Anversoispour lafabriutions deVoitures Automobiles (Antwerpska spólka powołana w celu

produkcji pojazdów motorowych - w woInym tlumaczeniu), zaprezentowała pierwszy, wyposażOny w obrotową wieżę pojazd,

którego pancerz - w odróźnieniu od konkurencyjnej Minervy * osłaniał załogę od góry

Wczy T.1 3 pedezas przeg|ątlu dckłlnywanego przcz §zefa §ztabu 6ener*inego. Pi*rwszy z lcw*j 34*8

Sprzęt zdobyty przez Niemiólv. Po lewej ciągnik Vickers tjtilitir Tra(tor, po prawej T.1 3 nurner l 1 5 ]

Ko|ejne działa T,1 3 zniszczone §ub porzueone. Po |ewej wóz z nur"nerern seryjnym 35lJ7, po prawej 3406, Nr 3507 naleźy d* niezidentyfrkowanego pododdziału przeciwpan-

eern"ego z Antwerpii. Widorznc mapisy w językaeh franeuskim i flarnandzkirn oraz kokarda rozpoznaweza w barwac!ł belgijskieh. Z kolei widoezne za wozern 3406 drugie

działo T.1 3 nosi nazwę własną,,Rcnee"

Odważny działon pod dowództwem kpr.Desmeta wystrzelił w sumie 90 pocisków.Pierwszy pocisk traflł rv pancelz czołowyprowadzącego samochodu pancernegoSd.Kfz. 232 B-Rad. Pocisk przeleciałprzezcałe rłłrętrze pojazdu, przeblł tylny pancerzi unieszkodlińł 1eszcze poruszający się zasamochodem pancernym czołg Pz.Kpfw. II.

Teoretycznie 12 wozów tego t}pu stano-wió miało w,l,posazenie kompanii przeciw-pancernej w każdej z osiemnastu dlłvizjipiechoty. Jednak w praktyce trafiły onetylko do czterech dlłvizji czlnnych (1.-4.Dlmłzje Piechoty) oraz do pięciu d},v!l4ipierwszej rezeTry Q ,-11, Dyrłrzjw Piecho-ty'. Najwięcej znich otrzymali Strzelcy Ar-deńscy fpatrz dalej],

W 1934 roku podjęto pierwsze próbyzamontowania armaty na podwoziu gą-sienicorłrym. Belgowie posiadaLi wówczaspewną liczbę tankietek Vickers-Carden--Loyd Mk,VI i ten właśnie pojazd wybranodo testowania aTmaty FRC na podwoziu gą-

sienicorł,yn. Oczlrłrście, zważywszy choćbyna sam rozmiar pojazdu-nosiciela, próby teskazane były na niepowodzenie. Dostarczy-ły one jednak inzynierom z FRC bodźca doprac nad obracająclm sięw plaszczyźnie360 stopni łożem armaty,

Działo samobiezne T13 powstało na pod-stawie brytyjskiego ciągnika arty'eryjskie-go. Zamówiona zostala wersja eksportowatego pojazdu, zwana Vickers Model 1929,abardzo podobna do brytyskiego ciągnikaartylerl3skiego Dragon, Light, Mk.IIb, cha-rakteryzująca się brakiem tłumika na tylnejpłycie pancerza i uproszczonlłn podwoziem.Belgowie sprowadzili 56 egzemplarzy tychpojazdów. Tiafiły one do jednostek Strzel-ców Ardeńskich (Chasseurs Ardennais),gdzie slużyć miały w charaktetze ciągnikówdla 75-mm haubic górskich. Thk się jednakzłożyło, ze elitarne w armii belgijskiej for-macje Strzelców Ardeńskich preferowałyciągnik o trakcji kołowej, nie zaś gąsienico-wej. Wkrótce więc ciągniki Dragon zostałyzrłtócone do magazynów armii i t}m sam}TnBelgowie znaleźE się w posiadaniu kilku-

r*JilmlilEln

dziesięciu pojazdów, z któryrninie wiadomobyło co zrobić, Okazało się jednak, że wozyte byłyby idealnlłni nosicielami dla armatppanc. Modele 1932. \Ąkrótce też zaĘadyF'RC przeprowadziły adaptację łoża armaty,natomiast zal<lady Automobiles Miesse S.A.dokonały konwersji pojazdów polegającejna zamontowaniu armat i opancerzeniustanowiska kierowcy. Tak powstałe pojazdynosiły oficjalne oznaczenie Canon de ,47 surYichers-Carden-Loyd T]3 lub auto portćC 4,7 sur T]3, W literaturze pojazd tenznany jest takze jako T 1 3 Tlpe I. Jak jużwspomnieliśmy, armata umocowana byłana obrotorłTłrr łożu, jednak ze względu na,,defenslrł,ny" charakter pojazdu, armataskonfigurowana była tak, aby... strzelaćw kierunku odw. otn}rn do kierunku jazdy.

Ocz}ł,viście, była rórłnież możlirł,ość strze-lania w ptzód, jednak wówczas należałozdemontować i tak już skromny (6 mm)pancelz chroniący załogę.56 dział samo-bieznych T13 trafiło znowl-l do pododdzia-łów Strzelców Ardeńskich, gdzie tyn razemprzyjęto je z zainteresowaniem. W między-czasie zal<lacly FRC rłpegocj owaly z VickersArmstrong Ltd. przekazanie praw do licen-cyjnej produkcji pojazdu. Następna partia20 pojazdów została zatem wlprodukowanajuż w Belgii. Wozy te nosiły nazwę Tl3B2i w minimalnprr stopniu ńżnlly się od T13Tlpe I. Dopiero następna partia pojazdóqzwanych już T.l3B3, zbudowana zostaław oparciu o nowszy typ bryĘjskiego pod-

1Ąlóz T,1 3 nurner 1 140. Fojaad pienwszej serii plodukeyj-

nej z armatą zwróeoną ku tyłowi

wozia tlpu Dragon, Light, Mk.IIc, Export.Zasadnicząróżnicą wobec poprzednich mo-deli było zabudowanie armaty 47-mm w ob-rotowej ńezy czce, chroniącej załogę przedogriiem broni małokalibrowej. W maju 1940roku armia belgijska teorerycznje powinnaposiadać w sumie 330 pojazdów tlpu T13w trzech wariantach, Jednak w rzeczywi-stości było ich 255, z czego pięć ostatnichdostarczono już podczas trwania działaftwojennych. Znajdowały się one w sldadziepułków Strzelców Ardeńskich, kawaleriii piechoĘ Pojazdy traflły też do.tzw. pułkówlekkich, m obi ] i zowany ch przez Zandat meńęoraz pododdziałów Cy clistes-Frontiere. Kjkapojazdów znalazło się tez w składzie oddzia-łów obsadzających fortyfikacje twierdz Liegei Namur. Mrno znacznej liczby i dobrychosiągów armata 47 mm była w stanie z ła-twością przebió pancerz czołgu Pz.Kpfw. IV

- T13 nie zanotowały większych sukcesów.Było to spowodowane przede wszystkim ńe-właściwyn takĘcznie uĄ,łvaniem pojazdów

- pojedyrczo lub dwójkami. Wielkie szkodyprzlniosła też rłybitnie obronna doktryrawpajana żołnierzorn koiejnych roczników.Jednakze w dniach 25-27 maja 1ćre Dfui-sion de Chasseurs Ardennais w miejscowościVinkt dziehie stawiła czoła 56. i 225. Infan-teńe Dilisianrn. Strze7cy ardeńscy posiadalietatowo dzieńęć dział samobieżnych T13.IIe mieli podczas tego boju? Nie wiemy.Odutót z Ardenów musiał pochłonąć sporopojazdów, choćby z pTzyczyn technicznych,Wiadomo wszabze, ze Belgońe opierali sięna tyle skutecznie, że 27 maja 1940 rokupierwszy batalion 377. pułku piechoty,225.lnfanterie Dilision, - czyh słabo rłyszkolo-nychniemieckichrezerwistów rqłnordo-wał w wiosce Vinkt 78 belgjskich cy,łrilów.Ot tak - bo skoro się niczego nie potrafi, bijesię słabszych...

W gronie klientów Uickersa

W 1933 roku belgrjski sztab generałryrozważał zakup czołgu lekkiego, który miał-by znaleźć się w wyposażeniu pododdzia-

]

§..,....;

Zdobyiy Vickcrs-{arden-i-łyil Jtiii l } Jrci":0l nuiłer ] 3 55.'t'fyraznie ttiooczny lciriłń belgijskiej b;llvv olhronnel*r*z o;naezeni* pcCodtlziału. Z pr;*eiu jeskrawa płaehta

łólv zm otorvzorłan_vch pie chotv i kalr,aleń.W marcu 1934 roku urybór padł na serięczoł gólr, lekkich proclukou,an,v ch przez z,a-

kład__v Vżckels Armst1,ong Ltd. Pteryvsze z,a-

mówienie (nr TD. 1 1 86) opieu,ało na 1 B po-

iazdólv, które w brytlĄskiej nomenklaturzenosiłv miano Yiclłers-Cąrden-Loy d LightTąnlłs, with specitLl turret Iub też Yiclłers--Carclen-Logd Model 1935. Kolejne zamó-rrienie (nr TD.2411) dot_vczvło 24 cz-oŁgóv,.

W sumie do Belgii dostarczono 42 czołgVCL N,Iodel 1935. Pojazdv przekazll,r,allotv czterech transzach:

dziewięć egzemplarz.y- dostarczono 1 5 1ute-

go 1935 roku (numer"v VA.E, B9B 906);dzieu,ięć egzelnplarn, dostarczono 22 1ute-

go 1935 roku (numer_v \iA.E. 907 - 915);20 egzempiarz__v dostarczono 1 5 listopada1935 roku (numerv \iA.E. 1012 - 1032);

- cztery egzemplarze dostarczono 28 grud-nia 1935 roku (numerl,\{A.E. 1092_ 1095).Nlożna zarvzrvkol,vać strł.ierdzenie, ze be}-

gjski kontrakt Vickersa miał pośredni rlpłl"łna dalsz__v rozwój (a raczej jego brak) br_vĘj-

skiej broni pancernej. Oto i0 grudnia 1935roku rozbija się samolot rejsorłv z Brukse-Li do Londlł,lu, na którego pokładzie ginienajlłrybitniej szy brvtl,J ski konstruktor bronipancernej Sir John Carden. Jedna z pogło-sek mówiła narł.et wórvczas o niemieckimsabotazu. Projekty samego tyiko Cardenaprzlr-fosłv zakładom Vickersa zyski rv rwso-kości trzech milionów funtólr, szterlingólłlNa owe czasv suma astronomiczna. Cdr,b,v

odnieść ją do uwarunkorł,ai,i dnia dzisiejsze-go, należałobv ją mnożvć przez.., 30.

Warto dodać, ze poprzednie pojazd_v se-ńi, N,Iodel 1933 i 1934, znalazł,vluż nab\łl-ców \,\r postaci rządóu, Finlandii, Litr,lłi Ar-gentvnv i Szlvajcarii, Od srvoich poprzedni-ków Nlodel 1935 różnił się stożkolr,atą vr.ie-

żąoraz q,dajniejszvm silnikiełn EST o po-jemności 4,43 litra. W Belgii czołg otrzlrnałoznaczenie aut o bliłt dć / Nlitl, aiLleus e ( a.b. /Mil, T.15, Nawet nazwa miała sugeror,r,aćsąsiadom, ze Belgolł.ie sprou,adzili sobie nieczol$, a niegroźne samochody pancernez karabinem maszynolq,,m. Czołg zostałyuzbrojone na mieiscu rł, karabiny masz,v-nowe Hotchkiss kal. 13,2 mm. Były oneumieszczone r,v jarzmach montor,vanl,chnieco na praivo od osi svmetl,ii rr ieżv

]g *},

:,i$

Pr:r;ue*ny e iąEnik Yie Łqls ł:umer "i751 §r*gą pr:*jcźdźa *ig*leeka k*lurnna o trakeji konnej" " "

:1!*::=::ffś4 :: ::-,::: i, ]-:+:_..".Jj:::a:::l._]::...,,: :

.L-r§

P;ia ck:pely*enł;lnye h e iągnikćw V!ekgl§ ; zem*,:t*lva*yłxi atmata

ffi

#,..,.

:rrFF***gi:Fł*#ffi?&s

ir]§*B"Ę-ffi

Vick*rs {arden-t*yd tJtiIity w wex}i kewa!cryjtkie.!" iłumcr s*ryjny 'l308

izcłł; i.,łli !;i,*; t, i:}li i,i: ąrll]:łl r<; i,lii,,^,i;r i

W załoźeniu czołgi niiał.v tlł,orzvć pojednvni sz\Ą,adroł]ie rr, każd,vm pułku karłlaIerlt, część z nich miała także trafić do Dv-Ńzji Strzelcólv Ardeńskich (po trzy rr, 10.komparrii kazdego z pułkórł,), \Ą/ istocie,podczas \łralk w niaju 19,10 roku czoigi1'. 15 znajclorł,al.l się lł, następuiąc_vch jed-nostkacl-i:

- ]el, Lanciers, 2e Ląnciers, 3e Lcmciersora7 ]er Chasseurs (i Cheral po 6 po-jazdórł, każdr, rł, sumie 24 rł,ozl,;

2e Chasseurs ći Chet,cLL oraz l er Cuiclespo 4 pojazdy każclr, rł, sumie 8 \\,ozó\ł,;

- Lćre Dilision de Chosseurs Ardennctis9 tł,ozólł,;

ośrodek szkolnv \łr Borsbeek 1 rł,óz.

Pojazdy należące do 1, Dytł.izij Strzel-córv Ardeńskich rł,ryróźi-riły się rł, zrr,alcza-niu tliemieckich spadochroniarzv rł, re-jonie Lćglise Rancin-ront 10 ntaja 1940roku, Tego samego clnia pozostałe T. 15clyrł,izji rvalcz_vł_v przecirłl 7. Panzer Dil,i-slon gen. E,rlvina Ronlnrla pod N,iont 1e

Ban oraz Chabrehez.

Fewśew §B€ws€a*§ffi eś€§3

lnfor:rnacie na tenrat najnorł,ocześniej-szego czołgu tł, intt entalzu Armii Belgijskiejbvlri do niedalł,na bardzo lragmentarvczne.Ulvazano, ze większość belgijskich archi,u,órł, uległa zniszczeniu \l|az,z kapitulacjąrł,oiska 28 maja 1940 i,oku na północno--rł,chodnim odcin]<u prz__vczóika Dunkierki,S,vtuacia znrieniła się dopiero na początkullaszego r1,leku, kied__v to brakujące inforllia-cje znalazłv się rł, alchirvach... u, N,Ioskwie.

Stviatło clzienne ujrzalv także rozproszonedotąd clokumentv znajdujące się ri zakła-clach Renault.

\Ą/ rłmiku rł._rcofarria na początku lat llzy-dziestvch przestarzał,ych czołgórł, RenaultrT. Belglr znalazlr.. tię rr niepl,zrjemne.; sv-

tuacji kraju nielrral pozbawionego broni parr-

celne.j, \ajpier rr rrięc zrintel,esgrtllto sięfi,ancuskimi czołgarni lekkini Reriault trp\rN,{, 1ccz następnie zruócono większą urł,a-gę na tJ,]] YR. Pojarł.ił się takze konkurentzza kanału, z zakładórł, vickers Arnlstrong

rv postaci czołgu średniego Nledium'lankN'Iark F] TesĘ, obydu,u pojazclórł,odbvł,v sięlrl październiku i listopadzie 1934 roku. Bry-tyjski czołg prezentorł,ał się lepiej r,r, terenie,ale znacznie gorzej na drodze, Na dodatek51fl7i| ryątplilvości jego pancerz (13 mm).Francuzi z kolei przvsłali czołg prototl,po\Wbędącv rł,łasnością armii, z zainstalorł,anąmakietą wiezy, Uznano go zabardzie1 roz-rł,oj ouT szczególnie lł, kontekście możLirł,ościdoboru stosolrł,iej s,lleży z uzbrojenietn, Do-dajm11 źe rvóz ten brł protoplastą francuskiejserii AN{C 35, Belgia zamówiła zatem25czołgórł, AI,IC Renault N,Iodele 1934 TrpeYR bez wież (13 luześnia 1935 roku, zanió-wienie oznaczone C/AR 696/188,1). Cenaj ednostkorva cz ołgu r,r,g kontraktu lłrno siła360 000 frankórv frarrcuskich. Do tego na-1eżało osobno dokupić rł,szelkie eiementvoptlkl oraz cześć lłłposażenia dodatkorlego.Kilka dni późntej \Ąrystoso\Ąiilno kolejne za-nlórvienie dot,vczące vleż, ptz eznaczonvchdla czołgóui \Ą,'1,brano APX- 2 proclukott,an e

przez Societe Genel,ctL de Constl,ttction desLocomcltites B cLtignoLles-Chattllon z sieclzi-bą r.ł,Par.vżu i zakładarni ri Nantes. C]etlajednostkclrł,a wiez_y ulnosila 70 000 fi,allkólr,francuskich. Ogółem. cała rr,artość plogTa-mu zamknęła się klvotą 18 850 000 fran-kólt hrtegrację jakbvśrnv dziś por,riedzieLiuzbrojenia z rt.iezatni porr.lerzol,io zakłaclonrAteliers Crrrels lł, Caldau,ie, gdzie mlałv bvćzamonto\ival]e lr.ieże APX- 2, zm o drrfiłoll aneuprzednio przez dodanie karabinu maszy-no\\rego Hotchkiss ]<a1. 13,2 nul. Zakład__v

Calrls miałv spore technologiczne problem_v

z uzbrajanietl u,ież APX-2, ruęc ich rł,ariantbelgij ski stan orł.i nie szankę te chnolo gii od-1erłania i nltorr,ania,

Jednakże pieru,szv konlplettr1, czołgACG1 przekazano rvojsku dopiero \1,czel\l-cu 1937 roku. Nie clo koilca konipletnv -z porł,odu u,ad \Ą, motltażu jarzlrra arnat\inie mozna bvło protladz,tć z nte1 ognra...Pierrł,szy egzemplarz, ozllaCZon\- nulTlel,elnser{nym ,,B03", tra{ił do pułku 2e Lał-cieis (flam. 2cle Lansters). któr,v pozbvł sięrłłaśnie ostatnich czrłlnvch jeszcze salllo-chodórł, pancernvch Nlinerl-a, Sześć tr godnipóźniel pułk, u,spólnie ze Strzeicalli Ardeń-s]<imi, lł,ziął udział rł,manerirach, rr którvch,,przecir,rłT ikierri " br,,ł,,agTesof ze lt schodu'',Juz rł,e rł,rześniu 1937 roku belgijski SztabCeneraln_v otrz_vrnał od Francuzóu, pf opozv-cię zakupu czołgórł, R-35. .Jednakze rnoglr,b,vć one dostarczone dopiero rv roliu 1939.Belgowie nie zdecydor.vaLi się tvmczasen,tna tę ofertę, mając ją jednak na urt,adze,zredukor,t a]i pierlvotne zarrrówienie z 25 do18 czołgóul Po osiem z nich miał,v otrzlmaćdvwizj e Korpusu Kau,alerii, drł,a pozostarlałvrł, r,ezetwie, Zrez,vgnolvano zatem, z sied-miu sztuk pl:zeznaczonycl,i rł, założeniu dlaStrzelców Ardeńsklch.

Na margineste, zas?:zeżenia rł,ciąż bu-dzil ,,ofenąłłlil " charakter tego czołgu co -jak pamiętanv z akapitu dot_vczącego działsamobieżn,vch T 13 - nie było u, belgłskich

§kła* ;C*!:yttq* spl;ętu b*lgijskiegł" §* plcr. ,l-łuył:lt *lłti* e;ołg l*kk! 1.1§ * *um*xe ] ] lł

aj;

ffiF

skowego pasy u sż(zy'iu wież, maloutane tym(zasov,o, oznaczają stronę,,konfiiktu"

warunkach czynnikiem bagatelnym. War-to podkreślić, że prawdopodobnie zamiastftancuskiego wyrazu char (czołg) użył,ąngmniej wl,razistego określenia auto canon.,,Problemy pojawiły się jednak niespodzie-wanie po stlonie francuskiej zakłady Re-nault i kooperanci nie nadążali zrcillzacjązamówienia na wozy AMC 35 dla własnychsił zbrojnych. Opóźnienia rłl,nosiły niekiedy46 miesięcy,.. W tej sytuacji w roku 1938doszło do kompromisu z Belgami. Ci ostatnizredukowali zamówienie do zaledwie dzie-sięciu czołgów Rzeczpvisty harmonogramdostaw tych dziesięciu czołgórv lłyglądałnastępująco:- wozy nr 806, 814, B17 - 30 marca 1939

roku,- wozy nr B07, 823, B27 - maj 1939 roku,

- wozy nr 831, B32, B33 - 7 sierpnia 1939roku.Pierwszy wóz nr B03 - w międzyczasie

\ĄTremontowano, a do jednostki porłr,óciłon we lłrześniu 1939 roku. Zwraca uwagędość przypadkowa numeracja pojazdów,która św iadczy o sporym zamieszaniuw procesie produkcyjnym.

Jednak zamóńenie na25 ńeż APX-2zostalo już zrealizowane, co ńęc począćz nadprogramowymi wiezami? W maju1939 roku zdecydowano się umieścić 13znich w charakterze fortyfikacji stałychw pasie nadmorskim między Ostendą a Ze-ebrugge. a pozostale dwie w pasie umoc-nień pomiędzy Sougne a Remouchamps.

Osiem gotorłych czołgów zostało zgru-powanych - zamiast. jaL pierrł otnie zamie-Izano po jednym plutonie w każdej z dy-wizji kawalerii w szwadronie podległymbezpośrednio dowódcy Korpusu Kawalerii(l'Escadron d'Autos Blindćes du Cotps deCatlaLerie, w skrócie a.b,/C.C.), sformo-wanym 1 września 1939 roku. Pozostałedwa z dziesięciu czołgów, w zalożeniuza-pasowe, służyły de facto jako magazynyczęści zamiennych. Szwadron stacjonowałw Brukseli, w koszarach Etterbeek. Załogskompletowano z poszanowaniem kryte-riólv etnicznych - cztery z flamandzkiegolde Lansiers i cztery z walońskiego ler

Guides. Nie było łatwo w pułku kawale-rli znaleźć żolnierzy obeznanych z końmimechanicznymi. Z konieczności posłu-żono się kierowcami mającymi jakieś do-świadczenia z samochodami pancernymiMinerva i Berliet VUDB. Jednak processzkolenia i zgrl,wania załógtrwał az do 10maja 1940 roku.

Dowódca szwadronu czołgów ACGlkpt. R. Hulebroeck

1. pluton złożony z kadry pułku kawalerii1er Guides - por, Gailly

czołg nr boczny B03,

- czołg nr boczny B14,

- czołg nr boczny 831,

- czołg nr boczny B33.2. pluton złożony z kadry pułku kawalerii]er Lanciers ppor. Schreiber

, czołg nr boczny B07,

- czołg nr boczny B17,czołg nr boczny B29,czołg nr boczny B32,

Pojazdy te nie odegrały większej roliw kampanii. Początkowo patrolowały oko-lice Brukse]i w poszukiwaniu wyimagr-nowanych spadochroniarzy niemieckich,Następnie strzegły mostów na kanale Wille-broeck. Wzięły teżudział w nieudanych na-tarciach pod Zwijndrecht (17 maja) i Kwa-trecht (21 maja). Kampanię przetrwały

Zdcbyezny §przęt na rynku.iednegc z flamandzkichmiast" Wirloeznc dwa czołgiT,l§ {jeclen z nieh tg §692ioraz po pr*lvej działr: samgbieżne T.13

tylko trzy wozy cztery zostały zniszczo-ne przez Niemców (B03, B07, 814, 829),piąty zaś, uszkodzony podczas plzepra\łTIzecznej, zniszczony zostal przez własnązałogę (B31). Tuz przed kapitulacją szwa-dron wymieniony został w rozkazie Armii.Wzmianka brzmiała: Za znaczqcg whładw hamp anię osiemnasto dniow q. Wszy stl<le

dziesięć wozów przejęLi Niemcy. Jednakna zadnym z dziesiątków zdjęć ptzedsta-wiających zdobyte belgijskie wozy bojowe,zgromadzone w składzie w Lombardsijde,nie widnieje zaden ACG1, Nie znam1, takżeżadnych fotografii przedstawiających tenczołg w barwach niemieckich.

Motoryzacia a]mii

W 1938 roku zakłady F'ord rv Antwer-pii otrzymały zamówienie na 68 jednoto-norłych lekko opancerzonych ciągnikówartylerljskich. Pojazd powstał w oparciuo komercljne podwozie typu 91! do które-go zastoso\Ą/ano zestaw firmy Marmon-Her-rington, pozwalający na napęd obydwu osi.Opancerzenia dostarczyły zakłady U sinesRagheno w Malines (po flamandzku Meche-Ien). Pojazdy te znalazły się w strukturachpododdziałów przecirvpancernych dpvizjikarvalerii (po 25 w obydwu dlrłrzjach) orazw pododdziałach zandarmerii. Kilka z nichbyło następnie użlr,vanych przez Niemców,np. pojazdem takim poruszał się dowódcaB. Panzer Ditlision podczas operacji ,,Bar-barossa".

W latach 1935-1936 Belgra zakupiław Wielkiej Brytanii znacznąliczbę nierłrel-hch ciągr. ików artyleryjskich Vickers-Car-den-Loyd Utility (w terminologri bryrylskiej:Tracto\ Light, GS Mh.uMh.IA), Belgowieotrzymali z zalĄadów Vickersa w E]swick262 egzemplarze z opancerzeniem i 15 bezopancerzenia. Do Belgii trafiły dwa warian§tego pojazdu,,,kawaleryj sh" trzyosoborły (B 5

sztuk) oraz,,piechoty" jednoosobolły (177sztuk) . Przeznaczertiem ciągników miałobyć holowanie 47-mm armat ppanc, FRCModeie 1932. Taka konfiguracja pozwalałateoreĘcznie na lł.prorvadzeńe tej doskona-

IiliilIIfiIrE

Zdoi:yty prucz Nicneów i szer*ko używany pr;e; nirh jako łvóz tiłtleizeł;l opanrelzony ciąqnik altylery;ski FcrC,'i,łalmcn-ilellin!t§f 'j" Y

łej armat_v do akcji ,,z marszu" . },1e teoria.W prakt_vce jeclnak, ze \Ązgiędu na duząprędkość początko\Ąią pocisku, z almatv na-IeżaIcl strzelać po złożeniu kół i posadowieniuna platformle, A ta proceduta r,r, lvatunkachbojor,rych zajmolvała hlka cenrl,vch minut,,.Belgia zakupiła także prarł,a Licencljne doprodukcji pojazdórł,na miejscu. 1 tak lr, roku1936 oraz 1937 armia zamówiła 553 sztuki.rł, większości lł, u,ariancie clla piechotr,l Ko-1ejrre zamórr ienie. opierr ające na nleznarląbliżej liczbę pojazdórłi miało rniejsce tł, ] 939t:oku. wórr,czas tez zamówienie na ciągnikizłoż_vł u, Belgu rząd holenderski. 2 11, pojazd,v

te mlałv bvć rqposażone pododdziałv stacjo-nujące łr, Holenderskich Indiach \Vschod-rrich. Głórłn1.1n rłl,konarłcą zamówień b.vłv

zakład1, Ateliers de Construction cLe et dFamilleureux (ACF), gdzie dokonano rł.ieluulepszeń i modrńkacii pojazdu.

F€* Bf§gspeafu

Po klęsce flandrliskiej 1940 roku, cz_vli

kampanii osiemn astodni o-,l,ej, j ak zrł,.vkło

nazyvać kampanię rł Belgri tak zrł,ane pi-śmiennictrł,o zachodnie, belgijskie \Ąlojska

(olumna belgi;skich samochodór.; tięiaio*yrh l,", dntll

kapitulaeji j\rmii 8elgij;kiej, 75 ma,}a 194$ rcku, gei;ieś

na północny wsehód od pr;y*ółka u,v*k*ł Dunkierki

pancefne zostały częściorł,o odtrł,orzonerł, Wlelkiej Brytanii.

Wlutvm l941 roku trzech oficeróll,bel-gjskich (kpt A. Lechat, por. H. Sauvagei ppor, E Totelln) \yTaz z pięciorna pod-oficeratni i clrł,oma szerego\Ą\mi zostałopl,zl dzielonvch nl okt,es tl,zvlnicsięczneeoszkoler-iia do _lst Derbgshire Yeomanrg,regimentu samochodólł, pancernych bry-

ttlskiej 6th Annou,ecl Dii,isiott, Po upłrrrietego okresu Belgorlie porł,rócili do Ten-bv rł, walii, gdzie zrraldorlała się krt,ateragłórlna belgijskich sił zbrojnvch rr \\IiellaeiBrltariii, Kaptar. Lechat otrz1-l'-iał tatl ko-lejnvch piętnastu luclzi, ,1eden san-rochódciężarorł,v i trzl nlotocr,lrle. Bli to zalążekszrr,adronu samochodórl pancertlvch, zasformorł,an j e szr.l adronu oclp orrie clzia J r-rv

bvł kpt. ChaIles rlicelrrabia de \\talckiers,a pododdział został follnalnie ut\\,ofzo-rl.v 12 czerrł,ca 19-1] r"oku. Jego ofic;al-na llaz\ya brziniała l'Escctclron d'ątttosblindćes. Szrł,aclron stacjonou,ał u, Great\tlalr,ern i liczrł początkorr-o zaledu,ie 30żołnierzr,. Pietrr,szv splzęt pallcernv po-jawił się tł, szrł,adtonie dopiero \\ie \\:Ize-śniu 1941 loku. Bl-łv to trz\l rrr-służonebr_vtr,jske satlochodr, pancerne -.jeder'Rolls-Rovce 1920 Pattern oraz drr-a satt,to-

chodl Lanchester (\1k.IA oraz Nik IIA).Jak rł,spomina clolt,ódca 2. plutonrr pol. R,Derł,andre, liazdv lrriazd tr-cl-r pojazclórl naćrviczenia koi. czr:,ł się alr-alią rr szr-stklchlł,ozótł,, Kolejne po,] azdv otlzrrnali Belgott.ie11, październiku i941 roku, T\rrl Iazenlbvłv to u,zgiędnie no\\,oczesne satlochoclypancelne tl,pu Cuv NIk. IA, któie br-łr-pro-toplastą samochoclu pallcellle go Hurlber,Szrł,adron otrzvmał 1,ł takich pojazclórriPrzr,kładorł,e nazlyv tt,łasne to Bi,rtlt 1e Bas

oznaezenie kodovl,e,,138" na (7arnyrn {l€. P0 !§wcj zastępey dowćdey 2. p|utr:łlrł, si**. 5elm*ii;. lia;w;* własna,,l*r:aire"

§łiri,'[i,rl*inł Hclrrne lłn ":,mL,; J'l!{} l,. :l*żn,t leiłi:;ii;*l

\

Płłttyzanci belgijskiego ruehu oporu wyruszają na povlitanie wkraczających Brytyj-

czykór,v na zdobytznyrł niemieckim driaie samobieźnym zbudowanym na francuskim

nodwoziu Iorraine

(T' 12989981 tlraz ,ĄLerte ('I 1298800).Litera ,,'l'", lv|jo\\,a cl}a czołgóu, - zamiasirtłiLścirvej klasv samoch9fl[q, p2ncelnl,clrliterv ,,F'' * stoso\\,anii b_rta z porvodu krót-kotrrłałej oIicjalrrej terminologir rlborrią-lującej vr, przvparlku satrrochodólł, pan-cel:nl,ch Gul, czr,li WheelecL Tunlł (,,czołg

kołouł"1. \Val,to zli t,ócić urł,agę, ze pojaz-d1, pancel,ne przvzliane belgijskirn silotłlzbt,ojnvm otrzyniy\Ąrałv numer\r WD. (ll/al,

D ep cLl,taln e nt |ł umb efy, r ozpocz\,naj ącesię od sekrł,er-rcji cvfr ., 129. " .

" (ptzvdzie-lone tł, pierrł,szvm clkresie przede \vszyst-kinr polskirr, pojazdom pancel,nr,rl) lub,.207 ...,, .

\Ą1 zimie 1941l1942 szrvadron bi,ałudział rł, licznl,ch ćr,r.iczeniach \Ąl telenie,pociczas którvch rvspółdziałał z pododdzia-}an-ri brvtriskiei Honre Guard, a takze.jed-llostkalli czechosłolł,ackirrri i hojenderski-mi, Podczas,jeclnego ,z, ćlllczeń Guv ["lk. IApol. l)ervandre (nazu,:L rłiasna Calartitć1Zn j\ZCZ\l rr Óz z sialtetn u5ta\\ iollr pl,zezzołnierzl, Horne C]uard rv charakterze po-zo1,orranej bal,rkadr: \\ nJ5tę|)\t\\ie (,7ego

orzeczenie sądou,e, zoboll,iązujące do po-krvcia szkód, ścigało szlł,adron p|zez Ila,stępne drłla lata... Z ko]ei podczas kolejne-go z ćrł.iczei. okazało się, jaki zapał bo.1orq,

posiadają służąc1,, rł szeregach l]on-re Gu-ard erneryci, renciści i podrostki - Izuconaprzeziedrlego z rrich cegla (!) o cerltvmetrvnlinęła głotr,ę ll icehrabiego de \Ąialckiers.

\Ą,-marcu 1942 roku pododdział prze-zbrojon,v został u, nieco norł,ocześniejsze,aczkolwiek nie fabr,vcznie no\\,e sarrrochod1,pancerne Humber }ik.I (l4 sztuk - llu-merv \ĄłD. F 1298886 do 12988991 orazsamochodv zwiadorł,cze Daimler Dlngo ( l 0ś7tuki. }lnie; rrięce; rr t\m \an)\I,1) (,1.]\ie

do Wielkiej Brvtanii przedostiiia się z Belgigrupka oficerórłi która przewiozła na \Ńsp,_v

sztandar 1. pułku strzelcórł,korirrvch (]er,

Chasseu.rs ó Chet,al , najstarszt, belgljskiregiment kailalerii, sfbrmorł,anl u, 1830roku), pod któr,vm to sztandarern służvłodtąd i. belEjski szll adron satrrochoclóu,pancernvch, W rnaju 19,ł2 ro]<u szrł,adlon

25 maja 1940 roku, dzień kapitulacji. Na fotografii FN 1000 (M3 Tricar. Na bakuwidoczna bel gijska kokarda rozpoznawcza

(zołg lekki A(G1 dowódcy ], pilltonu, por,6ailly, hla vłieży narnalowana hiałąfarbą głowa nosorożca, emblemat

|'[stadron d'Autos 8/lnddes du (orps de Cavalerie. Z boku kadłuba widoczna niewielka kokarda rozpoznawcza

Królestwa Belgii, Pojazd o unikalnym dla szwadronu trzytyfrolvym numerze wywoławezym 803

(zołq lekki A(61 z wieżą APX,Z z 1. plutonu zdobyty przez Niemców

,l';i;l1;:if,ffiffi

kołg ACGi o numene seryjnym2173 zniszczany podczas walk. Na czołgu i sąsiadująeej ścianie wyraźnie widoczneślady ostrzału

niowych \Ą}posazonych było w trzy samo-chody pancerne Daim]er. dwa samochody "

zńadowcze Daimler Dingo oraz dwa Jeepyi dwa motocykJe kaźdyr.Nazwy własne pojazdów pancernychl'Escadron d'autos blindóes 1944:- pluton dowodzenia (,,E-M" - etat mĘor)

Daimler Mk.|- Amarante (mjr de Sell-iers de Moranville),

Daimler Mk. I - Amazone (kpt. Lanck-sweert),

Daimler Dingo Mk. II - As de Pique,Daimler Dingo Mk. II - Ęax,Daimler Dingo Mk. II - AchilLe.

-1. pluton - Darmler Mk. I - Boute enTrain(por, Sauvage),

Darmler Mk. I - Branle Bas,DaimlerMk.I-Burlęel,Scout Car Dingo Mk. II - Blihsem,Scout Car Dingo Mk. II - Blachswan.

- 2. pluton - Daimler Mk, I * Calamitg(por. Dewandre),

Daimler Mk. I - Corsaire,Daimler Mk, I - Casse-Cou,Scout Car Dingo Mk, II - Cgcloon,Scout Car Dingo Mk. lI - Cobra.

- 3. piuton - Daimler Mk. I - D'Artagnan(ppor. Verhaghe),

Dalmler Mk. I - Dur a Cuire,Daimler Mk. I - Dgnamite,Scout Car Dingo Mk. II Dendermonde,Scout Car Dingo Mk, II - Dihsmuide.

- 4. pluton - Daimler Mk,I - Enrage (por.Pelsmaekers),

Daimler Mk. I * Effronte,DaimlerMk. I*Entete,Scout Car Dingo Mk. II - Eekhoorn,Scout Car Dingo Mk. II - Eegel.

- 5. pluton - Daimler Mk.I Franchżmont(por. d'Oultremont),

Daimler Mk. I - FLcłndńa,Daimler Mk. I Fear Naught,Scout Car Dingo Mk. II - Furet,Scout Car Dingo Mk. II - Feroce.Oprócz tego, jeszcze przed rłryIądowa-

niem w Normandii (20 lipca 1944 roku),szwadron wzmocniły dwa przeciwlotniczesamochody pancerne Staghound AA, a doplutonu dowodzenia trafił samochód pan-cerny Staghound w wersji Rear Linh dlaofi cera pośredniczenia (nazw a wlasna Ar-dent), czyll pojazd z dodatkową radiostacjąNo. i9 i atrapą armaty 37 mm. W struk-tutze szwadronu znalazły się także dwasamochody pancerne M3 White, którymprzy dzie|ono zadanie ewakuacji rannychna polu bitrły (pojazdy takie we wcześniej-szej wersji M2A1, otrzymały oddziały nie-posłusznych królowi Leopoldowi Belgóww Kongo jeszcze w 1941 roku. Znalazlysię one następnie w składzie Groupe deChasseurs Motorisćs, która przez południo-wą Saharę przedostała się do brytyjskiegoEgiptu).

Ostatnie ćvńczenia przed wejściem dowalki odbyły się pomiędzy 26 a 29 lipca1944 roku w Thetford. Przecivłfkiem byłaponorł,nie holenderska brygada Księżniczki

llczyłjuż I35 żołnierzy, a2l,hpca tego rokuodbyła się jego pierwsza defilada, która mia-ła miejsce w samym Londlłrie.

Wczesną jesienią 1942 roku szwadronzostał podporządkowany 49th Recconna-issance Regi men l, batalionowi rozpoznaw-czemu brytyjskiej 49th West Riding ,,PolarBeaTs" Diaision, która właśnie pow. óciłaze służby okupacyjnej na Islandii. Przezten tlwający trzy miesiące okres, Belgowienosili na rękawach sĘnną oznakę dywiryj-ną przedstawiającą białego niedźńedzia.W grudniu 1942 roku szwadron znalazłsięz kolei pod opieką gwardyjskiego regimentu2nd HousehoLd Caaalry, gdzie liczył jużokoło 150 żołnierzy.

W luĘrrn 1943 roku szwadron został ofi.-

cjalnie włączony w skład belgijskiej grupybrygadowej, która w nomenk]aturze bty-tyjskiej nosiła miano 1st BeLgian BrigadeCroup, natomiast wśród Belgów znar'abyła jako Bńqade Libćration Iub Brig adePiron (od nazwiska dowódcy, gen. Pirona).W tym czasie, podczas wspólnych manew

rów z holenderską brygadą im. Księżnicz-ki lreny, Belgońe ,;nzięh do niewoli" całedowództwo holenderskiej brygady, co podziś dzieh a przynajmniej walońską częśćzgrupowania - napawa niekłamaną dumą,

W kwietniu 1943 roku szwadron otrzy-mał norłT splzęt w postaci 18 samocho-dów pancernych Humber Mk. IV (edenz numerów WD. - F 1299117). ZużyteMk, I dopełniły swego żywota w szwadro-nie, jako cele dla próbnych strzelańirzu-tów granatem. Wiosną i latem 1943 rokuszwadron ćńczyl ki]kakrotnie z pododdzia-łami polskiej 1. DPanc. w rejonie Thetfordw hrabstwie Norfolk.

Na początku maja 1944 roku szwadronotrzymał w miejsce Humberów 18 samo,chodów pancernych Daimler Mk. I (nu-mery WD. - F 207869 do 207BB1), a podkoniec tego miesiąca 13 samochodów zńa-dowczych Daimler Dingo Mk. II w miejsce10 dotychczas posiadanych Mk. L Trzysamochody pancerne Daimler trafiły doplutonu dowodzenia, a pięć plutonów li-

Wieża APX-2 w roli nadmorskiego umocnionego punktu oporu. Zwraca uwagę interesujący kamuflaź

Irenv (Prilzcess ł,ełzc) i potlorrnie clokolrirnoinfiltrac ji clorr,óc]ztrla,,llieprzl.j acieia",

B sierpnia 1944 roku szrladlon rvrazz całą belgiiską brvgadą rrrlądorl,:rł rl ALt:cl-

manches rr,Nornrandii, 17 sierpnia z,nalazłsię rra pierrr,szej llnli fi,orltu. a 20 sierp-nia został tvmczllsou,o ułączot-tl,, do skłirdLrbritriskiej 6. Drrrizji Porvietrzno-Desan-tou.c.j. rr, zastępstu-i e zdekompleto\\,an egobata]iotlu 1,ozpozna\\,cz ego 6th AtrbclrrteRe cc orLncLis s anc e Re g iłne,nt, będącego ric-przelrvanie rt, lir-rji ocl nclcl z 5 t-ta [i czertl,cai9.ł4 r,oku aź do sierprria. Szrt,ardron Llczest,tllczlł rr, pości gr-r za Nietricalrri przez liczn eft,ancuskic niejscorvości, m.irl. Pont-Au-clemer oraz Pclnt-]'Eveqlle, Drł,a plutotlr,dorr,oclzotle pf zez pof. Dert,atldre statlorriłre skortę dort,óc]cr br1,tl.t skiego X)L\ Kolprrsugell, Horlocksa poclczas iego triunllalnegorljazdu do Brukseli 3 u,rześnia l94,ł rokrr,

Oplócz rvvlrrienionl ch potrr żc,j pojazclórrpatrcertlvch, Belgotłie u źvrr,ali ta]<ze kilku -

clziesięciu tlatlspoi,tcrótl Universa1 Cart,ieroraz ciągnikćllr- Llovd Carrier, które zllalazłvsię rl rl,vposażelliu Jst Belgitttt Brigade Gro-ltp, Co ciekau,e, liilka cirrrierórt,ze sk]adubrvgadv gen, Pirona - podporządkorlarrvch.\nlervkatlonl \\Taz z odkolrrerldero\l,anyinsr-mbolicznie z oblężenla Dunkierki rlie-rr,lelkim poclocldziałcn r C ze chosłorr,acklejBlvgadv Pancernej (z roz,kazu Eiserrliou,e-i,a), zakończvło srr,ój szlak bojollv u, Pilznieiv Czechaclr, gcizie znalazłr,się r,r,raz z rvoj-

skarlli 3. Arrnji USA. |Działania szu,adronurl kampanii 19.1,ł-,ł5 zasługu;ą na odrębnt,tekst, nad którvll autoI] \r. clrrł,ili. obecnejpt,acuje. ]

Ini:e*ony A({'! s nrjff§Nl§ seryjnym )173, ,ł; innym ujęciu IFłt, arthiwum redakejii

Tekst ten pozwalam sobie zadedykować mo-jemu belgijskiemu Przyjacielowi i Przewodnikowi

sprzed ptzeszło dwudziestu lat - śp. JulesowiHauteclair-Kinet z Herstal.

Źródła zdjęć: jeśli nie zaznatzonoinaczej, zbioryautora

Basalallorrjc,z T. (,ar]icLr,],. le/lsy/ioli tLo:riiL bcljotL4t h.

13ł,lqlł, Irrl \hlitlrrje 1 FekLr, },

]]lLtlllaltIl J,, \-Icłels Caldcll-Lo4d |ltilitł llrlctols, u;lTrll]iette t o], ll'J,

Brtlleraut, }., IlcsLlrrll. ],. /Jl11:ł1,1eł a l'Oiic,st, }'rriź 199 l

De lelc]er ll., Sillon. l,,. La neulruLiLe ]x,lg€ €t(lit lbndLrl; f]ucrrc, Biuldes et -\lrtcricl 81, lrzesieri 2008,

I]cu,lrtlclre R..l}t,Lylian ),rlttoure d Car SqlLcultln tn Britaul[u,:]Tarlk \lusctttll \eu,s il0 i]].1. Brrrlisela 1991 !]2,

1 Ilruglr R l]ai ir],,1ltloln il lrillŁ,li se,\lilu cri ł. rr :l,\rtlrorcclCrll irl,zesieri I!J!)0

\1,1zi. G,, Cultott ,\tttoparles T j,:] ł.7 l llz. [lr:l łurk }IuscLltll \elt s 2 }. Brrr]ise]r I !]87,

\Iazr G., lcs . llltos lJlinrles Lr:urrls du Corps Cat alcric Bcl,gr, [ll: Guerre. ]]]indc_< ct \letel,je] 8]. u,rzcsieli 200,9,

lIezr (]., ]linerirl./Sarrl. |tr:] Trrlrk NIuseuril Netrs 30 j 32.Bru]iscla ] 9!] l,

Segar T,. -1 llistorł of'Belqian .Ątllllltrr:d \,-ełicles.|ir:] -\F\'-Ncls lo1, 2l'.}, nlrłj 19[i7,

Srtr]clllotrL R.. l '' llclgirrlz ArnlolLltd Car Sqrutdron .

Itr:1 l\rilrorec1 Car 1ti-17, tlrarzec lrią 19!)i}.

Srlrlelilolll fi,. Be iJicr |i-li]B. lrr;] Titnli N]useull \cl,s ]8,Rru]isela l!]89

\iulderreetl, B.. Ford oI Bdqitrtn, [rr: \\'|leels &'1racks 19\bs li. j:}rl19lall ArlltotLr I910. [u l1 ,\F\i-Nels lrl1, -łl'2. tlur-

ZcC ] !](j9,Zlloga S,, Bell1itlll Arnlom,r.lf l9,ł0 C'atnpaigll. ir: Al'\-

Nerrs rrl], l ]l'1, strczeri l97[i

j]'1,1iill}llil

l Oreatlizac,ja belgilsloceo szrlailrotlLt zbliżotra brlr rrlrlejuięce,j rlo slruktul,r, hrl tljskieqo 1<ol,puśtlego sztt,adLołltlsalllocliorlórr 1latrcelllrc}ł (rrp, 2rir1 Houschokl Cat all,Lt

lrrb 1nns o|('olr11 Reqinltllt. clroć te posiłdr}r,ilttle ur-posiiżcnic) Su,ulrtul,ir sullaclLollólt, salntlcitorlóu pltlccrlllch u drrlizr.jtlrcli reginletltaclr rozpozllrllczl,cit brłirllieco illltlt,