" i

l

Mr Behija Zlatar

o NEKLM MUSLIMANSKIM FEUDALNIM PORODICAMA U BOSNI U XV I XVI STOLJ.EĆU

PitaJnje nastanka i raJzvitka muslimanSkih feudalnd.h porodica je veoma složeno i malo izučavano. O ovom prOlblemu u našoj istori.ografiji malo je pisano. Ni ovaj rad nema pretenziju da ,da potpun odgovor na pitaJnje nastanka i raJzvitka muslimanskog ,plemstva u Bosni. Naime, bila bi potrebna mnogo veća arhivska istraživanja da bi se ova tema svestra­ni;Je i temeljitije obradila.

U ovom radu učinjen je pokušaj da se na osnovu raspoloživih izvora, u prvom redu deftera, i litera�ture ()bradi .porijeklo nekih muslimanskih feuda�Iliih porodiJca u Bosni do kraja XV,I stoljeća. To su mahom poro­dice domaćeg poriuekla, ali ima i izvjestan broj onih, čiji su rodonačelnici došli sa strane ii. 'osta1<i u Bosni. 'Ov dj e su da ti kraći podaci o poj edinim !poro­dicama, kao i <> nekim članovima tih porodica. Ri'ječ je o oko 180 značajnih .ličnosti. Sestor�ca od nj'm bili su veliki veziri, petorka veziri, dV8!deset ih se nalazilo na položaju beglel'lbega li razn�m ejaletima 'Osmanskog Car­stva, oko četIideset ih je vršilo dužnost sandžakibega po raznim provinci-( jama, nelkoliko ih je vrši10 dužnost admirala turske flote. 'Ostali su bili kapetani, seraskeri, miralaji, spahije, mutevelije, kadije.

* *.

Dolaskom Turaka nastaju mnoge krupne promjene -ll- Bosni. Pored svog državnog uređenja, izr&zito centralil<;t�čkog, Turci donose i svoje dru­štveno uređenje, svoju vjeru i svoje pravo.

Od pada Bosne pod tu��ku �last1463. godine, ,pa do kraja X,VI srt;o­ljeća 'Osmansko Carstvo, u čijem se okviru nalazila i Bosna, doŽiivljava stalni uspon., U tom periodu Turci su zauzeli velika �odručja kako na istoku tako i illa za,pa1du.U XVI stoljeću Osmanlije poduzima1u više voj.I1Ji.h pohoda u samoj Bosni sa područja Bosne, koja II to vrijeme postane istu­rena krajina (sel'hat) prema AustrIji i Mletačkoj Republici i zbog toga dOIbiva specif1čan. položaj u olkviru Osmanskog Carstva. Značajno učešće

6 - PrilOzi

Jutarnji prdež, RapidSerbia, 2013.

u ovim pohodima uzi.lmalju ljudi domaćeg porijekla. Oni koji su :;;e isticali d�bivali su za svoje zaslUlge posjede (timare i zajamete).1) Već početkom XVI stoljeća u Bosni je uvedena praksa da se timarl i zijameti dodjel'jU(ju uglavnom domaćim spahijama.2) Ta je čtnjenica znatno uticala na učvrŠĆe­nje domać� mUlSlimanskog plemstva u Bosni. U kalnun-nami bosanskog sandžaka iz 1516. godine stoji: »Neka se tezkireli timari ne kvare i ne pretvaraju u tezkiresiz Umare. (Isto tako) neka se tezkiresill timari ne pretvaraju u tezkireli timare, (nego) 'neka ostaju onakvi kakvi su. A kada ostanu upražnjeni (mahlul), neka se opet daju ljudima toga vilajeta, koji su lišeni posjeda (mazul), jednakih tim zeametima, odnosno timarima, .

a neka se ne daju ljudima lišenih posjeda iz drugih sandžaka. Neka se upražnjeno leno svakog sandžaka dodijeli opet čovjeku !išenom posjeda u

tom sandžaku.«3)

Ovakva odredlba bosanske kooun-name znatno je uticala na jačanje domaćeg plemstva. Muslimanski feudalci su držali najveći dio posjeda u svojim rukama, a veliik broj ih je sa,čuvao svoje posjede još iz predturskog perioda.

Turci su u svoje redove uvrštavali pripadnike domaće vlastele 1 vojničkih redova, te su mnoge spahije u početku predstavljali direktne potomke sredrrjov.jekovnog bosanskog plemstva i pripadnika pred!turskih vojnih redova.4) Ukoliko su te spahije prihvatile islam, dobivali su titulu beg, 'i često se UJZdizali do položaja s8lndžakbega,begler\b�a i vezira. Ti ljudi sačinj avali su dobar dio domaće feudalne klase i bili glavni oslonac Porte u Bosni.

Za razliku od zapa'Clnoevropskog plemstva, osmansko plemstvo je bilo »voj<n:ičko pl�mstvo u koje je mogao dospjeti svaki podanilk musliman, ako se istakne zaslUlgama za državu, naročito ratn�čkim. Plemićki naslov beg priJpadao je samo predstavnicima vojnog reda.«5) .

,Pored odredbe bosanske kanun-name da se timari i zijameti dodje­ljuju samo domaćim IjUldima, na jačanje muslimanskog plemstva u Bosni uticalo je i uspostavljanje tzv. odžakluk-timara (pravo nasljedstva nmara u jednoj porodici). Odžakluk-timari su UStPostavljeni neposredno poslije

1) Timar je leno koje je dQdjel}ivano �aVlll()lffi za vojnilčku s1UŽJbu, dok su zijaaneti 'bili vezani ne samo za vojničke dužnOiSti nego i 'Za funkcije u administra­

tivnom llIParatu. Nljihovi �ivaod nosiqu su plemićku titulu beg. O tome vi!še vid. H. S a b an o vit, Vojno uređenje Bosne od 1463. do kraja XVI stoljeća, GodilŠtnjak

drUIŠtva dstoriča'ra Bosne i Hercegovine (GDI mH), XI/1961, str. 198.

2) A. S u ć e s lt a, Položaj bosanskih Muslimana u osmans1ooj državi, Pregled 5, Sarajevo 1974, str. 483.

.

S) Posljednja rečenica upuiluje na zaključak da je ta IPrakisa primjenjivana

i il drugim sandžacima: Kanuni i kanun1Ulilne za bosanski, hercegovački, zvo.rmčki,

kliški, crnogorski i skadarski sandžak, Sarajevo 1957, str. 26. 4) H. S ah a n o v ić, Bosanski pašwtuk, Sarajevo 1959, str. 17.

5) H. S sl lb ,an o v.L ć, BosCLnski dJi.van, Prilozi za orijentalnu fil1oJ.ogiOu (POF), XVlIl-XIX/1968-69, Sarajevo 1973, str. ll.

82

velikog ,poraza turske vojske pod Siskom 1593. godme, beratom tadašnjeg bosanskog beglerlbega Mustafa-paše Ajaspaš�ća.6)

.

Međutim, moguće je da su i ranije stečeni timari i zijameti ostajali u porodici: i nasljeđivani po sistemu odžakluika. Naime, u nekim tursklm dokumentima pojedine spahije tvrde za sebe i svoje pretke da svoje po­sjede drže još od osvojenja Bosne.7) Pregled8ljući def tere iz XVi stoljeća može se vidjeti da su posjedi pojedinih porodica nasljeđivani u porodici: Z?og oskud!l0�i p?data�a još uvijek se ne može reći u kakvoj je mjeri bllo. to naslJeđlvanJe pmJe konačnog ozakonje.nja nasljednih timara 1593. goome. Prema podacima N. Filipovića u radu o odžak1uk-timarlma8) na osn�vu deftera ill XVI stoljeća v1di se da su »sinovi nasljeđiva1i ti�are s�oJ lh očeva u određenoj količirui i ,prema određenim olrolnosti:ma. Veći ?10 su dOtbiyali ·iza oca �oji je poginuo na hojnom polju nego iza oca koji J� umro pnro��om smrcu«. Da�le, .naslj;:dstvo se prenosilo uglavnom Illa SUlove, a kasmJe nakon OtZakonJenJa odzalkluk timara 1593. godine broj nasljednika se proširuje i na druge članove obitelji. . . U stvar.anju ?lu��imansko.g plemstva u Bosni značajnu ulogu odigrao Je �- :proces 11S�amlza'ClJe. Prvi poda,ci o prelasku na islam datiraju još od 1435. g?dm: kada Turci sUču prve, iako ne još trajne iPozicije � Vrhbosm. Tl prv'l slučajevi islamizacije odnose se na članove :stakn�tiih. �rednjeyj�kovnih poroidica. Već u doba Mehmeda Osva­Jača JavlJaJU S? vOJvod� i poli�icari porijeklom iz 'Bosne: A1i-beg »gospo�ar z�lJe �avloVlća«, A1l-tb� Vlahović i njegov brat Ismail VlahoV1�, Sl;fia�-:pasa ��r{)vnić i mno�� drugi,9) U najranijim ka­�astarsklI�. �opls;ma.

v vidl �e da su veoma posjednika timara i zi­J�:neta b�; sm.OVl �r:lsća�a .lli su u srodstvu s hrišćanirma. Radi i1ustra� cLJe navescu ne:kohko pn�Jera: Rad�voj i Milov8lc rođaci A1i...,bega, Ja';' kUl�-Ibeg, brat Radosa,:,a'v.Si�an-{�eg, Sl� pragalalO), Ham:za-lbeg, sin Obre­

,?a ), A�e,�-fu�g, kapl d!žl!b asa, sm Radl'ca, koji je početkom XV,! sto.ljeća lma;o naJ.vec-�zl�a:net u B?sni (100.088 ak!či)12), i drugi. U ovom ranijem perlOdu. �avlJa se l dosta S1nova Abdulaha, što takođe ukazuje na hrišćan­sko porlJeklo.

6) A. S u Ć � s ik a, Evolucija u nasljeđiVanju odžCLkl'/1;k tiflnara u bosatnSkJm paŠ4l;u.ku, GDI BIH XIX/(197{)-7,1, Sarajevo 1973, 'str. 35.

7) A. S .u ć e s 'k a, . Neke specifi:Č1lJos.ti Bosne pod Turcima, IstorijS1ke

' 'Pretpo­�tavke repulblilke BoI&ne l Hereeigovine, Instft1ft za :DSt;orij.ri· radn.iOkog !pokreta, Sara-Jevo 1968, str .

. �.

.' v - \

• 8) IN. iF l 1<1 iP Q,v l Ć, OdžaJduk-:timari u Bosn.i i H erceg/ovini POF V 11954-05 Sara�evo 1955, IStr. 260. , .'

, .

9) A. .' H a n icH i ć, ,O isla.11IJi;zaci;ii u sjeveroistočnoj Bosni, POF XVI--JCVlIfil966-67, Sarajevo 1970, .str. 30. .

10) JJstanibuJl, Ba�akanl1ik Ar�ivd (BBA) , . TajpU defter ('lID) .N2 18. Sunnarni defter bos8lIllSko,g sand:žialka ilL 1485. ,go<iilIle. Fotok<Jipije u Orijentalnom il!lJStitutu u Sarajevu (OIS) hr. &1, fo 19, 26, 37, n i 83. -

11) BBA, TD .Ng 974, Sumami defter hosanskotg sandžaka i.z1489. godine; OIS br. 88 fo 43. . ' ••

12)BBA, TD .Ni! 56, Sumarni ,defter bo.sanJSJrog sandŽaka ilL 15:16. g�e; ms br. 63 fo 24; HistorijISki arhi'V Dulbrovnilk �D), Con.sil.i:um Rogatorum (Cons. Rog.) 168, 38, 79. � .

6'" 83 !'

Fe�dai�u hlas� ' u �Bosni u početku sa<činjavaju f�udalci »porljeklom izv�p.,Boone kao:i v ,eliki b'roj doma'ćIh feudalaca među kojima i i aalj e ima fetidalil.CapriŠć�na:.«13) Ali'već krajem XV stoljeća, a naročito toko�)�VI s1;olje'ć�, broj'hrišćan:;t feudalaca se stalno smanjuj�.: Veći:ri� ,�ji� j�: �ri­milo.lslam zadržalo.·uglavnom svoje posjede i zaJedno s dosel�emc]ma ::Spahij,ama, i p'otomcima visok'ih 6novnika porij ekI om i:zBo:s:ne sačinjAvali su ,mtislimaooku feuidalnu klasu toga doba. Oni hrišćani spahije koji nisu prihvati,li islam bil� su, u nešto lIlejpovoljnijem položaj'l}i.od.'feu�,lapl ;rp.u;-.'>limana, all su i ,oni i dalje zadržali status feudalca. e ': r; . . . Na i�l�izaciju stanoV'ništva uBosni,pored drugi!hfaiktora,- ut.kali :su,naročito na svoje rođake i potomke oni Bosanci, koji su odranije po­'stali' visoki funkcioneri na PortI. Od mlnogdbrojniJh primjeranaveš6u -Primjer MuStafa-:-paše Sokolovića, kaji je na islam preveo sta:novnike ci­jelog svog rodnog sela. Islam :su prihvatili oni ljudi koji su željeli da po­boljšaJU svoj društveni i ekonoo:n.ski položaj, kao i oni kOlji su sanjali o viso�im položajiu).a u osmanskoj vojnoj hijerarhiji, jer kao hrišćani nisu mogU , ima:ti te prednosti.14) »J'roces islamiJzacije odLgrao je značajnu ulogu istvbi'iomoralnu'I socijalriu osnovu za učv:r;šćenje moći i Uigleda do­maćeg. pl etiJ.s tv a « .15) ,.

':,'u .is�amizaciji domaćeg stanovništva značajnu ulogu odigrali Jsu i gradov( kao centri muslimanske kuLture i civilizadje. Graidovi i kasalbe ,TazvWiju s!= -širorri zemlje i.. postaju administrativni, ',kulturni do privredni �entri.:Bilo da,su to gradovi koje Turci zatiJču i dalje;razvijaju ili graidovi 'koj� 'opi sarrii osnivaju, svi oni pDprimaju islamsko-orijentalni karakter. JsICllip.�ko-:orijentalrii grad razlikuje se ,od evropskOig gmda po' svom na­.stan�4, . razvi tku ,i svojoj ulozi,16) Vi:še gradova u Bosni osnovali su sa.n­rlžak:be.zi, veziri,. većinom iz Bosne. Podizanjem svoj1h kultnih i drugi!h Qbjekata, i na taj način formiranjem gradski!hnaselja, ovi ljudI su iudo­voljava1i 'kako lokalnim tako i širim potre:bama. »Osniva1nje gradova bilo .rie. f.aktički reZlJ.ltalt, državne p olitiike , :što je država ostvarivala preko insti­tuCije vakufa.«17) Clanovi pojedmih begovski!h porodica ·često su podizali 'istovremeno niz svojih vakufskih OIbjekata (kultnih, prosvjetnih, privred­nih i drugih) i na taj :način osnivali nova igradska naselja .. Tako je, na }>rfunjer,· podizanjem džamije, osnovne škole i nekoliko dućana . u �elu Hrvace u nah'Iji Sinj ICeUna (kHški sandžak) FeI1had-lheg SOikolović, san­džak�beg'togsandžaka (kasnije .pa\Ša)oiko.1570.godine udari.o temelje

, i . .. ; . . " '. �;". I "

13) N. F iJ. i lP o v i ć, Napamene o isLam"izaciji u B oswi i H ercegovmiu XV vijeku, AkademiJja nauka. i umjei1lnosti Bosne':i Hercegovme, GO.dilŠlnj'a'k ,l"knj. VII, Cenitar �a bat�kano[OIška ilspitivanja, kIllj. V, SarajeV10 1970, str. 152; .

. j:: ' .. -. i� 14) H; .. S a ,b a n ov i ć, Bosa.mskidivan, POF �VIIt"':"'X!IX11968�9; Sarajevo

1973," str. ll. . . :

lS} N. F i l i P o v i ć, O nastanku feudaLnih posjeda muslimcimskog b os·anskog 'plemstva, . Pregled V, Sara,jevo 1953, str. 392.

. . .'

16) N, F i J i p ović, . O pr()lblem'iJma društvenog i etrviJčkog. razvil!loo. u doba Dsm.anske v lasU; Prill.oe:i - Institut �a ]storilju br. )1-112, Sarajevo 1976.

.. ' 17) A .. H a .rl·dž i ć, O forrrvkanju nekih gra;dskih naselja u BoS1lli u XVI ,s/;{)­ljeću, POF XXVi1977, str.167.

�'. . v

��a;a::i���L�W� r.�.�?d�aku i l�

.�to vriJ�!ll.e �erh�d1��� :}r r�isn?��

I.: Utvrđeno je,. takođe,: da je osamdesetih godina XVI stolj:e�a kasaibu. NovOiSei �najTaniji naziv dan'ašnjegDonjeg Vakuf::i),' o�novao 'domaći plE:::...· mić IbraJp.i.m-ibeg,. sin poznatog krajišnika Malko'č-lbega.19) Neqal�ko od'

Donjeg Vakufa form'Irana je, nešto kasnije, i kasaJ ba Cesta, prvobitrH naziv za današnji Gornji Vakuf. Ovu kasaJbu osnovao je Mehmed�beg StočaniJri krajem XVI stoljeća. Zna se isto taiko da je Mustafa":paša Sok61ović; oko, 1555. godine, podizanjem svojih vakufskih objekata u svom rodnom kra,ju; osnovao kasahu Rudo. Hadži Mustafa-aga ktzlar-aga u carskom ' dvoru isto tako je, opet ,podizanjem' svojih zadužhilna u rodnom kraju; udario temelje Novom Jajcu, kasnijem Varcar Vakufu, današllljem Mi-kbnj1ću.20).

Pored vakufa, kao uribanog faktora, na mzvitak gradova u Bosni u. demograf,skom smislu utICala je takođe jedna va'žna povlastka. Toje tzv� muafijet tj. potpuno ili djelomiIčno oslobađanje muslimanskog rajinsIkog stanovništva od feudalnih i državnih ·oIbaveza. Ove privilegije znatno su podst]cale pri'liv radilnskog muslimanskog stanovn ištva u graJdov�.21>"

_, Muslimanska feudalna klasa svoj položaj učvrstila je tokom xvr stoljeća, ne samo kroz Umarski sistem ne.go i st]canjem velikog broJa čifluka. Ovi čifluci ostajali su u nasljeđe jednoj porodici, a mogli su se' prOIdati ili zamijeniti. Zbog svog mnogo povoljnijeig materijalnog položaja,. feudalci su uspijevali da većinu čifluka zadrže u svom posjedu .. Najviše­uspjeha u sticanju čifluka imale su one porodice koje su posjed(}vale veću ekonomsku moć i politiJčku,snagu. Zahvaljujući, i:zmeđu,oSltalog, l. procesu čifJučen'ja,. bOigaUji feudalci će još jalče učvrsUti sv,oj ·položaJji kasnije će· b1ti najistaknutiji predstavnid begolV'skih porodica.22)

. • Na raJzvitak muslimanske feudalne klase veliki uticaj imale su bortbe koje su tokom cijelog XVI stoljeća poduzimane s tla Boone. U 'ovim bciI'�· bama znCllčajnu ulogu 1male �u spahije sastaVljene uglavnom oo :potorriCllka

domaće vlastele. Učešćem u .ovim pohDdima·oni. dO/bivaJu' poseban status: u okviru Turskog Carstva.23) " ; , . . . ,' : . . . '. . U Bosni, kao isturenom krajiškom ejaletu; najveći dio tere1a.i pri

napadu i pri odbrani padao je' na leđa doma6ih ljudi.: Oni katkada i sami poduzjmaju osvadarčke pohode prema zapadu�, l(alm :je:jedan; broj tih ljud,i}mao rođake fUlllkcionere :na Porti, oni su, zahval'jujućim:oći i uUcaju' tih Tođaka, uspijevali da očuvaju. svoja imanja i da �e 'postepeno : pretvore­u provincijsku aristokraciju. Inače, u-os;manskoj državi se 'nije dozvolja-:c valo učvršćenje na vlasti aristroktratsiki:h porodica, te se'dOigađalo da · su . ll. Anadolu pojedine moćne porodi�e :bile prosto uništene. :Mequt1m, po>' l?:r<iy'mdjama je

, stanjerbilo drugaičije. Daleko?d. cell'l,tralnevl?$ti,. prq-

• �.... : • lo " . .' 18) A. H a.rl d ž i ć, O formiranju �ekih' gradSki� . �aseUa ,' .... POE �VI1977i str .. 14��,��

,:

st�. 145. " : . . . , . " , ,,': . ,' ; ', _.

. •

20) ,Ist6,.' Isltr. 152: ' ',: .: .' : ' ,;' \. 'i '<:.'J r .. ·.·: ,:":-:' " , '21) A: -H a.n id ili ć, 'ZnačajmJU!afijeta u razv�,tku gra(1!skiih na;selja u' XV�vi-·

jeku, JIe 1-2/1974, str. 67, 22) A . . Su·ćels1k a, Aj,a-ni, S arajevo 1975, str. 172. . .. � .--.-'- . � .. " .\":;.-;-.,:":'23) listo; IStr. i71.·

' , .�: . /'i'-:;:() !j�J·d;!!j .\ .... t·'; .'�·-... ",i ./:,1., i '.� :\.::."" !- ;�

vfucijski begovi su lakše uspijevali da održe svoje posjede. Naročito je to bilo evidentno u Bosni, zahvaljujući između ostalog i činjenLci da je u XVI stoljeću znatan broj funkcionera Osmanskog Carstva bio južno­slovenskog porijekla. Njihovi potomd i rođaci koji su ostajali u rodnom kraju nastojali su da svoja imanja na neki način očuvaju u porodici. Kako njihovi rođaci visoki funkcioneri nisu mogli ostavljati u nasljedstvo svoj položaj, oni su zavješta1i svoja vel'1ka imanja, a za upravnika vakurfa ostavljali svoje potomke.

O porijeklu muslimanskog plemstva u Bosni iznošena su razna miš­ljenja. Najiscrpnije o tom pitanju pisao je prođ:o V. CUlbrilović. Prema mišljenju Ikoje taj istorilČar zastupa u .svom radu: Poreklo muslimanskog plemstva u Bosni i Hercegovini24), to plemstvo je razliJčirtog porijekla:

1. Bosanski begovi su porijeklom od nekadašnjeg bosanskog plem­stva. To su, po mišljenju Culbrilovi:ća, pDrodke .Kovačev�ći, Sijerčići, To­dorovići, Ljubov1ći itd.

2. Bosanski begovi su potomci hrišćanske djece ili sinova musli­manskih ljudi jz naroda, koji su svoj1m spos()lbnostima dospjeli do vi­.sokih položaja. Potomci ovakvih ljudi čine većinu muslimanskih begova.

. 3. Bosanski begovi su potomci turskiih v1sokih činovnika, čiji su očevi služili u Bosni, dObili tu timar e i tu QlStali. Takve porodiJCe su Cen­gići, Miralemi i. druge.

Prema ramim porodičnIm predanjtrna, dosta muslimanskih porodica porijeklom je iz .Azije. Ali ta predanja ne mogu se uzeti kao sasvim tačna i ne mogu se potpuno odbaciti. NaiJme, .moguće je da su pojedini funkcio­neri s istoka, ddbivši posjed u Bosni, tu ostajali i osnivali svoje porodice. Ali, oni su se wglavnom uklapali u domaće stanovnilŠtvo i vremenom gUlbi1i svoje etničko obilježje ..

PosmatrajUići genealogije muslimanskiih feudalni!h porodica do kraja XVI stoljeća, v1di se da je većina ovih porodica domaćeg pori:jekla, bilo da su potomCi istalmutih rodova ]z srednjeg vijeka i srednjovjekovnog seoskog plemstva ili ljudi iz Bosne i drugih naših pokrajina koji su, pri­hvativši islam, uspijevali da dO!Snlgnu visoke položaje i obezlbijede svojim porodicama vlast i ekonomsku moć. Manji dio ovih porodica porijelđom je jz Azije, Mađarske, A1lbanije, Bwgarske, kao i druglh provincija Osman­:skog Carstva. I na:je:aId postoji jedan broj porodLca za :ko.je se ne može utvrditi porijeklo.

Izvodeći genealo.gije ovih porodica, koliko je bilo .mogu.(:e, i obrađu­jući pojedine Hčnosti koje su pripadale muslimansko.m plemstvu, stiče se utisak da je dosta tih ličnosti d()lbivalo visoka zvanja u Osmanskom Car­.:Stvu, jer se o njima sačuvalo najviIŠe .podataka. Bilo ih je koji su dostigli rang sandžakibega, begleI'bega, vezira, kao i niz drugih značajnih funkcija u turskom upravnom i vojnom aparatu. Clanovi muslimanskih begovskiih porodica tokom cijele turske uprave predstavljali su najjaiči oslonac

24) V. e 'u b l' Uo v f Č, PoTeklo 'musLimamskog plemstva u Bosni iHercegovilni, . JlCi1935, str. 1-2.

osmanske vlasti u Bosni. Oni su vodili glavnu ulogu ne samo u političkom i ekonomskom nego. i u kulJturnom životu Bosne.

Od svih tih porodica jedan broj se zadržava u Bosni. Neke postaju čuveni rodovi u XVII stoljeću (Cengići, Lju'bovići, Firdusi, Atlagići, La­kišići), mnoge su se zadržale u Bosni i u kasnijem periodu (Kopčići, Soko­lovići, Vilići, Obrenovići, Malkoči...])ugalići, Arnautovići, Repovci, Ali!be- . govići), a neke od tih porodLca potpuno iščezavaju (Tardići, Minetovići, Borovinići, Katušići), ili ostaju samo mutevelije svojih vakUifa (Jahjapa­šići i Bolj anići). Izvjestan /broj musUmanskih begovskih porodLca ulazi i u narodno pjesništvo, naročito u epske muslimanske pjesme. (La'ki­šići, Ljubovići, Vilići, Kopčići, Sokolovići, At1agići, Cen.gići.)

O običnim spahijskim porodicama nema dovo.ljno podataka u def­terima, budući da defteri, u kojima bi se inače :mogli naći talk.vi Po.daci, ne donose precitZno imena.

U XVI stoljeću, kada Osmansko Carstvo dostiže i svoj najviši uspon, u oblasti kulture dolbar broj naučnika potjecao je ],z Bosne. Neki od njih ubrajaju se među najkrupnije naučnik e islamske kulture osmanskog pe­riod�:25) Njihov doprino.s bio je veći na polju vjerskih i društvenih disci­plina, nego na .polju priro.dni!h nauka.26) Među istoriografi.ma Osmanskog Carstva XVI i XVII stoljeća ističe se i Bosanac Ibrahim Alajbegović-Pe­čevi, čije djelo. Tarih-i Pečevi daje pregled događaja u Osmanskorrn Car­stvu od vremena Sulejmana Veličanstvenog do 1640. godine.

I književnost se u ovo vrijeme vidno razvijala u Bosni u okviru sveobuhvatne islamske kulture. Već od XV stoljeća javljaju se naši ljudi koji svoja književna djela pišu na arapskom, turskom i perzijskom jeziku. Bosanska književnost pisana, na ov1m j eziciJm.a, u stvari j e dio osmansko­-turske književnosti, ali kako su tu književnost stvarali naši ljudi, ona se istodobno smatra i našom kulturnom baštinom.27) Najviše djela napi­sano je na turskom jeziku. Među poznatim književnicima XVI stoljeća u Bosni javlja se i nekoliko imena]:z redova musl]manske feudalne klase (Derviš-paša Bajezidagić, Ali-ibeg, sin Ahmed�aše Hercegovića, Musta­fa-'Paša Sikenderpašić, Mehmed-ibeg Ulamapašić i drugi).

Islamska kultura u Bosni najviše se ispoljila na području građevi­narstva. U XV i XVI stoljeću Osmansko Carstvo bilo je u usponu, a ra­tovi koji su u to vrijeme vođeni na zapadnim stranama dOiIlOSi1i su ma­terijalne prihode u vidu ratnog !plijena. Kako je ideologija muslimanske feudalne klase bila islam, koji svojim sljedbenicima .preporučuje tro'šenje materijalnih sredstava i u opštedruštveiie svrhe, to su ljudi svih staleža, a posebno predstavnici viših slojeva (sandžakbezi, beglel'lbezi, veziri), po- . dizali mnogOIbrojne zadužJbine i za njihovo održavanje zavještali svoja ne­pokretna dOIbra i velike svo.te novca. U nedostatku državnog budžeta ili posebnih državnih investicionih institucija, vakufi su igrali važnu ulogu

25) iN. F til i lP 10 V i ć, Utica; islama na bosansko-herceg01Jačko tlo, Islamtza­cija, Ra,dio-'Sarajevo, lU program 1975, Ibr. 9. god. IV, str. 7�

26) ,Isto,· str. 79. ' .

27) H. Sabanović, Književnost Muslimana Bosne" Hercegovine na ori­jentalnim jezicima, Sarajevo 1973, IS tr. 16 .

87

II rješavanju kulturnih i komunalnih potr�b� u ?:ado.�ima. O�i su imali

,velikog udjela u kulturnoj "� ekono.mskoJ �stonJl ��e ��n:lJe . � dO/ba osmanske vladavine.28) Osnivači vakuf a (vahf), nafOlcIto. om 12 YIs�h sl� jeva, predstaV'Il!ici feudalne klase mnoIgo su

. d?,�rin.ijeli n: �amo ��lVanJ

.u

jednog broja gradova u Bosni nego i daljnjoj nJ1'�ov?J :LZgr�dnJI,.

podI­zanjem kultnih, prosvjetnih, privredr:ih, komunal.m� l drug�h obJekat�. Svi ti arhitektonski objekti izgrađem su pod uticajem osmanske arhl

,­

tekture tj. Po.d utkaj em islamske umjetno.sti. TJ. objekti, .može .se ::Ćl,

činili su ul'bane kosture na'šiJh grado.va i većina ih ima SVo.Ju umJetmcku vrijednost. Bez obzira na to. što. je građena pod orijentalnim uticajem, ova arhitektura ima svojih specifIiČno.sti.

Kada bi Osmanlije osvo.jile neko područje, među prvim podign�ti� objektima u pojedinim naseljima bile su ,�žan:�je, i

. tak? .�': fo.rmlranl

gradovi orijetI1ltalne fIziono.mije. Zato su dzaml.J.e �aJbroJmJI spome;m:cl

islamske arhitekture na tlu Bosne. Mnoge od nJlh l danas predstavljaju značajne isto.rijske i umjetnički rijetke s.??menike:. �azi �usrev�beg�va džamija u Sarajevu, Fel'had-paše Soko.lovlca u BanJo.} Lu?, �!ad�a dza: mija u Foči, Karađo�-Ibegova u Mostaru i druge. OSIm džamIJa, l drugl vakufski o.bjekti (sakralnog, društvenog, komunikacio.nog, .�omun�lr:�g i drugog karaktera), bili su značajni. To su medrese ��eđu kOJIma s�.

lshce Gazi Husrev..,beigDva u Sarajevu}, tekije, mauzoleJ�, karavansaraJ�,.

ha­mami. Izmetno. mjesto. među SPo.menicima tursko-Islan:s�e ma�en�alne kulture zamimaju mostovi. Njih su u Bo.sni u XVI sto.lJecu Po.d:LZ�l1 do­maći ljudi na najvišim državničkim položajima�.kao i

.sami sultam .. poz­

nati su mo.stovi sultana Sulejmana: most u Fo.CI, Do.nJem Vakufu l Mo­staru. Mo.starski most je napravljen iz sredstava ,koja su prikupljena od stanovništva hercego.vačkog i kliškog sandžaka putem razreza.29) Najbliži saradni.ci sultana Sulejmana podigli su dva veoma zna,čajna mosta. Ru­stem ... paša je sagradio. most na Zeljeznici Po.kraj Saraje:ra.'.

a Me�med-paša SDkDIDVi,ć most na- Drini u Višegradu.30) Među značajnIje arhIr1:ektonske spomenike DVo.g perioda mogu se svrstati i bez:lstani. U Bos�i je bilo. �es� berzistana: tri u Sarajevu (pDdignuta između 1463. i 1551 godme), a pOdlgh

su ih Mehmed-beg, sin Isa ... begDv, Gazi Husrev-beg i Rustem�pa:ša, ,dva u Travniku i jedan u BanjDj Luci.31) Pored navedenih objekata, treba još istaći česme, imareta (javne kuhinje), musafirhane (gostionice) i sahat kule. IslamskD-orijentalna arhitektura o.stavila je uticaja i na stambenu arhitekturu u Bosni. Feudalci su gradili za stanovanje kamene dvorce ili kule u kodima su živjeli. Na Po.drUlčju Bosne i Hercego.vine bilo je mnogo takvih objekata, ali ih se malo. sačuvalo. Pored k�a, građeni su i odžaci

28) lO va)kuf.ilma u J ugolslavij i QPširno kod M e:tl m e d a B e g o v i ć a, Va­kufi u Jugoslaviji, Beograd 1963.

29) IM. Va IS i ć, O gradnji starog mosta u Mostaru, Ba.1canka VUI, Beo�rald 1977, str. 192.

30) DŽ. e e ,1 � ćiM. M u j e ,z d ,fi o v i ć, Stati mostovi u B osni i H erce,gov-imi, Sarajevo 19,69, str. 21.

88

31) H. Kr e(g e v:l j a k o v i t, Naši bezistani, "Naše sta�ine« 11/1954,. str. 23.

ili konaci.32) Najstarija kula koja je sagrađena u Bosni u vrijeme turske vladavine bila je kula Ibrahim-\bega, sina Malkoča u ,blitzini Donjeg Va� .kufa.

' . . . Clanovi muslimanskih feudalnih porodica ženm su se djevojkama

iz uglednih porodi.ca, poneka:d i ženama iz carske kuće. Ima dosta prim� jera da naši ljudi koji su ili prije turske o.kupacije bili ugledne l'1'čnosti iIi su svojim zaslugama u služJbi Osmanlija dostigli vis ()Ik e položaje, ko.ji su žene kćerkama sultana: Fe�had ... beg, Dtac Gazi Husrev-Jbegov, Meh­med-paša Sokolović, Rustem-paša Opuko'Vić, l.A!hmed-,paša Hercegov'l'ć, Mu­stafa�beg Dautpašić, Pijale�paša i drugi. Muslimanski ro.dovi se povezudu međusobno. ženidbom. Navešću nekoliko primjera: Sinan-Jbeg Boljanić bio je oženjen sestrom velikog vezira Mehmed-paše Sokolovilća; o.ta'c slavnog istori'čara Ibrahim Alajbegovlća-J>e1čevije bio. je oženjen sestrom Ferhad­-paše Sokolovića; kćerka vezira Rustem-pase bila je udata za veliko.g ve­zira Ahmed�pašu, a Gazi HusreV-ibeg, po:znati bosanski sandžak..jbeg i Bali-beg Jahjapašić, ·bili su sino.vi dviju sestara, kćeri Bajezida tl.

U XV '1 XVI stoljeću javlja se u Bosni nilZ značajniih HČ'nosti 'u vi­sDkim krugovima, u osmanskoj vojsci i administracidi, ali se ne može utvrditi njihovo pDrijeklo, rodbinSka pripadnost i povezanost. Pomenuću samo neke od tih ličnosti: Sofi Mehmed-paša, sin Abdul Mui,nov, bio je beglerbeg Rumelije, drugi vezir Porte i bosanski sandžakbeg od 1553. do 1557. godine. Umro je u Budimu. U Banjoj Luci je Po.digao niz zadužbina; džamiju, mekteb, most. Zna,čajan je i po tome što je sjed1JŠte bDsansko.g sandžaka prenio iz Sarajeva u Banju Luku.33) Derviš Jakulb-pa,ša Bošnjak, vezir sultana Bajezida n· »bio je rob iz vilajeta Bosna« (Tarih-i Al-i Osman). Kao. dječak odveden je u Carigrad i odgojen na dvoru .. Imao je sjajnu karijeru. Pored niza Po.litičkih du:žnosti, istakao se i kao. pjesnik. Napisao. je pjesmu o. krbavskoj bici u kojoj je i sam učestvovao.84) SemiJz Ali-paša Pračić, rodom izPrače, počeo je kao mir-i alem 1545. god:lne da bi 1549. postao vezir.s5) Aj as-paša, beglerbeg Rumelije, vezir i namjesniik u Bosni, u Sarajevu i Visokom sagradio je niz :zadužbina.86) Sulejman-pa'ša. rodDm iz Prijepolja u Hercegovini bJO je veliki vezir.il7) ,

Dalje u literaturi i izvorima javlja .se niz ličnosti pod imenom B0-šnjak. Očito da je riječ o ljudima porijeklom iz B o.sne, ali se ne može, utvrditi njIhova. veza i 'Pripadnost o.dređenoj porodiJei. .

Clanovi muslimanskih feudalnih porodica ulaze i u naro.dne pjesme. Oni su držali i narodne pjevače na svojim dvo.rovima. Iz XVI.stoljeća nije

112) H. K r e š � v l j a k o v 1 ć, K ure i odž;aci u H()sni t ff ercegOV'ini, »N aoŠe sta '" rine« II, 1954, str. 7l-M.

113) H. S a lb a n o v i ć, Bosanski pašaJuk, .str. 1I. 34)

H. S a lb a n () v i ć, Književnost MwsHmana Bosne i fferc·egovitne . . • , str. 47-!i5. 115) O lllđ€IrDu više vid. Isram Ans:iokLopedisi, IStr. 341; I lb iI" a b i l!l1 tP e IČ e v i. Tarih 1, 24; Sietili Os.mani IV. str, 35; EncyctOJ)edie de !''iistam, Nouvelle €diiiOlU, Tom I A-J3, Paris 1960, str. 409. . , ,, 86) aS a b a n o v 5 Ć. Dvrbje najsta-m,je 'Va,kujmame tt B0811<t, WiF IJ:/J.95t1, str. 29-37. 87) O tnj.emu 'Više y;d. I IS m a. i 1 H a ok k i U:ll U n <: a r IS 'i a i, OsmanUl'fbf'ihi, III cilt, II .ldsim, Antkara 1'954, str .. 425--42(). , .

se sačuvaio mnogo takvih pjesama. Tokom XV�, XV�II i X!D� stolj�� nastaje mnogo veći broj pjesama gdje su glavne bčnosh bosanski begOVI 1 njihove porodice. '

Kako se vidi, tokom cijele osmanske vladavine muslimanski feu­dalci predstavljali su najjači oslonac osmanske vlasti � Bosni. Izgrađ.�a na timarskom sistemu, muslimanska feudalna klasa ce tokom stolJeca 19rati vodeću ulogu u poliItiičkom i kulturnom životu zemlje, naročito naj­istaknutiji predstavnid ovog staleža.3S)

Poraz pod SiSkom nanio je težak udarac muslimanskoj feu�alnoj klasi u Ibosanskom pašaluku. Međutim i pored poraJza pod Siskom l pre­stanka osvajanja, XV]! stoljeće znači stabili:zaci.ju u ž.ivotu bosat;Skog plemstva. Prvi veći udar je �bl��nje Podu��:vlj� .k.raJem XY:II l po­četkom XV1ILI stoljeća kao i terItorIJa u SlaVOnIJI, L1Cll DalmaclJ1. Tokom XViII, XVUI i XlIX st�ljeća muslimanske feudalne porodLce će i dalje vo­diti glavnu riječ u zemlji i imati vlast u svojim rukama, sve do vremena kada je Omer-paša L1lItas srušio moć muslim1llnskag bosanskog plemstva.

H e rc e g o v i ć i

Hercegovići su potomci poznate srednjovjekovne porodice Vukčić­�Kosalča. Jedan od sinova Stefana Vuk!čića Kosače i princeze Banbare Stj�pan prelŠao je na islam i dolbio ime Alhmed. Ne ma se tačno kako i kada je Stjepan dospio u Istanbul i prešao na .islam.

Ahmed .... paša Hercelgović rođen je u Novom (današnji Herceg-iNovi). Djetinjstvo i jedan period školovanja proveo je u Dubrovniku. Pod ime­nom Ahmed javlja se prvi put 1477. godine u jednom fermanu Mehmeda II. Već sljedeće godine 1478 . .Aihmed se nalazi u sviti Mehmeda II kao mir�i a'lem. Pdtje 14. decembra 1481. godine oženio se kćerkom Bajezida II, princezom Hundi-hatun i postao sandžakbeg Burse, a zatLm begler:beg Anadolije. Godine 1486. bio je zarobljen kod Adane u jugoistočnoj Ana­doliji. Sljedeće godine je oolo1bođen, vraćen u Tursku i imenovan. za ve­ilra.89) Zatim je 17. marta 1488. postao kapudan"1paša i na ovom položaju bio je 4 ,godine i 10 mjeseci.40) Prv,i put je postao veliki vezir 8. marta

1497. godine. U proljeće 1500. godine bio je vezir, a 1501. komanduje osmanskom flotom u bici protiv Francuza. Godine 11502. Ahm�d�aša po drugi put postaje veliki vezir, a 1511 . treći put. U vrl.jeme sultana Selima I postavljen je četvrti put za velikog vezira.41) Od 1515. do 26. IV 1516.

,bio je peti put na položaju velikog vezira.42)

38) A. iS u ć e s k a, PoLožaj bosam.skih Muslimana u Os�koj državi, »Pre­gled« 5, Sarajevo 1974, 'Str. 48.

89) EncycllO'pedie d.e t'riJsLwrn, Nouvelle Miltion, Tom III, Leyde E. I. Brill, Parts 19711 str. 351--352 {CIanaIk o Ahanetd-\paš1 Hercegoviću Il1lliPisao H. S8jbanOlV'ić).

, 40) [IS m -lli II H a an i D a n i � m e n ld, Osma:nlii Ta-Tihi KTIOmiO'wjiisri, 5 I!StanJbuJ. 19711, IS. 178. .

• 1) Tllrk Ansi.ktopedilsi, t9tanbuil 1968, I st. s. 264. 42) I. lL D 'Ii ll1 � � m e tIl d, 08'1'lUt-nLi Ta'Tli1l4 Kl'oooLojilsi, 5, str. 11-15.

90

Ahmed�atša je od svoga oca Stefana Kosače naslijedio kuću i vrtove u Konavlima. Za ove posjede dobivao je od DUibrovčana na ime zakupniri.e .izvjesnu sumu novaca. Cesto je s njima dolazio u sukob zbog neplaćanja .zakupnine.43) Ali, ipak, njegov odnos prema Dulbrovčantma bio je ko­rektan. Ahmed-paša im se obraćao kao »mi1im i drag.im prija:telj�ma; pre­svijetloj gospodi dUJbrovačkoj, knezu i vlasteli od brata Ahmeda Hercega-vića«") Kod sultana se zauzimao za svoje prijatelje Dubrovčane/5)

.

Tokom svoje duge slu�be (četrdeset god1.na je pr:oveo u službi trojice sultana) Ahmed ... paša se istakao kao dobar ratnik, diplomata i političar i kao prijatelj svojih zemljaka. U pratnji sultana Selima A:hmed ... paša· je učestvovao u pohodu protiv penijskQg šaha Ismaila, a bio je U!Z sultana Selima i u vrijeme bitke na Caldiran polju 23. VIII 1514. godine.46) Umro je 21. jula 1517. godine i sahranjen u dIvorištu svoje džamije, koju' je .podigao u selu Dil, nazvanom kasnije Hersek (Hercegovina), njemu u čast. Ova. džamija predstavljala je remek djelo osmanlijske arhitekture:l1) Osim te džamije, Ahmed-paša je podigao i imaret u selu Hersel;c i dža­miju u selu Rus. Za taj imaret zavještao je posjed koji je kupio od Husrev­.,bega;- sina A1i-4bega sandžakbega Cirmena (Cernomen) . 4S) Džami'ja A:hmed­-paše Hercegovića više puta j e bila oštećena, ali se očuvala i do danas. Džamija .je locirana u mjestu koje se i danas zove Hersek, a nalazi se na putu od Jalove prema Izmitu uz Mramorno more. Uz džamiju je sačuvano i turbe, u kojem je, po svoj pri1i<!i, sahranjen Ahmed"paša. Sačuvani su i ostaci hamama, karavansaraja i ljetn�kovca, što �h je takođe podigao Ahmed "'1>aša. 49)

.A!hi1ned"'pa5a je imao četiri sina: Ali..,bega, MUiStafa-bega, Ahmed-ibe­ga i Mehmed...;bega i jednu kćerku koja se zvala Huma. Posjed Ahmed-ipa­šin u Konavlima naslijedili su njegovi sinovi i primaH od DUlbrovčana 48 dukata zll:kUlpnine.60)

Ahmed�pašJ.n sin Ali ... beg bio je primljen ela dvor sultana Selima I i na. dvoru je odgojen. Iz dvora je izašao kao kaa>idžiJbaša, a kasnije je upravljao s ,više sandžaka. Bio je vrlo obrazovan. Kao pjesnik pisao je pod pseudonimom Siri. Isticao se. svojim stvaralaštvom među osmanlij­skim pjesnicima XVI stoljeća.U) -

( 43) C. T 'r lU h e i k a, Tursko-slcvjenski spomenici dubl'ovačke arhJVve, Glasnik

ZemalJ:skqg muzeja (GZM), XXIII, Saralievo 19111, 'str. 92, 120, 14.1; G. E[ezović, TU7\9ki spomewici, I, sv. 1, Beolgrad 1940, str. 271, 533, 582�52; Lj. ' Stoj.anovi ć, Stare srpske po:veLje i pisma II, Beograd 1934, -str. 252, 307. \

44) L j. S tj; o j a ll1 o v i ć, PoveLje i pisma, - str. 353. (5) ,]sto, str. 356. _ >

46) G. EJ.etZovLIĆ, Tu�ski spomooioi, str. 639. 47) Encyctopedi,e de t'islam, Tom liII, str. 351-352. 4S) M. Ta yyiib Gćikibi1g.ill1, XV-XiV'! aJsirJa.nda, Edime ve pa$a titvđsi,

vaJlruffiar, mi1l:lcler, mlllka,tatl:ar, listanbu!l 1952, str. 391-394. (Dalje kratiCa: ,M. GOldb:Ll.-gm, Edi'rne • •• ) .

49) A. N' a: m e t a ik, Ahmed-paša Hercegović, GIasniik .. V,]S-a 1,1 SFRJ br. 6/1977, str. 626-628. " 60)C. T r'U Ih e Ut a. Tursko-s1ovjenski spomenici dubrovačke 41'h.itve, str.1Gl • Ill) IS. B a Iš a g i Č, Bošnjaci i Hercego.vci u islamskoj knjižetmosti, SaraJew 1912, str. 22. -�

� �.

91

Ali-begov brat Mustafa ... beg. takođe je bio, odgojen , na dvor� Seli­

ma 1. Jedno ' vrijeme je bIO' 'sandžak!beg Boz'oka�52) ('rurska; g�a.d 'Bozok

nalazi se istočno od Ankare.) Ub�jen je u vrijeme pdbune Turkme·Ila 1527.,

godine kilO sandžak-1beg Kilikije53) (Turska, grad Leel ili CiHc�ja , nalazi' se

u jugoistolčnolffi dijelu AnadoUje) . " . ' , :' "

.ostala dva brata Ahmed-beg i Mehmed�beg spomenuti su u jednom

aHu pisanom 1587. god'me u Banjoj Luci povodom njihove očevilIle, u

Konavlima. Kako ' oni u to vrijeme nisu više bili u životu, to je kuća

i vinogradi u Konavlima, nasljedstvo njihovog oca A1hmed-paše, pripalo

državnoj blagajni.M) ,

Huma, kćerka Ahmed..;paše Hercegovića spominje se u jednom spo-

ru oko nasljedstva Ahmed-pašinog s unukom Vlatka Kosa'če, Ovaj spor

riješen je u njenu korist.55) Krajem XVI stolj eća gubi se svaki trag potomstvu Ahmed...,paše Her­

cegovića. Godine 1585. u dUlbrova:čki.m izvorima spomi:nje se još jedan po­tomak te loze, Mustafa-aga Herc€lgović. On je tom prilikom Du!brov'ča-

nima poklonio nekoliko grla stoke.56

Stefan Vukčić .... Kosača I

Stjepan tj. Ahmed-paša Hercegović I ' '

! , I , I Ali-beg Ahmed-.beg

. , Mustaf�-<beg Mehmed-beg Huma

I s a b e g o v i ć i , , '

, ' i

" , • • ' • • _ . r

RanIje je vladalo mi·šIjenje da su Isabegovići bili u srodstvu , s Ko:" saJČama. Ta teza je posljedica pogrešnog čitanja nekih izvora.57) O po­

r'ljeklu rodonačeinika ove ·porodice I.shak-1bega ne zna se mnogo. Zna se toliko da je bio oslo!bođeni rOlb Pa:šajigitov. Od 1414. do 1439. godine bio je krajišnik sk'opskog krajiiŠta, i u to vrijeme je često sa svojim trupama

upadao ' u Bosnu.5B) Na položaju SK()psikog krajišn:ika zamijenili . su , ga, koliko se pouzdano z na, sinovi Barak, a zafIm Isa-beg. Truhelka. međut2m,

navodi da je Ishak-lbeg imao i trećeg sina po imenu Eseb Aliju, koji je takođe bio skopski krajišni<k.5D) , "

, � . . .stariji Ishak-lbegov sin Barak došao je u Bosnu na poziv Stjepana Vukčića Kosače (1435) i harao po zemljama Pavlovi,ća. Barak je prodirao II Bosnu i sljedeće goame, i to j oš dulblj'e II njenu 'unutrašnjost. U pro-

52) 1. H. D a n L � ;an e n d, Osm.anU TaTihi KrOOl.oLoj,isi, ' II s. 12��123. 53) R. S a fi a r od Ž i ć, Sulejman i Rokselana, Beogr.ad 1976, str., 344-345.

' 54) HAD, Acta Turcarum, . B IH, N2 11, 85ka�b.. ' ' "

55) G. ' E il e :z o v i ć, Nekretna dobra Ahmed-paše Hercegovića u Dubr,ovni�u kao izvor za pljačku dubrovačke repubUke, PlOF 1/1950, str. 71.

56) HAD, DOlIla Turca'rl1m, 126. ' ' " , '

57) H. , Š a Ib ·a n o v iA Bosamski paš,atuk,' s:tr. 25. '" " " , ;' : , ; , 58) .llsto: 'str� 25. , ,'. . ' :' " ' :-'- , "" ', " � ' . " : " " 59) C. T,r u h e l k a, Turslw-slovjemski spomenici dubrovačke arhive, str. 332.

lj eće 1439. godine Turci �u ponovo upadali, ali ovoga puta n� �anio :Pod vodstvom �a��ka negov l pod vodstvom Isa-bega.6U) Njegove akciJe su mnogo ,dOprmljele konacnom padu Bosne pod Turke. , ' , " ,"

.. J�a";beg. je od 143�:, godine, sa malim prekidima (1443-1444),

' bio �raJ1?,

Illk �k�I?�kog kraj lISta. Bosansko krajlšte, kao prva vojno-admini-,

,s��atIvna Je.dlnica u Bosni, bHo je organizovano između 1448. i 1451. go­dme .. Ono J.e �apremalo »cijelo sarajevsko polje i sve okolne planinske p::e

,d�ele �oJe)e ()Ibuhva�ala i kasnija sarajevska nahija, a svakako i sred­

nJovJ.ekovna zupa Vrhbosna«.61) Od 1464. do , 1470. godine Isa-beg je bio

sa�dzak1�eg bosan�k.og san:dž�ka. Imao je vellike posjede u vilajetima: Je­

lec, �ve�an,.

Hodld�e?, S]emca, Ras, Skoplje i Kalkondelen (Tetovb) .62) (�sta.vlO J� .nIZ ,��.�u��I.na ,u raznim 'rnje�ti�a Osmar:skog Carstva . U Skop­

lJU Je podl��o · dzamIJu .. me.dresu i ir:nar:.et.63) Njegovim iadužJbi:n:arri� na ob�lama MIljacke zapocelo Je,. �a:pravo, ur:bano formiranje danalšujeg Sa­raJeva. U ��lu �rodc.u na MlIJacki sagradio je konačiršte (:zaviju) kao '! n:,ost .r:a MlIJackl, �ahm džamij,u koja je biTa na mjestu današnje-Careve dzam��e, . te pOl�nah . dvor (saraj) po kome je Sarajevo i dobilo na:ziv.U) �sa�b:g J� } )

Odl�aO,

l 'poznati han Kol?,baru u Sarajevu 1462. godine. To Je naJstarIJl p?dlgn�h ' han na tlu Bosne i Hercegavine.65)

Is�-beg Je ?drzavao dobre odnose sa susjedn1m Dubrovčanima. Oni s� mu

.c�sto sla).i po�lone, a i nje.g?vi odnOsi 'prema dubrovačkim trgov­

clm� bI!l su k�rektm. Jednom prlhlwm Isa-{beg je i ,posjetio DUlbrovnik. To Je bllo sredmom augllst� , 1452. god'llne.66) ,

,

Iz Isa-1be'gove valkufname vidi se da je inulo 'troj icu sinova: Muha­meda, Mehmed-'bega i Ali--bega .

Muhamed, kao najstariji sin bio je prvi nadzornik očeva vakUJfa .

. v :r...:ehmed-beg, s nadi�kom C:lebi, �rll;gi .Isa-ibegov sin bto je ciugo­

g��l�nJl ��spq)da:: »PaVI'?VICa zeI?-IJ�« gdje Je Imao veli:ki posjed, zijamet y1Sebr�d. ) �n Je ra�vlO srednJov'Jekovno naselj e Rogati,cu i po 'njemu J� dOlblla

v naZIV Cele?t

. �azar. Mehmed ... beg je od 1504. do 1505. godine

bl� sandz.a�be:g K.arll-lh�8) (Sand�ak Karli-ili 'nalazio se u GrČkoj. A'jni Ah . spommJe ovaj sandzak kao Jedan sandžak ajaleta Džezair-i BMir:..ii Sefld � Ostrva Sredozemnog mora .. )6D) Od marta 1507. do felbruara i:5'1O. (

60) H. Š a lb a n o v i ć, Bosarnski pa§atuk, �str, 2'9�30. ' . / " 'o , i · · I ! . .

i83, 1;�, �89� a th a n o v i t, Bosansko. krajište, �DI BiH IX/1957, s'ar�jev6 Ui5.8, 'itr. . 62) H.

, Š a ih a n. o v oi ć, - Krajište Isa-bega Ishakovića, ' zbirni kdtastarski popi!s

,n 1455. ,god�ne, ,Sara'Jevo 1964. ., ' " - ' 63) G. E il e ,z o v i ć, . Turskt spomeniCi u SkQplju, ,preštamIPa.no iz Glasnika

SkOips'ko,g na'UlČiIlog dwUJŠtva, sv. 1 i ' 2. ' . , ' " ' ,

5-39. 64) iH. , Š aJ b a n o v .i: ć, Dvije najstarije vakufnctme u Bosni, POF II/,195'l, str.

65) H. ' K r e iŠ e v II j a lk o v i .ć, Han.ovi i kw'l'(tvansaraji ' u Bosrni i Hercegovim..i, Sa,raJevo 1957, str. 28. , '

, 66) I. , B o ž i ć, Dubrovn.ilk i Turska u XIV i XV v�ku, .�eolgrad 1952,". str. ] l{i---lll1, 127, 145, 155. " - -

67) H. ' Š a b a !Il o v i ć, Bosanski pašwtuk, str., 129. 6B) M. T. Go :k lb i 1 9 i n, Edinl'ne . . . s. 401. 6D) M. T. G o lk b i 1 g i' 'll, Ajalet Rume/.lija, POF 'XVI-XV:I'Ij.196�7;, Sara-

jevo 1970. str. 340, -"',

93

godine, te Old marta 1513. do Qktobra 1515. gOIdine Me?med-lbeg se �alaz�o na dužnQsti hercegOIvačkog sandžakb�ga.70) I Qn, kao 1 Isa-lbeg, podiIgao J e više zaduž!bina: džamiju u TetQvu7!) džamiju u Skoplju,12) , j edan imaret73), te džamiju na Bistriku u Saraj evu. Mehmed-l�e? j e imaQ dva sina, Ba­raka74) i Bali-!bega75) , OI kOljima za sada nema bl1Žlh podata!ka.

. Ali-;beg, treći sin Isa-lbegov, zamijeniQ je brata Mehm�-'bega. na položaju »gospodara .zemlj e Pavlovića«, kada je ovaj 1469. godme otIšaQ na dužnost bosanskog sandžakbega. 76)

POIrodica Isabegovića spada među one porodice u Bosni kOlje s� POl PQtrebi službe došle iz drugog kraja Osmanskog Carstva u Bosnu 1 tu se nastanile. To j e j edna od PQrQdica kOlj e. se nisu dugo o.d���le u �os.ni: PQdirzanje mnogobrojnih zadu7Jbina po.kalZ1lJe da .su IsalbegoV1cl po.kusaval1 da se održe kao upravitelji mnogobrojnih SVQjih vakUJfskifh do.bara. Cen­tralna vlast, koja j e uvijek kontro.lisala posjede provincijskih begova, vje­rQvatnQ j e uništila i QVU porQdicu.

1 Isa-beg

1

Ishak..,beg ! I. 1

Barak Esetb Alija

1 1 1 Ali-beg Mehm.ed�eg Celebi Muhamed

1 Barak

1 " --1

Bali-'beg

J a h j a p a š i ć i

PorijeklQ "rodOInačelnika ove pOIrodice, Jahja-,pa:še nij e poznato, ali ima indicija da potiče Lz SkQplj a.77) Najvj erovatnij e da j e Qdveden kao a:džami oglan na dvo.r sultana Mehmeda II. Njegov otae sPQminje se pod imenom Albdulhaj (.A:bdiilhayy), što ukazuj e na njegovo hrišćansko pori-j�. •

Jahja-paša je učestvovao u Qsvajanju Smedereva 1459. godine78) Od 1480. do 148.1. go.dine biQ je sandžakbeg u Bosni, zatim beglerbeg Rume­lije, da bi 1501. godine ponoVQ došao za sandžakbega u BOSIllu. U vrijeme

70) T. P o lP o v & ć, Spisak hercegovačkih namesnika u XVI veku, POF XVI[""':" -X'VlI/196�7, str. 94----.95.

71) G. E l e tZ o v i ,č, Tur�ki spomenici, str. 43. 72) lista, str. 177. ' 73) M. T. G o lli lb I J g i n, Edirne . . . , s. 333. 74) C. T r u h e li k a, Tursko-sLovjenski spomenici dubrovačke arhiIve, str. 13.

75) G. Eil e tZ o v i ć, Turski spome'll.lioi, str. 363 ; NaJlpLs na nadgrOil:mom spo­meniku u gro'blju ilza lsa-'begove džamije u Sko.plju datiran (19. XII 1503) na kome stoji: Ball-lbeg, silIl MeIhnned-bega" sina lsa-lbegova (�ilIla) Ha.cižd Lsha.k-lbega.

94

78) H. S a lb a .n o v i ć, Bosanski pa§a1:u.k, str. 129. 77) G. E l1 e tZ o v i ć, Jahja-pa§a, JIC/1193'7, sv. 1-4, str. 169. 78) l!sto; str. 161.

.

vladavine sultana Bajezida bio j e vezir.7o) Komandovao je turskom voj­skom kod AngOIre (1501) i branio tU!rsku granicu od napada perzijskog šaha Ismaila. Učestvo.vao j e u Ibici na Calditan polju 23. VIII 1514. go­dine.sO)

U Skoplju j e Jahja-paša srugradiQ veoma lijepu džami1ju. kOlju spo- . minje i E. Celebi, zatim imaret, školu i česme. Imao j e zadmbine j oš u Sofiji i Nikopolju, kao i hamam s medresQm u Istanbulu.81) od zadužlbina u Bosni najpOIznatija mu je džamij a u Sarajevu.82) '. ,

Jahja-paša j e bio Qženjen kćerkom Bajezida liI, princezom Hati.d.žom i imaQ j e sedam sinOIva: B aU-<b ega, Mahmud CeJ.ebiju, Mustafa Cele bij 'll, .Aihmed-lbega, Mehmed-!bega, Jusufa, Skendera i dvije kćerke: Hani i Humu.

Bali-beg j e najpoznatiji od Jalhja-.pašinih sinova. U vremenu o.d 1518. dOi 1521. godiJne donesena j e odluka da se Ba!li-lbeg imenuje za sme­derevskog sandža�ega. Tom priHkom mu j e dodijeljen izuzetno visok has u iznosu od 900.000 akči.83) Krajem februara 1523. godine bio je pre­mješten u V,idin. Kada je 15,24. godine PQgUlbljen tadašnji smederevski sandŽakbeg Ferhad-paša Dalmatinac, na njegOIvo mjesto j e PQnovo do­veden Bali.,beg i tu j e ostao dOi kraja života.

Više o.d 35 godina Bali-lbeg se nalazio. na upravi u ' više sandžaka. Cijelo tQ vdjeme j e ratovao. U sjevernoj Srbiji j e obraIzOIvao krajište i stalno upadaQ u Srem. UčestvQvao j e u osvajanju BeQgrada, a mnogo uspjeha j e imao i u bici na Mohaču 1526. godine. Kao veliki ratnik dobio j e počasni na:ziv Gazi. Za njega j e rečeno da j e »Iblalgorodan, oličenje po­nosa, otpravnik državnih PQslQva, koji sjedi na uzvišen'im položajima, čvrst stub, visOIka zastava, veliki zapovjednilk . . . 8')

Od BaU..!begovih zad�i,na poznate su džamij a u Sarajevu85) . imaret u Skoplju86) i tekija u Beogradu.87) Umro je u proljeće 1527. godine gdj e je i sah�anjen.S8) o.d potomaka je imao sina Derviša i kćerku AJ.šu, a bio j e Qženjen princezom. iz carske kuće.8o)

Mehmed-lbeg, mlađi brat Bali-lbegov, došao j e poslije smrti Bali-lbega na položaj smederevskog sandžakbega. Prije tQ.ga bio je vidinski sandžak; beg.IIO) U pohodu na Beč (1529) Mehmed-ibeg je zapovijedaQ prvim odre':'

79) Skim Osma-ni IV. str. 632. 80) G. E l e z o v i ć, Jahja-pa§a, str. 168. , 81) G. E l e z o v i ć, TUTS70i spomenici, str. 364-385 ; M. T,. G o !k tb i ll. g l .n,

Eđ.irne . . . , s. 456. '

82) S. B 'a Iš'a g i Ć, Znameniti Hrvati BošnJ{Loi i Hercegovci u turskoj cm'evini, Zag,reb 1931, str. 37. ,

83) Istorija Beograda I, str. 323-324. . 84) R. S a m a r d ž i ć, Sulejman i Rokselana. str. 105, 250. .

.

85) S. B a š a g i Ć, Znameniti Hrvati Bo§njaci i Hercegovci u turskoj carevim.i, str. 14-15.

86) M. T. G o k. b t a g � n, Edirrne . . . , s. 457. , '.

87) E. e e l e.1b d, Putopis - odlomci o jugoslovenskim zemljama, preveo, uvod i komentar tlHllPisao H. Salbanović, SaraJevo 1967, str. 31 1.

88) 'Istorija Beograda, str. 328. 89) R. S a m a r td 'ž l' Č, SuLejmam. i Ro�elama, str. 25:1. 90) Istorija Beogr,ada I, str. 328.

95

diana sultanove. vojske. Iz Beograda Je p�emj ešten u Morej u 1534. godine, a 1,536. j e ponovo vraćen za smederevskog sandžaklbega. Zaj edno sa Gazi Husrev-'begom provaljivao j e u Slavoniju. Bitkom kod Gorj ana 9. oktobra 1 537. godme, u kojoj učestvuj e i Mehmed-beg, učvršćena j e turska vlast li Slavoniji.91) U j ednom pismu pisanom 1537. godine Jovan Zapolj a obraća se Mehmed-begu >l • • • kao slavnom gospodaru srpske zemlje, smederev­skog sandžaka, beogradskog, podunavsko-kosovskog i gospodaru više gr a­dova. «B2)

Vrhunac svoje karijere Mehmed ... paša je dostigao dobIvši položaj budim.skog paše. Tu titulu dobio j e 1543. godine i na tom položaju ostao do smrti 1548. godine. Umro je u Budimu, gdj e je i pokopan.93) D ok je :bio budimski paša, osvoj io j e Višegrad, Nov�grad i Hotvan.94) U Beogradu j e podigao više zadužbina : džamIju, medresu, ianaret, karavansaraj i če­smu.IS)

Mehmed-paša j e imao sina Arslan-pašu, koj i je bio prvi požeški san­džakbeg od 1538. do 1 541. godine.96) Arslan-paša j e učestvovao u ibonbama u Slavoniji.fI7) Godine 1564. postao je smederevski sandžakbeg, a 1565. bio je imenovan budimSkim pašom.B8) Arslan-paša j e bio poznat i kao pjesnik. Pogubljen je 3. augusta 1566. po naređenju sultana Sulejmana. Sahranjen je u BudImu pored oca Mehmed-paše.99)

O potomcima Jahja-pašinim zna se j oš da mu j e spomenuti sin Ah­med .... beg bio prvi sandžakibeg Stonog Beograda i sandžakbek Inebahta.lOO) (grad u Moreji, Grčka).

O ostalim Jahj a-pašinim sinovima i kćerima nema podataka, izuzev što se u Skoplj u spominj e zadužbina Hanije. j edne od nj egovih kćeri.lOl)

U srodstvu s ovom porodicom ,bio j e i Kiičiik B ali-beg zvornički san­džakbeg i kasnij i budimski paša. Na položaju zvorničkog sandžakbe�a na­lazio se krajem trećeg decenij a XVI stoljeća. Učestvovao j e u p ohodu sul­tana Sulej mana ' na Beč 1529. godine. Imao j e sina Derviš-,beg:a, koil j e dobio timar u zvorničkom sandžaku u iznosu od 1 0.000 akči i Ahmed-;bega koji j e u istom sandžaku imao nešto manji timar (7.200 akči). Ostavio j e zadužbine u Zvorniku, kao i u drugim mjestima. Kasnije j e postao bu­dimski paša i na tom položaju j e umro 1541. godine.l02)

ll) Isto, str. 330. ll!) L j. S t o j a n o v i t, Povelje i pisma, str. 483-485. 8S) Istorija Beograda I, str. 330. a.&) R. S a m a r d ž i Ć, Sulejman i Rokselana, str. 653. 9S) Istorija Beograda I, str. 337. . 96) H. S a b il n o v i ć, Bosansk.i pašaluk, -str. 60. 8T) L a 5 0 w s <k i E m i li j , .Monum enta Habsburgica - Habsburški si>omenici

kraljevine Hrvatske, DaLmacije i SlavOOlije, !knj. III, Zagreb 1917, str. 32�. Ban Petar Berislavić izvještava <kralja Ferdina:n.da o sukobima sa Turc:ma kod Đurđevca. (Tu .spominje HUI>'rev-lbega, M'ura,t"'bE:1ga i ArSlan-lbega, sina Mehmed-'i>aše Jahja?a­šLča.)

II�) Istorija Beograda I, str. 377. _

e") R. S a m a r d ž i Č, Mehmed Sokolović, Beograd 1975, str. 163. 11l0) I. ll. D a n i � m e n d. OSlno nti Tarih Krcmolojisi, str. 243. 101) Q. E li. a z o v i ć, Jah;a-pda, str. 137. 11l�) A. Il a .n d il l e, Tuzla i njena okolina u XVI mjeku. Sarajevo 191'5,

str. 62, .,

96

Ni ta porodica se nij e održala duže u Bosni i pored toga što su neki članovi bili veoma ugledne ličnosti. i oni su se pokušah održati podirza­nj em mnogiJh zadužbina i prihvatanjem sluŽlbe mutevelija u svojim va­ku:fima. G. Elezov1ć donosi, čak, i j ednu taJbelu mutevelij a Jahj a-palŠinog vakufa u kojoj se zapaža viJŠe članova te porodke.I03) Prema G. Elezov1ću, genealogIj a porodice JahjapaJŠića izgleda ovako:

Abdulhaj I

Jahja ... palŠa I

I I I I I I I I Mahmud Mustafa Ahmed..lbe.g Mehmed�beg Bali-lbeg Jusuf Skender

. I I Celebija C

1

elebij a I

Celebija · Celebij a

I I Hani Huma Arslan-paša Dervi,š...;beg Ai:ša

I Kačinik1i Mehmed-pašaI04)

F i r d u s i

Za Firduse se smatra da su potomci bosanske srednj ovjekovne ple­mićke p<?rodice RajoČića.105) Oni su živjeh u Livnu i primivši islam prOIZvali su se Firdusi (fkdevs na perzijskom ·znači raj). U XVI stoljeću nisu poz­nate neke značaj nij e ličnosti iz ove porodice. Tek u XVII stoljeću oni po­staju kapetani Livna i doihivaj u već'l. značaj .106)

P a v l o v i ć i

I za poznatu porodicu Pavlovića iz srednjeg vij eka postoji mišlj enj e da su neki nj eni članovi primili islam, kao i nj �hovi rođad Hvalovići, ( i to ubrzo po osvoj enju Bosne.l07) Prema j ednoj tradiciji neki paša iz roda Pavlovića podigao je crkvu u zaseoku PopU08) H. Sabanović tvrdi da Alli­-beg Pavlov'1ć, koji j e ibio »gospodar zemlje Pavlovića« nije porijeklom od ove porodice nego da j e to prezime dobio što je bio gospodar nj iJhove zemlj e.lOD)

103) G. E OI. e iZ o v i ć, Turski spomenici I, str 210. 104) ,!:sto, s'tr. 209. '. 105) L a j o š T h a . u o c iZ Y u djeilu: A bO�"Thiyak-herczegovimai »beg« C2Mn-r(i1

(O bosansko-hercegoval:ikom n�ivu »Ibeg«) Tu.ruil I, II, Boočllpest 1915, navodi da su FirdU'Si i prije osvOIjanja B01sne bili oplemLći. , 106) H. Ć U il" i ć, Posljednji Uvanjski kapetan Ibrahim-beg Firdus, GZMI1957, .

str. 97-J.31. . 107) Đ. M a z a .l i: ć, Borač, b osansk.i dvor srednjega. vij e 100., GZMlI941, str_ . 48. 108) .1JstQ. . 101) H. S a lb a n o v oi ć, Bosanskri pašalu k, str. 129-130.

7 - Prilozi 97

B r a n k o v i ć i

Za Brankoviće j e poznato da su potomci domaće vl�tele . .u� Z�vjel� su u okolini Rogatice i tu i�al� s�oje posjed�. Jeda.I?- �raJ gdJ e su .l}:;�h najviše posjeda (čifluka) doblO J e lme po ovoJ porodlcl - BrankovlCl ) , današnj e istoimeno selo sjeveroistočno o d Rogatice.

Da su Brankovići porijeklom od domaće vlastele, dokaz j e i umjetni­čki značaj an nadgrobni spomenik jednog islami:ziranog člana ove poro­dice Mahmuta Brankovića, koji j e prenesen iz tog kraja i čuva se u bo­taniČkom ntu Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Taj spomenik ima �ost� ele­menata sa srednjovjekovnim stećcima. Na njemu je iznad natpISa ISkle­san lik lava, vjerovatno grb kuće Brankovića.112) Taloci kaže za Branko­viće da potiču od Vuka Brankovića, sr,pskog despota.113)

M i n e t o vi ć i

Odakle je došla porodica Minetovića ne zna se ništa pouzdano. Poz­nat j e jedino Mehmed-tbeg, sin Mi.net-t�ega, yr:vi sandžak1��g �a�kog sandžaka. U svom sjediJŠtu SaTajevu podlJgao J e J edan mesdzld k(�;l.1 J e po­stojao na mjestu današnje apoteke Prvi maj ,114) Okolo tog mesdZlda for­mirala se i mahala Mehmed-lbegova. Zna se j oš da je Mehmed-illeg po­digao svoje zaduŽIbine u selu 'Konuš,115 To su džamija, 1maret i karavan­saraj . Mehmed-ibeg j e tu i pokopan; leži u turbetu pdkraj džarrnije.116) M. G6k1bilgin ga ubraj a među odabrane ličnosti Fatihovog doba. Zna se i to da mu se žena zvala Dur Paša Hatun, o kojoj se ne zna nIšta više osim ' da j e u Jedrenu podigla jednu tekiju,u7) .

V r a n e š evi ć i

Vraneševići su porijeklom iz okoline Trebinja u HercegovinL Go­dine 1476. spominje se Herak Vraneš, koji je posje!dovao kao timar više s�.la u nahi'jama TrebiJIlje i Popovo, kao i neka druga sela,uB) Atli već prvog

110) V. e u �b r ,t l o v i t, Poreklo mus1Jimansloog plemstva u Bosni i Hercegovi'lti, str. 338.

111) A. S u Ć e s k a, Popis čifluka u rogatičkom kadiluku, POF XIV-XV�1964-�5, str. 197. -

112) iM. M II j e rz i n o v i ć, Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine, Sara-jevo 1974, str. 11.

' , 113) L. T h a l l o c z y, A bosnyak-herczef}OVi'ltai .»beg« crlmrOl; str. 2. 114) H. S a lb a n o v i Č, Bosa..'ltski pašaluk, sbr. 40. 115) T. M. G I) .kl b H g i n, Edimne . . .. str.>241. 116) E. H a lk lk i A y v e r d i - I. 'A y d i: n Y ii k lS e �, Ilk 25() Sen;e-ni'lt

OsmanH Mimarisi. IstanibuJ. 1976, str. 239. ' - '

117) M. T. G l) 'lt b .i J g i n, Edirne . . .• IS. 241., 118) H. S a lb a n o v i ć, Bosanski pašaluk,, ' str. , ,136. '

decembra 1477. uprava nad Trebinjem i Popovom bila j e data subašf A l ' " 119) �"'l. lJ l.

, Herak Vraneš j e pripadao krugu sitne vlasteleYO) Njegov sin zvao se Ibrahim i kao carev kancelar dolazio j e u DUlbrovnik 1474. godine zbog ostavštine Hercega Stjepana, a 1476. godine dolazio je u posjetu ocu koji j e ostao u hrišćanskoj vj eri,121) I 1485. godine Lbrahim j e dolazio u Dubrov­nik i donio za Dubrovčane pismo s Porte.

Nešto ranije spominj e se još j edan član ove porodtce. To je Isa-lbeg' Vranešević, 'koji j e bio visoki dostojanstvenik što se zaključuj e po pokla-, nima koje j e dobivao za Dubrovčane.122)

"

Iz ove porodice j e i Ahmed-<beg Vranešević, moguće sin Isa-bega: Vraneševića, hercegovaIČki sandžakbeg Old j una 1497. do oktobra 1500. go­dine.123) Kada j e Ahmed-tbeg stupio na dužnost hercegova!čkog sandžak!be­ga, dobio j e od Dubrovačke Republike uob�čajene darove. Poslanici koji su išli da mu se poklone podsjetili su ga na » iskreno prijateljstvo koje j e o d starine postojalo izrrneđu gospode Vraneševića i Dubrovnika.«124)

Herak Vraneš Isa-;beg Vranešević I I .

Ibrahim Vranešević Ahmed-lbeg Vraneševi<:

V l a h o vi ć i

Vlahovići su porijeklom iz naših krajeva, ali se ne zna tačno odakl�� Knez Ivan Vlahović imao j e dva sina koji su prešli na islam, Ali-bega f Smail-ibega. Ali-1beg Vlahović »Ičešnegir i sklav slrltana Melhmed,a 1I« dolazio j e . � Du:brovn�k 1470. godine zajedno sa svojim braJtom Smail-be­gom na ostavinsku raspravu poslije smrti Hercega Stjepana,125)

, U to vrijeme (1485) među spahijama Neretve upisani su timari Mi­lovca i Radivoja .rođaka Ali-bega. Ovo se sigurno odnosi na 'All-hega Vla­hovića, koji j e prešao na islam a r,ođaci mu ostali hrišćani i uživali ti- , mare.126) Ako j e ovo tačno, onda bi Vla:hovići bili porijeklom iz Herce­govine.

Ivan Vlahović I

I , Smail-ibeg

119) I. Bo ž 'i ć" Dubr(1)niik i Turska u XV veku. str. 207. 120) B. H r a lb a lk, Herak Vra'lteš. GDI BiiH VlIV1955, str. 61. 121) C. T;r 'u h e il k a, Tursko-slovjenski spomewici dub1'O'lXLČke arhive. stlr. 316'. 122) liS'to, str. 442.

, 123) T. P o ;p o v i Č, Spisak 1J,ercego'vačkih 'ltames'ltika u �VI veku. str. 93. 124) C. T r 'u h e II. k a, Tursko';slovje'ltski spome'ltici dubrovačke arhive. str. 316. " 125) C. T r ti h ,e lJ. lk a, isto, str. 31 ; F e r llTl e n đ i n, Acta Bosnae. Zalgreb 1892. 2��� B�, ' TD .N� 18 {148.5) ; OIS br. 61, fo 19, 26.

' , � str.

'---..,

7* 99 •

Gazi Husrev-begovo porijeklo

Kada govorimo o feudalnoj klasi u Bosni u XV i XVI stolj eću, ne možemo zaabići li!čnost Ga!zi Husrev-:bega, premda za sada nemamo ni­:kakvih podataka o njegovim potomcima.

Husrev-ibegov otac FerhaJd-ibeg rodio se najvjerovatnij e u Hercego­vini. On j e prešao na islam, dok mu j e brat Radivoj ostao u svojoj vj eri i živio u Humu u Herce.govini.127) Ferhad-ibeg je vjerovatno i prij e pre­laska na islam :bio ugledna Hčnost, j er j e kasnij e dobio carsku kćer za ženu. To je ibilla sultanija Seldžuka, kćerka Bajezida ll. Iz ovog braka rodilo se dvoj e djece: Husrev-lbeg, kasnij e pozna:tI bosanski i smederevski sandžak-lbeg 'i kćerka Nes;}išah.128) .

Ferhald-fueg j e j edno vrijeme bio sandžak-beg u Serezu. Tu mu j e žena Seldžuka sagradila j ednu medresu i tekiju.129) U Serezu im s e rOIdio i sin Husrev oko 1480. god1ne. Pet godina kasnije Ferhad-;beg j e poginuo »u cvijetu mladosti« kod Adane u bOflbi 'ProtIv misirsk�h Mameluka.130)

Husrev..Jbeg j e bio veoma ugledna ličnost. Mnogo j e doprinio izgrad­nji Sarajeva. Njegove građevine u Sarajevu i danas predstavljaju monu­mentalnu arhitektonsku bazu tog grada. Husrev�beg j e bio smederevski,

:zatim bosanski sandžakIbeg. Pod njegovim vodstvom ,osmanlije su osvojili mnoga područja u jugoza:padnoj Bosni, Hrvatskoj i Slavoniji. Zbog ve-1ikih osva'jačkih oopjeha doibio j e nadimak Gazi (hraIbri ratnik za vjeru) . U defterima nz XVI stoljeća kao i u Gazi Husrev-,begovim vakufnamama vidi se da j e imao ogromne posjede širom Bosne i Herceigovine. Poginuo j e ""ll borbi protiv pohunjenih Kuča 1541. godine, odakle j e prenesen u Pod­:goricu _a odatle u Sarajevo, gdj e j e poko.pan pokraj svoje džamij el3la)

_ . Zena Husrev-!begova zvala se Sahdidar. U Sarajevu j e podigla dža� miju te se po nj oj i mahala u kojoj j e bila džamIja zvala Ma!hala Hasseki­-ha:tun (hasseki zna'či titulu odaJbraniJh carskilh žena) . U popisu va:kufa iz 1 602. godine - up�an j e i vakuf Ša:hdidar, žene pokojnog Husrev-hega.131)

- Otac hrišćanin (Abdulgalfur) 1---------- _ . . _ - _ ._. --. --_I --- . ---- - - ---- . -._--- . -

Ferhad ... beg 1

Radivoj 1

Gazi Husrev-beg Ne.slišah

127) Ć. T r u h e l k a; GaZi Husrev-beg, njegov život i njegovo doba, Sarajevo �1912, str. 4.

, 128) Isto, str. 3.

129) M. T. G o k b i l tg i 1Il, EdiJrne . . . , s. 639,

: 130) R. S a m a r d ,ž i ć, Sulejman i Rokselana, str. 261.

131) H. S a lb a n o v i ć, Teritorijalno širenje i građeVni razvoj Sarajeva u XVI stoljeću, Radovi Alka,demije na'uka i umjetnosti BiH, iltJnj. XXVI, Odjeljenje istorij­

_sko-Jfiloloških nauka, knj. 9, Sarajevo 1965, str. 38. ma) Tarih-i Pečevi I, str. 44-45.

:100

U narodnoj tradiciji Husrev-!beg se veoma rijetko spominje. U Hor­manovoj Zlbirci pjesama nala'zi se j edna pj esma posvećena Gazi Husrev­-begu. To j e pj esma »Gazi Husrev-;beg vodi svatove u .stanbol,132)

B o r o v i n a

Ova porodica j e porijeklom iz He�cegovine. U Dulbrovniku se ' 1484_ godine spominje kao svjedok neki Đorđo Borovina.133) Od islarrii'zii'anih članova ove porodice poznat j e Muhamed..,be.g Borovina, čiji su preci 'm on sam prešao na islam.134) Zna se da j e Mu'hained-ibeg imao zijaitrJ.et tL hercegova-čkom sandžaku 1519. godine.135) , ,

S t a n č i ć i

Ta porodica izni�la j e ilZ redova domaće feudalne klase. Prij e osvo­j enj a Bosne od strane Turaka od ove porodice poznat j e Tvrtko Stančić" vojvoda i plemić bosanski.136) NosiQ j e titulu usorskog vojvode. Poginuo j e l}_ajvjerovatnij e 1463. godine u bonbi s TurcilIDa. Imao j e nekoliko brate od kojih j e poznat samo Gašpar.137) Prvih godina poslij e osvojenja Bosne j avlja se u nzvorima Radoje Stančić. U kakvoj je rodbinskoj vezi ibio s Tvrtkom i Ga:špa�om :Stanč�ćem nije poznato. U devetom deceniju XVI stoljeća Radoje .stanči.ć je imao timar u nahiji Visoko u iznosu od 5.3'24. akče.138) Njegovi potomci su primili islam i postali ugledne spahij e.139) - - -

Clanovi ove porodice koji su pr1mili islam živjeli su u okolini Viso­kog. Daut Stančiić j e u početku XVI stoljeća imao timar u nahiji Dulbrov­nik, koja j e pripadala Saraj evu140) , a njegovi sinovi Mehmed i Kurd živ­j eli su takođe u okolini Visokog, čiji se posj edi tu navode u drugoj'- po­lovini XVI stoljeća.141) U okviru nahij e Visoko, štaviše, i j edno selo u XVI stoljeću nazivano j e Stančići,1(2) Najvjerovatnije da j e to selo pred­stavljalo bašt1nsku starinu l bazu porodice Stančića.

, Daut Stančić , 1

Mehmed Kurd

132) Spomenica GaZi Husrev-begove četiristogodišnjice, Sarajevo 1932, str. 22-:.......23.

133) ,F e r !tn e 111 d ž ti n, Acta BOISThae, IStr. 294. 134) Istori!ja naroda Jugoslavije knj. II, \ str. 125. . \ 135) BIBA, TD .N'2 76,' Surrna,rni defter hercegovačkog sandžaka i:z 1519. godiJIle;

OIS hr. 95 fo 8. . '

136) F e l' m e n d ž r lIl, Acta Bosnae, Istr. H�5, 207, 230; L j. St o j, a m o vić, Povelje i priisma, str. 122. '

137) P. A n đ e rl i ć, O usarskim vojvodama i poHtičkom statwsu U sore. u sred­njem vijeku, Prilorz:i XIII, Lnstitut za �storiju, Saraj evo 1�77,. str. 41.

138) !BIBA, TD .N'2 18 �1485) ; OIS br. 611, fo 44. · , ,

, 139) Istorija naroda Jugoslavije, �nj. II, !Str. 114. - , , -

_ ,

140) BRA, TD _.N'2 liS, Sumar.ni de,Ner ,bosanskog sandlžaka , 1z 1516. godi:ne; OIS � � fu d

- , .

141) !EBA, TD .N'2 379, Qpširni def ter bOlsaruikOlg ISandžaka iz XV'I sto1!jeea (po-s1ije 1568) ; OIiS br. 76, fo 336.

-

142) EBA, TD�

X 379 (posiJJije 1liS8) ; 01S ,br. 76, fo 306. . ( _ ' " "­\

101

S t a r č i ć i

. U .istim drzvorLma u kojima se javljaju

·Stanč.ići j avlja se i nekoliko

p�J�dmka s prezi:�enom Starčić. Moguće je da su ti Starčići potomc'i s1'ed­nJov!��ovn� .

poI'lOdl�e ?�a�čić, koja je živjela u okoHni DUlbrovnika.143) Od Sta1'c1Ca kOJI su prImIh LSlam poznat je : Mustafa Starči:ć. Godine 1516 zab.iJlježen je njegov t�a� � naniji Borač u ie:nosu od 2.512 akčU44) 'ci sredstvu s "Mustafom bIO Je l Rustem Starčić, čiji je dio nmara u nahiji Vratar'presa� na

v�aved�nog Musta:��.145) I .Jakub Stal1č]ć pripadao je toj porodlcI. On Je UZLVao bmar u narhiJl Bistnei u hercegovačkom sandžaku 1519. godine.146)

V i l i ć i

. ' . �raj� XV �toljeća javlja se prvi član porodice vmć147), koji je

vee bIO presao na lSlam. To je poznati Alija vmć koji je bio »serasker vilajeta �eretva. «148) ��o je Ui?!edan spa\�ija, a �oju porodiJeu uspio je da u:,rsh 'In:eđ� uglednIje spahlJske porodice. �oliko se mo,gilo utvrditi iz turskih pO!pl.Sa IZ prve polovine XViI stoljeća, A. VHić je imao pet sinova: Skend�ra, Mehm�da, Tur�ana, Dursuna i Husejna. Svi su imal'i posjede � na

.hlJama .RamI, Uskoplju i Neretvi. I nj ihovi potomci biH su spahije i

Imah su pOSjede u pomenutian nahijama koje su naslijedili od očeva. Po�odic:a Vil�ć je, dakle, �il.a spahijska. Toklom XVI stoljeća članovi

te por�d1ce LSt�kh. su se ? vOJmm pohodima i stekli značajnije. posjede u Bosm .. �. POSJ:dI. prela'ZIh su sa oca na sinove i ostajali u porodici, tako da �u VIhel uspJeh da se »uvrste U red vodećih spahijskih porodLca.«1,49)

I Skender

I Mehmed

I Husejn

Alija Vilić I

I Husejn

I

Turhan I

Mehmed

I Ahmed Mustafa

I I I

Murat Mustafa Alija

I Dursun

� I MahmUd

143) M. D & !Il i t, Humsko treb.in3·ska vlastela. Boo.<1rn.� 1967 t 25 144) con 1\ T ""

' ... C1IU . , s r. . �, D .. 2 56 (1516); OIS hr. 63, fo 67.

145) BBA, TD .N2 56 {1:516) ; OIS br. 63, lio 76. . ' 146) BJ3.A, TD .N2 76 (151 9) ; OIlS br. 95, fo 76.

� �47) O oyoi p0r-odici O!PšL�ije vid. B. Z II a t a r, Kopčići i V�Hći - ('Prilog .i;ru-ca�;iIIl�u iffiushmanslklh begovs.kih .porodica u BOISni i Hercegovini .u XVI stoJ.je6u) Pr,ii101Z1, XIII - Instituta za i:sto.r.iju, Sarajevo 1977, str. 322-327. ' '" ' . . '

102

148) BRA, TD .N2 56 t1516) ; OIlS br. 63, fu 54, 55. , , ' . .

149) Istorija naroda Jugoslavije, knI.i. II, str. 114.

O b r e n o v i ć i

Vlast€oska porodi.ca Obrenovića potiče iz okoline Konjica. Rodona.;. čelnIk porodi:ce Petar, sin Obrena (Obrenović), godine 1489. posjedovao je timar u nahiji Neretvi u iznosu od 40.225 akči. Petra Obrenova su ' DUJb­roV-Čani nazivali »dubrova'čkim građaninom«. On se spominje u zapisniku Vljeća umoljenih od 19. juna 1487. godine.'50) Petar je imao tri sina. Sva trojka su prešla na islam i bili istaknute ličnosti i u Osmanskom Car­stvu.

.Mehmed-beg Obrenović javlja se krajem XV stoljeća kao sandžak­beg Moreje. Još u to vrijeme bio je u prijateljskim odnosima s Dubrov­čanima, koji su za njega nabavljali tkanine u Mlecima.151) U vrijeme kada j e bio sultanov kapidzllbaša (1499) Melhmed-lbeg je posreidovao na Porti u korist DUlbrovčana. Stoga je DUlbrovčane veoma obradovala vijest o do­lasku MehmedJbega za hercegovačkog sandža:kbega. Bilo je to u oktolbru 1500. godine. Već u martu 1501. Mehmed..fueg je posjetio Nov'!.

. .Kao sv{)lffie susjedu, Dubrovčani su Mehmed-begu slali svoje ljekare, poklone, obavještavali ,ga o novostima koje su ga interesovale.152) Na po­ložaju hercegovačkog sandžakibega Mehmed-lbeg je bio do 1504. godine

- i ponovo old 1,510. do 1511 . godine. S ovog položaja otišao je za skadarskog sandžakibega. U to vrijeme je sagradio tekiju i medresu 11 Peći koja je pripadala skadarskom sandžaku. O ovim zadužbinama sačuvana je va­kui-nama Mehmed-bega Obrenovi1ća iz druge dekade mjeseca redžepa 922 (10-19. augusta 1516. gOdine).153) Za ove objekte Mehroed...Jbeg je uva­kufio pOsjede u Podhumu i Seonici, selima u okolini Konjica, zatim po­sJede li Plovdivu, mlinove u okolini Peći i u oklolini Foče.154) Pored ovoga, Mehmed..fueg j e uvakufio i dva sela u mmitoki (danas DydLm.6teicllon, na granici Grčke 1. Turske), koja su se 1577. nalazila u rukama njegove djece.1M) Kako su se zvala njegova djeca i na kakvom su bili položaju, nije poznato., j er se ni u vakuf-.nami ne navode njihova imena, kao ni ime njegove žene. O njegovoj ženi u dubrovaiČkim izvorima postoji po­datak . da je . »kao žena sandžak-begova, velikog prijatelja Dubrovčana, dobila na dar svilene tkanine u vrijednosti od 30 dukata.«156) (

. Za Ha1il-pašu, drugog sina Petra Obre novog navodi se da je bio

rumelijski begler'be,g.1S7)

\ 150) C. T r II Ih e [ k a, Tursko-slovjenski . spomenici dubrovačke arhive;" str.

443:444. .

151) T. P o lP () v .i ć, Dubro-vnik i Turska u XVI veku, Beograd 1973, str. 52.

: '": ' .' 152) lJsto, str. 53--54. . . . ... 153)TO!Pkapi Miizesi Saray Arl?i:vi, Prvi dio valkU!f....name 'GPOIČetalk), zaveden "je

pod signatur.om E 4127, a krej pod si:gnaturom D 7093. -

.. 154) B. Z II. a t a i', Neki podaci o sandžakbegu Mehmed-begu Obrenoviću, Pri-

1021 Instituta za istoriju, Sarajevo X/2, str. 342. . ' . �� . •

. : : : . lM} iM. . T. G o lk b i l g ,i n, Edirne " ., s. 407-408. 156) C. T r II h e � .lt a, Tursk{)-slavjenski spomenici dubrovaČke arh;ive, str. 444.

157) Istorija naroda JugoslatVije, knij. ll, str. 1 1 2.

\ '" 103

Za Hamza..,bega se zna da j e bio zaim. U okolinI Vršegrada držao j e godine 1485. i 1489. dio zijameta Višegrad s prihodom o d preko 73.000 akči,158) .. � . , _ : .

Postoj e opravdane indicije da od· ove .porodice vuče porij eklo i spa­hijska porodica Buturović iz niliije NeretveYG) . . . .

. Kako o potomc"rma sinova Petra Obrenovog nema nikakvih drl\gih podataka, to j e vjerovatno da ta loza nij e išla putem većeg uspona, nego se . završila na običnim tima'rnidma.

Petar, sin Obrena --------------�--

I I . I Mehmed-1beg HaUl-paša H amza-beg

. A tl a g i ć i

Atlagići su bili veoma poznata i ugledna begovska porodica u Livnu. Naročito značajnu ulogu od1grah su u XVII stoljeću, kada su bili kapetani livanjske kapetanij e. Ova porodica j e izumrla 1'919 . .god1ne.160)

Vladalo j e mišljenje da se Atlagići j avljaju 1537. godine kalda j e neki Atli-aga sa Murat-begom Tardićem Uičestvovao u borbama oko Klisa.161) Čini se, međutim, da ova porodica vuče svoj e porijeklo još iz XV sto­ljeća. Na'Ime, u bosanskom defteru iz 1485. godine upisan j e timar Mu­staia-1bega, sina Atlu u iznosu od 48.440 akči.162) Taj Atlu j e najvjero­vatnij e rodonačelnik ove porodice. O tom Mustafa-1b egu niti o njegovim potomcima nisam, .međut:m, pronašla drugih podataka.

Spomenuti At1i-apa, koji je učestvovao u borbama oko Klisa, po­sj edovao je timar u kliškom sandžaku i od njega vuku porij eklo Atlagi.ći koji su kasnij e živjeli u Livnu.163) .

Atlagići su dosta opj evani i u narodnim pjesmama: »Bijelo Hlivno sokolovo gnijezdo U tebi se sokolovi legu ISokolovi bezi Atlag'lći. «164) -?--

Ima j oš niz narodnih pj esama u koj ima se govori o članovima ove porodice, ali to su pjesme koj e potiču rz XVLI sto1jeća kada j e ova poro­dica imala više svojih članova u krugovima spahijskog staleža:

158) BBA, TD M 1 8 (1485) ; OlIS hr. 61, fo 56 ; BBA, 'l1D No 974 f1489) ; ors br. 88,. fo 43.

159) D. B u t u .r o v i ć, I'sprave spahijskih porodica iz naMje Neretve, POF VI-VIII1956-:57, str. 193�258. ,

160) A. N a lIn e t a k, Atlagići u povijesti i narodnoj tradiciji, J �U Zagreb 1004, Zbornik za narodni život i <JIbiJčaje. . .

161) S. B a IŠ a .g i ć, ZnamenLti Hrvati Bošnjaci i Hercegovci u turskoj carevimi, str. 13; H K r e š e v l j. a k o v i ć, II Hrvatskoj enciklOlpediji s. v. Atlagići. . " 162) BBA, TD N2 18 (1485) ; OES Ibr. 61, 130 31 ; A. N a lIn e t a ik, AtLagići u po-vijesti i narodnoj tradicijri, str. 183. . : . 168) IBBA, TD N2 284, Opširni dener za 'kliški san&a:k: iz 1550 godine ; OIS ibro 212, fo 194.

164) M. K. L j u 'b II Š a k, Narodno bLago, str. 302.

104

Atlu I

Mustafa-'beg . I

Atlagići

B o g o j e v i ć i - D a u t p a š i ć i

Hamrner pJ:Se da j e porodica Bogoj ević porij eklom iz Dalmacij e.16S) Prvi poznati član te porodice Davud-paša Bogoj ević došao j e na dvor sultana Mehmeda II. Jedno vrijeme bio j e beglel1beg Rume1ije166), a 1502. godine p ostao j e veZ'ir Porte. Umro j e 150i5. godine. Kao svoje zadužbine Davud�pa\Ša j e podi'gao u Istanbulu džam'Ij u, medresu, mekteb i imaret.167)

U !bosanskom defteru od 1485. godine navodi se zij amet Jeleč u po­sjeldu »Kasim-bega, brata nj egove ekselencij e Davud-1paše. Naime, Da­vUd-paša je �mao brata Kasim-lbega, koj i je u devetom deceniju XV sto-lj eća bio z aim i služio u našim kraj evima.16S) .

- Davud-paša Bogojević imao j e četiri s'ma : Mustafa-!bega, Mehmed--bega- Mahmud-1bega i Sulejmana.

Mustafa-lbeg se prvo spominje kao sandžakbeg Sereza, odakle je u februaru 1517. došao za hercegovačkog sandžak!be.ga, i tu ostao do maja 1518. godine.169) Jedno vrijeme je bio i sandžakJbeg Janjine (Grčka) i Ama­sij e (Turska, grad Amasij a nalazi se sj everoistočno od Ankare) .170) Uče­stvovao j e u pohodu sultana Selima na Sirij u i EgIpat 1517 . i 1518. go­dine.171) p.ostao j e carski zet oženivši se kćerkom Baj ezida 11.172) Imao j e sinove: Mehmeda, Ahm�da Čelebij u173) i Mahmuda. Mahmud j e kao kaj­mekam hercegovačkog sandžakbega do.l azio u Hercegovinu u vrij eme kada j e Mustafa":paša bio u ratu II Sirij i i Egiptu,174)

Ostah sinovi Davud-1paše, po svoj prilici, nisu zauzimali neke više položaj e. Spominj u se j edino kao naslj ednici D avud-pašinih posj eda.175) S obzirom na to da o njima nema opširnijili podataka, to može znaJčiti da nisu zadržaH porodično ime i da se nisu vezivali za porod'1čnu tradiciju. Ili, možda, da više nisu postigli znatnij a zvanja koja bi se u istoriji za­bilježila.

165) H a lIn lIn e r, Geschichte des Osmanischen Reiches, II, Pest 1827-1835, s 332.

166) M. T. G <> lk lb li '1 g i n, Edirne • . . , S. 405. 167) <listo, str. 405. 168) BBA, TD .N"2 18 {1485) ; OIS br. 61, fa 83.

169) T. P o p o v i Ć, Spisak hercegovačkih namesnika u X':I v eku, str. 95. .

170) M. T. G 5 ik: b i il g L n, . Edirne . . . , s 474 ; I. H. D a ll1 � m e n d, OsmanL� Tarihi Kronolojisi II, S. 2.

171) T. P OIP o v i ć, Upravna organi;zmcija hercegovačkog sandžaka u XVI vekU, POF XII-XIIM1962--Q3, Sarajevo 1965, str. 78. ,

17%) M. T. ' G <> k lb i 1 g ,i n, Edirne . • .. , S. 474. 173) .IIsto, str. 474. 114)T. P o iP o v i ć, Spisak hercegovačk:ih names1Vi.ka u XVI veku, str. 95 175} M. T. G <> ik .b l l g i n, Edirne . . . , S. 4W, 407, 409.·

105

I Mustafa..,beg

I I

Muihamed

I Davud .... paša

. I I

Mehmeld .... beg

I Mahmud...,beg

? I

I Kas im .... beg

I Mahmud-!beg

I Ahmed Celebi

B o r o v i n i ć i

I Sulejman-beg

Bor.ovintći su Ibili poznata srednjovj ekovna porodica u Bosni. Knerz Tvrtko Borovinić bi.o je istaknuta li'čnost na dvoru bosanskih kraljeva Tvrtka I i Stjepana Ostoji:ća.176) Bio je oženjen Katarinom, unukom Hrv01a Vukčića, s kojom je imao kćerku MIlicu.177) Nj egovi potomci primili su islam u drug.oj polovini XV stoljeća. Već 1499. godine nalazimo Sinan-pa­šu Borovinića, potomka kneza Tvrtka Borovinića, kao bosanskog sandžak­bega. , u svom komentaru u 'Prevodu putopisa E. Celebije H. SaJban.ović piše za Sinan-pašu Borovintća da je nakon položaj a bosanskog Sinan�paša otišao za rumeIljskog begler-ibega. Od 1504. do 1506. godine bio je herce­govački sandžakJbeg, .od konca 150.6. do oktobra 1513 . smederevski san­džakbeg, odakle je ponovo došao za bosanskog sandžak:bega i tu ostao do 1 514. godine. Dok je bio na tom položaju, često je sa svoJim trupama provalj ivao u Dalmaciju i Hrvaitsku. Iste godine 151 4. Sinan-paša postaje rumelijski begler...lbeg.178) Učestvovao je u bici na Caldiran polju (23. VIII 1514. godine) i Ahmed-pašu Hercegovića naslij edio na dužn.osti velikog vezira.m) S Ali-Ibegom Sehsuvarogluom uništio je Alaudevlea, emira Dul­kadira (područje DuJ.kadira j e u Anadoliji sjeveroistočno od Adane), koj i se nije odazivao pozivu sultana Selima u rat protiv šaha Ismaila.180)

Sman-paša je poginuo 1517 . godine u bid kod Ridanije, nedaleko od Kaira, kao glavni komandant turske vojske.181)

, U , vrijeme kada je bio hercegovački sandžakbeg Sinan ... paša je sa­gradio 'niJZ zadu7lbina u Mostaru. Najpoznatija j e džamija koju je Sinan­-pQŠa, u stvari, nadogradio na temeljima džamije ranijeg hercegovaičk.og sandžak .... bega Sinan-paše (1474-1475). Ova džamija predstavljala je zna-

. " 176) Lam:enta de foris, vo!!.. IV, fo 288, 18. februar 1421 j F e r m e n đ i n, Acta Bosnae, str. 151. . '" ,

177) S. C i r lk o 'V' L Ć, Sugubi venac, IstoriJjiSlki časCJipis Istor!jiSkog i1nstituta u Beogradu, knj. XXI, 1974, str. ll.

.

178) E. C e l e b a, Putopis, str. 466, napomena 51. 179) Istam A1lISiklopedisi X ciJJ.t, str. 661-666. 180) R. S a m a rd ž i ć, Sulejman i Roksetana, str. 259. 181) G. E l e rz: o 'V' l ć, Tursk4 spc>1'I'I;e7lJi, str. 977.

106

čajan spomenik islarnske arhitekture u Mostaru. Porušena je 1944. go-dine.1B2) . .

'

' . U defteru za hercegovački sandžak iz 1519. godine nalazimo upiSane zIJamete »slavnog Ferid...,bega Borovinića i njegovog sina Bajezida«}83) U kakvom su srodstvu ova dvojica zaima bili sa Sinan-;pašom još se ne može utvrditi. Moguće je čak, da je Ferid-!beg bio sin Sinan-pašino ' . '

Sinan-paša I

Ferid .... beg I

Bajezid

L j u b o v i ć i

..::Za Ljuboviće se zna da su porijekl.om od stare bosanske vlastele.184) Krajem XV stolj eća spominje se nahija Ljubović u kadiluku Prijepolje. »Njeni vlasi su i tada bili podijeljeni u džemate a jedan je pripadao Skenderu sinu Ebrahi:movu i to od vlaha ' koji pripadaju MiTlči Radulu. Ibrahim, .otac Skenderov, bio j e brat kneza Dure a oba sinovi Herakovi. Duro j e imao svoj džemat vlaha koji je prvo pri'Padao ovoj nahiji. Ka­snije su oni obrazovali posebnu nahiju koja se zvala Vraneš, dok je od potomaka Skenderovih nastala pozna'ta hercegovačka begovska porodica Ljubovići.«185) Cif1uci i odžac"I Ljubovića nalazili su se u Nevesinju i na Buni.186) Kuće Ljubovića su se, međutim, sve do danas sačuvale u StOCU.187)

. Krajem. XVI stoljeća j avlja

'se nekoliko značajnih ličnosti ove po­

rodIce. To su Osman Ljubović, zaim k.oj i j e. b'lO susjed DUlbrovčana, : od -kojih je dO'oivao darove i s kojima j e bio u prij atel:jskim odnosima188), z�tim S�lejman Lj Uibović, �oji je vršio ISlUJŽbu nazora u Novom189), te .p.Jegov sm Omer-beg. SuleJman-,beg i Omer:-ibeg su pogUlbljeni zajedno 1628. godine u Travniku.1DO) Inače, o fIm ličnostima ima malo si'gurnih , po .. dataka.

l

IS!) H. H a s a !Il d e d l Č, .-...:.:xnI/l962-63, str. 206-261.

Sim.<I!n-pOJi�a , \ džamija u MOsi�" paF xu­. \

183) BoBA, TD N2 76 {1519) j DIS br. 95 fo 7. 184) v. C u lb r i ll. o 'v' i Č, Poreklo muslMnanskog plemstva u Bosni . i Hercego­

VinIl; L. T h a l o c z y, A bosnyak-hercegOViflna.e »beg« �zmiTol, str. 12j Sabrqm,a. . deta Vuka Karodtića, I:s1iorijski SP:iLSi II, IStr. 541-.:....s42. " • " �' . ' . . . ,

.. . " ., ' 185) H. S a lb a n o v i Č, Bosansk..i paooluk, str. " 166. ' . . . . .

188) E. e e II. e b i, Putopis, str.. 41'2, 455. _ . . .

. � . . ".: !

187) D ž. ' C e U č - iM. M uj e z i n o v l ć, Stari mostOvi u 'B08-n4 i ltercegooimJ" ' str. 224. • ' " " ,� .' . ' . . .

188) HAD, Cons. Rog. 169; Dona Turcarum 119'. . � . . .. . . . . . 189) C. T r u h e l k a, N ekoZliko m144ih pisama hercegovačke " goi$pode . pisarne

bosančicom iz dubrovačke aThirve, GZM XX'Vlj,1914, str: 474�94. ' � , ' , : . ,, ' - 190) S. B a !la g i Č, ZnamenU:i Hrvati Bošnjaci i Hercegovci 'ti tUT:skio1 ca.r.evflnl str. 71, 59. '"'" ' ,

107

Begovi Lj ubovići opjevani su mnogo u narodnim pj esmama, . . Oni su,

čak držali i narodne pjevače u sVDjim kućama.191) Ove narodne PJesm� o beg�vima LjUibovićima potitču naj više iz XVII stolj eć.a : »�med�eg

, LJu-

•

bović i vi1a«, »Be.g Ljubović i Mate La:t'mine« , »Beg LJuboVIC udaJ e kcerku L · ib .

, H 192 Umihanu« , »tOsveta JUi DVlca ane«. . , . .

' Porodica Ljuibovića je j edna Dd �nih begoV'sbh pOrO?I�a kOJ e su se dugo Ddržale, sve do naših dana, a j avIle su se u �VI stolJecu.

Sulejman�beg Lj ubović I

Omer-,beg

Herak I

I Ibrahim Đuro

I Skender

I LjubDVići

A l a j b e g o v i ć i

, Porodica Alajbegovića vuče porij eklo od sre?njovje�ovne �osan�ke porodiceI93) , a ime su dobili po tome ,što su im prv.! poznati funkcronen u ranijem turskom periodu bili a'lajbe:zi. . . . ' Najstariji član ove porodice bio j e Davud-beg, pOrLJek�om 1'2 Bos��, gdj e j e imao i posjede. Bio j e silahdar na dVDru sultana Fatl�a" a kasn:lae bosanski alajbeg. Umro j e Dko 1521 . godine.194) Davud-lbeg J e lmao SNl� Džafer-lbega, kDji j e bio među prvim saradnicima i savj etnidma GazI Husrev�bega. Mnogo je ra:tovao po Bosan.skoj krajini s poznatim Malkoč­-begDm, sinom Karaosmanovim.195) U drugoj deceniji XViI stoljeća imao j e dio zij ameta 11 nčl,hijl Jplpč ,u j,ZITOSU od 14.315 akči.196) Taj zijamet mu je kasnije pDvećan te j e 1541. gDdine iznosio 25.734 akče.1!i7) Džafer-beg j e imao. osam sinDva. Jedan od te osmorice Ibio j e otac poznatog istoričara Ibra:hiima Alajbegovića-lPečevij e koji j e osim Ibrahima imao još dva sina i j ednu kćer.

. , Majka ]ibrah'lma Peče vij e bila j e , irz poznatDg rDda SDkolovića, sestra Ferhad-paše Sokolovića. libra:him se rodio oko 1573. Rano j e ostao bez

191) 'M. H a d ž d ;j a h i t, N arod,ni pjevači na dvorovima b.osansko-hercegovačke aris1x>kraciJje, �elndaJI" Nal!"odna uzdrunka za 1 935. godinu, S<lJra.jevo 1 934, str. 74.

192) S. O r a h o v a c, Stare narodne pjesme MU<5binna.na u BOISni i Hercegovini, Sarajevo 1976, !Str. 121, 406, 429, 558.

291. , , 193) H. S s' b a III o. v � ć, Književnost Muslimana na orijeThtJatnim j ezicima, str.

194) 'lJsto, str. 292. 195) J:sto., IStro 293. ,

" , 196) �BBA, , TD .Nl! 56 (1516) ; O]S Ibr. 63, fa 31. , ' . 197) BiBA, TD .N'2 ,201, Sumarni defter bosanskog sandŽaika iz 1541. goo1llle, DIS

br. 87, fc> 24.

108

oca te je živio. kDd ujaka Ferhad-paše. Posli�e F��had-pa�1n� srUyrti .vratio se u Pečuj . Tu j e napisao SVDjU poznatu 1stDnJu »Tanh-l PeceVl« . Od potomaka je imao j ednu kćer.19B) ,

Kara Davud...lbeg I

Džafer-lbeg I

osam sinova : j edan Dd nj ih otac Iibrahima Pečevije I I

Ibrahim Alajlbegov1ć-lPe<Čevi dva sina i kćer

A l a j b e g o v i ć } - M i h a l j b e :g o v ić i

Radi se najvj erovatnij e o -ogranku poznate porDdke .Mihaloglua, koji su vršili ra!zne funkcij e u Bosni tDkDm XViI stolj eća. Da li su se i ka-snije:.održcili u ;B Dsni, nij e poznato. . '

Osnivač porodice Mihaloglua j este Mihal, vi:zantijski rfeudalac l 10-- kalni za:povjednrk u sJeverozapadnoj AnadoUji. Njegov sin Ali-lbeg Mi­

haloglu UJčestvovao j e u borbama turske vojske u Srfuiji. IDo 1460. godiJne bio j e subruša branićevske oblasti, a onda s andžakbeg vidinskDg sandžaka. Zajedno s bratom Skender-begom uče.stvovao je 1462. igDdine u pohodu suLtana Mehmeda na VlalŠku. U vrijeme sultanovog pdhoda na Bosnu (1463), svojim upadima u Ugarsku onemogućavao j e UJgarske 'trupe da intervenišu u Bosni. Kad je Bosna :zauzeta, dotadašnji smederevski san­dŽa!k!beg MehmedJbeg Minetovilć oti\šao je u ,Bosnu, a na njegovo mjesto je postavljen Ali-lbeg, Na upravi u smederevskom sandžaku Ali-beg j e l:�io šest puta , (1463-1464, 1467-1472, 1475-1479, 1481-1486, 1492-1494 i 1498-1499) .199) Umro j e najvj erovatnije u Plevni poslije 1514. go­dine.200) U Sr1bij i j e Dstavio nekoliko zadu.žJbina.

Ali-lbegDv brat Skender .. beg , istakao se u bor,bama oko Zvornika i bio j e postavljen za zapovjednika toga grada. Jedno vrijeme j e bio sme-{ derevski sandža:k!beg.201)

.- Ali4>elg j e imao. pet sinDva: Alh!med-ibega, zvanog Celebi, Mehmed--bega, Hasan-:jbega, Hizir-bega i Mustafa-lbega.202) �

Hasan-lbeg Alibegović bio j e hercegovaIčki sandžakbeg ,od 1,511 : do 1512. godine. Skoro cijelo vrijeme svoga begovanja bio je u ratu te je rijetko. ,boravio u HercegDvini.203) "

198)H. S a lb a n o v i ć, Književnost Muslimana na orijenta�nMn jezicima, str. 308.

, 199) O. Z i r o j e v i ć, Tursko vojno uređenje u Srbiji (1459"':"'1683), BeOlgroo

1974, str. 261. , ' k b A': b 'Ma, 1_ ' Zib" 'k 200) O. Z i r D j e v i ć, Smederevski sandža - eg w- eg .. ,.,.a.ug.u, ornll

za iS'torijtl Matice snps/ke UI/.1971, str. 9-27. , 201) I�to, str. 14 i 21.

202) >Isto, str. 25. 203) T. P o .p -o v ,i ć, Spisak hercegovačkih nameS'1llilka u XVI veku, str. 94.

109

. Za . Ahmeda Celebiju, drugog Ali-lbegovog sina, zna se da je bio pje­snik. Drugih podataka o njemu nema.204)

Mehmed-;beg AliJbegović j e učestvovao 1,514. godine u pohodu sultana Selima na Perziju. Nešto kasnije {1517) spominje se kao bosanski san- ' dža1kbeg. Umro je 1536. godine na ovoj dužnosti.205)

Vjerovatno je ovaj Mehmed-lbeg idenu'Čan s hercegovačkim sandžak­begom AliJbegovićem. Mehmed-lbeg Ali.Jbegović se, ,naime, prema dulbro­vačkim izvorima, nalazio na položaju hercegovačkog sandžaltbega od j una 1523. do augusta 1527. godine.206) Dosta je doprinio �gradnji Skradina. Bio je oženjen kćerkom '&hmed-pa:še Hercegovića, <koja je kao žena vi­sokog dostoj anstvenika često dobivala poklone od DUlbrovačke Republ\: ke.207)

Hizir-4beg, četvrti Ali-;begov sin, bio je ćustendilski sandžakbeg (1542) i segedinski valija (1551) .208)

O petom Ali..,begovom sinu Kara Mustaii se ne zna kakvu je službu imao. , .

'

Pod navedenim prezimenima u Bosni i Hercegovini u XVJ: stoljeću javljaju se još : Mustafa A:li.Jbegović, koj i je bio na dužnosti ,hercegovačkog sandžakbega 1504. godine209), zatim Kasum-lbeg Mi:haljbegović, hercego­vački sandžak!beg od 151.2. do smrti 1513.210) i Ded�"'b€lg Mi:haljlbegović, koji se 1-582. godine spominje kao zamjenik MehJned-ibega, khškog san­džaklbega.211)

,

I .

I Ali..,beg , I

I .

Mihal I

I . Skender-beg .

I I I Ahmed�eg {Celefui) Hasan ... beg Mehmedooibeg Hilzir ... beg Musta:fa-4beg

B e g o v i ć i

, Pod ovim �rezimenom j avlja se u Bosni tokom turske . uprave više porodica. Iz XVI stoljeća poznat je jedino Daud-4beg Begović. Godine 1502. Dulbrov,čani mu šalju dar kao novom begu.212)

,

204) O. Z i r o j e v i č, Smederevski sandžak-beg AU_begO M-bhaioglu; ' str. 26. 205) Isto, str. 26. �06) T. P o ,p o v i ć, Spisak hercegovačkih namesnika u XVI v�k;u, str. 96. " , 207) T; p o lP o v'i Č, Upravna organizacija hercegovačkog sa'lUlžaka u XVI veku,

str. 92; Conis. Rog. 37, 104', 105. " : ,. o, 208) O. ' Z L r o j e v i ć, Smede-revsk.i sa'1l!džak-beg Ati-beg Mihaloglu, , str. 26.

209) HAD, C<:>,IlJS. Rog . . 37, 248. . . . .

. 210) T. ' · P o'p o v i ć, Spisak hercegovačkih nameSnika u XVI veku, str. 94. 211) Monumenta SpectantJinae HistOTiam SlavoTum Merldionalium, volumen

XXXII, Monumenta Uscochorum !pa!"s. I, Zalgre!b 1910, str. 30. ';.' . '

212) l'IAD, ' Cons. Rog, .. 29, 17. VIII 1502 . .. ,74'. , . ; , . , . ' . ,, ) . � • '·1 .. .

•

_ . ".

no.

O m e r b e g o v i ć i

I od ove porodice za sada nam je poznat samo jedan Olan. To j e Daut-lbeg OmeI'lbegović hercegovački sandžakibeg od maja 1509. do. februa­ra 1510. godine.213)

S o k o l o v i ć i

Jedna od najznačajnijih muslimanskih feudalnih porodica čiji su članovi odLgrali značajnu ulogu u istoriji Bosne j e, svaka:ko, porodica So­kolovLća. Iz ovog roda poteklo je nekoliko državnika i značajnih ličnosti u Osmanskom Carstvu. Tokom XVI stoljeća smjenjivalo se nekoliko čla­nova ovog roda na vodećim položaj ima u carevini.

Porodica Sokolov1ća vodi. porijeklo od sitnog seoskog plemstva. Imala j e nekoHko ogranaka koj i su naseljavali predio između Glasinca i Lima.214) Krajem XVI stoljeća ušli su i u j edan gIibovnik domaće vlastele.m)

- Prvi čovjek koji je odveden kao adžami-oglan iz roda Sokolovića bio je Deli Husrev-paša. On je doveden u carski saraj krajem XV sto­ljeća. Njegovo napredovanje u službi počinje već 1516; godine kada le otpremljen u Konju za namjesnika. Nakon toga bio je begleI'lbeg u Di­jarbek'iru, Samu, Halepu i Rume1iji. Od 153,5. do 1536. godLne bio je valija u Egiptu da Ibi nakon toga postao član vezirskog vijeća.216) Sultan Su:" lejman mu j e uskratio državni pečat u korist vezira Rustem-lPaše Opuko­vića. To j e bio razlog da Husrev-pa:ša iJzvrši samOUbistvo 1544. godine.217) Njegovi rođaci imali su timare širom Bosne.218) Husrev-paša je imao sina �urd ... bega. Po mišljenju M. Mujezinovića, Husrev-pašin sin je i Mustafa­-aga beg, 'čij i se grob n1lilaJZi u Setić1ma (okolina Rogatice). Na nišanu j e uklesana gođiJ!la smrti početak mjes-eca ša'ibana 962 (21-30. Vl 1555). In1liče . uzglavni nišan na ovom groibu j e visok 3,0 m. i jedan je od naj­većih na području Bosne i Hercegovine.219)

Kurd-lbeg Sokolović, sin Deli Husrev-pašin bio je sandžakrbeg u Ni;g­du (Turska, lgrad Nigde nalazi se jugoistočno od Ankare) . Umro je oko 1572. godine. Njegova smrt veoma je ražalostila tadašnjeg sultana Se­lima II.220) . . o . . . " " 0 .0

Mustafa",paIŠa Sokolović (Lala), došao je u sultanov·saraj uz pomoć SVQg starijeg brata Deli Husrev-lpa:še. Njegov uspon počeo j e onoga dana

218) T. P o OP o v i č; , Spisak hercegovačkih namesniIka u XVI v eku, str. 91. . 214) R. S a m a r d � i ć, Mehmed SokoLović, Beograd 197,5, str. 14 . . 215) lIsto, str. 16. 216) Lsto, str. 8. ' . 217) S. B a � a g 1 č, O Znameniti Hrva-tJi Bošnjaci. i Hercegovci u turskoj carevini,

str. ' 30. ' , . .

"

..

' . , 218) BBA, TD N! 201. (1541) ; aIS ibro 87;· fo 46, 57, 63. �.. . . 219) M. M u ti e rll i ill o v i ć, Istannska . epigrajvka u Bosni i . Hercegovini, Sara-

j evo, 1977, str. 104---1105. , . . . . . . ... . . ' . 220) S . . B a IŠ a g i ć, Znameniti Hrvo,ti " Bošnjaoi i Hercegovci u tU7'skoj :ca!f'evini. str. 38. . . ''\

'0' . ••

111 •.

kada j e postao carski berberbaša. Kasnij e je postao mirahor i češnegiT. Bio j e lala, vaspitač carevića Selima. Nj egova velika zasluga je osvaj anje K�pra i Sirvana. Kao se:rasker osmanlijske vojiske ,zapovij edao j e u ratu . protiv Perzij e 1578-79. godine. ,Njegova velika želj a da postane veliki vezir nije se ostvarila. Umro je 1580. godine. Imao je sina Mehmed­-'pašu221) Mustafa-pa·ša Sokolović .bio je cijeloga života u neprijateljstvu sa svojim slavn:lm rođakom Mehmed-pašom S okolovićem.

Mehmed-paša Sokolović, sin spomenutog Mustafa-paše zauzimao je položaj beglerlbega Mer'aša. Njegova majka bila je kćerka egipatskog sul-, tana Kansu Garije. Umro je veoma mlad u tridesetoj godini života 1574. godine.222)

Mehmed-paša Sokolović (Visoki) , veHki vezir !1Odio se u sellu Soko­lovićima nedaleko od Rudog. Otac mu se zvao D'lmitrije223) i imao je osim Mehmeda (kome j e rođeno ime bilo Bajo) , j oš dva sina i jednu kćer koja je bila udata :za Sinan-ibega BoJjanića, hercegovačkog sandžakbega. Jedan od braće Mehmed-paše bio je i Makarij e, iguman manastira Hilandara, kasnije prvi patrijarh obnovljene Pećke patrijaršije.224) Sinovac Mehme.d­-paše i MakaTija Antonije bio j e 1>570 hercegova'čki mitropolit.225)

Mehmed je ,kao adžamli-oglan odveden u Jedrene i tu stekao svoj e prv:o obrazovanje. SlužJbu na dvoru j e započeo kao rakabdar226) , zathm čohadar227), .silahdar228) te češnegi:rfuaša.229) Godine 1543. sultan Sulejman ga je postavio za kapidžilbašu, zapovj ednika dvorske straže. Položaj ka­pudan-palŠe Mehmed-paša je dobio nakon smrti Hajrudi:na BarbaTose 1546. godin·e i na t()llll položaju ostao j e do 1551. kada j e unaprij eđen u zvanje rumelijskog rbegleI1bega. Te godi:ne povjereno mu je zapovj edni!Štvo nad vojskom u ratu protiv ostataka Ugarske i Halbsburgovaca.229a)

Juna 1555. godine, nakon uspjeiha na istočnom ratištu i pogubljenja princa B aj ezida, sultan Sulejman VeHčanstveni imenovao je Mehmed""1pašu Sokolov�ća trećiin . vezirom Porte. »Ulaskom u vezirsko veće, Mehmed slo­koJović j e postao stub carstva, ministar i velmoža konačno vezan za Ca­rigrad . . . « Otada mu je bio otvoren put ka položaju prvog ministra. U međuvremenu oženio se kćerkom prestolona:sljednika Selima, sultanijom Ismihan (1,562). Tada je već imao dva sina Hasana i Kurda. Nije poznato ime njihove majke. U to vrijeme postati carski zet značilo je mnogo, i to

221) Isto, str. 57. 222) ·Isto, \Str. 47. 223) Dimitriđe Sokolović je kasnije !prešao na islam i dobio je ime Džeanalludilll

Sinan-ibeg. Bio je mutevelij a jecino.g vakufa koji de njegov sm Mehmed-tpalŠa osno­vao u Bosni. V.id. R. S a an a .r d ž i ć, Mehmed Sokol.ović, str. 33.

224) M. V lIJ k r ć e v i Ć, Znameniti Srbi muhamedanci, Beograd 1901, str. 47; Istorija naroda Jugoslavije II, str. 110.

225) M. V u lk i ć e v i ć, nav. djelo, str. 51. 226) RLkatbdar-dvorjoaniik koj i je poana�ao svome �ospodaru da uzjaše Illa konija .

227) COihadar.;dvorjani:n - koj.i \Se starao o odijelu sVQga gOSiPodara. 228) SiJahda.r-dvorjanilll koj i se starao o oružju svoga �OISpodara. 229) CešnegiI1baša-IPratilac sultana na putovanj.ima. 229a) B. D u r đ e v, Prva godi.na ratovanja Mehmeda So1col.ovića u Bwnatu i

prva opsada Temišvara, Gilasnik IstoriskQg društva ti Novom Sadu, krnj. VII, 6V. 1-3, 1934, str. 68.

112

je bio j edan o d puteva k a položaju velikog vezira. Mehmed-paša je taj položaj dobio 28. j una 1565. godine. Od tada počinj e njegova uspješna uprava u Turskom Carstvu, za vladavine trojice sultana: Sulejmana Ve­ličanstvenog, Sellima II i Murata HI. Odmah u početku svoga vezirovanja odlazi u pohod na Austriju. Za vrijeme toga rata umro je sultan Sulejman. ' Naslijedio 'ga j e sin Selim, koj i j e zadržao SokolovIća na poJožaju prvog ministra. Poslije uspješnog pohoda na Siget, Mehmed-paša više nije išao često na ratište, već j e radije ostajao u Istanbulu.

Kada j e Murat III stupio na .prijestolje, broj neprijatelja Mehmed­-paše Sokolovića se naglo uvećao. 11. oktobra 1579. godine U!bio ga je jedan derviš, vjerovatno porijeklom iz BoSne.

Za života Mehmed-paša j e podigao mnogobrojne zadu�bine po cije­lom Carstvu. N a nj ega nas i danas podsj eća veličanstveni most preko Drine .u V1šegradu na kojem stoje uklesane riječi pjesnika N.rhadij a » • • • Građev1na mu ispade tako divna, da se onome koji je vidi čini da zrno bisera stoji u vodi a nebeski svod mu . je ško,ljka.«

" U rodnom selu Sokolovićima Mehmed-paša je podigao džamiju, mek­teb,-musafirhanu, vodovod. Svoje zadužbine ostavio j e i u Istanbulu, Beo­gradu, Bečkereku (sada Zrenjanin). Njegovo doba pored uspona u gra-

. diteljstvu .obilježeno je i velikim uspjesima u književnosti. Za svoje vla­davine Mehmed-paša j e nastojao da na visoke položaj e u Carstvu postavlja ljude iz roda Sokolovića. Tako su u to vrijeme njegovi rođaci zauzimali najVIše položaje po provincijama Turskog Carstva.

Mehmed-paša j e imao četiri sina: Kurd-bega, Hasan-pašu, Ibrahima i Ahmed-bega.

Za Kurd-bega Sokolovića ne zna se kada je rođen ni ko mu j e bila majka. ,Prvo učešće u vojni hio m u j e pohod n a Siget u kojem su učestvovali i nje'gov otac i brat Hasan, Veoma mlad dobio je položaj her,. cegovačkog sandžakbega. Bilo je to 1569. godine. Hercego'vina je u to vrijeme bila u stalnoj opasnosti od Mlečana. Mladi Sokolović je uspio da održi mir u Hercegovini. To mu je uspijevalo i �bog susjeda Dubrovčana koji su takođe željeli mir na granici. DUlbrovčani su održavali dobre odf nose sa Kurd-!begom, kome su slali svoje majstore za gradnju njegovih zadužbina u PIj evlj ima, Foči i Mostaru.230) Od Dubrovčana j e često do-bivaO' poklone, kao i njegov otac Mehmed-paša. �

Kurd ... beg j e umro veoma mlad 1571 . godine. Mehmed-pašu j e veo­ma pogodila sinovljeva smrt te je u njegov spomen podigao karavansaraj pokraj mosta na Trebišnjici.231)

Hasan-,paša Sokolović drugi j e sin Mehmed-pašin za koga se takooe ne zna kada j e �ođen i ko mu j e bila majka. UčestV'Ovao j e u pohodu na Siget sa svojim ocem i bratom Kurd.,begom. Hasan�paša j e bio begler­beg' 'll Dijar;bekiru, sandža'k'beg u Bosni, Erzerumu, Anadolu, Temišvaru i Budimu.z32) Na u:praJVU u smederevski sandžak došao j'e 1571. godme da

230) T. P () lP o v i ć, Turska i Dubrovnik u XVI veku, str. 276. 231) iR. S a m a r d ž i ć, Mehmed Sokolović, IStr. 309. 232) O Hasan-lpaIŠi

,više vid. Islam Ansiklopedisi V CrIt 1 kisian, S. 225---329.

8 - Prilozi 113

bi nadzirao gradnju očevih zaduŽJbina ' u Beogr�du. Hasan-1?�ša j�. tada

podigao i poznati vezirov saraj u Beogradu u kOJem su kasmJe ' odsJedale

visoke ličnosti. .' <

Hasan-paša j'e imao sina Mustafu, koj i j e bio za�m.233) � . .

Lbrahim--han j edini je Mehmed...;paši� sin k?j i j e ostao U . ZlVOtU IZ

braka sa surltanij om Ism1han. Dugo godina J 7 sa�rlv�n u d�oru! J er ca:.sk� kćeri nisu smj ele imati muške djece. Ibrah1m J e bl'O namJ esmk u D1Jar

bekiru i dva puta II Bosni. Umro je 1622. godine u Istanbulu.234) •

, Ahmed...;beg, četvrti sm Mehmed--pašin bio j.e zaim u . �OS�ll. � s�-

mamom defteru zvorni,čkog s andžaka. i:z 1570 .

. godme u nahlJI VlSO� U��­

san j e »zijamet Ahmed-<bega sina veJ.lkog veZIra Soko:.

Me�med-<pase«. )

Neki od potomaka Mehmed-paše bili su .mutevelIJe. nJ�govog vakufa u Bečkereku (Zrenj anin) . Mehmed",paša j e, najme, kada J e bl? na vrhunc� moći od za:puštenog Bečkereka svojim zadužfuinama na:pravlO kasabu. Tl potomci potiču najvjerovatnije od njegovog sina 1ibrahlma.236)

�

Semsa sestra Mehmed",paše, bila j e udata za h�rcegov.a:ckog s�n�

džaklbega Sinan-<bega Boljani,ća. O nj oj se zna samo tobko da J e u B anJo] Luci podigla most oko 1582. gOdine.237) "

.'

. . . Od iste lo!Ze ,potječe i Rustem-lbeg SokoloVlC. R�no J e pr�ml� Islam

i ne zna se kako mu j e bilo rođeno ime. �re:postavlJa. �se �a J e �1O bra� Mehmed�pašino.g oca Dimitrija. Imao j e tn sma: Derv1s-jpasu,. Ah-lbega l Ferhad-p8:Šu.238) . . .

Dervi\Š�a:ša j e odrastao na c�rskom .?voru. Bio je begl�lIbeg u D:­j arbekiru, a poginuo j e u ratu protlv PerzlJ e239) (oko 1578). U�estvova<:> J e

, u opsadi Jegra zajedno s rumelijskim begl�I1b:gom H�an�pasoI?' budlm­skirrn begleIibegom Hadim AU-pašom i dnuglm Istaknutlm hcno�lffia.

Ali-beg j e 1,574. imenovan z a kliškog sandžaklbega na mJesto brata Ferhad-pa'še, koji je bio premj ešten za bosanskQg sa.nd�aklbe.ga.240) Go­dine 1576. AU ... beg je postao pakmčki sandž�klbeg. Bl0 � e veoma o�ra­zovan. Mnogo je ratovao naročito u UganskoJ .241) Umro Je 1595. g�d��

.e.

. Ferhad-lbeg, kasniji Ferhad-<paša Sokolović j edna je od znaJč.aJmJlh ličnosti i:z ,pOlfodke Sokolovića. Kao klitŠki sa��a:k:tbeg .(15:�6-1574) lsta�ao se u bOIlbama protiv Mlečana i dosta dopnmo osvaJa�J II?a u �S�radmu, -Drnišu Vrani i Obrovcu. Osvojio je tvrđavu Zemumk l Plocmk, kulu ,

233) ls.torija Beograda l, str. 333. . . . . 234) S. B a il a g ri ć, Znameniti Hrvati Bošnjaci i Hercegovci u turskoJ careV'IIm,

. str. 32

235) 8BA, TD N2 395, Sumarni defter zvorniičkog sandžalka iIZ 1570. gOidine; OIS br 142, fo 7

236) R S a m a r d. Ž i Č, Mehmed Sokolović, str 86 . . .

237) D ž. e e ll: i ć - M. M 11 ji e z i n () V j, ,ć, Starti mostoVIi u Bosni i H erceg,()1)'II1W,

str. 1�8) R. S a m a r rl 'ž i Č, Mehmed Sokol<yvić, str. 362. 239) Lsto, str:. 549. . 100 '

. . 240) S. B a LŠ a g i ć, Zname'llJi,ti Hrvati Bošnja� i HercegovCI, u mrs 3 care1JlllM,

str. 9'241) R S a m a, il' d ž i Č, Mehmed So1ool.ović, str. 363.

114

Vi:čevo i .plodni Tinj , koji je postao feud porodice Sokolovtća.242) Dosta �j eha imao j e Ferhad .... beg u bovbama u Slavoniji. Uz pomoć herceg<r v8!čko.g sandžak:tbega Sinan-bega Boljanića pOfa!zio j e zagrebačkog kano­nika Franju Filipovića. Franjo j e kasnije prešaO' na islam i od njega vuku lozu bosanskI begovi Filipovići.243) . , ' .

Od 1574. do 1580. godine Ferhad-lbeg j e bio bosanski sandžakbeg. Za tih šest godina mnogo puta j e provaljivao u Hrvatsku i SlavO'niju i proslavio se tim borbama. Tada j e zauzeo P,odzv'iz.d, obj e Kla:duše, St1,l!rlić, Ostrožac a 1577. i Zrin, nekadašnju djedovinu knezova Zrinjskih.244)

Kada j e Bosna 1580. godine post8!la pašaluk, Ferhadlbeg j e postao prvi bosanski paša l na tom položaju je ostao do 1588. godine.245) Cijelo to vrijeme j e :bio u dobrim odnosima s Dulbrovčanima, do.pisivao se s nji­ma246) i dolbiva6 poklone koje su obično donosila .po dva poklisara.241) Fer­had-paša j e poznat i po mnogobrojnim zadužbinama koje j e podizao .po Bosni. On j e samo u Banjoj Luci od 1579. do 1587. godIne podigao dvije stotine i šesnaest j avnih objekata.248) O njegovim zadužbinama nalazimo podatke u njegovoj vaikuinami čiji se prepis nalazi u Vakufskoj direkciji u Sarajevu ,a koji j e objavio A. Muftić 1941. godine.249) Najljepši spo­menik među FeI'lhad..,pašinim zaduŽJbinama j e džamija Ferhadija u Banjoj Luci. To j e inače jedan od najlj epših spomenika islamske arhitekture u Bosni i Hercegovini. Ferlhad-paša je ovu džamiju podigao od dolbijenog Tat­nog plijena. To se može zaključiti iz natpisa koji se nalazi nad glavnim ulazom » . . . :Sa ratnIm imetkom podiže dobro taj odaJbrani . muž«250), a sačuvala se i j edna narodna pjesma u kojoj se kaže da j e Ferhad-;paša dobio otkupninu za oslobođenje grofa Wolfa Engelharda von Auers'ber­ga.251) •

Fer:had1Pa:ša j e podiJzanjem svojih zaduŽJbina utkao na formiranje nekih gradskih naselja u Bosni. Na .putu između Sinja i Knina u seJ.u Donje HrVace Ferhad-paša j e po naređenju sultana O'snovao kasaJhu. Is\l;o ta:kO' podi:zanjem džamije i mekteba uticao j e na fOl'miranje kasaJbe Ze-munik.252) -

Osim Banj e Luke, Fe1I'had-;pa'Ša j e imao zadužbine u Livnu, Kostaj­nirci, Dobrunu, KratoV'u, Svinj aru, Vrani.25S)

( 242) S. T r a � j. ,L Č, Nin pod udarom twrsko-mletačkJi;h Ta;'/Jova, Radovi ln\S'trtuta

JAZlU u Zadru, sv. 16--17, Zadar 1969, str. 532-542. • 243) S. B a \Š a g i ć, Zn.amen:i.ti HTVCJJti, Bošnjaci i Hercegovci u turskoj carevimi. � m ' l

244) V. ' K: 1 a ,i ,č, Povijest Hrvata V, Zalgreb 1973, str. 412-4'13. 245) H. S a :b a III o v i Č, Bosanski paša.luk; IStr. 81. 246) HAD, Acta Turearum, iS lU, N2 1:1. 247) HAD, Cons. Rog., 1581, 109, 68, 224 . 248) A. B e j rt: i IĆ, Banja Luka pod turskom vw.da.vinom, »iN'aše 5tanine« 1,

Samjevo 1953, str. 97. - . 249) A. M lU If t i 'Ć, Moschee und Stiftung Ferhad Pasa's 1J1t Bamja Luka, Lei.p-

ZiIg . 1��) M. ' M u j. e rz: L n o 'v i IĆ, Turski natpisi iz nekoliko �jesta Bosme i H erce­

gOV<ime, POF rU-JV, Sarajevo 1953, str. 447. 251) A. iS e j rt i ć, Banja Luka pod turskom vladavrinom, str. 100.

8*

252) A. H .a n d: iž d ć, O formiranju nekih gradskih naselja' . . . , str. 146-:-141.-

253) A. B e j, UIĆ, Ba10a Lwka pod turskom Vw.davim.om, str. 97. . \, '.

115 ...

Iz vakuf-name Ferhad..,pa:še SOkDIDvića sazna}e se da su mu djeca bila pokopana u LivnU:. SinDvi mu nisu uspjeli dostici položaj kakav je zauzimaO' Ferhad-paša. Husejn-beg i Mehmed-ibeg su živjeli u Banjoj Luci. Za Husejn-1bega se zna da je 1614. gDdine oIbnovi:D očev most na Vrbrusu.254) Sulejman-ibeg j e bio kapetan i 'PodigaO' je džamiju, han i du:ćane u Du­bOČCU.256) O četvrtDm Ferhad-pašinom sinu zna se samO' tDlikD .da je imaD posjede u naruji KoIbaš.256) Ferhaid-pašin rO'd j e izumro u Banjoj Ludi s nje-gDvim praunukom Mustaj-pašom. . .

StriIČević velikDg vezira Mehmed-paše SDkDlovića Mustafa-paša biD j e takođe istaknuta ličnDst. DDveden j e u sultanDv saraj u vrijeme kada se njegov slavni rođak već peO' stepenicama uspj eha. Od samog pDčetka Mehmed-;paša je pDdržavaD svog darDvitog :rođaka. I Mustafa-paša je biD sin hrišćansk�h roditelja kDji su do kraja života ostaH u svojoj vjeri. Nje­gov je rođeni stričević biO' patrijarh srpske crkve Makarij e Sokolovi.ć.257) Svoj uspješan put državnika Mustafa .... paša je započeo kao bosanski san­džakbeg 1555. godine. Zatim j e biD sandžak!beg u Fileku u Mađarskoj, :a 10 . septembra 1560. postao je sandžak!beg kliškog sandžaka. Nakon toga ponDVO je došaO' za sandžakJbega bosanskog sandžaka. U tome vremenu tj . 1565. gDdine osvojiO' je Krupu. Od 29. augusta 1 5·66. Mustafa-paša je bio na pDložaju budimskog beglerbega, kada je dobiO' i titulu vezira. PD­gubljen je u Budimu 1578. godine.258)

Mustafa-paša je pDznat kao ·utemeljitelj više svojih vakufski!h Dibje­kata i Institucija. Brije 1555. godme podigaO' je na ra:znim stranama u Bosni nekDliko džamija, medresa, mesdži:da i mektelba.259) GDdine 1 555. osnovao je kasahu RudO' u svom rodnom kraju. Tu je podigao džamiju, mekteb, han, most, hamam, mlin na rijeci Krupi i razne dućane.260) Osim · ' RudDg, Mustafa-paša je podigao zadužbine u Sarajevu, Mokrom, Goraždu, Maglaju, Banjoj Luci, KDstajnici i kasa:bi Trn.261) Iz nj egDve vakuf-name saznajemo da nije ostavio živih potDmaka.262)

Mustafa-pašin ibrat, zvani Lala Ddveden je zajednO' s bratom Mu­stafom u sultanov saraj . TamO' je odgojen i. prvi stepen koji je postigaO' bilo je zvanje mirahDra. Bosanski namjesniJk postaO' je 1 5 66. godine, a biD -je i anadolski i rume1ijski beglerbeg. On je drugi. tz Dve slavne pDrodice koji . je, dO'biD i Tang velikog vezira. Bilo je tD 1 604. god�ne. Tada mu je

. '254) iD Ž. e e [ .i č - M. M II j e 'z i n o v i Č, Stari mostovi u Bosni i H ercegovri.ni, stT. 1�133.

255)&lkall"a, 'I1K N2 477, Opširni delfter za BOlSIlll iJZ 1603-1617. godine; aIS br. 203, fo 164--165.

. 256) Isto, fo 172. 257) L j. S t o j a n o v i ć, Stari srpskli zUipisi i natpisi I, 20; A. B e j ti' ć, Rudo

i rudski kraj kroz vijekove - �pomeni'Ca ,povodom 30-!gQdiišnljilce Prve proleterske brigade, Sarajevo 1971, str. 199-200.

258) A. B e j t i Č, Rudo i rudski kraj kr,oz vijekove, str. 203. 259) Isto, str. 203. 260) Vakufnama Kara Mustafa-paše Sokolovića iz 1555. goo.ime o OS'1lli.vanju

grada Rudo, preveo N. FiQi!povič, Rudo - ,gpoonenica 30-;godilšnjilce Prve prOi1eters!ke brigade, str. 173'-1177. " 261) !Mu h a m e d En v e r i K a, d d ć, H1Ionika II, str. i 93-205.

262) A. B e j, tj; i IĆ, Rudo i rodsk!i kraj kroz vijekove, str. Zog . .

116

pripala. čast da iZ':rši .krunisa�je Bočkaja ugarskom krunDm. Umro je 16. maJa 1606. gO'dine 1 sahranJen u Istanbulu. LmaD je šestorO' djece.211.'!)

Za Mahmud;pašu SDkDlovl]ća zna se da je bi'D beglerbeg RumeJije. Umro je 15182. gDdine264) . , l ova trD!ica stričevrća velikDg vezira Mehmed..,paše SDkDlDvića, bra­ca Mustad'a-pasa, Mehmed-1Paša i Mahmud ... paša bili su istaknute ličnosti. Među mnogOIbrojnim rođacima Mehmed"'"Pašinim u sultanov dVDr dD .... šao je i Mustaf�-'Paša SDkolović, zvani Kara Sahin. BiD je begler/beg u �rzer�u, a �atlm 1562. na�j�snrk u Egiptu. Mustafa-1Pcuša (Kara Sahin) Imao J e dva s:na: Beh;am.a 1 Rrzvana.265) Za Rizva:na je poznatO' da je bio ?efte:d�r, �ahm n�mJ esmk u Jemenu. PostaO' je begler:beg u AnadoJiji l dobl� J e :Ltulu pase. U tom zvanj.u, kaD begler:beg, umrO' j e 1585. godine. l'mao J e Slt;a Ahm�d�bega, a DvaJ , opet, Hasan-pašu RizvanlbegDvića.286) �ehr�-pasa, drugl sm Kara Mustafa-paše, mnogO' je ratovao u Jemenu l tamo Je O'snDVaO mnDga'brDjne zadužhine. ZajednO' sa Lala Mustad'a-paŠom· ratDvaD je u Perziji 1578. gO'dine.267)

TDkom XV � XV! �tDlj.�a SakD.I.ovići su imali velli:ki broj sVDjih čla­nay:a u sultanOVOJ slunbl. BIh su uV}Jek međusObnO' povezani i Ddržavali

su veze .sa svojim zavi:čajem. Iz ove pDrDdice potekla su dva velika vezira,. pet vezIra, deset begler-<bega i još niz drugih znaiČajnih ličnDsti. . U �VI� stol'jeću uticaj . pDrodice S�kO'lovića se smanjio, ali i dalje �e D�a bIla J edna <?d ugledn1Jih begovskih porDdica u Bosni. SokO'lovića Ima l danas u BD;sm, kao i u Istanbu1u.268)

i Dimitrije

CDžemaludin Sinan�eg) i

I I Mehmed-.paša Semsa

I I I

Ahmed-beg Kurd-lbeg

I Makarije

I

? I

Hasan-jp8iŠa I

?

Mustafa-paša

I Mustafa-paša

I Brat Dimitrijev

I Ibraihim..,beg

..

I I Mahmud"'p8iŠa Mehmed-ip8Ša

263) s. B a :š a g i ć, Znameniti Hrvata Bošnjaci i Hercegovci u turskoj caretvtiđl4 s�r. 47; O Mehmed�i više vid. 1. U z u n e a r s i l i, OsmanU Ta1lihi III Cilt, 2 � S1m, str. 361-362.

264) S. B a š alg i č, Znamenita Hrvabi Bomjaci i Hercegovci u turskoj ca,.evtiIn.i. str. 41.

265) ILsto, str. 56. 266) Isto, str. 64. 287) liste, str. lS. 268) A. R e ifJ k, Sokotov,ići, Sarajevo 1927, str. 228.

\ ,.

) 17

I I

Drugi ogranak Sokolovića

Rustem"'beg 1

-I Ali-1beg DerviJŠ-paša Ferhad-paša

I I

Sulejman�eg

"

I Rizvan-pa;ša

I Ahmed ... belg

I Deli Husrev-\pa:ša

I Kurd-ibeg

I I Murat..,beg Husejn-lbeg

Treći ogranak Sokolovića

Mustafa"'lpaša (Kara SaMn) I

I BehJram--paša

Cetvrti ogranak Sokolovića

?

I Mehmed..;beg

I La,la Mustafa-paša

I M u;hamed--paša

S k e n d e r p a š i ć i

I porodica Skenderpašića dala j e nekoliko značajnih ličnosti Osman­.skom Carstvu. Prvi poznati član ovog roda je Skender-paša. Otac mu je bio iz Đenove, a majka Grkinj a.269) Po Muvekitu i Ba:šagiću, Skender-paša '

je odgojen na dvoru sultana Fatiha i s njim je učestvovao u ,pohodu pri osvajanju Bosne. H. Sa:banović pretpostavlja da j e Skender-paša bio bo­sanski sandž�kbeg 1477. godi:ne i da je na tom položaju ostao do ljeta 1480. godine, kada je postao rumelijski begler!beg.270) Nakon pet godina ponovo se vraća na dužnost bosanskog sandžakibega, te je 1499. godine prodirao iz Bosne na mletačke posjede. U ovim QPeracija:ma imao j e dosta uspjeha, te j e zauzeo i Prusac, gdj e je 1488. godine podi<gao i sultansku džamiju u tvrđavi.!71)

" ,

Skender-1>aša j e umro 1504. godine. Za života j e podiJgao mnogo-brojne zadužbine, a u Sarajevu se i danas jedan kraj zove Skenderi:ja,

. , ,'"

\!69} H. S a ,b a ill () v i Č, Bosanski sandžak-beg Skender, Lstorljskl gJlasruk I11955, ..str. 1.17.

!70} [sto, .str. 120. i71} A. H a n d � i ć, O tormiTOlnju nekih graas,1cih naselja • • . , str. 146.

118

mjesto gdje su bi[e Skender-pašine zadUŽIbine. Podigao je tekiju, javnu kuhinju za si,rotinj'u, most preko Miljacke, karavansaraj; mnogobrojne mli­nove u Saraj evu, RQgatici, Vis<Ykom i Višegradu. U blizini tekije nalazili su se i čiJfluci, voćnjaci, mlinovi sve što j e billo u posjedu Skender-,paše.272)

U IstanJbulu je Skender--paša podtga'O mesdžid i tekiju i za' njiJhovo održavanje uvakufio četiTi sela u kadiluku V1ze.273)

" , PoUJZdano se zna da, j e Skender-pa.'Ša imao dva sina Hurem-!pašu i MUJStafa-pašu, kao i jednu kćer.274) Prema nekim podacima S. BašagiiĆa, Skender-;pa:ša j e imao sinove Hasan-1bega i Numan..,bega.

Skender--pašm sin Hurem.,paša bio j e početkom XVI stoljeća zaim u Bosni. U defteru za bosanski sandžak iz 1'516. godine upisani su njegovi posjedi (zijamet) u nahiji Brod u iznOiSU od 73.412 akči. Jedno vrijeme Hurem ... paša j e bio i begle�beg Karamanije (u vrijeme sultana Sulejmana Veličanstvenog) i na tom položaju j e i poginuo.275)

.Mlađi sin Skender-pašin, Mustafa-paša, rođen je oko 1482. godine. Još kao mladić učestvovao j e s ocem 1499. godine u bOI'lbama u Dalma­ciji. Bro j e namjesnik u Siriji do 1526. godine .kada je PQginuo.276) U Sa­rajevu j e sagradio džami:ju i mekteb uz tekiju svoga oca Skender-paše i za nju uvakufio vellike posjede u Veseloj straži u nahij i Uskoplje.277) Va­kUf-nama Mustafa--paše o podizanju ove džamije i zaV'ještanju dobara za nj�r:o i'zdržavanje sa/čuvana je i predstavlj a najstarij i sačuvani primjerak ongmalne vakuf-name u Bosni. Ovjerena j e ti. Tdpolisu 1517. godine.l!7S) Njegova džamija j e prva pod kupolom podignuta džamija u Sarajevu.

Mustafa-paša je ,bio oženjen j ednom od kćeri sultana Selima I s ko-j om j e imao sina Kara Osmana. .

, . O kćeri :Skender-jpašLnoj poznato je samo da je bila udata za s�e�

derevskog sandžak ... bega Mustafa--pašu, koji je podigao zaduž-bine u Nišu i N aldekuy9)

Kara Osman Sa:h..,beg Skenderp8Jšić, s'm Mustafa-pa:še i kćerke sul­tana SelLma, bio je od 1:561. do 1563. godine bosanski sandžakbeg, a zatim sandžakbeg II Lepantu i TrikaH, gdje je umro 1567. godine.2SO)

A. Handžić naViodi da j e Mustafa-paša imao još jednog sina, Mep.­med-hana, koji je 1548. godine bio zvorni:čki sandžakibeg i koji je sahra­njen u Skoplju kraj svoje majke sultanije. Na položaju zvornilčkog sa.n­džak-ibega Mehmed-hana je zamij enio sin Ahmed"'beg (1�58).2St)

272) B. Z 1 a t a T, Popis vakufa u Bosni iz prve potovVne"

XVI vijeka, POF XX-XXUi1970-71, str. 115--!129.

273) M. T. Go lk b i l g i n, Edirne . . . , s. 432. 274} .H. S a !b a n () v ii 'ć, Bosamski sandžak-beg Ske7llder, str. 125. 275) Sidi-Hi Osmani II, \Str. 2';11. 278} H. S ai ih a n o v il ć, Bosanski sandžak-beg Skender, str. 126. 277) BBA, TD N'2 211 , Opširni defter bOlSa'IllskOlg sandžaJka iz 1540. godine; OIS

� � fu � .

27S} H. S a 'b a n o v � ć, Najstarije vakufname u Bosni, POF HI-IV!l953, str. 403-4'13.

279) H. , S a ,b a n o v i ć, Bosamski saoofuk-beg Sken,der, 'stro 127 . 2S0} ,Lsto, str. 127. 2St} A. H a n d ž d ć, Tuzla i njena okolima u XVI vijeku, Sarajevo 1975, str: 63�

\ �

119 t ·

Otac iz Đenove ,

Majka Grkinja ______ 1 I

Skender .... beg ,

, I , ' ---I Hurem1Pa'ša .Mustafa-paša

, kćerka' N uman .... beg Ham:za--1beg

, Osman 9a:h-lbeg

, Mehmed-han Ahmed-lbeg

M a l k o č i

,općenito se smatra da je najstariji predak ove porodice Kara Osman, koji se istakao u borbama protiv Mlečana i Mađara.282) O njegovom po­rijeklu se ne zna ni.�ta pouzdano. Najvjerovatnije da je Kara Osman do­maći čovjek i da je porijeklom iz Uskopija. Prvi put u irzvorLma se javlja 1485. godine kao ,posjednik timara u sarajevskoj nahiji.283) Kasnije je imao više posjeda u nahijama S<Ykol i Neretvi.284)

Kara Osman je imao tri sina: Hasan..,bega, Malkoč-lbega i Džafer­.. bega.

Hasan-lbeg, sin Malkoč-lbegov bio je dTzdar tvrđave Novi u Bosni. Imao je posjede u na.hijama Sokol, Nečven i Uskoplju.285) Inače i o Ha­san-,begu se ne zna mnOlgo, kao ni o drugom Kara Osmanovom sinu Dža­fer..,begu, koji je bio samo timarnik. Ni o njihovim potomcima nema po-dataka. .

NajpOIZnatiji Kara Osmanov sin je Malkoč .... beg, poznati krajdJšnik, kojJ j e učestvovao u mnogim ratnim pohodima prema zapadu. Kada su TUII'ci osvojena područja u Dalmaciji, preko Dinare, pretvorili u poseban vilajet, koji se zvao Vilajet Hrvati, Malkoč .... beg je postao prvi vojvoda toga vilajeta. od 1555. do 1561. godine bio je bosanski. sandžakibeg, a od 1561. do 1563. hercegovački sandža:kbeg.286) Pred kraj života Malkoč-beg je po­stao kliški sa.ndžakibeg i na tom položaju je i umro 26. oktobra 15>65. go­dine. ,Pokopan j e u Banjoj Lud pokraj svog sina Džafer-ibega.281 Od nje­govih zaduž1b�na poznata nam je jedino džamija koju je podi.gao u Glamoču tadašnjem sjedištu istoimene nahije.288)

282) G MaJ1kolčima opširnije u radu B. Z l a t a r, POF XXVii: II štampi. 283) BBA, TD .N'� 18 (1485) : OIS br. 61, fo 17. 284) BBA, TD .N'� 284 (1550) ; ms hr. 212, fo. 187; BBA, TD .N'� 57 (1528--1530) ;

CIS br. 64, fo. 19. 285) BBA, TD .N'� 533 (1574); OIS br. 92, fo 317; BBA, TD N2 284 �1550); OIS br.

212, fo 88, 173, 183, 186, 197. 286) T. P o p o v � ć, Spisak hercegovačJoih namesnika u XVI veku, str. 97. 287) H. S a h a n o v � Ć, Natpisi na nadgrobnim spomenicitma MaL/ooč-bega i

njegovog sima Džafer-,bega. POF n/1951, Sarajevo 1952, str. 255. 288) Al1Jkara, TK N2 475 Cpočetak XlVII stođ.jeća), OIS br. 221, fa 241.

120

Od potomaka Malkoč..,beg je imao, koliko se zna, sedam sinova i j ednu kćer: Uža.fera, Osmana, Omera, 1brahi.ma, Aliju, Husejna, Ha­sana i kćer Hani. Svi oni imali su velike posjede u Miškom sandžaku koje su nasHjedili od oca Hi stekli svojim zaslugama. Džafer-beg je bio ka­petan u Gradiškoj , i to je prvi pomen funlreiji kapetana u Bosni.289) ,

Ilbrahim-lbeg je p'OIZnat po tome što je podlzanjem džamije udario temelje Novoselu, kasnijem Donjem Vakufu.290) Vršio je dužnost kapetana obrova'čke kapetanij e.

,omer..,beg, sin Malkoč-<begov ,bio je miralaj u kliškom sandžaku. .Ali-lbeg je kao i Džafer-ibeg i Ilbrah'lm ... beg bio kapetan291), j er je

ta funkcija bila nasljedna u porodici. Jedno vrijeme bio je sandža�beg i muihafiz Ostrogona.292)

HUJSejn .... beg, pen Malkoč-begov sin bi'O j e krupni zaim a j edno vri­jeme j e i on bio na dužnosti kapetana rijeke Save.293)

O Osman-lbegu i Hasan-ibegu nema podataka, izuzev onili koji su se nalazili u nahiijama Nadin, Ključ i Ku.pres.294)

I Hani, kćer Mallkoč-'begova kao i cijeIla porodica imala je posjede u kliškom sandžaku u nahi:jarna Kupresu i Uskoplju.295)

Od potomaka Malkoč-.begovlli sinova j avljaju se u �'V'Orima do kraja .. XVI stoljeća samo Džafer-ibegovi sinovi. On je imao četiri Sina: Arslana,

Mehmeda, DetrvjJŠa i Hasana. '

Postoje nepotpuni dokalZi da su neki od Malkočevića dobili kasnije .zjjamet u Dugama kod Prozora, te su po tome mj estu fl članovi i njihovi potomci nazvani Dulali-Dugali;ći.296)

r- - -<'l Hasan-!beg

, ,

Kara Osman I ' - -I

Malkoč ... beg Džafer-beg I

, , ,-- , 1IDrahim-ibeg Džafer-;beg Osman-ibeg Omer ... beg Ali-ibeg Husejn-ibeg

I I I

Hasan-beg l--r

Hani , t

Dervdš-;beg Arslan-<beg , ,

Mehmed-lbeg Hasan-<beg

- -o

289) H. K :r e ,š e v J j a ik o v i ć, Kapetanije u Bosni i H ercegovi1Vi, N aUlČno dr:u­štvo NR BiH, looj . 4, S-araJjev{) 1954, str. 17. o 290) Amara, TK .N'2 475 (,pOiČetak xv:n lSItoljetĆa) ; ms br. 211, fo 82.

291) BBA, TD N2 533 (i1573) ; 01S ,br. 92, fo 18. 292) S. B a IŠ a ;g i ć, Kratka uputa u pr:ošLost Bosne i Hercegovine, Sarajevo

1900, str. 50. 293) H. S a ,b a n o v i ć, Vojno uređenje Bosne od 1463. do kraja XVI stoljeća,

str. 221. , - , . 294) iBBA, TD .N'2 533 (1574) ; OLS br. 92, fo 146.

- -295) Isto. 296) A. H a. ill d ž j t, Pisma Ahmed-paše Dugalića dubrovačkom knezu i vla­

steLi, POF III-IV�1952-53, str., 146. '\, '

121

J u r i š e v i ć i

Porodica Jurišević j e najvj erovatnije porijeklom iz Bosne. Na;j!pozna­tiji član ovog roda j e Mustafa-paša Jurišev�ć, ibosanski sandžaklbeg od 1. oktobra 151>5. godine sve do smrti 1520297) Imao je velike posjede u Bosni. Njegov has iznosio j e 445.337 akči.29S) U domen Mustafa-pa:šinih posj eda spadalo j e i Sarajev,o. Iz ove porodice poznata su j oš dva Mu� stafa-pašina rođaka, Ahmed-lbeg i Sulejman..lbeg. Obadvoj ica su bili zailmi. 299)

K a t u š i ć i

Porod:LCa Katušić porijeklom j e iz Ceflll1ce. Najpoznatiji član .ove po­rodice i prvi koji je primio islam bio j e Ferhad-fbeg Katuši.IĆ, sin Rado­sava Katušića iz Cernke.300) Prvi put ga susrećemo 1515. godine kada je. dola:zio u Dubrovnik s bratom i ocem. Ime brata u ovom dokumentu se ne spominje, a otac Radosav živio j e u to vrijeme u Cernici.301) Ferhad­...,beg je u oktobru 152·1 . posjetio svoga oca u Cernici.30�

Ć. Truhelka j e, čini se, .pogrešno izjednačio Ferhad-ibega Katušića s Ferhad-tpašom Stben]čanom, koji j e bio vezir i carski zet, . a Ulbij en ' j e 1524. gDdine.803)

R e s i ć i

o .ovOlj pDrDdici se vrlo. malo. zna. U dubrovačkoj .građi spDminj e se član Dve . pDrodice Skender...;beg Resić, alajibeg, po. SV.oj prilici istaknuta -ličnDst kDjU Dubr.ovčani Dslovljavaju kao. »glava sandžak...;begovih spahija« i koji j e njihDv prijatelj . Oni mu nose pDklone zaj edno s darovima san­džak!begu.804)

297) H. S a lb a n o V d t, Postanak i razvoj Sarajeva, Radovi knj. XIU. Odje­ljenje istori'jISiko-;i:i1O'ldšklih nauka knj. 5, Sarajevo 1960, str. 102.

298) BBA, TD N� 57, Sumarni def ter bosanskog sam.ooaka i� 1528-30; OIS Ibr. 64, fo 2.

299) BBA, TD N2 57 (1528-30) ; ms br. 64, fo 12, 22, 24.

300) HAD, Cons. Rog. 35, 141 : » . . . Ferohat Ibe",oih suba!slacho filio RadOSlSavi Ca-

t1.llSs.ioh de Cel'lnica . . . « .

301) C. T .r u lh e il. k a, Gazi I1usrev-beg, njegov život i njegovo doba, str. 8, biljelŠIka 3.

122

302) Iisto. 303) Mo. 304) HAD, Oo.ns. Rog. 36, 1522, 222.

K o p č i ć i

Kopčići su zauzimali istaknuto mj esto. među musllmanskim plem­stvom u XVI stOlljeću.305) Najstariji poznati član Dve porodice Kasim-beg K.oPčić posjedovao. j e 1516. godine zijamet u nahiji Osat u VišegradskOm kadiluku s godišnjim pl'ihDdom od 40.072 akče.306) .od njegovih potomaka poznata su dva sina: Murat....,beg i Džafer....,beg.

Murat-fueg Kopčić bio. je kliški sandžak-fbeg307). Imao. j e zijamet u nahiji Neretvi koj i se sastDjaD od nekoliko sela.30S) Od nj egovfu !potomaka poznata su mu tri sina: Džafer....,beg, Kasim-lbeg i Nuh-ibeg. Sva trojica su bili spahij e i nDsili titulu beg.

O drugom Murat.JbegDv01m sinu Džafer-lbegu nema podataka u pri­stupačnim izvDrima, izuzev j edne zabilješke u bOiSanskom defteru iz 15-29. gDdine u kojoj se kaže da j e nDva:c od SVDg unapređenj a Kasim-tbeg da.o svom sinu Džaferu.309) MeđUItim, u narodnim pjesmama ime Džafer�bega Kopčića se često. spominj e. Od nj ego.VIh pDtomaika zna se za jednog sina Mehmeda, koj i j e imao. timar u nah1jJ. Neretvi sa pri:hod.om od 3 .083 akče.310)

I Murat-fueg

I I I

Džafer-heg Kasim ... beg

Kasim-1beg I

I N�....Ibeg

T a r d i ć i

I Džafer-beg

I Mehmed-beg

Ova por.od1ca porijeklDm j e iz Sj,benika. Plrvi poznati član iz ove porodice koji j e primio. islam i koga susrećemo. u prvoj !pDIDvini XVI stc;>­ljeća je Murat-ibeg Tardić. Njegov brat bin je svećenik, živio je u SLbe­niku i zvao se Juraj .3U) Murat-ibeg .je bio. liibertin, dvorj an�n i napok.on ćehaja bDsanskog Husrev-bega.312) SipDminje se kao. sin .AJbdulahDv, šw takođe izričito. uka:zuje na nj egovo. hrišćanskD pDrijeklo. Murat-beg j e

305) OpšiXlIlije vid. B . Z l a t a r, KopčiĆi i ViLići (prHQg izulčavan\1a m'Ulsil.iman­skih ibego:VSikih !porodica II Bosni i Hercegov;ini II XVI stOlljeću), PrhlOOi Ln:stituta za istoriju .br. XUI, Sarajevo 1977, str. 322-327.

806) BBA, TD N2 56 .(1516) ; ms br. 63, fo 28.

307) HAD, Cons. RO'g. 53, 133, 1550. god. 308) iBBA, MaIl.iye defteri N� 706 (1550) ; OLS hr. 213, fo 73. 309) BBA, TD N2 57 ,1528--i30) ; aIS ibro 64, fo 23. . , 310) BBA, TD N2 284 (1550) ; aIS br. 212, fo 129. 811) M. M u n d ć, Robovi iz HTVCLwke pred sarajevs!am . sudom u XVI mjeku,

»Otlkr�ća«, 1956, str. 308-310.

312) H. S a lb a n o v i ć, Bosanski pašaLuk, 'Str. 64.

123

1526. godine postaoo Husrev-lbegov kapidžibaša i vojvoda.s13) Iste godine j e sa Husrev-ibegom učestvovao u pDhodu na Mohač kada j e imao početni zij�IIlet Dd �O.OOO akči314) Godine 1527. zadarski knez je javiD u Mletke da je turska vojska došla pod ObrDvac pod vodstvom MuraIt-!bega Tardića315), kojom prilikom je ObrDvac b'ID i zauzet (30. Ul 1527). Veiliku zaslugu imao j e Murat�beg i u osvajanju Klisa 12. marta 1537. godine. Tada je od osvo­j enih krajeva zapadne Bosne, Dalmacije, Krbave i Like biD obrazDvan klišIti sandžak Za prvog Mišlrog sandžak1bega imenovan j e upravo Murat­-beg Tarilić. Na DVDm položaju Dn j e ostaD doo 1544. godine. Sredinom aprila 1538. Murat..,beg j e zauzeo Nadin i Vranu, a tDkom 1543. i B:rezD­vku; Pakrac i Petrovin.316)

Murat-beg je imao velike pDsjede u kliškDm sandžaku.317) U samDm Klisu p odigao j e džamiju. Iz Klisa j e bio premješten za požeškog san­džakbegaS18), ali j e tu dužnost vršio kratko vrijeme, j er j e već 1545. umrD. Sahranjen j e pDred Husrev ... bega u dVDrištu nje.gDve džamije u Sarajevu kaD prvi muteveHja Husrev-hegova vakufa.

Prema pođadma H. SabanDvića, M wrat..,beg j e imaD sina Mehmed­-bega, koji se spDminje među tursklm vDjskDvođama u Slavoniji i Hrvart:­skajS19), i Arslan-lbe.ga, koji je 1545. godine u nahi:ji OrahDvici u pDžeškom sandžaku posjedovaD čifluk.s20)

AbduHah I

, Murat-meg

I I Juraj

I Ars1an-1beg

I Mehmed..,beg

U l a m a p a š i ć i

RodDnačelnik pDrodice Ulamapašić j e Ulama ... beg (paša). On je ro­dam iz Perzije.321) Bio j e gospodar .Alze:ribejdžana i bivši vazal ,perzijskog šaha.s2!) Sultan Sulejman ga je premjestio iz A�tje u Basnu za bosanskog

313) M. M II j e IZ i n o v i ć, Turski na.tpisi u SILrajevu iz XVI vVjeka, POF nf,195l1, str. 103.

S14) A. A II i � i ć, Popis bosamske vojske pred bitku na. MohaČ1L 1526. g. POll' XXV/1975, Sarajevo 1977, str. 199.

SlS) V. Kil a H, Pov�jest HrvatIL V, str. 93. 316) IR. S a an a r d ž i ć, Sulejman i Rokselama., str. 620--653. 317) BEA, TD N2 211 (1540) ; O:rs tbr. 75, fo 310. 318) H. S a lb a n: o v i ć, Bosans:ki pILšaLt/;k, str. 65. S19) E. C e !l! e Ib 5, PutopVs, sir. 124, najp. 173. 320) H. S a lb a n o v i ć, B08anSlki pašaluk, str. 221.

, , 321) S. B a :š a g i ć, Zna.meniJti Hrvati Bošnjaci i Hercegovci U turskoj caTooini, str. 19.

322) IR. S a an a r d ž i ć, Sulejman i Ro�e�ILna. str. 163

124

sandžakbega. Ulama-tbeg je na avaj položaj došaa poslije Husrev-fuega, 1541, i tu ostao do 1553. godine. Svojim upadima j,z Bosne Ulama�eg je ugrožavao susjedne teritarije. Tako je u aprilu 1M3. osvojio �radove: ' Vo­ćin, Stupčanicu, Cakovec, BIjelu Stidenu i Orahovicu.323) Učestvovao je i u operacijama u BanaItu 1552. Tom prilikom j e osvojio Moslavinu, Viro­viticu i CazmU.324 Postao je paJŠa.

Ulama-paša je imao sina Skender-bega, koji j e bto bosanski zaim i koji je stanovao u Sarajevu. Godine 15166. Skender..,beg je postao pa­krački sandžakibeg, oda:kle je premj ešten za pažeškog sandža:kbega.325) Na tom položaj u je i poginuo. "

Skender ... beg j e imao sina Mehmed-lbega, koji je biD pjesnik i koj i j e pisao pad pseudonimom Gajreti. Umro je 1582. godine.326) ,

Baša:gić navodi da j e Skender-lbeg imao j oš j ednog sina Ferhad-'bega, koji je takođe živio u Bosni.327) • ,

Porodica Ulamapašića jedna j e od rijetkih pDradica čija j e loza pre­sađena u Bosnu. Ulama-pa'ša j e, dakle, bio premješten u BoS11JU na duž­nos� a njegovi potomci su tu 'OstaH da ž1ve;

Ulama-paša I

Skender-fueg I

Ferhad-.beg

R u s t e m p a š i ć i Poslije SokalDvića na dvaru osmanskih sultana počinje da se ističe

jedna nava"porodica porijeklam iz naših krajeva. To j e porodica Rustem-, pašića. Rodonačeln'Ik je veliki vezir sultana Sulejmana i njegov zet �u­

stem-paša Opuković, prema nekim piscima rodom iz Skradina.s28) Dubrov­čani su mu se obraćali kao »svomu zaštitniku i srodniku i kaa 'Onome koji j e njihova jezika«.329) Prema svjedočenju Bernarda Navađera, m�-

V ' d . . d 1 k ' Sa . e a S30) I đutim, Rustem-pasa Je rD om IZ J e nog se a ,po raj raj v . Rustem-1Paša je odveden u lstanlbul kaa adžami-.oglan. Prvo zvanje

kDje j e stekao na dvaru bila j e zvanje m'Irahara. Zatim j e, hio beglerl>eg u Dijar<bekiru i AnadDUji. Godine 1539. 'Oženio se kćerkom sultana Su-

323) Lsto, str. 652. , 324) R. S a m a r d ž i ć, Mehmed Sokol.ovrić, str. 112. 325) , H. S a lb a n: o v i ć, Kmj.iževnost Muslima.1W. na. ori:jenta1nvim jeZicima,

str. 70. ' ; ' 326) Isti, str. 70-71; Sicim Osmani IH, s. 621. " , ,', ' . . 327) S. B � a g i ć, ZnILmeniti Hrvati Bošnjaci i HercegovC/i, u tUT�koj cf,Te'V/llnt.

str. 19. , " 328) Lsto, str. 19. " " .. . 329) J.. T a d i ć, SLovenski osjećILji nCLŠih starih MusHma.na, Katenda,. q.aJre'ta

za 1940. ,godinu, S arajevo 1939, str. 7>1. ' . 830) R. S a m a r d lŽ i ć, Mehmed SokoLOIvić, str. 7 ; IsLam A1Vs.u�IOp� IX,

CiJt, str. 800 RelaziJoni, tSerie LU, vol. I, 88-89.

125

lejmana, princezom Mihrimah, i tada je dobio titulu vezira, 1541. postao j e drugi vezir, a u martu 1544. veliki vezLr.331) Od 1'553. do 1555. sultan Sulejman je bio oduzeo državnI pečat Rustem-paši i povj erio ga osvajaJču Temišvara, Ahmed-paši.332) Kao štićenik i zet sultanije Rokselane, Ru­stem-lJ>aša je ponovo veliki vezir 1555. i na tom položajru je ostao do marta 1561. godine.

Rustem�aša je na raznLm stranama podigao niJZ zadužbina. Bio je veoma bogat. U 1stanlbulu j e sagradio džamij u koj a se ističe među spo­menkima osmanlijiSke arhitekture u XV,I stolj eću, z atim medresu, kara­vansaraj , hamam, imaret i biJbliote.ku.333) I po Bosni j e RUS1tem-paša po­digao niz zadužbina, naročito u Saraj evu (Brusa bezistan) , .gdje j e imao i veće posj ede.334) . .

I sultanij a Mihrimah, žena Rustem-pašina bila j e veoma bogata i imala velike .posj ede.335) Za nj u su DubroV'čani nabavlj alI tkanine u Ve-neciji i poslij e Rustem-lpašine smrti.336) .

Rustem-paša je imao dva sina i kćer Aišu, koj a j e bila udart;a za velikog vezira Ahmed-pašu.337) Jedan od sinova Rustem--pašinih j e Mu­stafa-paša, kHški sandžak-!beg, koj i j e poginuo zajedno sa Hasan-palŠom Predoj evićem pod Siskom 1593. godine.338) U Livnu, sj edištu kliškog san· džaka- podigao je džamij u.339) Kako se zvao drugi Rustem-Jpašin, sin nij e poznato.

: Ru:stem"'1paša je imao tri brata koj i su takođe zauzimali istaknuta mj�ta među muslimansk1m plemstvOtIIl u XVI stolj eću. Jedan od nj egove ?raće Sinan-paša bio j e sandžakbeg u Hercegovini od augusta 1547. do Juna 1549. godrne, odakle j e otišao za admirala osmanske flote.340) Svoga drugog brata Mehmed .. bega, zvanog Karađoz-!beg, Rustem-lJ>aša je doveo u ��r, gdj e je ovaj sagradio niz svoj ih vakufskih obj ekruta. U . izvo­đenJ� bI: gr��evin� učestv�va1i su i duJbrovački majstori.341) Najpoznatij a mu J e džamllJ a ko� a se sa'cuvala do danas i sa čij eg se natpisa vLdi da j e Mehmed-lbeg bio brat velikog veziJra. Pored j oš nilza građevina u Mo­staru, podigao je zadužbine u Konj1ou, Blagaj u i Potocima kod Mostara.342) Mehmed.lbeg (KarađOlZ--Ibe.g) imao j e dosta posj eda i u okolici Saraj eva.343)

331) Islam Ansiklopedisi IX cil1t, str. 800-802. 332) Ho S a m a r d iŽ i t, Mehmed Sokolović, str. 86. 333) Islam Ansiklopedisi IX, ciJ1t, str. 800-802. 334) EĐA, TD Ng 379 (XVJ: stoljeće, poSili!je 1568) ; OIS br. 76, fo 183. 335) :M. T. G o k !b i: o. � i n, Edirne . • . , s. 500. ' .

336) HAD, Conis. Rog. · 63, oktobar 1575, 86. . 337) M. H a n rl iŽ i ć, Mihrimah Sulta'nija i njena vakufnama, »!Novi behax«

1937-38, str. 15; I. H. U rz ul n e a r š i l i, OsmanU Tarihi, III CUt, 2 ikisiJm, Ankara 1954, str. 339. .

338) M. P e .r o j e v .ii:, Klis u turskoj vlasti, Sarajevo 1936. 339) Anikara, TK Ng 475 {polčetak XlVII stoljeća) ; alS br. 211. fo 95. 340) T. P o lP o v i ć, Spisak hercegovačkiiJh nDJmernika u XVI veku, str. 96. 8(1) �. P o lP o v i ć, Dub'/'OlV7l.iJk i '.l'tII1'ska u XVI veku, str. 218. 842) :o ž. e e d i ć - M. M u j e IZ i on o v i ć, Stari mostovi u Bosni i H ercego­

VP, ' mr. 22. 343) BBA, TD Ng 379 (XVI s toljeće poslije 1568) ; OIS Ibr. 76, fo 174.

126

Bio je oženjen ženom po imenu Dulšah.3(4) Iz nj egove vakufname se sa­!Znaj e da je imao tn sina: MUlhamed-ibeg1a, Hadži Jusufa i Su1ej mana.345) Jedan od ove trojice bio j e kapetan Neretve.3i6)

!Pored Sinan-paiše i Mehmed-bega Rustem-paša je imao i :brata Bali..,bega, koj i j e podiJgao jednu džamiju u PrUiScu.347) Sestra mu ·se zvala Nefisa i žIvj ela j e u Sarajevu. U Kronici M. E. Kadi.ća spominj e · se II j ednom dokumentu 1 565. godIne Nefisa, kćerka Mustafe, a sestra velikog vezira RuStem-lJ>aše. Da li je ovaj Mustafa i otac Rustem-lJ>a,šin, j oš se ne može reći sa sigurnOlŠću.3(8)

Potomak ove porodice je, vj erovatno, i Mehmed..,beg Karausbegović iz Novolg, i to od Karadžoz..,bega.349)

Ra9:oje Qpuković I --- � - , , ,

Rustemipaša Me'hmed-ibeg (KaraJdžOlZ..Jbeg)

Bali..:beg Nefisa

:: 1 ,.----- ----,-, --"""1 Mustafa-'zade Rustempašić Aiša ?

, 1 Muhamed..ibeg Hadži Jusuf

P i j a l e p a š i ć i

I Sulejman

Pijalepašići su porij eklom iz Hrvatske .. Kao rodonačelnik ove po­rodice navodi se AJbdurahman-paša, či'j i je sin Pijale-pa:ša bio odgojen n� carskom dvoru.350) Prema nekim. podacima (Stephan Gerlaoh) Piđal�aša j e rođen u Mađarskoj .351) (

Pij ale-palŠa je postao zapovj ednik osmanske flote 1:544. godine. Na­kon velike pobj ede te flote i osvaj anj a Džer:be bio je unaprij eđen u rang alžirsko.g beglerbega. Iste godine kada se i slavni Mehmed..,paša Sokolov1'Ć

344) A. N a lIll e t a lk, Karradžoz-beg i njegovo doba, '»INovi behar«, god. VII,

1913, br. 3-4, str. 38. . - . . .

345) H. H a. s a n d e d i ć, KuUurno-i'srtorijski spomenici u Mostaru iz turskog

doba, POF X-XJUf,1960-61, · str. 150. .

346) 'E. P o p o v it ć, Dubrovinik i Turska u XVI veku, str. 462, nap. 86.

347) , B:Bii\, TD Ng 533 �1574) ; OES Ibro 92, fo 105.

348) M. E. K a d i ć, Hronika II, str. 29. .

349) HlAD Cons. R�. LXXIV, 137-7 : 20 tClJ1ira dar chitaipa Maohmuto Cara·\lSbe·

govkh de Castro Novo. : .

. . 350) S. · B a � a � i ć, ZnameniIti Hrvati Bošnjaci i Hercegovci u turskOj carevini,

str. 62. 351) Islam Aootklopedisri. IX Cilt, str. 566--569.

127

oženio prince:zom Ismiban (1562) i Pijale-;paša j e dobio za ženu princezu Dževher-han, kćerku sultana S elima.a52)

Kao admiralI osmanske flote Pijale-paša j e učestvovao u nirzu bitaka na moru, na primjer u pohodu na Maltu 1565. Godine 1566. j e zauzeo Hios i tada je uyede.n u vezirsko v'lj eće. Od 1568. Pijale-paša j e bio treći ku1)be vezir.s5S)

Pijale�a:ša j e umro 1578. godine i pokopan j e u svojoj džamiji na Kasum-pa<ši u Istanbulu. Tu su pokO!Pana i nj egova djeca: sedam stnova i četiri kćeri.354) Pored džamije u Istanbulu j e Pijale�paša podrgao j oš mes.džid, sebilj l mekt€lb.

Od njegovLh sinova poznati su Mustaj..,beg i Mehmed-(be:g. Od Mu­staj-ibega vuče porijeklo pOlZnata porodica Mustajbegovića355) , a od unuka Pijale-pašinog, Šah:balZ-,paše j edna grana ove porodice nazvala se ŠahJbaz-pa:šići. S56) .

Mehmed-beg PijalepašiJć bio j e hercegovački sandžakJbeg od maj a

.do septembra 1582. godine. U du:brova'čkoj građi ne navodi se nj egovo Ime, nego samo podatak da j e sin Pijale-paše.s57) Međutim, u drugim izvo­rima nalazimo nj egovo ime. U hercegovačkom defteru iz XVI stolj eća po­stoji �abilješka irz 1582. godine da su hasovi hercegovačkog sandžakbega u pOSJedu Mehmed-bega sina Pij ale�aše.358)

Od kćeri Pijale-'pašinih !poznata su imena samo dvije. To j e Aiša i Fatima.s59)

POitomci PJ.j ale-pašini nastaniH su se u Bosni i tu ostali.

. I

A:bdurahman I

Pija1e..,paša I

I I Mehmed...lbeg

I Mustaj-beg Aiša

M uSltajibegovi1ći

A r n a u t ov i ć i

Prvi i naj,poznatiji član ove porodke Husejn-beg, sin Ilijasov zvani Arnaut�vi�, živio j e u .�elu Vrhlbarju kod

.Rogati{!e. Po narodnoj t;adicij i

rodom J e 12 ArnaUItovIca, sela kod Rogabce. Mnogo j e doprinio razvoju

352) IR. S a m a r d ž i Č, Mehmed SokoLović, str. 12.1. 35S) ,)jg10, str. 334. 354) Islam Ansikloped'isi, 'Str. 568; l. H. Dani�en'd, Osmanli TaTihi Kroool.ojisi,

str. 12. 355) M. P e r o j e v i Č, Klris u turskoj vlasm, str. 94.

. 356) S. B a s a g i Ć, Znameniti Hrvati Bošnjaci i Hercegovci u turskoj carevmi, str. '14.

351) T. P o lP o v i ć, Spisak hercegovačkih namesnika u XVI veku, str. 98. 358) Sumarni defter za herceg-ov ački sandžak FotCl!kqpije u AJkademiđi nauka

i umjetnosti Bosne i Herc€lgovine, br. 179, fo 2. 359) M. T. G o it b 1: l g i n, Edirne • • . , s. 502.

128

Rogatice i njene ča!I'šije. Tu je 15.58. godine sagradio džamiju, pored dža­mij e mekteb, vodovod, hamam, karavansaraj , nekoltko dućana, mlinOIVe itd.360)

Iz nj egove vakuf-name se saznaj e da mu se otac zvao Ilija.<!, majka Hafsa-hatun, sestra Mihri-hatun i žena Hat1dJža-<hatun, te da su imali kćer Aišu.361)

Husejn ... beg se spominj e i među svj edocima u vakuf-nami Musta,fa­-paše Sokolovića362), što poka:zuj e da je bio veoma ugledan i da je na neki na<čin bio povezan sa slavnom porodicom Sokolovića.

Porodi'ca Arnautović j e i kasnij e imala velike posjede u okolini Rc­gau<!e.363)

I Husejn-<beg

I Akša

B o l j a n i ć i

Porodka Boljanića poUče iz sela Boljanića II Hercegovini, a uzdigla se z ahvaljujući velikom veziru Mehmed-paši Sokoloviću čija j e sestra Šemsa bila udata za j ednog člana ove porođLce, Sinan-'bega Boljanića.

Bajram-aga, rodonačeln1k ove porodice, bio j e samo aga u selu Bolj anićima. Njegova dva sina Sinan...,beg i Husejn-lbeg uspjeli SU da dođu do visokih položaja u Os'manskom Carstvu.

Sinan ... beg Boljanić bio j e sandžaklbeg II Bosni 1562, a već sljedeće godine 1563. premješten je u Hercegovinu, gdje je ostao do marta 1667 •

Ponovo dolazi na isti položaj 15-69. zafun i treći put ga nalazimo kao her· cegovačkog sandžakbega Dd aprila 1574. do februara 1580. godine,3G')

Za vrijeme uprave u Hercegovini Sinan ... beg, koji je postao j. paša, podigao j e niz zadužbina: u Cajniču je sa'gradio džamiju, mesdžid, mekteib i tekiju, u selu NjegO'Ševi6 mekteib. zatim mesdži;d u kasaJbi Sopot, kQlja

je pripadala kadiluku Nevesinje. U Cerniku, u Bandžaku ZaiČasna, Sinan­-,beg j e podigao mekltelb. banju i karavansaraj, te niz obj ekata u Banjoj LucL365) Preko rijeke Lim u Prilboju sagradio je most, kao i još neke .mo.­stove na rijeci JanjJni366) (rijeka .Janjina teče kroz Cajniče i ulijeva .se u Drinu). Sahranjen j e 11 Cajniiču u turbetu pokraj .svoj e džamije.

3GO) Roga-tica, A. B e j tić, Period tuT'ske vwoo'Viitne, Sarajevo 1966, str. 38--61, 361) L. G a z i Ć, Vakuf-'1lJCL1n<L Hwse:}n-<bega, sima mjooa iz 1558. godine, (:prevod II rulropisu). 362) Vakuf--nama MuSltafa.pa�e SQkolovića, str. 177�

368) A. S II (: e s lk a, P0rpi;8 či,.fl.uka u rogatičkom 'kadiluku iz 1835. god-me, PO,J<' XIV-XV/1964-65, str .. 198. '

aM) T, p o P >o v i Ć. Dwb1"O'l)11;i-k i Turska u XVI veku, str. :240. 866) S, T l' a lk o, VCLkuf--nama Sinam,..1,)ega Bajratrna.gića (Jprevod u rt:dk®isu). 1166) D Ž. C tl [:i Ć - Mo Ml1j e z i tn ovd�, ,Sta.ri mosrovi 'u Bosni i Hercegovm.i,

.str. 169,

9 - Prilozi 129

Iz vakuf-name Sinan...,begove saznajemo da je imao tri br8Jta: Hu­sejn-pašu, Ali-ibega i Davud""bega, zatim dvije sestre: Muksimu i Zilkadu i troje djece: sina Sulejman-.bega i dvije kĆerI : Belkisu i Arnu. Njegova braća Ali-ibeg i Davud-<beg bili su mutevelije njegova vakufa. U dubro­vačkoj građi spominju se četiri Sinan�begova sina koji su u oktobru 1565. godine posjetili Dubrovnik367), ali se ne navode njihova imena.

Husejn...,paša Boljanić, drugi sin Bajram-agin, ,bio je takođe herce­govački sandžaJld)eg, i to od marta 1567. do marta 1569. g,odine. le; Her­cegovine je premješten za sandžakcbega u Bosnu.s68) Kasnije je bio beg­ler-;beg u Egi1ptu, Dijarbekiru i Bagdadu.369) Kao beglerbeg Dljarbekira podigao je u Piljevljima veoma lijepu džamiju i karavansaraj.s70) Za ove objekte uvakufio je posjede u okolini Pljevalja i Bijelog Polja.S71) U po­dizanju Husejn-;pašinih zaduŽJbina učestvovali su i dubrovački majstori.

P:red kraj života Husejn-paša je postao bosanski begler..,beg. U tom svojstvu pisao je jedno pismo u DUibrovnik 2. XII 1004. (1595) iz Banje Luke.372)

Pored navedenih članova roda Boljanića E. Celebi navodi još i Dža­fer ... bega Boljanrća za koga H. Sabanović tvrdi da je potomak Husejn­-paše. Ta tvrdnja je vjerovatna i ZJbog toga što su se odžaci Džarfer-begovi nalazili u okolini Cajniča.373)

U dvoilštu Sinan-lbegove džamije u CajnLču nalazi se nadgrobni spo­menik s ženskom kapom. Natpis na nišanu pisan je 1582. godine. Tu je najvjerovatnije sahranjena neka žena iz porodice Boljanića.374)

. Rod Boljanića potekao je ilZ Hercegovine, a njegovi članovi su živjeli i održaili se u Bosni i Hercegovin'l. Ova porodica j e karakteristična i ZJbog toga što je bila rodlbinski povezana s nekim begovskim porodicama u Bosni.

_ o _,-,:t.:.i Bajram-aga

I I

Sinan-;beg I

Husejn-paša I

I Davud-tbeg

I Muksirna

I Zilkada

Džafer-'beg

I I I Sulejman-beg Belkisa Aiša

387) T. P o lP o v i ć, Spisak heTcegovač1cih namesnika u XVI veku, str:. 97; HAD, Cons. Rog. 57. 204'.

388) IlSto, str. 97. 889) M. V a iS i ć, Gradovi pod turskom vla§ću, Istorija Crne Gore 3, toan I, Tito,grad, 1975, str. 517.

870) BBA, TD Nl! 654, neda tirani ®\Šimi defter hercegovOOkog sandžaka iz XVI stoljeća; OIS br. 99, fo 35. 171) lISto, fo 37.

372) HAD, Acta Turcarullll I-XC, fo 35. 373) E. o e e:l. e ib i; Putopis, str. 395. 374) M. M u j e 11: i n o v j ć, Turski natpisi XVI vijeka u Bosni i Hercegovini,

130 . . ' . .... .. .. . . �.

V u k o v i ć i - D e s i s a l i ć i

Porodica Vuković-Desisalić je poznata srednjovjekovna porodica ko­ja se javlja u prvoj ,polovini XV stoljeća u Hercegovi.ni. Najstariji poznati član ove porodice bio j e knez Vuk Desisalić, koji se 1435. spominje kao vlasteli.n Hercega Stjepana. Na dvoru Ahmed-paše Hercegovića živio je j edan član ove porodice Grgur Desisalić, koji bi mogao biti otac Ferhad­-bega Vukovi.iĆa-;D esis alića. Ferhad-ibeg je j edini poznati islami:zirani član ove porodice. Zivio je u Sarajevu. Bio je bosanski sandžakbeg od 1568: do 1572. godine i dugogodišnji čazmansko-pakrački sandžakbeg.375) Fer­haid-rbeg je 15,61 . podigao u Sarajevu Ferhadiju džamiju.376) . . ;

U XVI stoljeću u Sarajevu je živio i Ferhad-lbegov brat vojvoda � D��� ,

Grrr

I I ' rvan FeI1had-lbeg

P r o d o v i ć i

Odakle je ova porodica, još se ne zna. Od ovog roda zna se samo za Hasan-pašu Prodovića i njegova dva rođaka.

Hasan-paša je bio hercegovački sandžakbeg od aprila 1572. do apri:la 1574. godine.378) Iz ovog vremena, tačnije iz 1573, sa'čuvana su njegova. originalna pisma u Bečkom arhivu.379) Prije nego što 'je došao za herce� govačkog sandžakJbega, Hasan-paša je bio temišvarski beglerbeg.3aO) o o: . ' o :

Od njegove rodbine zna se samo za Mehmed-agu, sestrića Hasan­-pašinog f rođaka mu Osman-agu.381)

B ct r d o n j i ć i I

Baroonjići su porijekclom iz Novog. Jedini poznati član ove porodice iz XVI stoljeća je bio Piri .. čelebija Bardonjić.382) On je 1571. i 1573. g.o;:-

POF VJlH IXlJ.958-59, Sarajevo 1960, str. 187 . . 375) H. S a ib a n o v i ć, Bosa'nSki 'lUIlTnjesrvi;k Ferhad .. beg Vuković Destsalić,.

Zborni1k Fj[ozOifskog fakuillteta IV, Beograd 1957, str. 117, 125 i 126. 378) H. S a il> a n o v i ć, Ko je osnovao sarajevsku Ferhadiju, Gftl!lSI1i1k VIS-a IV.

sv. 1-4, 1953; M. M u�j e � i !ll Q v i ć, Turski natpisi u Sarajevu iz XVI vijeka, POF II/1951, Sarađevo 1952, str. 110 . .

377) D Ž. M a z a H ć, Ne1wWoo starih slika, GZM LIV!1942, str. 218. 378) T.. P o lP o V l ć, Spisak hercegovačkih namesnika u XVI vektu., str. 98. 379) A. I v i ć, Pisma Hasan-paše hercegovačkog iz 1573. godime, S{pomenik

SKA, 49, 1910, str. 22-27. , 380) R. S a m a r d ž i ć, Mehmed Sokolović, str. 134. 381) HAD, Dona Turca,rum I, 24 ; COIliS. Rog. 61, 166b. 382) V. S k a r i ć, · Podaci za historiju Hercegovine od 1566. do sredine 17 v,i ...

jeka, GZM,. 1931, str., 69. o • , • o. • : : •• f

9* 131

dine dola:zio u Dubrovnik i donosio darove.3S3) NjegOV'1 potomci spominju se i u XVII s tolj eću.

H 'll d' a v e r d i B o s n a M e h m e d - b e g i n j e g o v i P o t o m e i

. (Repovci, Ajanovići, Alibeg,ovići, AvdLbegovići, Husejnbegovići i Jusufbegovići)

. Među najkrupnije feudalce u XVI stoljeću u Bosni ubraja se i Hu­daverdi Bosna Mehmed .... beg. On je ,bio dvorski čauš. Posjedo,vao j e zi­jamet u kliškom sandžaku u iznosu od 47.696 akči i u bosanskom san­džaku u iznosu od 12.300 akči. Za zasluge u vojnim pohodima dO!bivao je povišice, te se njegov zijamet popeo na 88.596 akči. Kasnije su ovi posjedi :prešli na njegove sinove. Mehmed-beg je živio u selu Repovd, gdje je imao veliku kulu. Negdje ;prije 1579. sagradilO j e džamiju u Konjicu, poz­natu pod nazivom Repovačka džamija.

'Mehmed-beg je imao četiri sina: Ahmeda, Mustafu, Husejna i Mu­hameda koji su kao i otac bili krupni zaimi. Od Muhameda vodi porij�klo poznata porodica Repovd, a od ostahh sinova potomci su: Ajanovići, Ali­b egovići , Avdtbegovići, Husej nbegovići i Jusufbegovići.3S4)

P,orodLca Retpovci jedna je od rijetkih porodica'

o kojoj su se saču­vali podaci iz XV'I stoljeća, iako njenI članovi nisu ulazili u upravu Osmanskog Carstva. Sve do okUJpacije Bosne i Hercegovine (1878) , to j e bila najuglednija porodica u nahiji Neretvi. Kasnije su iz ove porodLce birani vilajetski ajani te se po tome j edna grana ove porodice zove Aja­_novići.s85)

?

1 Hudaverdi Bosna Mehmed-beg

l ' Ahmed

I 1

Mustafa I I

Husejn Muhamed

L a k i š i ć i

I Lutfi Hodža

o porijeklu Lakišića mogu se iznijeti dvije verziJje. Prema jednoj, bezi Lakišići došli su iz Konje, iz Male Azije i naselili se u Mostaru, gdje

383) HAD, Dona Turcarurrn, 15đ, 25đ • .

384) H. H a d ž i lb e g i ć - D. B II t u r o v i ć, Berat HudaveTdi Bosna Meh­med-bega iz 1593. godine, POF XII-XIII!1962-63, str. 1,51-174.

385) A. B e j t i ć, Neretvanski beZi Repovci, »OsvH« II, 57 (Ul43), str. 2, 3.

132

su biIi di:zdari mostarske tvrđave. Druga govori da su Lakišići porijeklom od nekog Lake, koji je živio krajem XV stoljeća u okolini Mostt;l.ri!,,386)

Najstariji pOIZnati član ovog roda je Hadž'I Husejn, koji je živio u drugoj polovini XVI stoljeća. U selu Trebesinj kraj Mostara podigao j e mektetb i han. Njegov sin Ahmed�eg LakiIŠić :poznat j e po džamiji kojLJ je podigao u Mostaru 1649. godine i koja se ,očuvala do danas. Iz njegove vakuf-name se saznaje da mu se majka zvala Valide kaduna, brat Hadži Mustafa-aga, sestra Kadira i da mu ,je navedeni !brat Mustafa imao sina Muhamed""1bega.387) I ova porodica nije imala značajnijih ličnosti II �VI stoljeću izUiZev Ahmed-lbega LakiIŠLća. Tek kasnije iz ove porodic� pilo je više članova koji su zauzimali lstaknutide ,položaje u osmansk9j vojsci.

Članovi ove porodice opjevani su u mnogim narodnim pjesmama: »Laki:šića Zlata«388) , »,pog�bija Mustaj�ega Lakišića t svatova na Mori­nama«.389)

Hadži Husejn I .

T I Ahmoo-'beg Mustafa-aga

I Muhamed-beg

P o p o v i ć i Po,povići su spahijska porodica iz Bileća. Jedini poznati član. ove

porodice je spahija Sinan Popović, koji se .spominje II augustu 1585. go­dine kada je d,opremio II Dubrovnik kao .dar nekoliko gria .sitne .stoke i te1adi3I10) , a za uzvrat je dObio ;3.000 asprL3111) .

Š .e .s t o k r H o v i ć i · . t t

o .članovima porodice SestokriloVlća često se govori 101 narodnim p-je.,. .srnama. Fer.mendžin navodi II .svom popisu bosa:ooko.g :Plemstva .da su $e­.stokrilovići porijeklom jz Perasta.392) Međutim, II .duhr,ova&oj g\f.ađi (\Dona Turcarum) .spominje .se l.501 .. godine jedan .sestok.rjJović� ilroji je bio � . ' . . .

380) H. .Ha � a ill � � <1 ;LC. Zaduž!;)lim,e AhIlned-(Lge J.,a.kišić(L ;u Most.a.ru.t Pl� Yl.S-a j,001, st.r. 385..

_ #87) lsto. � :Go:.jTe.t ;X;LI/193(1, str.. .�8. ,

. . 389) .Nwrodnj! J>jesme ,Muha,'I'lWdorvac(L ;u ,Botmi � #0Tceg<milni� .saor(/.() �� jl{Qr-lIIlB'DItl, �Blvjetnik zemaJlj� yla<1e pa :BOSU\l � l;Iercegovin\l, Saa:atieVQ �889. . ' ,' .

11110) ,HAD, iO®a '1'\lr.car� :123�. J11I1) �, ,Goru;. .Rog. ,68., ;2:7�. .' • J .

39� JF>. E. ,F,ertro e;u<df.ft�� )J.C4L j3.osno,e� �tx:. :661.1.

Novog3B3) , a pet god'ma racije j avlj a se i MUlStaia Sestrokrilović.394) Se­stokrilovića j e bilo i u Ulogu. Tu je Mehmed-lbeg SestokrilavLć p odigao džamij u.395)

B a j e z i d a g i ć i

. Najstariji član Bajezidagića Bajezid-aga rodom je i:z Bosne.sB6) 2ivio je u Mostaru gdje mu se rodio sin Derviš. DerviJš j e kao dijete otišao u Istanbul u vrij eme kada j e dosta narših ljudi tamo odla:zilo da se školuje i da pra·ve karijeru. Bilo j e to u dOlba Mehmed-'Paše Sokolovića uz čiju podršku je najviše takvih ljudi i uspjelo.

J.oš od prv'lh dana svoga školovanja Derviš je ,pokazivao veiUku sklo­nost za književnost. Prva nj egova služba bila je na dvoru Murata III. Dobio je zvanje dogandžLbaše.3B7) Poslije smrti Murata IIiI, posrtao je b0-sanski beglerbeg. Na tom položaju Derviš-paša j e ostao kratko, od 1595. do augusta 1596. godine.3BS) T.okom 1596. nalazio se na raJtištu u Ugarskoj. �a po!&aj bosanskog beglerbega Derviš..;paša je ponovo došao 1598. go­dme,' poslije Ahmed-paše Dugalića. Bio j e poznat ne samo kao istaknuti državnik nego i kao pjesnik. S lj UJbavlj u je pjevao o svome zav'ličaju. POZ­nata j e njegova pjesma o ljepotama Mostara.

U svom rodnom Mostaru DerviJš..,paša j e pod1gao niz zadužbina: dža­miju i uz nju mekte'b, medr€lSu i biblioteku.3BB)

Derviš-'Paša j e poginuo na MaI'lgaritinom otoku kod Budima 1603. godine.400) Iz njeg.ove vakuf-name saznajemo da je imao više braće i se­stara. �edna seStra se zvala .Fatima i živjela je u Mostaru. Kao sestra ugle?�og beg1er:bega dOlbivala j e po1clo:o:e ,od DubroV1čana.(01) Od DerviIŠ­-.pašmlh potomaka zna se za j�dnog sina Ahmed�ega, koji je kao i OItac

Bajezrd':'aga . I .

I r I I

Derviš-ipaša I

Fatima nekoliko sinova

Ahmed-beg ; ' . : , I , ,,

. , ' 39:i) HAD, Dona Tu.rcarum 152' .

• . ' ; 394) V.' : S lk a 'r i; ć,' Podaci ' za Mstoriju Hercegovim.e od 1566. do sred;ilne 17 vi'..:

3eka., str. 70. 3a5) E. e e il e b i, Putopis, str. 409.

. _ ;39.6) H. , S a lb a n () v 1 t, Književrrvost .M'UJSnimana· na Oi71iljentamim' jeziCima, str. 1 18.

a91) :Dogandžibaša - starjeiŠilna so1rolara. . ' . , 39S) Va'ku!-1D.ama Derviš-'Paše Bajazidagi.ća u VaIktrlskom povj erenstvu u Mo-

6ta�, a 'Pr�is tl Valrufskoj direkciji u Sar.aJjevu. ' . ' • . . . let) H . . ,� a b a III o v J ć, Književnost MusLimana na orijentamim jezicima, str. 122. . " " .

(00) 1. H. D a n l � fi e n d, Osmanli Tarih.i Kr01tQtoji;si, 3 ciJl't str. 221 ' O Der­viš�aši više vid. Islam Ansfklope<Usi 3, Cii1t, str. 5�1 ; SioilLi Osmawi II: str. 329, 601) HAD, Acta TUI'lCarum, 'Bi .N'2 2, Ibr. dOlk. 13.

134

bio pjesnik. Upravljao je u više sandžaka u Ugarskoj, gdje je i umro 1641. godine.(02) Najvjerovatni1e da se neko v�Lj eme nalazio u sluwi i u Bosni gdje j e u sarajevskoj nahiji imao iljamet u iznosu od 34.023 akče.40�

C e n g i ć i

Za Cengiće se može reći da su j edna od rijetkih muslimanskih be­gOViSkih porodica u Bosni porijeklom j;z Turske. Prv"! poznati član ove porodice je Isfendijar..,beg, plemić i slOlbodni vazal dinastije Akkoyunlu. Krajem XV stoljeća ova porodica je preseljena u grad Cengri kod AnkaTe. Po tom gradu su se i prozvah Cengići. U XVI stolj eću su se doselhli u Her<:egovinu, odakle su se razvili u nekoliko ogranaka. Jedan ogranak se naselio u Zagorju, drugi na Ratajima, treći na U:stikolini. Neki članovi ovog roda živjeli su u Foči, Pljevlj ima, Sarajevu itd.

Kako su se Cengići dosehli u Bosnu tek sredinom XVI stoljeća, oni se' - do kraj a ,tog stolj eća nisu naročito istkali, naime, nema još pomena nekim značajnijim ličnostima. Tek tokom XVII, XV1iLI i XIX stoljeća nji­hov ugled raste. Koliko se zna, osam članova te porodice nalazilo se na po�ožaju sandžakbega, a troj ica su nosili titulu paše.'O')

. Iz XVI stolj eća .poznat je j edino Mehmed..,beg Cengić, koji je živio u Bosni odakle j e otišao u Jedrene.(05)

N o v o š e h e r l i j e

' ,Po , imenu se vidi da iSU Novošeherlije iz Novog Sehera {naselje iz­među 2epča i Tešnja). Prvi značajniji član te porodIce Ibrahim odveden je kao adžami oglan u Lstanlbu1. Tamo je prvo postao janjlJČarski aga, a zatim beglerbeg Rumelije. Godine 1582. postao je vezir i tada se oženio Aišom, kćerkom Murata HI. Prvi put 1595. godine postao je veliki vezir i taj položaj zauzimao je još tri puta. U svom rodnom mjestu Novom Seheru podigao je džamiju.'") . .

I.brahim-paša je umro H301. godine u Beogradu. Tijelo mu je pre­neseno u LstanJbul i sahranjeno u Sehzade džamiji. U dvorištu te džamije srutanija Alša j e podigla česmu za dušu svoga muža.407)

402) S. B a \Š a g i ć, Zn.a.meni-ti Ijrvati, Bomjaci i Hercegovci u W,T3ko; CMe-t1ini, str. 3. . ! \

403) BRA, TD .N'2 72S, Sumam.i IPOpiJs timara i spahija \bosanskog, hercegov�,

zvomi&og, kJ.imrOg j pakračlkog saruiž.aka s početka XVII stol:jeća; 0lJS Ibr. 100, fo 9. , 404) O porodici cengit vilše vid. H. K E e IŠ e v l j a lk o v i ć, Cengići - Prilog

prou1Č!Wanju feutdalirzma u Bosni i Heroogovini, Sa.oo,jevo 1�59. . :,. 406) .M. M u j e z i III o v i t, TUTskt -natpisi XVI vijeka 1L Bosni i HeTc�{1OV43I4,

POF VILI-\I�195s.-s9, str. 182-183. 4oe) S. B a IŠ a 19 d t, Znameniti HTVOJ1JI., Bomjaci i Hercegovci u tUTsko; caTe­

vini, str. 33-34. (07) I. H. U z U III e a· r.s B i, Osmanli Tarihi, III, CIllt, 2 ki;sim, str. 352.

135' / /

!

Brat l brahim-pa:šin bio je Mehmeid-paša (Damad), namjesnik Šehri­zula. I on je, kao i I brahim-paša, ,bio oženjen sultanijom. Imao je sina Mur-teda-pašu, �oji je bio sandžaklbeg u Bosni i Bugarslwj.(08) ,

Iz du brovačkih izvora znamo da je od januara 1588. do fe bruara 1592. na ,položaju hercegovačkog sandža:k: bega bio brat drugog vezira I bra­him-paše Novošeherlije. Njegovo ime se tu ne navodi(09) , pa ne znamo da li je to bio pomenuti Mehmed-paša ili neki drugi njegov brat . .

?

I I I brahim..,paša Mehmed-tpaša (Damad)

I Murteda-palŠa

P r e d o j e vi ć i

Predojevi6i su živjeli u Hercegovini i spominju se još od 1356. go­dine.410) Prvi poznati is:lamizirani član ove porodice ,bio je Hercegli Ha­san-paša PreidojevLć. Ka:ko mu i sam nadimak kaže, rođen je II Herc� govini. Vjerovatno je kao adžami-oglan .odveden u sulta:nski saraj gdje je prvo bi,o čakirdžibaša.411) h dvora je premješten za sandžak:bega u Se­gedin odakle je 1591 . došao za beglerlbega u Bosnu.(12) Hasan-paša je bio poznat kao veOlIDa rarto boran. Kao ,bosanski beglel'l beg osvojio je Bihać (1592) i time .proširio granice Osmanskog Carstva prema zapadu. Osva­janje Bihaća opjevano je i u našim narodnim pjesmama,413) Iako je bio kratko vrijeme ,beglerl beg u Bosni, Hasan-paša je uspio da uspostavi dobre odnose s DUl broV1čanimaY4)

PokU!šaj Hasan�palŠe da osvoji Sisak nije uspio. P,ogrnuo je u toj bici zajedno sa tri bosanska sa:ndžak ... bega i više hiljada vojnika.

O potomcima Hasan-paJŠe Predojevića nema podataka. Prema Klaiću, Hasan-paša je imao brata Džafer-4bega, koji je bio

sandžaklbeg u Cernik'u, a bio je oženjen bogatom perzijskom kneginjom, udovicom velikog vezira Osmana. (15)

(08) S. B a IŠ a g i ć, Z1Ulmeniti Hrvati, Bošnjaci i Herceg{)1)cr/, u turskoj care-vini, Sttr. 45.

(09) T. P o P o v i ć, Spisak hercegovačkJih namesnika u XVI veku, str. OO. 410) K. J d r e č e lt, Istorija. Srba, str. 45.

(11) Cakirdžllba'ša-tStarlj€lšina sokolara. (12) S. B a Iš a g i ć, Znamen1.ti HTvati, Bošnjaci i Hercegovoj, u turskoj care­

vi-ni, str: 24-25.

(13) Hasan-paša Predojooić ' osvaja Bihać, Junačke IPjesme (muhamedanSke), III, Za'greb 1 898, IStr. 53-75.

136

(14) HAD, Acta Turcarum, B LlI, N2 11, 74, 66a-b, 65a-b, e II, .Nl! 6, 23a-b. 415) V. K J. a ,i ć, Povijest HrvatI), V, �tr .. 456.

A j a s p a š i ć i

o porijeklu ove porodice nije poznato g.otoV1o ništa. Prema pisanju S. Bašagi;ća i 1. H. Dani�enda, najpoznatiJI član te porodice bio je Mu ... stafa-,paša, sin velikog vezira Aj as ... p aš e, a bratić serdara S�nan-pa'še.U6)

Mustafa-'pa:ša je bLo bosanski beglerl beg krajem XVI stoljeća. Poznat je po tome što su na osnovu njegovih povelja � berata) iz 1593. godine; a koje je potvrdio i sultan u Bosni i Hercegovini počeli da naslj eđuju . ti .. mari i zijameti po sistemu odža:kluka.417)

Godine 1595. Mustafa-paša se nalazio na položaju beglerlbega u Šamu i u tom svojstvu je učestvovao u bici �od Kalugerena (24. VJJI 1595) .418)

Nij e poznato da li je imao potomaka i da 11 su se zadržali u Bosni i poslije njegovog odlaska.

?

I , Ajas�aša

I Sinan·p�a

Mustafa-paša

Postoji još niz ličnosti koje se sUsreću u izvorima i literalturi i koj e su pripadale feudaiInoj klasi, ali se ne može ukazati na neku rodbinsku vezu među njima. Ima isto tako niz porodica za koje se zna illi pre:tpo. staVlja da su se ,pojavile u XVI stoljeću, ali su tek kasnije njihovi članovi tokom XVH, XVIII i XIX stoljeća Lgrali zna'čajniju ulogu u istodji Bosne, To su, između ostalih, Resul begovići, veoma poznata ,porodica iz Tirebinja koja, prema tradiciji, potječe od Petra Sarmenta, sina Ivana, koji je bio zaipOvjednik španjolske posade. Prilikom zauzeća Novog 1'539. godine za· robljen je od strane Osmanlija, poslije je primio islam i od njega vuku lozu Resul begov1ći. Prema drugoj tradtciJi, ova porodica je porijeklom iz Perasta čiji je stanovnik grof Burović prImio tslam i u!zeo ime ReSUil.419) Mnoge turske isprave ove ,porodice su sačuvane i $ada se nalaze u Arhivu Orijentalnog inStituta u Sarajevu. (

Za Kapetanoviće se misli da su podjeklom od hrvatskih plemića Cvitkovića-Zdilara iz Imotslrog.420)

Begovi Beširevići živjeli su u Ostrošcu421), a prema 'tradiciji vuku porijeklo od jednog sina Janković Stojana, koji je primio islam.422)

416) S. B a :Š a g � ć, Krotka uputa u prošLon }3.()s-ne i HercegOVine, str, .w, ; .

411) A S u ć e s k a, EVQLucija u nasljeđivanj'U o.d�l),kLuk timara tt OQ$l),nskl)m paWuku, GDI BiH XIX!197G-71, Sarajevo 1973, 'Str, 35.

418) l. H. D e n i � m e n d, OsmanU Tarihi KrQ1l.Owji$f" III, str, 15l,

419) :M.. B Ul6 ui a d U ć, ReS'lJ)�be,govi6i, »NovJ beha'r« 1937�38, str, "Ol�8J1 . 420) K. G u j i Ć. O hrvatskom jX>1'ijeklu begova Kap0�{L, »Jugo&<>venskl

li.'St« 19:38, ibro 149. . , . .

421) R. L o lP a 'oš i ć, Bihać t oihaćkq, krajiM, Za€reb 1943, str, 1.00. 4��) H. S e 'h i e, O poota.nku triju Q-Tistokr(IJtskih pJ,eme:n,a, »Novi t;>e�r«, gpd.

VILI1933, \Str. 127. .

l�7

/

I / ; I

Porodi<:a Caluk-beg ,porijeklom je 1rz Cati'ća, iz okoline Visokog, a rodona'Čelnik im j e, navodno, bio pisar sultana Fatiha.42ll)

Za Kova'Čeviće, Sijerčiće i Todoroviće zna se da su porijeklom od doi:naće vlastele.424) "

"

Kapetani Ostrovice Kulenovići, prema tradiciji, vuku lozu od Ku­lina bana ili od Mihajla Kulina, brata dužda mletačkog »Kulina«.425) Nai­me, stari begovi Kulenovići posjeć1vali su grob Ra1zi Kadune u Petrovcu, čijeg su sina Kulina Hali:la smatrali za svog rodonačelnika.426)

• • •

Ovdje je bilo riječi samo o j ednom dijelu muslimanskih feudalnih porodka kOlj e se jav�jaju u Bosni u XV i XVI stoljeću. S ()Ibzirom na to da ,je ova tema u istorijskom smislu značajna, da je dosta složena i ne­dovoljno pooučena, bila bi potrebna mnogo temeljitija arhivska istraži­vanja da se potpunije prikaže ,pregled muslimanskih feudalnih porodica u XV i XVI stoljeću u Bosni. Iako je u ovom radu prezentiran samo jedan dio ovih porodica, može se vidjeti da su članovi tih porodica, tokom cijele turske uprave predstavljali najjači oslonac osmanske v,lasti u Bosni. Oni su vodili glavnu ulogu ne samo u političkom i ekonomskom nego i u kulturnom životu Bosne.

Kada se svest:ranije obradi pitanje tima:r[fja u Bosni, koje je poseban problem, tada će se moći i cjelovitije ()Idgovoriti i na pitanje o razvitku muslimanskih feudalnih porodica.

Z U S A M M E N F A S S U N G

VBER EINIGE MOHAMMEDANISCHE FEUDALE F AMILlEN IM XV. UND XVI. JAHRHUNDERT

, ,Die Frage der Entstehung und Entw�ckhmg der mohammedaniSCihen feu­dalen Fatnilien ist sehr kompliziert und noch wenig untersucllt. Auch diese Arbeit beantwortet nicht vol1sHindig die Frage nach der Entstehung und Ent­wiok1ung des mohammedanischen Adels in Bosnien. Hier wird ein Teil der in Bosi.tien im XV .. und XVI. J aihrhundert auftretenden Fami:1ien beaIibeitet. Als Quellenangalben fUr ' diese

, Al'beit dienten vor anem tiirlkische Listen aus

'; ' 42S) o. B � G !Ž e v d Č, Bego1)s'/ro obitelj Ća.tuk-beg, »81obodlIla ,riječ«, Beograd 1932. '

414) ' v. e lU b r H o v ,j, ć, Poreklo mwsLimlins100g pLemstva u BoSl1l4 i H eTCego-vini, str. 3'14. ,

42li) H. K T e IŠ e v il j a lk o v 1: ć, Karpeta'll.ije u Bosni i Hercegovri,ni, str. 187. 426) H. S e h i. Ć, Kako je nastaLo begovsko pleme Ku.teno.vlić, »Novi ibehar«,

VUIf1934--35, str. 330-331.

138

Katasteramtern, tiirkische Register und eine bedeutende Anzahl von Doku­menten aus den Al'chiven Dubrovn�ks.

Die mohammedanischen feudalen Familieri, von denen in .dieser Arbeit die Rede ist, sind uberwiegend einheimischer Herkunft, Nachfahren hervorra­gender mittela1tel'licher Geschlechter und mitte1a1ter1ichen Dorfadel oder Ein­wohner B osniens und anderer Gebiete unseres Landes, die durch Annahme des Islam in hohe Stellungen gelangten und ihren Fami1ien Herl"SChaft und 6konomische Macht sichern konnten. Ein kleiner Teil dieser Familien starrnmt aus Asien, Ungarn, Albanien, Bulgarien und anderen Provinzen der Osma­nischen Reiches .

'Ober · einzelne FamiJ.ien, uber einige Familienangehorige werden hier kurze Angaben gemacht. Es handelt sich um etwa 180 bedeutende Person­lichkeiten. Sechs von ihnen waren Grofiwesire, funf Wesire, zwanzrg Begler­-beg in verschiedenen Ej aleten des Osmanischen Reiches, etwa vierzig von ihne� in der Funktion von Sandžak-lbegs in verschiedenen Provinzen, einige AdmIrale der ti1rkischen FloUe. Die ubrigen waren Ka.pitane-Seras:ker, Miralaj, Spa;h2s, Muteveli:s, Kadils.

-Im gesamten Verlau:f der osmanischen Herrschaft stellten die mohamme­danischen Feudalherren den starksten Ruckhalt fUr die osmanische Macht in Bosnien dar; die mohammedanische feudale Klasse, auf dem Timarsystem begrundet, spie1te jahrhundertelang die fiihrende RoIle im politischen und kul­tureIlen Leben des Landes, beso-n:ders die ,bedeutenidsten Vertreter dieses Standes.

Auch wahrend des XVII., XVIII. und XIX. J ahrhunderts haJben die mo­hammedanischen feudalen Fami1ien das entscheidende Wort und die Macht in den Handen, his hin zu der Zeit, in der Omer-1pab Latas die Mac-nt des mohammedanischen bosnischen Adels ze rs torte.

,

139

.; / I