BEDRIJVIG ERFGOED: De Centrale Werkplaats Mechelen: springlevend spoorwegerfgoed

Soirée Lamot, 24/09/2015 1

De Centrale Werkplaats Mechelen

springlevend industrieel erfgoed

Centrale werkplaats Mechelen

• Ontstaan van het Arsenaal

• Arsenaal aan de stad – stad aan het spoor

• Onroerend erfgoed

• Technologische evolutie, activiteiten, werkorganisatie

• Sociale geschiedenis

• Arsenaal springlevend

CW Mechelen

Ontstaan van het Arsenaal

wet van 1 mei 1834

‘Il sera établi dans le Royaume un système de

chemin de fer ayant pour point central Malines,

et se dirigeant à l’Est vers la frontière de la Prusse

par Louvain, Liège et Verviers, au Nord par Anvers;

à l’Ouest sur Ostende par Termonde, Gand et

Bruges et au Midi sur Bruxelles et vers les

frontières de France par le Hainaut.’

Belgisch staatsblad (BS), 4 mei 1835


Bijdrage tot de Geschiedenis van de Belgische Spoorwegen

te Mechelen (Rogier 1979)

de mijlpaal inhuldiging op 5 mei 1835

• Van den Eynde schrijft op 5 mei 1835

inhuldiging op 5 mei 1835 inhuldiging op 5 mei 1835

Chronyke van Mechelen 1830-1839 (A. Van den Eynde), SAM, Varia 831


arsenaal

• etymologisch woordenboek J. De Vries

• arsenaal (1569), oorspronkelijk evenals fr. arsenal (1395) aanduiding van het tuighuis in Venetië (it. arsenale)

• ‘huis voor handenarbeid’

• ‘scheepswerf’

1836 • Charles Bonny schrijft in de Handelingen van de

KKOLKM van 1948

• geen bronvermeldingen

Predikherenkerk: krijgsarsenaal Predikherenkerk

• bouwhistorisch onderzoek (2011)

• kerk wordt arsenaal na vertrek Fransen

• artilleriemagazijn

• geen referentie naar spooractiviteiten

• benaming (spoorweg)arsenaal afgeleid van krijgsarsenaal in Predikherenkerk?

Personeel John Cockerill (Seraing)

• ‘Le personnel qui avait coopéré à l’organisation des premières installations avait été choisi parmi les travailleurs d’élite des établissements de John Cockerill à Seraing’ (notice sur les installations des chemins de fer de l’Etat à Malines 1885)

1838

• KB van 1 september 1838

• Mechelen zetel van de directie van de Staatsspoorwegen

• centraal station, centrale werkplaats en centraal magazijn in Mechelen


CW Mechelen

Arsenaal aan de stad – stad aan het spoor

1840

litho

1840

litho

1844

gravure

1845

porseleinkaart

stedenbouwkundige ontwikkelingen

• Hendrik Consciencestraat: rechtlijnige verbinding ven de stad met het station, aangelegd in 1836-1837 (Buitenwaartsche Egmondstraat)

• Stationsstraat: straat gelijklopend met spoorweg

• radiaal lopende straten vanuit Egmondplaats: Colomastraat, Coxiestraat en Arsenaalstraat

• Leopoldstraat: brede rechtlijnige straat, geopend in 1859 en behorend tot de aanleg van de stationswijk


1858 met aanpassingen in 1868-1869 kadasterplan P.C.Popp

1858 met aanpassingen 1868-1869

1858 met aanpassingen in 1868-1869 Porte d’Egmond

1858 met aanpassingen in 1868-1869 nieuwe woonwijk

• nieuwe woonwijk Leuvense steenweg / Hanswijk de Bercht

• straatnamen verband met spoorweg en arsenaal

• Locomotiefstraat, Tenderstraat, Wagonstraat, Hamerstraat, Aambeeldstraat en Smisstraat (gemeenteraad 1 april 1880)

• Draaibankstraat (gemeenteraad 20 september 1894)

• grotendeels bewoond door arsenaalmannen


nieuwe woonwijk

• grootvader Marcel Kocken: arsenaalman in de Hamerstraat

• eertijds meeste deuren en ramen groen geschilderd

• spoorweggroen

• deuren en ramen ronkten

• verboden te fluiten

brandweerdienst

• opgericht in 1839

• getrainde brandweerlui

• uitstekend materiaal

• reeds in 1866 stoombrandweerpomp (stad pas in 1898)

• ook interventies in de stad

1881 blusschers Korps

• dankbetuigingen van de stad

order van binnendienst 2 februari 1881

CW Mechelen

Onroerend erfgoed

1836

• Delafaille schrijft op 13 april 1836

archeologisch onderzoek

• archeologisch onderzoek n.a.v. spoor- en weg bypass

• remise voor rijtuigen

• volledige lengte en breedte vastgesteld

• 135,75 m bij 25,5 m


Bron: All-Archeo bvba

archeologisch onderzoek 1837

• Frans Schellens schrijft op 6 september 1837

men bouwt nog maer altijd zonder uytscheyden ontrent de statie van den yzeren weg buyten de Lovensche ende oude Brusselpoort

1837

• Frans Schellens schrijft op 20 oktober 1837

buyten de selve poort gaet men nog altijd voorts met nieuwe werkhuysen by te bouwen

1837

1837 1841


1837 1837

verschuiven beschermd gebouw

• nodig voor aanleg spoor- en wegbypass

• vermijdt tijdrovende ‘deklassering’ en verdwijnen van dit uniek erfgoed

• bouwvergunning op 13.4.2011 om gebouw 34 m zuidoostwaarts te verschuiven met behoud van contextwaarde



• stutten gebouw

• draagvloer 40 cm

• 9 stalen schuifbanen

• 90 vijzels

• 360 stalen stangen

• hydraulische zuigers die horizontaal duwen

4 stalen stangen per vijzel


4 tot 6 september 2013: operatie geslaagd

• NMBS bereid om het gebouw in erfpacht te geven aan Stad Mechelen

• Stad : kan restauratietoelage aanvragen

• nieuwe bestemming voor het gebouw dat bereikbaar zal zijn via het fiets- en voetpad gelegen naast de nieuwe spoor- en wegbypass

• meer info: www.mecheleninbeweging.be

Notice sur les installations du chemin de fer de l’Etat à Malines (1885)

1871-1880

• een bijna nieuwe centrale werkplaats

• 1871 werkhuis “ onder de bel”

• 1873: herstellingswerkplaats voor rijtuigen

• 1876: ijzer- en kopergieterij

• 1879: houtzagerij, later gereedschapswerf, nu brandweer

• 1880-1882: gebouwen keuringscommissie

Houtzagerij (1878)

Houtzagerij (1878) Proefbank (1880-1882)

http://www.mecheleninbeweging.be/


Proefbank (1880-1882) 1908

Smidse (1899) Draaierij (1900)

Het Spoor (1940) Bijdrage tot de Geschiedenis van de Belgische Spoorwegen te Mechelen (Rogier 1979)


Tenders, Ketelmakerij, Locomotieven 1922-1932

Elektrische motorrijtuigen (1935)

Elektrische motorrijtuigen (1935) Burelen (1934)


rijtuigwerkplaats

smidse

watertoren

magazijn

magazijn Watertoren (1946)

Smidse (1946) Rijtuigwerkplaats (1952)

Rijtuigwerkplaats (1952)

CW Mechelen

industriële ontwikkelingen

activiteiten

werkorganisatie


technologische evolutie

• stoomlocomotieven

• houten rijtuigen

• metalen rijtuigen met bogies

• diesel- en elektrische tractie

• elektronica

• informatica

activiteiten

• grote herstelling en modernisering rollend materieel

• ombouwing ( stuurpostrijtuigen, bar-dancing,…)

• herstelling verwisselstukken (bogies, wielstellen, tractiemotoren,…)

• fabricatie van onderdelen

• centraal verdelend magazijn

• perioden van nieuwbouw

CW Mechelen

Pascal Paridaens Peter Verhoeven Dries Vanwalleghem – 05/06/2015

Wieldraaierij

CW Mechelen


Bogiewerf

CW Mechelen


Motorenwerf

CW Mechelen


Wikkelwerf


1839

• grote herstelling stoomlocomotieven

Artevelde depot Brugge 30.8.1839

Le Soleil depot Mechelen 30.9.1839

Charles V depot Ans 28.10.1839

La Superbe depot Brussel 30.10.1839

Breydel depot Antwerpen 11.11.1839

Stephenson depot Dendermonde 13.11.1839

bron: verslag aan de wetgevende kamers

1840

• grote herstelling Le Belge

• in dienst op 30 december 1835

• in herstelling op 14 december 1839

• herstelling van drie paar wielen

• vervanging van: koperen vuurhaard, 2 trekkers,

5 draagstukken van de ketel, 278 koperen bouten,

692 klinknagels,6 versterkingsstukken van de

vuurhaard en verschillende stukken van het

bewegingsmekanisme

Vervaardigd in 1841 • goederenwagens met dekzeilen 184 • cokeswagens 20 • onderhoudswagens 15 • gesloten goederenwagens 13 • wagens voor het vervoer van rijtuigen 13 • niet overdekte wagens voor reizigers 9 • wagens voor het vervoer van vee 6 • overdekte wagens voor reizigers 4 • wagens voor het vervoer van paarden 3 • hulpwagens 2

1914-1918

• Militär General Direktion der Eisenbahnen (MGD)

• MGD : poogt met alle middelen Belgische spoormannen in dienst te nemen

• 30 mei 1915: GG bedreigt de Stad met dwangmaatregelen indien er zich op 2 juni geen 500 arsenaalmannen melden

• weigering ondanks bedreigingen aanvankelijk volgehouden

• aanvaarding na vele maanden van tegenstand

1914-1918 Oissel (Frankrijk)

• arsenaalmannen herstellen en onderhouden geëvacueerd rollend materieel

• eigen centrale werkplaats opgetrokken in hout

• Belgische school

1926

• oprichting van de NMBS in 1926

• opdracht: de spoorwegen volgens industriële methodes beheren en exploiteren met vrijwaring van de belangen van de economie van het land.

• arbeidsorganisatie met beduidende productiviteitsstijging (taylorstelsel, kettingwerk, planning).


arbeidsorganisatie

• verhoging productiviteit door voorbereiding werk

• scheiding tussen ontwerp en uitvoering

• richtlijnen werkmethoden

• vastleggen prestatienormen

• invoering van kettingwerk

• typeprogramma’s voor onderhoud en herstelling

• planningbureaus in de werven

grote herstelling HL type 81

• 1931

gemiddeld 5380 werkuren

immobilisatie 45 werkdagen

• 1934

gemiddeld 3700 werkuren

immobilisatie 20 werkdagen

1935: elektrificatie Brussel-Antwerpen

• sloping oude bouwwerken uit allereerste periode

• aanleg spoorberm voor geëlektrificeerde lijn

• 1932: herstelling stoomlocomotieven, stoomketels en tenders naar aangepaste werkplaatsen met reorganisatie van de herstellingsmethode (kettingwerk)

• 1934: centrale burelen met geneeskundige dienst

• 5 mei 1935: officiële inhuldiging

Ketelmakerij

Opstelwerf locomotieven 1940-1944

• 22.6.1940: oproep van DG Rulot om werk te hervatten met vermelding dat:

‘De Duitsche Overheden zullen van wege onze bedienden geen enkele daad vragen die onverenigbaar is met hun plicht van getrouwheid tegenover het land.’


1940-1944

• Duitse directeur en Duits personeel (Eisenbahners)

• weerstand en sabotage

• controle aan de poort (steenkool)

• tewerkstelling: meer dan 4000 werklieden

• bombardementen van 19 april en 1 mei 1944

Bombardement 19 april 1944

• 19 april tussen 18u45 en 19u15

• 4 aanvalsgolven

• 247 bomtrechters

• ‘arsenaal voor 75% verwoest’

• schade gebouwen geraamd op 220.000.000 BEF

• vernieling rollend materieel

• veel slachtoffers onder burgerbevolking

Bombardementen (1944) 1944

1944 1944


Nieuwbouw 1950-1963

• industriële waarde van ruim 1.000.000.000 F

• o.a. bouw van prototypes vloeistofcontainers 100 rijtuigen voor hoofdlijnen rijtuigen M3 voor nevenlijnen drieledige autorails type 630 tweeledige elektrische stellen type 62

Nieuwbouw (1955-1956)

• Bouw van 100 rijtuigkasten type B van 22 meter

• CW Salzinnes bouwt de draaistellen

Nieuwbouw (1960-1963)

• Bouw van 20 tweeledige elektrische stellen


CW Mechelen

sociale geschiedenis

tewerkstelling

• 1836 200

• 1846 666

• 1855 700

• 1865 1700

• 1875 2100

• 1885 2663

• 1890 3000

• 1908 3400

• 1935 4000

• 1940 2200

• 1945 4000

• 1980 2000

• 2015 1340

1838

• MB van 1 september 1838 (371 artikelen)

• regelende opdrachten en plichten personeel

• artikel 150: werkduur vastgelegd op 10 uur, één uur voor middagmaal, halfuur voor ochtend ontbijt en half uur voor avondeten

meer dan 10 minuten te laat: kwart dagloon

• artikel 361: elk ongeluk veronderstelt een fout

• artikel 362: elke fout veronderstelt een schuldige

(24 december 1903: wet op de arbeidsongevallen)

1851

• Frans Schellens schrijft op 18 oktober 1851

Dito avond groote beweging aen de statie alhier te Mechelen De werklieden uyt de zelve statie weigeren te arbeiden eene vermin= =dering van Loon en het wegzenden van eenige hunner is zegt men daer van de reden en dat zekeren van Krekelinge jngenieur hun

1851

een ander reglement voorgelezen heeft behelzende : die de welke een quartier uers naer zynen tyd op het werk komen, niet een schof zal worden afgetrokken maer eenen halven dag zal moeten gratis werken het geene grootelyks is tegenstrydende zoo dat men dezen

avond vreesde voor opstand, waer voor de gendarmen hun aen de statie begaeven de kanoniers zag men spoedig ryden naer het blokhuys voor hun te voorzien van poeder maer daer is eyndelykx niets voorgevallen want zelfs de werklieden uyt de statie komende van hun werk stonden grootelyks verwonderd van alle die troupen voor de statie

1851

zien te staen, er is s’maendaegs een bataillon jaegers van Antwerpen naer Mechelen gezonden op een gerucht dat er was tantwerpen alof geheel de statie te Mechelen in vlam en vier stond, Er zyn in de statie omtrent 650 werklieden smeden werktuigmakers, garnierders schilders enz.


Laatkomers Pierre Ragheno

• Pierre Ragheno (1796-1871)

• ingénieur-mécanicien pour le service du chemin de fer (KB 24.7.1837)

• ingénieur attaché au chemin de fer (Mechelen BS 1839)

• zoon Willem: établissements Ragheno (1851)

• legaat van zoon Willem aan de stad

• Raghenoplein sinds 1872

Egide Walschaerts

• Mechelaar

• uitvinder stoomverdelingsmechanisme

• 1841: patent

• 1842: werktuigkundige in het arsenaal

• 1848: opstelling stoomverdelingsmechanisme Walschaerts op stoomlocomotief in Brussel-Zuid

1884

order van binnendienst 28 november 1884

1885 Pointeurs Pointeurs 1893


1911

• goed nieuws voor de gepensioneerden

• tot dan de helft van jaarwedde na 30 jaar dienst

• geen toename na 30 jaar

• voortaan: na 35 jaar 57%

na 40 jaar 65%

na 45 jaar 72,5%

na 46,5 jaar 75%

eigen taal

• vast traktement (traitement) van het gouvernement

• ne marsj-pjee (een treeplank)

• een peins universel (een combinatietang)

• nen toernavis (een schroevendraaier)

• per kansjèm (par quinzaine)

• kolomee (économies hier in betekenis premies)

• smausgeld (smousen of bedriegen)

Arsenaal story: sterke verhalen over het arsenaal

arbeidsveiligheid

beroepsopleiding

interne promoties


geneeskundig centrum

arbeidsveiligheid en controles

personeelsrestaurant

sociale voorzieningen

Sportcentrum Harmonie

• Harmonie Arsenaal Mechelen

• gesticht in mei 1946

• begin september eerste optocht in de stad

Harmonie


CW Mechelen

springlevend

CW Mechelen


Context

CW Mechelen (1356 medewerkers, 1264 FTE)

Productie Rollend Materieel

Herstelling Wisselstukken

Centraal Magazijn

Grootste en oudste onderhoudswerkplaats van het land (1837) 1340 werknemers (1268 VTE)

CW = Onderhoud lange termijn <> TW = ‘dagelijks’ onderhoud

• Moderniseringswerken, revisies en herstellingen aan verschillende types rollend materieel.

• Wijzigingswerken (TBL1+, ETCS)

• Crashrepair

• Herstelling en fabricatie wisselstukken en onderdelen van rollend materieel

• Logistiek, centraal magazijn en voorraadbeheer van onderdelen voor NMBS

CW Mechelen


Rollend materieel Toelevering Magazijn, in/uit en overslag Centrale Ondersteuning Algemeen nut (parkings, containerpark, bedrijfsrestaurant, park hoofdgebouw)

Grondplan CW Mechelen

R1

Renovatie materieel te CW Mechelen

“Break” motorstellen MR80

• Gebouwd in 1980-1985

• 139 motorstellen

• 253 zitplaatsen

• 16 stuks per jaar

“Sprinter” motorstellen MR 86/89

• Gebouwd in 1986-1989

• 51 motorstellen

• 177 zitplaatsen


Vierledige stellen MR75/77

• Gebouwd in 1975-1977,

• 44 motorstellen

• 348 zitplaatsen


MR 96

• Gebouwd in 1996

• 119 motorstellen


Renovatie vierledige motorrijtuigen

Project MR75m: facts & figures

• Renovatie van 44 motorrijtuigen (totaal van

15.312 zitplaatsen)

• Motorstellen gebouwd in 1975-1977

• Investering van 147 miljoen euro

• Renovatie loopt over 4 jaar vanaf 2016

• Rijdt voornamelijk tussen Antwerpen en Turnhout

& Antwerpen en Roosendaal

• Renovatie uitgevoerd in 3 centrale werkplaatsen

(CW Gentbrugge, CW Mechelen en CW Salzinnes)



Project MR75: facts & figures

• Volledig nieuwe binnenbekleding incl.

stopcontacten 220V

• Nieuwe ramen

• Nieuwe statische omvormer

• Multifunctionele ruimte

• Moderne WC-modules (PBM) met gesloten systeem

• Nieuwe deursturing

• Toevoeging SIV communicatiesysteem


Project MR75m: facts & figures

• Volledig nieuwe binnenbekleding incl.

stopcontacten 220V

• Nieuwe ramen

• Nieuwe statische omvormer

• Multifunctionele ruimte

• Moderne WC-modules (PBM) met gesloten systeem

• Nieuwe deursturing

• Toevoeging SIV communicatiesysteem

Productiviteit – leercurve Operationele efficiëntie

CW Mechelen


Crashrepair

volledig niet-systematisch werk vaak grote ingrepen aan structuur van de kast nodig

CW Mechelen


Fabricatiewerf

CW Mechelen


Remwerf


CW Mechelen


Werkplaats industriële elektronica

CW Mechelen


Centraal magazijn

Het Arsenaal springlevend

• performante werkplaats

• goed gevuld orderboekje

• respect voor het industrieel erfgoed

VRAGEN?

Train World

• topmuseum: beleving van verleden, heden en toekomst van de spoorwegen

• naast de historische stationshal van Schaarbeek

• vandaag officieel geopend

Documents

BEDRIJVIG ERFGOED: De Centrale Werkplaats Mechelen: springlevend spoorwegerfgoed