ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

พ.ศ. 2551

ISBN 978-974-16-0792-1

Page 1

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน

ทปรกษา วชย โชคววฒน สมชย โกวทเจรญกล

บรรณาธการ

ลอชา วนรตน ทศนย ฮาซาไนน เยนจตร เตชะดารงสน

กองบรรณาธการ

โกสนทร ตรรตนวรพงษ ชานาญ สมรมตร สมชาย จรพนจวงศ

จรส ตงอรามวงศ ธวช บรณถาวรสม สวด วองวสพงศา

วฒนาพร คมบญ ตองตา อชชน สวาง กอแสงเรอง บณฑตย พรมเคยมออน อมพร กรอบทอง กตตศกด เกงสกล สทศน ภทรวรธรรม ประพนธ พงศคณตานนท เบญจนย เภาพานชย

ยพาวด บญชต นฐนชา วบลวรเศรษฐ รวนนท กดทง

เจาของลขสทธ : กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

ออกแบบปก : ทศนย ฮาซาไนน อมพร กรอบทอง บญสม รตนากล

พมพครงท 1 : ธนวาคม 2551 จานวน 1,000 เลม

พมพท : สานกงานกจการโรงพมพ องคการทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ 2/9 ซอยกรงเทพฯ-นนทบร เขตบางซอ 31 กรงเทพมหานคร 10800

ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาต

ลอชา วนรตน, ทศนย ฮาซาไนน, เยนจตร เตชะดารงสน (บรรณาธการ) ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน-กรงเทพมหานคร สานกงานกจการโรงพมพองคการทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ, 2551. 216 หนา

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข ISBN 978-974-16-0792-1

Page 2

คานา ก

คานา

ความรเกยวกบศาสตรการแพทยแผนจนเปนพนฐานของการแพทยแผนจนทกแขนง วธการตรวจ

วนจฉยผปวยแตละคนมความสาคญตอการรกษา การเจบปวยในโรคเดยวกนอาจใชวธการรกษาตางกน

เนองจากสาเหตของการเกดโรคแตกตางกน ทงดานสภาพรางกายและสภาพแวดลอม วธการตรวจ

วนจฉยโรคของศาสตรการแพทยแผนจน จงเปนศลปะทดงดดความสนใจของผทเกยวของ ความสามารถ

ของแพทยจนในการรกษาผปวยนน จาเปนตองอาศยระยะเวลาในการฝกฝนใหเกดความชานาญภายใต

การควบคมของอาจารยทมประสบการณสง แพทยจนทมความเชยวชาญสามารถตรวจวนจฉยอาการโรค

ไดอยางแมนยาโดยไมจาเปนตองใชอปกรณชวย ศาสตรการแพทยแผนจนจงสะดวกในการใชรกษา และ

ในวธรกษาบางประเภท เชน การฝงเขม การนวดทยหนา ลวนไมตองใชอปกรณการรกษาทซบซอน ใชเพยง

เขมและมอในการนวดกดจดกสามารถบรรเทาอาการเจบปวยไดในเวลาอนสน ปจจบนการแพทยแผนจน

จงเปนทสนใจของประชาชนทวไป และเปนศาสตรทแพทยแผนปจจบนใหความสนใจและศกษาเพอนาไป

ผสมผสานและประยกตใชกบศาสตรของตน ปจจบนศาสตรการแพทยแผนจนมหลกสตรการศกษาระดบปรญญาตรในสถาบนการศกษาทง

ภาครฐและเอกชน แตยงไมมการจดทาตารามาตรฐานทแพรหลาย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและ

การแพทยทางเลอกจงไดจดทาตารา “ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน” ขน เพอเปนหนงสอสาหรบผสนใจศกษาและผเขารบการอบรมในหลกสตรระยะสน และเพอเปนพนฐานในการศกษาศาสตรการแพทยแผน

จนในแนวลกตอไป ตารา “ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน” เลมน มเนอหาเกยวกบแนวคดในการรกษาโรค สาเหต

ของการเกดโรค ระบบอวยวะทสาคญของรางกายตามแนวคดของศาสตรการแพทยแผนจน วธการตรวจ

วนจฉยโรค การวเคราะหกลมอาการโรค การศกษาสาเหตของโรค และการกาหนดวธการรกษาทเหมาะสม การจดทาหนงสอเลมนไดรบความรวมมอจากแพทยทสาเรจการอบรมหลกสตร “การฝงเขม” 3 เดอนของกระทรวงสาธารณสขทสนใจในศาสตรการแพทยแผนจน โดยมคณะผเชยวชาญดานศาสตร

การแพทยแผนจนเปนทปรกษา ความรพนฐานศาสตรการแพทยแผนจนรวบรวมจากเนอหาการอบรม

หลกสตร “การฝงเขม” และจากตาราอน ๆ นอกจากนนยงไดรบความอนเคราะหจากผเชยวชาญดาน

ศาสตรการแพทยแผนจน ไดแก อาจารยจรส ตงอรามวงศ และ อาจารยสวาง กอแสงเรอง ในการ

Page 3

ข ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน

ตรวจสอบความถกตองของเนอหา โดยเฉพาะเนอหาการตรวจจบชพจร อาจารยจรส ตงอรามวงศ ได

กรณาเรยบเรยงและใหภาพประกอบจนมความสมบรณแกผทสนใจในการศกษาและฝกปฏบตตอไป ใน

การจดทาตาราเลมน คณะผจดทาไดมการประชมรวมกนหลายครง เพอพจารณาความเหมาะสมของเนอหา และชวยกนแกไขเรยบเรยงเนอหาทเขาใจยาก เชน ทฤษฎอน-หยาง ทฤษฎปญจธาต ใหเปนเนอหาทผอาน

ทวไปสามารถเขาใจไดงาย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกขอขอบคณคณะทางานทกทานโดยเฉพาะ

อยางยงอาจารยจรส ตงอรามวงศ อาจารยสวาง กอแสงเรอง ทไดเสยสละเวลาและทมเทสตปญญารวมกน

จดทาตาราเลมนขน ซงจะเปนประโยชนแกบคลากรทางการแพทย แพทยจน ตลอดจนนสตนกศกษาและ

ประชาชนทวไป ในการเรยนรและสรางความเขาใจเบองตนเกยวกบศาสตรการแพทยแผนจน และนาไป

ประยกตใชใหเปนประโยชนตอตนเองและผอนตอไป

(นายแพทยลอชา วนรตน) อธบดกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

Page 4

สารบญ

ค

สารบญ

หนา คานา ก สารบญ ค บทท 1 ประวตการแพทยจนโดยสงเขป 1 บทท 2 ทฤษฎอน-หยาง 27 ความเปนมาของอน-หยาง 27 การจาแนกอน-หยาง 30

การแปรเปลยนไปสโรคพยาธ 32 การใชหลกอน-หยางในการปองกนและรกษาโรค 33 บทท 3 ทฤษฎปญจธาต 34 กาเนดทฤษฎปญจธาต 34 ความเปนมาของปญจธาต 34 ความสมพนธระหวางปญจธาต 37 หลกการใชปญจธาตในการรกษาโรค 40 บทท 4 ทฤษฎอวยวะภายใน 42 อวยวะตนทง 5 45 อวยวะกลวงทง 6 64 อวยวะกลวงพเศษ 69 บทท 5 สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย 72 สารจาเปน 72 ช (ลมปราณ) 74 เลอด 78 ของเหลวในรางกาย 80 บทท 6 ทฤษฎระบบเสนลมปราณ 82 ความรทวไปเกยวกบระบบเสนลมปราณ 82 องคประกอบของระบบเสนลมปราณ 82 หนาทของระบบเสนลมปราณ 92

Page 5

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน

ง

สารบญ (ตอ) หนา การประยกตใชทฤษฎเสนลมปราณทางคลนก 92 ความรเบองตนเกยวกบจดฝงเขม 93 บทท 7 สาเหตของโรค 99 ปจจยจากลมฟาอากาศทงหกทาใหเกดโรค 100 อารมณทงเจดทาใหเกดโรค 108 สาเหตอน ๆ ททาใหเกดโรค 110 ผลของความผดปกตทเปนสาเหตของโรค 114 บทท 8 การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน 118 ความเปนมาของอน-หยาง 118 การตรวจวนจฉยโรคทางการแพทยแผนจน 118 การมองด 118 การฟงเสยงและการดมกลน 135 การถาม 137 การตรวจชพจร 150 บทท 9 การวเคราะหกลมอาการของโรค 170 อาการ กลมอาการ และโรค 170 กระบวนขนตอนทางความคดในการเปยนเจง 171 การวเคราะหโรคตามทฤษฎของชและเลอด 171 การวเคราะหโรคดวยปากงเปยนเจง 174 การวเคราะหกลมอาการของอวยวะตนทง 5 181 การวเคราะหกลมอาการตามทฤษฎเวยชองเซวย 193 การวเคราะหกลมอาการของอวยวะกลวงทง 6 196

การวเคราะหกลมอาการตามทฤษฎเสนลมปราณทงหก 199 การวเคราะหกลมอาการซานเจยว 202 การวเคราะหกลมอาการตามทฤษฎจงลว 204 บรรณานกรม 207

Page 6

หมอเทวดา เปยนเชวย หมอคนแรกทเรมวชาจบชพจร

สถานทถายภาพ: Traditional Chinese Medicine Expo 2008, International Trade Center, ปกกง ถายภาพโดย ดร.อญชล จฑะพทธ

Page 7

Page 8

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

1

บทท 1 ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

การแพทยจนมประวตความเปนมายาวนานหลายพนป พฒนาการของการแพทยแผนจนแบง

ตามยคตาง ๆ ในประวตศาสตรจนไดเปน 7 ยค ดงน 1. ยคโบราณ 2. ยคราชวงศเซย ถงยคชนชว 3. ยคกอกาเนดทฤษฎการแพทยจน 4. ยคราชวงศจน ราชวงศใตกบเหนอ ราชวงศสย ราชวงศถง และยคหาราชวงศ 5. ยคราชวงศซง ถงราชวงศหมง 6. ยคพฒนาการแพทยและเวชปฏบตแผนใหมในชวงยคราชวงศหมง ราชวงศชง กอนสงครามฝน 7. ยคการแพทยสมยใหม เหตการณสาคญ ๆ ในแตละยค มดงน

1. ยคโบราณ (古代 Ancient Age) เปนยคเรมตนของการเกษตรกรรม เหตการณในยคนปรากฎอยในตานานและหลกฐาน

ทางโบราณคด ซงทสาคญคอ - ฝซ (伏羲 Fu Xi) ประดษฐเขมหน 9 เลม อาย 4,000-5,500 ป ซงอาจใชเพอการรกษา

โดยวธฝงเขม มผเชอวาฝซมการรเรมประดษฐตวอกษรภาพขนใชดวย - เสนหนง (神农 Shen Nong) เรมนาสมนไพรมาใชรกษาโรค - จกรพรรดหวงต (黄帝 Huang Di) เปนผรเรมรวมกบแพทยในราชสานก ถกปญหาวชา

ความรทางการแพทย วธรกษา รวมทงการเขยนใบสงยา เพอรางบนทกเปนตาราแพทย 2. ยคราชวงศเซย (夏代 Xia Dynasty) ถงยคชนชว (春秋 Chunqiu) (2,100-476 ป

กอนครสตศกราช) ตามหลกฐานทางโบราณคด คนจนรจกทาเหลาตงแตกลางยคหนใหม ในยควฒนธรรมหยางเสา

(仰韶 Yang Shao) ราว 4,000-10,000 ปมาแลว การรจกการทาเหลามผลตอการแพทย คอ การนามาใชในการทายา โดยเฉพาะยาดองเหลาตาง ๆ ในยคนเรมมการทายาตมโดยมการผลตภาชนะสาหรบ

Page 9

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 2

ตมยา ยาตมเปนจดเดนของการแพทยแผนจน เพราะมประโยชนสาคญ 4 ประการ คอ - สะดวกตอการรบประทาน และทาใหดดซมงาย - เพมสรรพคณ ลดพษ และผลขางเคยง - สะดวกในการปรบขนาดตวยาตาง ๆ - ทาใหการนาแรธาตตาง ๆ มาประกอบยาไดงายขน การรจกทายาตมทาใหการแพทยจนพฒนาแนวทางการใชยาผสมมาอยางตอเนอง อทธพลของ

พอมดหมอผเรมเสอมลงตงแตยคน ดงจะเหนไดจากในยคชนชว พอมดหมอผถกจดใหอยในฝายพธกรรม

(Minister in Charge of Protocol) ในขณะทแพทยขนตออครมหาเสนาบด (Prime Minister) ในสมยราชวงศโจว (周代 Zhou Dynasty) แพทยหลวงในยคนนแบงเปน 4 ประเภท คอ

โภชนากร แพทยทวไป ศลยแพทย และสตวแพทย นอกจากน ยงพบเอกสารโบราณชอ ซานไหจง (山海经 หรอ คมอภเขาและแมนา) ซงเนอหา

หลกเปนเรองทางภมศาสตร แตไดกลาวถงยาสมนไพรไวราว 120 ชนด ทงจากพช สตว และแรธาต 3. ยคกอกาเนดทฤษฎการแพทยจน (中医理论体系的初步建立 Origin of Traditional

Chinese Medicine Theory) จากยคจนกว (ยครณรฐ 战国) ถงยคสามกก (三国 San Guo) (475 ป กอนครสตศกราช ถง ค.ศ. 265)

เปนยคเรมอารยธรรมสาคญ ในยคจนกวมการใชวว ควาย ปย และอปกรณททาจากเหลก

ในการทาเกษตรกรรม มการประดษฐเครองวดแผนดนไหว และทสาคญคอการทากระดาษ เปนยคกาเนด

ลทธขงจอ (孔子 Kong Zi) และลทธเตา (道教 Dao Jiao) รวมทงเรมเสนทางสายไหม สาหรบอารยธรรมทางการแพทย พบตาราการแพทยเขยนบนผาไหมและไมไผ จากสสาน

หมาหวางตย (马王堆 Ma Wangdui) แหงราชวงศฮน ซงมรายละเอยด คอ ตาราบนผนผาไหม มถง 10 เลม คอ - หาสบสองโรคและตารบยา - ตารารกษาสขภาพ - ตารารกษาเบดเตลด - ภาพการบรหารลมหายใจ - ตาราโรคทางสตกรรม - กญแจชวยยอยและเสรมสขภาพ

Page 10

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

3

- ลกษณะชพจรในผปวยหนก - การคลาชพจร - ตาราดงเดมเรองการรมยาบนเสนลมปราณ 12 เสน บนแขนขา - ตาราดงเดมเรอง 12 เสนลมปราณสาหรบรมยา หนงสอบนซกไมไผ มจานวนทงสน 200 ชน มเนอหาประกอบดวยตารา 4 เลม คอ - สบคาถาม - ประสานอนหยาง - ตารายาตาง ๆ และขอหามใช - หลกการบรหารประเทศ ตารา 4 เลมน ประกอบดวยตวอกษร 4,000 ตว สรปหลกการสาหรบสขภาพและการรกษา

โรค 4 ประการ คอ - ใหปฏบตตามกฎธรรมชาต 4 ฤดกาล และหลกอนหยาง โดยมสองสงทตรงขามกนใน

ธรรมชาตคอ หญงเปนฝายลบ และชายเปนฝายบวก - ใหความสาคญกบอาหารและการรบประทานใหเปนเวลา ควบคมอารมณทงความสนกสนาน

ความโกรธ ความเศราเสยใจ และความสข - บรหารรางกายโดยชกง - ปรบและควบคมกจกรรมทางเพศ ในยคนมคมภรทางการแพทยทสาคญ 3 เลม ไดแก 1) คมภรหวงตเนยจง《黄帝内经 Huang Di Nei Jing》หรอ เนยจง《内经 Nei Jing》

แบงเปน 2 ภาค คอ ซเวน《素问 Su Wen》หรอ Plain Questions หรอ คาถามงาย ๆ และ หลงซ

《灵枢 Ling Shu》หรอ Miraculous Pivot หรอ แกนมหศจรรย เชอวาเปนผลงานของปราชญหลายคนในยคจนกว แตตงชอวาเปนคมภรหวงตเนยจงตามประเพณ และเพอเพมความนาเชอถอของ

ตารา เนอหามทงสน 81 เรอง กลาวถงการเรยนวชาแพทย จรรยาบรรณในการประกอบวชาชพ หลกพนฐาน

เรองอน-หยาง (阴阳 Yin Yang) และธาตทงหา หรอ อสง (五行 Wu Xing) คอ ไม ไฟ ดน ทอง

และนา ตลอดจนหลกธรรมชาต 6 ประการ คอ การปองกนและการรกษา สาเหตและอาการของโรค

ผลของฤดกาล ผลของภมศาสตร ผลจากอตนยม การฝงเขมและการรมยา

Page 11

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 4

คมภรหวงตเนยจง คมภรหวงตเนยจง ภาคซเวน

นอกจากนยงกลาวถงหลกการวนจฉยโรค 4 ประการ คอ การสงเกต การฟงและการดม การถาม

และการคลาและจบชพจร ความสาเรจของคมภรเนยจง เกดจากสาระสาคญสรปได คอ - ทฤษฎอนหยาง และธาตทงหา - แนวคดองครวม - แนวคดเรองอวยวะ เสนทางการทางานของอวยวะ (Channels) และเสนทางคขนาน (Collaterals)

ซงเปนรากฐานสาคญของวชาฝงเขมและรมยา - แนวคดเรองการปองกนโรค - การปฏเสธสงลลบและหมอผ คมภรหวงตเนยจง ภาคหลงซ กลาวไวชดเจนวาโรคเกดจาก

สาเหตตาง ๆ และไมมเลยทเกดจากเทวดาหรอภตผ 2) คมภรเสนหนงเปนเฉาจง《神农本草经》หรอ Classic of Shen Nong’s Materia

Medica หรอ ตาราเภสชวทยาดงเดมของเสนหนง มอายราว 1,780 ป ประกอบดวยตารา 3 เลม

กลาวถง ตวยา 365 ชนด ไดแก พช 252 ชนด สตว 67 ชนด และแรธาต 46 ชนด มการแบงยา

ออกเปน 3 ระดบ ตามความปลอดภย คอ - ชนด (Top grade) เปนยาทมความปลอดภยในการใช - ชนปานกลาง (Middle grade) เปนยาทไมมอนตรายหากใชอยางถกตอง - ชนตา (Low grade) เปนยาทอนตรายโดยเฉพาะหากรบประทานมากเกนไป

Page 12

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

5

ตามคมภรเสนหนงเปนเฉาจง ยงรเรมหลกทฤษฎยาจนโดยแบงยาออกเปน 4 จาพวก (รอน

เยน อน และกลาง) 5 รส (เปรยว เคม เผด หวาน และขม) 7 ผลลพธ (ตวยาเดยว เสรมฤทธกน

เสรมฤทธฝายเดยว ถกขม ลดทอนหรอกาจดพษ ลดทอนฤทธ และใหผลตรงขาม) หลกการรกษาอาการฝายเยนดวยยารอน และรกษาอาการฝายรอนดวยยาเยน

อยางไรกตาม ในยคราชวงศฮน (汉代 Han Dynasty) ลทธเตามอทธพลสง ทาใหมการมงแสวงหายาอายวฒนะมากกวาเรองการรกษาโรค ตวยาทใชประกอบเปนยาอายวฒนะจงถกจดเปนยาชนด

เสนหนงเปนเฉาจง จางจงจง

3) ซางหานจาปงลน《伤寒杂病论》หรอ Treatise on Febrile and Miscellaneous Diseases หรอ ตาราไขและโรคเบดเตลด เขยนโดย จางจงจง (张仲景 Zhang Zhongjing) ตอนปลายยคราชวงศฮนตะวนออก (ค.ศ. 25-220) โดยรวบรวมความรทางการแพทยในอดตและประสบการณของตนเอง แตงตารา 16 เลม แยกโรคตามอาการ และอาการแสดง ทสาคญคอ เลกเชอวาเทวดาและสงศกดสทธเปนตนเหตทาใหเกดโรค และบรรยายวธการรกษา 8 วธ ไดแก การขบเหงอ การทาใหอาเจยน การระบาย การ

ประสาน การใหความอน การลดความรอน การบารง และการสลาย ในยคนมแพทยทมชอเสยง ไดแก 3.1 เปยนเชวย (扁鹊 Bian Que) หรอ ฉนเยวยเหรน (秦越人 Qin Yueren) เปนแพทย

ทเขยนตาราแพทยไวหลายเลม เปนผตอตานความเชอเรองหมอผอยางแขงขน ซอหมาเชยน (Si Maqian) นกประวตศาสตรคนสาคญในยคราชวงศฮนยกยองวา เปยนเชวยเปนหมอคนแรกทเรมวชาจบชพจร

เปยนเชวยไดรบฉายาวาเปน หมอเทวดา (Divine Doctor)

Page 13

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 6

3.2 อหยน (伊尹 Yi Yin) หรอ ฉางกง (仓公 Cang Gong) เปนผบนทกเรองชพจรไว 20 ชนด (ปจจบนรวมได 28 ชนด) เปนผรเรมการบนทกประวตคนไข เปนผตอตานเรองยาอายวฒนะอยางแขงขนและกลายอมรบความผดพลาดในการวนจฉยและการรกษาโรคของตน

3.2 ฮวถวอ (华佗 Hua Tuo) เปนแพทยทไดรบการยกยองวาเปนศลยแพทยผบกเบก มชวตอยในยคสามกก เปนคนทไมสนใจยศตาแหนง มงรกษาคนธรรมดาสามญ ตอมามโอกาสรกษาโจโฉ

จนไดรบตาแหนงเปนแพทยประจาตวของโจโฉ แตทนคดถงบานไมได จงเดนทางกลบบาน และไมยอม

เดนทางกลบมาตามคาสง โจโฉจงสงจบและใหประหารชวต กอนตาย ฮวถวอมอบตาราใหผคม แตผคม

กลวความผดไมกลารบไว ฮวถวอจงเผาตาราทง ทาใหตาราของฮวถวอสญสนไป ฮวถวอมศษยเอก 3 คน แตงตาราแพทยไว 2 เลม มตาราอกหลายเลมทระบวาฮวถวอเปนผแตง อยางไรกตาม เชอวาแตง

โดยบคคลอนแตใสชอฮวถวอเปนผเขยน เชอวาฮวถวอใชยาหมาฝสาน (麻沸散 Ma Fu San) เปนยาระงบความรสกชนดรบประทานใหแกคนไขกอนผาตด นอกจากน ฮวถวอยงสนใจเรองสขอนามยสวน

บคคล การบารงสขภาพ และการบรหารรางกายโดยเลยนแบบทาทางของสตว 5 ชนด คอ เสอ กวาง หม

ลง และนก ตามประวตกลาววา แมฮวถวอจะมอายรอยป สขภาพกยงด และหวผ (吴普 Wu Pu) ศษยคนหนงของฮวถวอ ซงปฏบตตนโดยการบรหารรางกายเลยนแบบสตว 5 ชนด เมอมอายถง 90 ป ห ตา

และฟนกยงด ฮวถวอมความชานาญเรองฝงเขมและรมยา โดยพยายามใชยานอยชนดและฝงเขมนอยจด

เปยนเชวย

อหยน (ฉางกง)

ฮวถวอ

Page 14

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

7

4. ยคราชวงศจน (晋 代 Jin Dynasty) ราชวงศหนานเปยเฉา (ราชวงศใตกบเหนอ 南北

朝代 Southern and Northern Dynasties) ราชวงศสย (隋代 Sui Dynasty ราชวงศถง (唐代 Tang Dynasty) และยคอไต (หาราชวงศ 五代 Five Dynasties) (ค.ศ. 265-960)

เปนยคทการแพทยและเภสชกรรมของจนมการพฒนาอยางเตมท โดยไดรบอทธพลจากลทธ

ขงจอ ลทธเตา และศาสนาพทธ ทงสามลทธศาสนาลวนไมเชอเรองพระเจา แตมอทธพลตอการแพทยจนแตกตางกน พทธศาสนาเผยแผเขาสจนตามเสนทางสายไหม ตงแตยคราชวงศฮนจนถงราชวงศเหนอกบ

ใต ราชวงศถงเปนยคแรกทพทธศาสนารงเรองทสด มการสรางวดวาอารามมากมาย และมการแปล

พระไตรปฎกเปนภาษาจน ประชาชนทวไปศรทธาในพทธศาสนาอยางกวางขวาง ขณะเดยวกน ถอกนวา

เหลาจอศาสดาของลทธเตาซงมชอเดมวา หลตาน เปนบรรพบรษเกาแกของคนในตระกลหรอแซหล ซง

เปนแซเดยวกบกษตรยราชวงศถง จงทาใหลทธเตาไดรบความศรทธาเปนพเศษ และทาใหความนยมใน

เรองยาอายวฒนะและเรองคาถาอาคมแพรหลายขนดวย หลงยคจนตะวนตก มความนยมนาโลหะหนก

มาทาเปนยาอายวฒนะกนมาก แตแทนทจะทาใหอายยน กลบเปนอนตรายตอผใช ในยคนมพฒนาการทางการแพทยจนทสาคญ ดงน 1) การพฒนาเรองการจบชพจร ตาราทสาคญคอ มายจง 《脉经》หรอ Pulse Classic

หรอ ชพจรคลาสสค แตงโดย หวางซเหอ (王叔和 Wang Shuhe) แบงชพจรไว 24 ชนด ตามทฤษฎ

การแพทยจนเชอวา หลงจากเลอดไหลผานปอดแลวจะไปรวมศนยทตาแหนงชพจรทขอมอ โดยชพจรท

ขอมอซายจะบงบอกภาวะของหวใจ ลาไสเลก ตบ ถงนาด และไต ชพจรทขอมอขวาจะบงบอกภาวะของ ปอด ลาไสใหญ มาม กระเพาะอาหาร และไต

2) การพฒนาเรองปจจยการเกดโรคและอาการของโรค ในป ค.ศ. 610 จกรพรรดฉาวเหวยนฟาง (巢元方 Chao Yuanfang) มพระราชโองการใหเขยนตารา จปงเหวยนโฮวลน《诸病源候论》

หรอ General Treatise on the Causes and Syndromes of Diseases หรอ ตาราทวไปเรองสาเหตและอาการของโรค เปนหนงสอ 50 เลม แบงเปน 67 บท 1,720 หวขอ เปนตาราทไมกลาวถงตารบยาเลย ตวอยางทนาสนใจ เชน การบรรยายอาการของโรคเบาหวานวา “จะกระหายนามาก ปสสาวะบอย บางครงเปนแผลทผวหนงงาย ผปวยมกชอบกนอาหารมนและหวาน ทาใหเกดความรอนภายใน” บรรยายเรองโรคหดและวธการรกษา โดยรวาสาเหตเกดจากเชอหด และรวาพยาธลาไสเกดจากการรบประทานเนอววและเนอปลาดบ เปนตน

Page 15

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 8

หวางซเหอ

ฉาวเหวยนฟาง

ถาวหงจง

3) ความกาวหนาทางเภสชวทยาและการปรงยา มพฒนาการในดานตาง ๆ ดงน 3.1 การปรบปรงตารายา มการปรบปรงตารายาเสนหนงโดย ถาวหงจง (陶弘景 Tao

Hongjing) (ค.ศ. 452-536) ถาวหงจงไดตรวจสอบตารายาเสนหนง และเขยนขนใหมเปนตารา เปนเฉาจงจจ《本草经集注》หรอ Collective Notes to Classic of Materia Medica หรอ การรวบรวมบนทกเกยวกบตารายาคลาสสค เปนหนงสอ 7 เลม กลาวถงยาเพมเตมจากเดมทมอย 365 ขนาน เพม

อก 365 ขนาน รวมเปน 730 ขนาน มการจดหมวดหมยาใหมตามความแรงของสรรพคณยา รเรมหลก

“ยาตางกลมอาจใชรกษาโรคเดยวกนได” และกลาวถงวธการเกบสมนไพร เชน ควรเกบสมนไพรชวงตน

ฤดใบไมผลหรอปลายฤดใบไมรวง เพราะชวงเวลาดงกลาว ดอก ผล กง และใบ จะโตเตมทและสก ถาวหงจงยงเขยนตาราไวอกหลายเลม ไดแก จปงทงเหยายง《诸病通药用》หรอ

Effective Recipes หรอ ตารบยาทไดผล เปนเฉาจงจจ《本草经集注》หรอ Chinese Herbs in Verse หรอ ความเรยงเรองสมนไพรจน โจวโฮวไปอฟาง《肘后百一方》Supplement of a Hundred Formulae to Keep up Ones Sleeve หรอ ภาคผนวกของรอยสตรตารบเพอเกบไวในแขนเสอ เปยจโฮวฟาง《备急后方》หรอ Formulae for Keeping Good Health and Longevity หรอ สตรตารบเพอรกษาสขภาพและทาใหอายยน อายวฒนะคลาสสค (Classic of Longevity) และ วธเลนแรแปรธาต (Methods of Alchemy) ถาวหงจงเปนนกปราชญทมแนวคดผสมผสานทงพทธ ขงจอและเตา แตเขาทางานเพยงคนเดยวเทานน และตาราของถาวหงจงยงมความเชอในเรองยาอายวฒนะ

นอกจากตาราของถาวหงจงแลว ในยคราชวงศถงยงจดทาตารายาหลวงขนเผยแพรทวประเทศ ชอ ซนซวเปนเฉา《新修本草》หรอ The Newly Revised Compendium of Materia Medica (ค.ศ. 659) เปนหนงสอ 54 เลม แบงเปน 3 ภาค

Page 16

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

9

- ภาคแรก เรองตารายา วาดวยธรรมชาต รส แหลงกาเนด วธเกบและเตรยมยา และขอบงใช - ภาคสอง เรองลกษณะยา วาดวยลกษณะของยาแทจากภาคตาง ๆ ของประเทศ - ภาคสาม เปนรปภาพคลาสสคของยา ซนซวเปนเฉา นบเปนตารายาหลวงฉบบแรกของโลกทเกยวกบตวยาสมนไพร กอนตารายา

นเรมเบรก (Nuremberg Pharmacopoeia) ซงเผยแพรใน ค.ศ. 1542 เปนเวลาถง 800 ป ตารายาฉบบนกลาวถงวสดอดฟนซงทาจากตะกว เงน และปรอท เปนเวลาถง 1,000 ปกอนทเบลล (Bell) ทนตแพทยชาวองกฤษจะคดคนโลหะผสมเงนและปรอทเพอใชอดฟน

นอกจากตารา 2 ฉบบทกลาวมาแลว ยงมความกาวหนาทางเภสชวทยาอน ๆ ไดแก การ

รวบรวมตารบยาจากตางประเทศ และการจดทาตารายา สออเปนเฉา《食物本草》หรอ Compendium of Materia Medica for Dietaric Treatment หรอ ตารายาฉบบยอเพอโภชนบาบด

3.2 การพฒนาการรกษาเฉพาะโรค ไดแก - การรกษามาลาเรยดวยสมนไพรฮอมดง (常山 Changshan หรอ Radix Dichroae) - การรกษาโรคเหนบชา (Beriberi) โดย เฉนฉางช (陈藏器 Chen Cangqi) พบวา

การกนขาวขาวเปนเวลานานจะทาใหเปนโรคเหนบชา และ ซนซอเหมยว (孙思邈 Sun Simiao) พบวาการกนขาวกลองชวยรกษาโรคเหนบชาได

- การรกษาโรคคอพอกดวยสาหรายทะเล (Marine Algae) สาหรายทะเลสนาตาล (Kelp) และตอมธยรอยดจากสตว

- การรกษาโรคตามวในทมด (Night Blindness) ดวยตบสตว - การรกษาวณโรคดวยรกสตว

3.3 การนาวชาเลนแรแปรธาตมาใชในการพฒนาเภสชเคมภณฑ เกดจากความพยายามแสวงหายาอายวฒนะตงแตยคตนราชวงศฉน ทาใหมการพฒนาวชาเลนแรแปรธาต สงผลใหมการพฒนา

เภสชเคมภณฑในยคเรมแรก 3.4 การพฒนาการปรงยา มตารา เหลยกงเผาจอลน《雷公炮炙论》หรอ Leis Treatise

on Medicinal Preparation หรอ ตาราการปรงยาของเหลย แนะนาการปรงยา เพอเพมสรรพคณ ลดพษ

และอาการขางเคยง รวมทงการปรงยาเพอใหใชไดงาย และเกบรกษาไดนาน 4) การพฒนาเวชปฎบต ในยคราชวงศจน ราชวงศสย และราชวงศถง มแนวโนมการพฒนา

แพทยใหมความชานาญเฉพาะทางแขนงตาง ๆ ดงน

Page 17

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 10

4.1 ตาราเวชศาสตรฉกเฉน มการรวบรวมและเขยนตาราชอ สอโฮวจวจฟาง《时后救

卒方》หรอ Emergency Formulae to Keep up Ones Sleeve หรอ ตารายาฉกเฉนสาหรบเกบไวในแขนเสอ โดยเกอหง (葛洪 Ge Hong) ซงนบเปนตาราปฐมพยาบาลเลมแรกของโลก ตงแตเมอ 1,600 ป มาแลว

4.2 ตาราฝงเขมและรมยา มตาราฝงเขมและรมยาชอ เจนจวเจยอจง《针灸甲乙 经》 หรอ A-B Classic of Acupuncture and Moxibustion หรอตารา เอ-บ คลาสสค เขยนในยคราชวงศฉน โดย หวงฝม (皇甫谧 Huang Fumi) (ค.ศ. 215–282) เปนหนงสอ 12 เลม 128 บท แบงเปน 2 ภาค ภาคแรกเปนทฤษฎพนฐาน ภาคสองเปนเวชปฏบต นบเปนตาราสาคญของการแพทยจนในเรอง

ฝงเขมนบจากคมภรเนยจง ตอมาในยคราชวงศฉนตะวนออก เปาก (鲍姑 Bao Gu) ภรรยาของเกอหง เปนแพทยหญงคนแรกของจนทชานาญเรองฝงเขมและรมยา

4.3 ตาราเฉพาะเรองทางศลยศาสตร มตาราชอ หลวเจวยนจอกยอฟาง《刘涓子鬼遗

方》หรอ Liu Juanzi’s Remedies Left Over by Ghosts หรอ ตาราผบอกของหลวเจวยนจอ รวบรวมโดย กงชงซวน (龚庆宣 Gong Qingxuan) ในยคราชวงศฉ เปนตาราเลมแรกทมเนอหาเฉพาะ

เรองทางศลยศาสตร เปนหนงสอ 10 เลม เกยวกบการรกษาบาดแผล ฝ ผวหนงอกเสบ การบาดเจบ

และโรคผวหนงตาง ๆ มตารบการรกษา 140 ตารบ ประกอบดวยเรองการหามเลอด การระงบปวด ยา

สมาน การบรรเทาพษ และการระงบความรสก

เกอหง

หวงฝม

4.4 ตาราเฉพาะเรองการบาดเจบ มตาราชอ เซยนโซวหลซางซมฟาง《仙授理伤续秘

方》หรอ Secret Formulae to Treat Traumatic Injury Given by Celestials หรอ ตารบลบจากเทวดาในการรกษาการบาดเจบ เขยนโดยนกพรตเตาชอ ลนเตาเหรน (蔺道人 Lin Daoren) (ค.ศ.

Page 18

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

11

790-850) เปนตารารกษาการบาดเจบเลมแรก กลาวถงการวนจฉยและรกษาโรคกระดกหกทงชนดมแผลปดและเปดมการแนะนาใหใชฝนชวยระงบความรสกเจบปวดในขณะดงจดกระดกใหเขาท

4.5 ตาราเฉพาะเรองทางสตศาสตร มตาราชอ จงเสยวฉานเปา《经效产宝》หรอ

Tested Prescriptions in Obstetrics หรอ ตารบททดสอบแลวทางสตศาสตร (ค.ศ. 852) เขยนโดย

จานยน (昝殷 Zan Yin) ในคานาของตาราบรรยายไววา ในปตาจง (大中 Dazhong) ซงตรงกบ ค.ศ. 847 อครมหาเสนาบด (PrimeMinister) ไปหมนจง (Bai Minzhong) ตระหนกถงปญหาการคลอดยากทพบมากขน จงสงคนออกไปตระเวนหาแพทยทชานาญทางสตกรรม ไดพบกบจานยน จงนาตวไปใหอครมหา-เสนาบดสมภาษณดวยตนเอง จานยนตอบคาสมภาษณโดยรวบรวมเปนตาราให 3 เลม อคร

มหาเสนาบดไปพอใจวาเปนตาราทสนกระชบด จงตงชอหนงสอให ตารานประกอบดวยเนอหา 52 บท

317 ตารบ - เลมแรก เปนตารารกษาภาวะขาดประจาเดอน ตกขาวและความผดปกตระหวางตงครรภ - เลมสอง วาดวยความผดปกตในการคลอด - เลมสาม วาดวยความผดปกตหลงคลอด

4.6 ตาราเฉพาะเรองกมารเวชศาสตร มตาราชอ หลซยงจง《颅匈经》หรอ Manual of the Fontanel and Head หรอ คมอกระหมอมและศรษะ เปนตาราทไมทราบชอผเขยน นบเปนตารา

กมารเวชศาสตรเลมแรกในยคราชวงศสยและราชวงศถง เปนหนงสอ 2 เลม เลมแรก เปนเรองชพจร

ผดปกตลกษณะตาง ๆ ทงในผใหญและในเดก เลมสอง อธบายสาเหตและการรกษา 5) ระบบการศกษาและการบรหารการแพทย ในยคนมพฒนาการทสาคญ คอ ค.ศ. 581 ในยคราชวงศสย มการกอตง ไทอเวยน (太医院 Imperial Medical Institute

หรอ สถาบนแพทยหลวง) ซงประกอบดวย 3 แผนก คอแผนกยา การนวด และเวทมนต (Incantation) ค.ศ. 618 ในยคราชวงศถง กจการแพทยหลวงซงเดมจากดขอบเขตงานอยเฉพาะในวงหลวง ไดขยายออกไปทวประเทศ มการเรมกจการโรงเรยนแพทย เพมระยะเวลาการฝกอบรมเปนแพทยและผเชยวชาญ

เฉพาะทาง เชน - อายรแพทยทงระบบ เนนโรคภายใน (内科 Internal Medicine) ใชเวลา 7 ป - อายรแพทยภายนอก (外科 External Medicine) ใชเวลา 5 ป - กมารแพทย ใชเวลา 5 ป - แพทยรกษาโรคตา ห คอ จมก ใชเวลา 2 ป

Page 19

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 12

มระบบการสอบประจาเดอน ประจาภาค และประจาป สอบทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต ม

กรรมการจากภายนอกมารวมในการสอบไลประจาป ผเขาเรยนแพทยมกเปนบตรหลานขาราชการ สวนท

เรยนเภสชศาสตรมกเปนบตรหลานชาวบาน การศกษาการแพทยของจนในยคนมความเปนระบบมากกวา

ระบบของโรงเรยนแพทยสมยแรกในอกสองศตวรรษตอมาของยโรป เชน ทซาเลอรโน ประเทศอตาล

(ค.ศ. 846) ในยคราชวงศถง มแพทยทมชอเสยง คอ

5.1 ซนซอเหมยว (孙思邈 Sun Simiao) (ค.ศ. 581-682) ขณะมอาย 71 ป (ค.ศ. 652) ไดแตงตารา เชยนจนเอยวฟาง《千金要方》หรอ Thousand Ducat Formulae หรอ ตารบยาพนเหรยญทอง เปนหนงสอ 30 เลม ตอมายงแตงตออก 30 เลม ชอ ตารา เชยนจนอฟาง《千金翼

方》หรอ Supplement to the Thousand Ducat Formulae หรอ ภาคผนวกตารบยาพนเหรยญทอง นกประวตศาสตรการแพทย เรยกตาราชดนวา “สารานกรมชดแรกวาดวยเวชปฏบตในประวตศาสตรการแพทยแผนโบราณของจน (The First Encyclopedia of Clinical Medicine in the History of Traditional Chinese Medicine)”

ตาราชดนมจดเดนทสาคญ ดงน - กลาวถงตวยาถง 4,000 ชนดในฉบบเดม และอก 2,000 ชนดในภาคผนวก - ใหความสนใจกบการดแลสขภาพของแมและเดก - ใหความสาคญกบโภชนบาบด มงเรองการสรางเสรมสขภาพ โดยให “ทางานเบา ๆ เปน

ประจา อยาหกโหมทางานหนกเกนกาลง” ใหความเอาใจใสกบตารบยาพนบาน สงเสรมการศกษาเรองจรยธรรมวชาชพ ซนซอเหมยวไดรบยกยองเปน “เภสชยราชา (Medicine King)”

5.2 หวางถาว (王焘 Wang Tao) (ค.ศ. 670-755) ไดรวบรวมตาราจากแพทยราว 70 คน มาเขยนใหม ใชเวลา 10 ป เสรจใน ค.ศ. 752 คอตารา ไวไถมเอยวฟาง《外台秘要方》หรอ Arcane Essentials from Imperial Library หรอ ตาราสาระลลบจากหองสมดราชสานก เปนหนงสอ 40 เลม 450 หวขอ 1,104 เรอง ยา 6,700 ตารบ การรมยา 7 ชนด ใน 19 เรอง จดฝงเขม 663 จด ใน 19 เรอง และเปนครงแรกทมการบนทกเรองการชมปสสาวะในผปวยเบาหวาน

Page 20

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

13

ซนซอเหมยว

หวางถาว

ไวไถมเอยวฟาง

5. ยคราชวงศซง (宋代 Song Dynasty) ถงราชวงศเหวยน (元代 Yuan Dynasty) (ค.ศ. 960-1368)

ในยคราชวงศซงเหนอ (ค.ศ. 960-1127) มการคนพบทางวทยาศาสตรทสาคญคอ การคนพบดนปน เขมทศ และการพมพ คารล มารกซ (Karl Marx) (ค.ศ. 1818-1883) ไดกลาวถงการคนพบทงสามสงนในหนงสอ การประยกตทางการแพทยธรรมชาตและวทยาศาสตร (The Application of Medicine, Nature and Science) วา “ดนปนไดระเบดชนชนนกรบออกเปนเสยง ๆ และเขมทศได

ถกใชเปดตลาดโลกและสรางอาณานคม ขณะทการพมพไดกลายเปนเครองมอของการศกษาใหม และ

เครองมอของการฟนฟวทยาศาสตร และเปนคานงดทแขงแรงทสดซงเปนพนฐานสาคญในการสรางและ

พฒนาจตวญญาณ” ในยคดงกลาวจนเรมมการพมพธนบตรใช และมการพฒนาทงทางดานดาราศาสตรและกลศาสตรอยางกวางขวาง อยางไรกตามในยคราชวงศซง มการปะทะทางความคดอยางรนแรง ระหวาง

แนวคดดงเดมตามลทธขงจอ กบความรใหม ๆ (New learning) เหลาน ในยคน มพฒนาการทางการแพทยหลายประการ ไดแก 1) การชาระและพมพเผยแพรตาราแพทย มการดาเนนการตามลาดบ ดงน ค.ศ. 971 พระจกรพรรดมพระราชโองการใหมโครงการพบปะสงสรรคของนกปราชญผเชยวชาญ

ทางการแพทย (The Imperial Edict of Visiting Scholars with Outstanding Medical Skills) ค.ศ. 981 มพระราชโองการใหเสาะหาตาราแพทย โดยการซอหามาเปนจานวนมาก ค.ศ. 1026 มการสะสมตาราแพทยและตารบยาเพมเตมอกมาก ค.ศ. 1057 จดตง เสยวเจงอซจหว (校正医书局 The Proofing Bureau for Medical

Books หรอ สานกงานชาระตาราแพทย) ในสถาบนแพทยฮนหลน (翰林医官院 The Hanlin

Page 21

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 14

Medical Officers Academy) ใชเวลา 10 ป ระหวางป ค.ศ. 1068-1077 ชาระตาราแพทยโบราณ เชน

คมภรซเวน ถกแกไขกวา 6,000 คา และมคาอธบายเพมเตมกวา 2,000 แหง ตาราตาง ๆ ไดรบการ

ชาระและเผยแพร ทาใหไดรบความเชอถอเปนตาราอางองตอมาเปนเวลากวา 1,000 ป 2) การกอตงสานกเภสชวทยาแหงชาต มการพฒนาทงการผลตและจาหนายยา เปลยน

ชอโรงงานผลตยา (熟药所 Drug Processing Workshop) เปน ตารบเวชปราณการณโอสถสถาน (Medical Grace Formulae Benevolent Dispensary) และเปลยนชอสถานจาหนายยา เปน เวชการณ

โอสถสถาน (Medical Benevolent Dispensary) 3) การพฒนาระบบการศกษาแพทย สถาบนแพทยหลวงไดพฒนาระบบการศกษาแพทย โดย

แบงนกศกษาออกเปน 3 ระดบ มการสอบเลอนชนทก 2 ป และแบงโรงพยาบาลของโรงเรยนแพทยเปน

3 แผนก ไดแก - แผนกอายรศาสตร สตศาสตร และกมารเวชศาสตร - แผนกฝงเขมและรมยา - แผนกโรคภายนอก ซงรวมถงศลยศาสตร การรกษาการบาดเจบและการจดกระดก 4) การพฒนาสตรตารบยาและเภสชวทยา มการพฒนาตาราทางเภสชวทยา และสตรตารบ

ยาจานวนมาก ไดแก - ตารายา เปนเฉากงมชาระใหมปไคเปา (Kai Bao Newly Revised Compendium of

Materia Medica) ซงตรงกบ ค.ศ. 973 โดย หลวหาน (刘翰 Liu Han) ผเชยวชาญทางเภสชวทยา หมาจอ (马志 Ma Zhi) แพทยหลวง และไจซว (翟煦 Zhai Xu) กบจางหวา (张华 Zhang Hua) ซงเปนสมาชกราชบณฑตยสถาน (Imperial Academy)

- ตารา จงสอเจงเลยเปยจเปนเฉา《经史证类备急本草》หรอ Classic and Historical Classified Materia Medica for Emergency หรอ ตารบยาแบบดงเดมและการแบงประเภทตามประวตเพอโรคฉกเฉน (ค.ศ. 1056-1093) แตงโดย ถงเซนเวย (唐慎微 Tang Shenwei) เปนหนงสอ 32 เลม มตวยา 1,558 ชนด โดยเปนยาใหม 476 ชนด

- ตารา ไทผงเซงหยฟาง《太平圣惠方》หรอ Peaceful Holy Benevolent Formulae หรอ ตารบยาการณสวรรคสนต (ค.ศ. 987-992) รวบรวมโดย หวางหวานอหนง (Wang Huanyinong) ตามพระราชโองการของจกรพรรดราชวงศซง เปนหนงสอ 100 เลม 1,670 เรอง และ 16,834 ตารบ

Page 22

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

15

- ตารา ไทผงหยหมนเหอจจหวฟาง《太平惠民和剂局方》หรอ Formulae of the Peaceful Benevolent Dispensary หรอ ตารบยาของการณสนตโอสถสถาน (ค.ศ. 1102-1106) ตอมามการแกไขปรบปรงเปลยนชอใหมเปน ตารบสาหรบโอสถสถาน (Formulae of the Dispensary) เปนหนงสอ 5 เลม 21 เรอง และ 297 ตารบยา ปจจบนไดมการแกไขเพมเตมเปน 10 เลม 14 เรอง 788 ตารบยา ทงนตารบยาในตารานจะประกอบดวยตวยาหลายชนด

- ตารา เซงจจงล《圣济总录》หรอ The Complete Record of Holy Benevolence หรอ บนทกฉบบสมบรณแหงสวรรคการณย (ค.ศ. 1111–1117) รวบรวมโดยคณะแพทยแหงราชวงศซง เปนหนงสอ 200 เลม ประมาณ 20,000 ตารบ และ 66 กลม

5) การพฒนาการแพทยเฉพาะทางแขนงตาง ๆ ไดแก 5.1 สาเหตของโรค ม ตาราเรองสาเหตของโรค คอ คาอธบายเรองโรค กลมอาการและ

ตารายาเกยวกบการผนวกรวมสาเหตโรคสามกลม《三因极一病证方论》หรอ Discussion of Illness, Syndromes and Formulae Related to the Unification of the Three Groups of Pathogenic Factors เขยนโดย เฉนเอยน (陈言 Chen Yan)

5.2 การฝงเขมและรมยา ในป ค.ศ. 1027 มการหลอรปบรอนซขนาดเทาคนจรงจานวน

2 รป แสดงจดฝงเขม 657 จด และเปดดอวยวะภายในได รปหนงวางไวใหนกศกษาใชเปนอปกรณ

การเรยนในโรงเรยนแพทย อกรปหนงเกบไวทพระตาหนกเหรนจ (仁济殿 Ren Ji Palace) ในวดตาเซยงกว (大相国 Ta Xiangguo Temple) นอกจากนยงมการเขยนตาราฝงเขมและรมยาเผยแพรอกหลายชด

5.3 วชานรเวชวทยา มตาราทสาคญ ไดแก - ตารา สอฉานลน 《十产论》หรอ Treatise on Ten Obstetric Problems หรอ

ตาราเรองสบปญหาทางสตศาสตร (ค.ศ. 1078) เขยนโดย หยางจอเจยน (杨子建 Yang Zijian) - ตารา ฟเหรนตาฉวนเหลยงฟาง《妇人大全良方》หรอ Complete Effective

Formulae for Woman หรอ ตารบทไดผลสมบรณสาหรบสตร (ค.ศ. 1237) เขยนโดย เฉนจอหมง (陈自明 Chen Ziming) อธบายความผดปกต 260 เรอง 24 กลม โดย 19 กลมเปนเรองทางนรเวช ทเหลออก 5 กลมเปนเรองทางสตศาสตร

5.4 วชากมารเวชศาสตร มตาราชอ เสยวเออรเหยาเจงจอจเหวย《小儿药证直诀》

หรอ Key to Syndrome Identification and Treatment of Diseases in Infants หรอ กญแจการ

Page 23

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 16

วนจฉยกลมอาการและการรกษาโรคในทารก เขยนโดย เฉยนอ (钱乙 Qian Yi) (ค.ศ. 1032-1113) เปนหนงสอ 3 เลม ดงน

- เลมแรก เปนเรองการรกษาโรคตามการวนจฉยกลมอาการ และภาวะชพจร - เลมสอง เปนกรณศกษาผปวย 23 ราย ทผเขยนเคยรกษา - เลมสาม เปนรายการยาทใชบอย ความเขากนของยา และการบรหารยา

เฉยนอเนนการวนจฉยโรคดวยการด (Inspection) โดยการสงเกตลกษณะผวหนง สภาพของใบหนา และดวงตา นอกจากน มการพฒนาวธการวนจฉยโรคโดยการสงเกตหลอดเลอดดาใตผวหนง

บนนวชของเดก โดย หลวฝาง (刘昉 Liu Fang) เขยนในตารา เสยวเออรปงเหวยนฟางลน《小儿病

源方论》หรอ A Newly Compiled Book on Pediatrics หรอ ตารารวมเลมใหมในกมารเวชศาสตร อธบายลกษณะ 3 ประการของหลอดเลอดดาหลงนวชเดก ตอมาไดมการพฒนาพบลกษณะตาง ๆ เพม

เปน 10 ประการ ทบงบอกโรคของอวยวะภายในตาง ๆ

เฉยนอ

เสยวเออรเหยาเจงจอจเหวย

5.5 ศลยศาสตรและวทยาการบาดเจบ หรอ ซางเคอเสวย (伤科学 Traumatology) มตาราชอ ไวเคอจงเอยว《外科精要》หรอ Essentials of External Diseases หรอ ตาราเรองสาคญเกยวกบโรคภายนอก (ค.ศ. 1263) เขยนโดย เฉนจอหมง (陈自明 Chen Ziming) และมการบนทกเกยวกบโรคมะเรงเปนครงแรกในตารา เวยจเปาซ 《卫济宝书》หรอ Treasured Book for Health Care หรอ ตาราขมทรพยเพอการดแลสขภาพ นอกจากน มการรกษากระดกสนหลงหกโดยการแขวน

ถวงนาหนก กอนทแพทยชาวองกฤษชอ เดวส (Davis) จะกลาวถงวธการจดใหเขาทโดยการแขวน

(Reduction by Suspension) เปนเวลาถง 600 ป และมการใชเฝอกไม 4 ชน เพอรกษากระดกหก

Page 24

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

17

5.6 การพฒนาดานนตเวชศาสตร มตารานตเวชศาสตรชอ สวานจล《洗冤集绿》หรอ

Records of Washing Away the Injustice หรอ บนทกการขจดความอยตธรรม เขยนโดย ซงฉอ (宋慈 Song Ci) (ค.ศ. 1186-1249) เปนหนงสอ 4 เลม ดงน

- เลมแรก เปนเรองพนฐานนตเวช การผาศพพสจน และการวเคราะหเหตการณของการบาดเจบ

- เลมสอง แยกแยะสาเหตของการมบาดแผลและการตาย วาบาดแผลเกดกอนหรอหลงตาย เปนการฆาตวตายหรอฆาตกรรม

- เลมสาม วาดวยยาพษ ทงจากสตวหรอแรธาต ทใชฆาตวตายหรอฆาตกรรม - เลมส วาดวยวธแกพษ และภาวะฉกเฉนตาง ๆ

6. ยคพฒนาการแพทยและเวชปฏบตแผนใหม ชวงยคราชวงศหมง (明代 Ming Dynasty) และราชวงศชง (清代 Qing Dynasty) กอนสงครามฝน (ค.ศ. 1368-1840)

เหตการณในยคนทมผลกระทบตอพฒนาการแพทยของจน ไดแก ในป ค.ศ. 1371-1435 ขนท เจงเหอ (郑和 Zheng He) หรอ ซนเปากง (三宝公 San Bao Gong) ไดออกเดนทางทองทะเลไปตลอดทะเลจนใตถงอนเดยและกวา 30 ประเทศในตะวนออกกลางและแอฟรกา ทาใหประเทศจนไดแลกเปลยนวทยาการและการแพทยกบประเทศตาง ๆ แตขณะเดยวกน กมการปดกนควบคมบรรดา

ปญญาชน โดยในราชวงศหมงและราชวงศชงไดจดระบบการสอบคดเลอกขาราชการ มการสอบถง 8 ภาค

และมความพยายามปดกนขดขวางกระแสทนนยมโดยการใชนโยบายปดประเทศดวย พฒนาการดานตาง ๆ ทางการแพทยทสาคญในยคน มดงน 1) การพฒนาตาราการแพทยและเภสชตารบ ไดแก - ตารายา เปนเฉากงม《本草纲目》หรอ Compendium of Materia Medica (ค.ศ.

1578) เขยนโดย หลสอเจน (李时珍 Li Shizhen) (ค.ศ. 1518-1593) โดยใชเวลากวา 30 ป ศกษาตารากวา 800 เลม เขยนตารานเสรจเมอมอายได 60 ป และพมพเผยแพรครงแรกใน ค.ศ. 1596 เปนหนงสอรวม 52 เลม กลาวถงสมนไพร 1,892 ชนด โดย 374 ชนดเปนรายการใหมเพมจากตาราเดม มภาพประกอบกวา 1,160 ภาพ เปนตารบยากวา 11,000 ตารบ และตารบยากวา 8,160 ตารบ

เขยนจากประสบการณของเขาเอง มการจดหมวดหมของสมนไพรใหมทเปนวทยาศาสตรดวย ทงน

ดารวน (Davin) ไดอางองขอมลเรองปลาทอง (Golden Fish) และไกดา (Blackbone Chicken) จากตาราชดนดวย ดารวนเรยกตารานวา สารานกรมจนโบราณ (Encyclopedia of Ancient China)

Page 25

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 18

หลสอเจน

เปนเฉากงม

ตอมา จาวเสวยหมน (赵学敏 Zhao Xuemin) (ค.ศ. 1716-1805) ไดเขยนตารา เปนเฉา

กงมสออ《本草纲目拾遗》หรอ An Addendum to the Compendium of Materia Medica หรอภาคผนวกของตารายาเปนเฉากงมของหลสอเจน โดยใชเวลาราว 40 ป ทบทวนตารากวา 600 เลม

- ตารา จออหมงสอถเขา《植物名实图考》หรอ Illustrated Investigation of Names and Natures of Plants หรอ หนงสอภาพการสบคนชอและธรรมชาตของพช เขยนโดย หวฉจน (吴其

浚 Wu Qijun) (ค.ศ. 1789-1847) ซงเปนขาราชสานกตาแหนงสง และมโอกาสเดนทางไปหลายมณฑลกวาครงประเทศ เชน สานซ (陕西) หเปย (湖北) หหนาน (湖南) เจยงซ (江西) ซจง (西藏) ฝเจยน (福建) ยหวนหนาน (云南) และกยโจว (贵州) เปนตน เขาสนใจศกษาสมนไพรของทองถน

ตาง ๆ และศกษาตารากวา 800 เลม ซงในครงแรกไดรวบรวมพชกวา 780 ชนด ตอมาปรบปรงใหมเปน

หนงสอถง 38 เลม กลาวถงพช 1,714 ชนด - ตารา ผจฟาง《普济方》หรอ Prescription for Curing All People หรอ ตารบยาเพอ

รกษาทกคน (ค.ศ. 1406) เปนหนงสอ 168 เลม แบงเปนกวา 100 หวขอ 2,175 หวขอยอย ตารบยากวา 61,000 ตารบ รวมตวอกษรราว 10 ลานอกษร

- หนงสอ อฟางเขา《医方考》หรอ Verification of Formulae หรอ หนงสอการทดสอบตารบยา (ค.ศ. 1584) เขยนโดย หวคน (吴琨 Wu Kun) (ค.ศ. 1551-1602) เปนหนงสอ 6 เลม 72 หวขอ เปนหนงสอทไดรบความนยมมาก ตองพมพซาประมาณ 10 ครง

- หนงสอ อฟางจเจย《医方集解》หรอ Collection of Formulae and Notes หรอ หนงสอรวบรวมสตรตารบและบนทก เขยนโดย วางหมาว (汪昴 Wang Mao) แบงเปน 21 หวขอ 300 ตารบ

Page 26

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

19

- ตาราเกยวกบไข หลายเลม ไดแก ตารา ซางหานลน《伤寒论》หรอ Treatise of Febrile Diseases หรอ ตาราโรคไข ตารา ซอเรอเถยวเปยน《湿热条辨》หรอ Systematic Differentiation of Damp Heat Syndromes หรอ ตาราการแยกกลมอาการรอนชนอยางเปนระบบตารา เวนปงเถยวเปยน《温病条辨》Systematic Differentiation of Febrile Diseases หรอ ตาราแยกโรคไขอยางเปนระบบ และ ตาราโรคระบาดฉบบยอ (Compendium on Epidemic Febrile Diseases)

2) การพฒนาทฤษฎโรคระบาด และการปลกฝ ในยคราชวงศหมง และราชวงศชง เกดโรคระบาดขนหลายครง มโรคระบาดเกดขนราว 64 ครง

ในชวง 276 ปของยคราชวงศหมง และ 74 ครง ในชวง 266 ปของยคราชวงศชง จงมการพฒนาตาราทเกยวของกบโรคระบาด คอตารา เวนอลน《温疫论》หรอ Treatise of Pestilence หรอ ตาราโรคไขระบาด เขยนโดย หวโหยวซง (吴有性 Wu Youxing) เปนหนงสอ 2 เลม วางทฤษฎพนฐานเรองโรค

ระบาด ในคานาบรรยายสาเหตของโรคระบาดวา โรคระบาดมไดเกดจากลม ความเยน ความรอน หรอ

ความชน แตเกดจากเหตผดปกตของดนฟาอากาศเปนพษจากการเปลยนแปลงตามฤดกาล (ตาราการแพทยจนดงเดม เชอวาโรคเกดจากเหตธรรมชาต 6 ประการ ไดแก ลม ความเยน ความรอน ความชน ความ

แหง และไฟ) นอกจากน ยงเชอวาเชอโรคระบาดเขาสรางกายทางจมกและปาก หวโหยวซงยงสงเกตเหน

วา โรคระบาดเกดในคนและสตว ไมเหมอนกน “ววปวยในขณะทเปดไมปวย และคนปวยในขณะทสตวไมปวย”

หวโหยวซง (หวอวเขอ)

สาหรบการบกเบกเรองการปลกฝปองกนไขทรพษ มผบนทกวาคนจนในอาเภอไทผง (太平 Taiping) มณฑลหนงกวฝ (Ningguofu) ซงปจจบนคอ มณฑลอนฮย (安徽 Anhui) รจกวธการปลก

Page 27

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 20

ฝปองกนไขทรพษมาตงแตรชสมยหลงชง (隆庆 Long Qing) แหงราชวงศหมง (ค.ศ. 1567-1572) ในยคราชวงศชง มหนงสอทกลาวถงตานานทมาของการปองกนไขทรพษในประเทศจน 2 เลม

คอ หนงสอ ตาราอางองใหมเกยวกบการปลกฝในมนษย (New Text About Human Variolation) (ค.ศ. 1884) แตงโดย หวหรงหลน (武荣纶 Wu Rong Lun) และตงยวซาน (董玉山 Dong Yushan) บนทกไววา “จากการสบคนหนงสอเกา ๆ พบศพททางการแพทยเกยวกบการปลกฝในคน ใน

ชวงสมยถงไคเยวยน (Tang Kaiyuan) จาวสอ (Zhao Shi) ซงอาศยอยทางตอนเหนอของลมนาแยงซ ไดใชวธพนผงแหงหรอททาใหชมของสะเกดแผลไขทรพษ เขาไปในเยอบจมกของเดกทปกต” หนงสอเลมดงกลาวไดกลาวถงการปลกฝในจนวา เรมตงแต ค.ศ. 713-741 หนงสออกเลมคอ ตาราไขทรพษ (Treatise on Pox) (ค.ศ. 1713) เขยนโดย จชนเซย (Zhu Chunxia) แพทยราชสานกแหงสถาบนแพทยหลวง กลาวไววา การปลกฝเรมตนมาจาก หมอเทวดา (Divine Doctor) แหงภเขาเออรเหมย (娥眉 Emei) ตงแตรชสมยซงเจนจง (宋真宗 Song Zhenzong) (ค.ศ. 1023-1063) ตานานมไดกลาวถงวธการปลกฝ แตเลาวา หวางตาน (王旦 Wang Dan) อครมหาเสนาบดของราชสานกซงเจนจง ไดนาวธจากหมอเทวดามาปลกฝใหกบลกของตนเอง หลงจากลกหลายคนของเขาตองตายไป เพราะไข

ทรพษ ตานานทงสองเรองนไมมหลกฐานพสจน จงไมใครไดรบความเชอถอ วธการปลกฝของจนเผยแพรไปใชในญปน ค.ศ. 1652 และเขาสรสเซย ค.ศ. 1688 3) การพฒนาเวชปฏบต ในยคราชวงศหมงและราชวงศชง มการพฒนาเวชปฏบตแขนงตาง ๆ

ทงอายรศาสตร ศลยศาสตร วทยาการบาดเจบ สตศาสตร นรเวชวทยา กมารเวชศาสตร จกษวทยา

ทนตกรรม ลารงซวทยา และวทยาการฝงเขม มตาราแพทยหลายชดเขยนขนในยคน เชน - ตารา อวอวจเฉง《幼幼集成》หรอ A Complete Work on Pediatrics หรอ ตารา

กมารเวชศาสตรฉบบสมบรณ (ค.ศ. 1750) เขยนโดย เฉนฟเจง (陈复正 Chen Fuzheng) โดยเขยนจากประสบการณราว 40 ป อธบายลกษณะหลอดเลอดดาทนวชใหสมบรณขน เนนการรกษาดวยยา

ภายนอกมากกวายาภายใน - ตาราเปาองชวเอยว《保婴撮要》หรอ Synopsis of Caring for Infants หรอ ตาราดแล

ทารกฉบบยอ เขยนโดยสองพอลก เซวยไข (薛铠 Xue Kai) และ เซวยจ (薛己 Xue Ji) เปนหนงสอ 20 เลมกลาวถงโรคตาง ๆ ทงภายในและภายนอกของเดกกวา 700 เรอง มเรองวธการปองกนบาดทะยกในเดกแรกเกด โดยการจสายสะดอทตดออกดวยความรอน

Page 28

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

21

4) การรวบรวมและชาระตาราแพทยดงเดม มการรวบรวมและชาระตาราแพทยดงเดมอยาง

กวางขวาง โดยเฉพาะคมภรเนยจง (Classic of Internal Medicine) และตาราซางหานลน (Treatise on Febrile Disease) โดยทาใหกระชบและชดเจนขน จนไดรบความนยมอยางกวางขวางในเวลาตอมา

ในยคตนราชวงศชง ตาราแพทยตาง ๆ ตาราดงเดมกวา 120 เลม ไดรบการจดหมวดหม เพอ

ใหอางองไดสะดวก จดทาเปนหนงสอรวม 520 เลม เนอหาครอบคลมตงแตบนทกทางการแพทยสมย

ดงเดม การวนจฉยโรค การรกษา ทฤษฎพนฐานของโรคแขนงตาง ๆ การประกอบโรคศลปะ บนทก

เหตการณและประวตแพทยทมชอเสยง รวมทงทฤษฎและวธการปรงตารบยา ตาราสาคญจากการรวบรวมและชาระตาราแพทยดงเดม คอ ตารา อจงจนเจยน《医宗金

鉴》หรอ ตาราการแพทยฉบบราชสานก (ค.ศ. 1739) รวบรวมและชาระโดยแพทยราชสานกแหงราชวงศชง ม หวเชยน (吴谦 Wu Qian) เปนหวหนาคณะ จดทาเปนหนงสอ 90 เลม หลงการสถาปนารฐจน

ใหมใน ค.ศ. 1949 สถาบนแพทยราชสานก (The Institute of the Imperial Physicians) จดใหตาราชดนเปนตาราอางองของนกศกษา

นอกจากน ยงมการรวบรวมบนทกเวชปฏบตของแพทย เชน - หนงสอ กจนอถง《古今医统》หรอ A Great Collection of Medical Works,

Ancient and Modern หรอ หนงสอรวบรวมผลงานทางการแพทยครงใหญทงโบราณและปจจบน (ค.ศ. 1556) รวบรวมโดย สวชนฝ (徐春甫 Xu Chunfu)

- หนงสอ เจงจอจนจเหวย《证治准绝》หรอ Standard of Diagnosis and Treatment (ค.ศ. 1602) โดยหวางเขนถง (王肯堂 Wang Ken Tang)

- หนงสอ จงเยวยฉวนซ《景岳全书》หรอ Complete Works of Zhang Jingyue หรอ หนงสอผลงานฉบบสมบรณของจางจงเยวย (ค.ศ. 1624) โดย จางเจยปน (张介宾 Zhang Jiebin) เปนหนงสอ 64 เลม รวมกวา 1 ลานตวอกษร

- หนงสอ หมงอเลยอน《名医类案》หรอ Classified Medical Records of Famous Physicians หรอ หนงสอเรยบเรยงการบนทกทางการแพทยอยางเปนระบบของแพทยผมชอเสยง (ค.ศ. 1549) รวบรวมโดย เจยงกวน (江瓘 Jiang Guan) โดยใชเวลาทางานกวา 20 ป รวบรวมบนทกและเขยนคาวจารณ แตทาไดเพยง 12 เลม กเสยชวต เจยงยงซ (Jiang Yingsu) ผเปนบตรใชเวลาทางานสบทอดตอมาอก 19 ป จงเสรจ และตพมพเผยแพรไดใน ค.ศ. 1591 หนงสอนไดรบความนยมและตพมพซาหลายครง

Page 29

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 22

- หนงสอ ซหมงอเลยอน《续名医类案》หรอ Supplements to the Classified Medical Records of Famous Physicians หรอ ภาคผนวกหนงสอเรยบเรยงการบนทกทางการแพทยอยางเปนระบบของแพทยผมชอเสยง (ค.ศ. 1770) และหนงสอ คาอภปรายเรองเวชปฏบตในหลวโจว《柳州医话》หรอ Discussion of Medical Practice in Liu Zhou รวบรวมโดย เวยจอซว (魏之

绣 Wei Zhixiu)

จางจงเยวย

หวางเขนถง

5) การแลกเปลยนทางการแพทยกบตางประเทศ ในยคราชวงศหมงและราชวงศชง มการแลกเปลยนทางการแพทยของจนกบประเทศเพอนบาน คอ ประเทศญปน และเกาหล โดยสวนใหญญปน

และเกาหลรบถายทอดวทยาการจากจน ขณะเดยวกนวทยาการทางการแพทยของตะวนตกไดเผยแพรเขา

สจนทงวชากายวภาคศาสตร สรรวทยา เภสชวทยา และอน ๆ แตมอทธพลตอการแพทยจนไมมากใน

ขณะทการแพทยจนเรมเผยแพรเขาสยโรปโดยผานทางคณะมชชนนาร เชน มเชล บอยม (Michel Boym) ตพมพหนงสอชอ พรรณไมจน (Chinese Flora) (ค.ศ.

1643) เปนภาษาละตนโดยเนอหาสวนใหญไดมาจากตารายาเปนเฉากงม《本草纲目》หรอ Compendium of Materia Medica ของหลสอเจน

อาร พ แฮรรว (R.P. Harrieu) ตพมพหนงสอ ความลบของการแพทยจนดงเดม (Secret Classic of Traditional Chinese Medicine) (ค.ศ. 1671)

พมเกอร (Pumiger) แปลหนงสอ อหมงเหอจงกวมายหล《医明和中国脉理》หรอ

Medical Guide and Traditional Chinese Medicine Pulse Theory หรอ คมอทางการแพทยและทฤษฎชพจรการแพทยจน เปนภาษาละตน ใน ค.ศ. 1680 และพมพเผยแพรในประเทศเยอรมน

Page 30

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

23

เคลอเยอร (Cleryer) รวมงานแปลของพมเกอรเรองชพจรของจน การตรวจลน สมนไพรจน 289 ชนด และภาพเสนชพจร 68 ภาพ ตพมพหนงสอ ตวอยางการบาบดโรคของจน (中国医法齐例

Examples of Chinese Medical Therapies) เปนภาษาละตน ใน ค.ศ. 1682 ทเมองแฟรงเฟรต

ประเทศเยอรมน ในศตวรรษท 17 แพทยชาวตะวนตกเรมนาวชาฝงเขมและรมยาไปใช กลาวคอ ค.ศ. 1671

มการตพมพตารารมยาออกมา 2 เลม ในประเทศเยอรมน เลมหนงเขยนโดย เกลฟซส (Geilfusius) อกเลมหนงเขยนโดย บสชอฟ (Busschof)

เซอรจอหน ฟลอเยอร (Sir John Floyer) แพทยชาวองกฤษเขยนรปแบบการจบชพจรของแพทย (Form of Doctor’s Feeling the Pulse)

เจ เอ เกหมา (J.A. Gehma) ตพมพหนงสอ การประยกตวธรมยาของจนในการรกษาอาการปวดขอจากโรคเกาท (应用中国灸术治疗痛风 Application of Chinese Moxibustion to Treat Migratory Arthralgia) (ค.ศ. 1683) โดยพมพทเมองฮมบรก (Hamburg) ประเทศเยอรมน 7. ยคการแพทยสมยใหม จากสงครามฝน การสถาปนาจนใหม จนถงปจจบน ( 现 代

Modern Age) (ค.ศ. 1840–ปจจบน) 1) การยอมรบการแพทยตะวนตก ประวตศาสตรจนในชวงยคน การแพทยตะวนตกมผลกระทบอยางมากตอการแพทยจน

เรมตนจากการเกดสงครามฝนระหวางจนกบชาตตะวนตก 2 ครง คอ ครงแรกทาสงครามกบประเทศองกฤษ (ค.ศ. 1840-1842) และครงทสองทาสงครามกบประเทศองกฤษและฝรงเศส (ค.ศ. 1856-1860)

กอนสงครามฝน การแพทยตะวนตกในประเทศจนถกปดกน มการตงสถานพยาบาลการแพทย

ตะวนตกบางเพยงเลกนอยเทานน เชน โธมส อาร คอลเลดจ (Thomas R.Colledge) แพทยของบรษท

บรตชอสตอนเดย เรมตงโรงพยาบาลมชชนนารแหงแรกทเมองมาเกา (Macau) และใน ค.ศ. 1834 ปเตอร ปารเกอร (Peter Parker) (ค.ศ. 1804-1888) แพทยบาทหลวงชาวอเมรกนถกสงไป ทเมองกวาง

เจาและจดตงโรงพยาบาลตา แตหลงสงครามฝน จนตกอยในฐานะกงเมองขน มการตงโรงพยาบาล

มชชนนารเปนจานวนมาก ระหวาง ค.ศ. 1828-1949 มโรงพยาบาลมชชนนารมากถง 340 แหง เคทเบอร โจนส (Katebury Jones) เขยนถงบทบาทของโรงพยาบาลเหลานไวในหนงสอ บน

คมมดผาตด (On the Edge of the Operating Knife) (ค.ศ. 1935) ตพมพทนครเซยงไฮ (上海 ซางไห) วา “สาหรบนายแพทยปเตอร ปารเกอรแลว มดผาตดของเขาทาหนาทฟนบานประตจนใหเปดออก

Page 31

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 24

ขณะทกระสนปนของตะวนตกพงทลายไมได” สมาคมแพทยนกสอนศาสนาอเมรกน (American Medical Preaching Association) ตง

โรงเรยนแพทยตะวนตกแหงแรกขนทเมองกวางเจา ใน ค.ศ. 1866 ชาวจนเองกไดตงโรงเรยนแพทยตะวนตกขนทเทยนสน เมอ ค.ศ. 1881 และตงโรงเรยนแพทยตะวนตกขนในมหาวทยาลยปกกง ในค.ศ. 1903 ซงตอมาไดแยกตวออกจากมหาวทยาลยเปนโรงเรยนแพทยปกกง เมอ ค.ศ. 1906

หลง “สญญาสนตภาพ” (ค.ศ. 1901) ระหวางจนกบองกฤษ สหรฐอเมรกา เยอรมน และ

ฝรงเศส มการตงโรงเรยนแพทยขนหลายแหง เชน โรงเรยนแพทยเสยเหออเสวยถาง (协和医学堂 Union Medical School หรอ โรงเรยนแพทยยเนยน ค.ศ. 1903) ทปกกง (北京 เปยจง) โรงเรยนแพทยฉหล (Qilu ค.ศ. 1904) ทจหนาน (济南 Jinan) โรงเรยนตาถง (大同 Datong ค.ศ. 1908) ทฮนโขว (Hankou) โรงเรยนแพทยถงจ (同济医院 ค.ศ. 1908) ทนครเซยงไฮ โรงเรยนแพทยยเนยน

(ค.ศ. 1911) ทเมองฝโจว (福州 Fuzhou) และโรงเรยนแพทยเซยงหยา (Xiangya ค.ศ. 1914) ทเมองฉางซา (Changsha) รวมแลวมโรงเรยนแพทยตะวนตกของคณะมชชนนารกวา 20 แหง หลงการปฏวตประชาธปไตยในป ค.ศ. 1911 มโรงเรยนแพทยทงของรฐและเอกชนตงขนอกหลายแหงทวประเทศ นอกจากน นกศกษาจานวนมากเดนทางไปศกษาการแพทยในตางประเทศ ทงในญปน และยโรป และม

การแปลตาราแพทยตะวนตกจานวนมากเปนภาษาจน ในยคดงกลาว มการตอสกนระหวางการแพทยจนและการแพทยตะวนตก และผลทสด

การแพทยจนเปนฝายพายแพ แพทยจนหลายคนมความพยายามผสมผสานการแพทยทงสองแผนเขา

ดวยกน แตเนองจากทฤษฎพนฐานแตกตางกน จงผสมผสานกนไมได 2) ความพยายามลมเลกการแพทยจน หลงจากการแพทยตะวนตกไดรบการยอมรบอยางกวางขวางในประเทศจน รฐบาลกกมนตง

มความคดและความพยายามลมเลกการแพทยจน ดงน ค.ศ. 1914 หวางตาเซย รฐมนตรกระทรวงศกษาธการ เสนอใหยกเลกการแพทยจน และให

ใชการแพทยตะวนตกเพยงอยางเดยว ค.ศ. 1925 สมาคมสหศกษาแหงประเทศจน เสนอตอรฐบาลใหนาการแพทยจนเขาเปนสวน

หนงของสถาบนการแพทยตะวนตก แตถกปฎเสธ เดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1929 ในทประชม “คณะกรรมการกลางสาธารณสข” นายแพทยเวย

วนซว ซงศกษาวชาแพทยจากญปนและกลบมาจน ใน ค.ศ. 1914 เสนอใหยกเลกการรกษาโรคโดย

Page 32

ประวตการแพทยจนโดยสงเขป

25

แพทยจน ดวยเหตผล คอ - ทฤษฎแพทยจน ลวนแลวแตเปนทฤษฎเพอฝน - การวนจฉยโรคดวยวธการแมะหรอจบชพจรไมเปนจรง เปนการหลอกลวงประชาชน - การแพทยจนไมสามารถปองกนโรคระบาดได - พยาธวทยาของการแพทยจนไมเปนวทยาศาสตร นายแพทยเวยวนซว เสนอขนตอนการยกเลกการแพทยจนไว ดงน - ขนทะเบยนแพทยจนทมอยทกคน ภายในป ค.ศ. 1930 - จดอบรมแกแพทยจน มกาหนด 5 ป จนถง ค.ศ. 1930 แลวมอบประกาศนยบตรให

สาหรบผทไมไดรบใบประกาศนยบตร ใหหมดสทธในการประกอบโรคศลปะ - แพทยจนทมอายเกน 50 ป และไดใบประกอบโรคศลปะในประเทศมาแลว เกน 20 ป ให

ยกเวนไมตองเขารบการอบรม แตจากดมใหรกษาโรคตดตอ ไมมสทธเขยนใบมรณบตร และใบประกอบโรคศลปะดงกลาวใหมอายตอไปอก 15 ป นบแต ค.ศ. 1929

- หามแพทยจนโฆษณาประชาสมพนธ และหามแนะนาการแพทยจนทางหนงสอพมพ - หามนาเสนอขาวในวารสาร หามการโฆษณาทไมเปนวทยาศาสตร - หามตงสถาบนการแพทยจน หลงจากมตดงกลาวผานการพจารณาของทประชม ไดเกดการตอตานจากวงการแพทยและ

เภสชกรรมแผนจนอยางกวางขวาง กลมสมาคมตาง ๆ 132 กลม จาก 15 มณฑล ไดสงตวแทนไปชมนมกนทนครเซยงไฮ กลมผตอตานไดชคาขวญ “เรยกรองการแพทยจน เพอปองกนการรกรานทาง

วฒนธรรม เรยกรองแพทยและเภสชกรจน เพอปองกนการรกรานทางเศรษฐกจ” มการเจรจากบรฐบาลเพอใหยกเลกมตดงกลาว แพทยและเภสชกรแผนจนในนครเซยงไฮนดกนหยดงานครงวนเปนการประทวง โดยไดรบการสนบสนนจากองคกรตาง ๆ เชน สมาคมการคาแหงประเทศจน สมาคมสนคาแหงประเทศ

จน สานกพมพขาวการแพทย และชาวจนโพนทะเลในแถบอษาคเนยไดสงโทรเลขสนบสนนการคดคาน

ครงนดวย การรณรงคคดคานดงกลาวจดขนในวนท 17 มนาคม ค.ศ. 1929 แพทยจนจงถอวนท 17 มนาคม ของทกป เปนวนแพทยจน

ผลของการคดคานอยางกวางขวางทาใหมตดงกลาวไมไดนาไปปฏบต แตกมการดาเนนการ

บางประการ ไดแก - กระทรวงศกษาธการออกคาสง ใหเรยกโรงเรยนการแพทยจนเปนเพยงสถานใหการศกษา

Page 33

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 26

- กระทรวงสาธารณสขเปลยนชอโรงพยาบาลแพทยจนเปนสถานพยาบาล และหามแพทยจน ทางานรวมกบฝายการแพทยแผนปจจบน

- ค.ศ. 1932 รฐบาลมคาสงหามสอนการแพทยจนในระบบโรงเรยน ผลทตามมาทาใหโรงเรยนแพทยจนลดจานวนลงมากมาย ทเหนไดชดเจนคอ ในมณฑล

กวางตง จากเดมมโรงเรยนแพทยจนอยมากกวา 20 แหง คงเหลออยเพยงแหงเดยวใน ค.ศ. 1947 แพทยจนซงประมาณวามอยราว 5 แสนคน แตเพราะการสอบทเขมงวด ทาใหสวนนอยเทานนทสอบผาน

และไดรบใบประกอบโรคศลปะ เชน ในนครเซยงไฮ ระหวาง ค.ศ. 1927-1935 มผสอบไดเพยง 6,000 คน เทานน การแพทยจนในประเทศจนจงเสอมสลายลงตามลาดบ

3) การฟนฟการแพทยจนหลงการสถาปนาจนใหม ระหวางสงครามกลางเมองทยาวนานถง 28 ป เนองจากเขตทฝายคอมมนสตครอบครองอย

ถกปดลอมจากทกดาน การแพทยในเขตนจงตองอาศยการใชประโยชนจากการแพทยจน และไดมการผสมผสานการแพทยตะวนตกมาโดยตอเนอง

หลงการสถาปนาสาธารณรฐประชาชนจน เมอวนท 1 ตลาคม ค.ศ. 1949 รฐบาลจนใหมมนโยบาย “สงคายนาการแพทยจน” ทวประเทศ ตอมา ค.ศ. 1956 ไดจดตงสถาบนสอนการแพทยจนใน

4 เมองใหญ คอ นครปกกง นครเซยงไฮ เมองนานกง และเมองเฉงต และขยายเพมจานวนขนเรอย ๆ ชวงการปฏวตวฒนธรรม รฐบาลมนโยบายกระจายบรการสาธารณสขไปทวประเทศ ดวยการ

สราง “หมอเทาเปลา” ขน มการเสนอคาขวญ “หญาหนงกา เขมหนงเลม สามารถรกษาโรคได” การผลตแพทยดวยนโยบายซายจด ทาใหเกดแนวคด “การรวมแพทยทงสองแผนเขาดวยกน” เพอผลตแพทยแผนใหมใหรทงการแพทยตะวนตกและการแพทยจน แตไมประสบผลสาเรจ เพราะทาใหไดแพทยทไมม

ความรลมลกพอทงสองแผน เมอเขาสยค “สทนสมย” (ค.ศ. 1980) มนโยบายทบทวนการพฒนาการแพทยในประเทศจน

ตงเปาหมายใหมใหม “การคงอยรวมกนของการแพทยจนและการแพทยตะวนตก และการผสมผสาน

ระหวางการแพทยจนกบการแพทยตะวนตก โดยมงเนนใหมการพฒนาพรอม ๆ กน” ปจจบนการแพทยจนมการพฒนาทครบวงจร ทงหลกสตรการเรยนการสอน การใหบรการ

ในโรงพยาบาล และการพฒนายา โดยการแพทยจนและการแพทยตะวนตกมการยอมรบซงกนและกน

และไดรบการยอมรบจากทงรฐบาลและประชาชน

Page 34

ทฤษฎอน-หยาง

27

บทท 2 ทฤษฎอน-หยาง

ความเปนมาของอน-หยาง อน-หยาง (阴阳 Yin-Yang) เปนแนวคดปรชญาของชาวจนทมมาแตโบราณกาล ไดจาก

การสงเกตและคนพบลกษณะทสาคญของธรรมชาต วาสงตาง ๆ ประกอบดวย 2 ดาน ซงขดแยงกน

ตอสกน พงพากน แยกจากกนไมได

รปท 2-1 สญลกษณอน-หยาง สดาแทนอน สขาวแทนหยาง

ทฤษฎอน-หยาง เรมมมาตงแตยคราชวงศโจว (1,000-256 ปกอนครสตกาล) มการกลาวถง อน-หยาง เปนครงแรก ซงถกบนทกในคมภรอจง《易经》และไดรบการปรบปรงแนวคดเรอยมาจนถง

ขดสงสดในยคจนกว (2,476-221 ปกอนครสตกาล) เนองจากทฤษฎอน-หยาง ครอบคลมสงตาง ๆ ไวตงแตโบราณ จงถกนามาใชในวชาการตาง ๆ

เชน พยากรณอากาศ หมอด ภมศาสตร-ฮวงจย ดาราศาสตร คณตศาสตร และการแพทยแผนจนดวย

เรมในสมยราชวงศจนและราชวงศฮน กลาวกนวา ผทจะเขาใจเรองอน-หยางไดด ตองเขาใจคาพดทบนทก

อยในคมภรเนยจงภาคซเวน อนหยางองเซยงตาลน《素问 。阴阳应象大论》กลาววา “สรรพสงลวนถกครอบคลมโดยกฎเกณฑ ลกษณะคสองดานทมการแปรเปลยนมเกดดบเปนพนฐานเปนทพสดาร

แปรเปลยนไปไดเรอย ๆ ไมสนสด” ความสาคญอยทคาวา “ลกษณะค” (天地之道 เทยนตจอเตา) การแปรเปลยน (变化之

父母 เปยนฮวาจอฟหม) และคาวา “เปนทพสดารแปรเปลยนไดเรอยไมสนสด” (神明之府也 เสนหมนจอฝเหยย)

Page 35

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 28

1. ลกษณะคของอน-หยาง ลกษณะคของอน-หยางมสองลกษณะ ดงน

1.1 ลกษณะทตรงขามกน ขดแยงกน สกน (阴阳对立 อนหยางตยล) เชน ทศทางการ

เคลอนไหวสดานนอก สดานบน ไฟ อนรอน ฯลฯ เปนหยาง ทศทางการเคลอนไหวสดานใน สดานลาง สงบนง นา หนาวเยน ฯลฯ เปนอน

1.2 ลกษณะคทพงพาอาศยกนและแยกกนไมได (阴阳互相 อนหยางฮเซยง) คอ ไมวาอนหรอหยาง ไมสามารถแยกกนอยเดยว ๆ ได เมอดานบนเปนหยาง ดานลางตองเปนอน จะมดานบนโดย

ไมมดานลาง หรอมดานลางโดยไมมดานบนไมได ตองมคกนเสมอ อกตวอยางหนงคอ ฝนเกดจากชของ

ดนซงเปนหยาง พานาระเหยขนเปนกอนเมฆแลวตกลงมา ฝนซงเปนมวลคออน จะเหนไดวาวฏจกรของ

การเกดฝน ตองมอน-หยางคกน แยกจากกนไมได ในสมยราชวงศหมงไดกลาวถงอน-หยางเกยวกบการ

พงพาและแยกจากกนไมไดในตาราอกวน อนหยางลน 《医贯。阴阳论》วา “หยางสมพนธกบอน

อนสมพนธกบหยาง ไมมหยางเกดอนไมได ไมมอนหยางกไมเกด” คมภรซเวน อนหยางองเซยงตาลน

《素问 。阴阳应象大论》กลาววา “อนอยในหยางเปนยามเฝา หยางอยนอกเปนผรบใชของอน” ความสมพนธแบบแยกกนไมไดน แพทยผมชอเสยงในสมยราชวงศหมง ชอ จางเจยปน (张

介宾) ไดเขยนไวในตาราเลยจง วนชเลย《类经。运气类》วา “ฟามทนเปนหยาง ในหยางนนมอน

ดนมทนเปนอน ในดนนนมหยาง” ในสมยราชวงศชง หวงเยวยนอว (黄元御) ทไดเขยนไวในตาราซหลงเวยยวน《苏灵微

蕴》วา “อน-หยางแยกกนไมได อวยวะตนทงหาเปนอน แตเกบซอนหยางไว ถาไมมอวยวะตนทงหา

คอยเกบซอนหยางไว หยางกหลดลอยไป สวนอวยวะกลวงทงหกเปนหยาง เปนทสารจงแปรมา ไมมอวยวะกลวงทงหก สารอนจงทเปนอนกไมม จงจะแหงเหอดไป”

ชใหกาเนดเลอด ทาใหเลอดไหลเวยนได เลอดใหชเปนทอาศยอยและทาหนาทบารงช ลกษณะ

การอยรวมกนแบบอาศยพงพากนแยกกนไมไดตองสมดล จงจะอยไดปกตสขไมเปนโรค ถาเกดภาวะทไม

สมดล เชน รางกายมอะไรมากระตนใหตนตวมากเกนไป เกดภาวะหยาง และไมมตวยบยงควบคมให

สมดล ความตนตวเพมขนเรอย ๆ กกลายเปนคนบาไดในทสด ตรงกนขามถาไมมการกระตนใหตนตว

เหลอแตอนเปนสวนใหญ กเปนโรคเศราซม โรคนอนไมหลบหรอนอนเกง หรอผปวยตดยาเสพตดใน

ปจจบน กสามารถอธบายในลกษณะความสมพนธแบบอน-หยางไดเชนกน

Page 36

ทฤษฎอน-หยาง

29

2. การแปรเปลยนของอน-หยาง 2.1 การจาแนกสรรพสงวาเปนอนหรอเปนหยาง เปนสงแนนอน เชน ไฟ มคณสมบตรอน ลอย

ขนบนจดเปนหยาง นามคณสมบตเยน ลงลางเปนอน คณสมบตประจาตวของสรรพสงนเปลยนแปลง

ไมได แตสามารถแปรเปลยนไดในกรณเปรยบเทยบ เชน ฤดใบไมรวง ซงมอากาศเยน เมอเปรยบเทยบกบฤดรอน จงจดเปนอน แตถาเปรยบเทยบกบฤดหนาวซงเยนกวาฤดใบไมรวงกจดเปนหยาง

2.2 อนหรอเปนหยาง สามารถแบงเปนอน-หยางไดอก นนคอ อน-หยาง แปรเปลยนไปโดยแบง

ไปไดเรอย ๆ ไมสนสด ตวอยางเชน กลางวนกบกลางคน กลางวนเปนหยาง กลางคนเปนอน ในคมภรซ เวน จนกยเจนเอยนลน《素问。金贵真言论》ไดอธบายวา “ในอนมหยาง ในหยางมอน” ดงน

“ ชวงเชาตรรงสาง จนถง เทยงวน เปนหยางในหยาง ชวงเทยง จนถง เยน เปนอนในหยาง ชวงเทยงคน จนถง ไกเรมขน เปนอนในอน ชวงไกเรมขน จนถง เชาตรรงสาง เปนหยางในอน”

ทานองเดยวกน รางกายคนกแบงเปน อน-หยางได อวยวะตนเปนอน อวยวะกลวงเปนหยาง

หวใจและปอดอยสวนบนของรางกาย จดเปนหยาง หวใจเปนธาตไฟจงจดเปนหยางในหยาง ปอดเปนธาต

ทองจงจดเปนอนในหยาง ตบและไตอยสวนลางของรางกายจดเปนอน ตบมลกษณะแกรงจดเปนหยาง

ในอน ไตเปนธาตนาจงจดเปนอนในอน มามอยตรงกลางของรางกายถงเขตอนพอดจดเปนอน การแปรเปลยนของอน-หยางแบงไดไมสนสด จงเปนคาอธบายของคาวา “อะไรอยภายใตฟา

ดนนนเปนแบบน” ดงมกลาวในคมภรซเวน อนหยางหลเหอลน《素问。阴阳离合论》วา “อน-หยาง

นนจากสบขยายไดเปนรอย เปนพน เปนหมน ขยายไปเรอย ๆ จนนบไมถวน ความจรงมาจากหนง” 2.3 อน-หยาง เพม-ลด แปรสภาพ รางกายคนในเวลากลางวนจะถกกระตนใหพรอมทางานจดเปน

ภาวะหยาง แตกลางคนรางกายจะถกควบคมใหพกผอนอยในภาวะอน พอใกลรงภาวะหยางจะคอย ๆ

เพมขนและรางกายกจะเรมถกกระตนใหพรอมทางาน หยางเพมอนลด (阴消阳长 อนเซยวหยางฉาง) ในทางตรงขามเมอพระอาทตยตกดน หยางจะลดอนจะเพม (阳消阴长 หยางเซยวอนฉาง) เปนเชนนรางกายจงจะสมดล ซงแสดงวาอนและหยางคอยควบคมแปรเปลยนไปมาเรอย ๆ ถาผดปกตไปจะเกด

ภาวะอนหรอหยางแกรง หรอ อนหรอหยางพรอง และถาแกรงหรอพรองถงระดบสงสด อน-หยางอาจจะ

แปรสภาพได เชน ฤดใบไมผลจนถงฤดรอน อากาศจะอนไปจนถงรอนสด แลวกเรมแปรสภาพเปนฤด

Page 37

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 30

ใบไมรวง อากาศจะเยนและฤดหนาวอากาศจะเยนสด แลวกลบมาเปนอากาศอนรอนในฤดใบไมผลอก

ตองมคาวาระดบสงสดจงมการแปรสภาพ ดงในคมภรซเวน อนหยางองเซยงตาลน《素问。阴阳应

象大论》กลาววา “หนาวสดเกดรอน รอนสดเกดหนาว” “อนสดเกดหยาง หยางสดเกดอน” การ

แปรสภาพของอน-หยางในทางคลนก เชน การกระตนเปนหยาง ถากระตนถงขดสงสดแลวจะกลายเปน

ถกกดหรอถกกดยบยงเปนอนจะกลายเปนโรคซมเศรา ตรงกนขามถาถกกดถงขดสงสดกกระตนใหอาละวาด

ได (โรค mania) คนไขทตดเชอโรคหดเปนพษไขสงมากถงขดสงสด ไขลดตวเยน หนาซด ขาชาเยน

เหงอออกมาก กคอสภาพหยางแปรเปลยนเปนอน

3. ซานอนซานหยาง (三阴三阳) อน-หยางนนแบงมาจากหนงคอ ไทจ (太极) เรมแรกแบงจาก ไทจเปนอนหยาง แลวแบง

เปน 4 เรยก ซอเซยง (四象 ) ซงจะมแตเสาอน เสาหยาง ไทอน ไทหยาง โดยแบงตามหลกการวา

ตรงไหนมชมากหรอนอย ตอมามการแบงยอยลงไปตามปรมาณชมากนอยเปน หยางมเสาหยางเปน 1

หยาง ไทหยางเปน 2 หยาง หยางหมงเปน 3 หยาง หยางหมงมชมากสด อนมจเหวยอนเปน 1 อน เสา

อนเปน 2 อน ไทอนเปน 3 อน ไทอนมจานวนอนมากทสด เสนอนม 3 เสน เสนหยางม 3 เสน รวมกนเปน 6 เสน ซงไดถกพฒนาเปนวชา ลวจงเปยนเจง《六经辨证》 ซงเปนวธทใชพเคราะหรกษาโรคทดมากวธหนง

การจาแนกอน-หยาง การแพทยแผนจนไดจาแนกอน-หยาง ดงน

1. แบงรางกายและเนอเยอโครงสราง

หยาง อน อวยวะภายนอก ขาแขนดานนอก อวยวะภายนอก ขาแขนดานใน อวยวะภายใน หวใจ ปอด อยดานบน อวยวะภายในมาม ตบ ไต อยดานลาง ช พลงงาน ไมมรป เลอด ของเหลวในรางกาย (津液 จนเยย) มรป

Page 38

ทฤษฎอน-หยาง

31

2. แบงตามหนาทสรรวทยา

หยาง อน ขนบน ลงลาง

ออกนอก เขาใน กระตน กดยบยง ใหความรอนอน ใหความหนาวเยน ขบเคลอน ใหความชน (นง) อรป (พลงงาน) มรป

3. แบงตามอาการแสดงของโรค

หยาง อน ไขรอน หนาว

จตตนเตน จตหงอยเหงา อจจาระแหง อจจาระเหลว ปสสาวะสน เหลองเขม ปสสาวะใสขาว สหนาสวาง มเงา สหนามด หมองคลา เสยงดง เสยงสง เสยงคอย เสยงตา

ชพจรลอย ใหญ ลน เรว แกรง ชพจรจม เลก ฝด ชา พรอง

4. แบงตามอทธพลหรอปจจยตาง ๆ ทกอใหเกดโรค (邪气 เสยช)

หยาง อน แหง ลม ชน ไฟ (รอน) หนาว (เยน) เสยชหยาง (เปนอนตรายตอ อนและนาของรางกาย)

เสยชอน (เปนอนตรายตอ หยางชของรางกาย)

แหงรอน แหงเยน

กบคากลาววา “หยางเกน เปนโรคอน อนเกน เปนโรคหยาง”

Page 39

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 32

5. แบงตามรสและฤทธของยา (4 ฤทธ 5 รส)

หยาง อน

ฤทธรอน ฤทธเยนจด

ฤทธอน ฤทธเยน รสเผด รสขม รสหวาน รสเปรยว รสเคม

การแปรเปลยนไปสโรคพยาธ ความสมบรณของอน-หยางในรางกาย มความสาคญตอสขภาพไมวาจะเปนความสมดลระหวาง

สวนบนหรอสวนลางของรางกาย หรอ ระหวางภายในหรอภายนอกรางกาย หรอระหวางพลงงานชนอก

หรอพลงงานชในรางกาย หรอ ระหวางชกบมวล ถาความสมดลเสยไปกปวยเปนโรค แมโรคตาง ๆ จะ

ซบซอนเพยงใด กมวธรกษาโดยปรบสมดลของอน-หยางในรางกาย การเสยสมดลม 2 แบบ ดงน

1. อนหรอหยางแกรง (阴阳偏盛 อน-หยางเพยนเซง) อนหรอหยางแกรง หมายถง ภาวะทอนหรอหยาง ดานใดดานหนงเกดแกรงขนมาขมดาน

ตรงขามทาใหเกดโรค เชน เสยชทเปนหยางเขาสรางกาย อนและเยย (นาจะถกกระทบ เสยชทเปนหยาง

มลกษณะรอน ภาวะรางกายจะมหยางเพมขน มอาการรอน) แตถาเสยชเปนอน มลกษณะเยนเขาสรางกาย

ความเยนจะเพมขน ทาลายหกลางหยางลง จะมอาการของความหนาวเยน ดงในคมภรซเวน อนหยางอง

เซยงตาลน (素问 。阴阳应象大论) อธบายวา “อนแกรงเปนโรคหยาง หยางแกรงเปนโรคอน อน

แกรงจกหนาว หยางแกรงจกรอน” สรปคาวา “โรคหยาง” หมายถง สญเสยหยางช โรคอนหมายถง สญเสยอนและเยย 2. อนหรอหยางพรอง (阴阳偏虚 อน-หยางเพยนซว)

อนหรอหยางพรอง หมายถง ภาวะทอนหรอหยาง ดานใดดานหนงขมหรอยบยงดานตรงขาม

ไมอย ทาใหเกดโรคขน ตวอยางเชน อนพรองหยางเกน หยางพรองอนเกน อนพรองจะรอน หยางพรอง

จะหนาว สาหรบอนพรองหยางแกรง เนองจากอนทพรองจะทาใหมอาการรอน คอแหง ปากแหง อจจาระ

แขงแหง เมอไฟลอยขนขางบนแกมจะแดง มเหงอออกและรอนวนละสองครงเปนเวลา เรยก เฉาเยอ (潮热) ลนแดงฝานอย ชพจรเลกเรว สาหรบกรณ หยางพรองอนแกรง หยางพรองจะทาใหหนาว

Page 40

ทฤษฎอน-หยาง

33

จตใจหอเหยวและไมมแรง กลวหนาว ปลายมอเทาเยน อจจาระเหลว ปสสาวะมากนานสขาว ลนอวนซด

ชพจรพรอง ออนแรง การใชหลกอนหยางในการปองกนและรกษาโรค

อนหยางตองอยคกนไมแยกจากกน ตองพงพาอาศยกน ถาอนหรอหยางอยางใดอยางหนง

พรองไป เชน ถาอนพรองพรองระดบหนงจะทาใหหยางพรองดวย และในทานองเดยวกน ถาหยางพรอง

ถงระดบหนง จะไมสามารถเกดอนได และตอไปพรองทงค เรยก อน-หยางเหลยงซว (阴阳两虚) ถาอนหรอหยางพรองจนหมด ชวตอยไมได หยางหมดไป เรยก หยางทวอ (阳脱) อนแหงไป เรยก อนเจย (阴竭)

แพทยผมชอเสยงในสมยราชวงศหมง ชอ จางเจยปน (张介宾) ไดเขยนไวในตาราจงเยวยฉวนซ ซนลวปาเจน《景岳全书。新六八阵》ไดมการบนทกถงวธรกษาวา “การรกษาเสรมหยางทด ใหเพมยาอนเขาไป การรกษาเสรมอนทดนนใหเพมยาหยางเขาไป” วธนเรยกวา “ใชอนเพอเสรมหยาง ใชหยางเพอเสรมอน” ตารบยาทมชอเสยงของทาน คอ อวกยหวาน (右归丸) โดยใช สต (熟地) ซงเปนตวยาเสรมอนใสในตารบยาเสรมหยาง เพอเพมประสทธภาพของตารบยา และในตารบยา จวอกยหวาน (佐归丸) ใสตวยาเขากวางในตารบยาเสรมอน เพอเพมประสทธภาพของตารบยาเสรมอน ซง

แสดงถงความสมพนธของอน-หยางตามหลก “ในอนมหยาง” และ “ในหยางมอน”

Page 41

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 34

บทท 3 ทฤษฎปญจธาต

กาเนดทฤษฎปญจธาต ปญจธาต (五行 อสง) เปนทฤษฏเกาแกของจน บรรยายถงวตถทงหลายในจกรวาลประกอบดวย

ลกษณะของ ไม ไฟ ดน ทอง นา เปนพนฐาน มการใหกาเนดเกอกล ขมยบยงระหวางลกษณะทงหา

เพอใหระบบภายในหรอระหวางระบบอยไดอยางสมดล ทฤษฎปญจธาตภายหลงไดแพรหลายเขาสการแพทย

แผนจน ใชในการอธบายถงสรรวทยา การเกดโรค และการปองกนรกษาโรค ความเปนมาของปญจธาต

ปญจธาต พฒนาจาก “5 ทศ (五方 อฟาง) 5 แบบ (五节 อเจย) 5 ดาว (五星 อซง) และ 5 พร (五材 อไฉ)”

ในสมยราชวงศซาง (商朝) จากการเซนไหวขอฝนในทศตาง ๆ เกดการกาหนด “5 ทศ” ขน

โดยมทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก ทศเหนอ และทศตรงกลาง ซงหมายถง ทอยของประชาชนตอ

แนวคดน เรมสงเกตถงผลกระทบของภมอากาศและอณหภมตอผลตผลทไดจากการเพาะปลก ไดแปร

ภมอากาศ เปน “4 ฤด” และ “5 แบบ” ตอมามนกปราชญคนพบดาวนพเคราะห 5 ดวง ทสามารถ

มองเหนดวยตาเปลา ตงชอดาว นา ทอง ไฟ ไม ดน คอ ดาวพธ ดาวศกร ดาวองคาร ดาวพฤหส และ

ดาวเสาร และเชอวาการโคจรของดาว 5 ดวงนอยางปกตเปนระเบยบ มอทธผลตอพลงงานและสสารบน

โลก และสมพนธกบภมอากาศและฤดกาลทง 4 ในสมยของจกรพรรดหวงตไดจดทาปฏทนดวงดาว เรมใชคาวา “อซง” และเชอกนวาการโคจรของดวงดาว 5 ดวง ในปใดถาเปนไปตามปกต ปนนผลผลตของ

เกษตรกรจะรงเรอง ในยคชนชวจนกว มบนทกใชคา “อไฉ (五材)” หมายถง ธาตไม ธาตไฟ ธาตดน

ธาตนา ธาตทอง และถอวาธาตทง 5 เปนสงจาเปนขนพนฐานในการดารงชวต ไดมาจากพลงงานและสสาร

จากฟาดน จาก 5 ทศ 5 แบบ และ 5 ดาว นกปราชญไดสงเกตอทธพลของอากาศ การเปลยนแปลงของ

ผลผลต การโคจรของดวงดาว จนทาใหกาเนดคาวา “อสง (五行)” ขนมาและคอย ๆ คนพบลกษณะความสมพนธพเศษ คอ “การขม หรอ การยบยง (相克 เซยงเคอ)” เชน ไฟชนะทอง หรอ ไฟขมทอง

นาชนะไฟ หรอ นาขมไฟ และสงเกตจากลกษณะภมอากาศ เชน ลม (ไม) ชนะความชน ความชน (ดน)

ชนะความหนาว ความหนาว (นา) ชนะความรอน ความรอน (ไฟ) ชนะความแหง ความแหง (ทอง) ชนะ

Page 42

ทฤษฎปญจธาต

35

ลม ทาใหเกดคาวา ไมขมดน ดนขมนา นาขมไฟ ไฟขมทอง ทองขมไม เปนหลกการการขมของปญจธาต

เกดขน จากการสงเกตเรอง ฤดกาลภมอากาศพบวา ฤดใบไมผลตนไมเรมเกดขนมา ฤดใบไมผลค

กบไม คกบการเกด เรยกสน ๆ วา ฤดใบไมผลเกดไม (春生木) ฤดรอนตนไมเจรญเตบโต (夏长火) ไฟทาใหเจรญเตบโต กลางฤดรอนผลไมสก (夏长化土 ) ฤดใบไมรวงตองเกบเกยว (秋收金 ) ฤดหนาวมการหลกเรน จาศล (冬团藏水) จะเหนไดวา ฤดใบไมผลมการเกด โตในฤดรอน สกในกลางฤด

รอน รวงโรยในฤดใบไมรวง และเรนจาศลในฤดหนาว เปนลกษณะเกอหนนกนใหกาเนด เกดคาพดวา

“ฤดใบไมผลเกด ฤดรอนเจรญเตบโต ฤดใบไมรวงโรย และฤดหนาวเรน” (春生, 夏长, 秋收, 冬藏) และไดหลกวา ไมใหกาเนดไฟ ไฟใหกาเนดดน ดนใหกาเนดทอง ทองใหกาเนดนา นาใหกาเนดลม เปน

หลกการของปญจธาตในแงการใหกาเนดเกอกล (相生 เซยงเซง)

1. ลกษณะเฉพาะตวของปญจธาต กอนราชวงศจนมการบนทกลกษณะพเศษเฉพาะตวของปญจธาตไว ดงน

ธาตไม - งอตรงเหมอนกงไม มหวงอตรงเปนปลอง - แผกระจายเหมอนกงไมยดสาขากระจายออกไปเรอย ๆ - กระจายออกดานนอก - ความหมายคอ งอ ยด ไดแก ตบ ถงนาด เอน ธาตไฟ - ใหความอบอน - ความรอนลอยขนบน - ไดแก หวใจ ลาไสเลก ธาตดน - ใหกาเนดแกสรรพสง - ดนเปนมารดาของสรรพสง ทกอยางมาจากดน - ดนเปนสงทสรรพสงตองกลบคนส - สงกดอยไดกบ 4 ธาตทเหลอ - ไดแก มาม กระเพาะอาหาร กลามเนอ ธาตทอง - สามารถแปรสลายแยกออกจากกน เชน แยกทองออกมาจากแรดน - สามารถแสดงความแขงแกรงของโลหะ - ดดซบสารบรสทธ ทศทางกระจายและลง - ไดแก ปอด และ ลาไสใหญ

Page 43

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 36

ธาตนา - จาศล หลกเรน เกบซอน - ใหความชมชน - ทศทางลงลาง - หนาวเยน

2. การจาแนกสรรพสงใหเขากบธาตทง 5 ตารางท 3-1 แสดงความสมพนธระหวางปญจธาตกบสรรพสง

สรรพสง ไม ไฟ ดน ทอง นา อวยวะตนทง 5 ตบ หวใจ มาม ปอด ไต

อวยวะกลวงทง 6 ถงนาด ลาไสเลก กระเพาะอาหาร ลาไสใหญ กระเพาปสสาวะ เนอเยอ เอน หลอดเลอด กลามเนอ ผวหนง กระดก อวยวะรบสมผส ตา ลน ปาก จมก ห เสยง ตะโกน หวเราะ รองเพลง รองไห ครวญคราง อารมณ โกรธ ดใจ กงวล ครนคด เศรา กลว ฤดกาล ใบไมผล ฤดรอน ปลายฤดรอน ใบไมรวง หนาว ทศ ตะวนออก ใต กลาง ตะวนตก เหนอ สภาพอากาศ ลม รอน ชน แหง เยน ส เขยว แดง เหลอง ขาว ดา รส เปรยว ขม หวาน เผด เคม

ของเหลว นาตา เหงอ นาลาย (ใส) นามก นาลาย (ขน) ความสมบรณ เลบ สหนา รมฝปาก เสนขน เสนผม กลน หน ไหม หอม เนา บด

ตวอยางเชน - อารมณกลว ตกใจมาก ๆ จะมผลตอทวารหนก หรอทวารเบาอาจมผลทาใหอจจาระราด หรอ ปสสาวะราดได

- คนทเครยดมากเปนเวลานาน ๆ ครนคดมาก มกไมรสกหวขาวและจะมผลตอมาม - คนทโกรธรนแรงจะมใบหนาเขยวหมองคลา - คนทมเสนผมดกดา จะสะทอนถงการทางานของไตยงดอย - ไตจะถกความเยนกระทบในทศเหนอ - ปลายลนมสแดงจา ๆ จะสะทอนถงปญหาทหวใจและหลอดเลอด

Page 44

ทฤษฎปญจธาต

37

ความสมพนธระหวางปญจธาต 1. ความสมพนธระหวางปญจธาตแบบปกตและปญจธาตแบบผดปกต ตามธรรมชาตเพอใหเกดความสมดลจะมการใหกาเนด (สรางหรอเกอกล) และการขม (ทาลายหรอยบยง) ในรางกายคนกเหมอนกนจะมทงการสงเสรมและยบยง ไมใหมากเกนไปเพอใหรางกายสมดล

รปท 3-1 แสดงภาพการใหกาเนดและการขมของปญจธาต

เสนประ แสดงการสราง เสนทบ แสดงการขม

1.1 ความสมพนธระหวางปญจธาตแบบปกต

1.1.1 การใหกาเนด การสราง การเกอกล (相生 เซยงเซง) หมายถงการชวยเหลอเกอกลใหเตบโต หนนใหกาวหนา ใหเกดกาเนดขน ไม ไฟ ดน ทอง นา ไม

เปนวฏจกรวงจรเชนนไปเรอย ๆ ทกธาตในปญจธาต เปนทงผใหกาเนด และ ผถกใหกาเนด

เหมอนแมใหกาเนดลก เชน - ไมในปาเสยดสกนเกดไฟ - ไฟเมอมอดกลายเปนเถาถาน (ดน) - ดนเปนแหลงสรางทกอยาง เชน โลหะทอง - ทองเมอนามาแปรสภาพเกดเปนของเหลว (นา) - นาจะมาหลอเลยงใหตนไม (ไม) เจรญงอกเตบโต

ไฟ (หวใจ) นา (ไต)

ทอง (ปอด) ดน (มาม)

ไม (ตบ)

Page 45

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 38

1.1.2 การขม การยบยง การทาลาย (相克 เซยงเคอ) การขมกนจะขมกนโดย เวน 1 ธาต

เชน ไมกาเนดไฟ ไมไมขมไฟ แตจะไปขมดน เชน - ไมขมดน คอ ไมยดดนไวเพอไมใหดนพงทลาย จงสมดล - ดนขมนา คอ แนวดนกนนาได ดดซบนาไว - ทองขมไม คอ โลหะลมไมไมใหไมมากเกนไป - นาขมไฟ คอ นาดบไฟไมใหลกลามได - ไฟขมทอง คอ ไฟทาใหโลหะออนตวลง

1.2 ความสมพนธระหวางปญจธาตแบบผดปกต 1.2.1 ขมเกน (相乘 เซยงเฉง) หมายถง ภาวะทแขงแกรง รงแก ขมเหง ออนแอ หรอ ม

การขมมากกวาปกต การขมเกน ม 2 แบบ เชน ขณะทไมขมดนมากเกนไป เพราะเหตไมแกรงเกน ภาวะ

นเรยกวา ไมแกรงเกนขมดน ทาใหเกดโรคแกรง อกแบบหนงคอ ดนออนแอมากเกนไป ไมเลยขมเกนได

เรยกวา ดนพรองไมเลยขมเกนทาใหเกดโรคพรอง 1.2.2 ขมกลบ (相侮 เซยงอ) หมายถง ปญจธาตทถกขมปกต ขมสวนทศกลบไป เชน ปกต

ทองขมไม แตในกรณผดปกต ไมไมยอมใหทองขม แตกลบขมทองสวนกลบ และม 2 ลกษณะ คอ

แบบหนง แรงขมปกตไมเพยงพอ เชน ทองออนแอไมมแรงขมไมไดตามปกต ไมเลยขมกลบ เรยกวา ทอง

พรองไมเลยขมกลบ (金虚木侮 จนซวมอ) อกแบบหนงปญจธาตทถกขมแขงแกรงเกนไป เชน ไม

แกรงไมยอมใหทองขม ซากลบขมสวน เรยกวา ไมแกรงเกนขมทองสวนกลบ (木旺侮金 มวางอจน) การขมเกนและขมกลบสามารถเกดไดในเวลาเดยวกน เชน ไมแกรงเกนขมดน ขณะเดยวกน

กขมทองดวย ความผดปกตทเกดจากปญจธาต ทสมพนธกนแบบแมลก ม 2 แบบ ดงน

แบบท 1 แมปวยกระทบถงลก (母病及子 หมปงจจอ) เมอมอวยวะตนอนใดอนหนงของแมเกดปวยจะกระทบถงอวยวะตนของลก เชน

ตบ (ไม) เปนโรค จะกระทบถง หวใจ (ไฟ) หวใจ (ไฟ) เปนโรค จะกระทบถง มาม (ดน)

แบบท 2 ลกปวยกระทบถงแม (子病犯母 จอปงฟานหม) หมายถง เมออวยวะตนของลกปวย จะกระทบถงอวยวะตนของแม เชน

ตบ (ไม) เปนโรค จะกระทบไปถง ไต (นา) ไต (นา) เปนโรค จะกระทบไปถง ปอด (ทอง)

Page 46

ทฤษฎปญจธาต

39

2. ความสมพนธระหวางปญจธาตกบอวยวะตน จากทฤษฎปญจธาตจะเหนไดวา ความสามารถของหนาทอวยวะตน นอกจากจะขนกบอวยวะตน

นน ๆ แลว ยงขนกบอวยวะตนทมาใหกาเนดสรางเกอกล หรอ อวยวะตนทมาขม 2.1 ความสามารถของหนาทขนกบอวยวะตนทสราง

2.1.1 การสรางไฟ ตบ (ไม) ใหกาเนดหวใจ (ไฟ) ตบมหนาทเกบเลอดเพอมาเกอกลหลอเลยงหวใจ เพอฉดไปเลยงทวรางกาย เรยกวา ตบ (ไม) สรางไฟ (หวใจ)

2.1.2 การสรางดน หวใจ (ไฟ) ฉดเลอดไปเลยงมาม (ดน) ใหความอบอน พลงงานแกมาม

(ดน) เรยกวา หวใจ (ไฟ) สรางมาม (ดน) 2.1.3 การสรางทอง มามสรางเลอดและจงสงไปใหปอด (ทอง) เรยกวา มาม (ดน) สรางปอด

(ทอง) 2.1.4 การสรางนา ปอด (ทอง) จะเกอกลหนนอนของไต (นา) หรอกลาวไดวา ปอดเปน

ตนนา ซงชวยใหไตอนสามารถยบยงไตหยางใหอยในภาวะสมดล เรยกวา ปอด (ทอง) สรางไต (นา) 2.1.5 การสรางไม สารจาเปนของไต คอ จง (精) จะแปรสภาพไปเปนเลอดในตบ (ไม)

เรยกวา ไต (นา) สรางตบ (ไม) 2.2 ความสามารถของหนาทอวยวะตนขนกบอวยวะตนทขม

2.2.1 ไม (ตบ) ขมดน (มาม) คอ ตบมหนาทควบคมการไหลเวยนของพลงชของมาม ใหอย

ในภาวะปกต ไมใหชของมามตดขด 2.2.2 ดน (มาม) ขมนา (ไต) คอ มามขบความชนและนาไดปกต จะมผลใหไตขบนาปกต

ไมเกดการคงของนา 2.2.3 นา (ไต) ขมไฟ (หวใจ) คอ อนของไตไปควบคมไฟของหวใจไมใหมากเกนไป 2.2.4 ไฟ (หวใจ) ขมทอง (ปอด) คอ ไฟของหวใจสามารถควบคมไมใหชของปอดกระจาย

มากเกนไป 2.2.5 ทอง (ปอด) ขมไม (ตบ) คอ ชของปอดทกระจายและลงลางจะขมชของตบไมใหขน

บนมากไป

3. การขมผดปกตกบการเกดโรค เมอมองสรระของรางกายโดยองครวม จะเหนวาอาการของโรคทเกดขนนน เปนผลรวมของ

ความสมพนธระหวางปญจธาต ซงเกดไดในกรณทการสรางผดปกต หรอ ในกรณทมการขมเกน

Page 47

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 40

3.1 อาการทเกดจากการสรางทผดปกตระหวางปญจธาต ทเรยกวา แมลกถายทอดอาการให

กน ม 2 แบบ ดงน

แบบท 1 แมปวยกระทบถงลก เมออวยวะของแมพรอง อวยวะของลกกจะพรองตามทาให

เกดภาวะพรองทงแมและลก ตวอยางเชน เมอไตพรองมผลใหสารจงและเลอดของตบไมเพยงพอ หรอ

เมออนของไตไมเพยงพอไมสามารถไปหลอเลยงอนของตบ จนเกดภาวะอนของไตและตบทงคพรอง เปน

เหตใหเกดภาวะตบแกรงเกน นาไมสามารถหลอเลยงเกอกลตบ มอาการอนของตบและไตพรองเปน

สาคญ อกตวอยางทแมปวยกระทบถงลกคอ ตบเปนอวยวะแมเกดแกรงเปนไฟ กระทบถงหวใจ (ไฟ)

อวยวะลก ทาใหเกดภาวะไฟของตบและหวใจแกรงทงค แบบท 2 ลกปวยแมปวยตาม สวนใหญเมอลกมอาการพรองแมจะมอาการพรองตาม เรยกวา

จอเตาหมช (子盗母气) อวยวะของลกอาจจะแกรงหรอพรองกได เชน อนของไตพรอง ทาใหอนของ

ปอดพรองตาม เกดอนของไตและปอดพรอง หรอ ไฟของตบแกรงจนทาใหอนของไตพรอง กลายเปน

โรคอนของไตพรอง ไฟของตบแกรง ซงเปนโรคทมทงแกรงและพรองอยดวยกน โรคทเกดจากแมกระทบ

ถงลกจะมากกวาโรคทเกดจากลกกระทบถงแม

3.2 อาการทเกดจากการขมทผดปกตระหวางปญจธาต ม 2 แบบ ดงน แบบท 1 แบบขมเกน เชน ไม (ตบ) แกรงเกนขมดน (มาม) ทาใหมอาการของชตดขดสงผล

ตอการทางานของมาม เกดอาการแนนลนป ทองอด ปากขม เรอเปรยว อจจาระเหลว หรอ ตบ (ไม) ขมมาม (ดน) ทพรอง มอาการของมามและกระเพาะอาหารออนแอ ไมสามารถทนตอการขมของตบ เกด

อาการเวยนศรษะ ไมมแรง อาหารไมยอย เรอแนน อดอดชายโครง ทองเสย ถายเหลว เปนตน

แบบท 2 แบบขมกลบ เชน ปกตทอง (ปอด) จะขมไม (ตบ) แตถาตบแกรงมากจนขมสวนทองปอดกลบ เรยกภาวะนวา ไมแกรงขมทองกลบ พบมอาการของไฟตบ หงดหงด ขโมโห หนาแดง ตา

แดง แนนหนาอก ไอมาก เสมหะมเลอด โรคทเกดจากการขมกลบจะเบากวาโรคทเกดจากการขมเกน

หลกการใชปญจธาตในการรกษาโรค

1. แกรงใหทอน พรองใหเสรม 2. ใหเนนรกษาอวยวะทถกกระทบกอน เชน ไมแกรงขมดนเกนไป การรกษานนตองบารงเสรม

มามใหแขงแรงกอน เมอมามแขงแรงทนการขม โรคกจะหายโดยงาย

Page 48

ทฤษฎปญจธาต

41

3. พรองใหบารงแม แกรงใหทอนลก เชน อนของไตและตบพรองทงค การรกษาไมเพยงแตจะรกษาอนของตบเทานน ยงตองบารงเสรมอนของไตดวยเพราะเปนอวยวะแมของไมตบ อกตวอยางคอ การใช

จดอนก ซงเปน เหอเชย จดนา ของเสนเสาอนไต ขา และจดชวเฉวยนซงเปนจดนาของเสนจเหวยอนตบ

ของขา ในการรกษาอนของไตและตบพรองทงค 4. การรกษาโรคโดยใชอารมณของปญจธาต คมภรเนยจงภาคซเวน อนหยางองเซยงตาลน

《素问 。阴阳应象大论》กลาววา “คนมอวยวะตนทงหา สรางชหาอยางใหเปน โกรธ ดใจ

กงวล (ครนคด) เศรา และกลว” อารมณโกรธจะมผลไมดตอตบ อารมณดใจจะมผลไมดตอหวใจ อารมณ

ครนคดกงวลจะมผลไมดตอมาม อารมณเศราจะมผลไมดตอปอด อารมณกลวจะมผลไมดตอไต อารมณ

โกรธชนะครนคดกงวล อารมณดชนะความเศรา ความกลวชนะความดใจ ความเศราชนะความโกรธ

อารมณครนคดกงวลชนะความกลว เปนไปตามลกษณะความสมพนธระหวางปญจธาตในแงอารมณ แพทยผมชอเสยงในสมยราชวงศจนเหวยน ชอ จางจอเหอ (张子和) ไดใชอารมณปญจธาต

ในการรกษาโรคทเกดจากอารมณโดยวธการขมกลบ ดงน “ใชความเศรารกษาความโกรธ โดยพดใหเกดความรสกเศรา ใชความดใจรกษาความเศรา โดยพดใหเกดความสนกทะลง ใชความกลวรกษาความดใจ โดยพดใหเกดความกลวความตาย ใชความโกรธรกษาความกงวลครนคด โดยพดดถก ดหมน ดแคลน ใชความกงวลครนคดรกษาความกลว โดยพดใหคด”

ขอพงระวงเกยวกบการใชปญจธาต หลกปญจธาตเปนเพยงวธหนงของการแพทยแผนจน ยงมความรในการวนจฉยรกษาทดอนอก

เชน ความรเกยวกบเรอง จงฝเปยนเจง ชเสวยเปยนเจง ลวจงเปยนเจง ไมควรใชปญจธาตวธเดยวใน

การวนจฉยโรค เพราะบางครงมความไมเหมาะสมอยางยง ตวอยางเชน ถาอนของไตพรอง การใชวธ

เสรมอนเพอรกษาอนของไตจะไมนยม เพราะยาอนทใชรกษาอนของไตพรองนน เปนยาออนเกนไป หรอ

การจะอาศยหลกความสมพนธแมลก คอ บารงหยางของหวใจ เพอใหเกดการเสรมมาม ใหเกดหยางช

ตาม กไมใชวธทนามาใชรกษาในทางปฎบต เพราะสามารถรกษาไดดกวาโดยใชความรในเรอง มงเหมน

(命门) มาอนหยางของมาม ฉะนนในการรกษาจะตองเลอกวธทเหมาะสมเปนหลก

Page 49

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 42

บทท 4 ทฤษฎอวยวะภายใน

จงเซยงเสวยซว (藏象学说) หรอ ทฤษฎอวยวะภายใน เปนวชาทวาดวยอาการแสดงทาง

สรรวทยา หรอ พยาธวทยา ซงบอกถงภาวะของอวยวะทซอนอยภายในรางกาย

สมยโบราณการแพทยแผนจนไดจดกายวภาคศาสตร สรรวทยา และพยาธวทยาเขาดวยกน

ดงนน กายวภาคศาสตรของการแพทยแผนจน จงมเนอหาความรดานกายวภาคศาสตรของการแพทย

แผนตะวนตก เชน กลาวถงปอด มาม หวใจ ไต ตบ เหมอนกน แตจะแตกตางกนทหนาทของอวยวะ

การแพทยแผนจนไดจดใหวชาสรรวทยาและพยาธวทยากลาวรวมถงอวยวะ ทาใหหนาทของอวยวะใน

การแพทยแผนจนมมากกวาในการแพทยแผนตะวนตก ตวอยางเชน หวใจ ทางการแพทยแผนจนนอกจาก

จะมหนาทเชนเดยวกบการแพทยแผนตะวนตกแลว ยงทาหนาทควบคมจตใจดวย (神志 เสนจอ) กลาวคอ ไดครอบคลมถงบางสวนของระบบประสาทในการแพทยแผนตะวนตก นอกจากนนการแสดงออกซงความ

แขงแรงของหวใจสามารถสงเกตไดจากใบหนา เนองจากหวใจเปดทวารทลน ความสมบรณจงอยทใบหนา

เปนตน

จงเซยงเสวยซวไดกลาวถงสรรวทยาและพยาธวทยาของจงฝ (脏腑) เปนพนฐาน คาวา “จงฝ” จงใชเปนคาแทนของอวยวะภายใน (内脏 เนยจง) อวยวะภายในแบงเปน 3 กลม ดงน

1. อวยวะตน (脏 จง) ม 5 ชนด ไดแก หวใจ ตบ มาม ปอด และไต

2. อวยวะกลวง (腑 ฝ) ม 6 ชนด ไดแก ถงนาด กระเพาะอาหาร ลาไสเลก ลาไสใหญ

กระเพาะปสสาวะ และซานเจยว

3. อวยวะกลวงพเศษ (奇恒之腑 ฉเหงจอฝ) ม 6 ชนด ไดแก สมอง ไขกระดก กระดก

เสนเลอด ถงนาด และมดลก

ลกษณะพเศษของหนาทของอวยวะตน และอวยวะกลวง คอเกบและแปรสภาพ อวยวะภายใน

ทาหนาทเปนสถานทเกบสารจาเปนเพอหลอเลยงรางกาย อวยวะกลวงเปนสถานทเปลยนผานของสารอาหาร

เพอการดดซมสารจาเปนแกรางกาย

อวยวะกลวงพเศษ เปนอวยวะทมลกษณะโครงสรางทแตกตางจากอวยวะตน แตมหนาทเหมอน

อวยวะตน คอ ใชเกบสารจง แตเนองจากรปรางและหนาทไมเหมอนอวยวะกลวง ไมสมผสกบอาหารและ

นาทกนเขาไป คลายกบอวยวะทมโครงสรางมดชด จงไดชอวา อวยวะกลวงพเศษ คมภรซเวน อจงเปยลน

Page 50

ทฤษฎอวยวะภายใน

43

《素问 。五脏别论》กลาววา “สมอง กระดก ไขกระดก เสนเลอด ถงนาด และมดลก ทง 6 น รปราง

เกบซอนลกและมนคงคลายอน ดงนน จงมหนาทเกบและถายทง ขนานนามวา อวยวะกลวงพเศษ”

ตารางท 4-1 แสดงการจาแนกหมวดหมของอวยวะภายใน

อวยวะ อวยวะทเกยวของ ลกษณะสาคญ

อวยวะตนทง 5

หวใจ มาม ไต ตบ ปอด 1. มรปรางแนนอน

2. สรางและสะสมสารจาเปน 3. แตละอวยวะมหนาทเฉพาะแตกตาง กน แตทางานเชอมโยงกน

อวยวะกลวงทง 6 กระเพาะปสสาวะ กระเพาะอาหาร

ลาไสใหญ ลาไสเลก ถงนาด

ซานเจยว

1. มลกษณะเปนโพรง กลวง 2. มหนาทรบนาและสารอาหาร ยอย ดดซมอาหาร และขบถายของเสย

อวยวะกลวงพเศษ สมอง ไขกระดก กระดก

เสนเลอด ถงนาด มดลก

1. เปนอวยวะทมรปรางมดชด 2. เกบสะสมสารจาเปนเหมอนอวยวะตน

ลกษณะพเศษของจงเซยงเสวยซว (藏象学说) 1. อวยวะตนและอวยวะกลวงมความสมพนธกนแบบนอก-ใน

อวยวะทงคสมพนธกนไดตามลกษณะเสนลมปราณทเชอมกนตามแนวขวาง เชน

เสนมอไทอนปอด สมพนธกบ ลาไสใหญ

เสนมอเสาอนหวใจ สมพนธกบ ลาไสเลก

โดยสรป มาม สมพนธกบ กระเพาะอาหาร

ไต สมพนธกบ กระเพาะปสสาวะ

ตบ สมพนธกบ ถงนาด

เยอหมหวใจ สมพนธกบ ซานเจยว

ทางกายภาพอวยวะคสมพนธนมกอยใกลกนและเวลาปวยมกกระทบถงกนได

Page 51

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 44

2. ความสมพนธของทวารและอวยวะตนทง 5

อวยวะ รวมถง เปดทวารท ความสมบรณดท

หวใจ เสนเลอด ลน หนา

ปอด ผวหนง จมก ขน

มาม กลามเนอ ปาก รมฝปาก

ตบ เอน ตา เลบ

ไต กระดก ห เสนผม

หากอาการแสดงของทวาร หรอความสมบรณ หรออวยวะทคลมถงมความผดปกต แสดงถง

เลอดลมจากอนหยางของอวยวะตนทมาเลยงผดปกต

3. ความสมพนธของจตใจ อารมณ กบ อวยวะตนทง 5

อารมณ จตใจ

โกรธ (ตบ) เสน (หวใจ)

กลว (ไต) ดใจ (หวใจ) หน (ตบ) อ (มาม)

เศรา (ปอด) ครนคด (มาม) จอ (ไต) ปอ (ปอด)

ความสมพนธของอารมณกบอวยวะตนทง 5 คอ ถาอารมณผดปกต เชน โกรธมากเกนไป

จะมผลกระทบตอตบได ดใจมากเกนไปจะมผลกระทบตอหวใจได

ความสมพนธของจตใจกบอวยวะตนทง 5 มดงน เสน (神) เปนจตสวนทสาคญ เปนเจาเหนอจตสวนอน มสตรอบร

อ (意) เปนจตสวนทแยกแยะผดชอบชวดออกจากกน

ปอ (魄) เปนจตสวนทรบทราบความรสกและไปดาเนนจดการบรหาร

จอ (志) เปนจตทสามารถคดหากลยทธ เทคนค วธการ ทฉลาดได

หน (魂) เปนจตทมความกลาหาญ เดดเดยว ตงมน

Page 52

ทฤษฎอวยวะภายใน

45

คมภรซเวน เซวยนหมงอช《素问 。宣明五气》กลาววา “หวใจซอนเกบเสน ปอดซอน

เกบปอ ตบซอนเกบหน มามซอนเกบช ไตซอนเกบจอ” หมายความวา สตสมปชญญะ ความตงมน

ความเฉลยวฉลาดของคน มความสมพนธกบความสมดลของหนาท ความสามารถของอวยวะตนทง 5

อวยวะตน (脏 จง) อวยวะตนม 5 ชนด คอ หวใจ ปอด มาม ตบ และไต นบเยอหมหวใจรวมอยกบหวใจ

ลกษณะทางสรระวทยาทวไปของอวยวะตนทง 5 คอ การสรางและเกบสะสมสารจาเปน และลมปราณ

เปนสวนสาคญของการดารงชวตประจาวน และเปนแกนกลางในการทางานของอวยวะภายใน อวยวะตน

ทง 5 มหนาทการทางานทแตกตางกน โดยมหวใจทาหนาทสาคญหลกของอวยวะกลมน ในคมภรเนยจง

《内经》ไดกลาววา “หวใจเปนจาวแหงอวยวะภายใน”

1. หวใจ (心 ซน) 1.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

ในตาราศาสตรการแพทยแผนจนเมอ 2,000 ปกอน ไดกลาวถงตาแหนงทตงของหวใจไววา

ตาแหนงของหวใจอยบรเวณใจกลางชองทรวงอกอยใตปอด จงทาใหเมอหวใจเตนสามารถรสกไดบรเวณ

ใตหวนมดานซาย รปรางของหวใจจะเหมอนดอกบวตมควาหวลง เนองจากตาแหนงของหวใจอยดานบน

ของรางกาย จงเปนอวยวะหยางในทฤษฎ อน-หยาง ศาสตรการแพทยแผนจนถอวา หวใจเปนจาวแหง

ชพจรและเลอด กลาวคอ หวใจจะทาหนาทสบฉดเลอดไปหลอเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย

1.2 หนาททางสรรวทยา 1) หวใจควบคมเลอดและการไหลเวยนของเลอด เสนเลอดเปนเสนทางลาเลยงเลอดจากหวใจ

หวใจสบฉดเลอดไหลเวยนไปตามสวนตาง ๆ ของรางกายตามเสนเลอด การทางานของหวใจจงมหวใจ

เปนหลก มเลอดและเสนเลอดเปนสวนประกอบ การเชอมตอการไหลเวยนของเลอดผานหลอดเลอดทว

รางกาย เปนกจกรรมของลมปราณของหวใจทเรยกวา ชของหวใจ (心气 ซนช) หรอการเตนของหวใจ ทงนความแรงของการไหลเวยนเลอดจะขนกบความแรง จงหวะ และอตราการเตนของหวใจ โดยสรป

ความปกตของหวใจจงขนกบปจจย ดงน

- ลมปราณของหวใจ ทใชสบฉดเลอดออกจากหวใจวาสมบรณหรอไม - เลอดมปรมาณเพยงพอหรอไม - ชพจรหรอเสนเลอดโลงโปรงหรอไม - จงชปกตหรอไม

Page 53

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 46

เนองจากตาแหนงทตงของหวใจและหวใจเชอมตอชพจรโดยเปดทวารทลน ดงนน ทางสรรวทยา

สามารถสงเกตความปกตของการทางานของหวใจไดจาก 4 อยาง คอ ลกษณะชพจร สใบหนา ลกษณะ

ลน และความรสกบรเวณทรวงอก ตวอยางเชน

การทางาน ชพจร สหนา ลน ทรวงอก หวใจปกต นมนวล ไมเรว

ไมชา มแรง

แดง มเงาชมพ

แดงชมพ

ชมชน

ปกต

หวใจชพรอง ไมมแรง หนาหมนหมอง อวนซด ใจสน

เสนเลอดหวใจตบ จมฝด หรอ

จงหวะไมปกต

คลามด

มวงคลา

แนนหนาอก เจบอก

2) หวใจควบคมสต

สต (神 เสน) เปนสงทไมสามารถมองเหนหรอจบตองไดโดยตรง แตสามารถสงเกตไดทางออม ดงน - จากการแสดงออกของสหนา นยนตา คาพด ความมชวตชวา และการตอบสนองตอสงเรา

การเคลอนไหวของแขนขา เปนตน

- จากความรตว จตสานก การไตรตรอง คมภรซเวน หลงหลนมเตยนลน《素问 。灵兰

秘典论》กลาววา “หวใจนนเปนเสมอนกษตรยของขาราชการทงหลาย มลกษณะของการเหนชอบ รบร

ชอบรอบร” แพทยจนจางเจยปน (长介宾) กลาวอางถงคมภรเนยจง《内经》วา “จตทง 5 มใจ

เปนผใช หวใจเปนจาวแหงอวยวะตน อวยวะกลวง และครอบครองขอมลของจตทง 4 ทเหลอ” เปนการเปรยบเทยบวา หวใจเปนใหญ เปนประธานในจตทง 5 คมภรซเวน หลงหลนมเตยนลน กลาววา “หวใจนนเปนจาวแหงอวยวะตนทงหา และอวยวะกลวงทงหก” “ถาจาวรอบรเขาใจไพรฟาอยเยนเปนสข ถาจาวไมรเรองขาราชการทงสบตาแหนงเปนอนตราย” สรปคอ หวใจมหนาทเกยวกบสต จตสานก การ

ไตรตรองและครอบคลมอวยวะภายใน ถาหวใจดดไดจากสตสมบรณจตสานกแจมใส การไตรตรองวองไว

และนอนหลบได ถาหวใจถกกระตนมากเกนไป จะเกดอาการสตคลมคลงไมสงบเยน ถาหวใจถกกดมาก

เกนไป จะเฉอยชา หลงลม เปนตน

1.3 หวใจจดเปนธาตไฟ ธาตไฟคกบหวใจในปญจธาต ธาตไฟถกขมดวยธาตนาของไตเพอใหเกดสมดล มฉะนน ธาต

ไฟจากหวใจจะรอนลอยขนบน คมภรซเวน เซวยนหมงอช《素问 。宣明五气》กลาววา ลกษณะ

ธาตไฟของหวใจจงสามารถดไดจากความสวาง ความสดใส

Page 54

ทฤษฎอวยวะภายใน

47

1) ใบหนามความสวางเงาใส 2) สตปญญา มความสนใจในสงแวดลอม ทงผวเผนตนและเบองลก

นอกจากนนภาวะไฟของหวใจยงสามารถสงเกตไดจาก บรเวณทรวงอกทเปนทตงของหวใจ

หวใจเปนหยาง ในหยางสบฉดเลอดและพลงหยางไปเลยงทวรางกาย เชอมโยงกบฤดรอนมรากเกยวของ

กบหยางของไต

หวใจ เปรยบเหมอนกษตรย ปกครองประชาชน ตองมสตสวางไสว บานเมองจงสงบสข

ลกษณะสตสวางไสวเปนลกษณะของธาตไฟ

หวใจเปนจาวแหงอวยวะภายใน ครอบครองสตจตสานก ดงในคมภรเนยจง《 内 经 》

กลาววา “หวใจถกทาอนตรายไมได” และคมภรซเวน ลวเจยจงเซยงลน《素问 。六节藏象论》

กลาววา “หวใจเปนทนของชวต เปนจตทแปรเปลยน” ดงนนในการรกษาใหปองกนหวใจไวกอนเปน

สาคญ เยอหมหวใจมหนาทปกปองรกษาหวใจ ปองกนการรกรานจากภายนอก ถามการรกรานหวใจ

จะตองผานเยอหมหวใจกอน

ลน เปนอวยวะททาหนาทรบรสและการพด ซงมความเชอมโยงกบหวใจ โดยผานเสนลมปราณ

หวใจ ความผดปกตของหวใจจะสะทอนจากการเปลยนแปลงของสสน เชน

- ถาหยางของหวใจพรอง ลนจะมสขาว บวม ออนปวกเปยก

- ถาเลอดทหวใจพรอง ลนจะซดขาว - ถาเลอดทหวใจไหลเวยนไมสะดวก ลนจะมสมวงคลา มจาเลอด จดเลอดออก

- ถาไฟทหวใจเพมสง ปลายลนจะมสแดง - ถาหนาทควบคมทางดานจตใจผดปกต จะมอาการลนแขง ลนไกสน พดจาตดขด หรอพด

ไมออก

1.4 ความสมพนธของหวใจกบอารมณ ของเหลวในรางกาย เนอเยอ และอวยวะรบร 1) หวใจกบอารมณยนด

ความยนดเปนการตอบสนองของรางกายตอสงเราภายนอกในสงทนาความพงพอใจมาให ใน

สภาวะปกตความพงพอใจจะมผลตอการทางานของหวใจ ทาใหหวใจมการผอนคลาย แตความรสกดใจ

ทมากเกนไปกสามารถกระทบจตใจ ทาใหหวเราะไมหยด หรอถานอยเกนไปกอาจทาใหมอารมณซมเศราได

2) หวใจเกยวของกบการขบเหงอออกจากรางกายทางรเหงอ หวใจสรางเลอด เหงอสรางจากของเหลวในเลอด เหงอจงเปนของเหลวจากหวใจ หวใจสราง

ของเหลว 2 ชนด คอ เลอดในรางกาย และเหงอทหลงออกมาภายนอก เลอดกบเหงอมความเกยวของ

Page 55

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 48

และกระทบถงกน เชน เสยเหงอมากจะทาใหสญเสยของเหลว คอ เลอดและลมปราณทใชเผาผลาญไป

ดวย ถาเลอดและลมปราณพรอง กทาใหมอาการเหงอออกผดปกต เชน ถาลมปราณหวใจพรอง ทาให

ลมปราณเวยออนแอ จงมเหงอออกมากตอนกลางวน ถาอนหวใจพรองทาใหมเหงอออกมากตอนกลางคน

3) ความสมบรณของหวใจแสดงออกทใบหนา

ใบหนามเสนเลอดไปหลอเลยงมากมาย การทางานของหวใจสามารถสะทอนใหเหนไดจากสหนา

และความสดใสของใบหนา ถาการไหลเวยนของเลอดด ใบหนาจะมสออกแดงสดใส มชวตชวา ผวพรรณ

สดชนมนามนวล หากการไหลเวยนของเลอดตดขด ใบหนาจะมสหมองคลา เปนตน 4) หวใจเปดทวารทลน หวใจเปดทวารทลน หมายความวา การดลนสามารถคาดการณภาวะการทางานของหวใจได

2. ปอด (肺 เฟย) ปอด เปนจาวแหงการเกดและเคลอนไหวของลมปราณทวรางกาย รวมทงลมปราณทเกดจาก

การหายใจเขาออกดวย

2.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร ปอดม 2 ขาง ตงอยในชองอกซายขวา เปนอวยวะทตงอยสงสดของรางกาย มเนอสขาว

แบงเปนกลบ นมเบา มอากาศอยภายใน แพทยจนจางเจยปน (张介宾) อธบายลกษณะปอดวา “โพรงเหมอนรงผง ดานลางไมมทวารเปด สดเขาจะพองเตม เปาออกจะแฟบ สดเขาและออกทาใหเคลอนไหว

แยกสงบรสทธและสกปรกออกจากกน เปรยบเสมอนหบลมในรางกาย” 2.2 หนาททางสรรวทยา

1) ปอดควบคมลมปราณทวรางกายใหสมดล ใหทศทางของชขนลงเขาออกสะดวก เกดจาก

การหายใจเขาออก คมภรซเวน อจงเซงเฉง《素问 。五脏生成》กลาววา “ชทงหลายลวนมาจากปอด” ชทเกดขนบางสวนถกสะสมททรวงอก เรยกวา จงช (宗气) ไปหลอเลยงหวใจ

2) ปอดควบคมการไหลเวยนของนาในรางกาย

หนาทของปอดนนมอธบายในคมภรซเวน จงมายเปยลน《素问 。经脉别论》กลาววา

“อาหารเขาสกระเพาะอาหาร จงชทไดถกมามนาไปยงปอด ปอดจะทาใหการไหลเวยนของนาสะดวก ลงส

กระเพาะปสสาวะ” ปอดทาหนาทควบคมการไหลเวยนของลมปราณ โดยการแผกระจายออกขางนอกลมปราณปอด

เพอใหความชมชนแกสวนตาง ๆ ของรางกาย และนาสวนทเหลอใชขบออกจากรางกายทางลมหายใจและ

Page 56

ทฤษฎอวยวะภายใน

49

เหงอ การไหลเวยนของลมปราณปอด แบงเปน 2 ชนด คอ

- กระจายนาไปสผวหนง และขบนาสวนเกนออกมาเปนเหงอ - ไหลเวยนลงสสวนลางของรางกาย นานาสวนเกนไปทไต และขบออกนอกรางกายทางกระเพาะ

ปสสาวะ ถาผดปกตจะเกดอาการนาคง เชน กลมอาการเสมหะและของเหลวคง บวมนา เปนตน

3) ปอดชวยควบคมการไหลเวยนของเลอด

ปอดเปนจาวแหงลมปราณ ควบคมการไหลเวยนของลมปราณทวรางกาย ลมปราณไหลเวยน

จงชวยพาใหเลอดไหลเวยนไปทวรางกาย แสดงถงการทางานสมพนธกนระหวางเลอดกบลมปราณ หวใจ

กบปอด ถาลมปราณของปอดพรอง จะเกดการไหลเวยนของเลอดตดขด เชน แนนหนาอก ใจสน ลน

และรมฝปากเขยวคลา

ในคมภรซเวน《素问 》คาวา “เฟยเฉาไปมาย (肺朝百脉)” หมายถง หนาทของปอดท

จะชวยการไหลเวยนของเลอดใหสมบรณในผปวยโรคปอดทมอาการไอเรอรง หนาทของปอดดานกระจาย

เกบลงพรอง ทาใหเกดการไหลเวยนของเลอดตดขด จะพบวาผปวยมสหนาหมองคลา รมฝปากมวงคลา

เกดเมดสตกคาง และมลกษณะของเลอดคงทลน

4) ปอดควบคมอวยวะตาง ๆ ใหทางานอยในสมดล

ปอดมหนาทจดการการไหลเวยนของนา สารอาหาร จนเยย (津液) และเลอดลม ใหไปทว

รางกายใหสมดล ในคมภรซเวน หลงหลนมเตยนลน《素问 。灵兰秘典论》กลาววา “ปอดเปรยบเสมอนรฐมนตร มหนาทจดการบรหาร” โดยควบคมการหายใจ ทาใหหายใจเขา-ออกสมาเสมอ ควบคมทศทางการไหลเวยนของลมปราณ โดยมทศทางขน-ลง เขา-ออกแนนอน ชวยใหหวใจสบฉดเลอด

ไปทวรางกาย ควบคมการไหลเวยนนา และรกษาสมดลของนาในรางกาย

2.3 ความสมพนธระหวางปอดกบอารมณ เนอเยอ และอวยวะรบร 1) ปอดมความสมพนธกบอารมณเศราโศก ความเศราโศกเปนการตอบสนองทางอารมณตอ

สงกระตนทไมนาพงพอใจ มผลกระทบตอรางกาย คอ ทาใหลมปราณพรองลง จงมกกระทบกระเทอน

ปอด เพราะปอดควบคมลมปราณ ถาการทางานของปอดไมเตมสมรรถภาพ ความตานทานตอสงกระตน

ทไมดจะลดลง จงเกดเปนอารมณเศราโศกไดงาย

2) ปอดมความสมพนธกบการขบของเสยของจมก จมกเปนหนาตางของปอด ปอดจะสรางนามกมลกษณะเหนยวเปนเมอกหลงออกมาใหความ

ชมชนแกโพรงจมก ถาปอดผดปกต ลกษณะของนามกทไหลออกมาจะเปลยนแปลงไป เชน ถาไดรบลม

เยนมากระทบนามกจะมลกษณะใส ถาถกลมรอนกระทบนามกจะมสเหลองและมลกษณะขน เปนตน

Page 57

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 50

3) ปอดมความสมพนธกบผวหนงและเสนขน ผวหนงและเสนขนเปนเนอเยอทหอหมรางกาย มหนาทปองกนอนตรายจากภายนอก ขบเหงอ

และควบคมการหายใจ ถาปอดทางานปกต ผวหนงจะแขงแรง มความตานทานอนตรายจากภายนอก

เสนขนเงางาม โบราณวา “ปอดควบคมดแลผวหนงและขน” ถาลมปราณปอดออนแอ การไหลเวยน

ของลมปราณลดลง ทาใหความตานทานของผวหนงลดลง มสาเหตของโรคจากภายนอกมารกราน ทาให

เปนหวดไดงาย ผวหนงและเสนขนหยาบแหง

4) จมกเปนหนาตางของปอด ปอดควบคมการหายใจ ในขณะทจมกเปนทางผานและเปนสวนบนสดของเสนทางการหายใจ

ปอดจงตดตอกบสงแวดลอมภายนอกโดยผานทางจมก ถามสาเหตของโรคจากภายนอกมารกรานปอด

ทาใหลมปราณปอดตดขด มอาการไอ หอบ กมกจะมอาการผดปกตของจมกรวมดวย เชน นามกไหล

จมกไมไดกลน เปนตน ในสมยโบราณใชอาการผดปกตของจมกเปนสวนหนงของการวนจฉยโรคปอดดวย

2.4 คณสมบตพเศษของปอด

1) ปอดเปนอวยวะทละเอยดออน ปอดเปนอวยวะทออนแอ ละเอยดออน งายตอการกระทบโดยเสยช (邪气) ทงหมด โดยเฉพาะ

ความแหง ในภาวะทอากาศหนาวและรอนปกต แตถาอากาศรอนหรอเยนผดปกต ปอดจะทนไมได ถา

ปอดถกกระทบลมเยนมากเกนไป ชของปอดจะถกปดกน รผวหนงจะปด เกดอาการไอ ไมมเหงอ ถา

ปอดถกกระทบความรอนมากเกนไป การกาจดเสยชจะไมด เกดอาการไอจนเสมหะเปนเลอดได

2) ปอดเปนอวยวะตนทอยสงสด

ปอดเชอมตอกบหลอดลม ลาคอ และเปดสภายนอกรางกายทจมก ปอดทางานหายใจเขา

ออก จงมโอกาสถกเสยชมากระทบไดงาย คมภรซเวน ลวเจยจงเซยงลน《素问 。六节藏象论》

กลาววา “ปอดเปนไทอนในหยาง เชอมโยงกบฤดในไมรวง” ในฤดรอนเสยชทอยในปอดจะสะสมถงระดบหนง เมอเขาสฤดใบไมรวงซงอากาศเยนลง ฤดใบไมรวงเปนธาตทอง ปอดเปนธาตทองเหมอนกน

คณสมบตของธาตทองจะมทศทางลงและกาจดเสยชทสะสมในฤดรอน

2.5 ลมปราณ เลอด อนหยางของปอด

1) ลมปราณของปอด

ใหความอบอนแกปอด มหนาทกระจายชของปอดและมทศทางลง รบชจากไตผานซานเจยว

มารวมเปนจงช (宗气) เปนจงชทมากอนเกด อกดานหนง ชของปอดมารวมกบชทเกดจากมาม กระเพาะ

Page 58

ทฤษฎอวยวะภายใน

51

อาหารมารวมเปนจงช เปนจงชสวนทมาหลงเกด ถาไตไมแขงแรง ชทมาจากไตไมเพยงพอ ชของปอดจะ

พรองตามได ทาใหหายใจหอบ ภาวะนเรยกวา “ไตไมรบช” ถามามและกระเพาะอาหารไมแขงแรง มผลกระทบตอชปอด มอาการหายใจสน ไมมแรง เสยงเบาตา ภาวะนเรยกวา ดนไมเกอหนนทอง

ในระยะแรกของโรคปอดมกจะเปนโรคแกรง เพราะปอดมลกษณะละเอยดออน บอบบาง

ออนแอ และไมทนทานตอความรอนหนาว แตหากเปนโรคเรอรง จะทาใหชของปอดพรองลงดวย

2) เลอดของปอด มการกลาวถงเลอดของปอดนอยมาก อาจเปนเพราะวา ปอดหนนการไหลเวยนของเลอดท

เกดจากหวใจ ทาใหปอดไมมปญหาการขาดเลอด เลอดคงของปอดไมมการกลาวถงมากนก ซงมผลตอ

การหลอเลยงของเลอดทไปเลยงไมถง ทาใหสมรรถภาพของปอดลดลง สวนอาการมเลอดออกนนเกด

จากธาตไฟในปอดหรอในเสนลมปราณปอด

3) อนของปอด อนของปอดเปนสวนหนงของอนในรางกาย อนของปอดเปนตวคกบหยางของปอด ชวยยบยง

ไมใหหยางของปอดมมากเกนไป อนของปอดชวยใหความชมชนแกปอด และขจดสงสกปรกในปอด ชวย

ใหชของปอดมทศทางลงลาง ทาใหการไหลเวยนของชมทศทางขนบน-ลงลาง เขา-ออก หนนโดยชตบม

ทศทางขนบน ชปอดมทศทางลงลาง รวมกบอนของไต เพอจบช อนปอด ชวยใหการขบเหงอสมดล ลด

เสยชรอนทผวหนง โรคทเกดจากอนของปอดมกพบบอย

4) หยางของปอด

ในศาสตรการแพทยจนมกลาวถงนอยมาก

3. มาม (脾 ผ) 3.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

มาม เปนอวยวะสาคญในระบบทางเดนอาหาร มามมรปรางเหมอนกบมาสมวงแดง ตาแหนง

อยในชองทองตอนบน อยหลงกระเพาะอาหารใตชายโครงดานซาย มามทาหนาทรวมกบกระเพาะอาหาร

โดยกระเพาะอาหารทาหนาทรบและยอยอาหารจนไดสารจาเปน สวนมามทาหนาทลาเลยงสารจาเปนนไปใช

ทวรางกาย มามถอเปนตนกาเนดของแรงขบเคลอนชวต โบราณกลาววา มามและกระเพาะอาหารเปน

รากฐานของชวตหลงคลอด ทาหนาทควบคมเลอดและลมปราณ มามเปนธาตดน มโครงขายเชอมโยงกบ

กระพาะอาหาร กลามเนอ รมฝปาก และปาก เปนตน

Page 59

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 52

3.2 หนาททางสรรวทยา 1) มามควบคมการขบเคลอน การยอยและดดซม

- ควบคมการยอยและดดซมสารอาหาร และสงตออาหารทรบประทานไปทกระเพาะอาหาร มามจะทาหนาทยอยและดดซมอาหารในทางเดนอาหาร และสงสารจาเปนทไดจากการยอยไปยงปอดและ

หวใจ เพอสงตอไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย มามจงเปนรากฐานสาคญของชวตหลงเกด ถามามแขงแรง

การยอยและดดซมอาหารด การสรางเลอดและลมปราณจะเพยงพอ สขภาพกจะแขงแรง ถามามออนแอ

การยอยและดดซมอาหารผดปกต จะทาใหเกดอาการทองอด ทองเดน ออนเพลย ผอม เลอดและ

ลมปราณพรอง

- ควบคมการดดซมและสงนา มามชวยรกษาสมดลของนาในรางกาย โดยมามควบคมการดดซมนาจากทางเดนอาหารไปหลอเลยงรางกาย และนานาทเหลอใชสงไปทไต อาศยลมปราณไตขบปสสาวะ

ออกทางกระเพาะปสสาวะ ถามามออนแอ จะเกดการคงของนา ความชน และเสมหะ

2) มามควบคมการสรางเลอด มามควบคมการยอยและดดซมอาหารไดสารอาหารซงเปนสงจาเปนพนฐานในการสรางเลอด

ถามามออนแอ การดดซมสารอาหารจะลดลง ทาใหการสรางเลอดลดลง เกดอาการของเลอดพรอง มอ

ชา วงเวยน ตาลาย หนาซด ปากซด ลนซด

3) มามควบคมไมใหเลอดออก ลมปราณของมามชวยควบคมใหเลอดไหลเวยนอยภายในเสนเลอดในรางกาย ถาลมปราณ

ของมามพรอง ทาใหเกดเลอดออกงาย เลอดออกใตผวหนง อจจาระเปนเลอด ประจาเดอนมามาก ฯลฯ

4) มามชวยใหอวยวะภายในมตาแหนงยดเกาะมนคง ลมปราณของมามไหลเวยนมทศทางลอยขนบน เพอสงตอสารอาหารไปปอดและหวใจ และ

สงตอไปเลยงรางกาย เรยกวา เซงชง (升清) ทศทางของลมปราณทลอยขนบนนยงทาใหอวยวะภายในแขวนอยในทของมนไมตกหยอนลงมา ถาลมปราณของมามผดปกต จะทาใหเกดอาการออนเพลย ไมม

แรง ทองอด ทองเดน อวยวะภายในตกหยอนสเบองลาง

3.3 คณลกษณะพเศษของมาม 1) มามชอบความแหง ไมชอบความชน ความชนจากภายนอกทเปนเสยช สามารถกระทบมามไดงาย เกดอาการหนกศรษะ ทองอด

แนน นาลายเหนยว ถาลมปราณมามพรองจะเกดความชนตกคาง มอาการแขนขาออนแรง เบออาหาร

Page 60

ทฤษฎอวยวะภายใน

53

ทองอด มเสมหะและของเหลวคง บวมนา และทองเดน คมภรซเวน อวนสงตาลน《素问 。五 运行

大论》กลาววา “ตรงกลางใหกาเนดความชน ความชนใหกาเนดธาตดน ธาตดนใหกาเนดรสหวาน รส

หวานใหกาเนดมาม” มามเปนอวยวะทอยตรงกลางของรางกาย สมพนธกบความชน (ความชนทปกต) ธาตดนรสหวาน ถาการทางานของมามผดปกต เกดอาการแนนทอง เบออาหาร ออนเพลย กลามเนอ

เมอยลา ทองเดน ปากมรสหวาน ลนมฝาเหนยว การรกษาจะใชยาทมรสหวานบารงช หรอ ใชยาทมกลน

หอมขบความชน

2) มามกบสงแวดลอม มามมความสมพนธกบความชน ธาตดน สเหลอง รสหวาน เปนตน มามจะกลวนา ถาถก

คกคามจะทาใหการทางานของมามเสยไป เกดอาการแนนอก แนนทอง เบออาหาร ออนเพลย ทองเดน

ปากมรสหวาน นาลายมาก ลนมฝาเหนยวลน เปนตน การรกษามามมกใชยาทมรสหวานบารงมาม

3) มามกบตบออน ตาราจนโบราณไดบนทกรปรางของมามไววามลกษณะโคงแบนเหมอนเคยว เหมอนลนสนข

หรอหงอนไก เมอเทยบกบลกษณะทางกายวภาคศาสตรในปจจบน คอ ตบออน ซงมหนาททางสรรวทยา

คอ ควบคมเลอด สรางนายอยชวยยอยอาหาร ฉะนน มามในทางแพทยแผนจนจงหมายถง มามและตบออน

3.4 เลอดลมอนหยางกบมาม ชของมาม (脾气) เปนลมปราณชนดหนงในรางกาย ไดจากสวนหนงของเหวยนช (元气)

ทมาหลอเลยงมาม และชของมามทไดจากสารอาหารกลบไปหลอเลยงเหวยนชใหสมบรณอยเสมอ ลมปราณ

ของมามมหนาทยอยและดดซมสารอาหารและนา ควบคมไมใหเลอดออกจากหลอดเลอดดงกลาวขางตน

เลอดของมาม อนของมาม และหยางของมาม หยางของมามกเหมอนหยางและลมปราณทวไปทลมปราณ

เปนสวนหนงของหยาง เมอพรองถงระดบหนงหยางกจะพรอง หยางของมามพรองเกดจากชของมามพรอง

เปนเวลานาน รบประทานอาหารหรอยาเยนมาก ทาใหหยางของไตพรอง จงกระทบถงมาม ทางานเกนตว

เกดอาการทองอด เบออาหาร ถายเปนนาหรอถายเหลว มอเทาเยน แขนขาหนก เมอย ไมมแรง มอาการ

ปสสาวะไมคลอง บวม ในสตรจะมอาการตกขาวมาก ลกษณะขาวใส เมอตรวจดลนจะมลกษณะอวน ซด

ขาว ฝามสขาวลน ชพจรจมลก ไมมแรง

3.5 ความสมพนธระหวางมามกบเนอเยอและอวยวะรบร 1) มามควบคมกลามเนอและแขนขา

มามควบคมกลามเนอตาง ๆ ของรางกาย ทงนเพราะมามมหนาทดดซมและสงผานสารอาหาร

มาหลอเลยงกลามเนอและแขนขาใหเจรญเตบโตและแขงแรง ถามามทางานปกต กลามเนอจะพฒนาไดด

Page 61

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 54

มความหนาแนนและแขงแรง ดงนนถาชของมามทางานผดปกต จะมผลถงการขาดสารอาหาร ทาใหกลามเนอ

และแขนขาลบเลกไมมแรง

2) มามกบปากและรมฝปาก ปากเปนสวนทอยสงสดของระบบการยอยอาหาร การรบประทานอาหารและการรบรรสชาตของ

อาหารมสวนเกยวของกบการทางานของมาม ถามามทางานปกตจะรสกอยากอาหาร การรบรรสชาตของ

อาหารจะเปนปกต ถามามออนแอจะมผลใหเบออาหาร ปากจดไมรรสชาต

รมฝปากเปนสวนหนงของกลามเนอ มามควบคมกลามเนอ ดงนนมามจงมความสมพนธกบ

รมฝปากดวย ประสทธภาพการทางานของมามจะสะทอนใหเหนจากสของรมฝปาก นอกจากนนสของ

รมฝปากยงสะทอนใหเหนถงคณภาพของชและเลอดของรางกายทงระบบ ถาลมปราณมามปกต สามารถ

สรางเลอดและชเพยงพอ จะพบวารมฝปากแดงชมชนสดใส ถาลมปราณมามพรอง รมฝปากจะซดไม

สดใส ถาเปนมากรมฝปากจะเปนสเหลอง

3) มามกบการเปลยนแปลงทางอารมณ

ในภาวะปกตการครนคดปญหาตาง ๆ จะไมเปนผลลบตอสขภาพ แตถาครนคดมากเกนไป

จะมผลกระทบตอสขภาพ ทาใหชตดขดและมผลตอเนองใหการทางานของมามในกระบวนการดดซมและ

สงผานสารอาหารมความบกพรอง ทาใหเกดอาการเบออาหาร วงเวยนศรษะ เปนตน

4. ตบ (肝 กาน) 4.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

ตบ เปนอวยวะสาคญอวยวะหนง มสมวงแดง แบงเปน 2 กลบใหญ ขางซายและขางขวา ตาแหนงอยชองทองตอนบน บรเวณใตชายโครงขวา หนาตอไตขางขวา ตบมโครงขายเชอมโยงกบถงนาด

เอน เลบ ตา เปนตน ตบจดเปนธาตไม เปนหยาง สมพนธกบฤดใบไมผล และทศตะวนออก ตบคกบการ

เกด การลอยสงขน

4.2 หนาททางสรรวทยา ตบมหนาทดแลการไหลเวยนของชไมใหตดขด ซงม 6 ลกษณะ ดงน

1) ปรบพลวตหรอกลไกของช พลวตของช (气机 ชจ) หมายถง ทศทางการไหลเวยนของชในทางขน-ลง เขา-ออก ถา

พลวตของชไมตดขด เลอดลมจะไหลเวยนปกต อวยวะภายในและระบบเสนลมปราณจะอยในภาวะสมดล

ในทางตรงกนขามถาพลวตของชไหลเวยนผดปกต จะมผลกระทบตอการไหลเวยนของเลอดและจนเยย

Page 62

ทฤษฎอวยวะภายใน

55

การไหลเวยนของนาด ทศทางการไหลเวยนของชมามและกระเพาะอาหาร และกระทบตออารมณ เปนตน

2) ควบคมอารมณและจตใจ

อารมณมความสมพนธกบการไหลเวยนของชตบอยางมาก ถาชของตบไหลเวยนสะดวก เลอด

ลมจะไหลเวยนด รางกายจะสมดล อารมณกจะด

ถาชของตบตดขดไมไหลเวยน อารมณจะเกบกด ใบหนาเศราหมอง

ถาชของตบไหลเวยนรนแรงเกนไป อารมณจะหงดหงด โกรธ โมโหงาย

3) ควบคมการไหลเวยนของนาด นาดสรางทตบแลวเกบสะสมในถงนาด และหลงออกมาในลาไสเลกชวยการยอยอาหาร ถาช

ของตบไหลเวยนเปนปกต การสรางและการหลงนาดชวยยอยอาหารกเปนปกต ถาชของตบตดขดไม

ไหลเวยน มผลใหการไหลของนาดตดขด จะเกดอาการปวดแนนชายโครง อาหารไมยอย อาเจยนรสขม

ออกมา หรอมอาการดซาน

4) ชวยใหชของมามลอยขน และชของกระเพาะอาหารไหลลง

ในระบบทางเดนอาหาร มามควบคมการยอยและดดซมอาหาร ชของมามชวยสงสารอาหาร

ขนไปทปอด กระเพาะอาหารมหนาทรบอาหารเพอยอย หลงจากนนชของกระเพาะอาหารจะชวยผลกดน

อาหารลงสสาไส ตบมหนาทควบคมการไหลเวยนของชมามและกระเพาะอาหารใหมทศทางถกตอง เพอให

ระบบยอยและดดซมอาหารทางานอยางสมบรณ ถาตบทางานผดปกต นอกจากจะมอาการของชของตบ

ตดขดแลว ยงมอาการตบกดขมามและกระเพาะอาหาร ตบกบมามไมปรองดองกน ชของมามไมลอยขน

มอาการทองอด ทองเดน ตบกบกระเพาะอาหารไมสมดล ทาใหชของกระเพาะอาหารไมไหลลง มอาการ

แนนทอง เรอ คลนไส อาเจยน เบออาหาร เปนตน

5) ชวยการไหลเวยนของเลอดและของเหลวในรางกาย ชของตบชวยใหการไหลเวยนของเลอดและของเหลวในรางกายสะดวก ถาชของตบตดขด การ

ไหลเวยนของเลอดกจะตดขด ทาใหเกดภาวะเลอดคง ในสตรจะเกดอาการปวดประจาเดอน ประจาเดอน

ไมมา หรอเกดเนองอกได ถาการไหลเวยนของของเหลวในรางกายตดขด จะเกดอาการเสมหะตดคอ

โรคตอมไทรอยด หรอมนาในทองตกคาง ทองมาน เปนตน

6) ชวยการขบของประจาเดอนและการหลงอสจ ชของตบชวยใหการมาของประจาเดอนตรงตามกาหนดในสตรและการหลงอสจในบรษ รอบ

เดอนจะตดขด ปวดรอบเดอนจนถงรอบเดอนไมมา ในผชายความตองการทางเพศลดลง หลงลาบาก ถา

Page 63

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 56

ชของตบแกรง รอบเดอนจะมากอนปกตหรอมปรมาณมาก ในผชายจะมอารมณทางเพศมากกวาปกตและ

มนากามเคลอน เปนตน

4.3 ความผดปกตของการไหลเวยนของช

ความผดปกตของการไหลเวยนของชม 2 แบบ คอ

1) ชของตบตดขด

- ชของตบตดขดเกดเลอดคง เมอชของตบตดขด ทาใหเลอดถกผลกดนไปไมถง เกดอาการ

เจบอก แนนอกแบบเสยดแทง เกดเปนเนองอกได รมฝปากเขยวมวง ลนมสมวง จดเลอดคง ถากระทบถง

ชงมาย (冲脉) และเญนมาย (任脉) เลอดจะคงในมดลก รอบเดอนผดปกต ปวดรอบเดอน รอบเดอน

ไมมา เปนตน

- ชของตบตดขดเกดเสมหะ การไหลของของเหลวในรางกายตองอาศยชของตบ ถาชของตบ

ผดปกตเกดการตกคางของของเหลวเปนเวลานาน จบเปนเสมหะอดตนทคอ บรเวณคอเปนลกบวยตดคอ

หรอเปนกอนทคอ คอหอยพอก เปนตน

- ชของตบขมกระเพาะอาหารและมาม เกดอาการปวดแนนกระเพาะอาหาร เรอเปรยว คลนไส

อาเจยน เปนตน

- ชของตบตดขดกลายเปนไฟ

2) ชของตบไหลเวยนแกรงมากเกนไป

ชของตบมทศทางไหลเวยนขนบน ถาผดปกตไมขนบนหรอไมลงลางเกดภาวะ เรยกวา ไฟตบ

หรอหยางของตบขนบน มอาการปวดศรษะ เวยนศรษะ หนาแดง ตาแดง แนนหนาอก หงดหงด โมโหงาย

ถาอาการรนแรงมากขน หยางของตบจะขนบนกลายเปนไฟ เรยกวา “ไฟตบ” เชน ไฟตบ

กระทบกระเพาะอาหาร จะมอาการอาเจยนเปนเลอด ไฟตบกระทบปอด จะมอาการไอเปนเลอด เปนตน

ถาเปนระดบมากขน ไฟทขนบนจะกลายเปนลมวงขนปอด กระหมอม และไปทวรางกาย แขนขา ทาให

เกดอาการชก หมดสต และอมพฤกษได ไฟตบ เรยกวา เกดลมตบกระทบภายใน ถาเปนระยะเวลานาน

กจะเผาผลาญอนของตบทาใหเกดภาวะอนพรองไฟแกรง

อาการของไฟตบขนบนและหยางตบขนบนแยกกนได คอ ไฟตบขนบน เกดอาการชของตบ

ตดขดเปนเวลานานกลายเปนไฟตบ หรอโกรธจดเกดไฟตบขนบน หรอเกดจากไฟหวใจมมากเกนไป หรอ

เกดจากตบรอนชนอยนานจนไฟลอยขนบน ดงนน ไฟตบขนบนจงเปนโรคแกรงลวน สวนหยางตบขน

บนเปนภาวะทเกดจากอนของตบและไตไมเพยงพอทจะมากากบหยางของตบ (อนของไตและตบเชอมโยง

Page 64

ทฤษฎอวยวะภายใน

57

กน) ดงนน หยางของตบจะลอยขนบน ซงบางคนอาจจะใชคาวา “ลางพรองบนแกรง” หมายถง “ขางลางอนพรอง ขางบนหยางแกรง” หรอใชคาวา “พนฐานพรองเปลอกนอกแกรง” อาการของขางบนแกรง ไดแก ปวดศรษะ หนาแดง ตาแดง หงดหงด โกรธงาย ใจสน นอนไมหลบ เปนตน สวนอาการของ

ขางลางพรอง ไดแก ปวดเอว เขาออน ขา 2 ขางไมมแรง ปากแหง คอแหง ทองผก

สาหรบลมตบสนในนน ศพทแพทยจนใชคายอวา ลมตบ (肝风 กานเฟง) หรอ ลมใน (内风 เนยเฟง) เกดจาก “ภาวะหยางในรางกายเปลยนแปลงการเคลอนไหว” แพทยทมชอเสยงในราชวงศชง ชอ เยยะเทยนซอ (叶天士) ไดกลาวไวในตารา หลนเจงจอหนนออน 《临证指南医案》

คมภรซเวน จอเจนเอยวตาลน《素问 。至真要大论》กลาววา “ลมทงหลายทาใหมอาการวงเวยนศรษะเปนเพราะตบ” ในทางคลนกจะพบวามอาการเวยนศรษะ แขนขาชกกระตก หรอเกรง หรอหมดสต

ตาลอย อมพฤกษครงซก มอเทาสน หรอชา เปนตน

4.4 ลมตบ ลมตบสามารถแบงไดเปน 4 แบบ คอ

1) หยางของตบเปลยนเปนลม สาเหตเกดจากอารมณ หรอเหนอยลามากเกนไปจนเกดอน

พรอง ทาใหหยางลอยขนบน นานเขาหยางเปลยนไปเปนลม มอาการเอน เนอ กระดกสน ชาตามแขนขา

วงเวยนศรษะ เดนคลายจะลม หวหนก หากอาการมากขนจะเปนลม ปากเบยว อมพฤกษครงซก เปนตน

2) รอนสดเกดลม สาเหตสวนใหญเกดจากโรครอนจด เสยชแกรงเผามาถงเสนลมปราณตบ

เกดลมตบขน มอาการคอแขง ชกกระตก ตาเหลอก ไขสง เพอ เปนตน

3) อนพรองลมไหว สาเหตเกดจากหลงปวยเปนโรครอนแลวมการใชอนไป หรอเกดจากปวย

เรอรง อนถกใชไปทาใหอนไมพอเพยงไปหลอเลยงเอน เกดอาการสนหรอเกรง

4) เลอดพรองเกดลม สาเหตเกดจากเสยเลอดมากเกนไปหรอเกดจากสรางเลอดไมเพยงพอ

หรอปวยเรอรง เลอดไดรบการบารงไมเพยงพอ ทาใหเอนไมมเลอดมาหลอเลยง มอาการไอ สนกระตก

หรอเกรง เอนยดตดขด เลบกด ผวหนงแหงคน เปนตน

4.5 ตบกกเกบเลอด มการบนทกครงแรกในคมภรซเวน เถยวจงลน《素问。调经论》และ คมภรหลงซ

เปนเสน《灵枢。本神》วา “ตบมหนาทกกเกบเลอด” การทตบเกบกกเลอดมผลทาใหไมเสยเลอด

ไป เลอดเปนสวนของอนซงอนของตบจะกดหยางของตบไมใหลอยขนบน ถาเลอดของตบมปรมาณเพยงพอ

ชของตบกจะเพยงพอ ทาใหหนาทของชของตบสมบรณตามดวย หนาทกกเกบเลอดเปนการควบคมปรมาณ

Page 65

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 58

ของเลอด ในคมภรซเวน อจงเซงเฉง《素问 。五脏生成》กลาววา “เมอคนนอนหลบเลอดจะกลบไปสตบ” แพทยจนหวางปงจ (王兵注) กลาววา “ตบกกเกบเลอดไว หวใจเปนผสบฉดเลอดใหไหลเวยน

เมอคนตนขยบตวเลอดจะวงสเสนลมปราณ เมอคนอยนงเลอดจะกลบมาสตบ ตบเปนทะเลแหงเลอด” เมอทางานมอารมณหรออากาศรอน เลอดจะไหลเวยนออกจากตบไปสอวยวะอน เมอนอนอารมณเยน

อากาศเยน เลอดจะไหลกลบสตบ คอ ไปตามหยางชของตบทกระจายออก ในกรณเลอดของตบไม

เพยงพอ สาเหตจากการเสยเลอดมากเกนไป หรอมามและกระเพาะอาหารพรอง ไมสามารถสรางเลอด

พอเพยง ปวยเรอรงใชอนไปมาก เลอดจากตบถกสงไปยงตา เอน เลบ มดลกไมเพยงพอ ทาใหตาลาย

ตาแหง มองกลางคนไมเหน เอนตดขด ตะคว แขนขาชา เลบไมสมบรณ รอบเดอนนอยหรอไมมา ถา

หนาทเกบเลอดไมด จะมอาการเลอดออก เชน อาเจยนเปนเลอด ไอเปนเลอด เลอดกาเดาไหล รอบ

เดอนมามาก สาเหตเกดจากอารมณโกรธจดกระทบตบ หรออารมณเกบกดนานชของตบกลายเปนไฟ

หรอเกดจากมเสยชขางใน

4.6 ชของตบ ชของตบกเชนเดยวกบชทอน ๆ คอ ทาใหเกดการผลกดนเคลอนไหวเปนพนฐาน สาหรบช

ของตบจะมลกษณะของการไหลเวยนไปตามสวนตาง ๆ ใหสะดวกไมตดขด ดงทไดกลาวมาแลว ในแงช

ของตบพรอง ในคมภรซเวน ซางกเทยนเจนลน《素问 。上古天真论》กลาววา “ผชายอาย 56 ช

ของตบถดถอย เอนไมสามารถทางาน” คมภรหลงซ เทยนเหนยน《灵枢。天年》กลาววา “อาย 50 ชของตบเรมถดถอย กลบตบเรมบาง นาดเรมหาย ตาเรมมองไมชด” ปจจบนชของตบพรองจะม

อาการของชพรองทวไป บวกกบอาการทเสนลมปราณตบผาน เชน แนนหนาอก ชอบถอนใจ ทองนอยตง

พอง อารมณไมด เปนตน

4.7 เลอดของตบ

ดในหวขอ 4.5 ตบกกเกบเลอด 4.8 อนของตบ

อนของตบมหนาทใหความชมชน ชวยใหมทศทางลง ทาใหสงบลง เกบกก มความเกยวพน

กบอนของไต เวลาขาดมกจะไปคกนเปนอนของไตและตบพรอง เกดอาการปวดเอว เขาออน มเสยงในห

ตาลาย ขา 2 ขางไมมแรง เปนตน ถาอนพรองแลวมหยางแกรง กจะมอาการปวดหว หงดหงด โกรธงาย

เปนตน

Page 66

ทฤษฎอวยวะภายใน

59

4.9 หยางของตบ หยางของตบแกรง ไดกลาวมาแลวในขางตน สวนหยางของตบพรองมนอยมาก แพทยจน

บางทานอธบายวา เปนอาการของชตบพรอง รวมกบอาการปลายมอเทาเยน อณฑะ อวยวะเพศเยน

ทองอด แขนขาบวม ชพจรเลก ไมมแรง ซงเปนลกษณะของหยางพรอง 4.10 ความสมพนธของตบกบอารมณ เนอเยอ และอวยวะรบร

1) ตบสมพนธกบอารมณโกรธ ศาสตรการแพทยแผนจนถอวา อารมณโกรธมความสมพนธกบตบ อารมณโกรธทเกดขน

อยางฉบพลน มความรนแรง ถาเปนบอย ๆ จะมผลตอการทางานของตบ ทาใหการควบคมการไหลเวยน

ของลมปราณตบไมปกต อารมณโกรธเฉยบพลนจะบนทอนชของตบ ลมปราณ และเลอด ใหไหลเวยน

แผซานลอยขนมากเกนไป ทาใหมอาการปวดศรษะ อาเจยน ถาเปนมากอาจเปนลมหมดสตได 2) ตบกบนาตา นาตาเปนสงทขบออกมาทางตา ซงเปนกจกรรมในการหลอเลยงใหความชมชนเพอปกปองตา

ความผดปกตของตบสงผลกระทบตอการหลงนาตา เชน - เลอดในตบพรอง ทาใหการหลงนาตานอยลง ตาแหง - ความรอนชนในเสนลมปราณเทาจเหวยอนตบ ทาใหตาแดง นาตาไหล ขตามาก - อารมณเศราโศกเสยใจมากไป ทาใหการหลงนาตามากขน 3) ตบสมพนธกบเอน สภาวะของตบสะทอนใหเหนทเลบ หากผดปกต แขนขาชา ชกเกรง หลงแอน กดฟนแนน

เลบไมเงางาม 4) ตาเปนหนาตางของตบ

5. ไต (肾 เซน) 5.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

ไต เปนรากฐานของอวยวะภายในและอน-หยาง ไตเปนกาเนดของชวต ไตเปนรากฐานของ

ชวตกอนคลอด ไตมรปรางรปไขมนโคง คลายเมลดถวแดง ดานนอกมเนอเยอไขมนสเหลองหอหม เนอ

ไตตรงกลางสขาวขอบมสดา ไตม 2 ขาง ขางซายและขางขวา อยในชองทองบรเวณดานขางของกระดก

สนหลงระดบเอวอนท 2 ไตขางขวาอยตากวาขางซายเลกนอย ไตเปนธาตนา มโครงขายเชอมโยงกบ

กระดก ไขกระดก สมอง เสนผม ห อวยวะสบพนธ และทวารหนก

Page 67

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 60

5.2 หนาททางสรรวทยา ไตมหนาทกกเกบจง (精) ไมใหจงชถกใชไปโดยไมจาเปน คมภรซเวน ลวเจยจงเซยงลน

《素问 。六节藏象论》กลาววา “ไตมหนาทเกยวกบการจาศล เกบซอนเปนทน เปนทอยของช” ใน

“ไตดแลนา รบสารจงจากอวยวะภายในทง 5 และภายนอกทง 6 มาเกบซอนไว ไตจะสะสมใหมจงพอเพยงอยตลอด หากหนาทของไตพรองจะกระทบตอการเจรญเตบโต ความพการทางเพศและสมรรถภาพทางเพศ

1) ไตเกบสะสมสารจาเปน (จง) จงชของไตม 2 ชนด ไดแก จงทไดรบมาจากพอแมเปนจงกอนเกด และจงทไดมาจาก

สารอาหารเปนจงหลงเกด จงทง 2 ชนดนตองพงพาอาศยซงกนและกน โดยสารจงหลงเกดนนตองการ

อาหารจากจงกอนเกดในการสราง สารจงทไดรบหลงเกดจะเตมใหกบจงกอนเกดไมใหพรอง ในหนงสอ

จงเยวยฉวนซจาเจง 《景岳全书杂症》บนทกไววา “ตงแตคนเกดจนถงตาย อาศยจงและเลอดเปนทน เมอคนเกดมาอาศยสารอาหารหลอเลยงรางกาย ถาไมมจงและเลอดโครงสรางกไมเกด ถาไมม

สารอาหารโครงรางกไมเจรญเตบโต จง เลอด มงเหมน (命门) สารอาหารควบคมโดยมามและกระเพาะอาหาร มงเหมนไดพลงกอนเกด กระเพาะอาหารและมามไดจากพลงหลงเกด สารอาหารตองอาศยการ

จดการของทนกอนเกด และจงเลอดกอนเกดตองอาศยทนของสารอาหารหลงเกด” สารจงของไต มความสาคญตอการเกด และการเจรญเตบโต ในคมภรซเวน ซางกเทยนเจน

ลน《素问 。上古天真论》กลาววา “เดกหญงอาย 7 ป ชของไตแกรงและฟนงอก อาย 14 ป เญนมาย (任脉) และไทชง (太冲) เชอมโยงกนสมบรณ เรมมรอบเดอนและมลกได อาย 21 ป ชของ

ไตมมากและมฟนแทสมบรณ อาย 28 ป เอนและกระดกแขงแรง มเสนผมสมบรณเตมท และรางกาย

สมบรณแขงแรง อาย 35 ป หยางหมง (阳明) เรมถดถอย ใบหนาเรมคลา และผมเรมรวง อาย 42 ป

ลมปราณหยาง 3 เสน เรมถดถอย ใบหนาหมองคลา และผมเรมขาว อาย 49 ป เญนมายพรอง ไทชง

ถดถอย รอบเดอนเรมหมด รปรางเปลยน และไมมบตร” และ “ผชายอาย 8 ป ชไตแกรง ผมและฟนเรมเจรญ อาย 16 ป ชไตบรบรณสวยเจรญพนธ มการหลงนาเชอ อนหยางสมดล และมบตร อาย 24 ป ชของไต กระดกและเอนแขงแรง และมฟนแทสมบรณ อาย 32 ป เอน กระดก และกลามเนอ

สมบรณ อาย 40 ป ชของไตเรมถดถอย ผมรวง และเหงอกรน อาย 48 ป หยางชทขนขางบนเรม

ถดถอยลง ใบหนาหมองคลา และผมเคราหงอก อาย 56 ป ชของตบเรมถดถอย เอนขยบเคลอนไหว

ไมคลองแคลว นาเชอลดลง หมดวยเจรญพนธ การทางานของไตเรมถดถอย และโครงรางเรมเปลยน อาย 64 ป ฟนและผมรวง

Page 68

ทฤษฎอวยวะภายใน

61

จะเหนไดวา จงชของไตทาใหเกดการเปลยนแปลงของเสนผม ฟน สหนา ลกษณะทางเพศ

และโครงรางของรางกายในเดก ถามการเจรญเตบโตชา จะดไดจากชา 5 อยาง คอ ทรงตวตรงชา เดนชา

ฟนขนชา ผมงอกชา พดชา และมอาการออน 5 อยาง คอ คอออน ปากออน มอออน ขาออน กลามเนอออน 2) ไตควบคมนา ไตควบคมนา หมายถง ไตควบคมนาโดยการปรบสมดลของนา ในคมภรซเวน นเถยวลน

《 素 问 。 逆 调 论 》กลาววา “ไตเปนอวยวะนาควบคมจนเยย” ไตควบคมนาโดยเอานาจากสารอาหารไปเลยงทวรางกาย และนานาทไดจากกระบวนการไปทางไต โดยอาศยความรวมมอจากปอด

มาม กระเพาะอาหาร กระเพาะปสสาวะ ซานเจยว ชจากไตจะใหพลงงานแกกระเพาะอาหารในการรบ

สารอาหารนา สงตอใหมามใชการดดซมนา สงตอไปยงปอด ปอดจะกระจายนาและสงนาลงและมซานเจยว

ทใหนาผานสะดวก สงนาไปยงไตเพอขบออกทางกระเพาะปสสาวะ 3) ไตควบคมช ไตควบคมช โดยการรบชของปอด ชของปอดเกดจากการหายใจไปเลยงทวรางกายนน ม

ทศทางของชในทางกระจายออกและลงลาง การทชของปอดจะลงลางไดดตองอาศยชของไตชวยรบซบดด

ไว คมภรเนยจง《内经》ไดกลาวถงลกษณะความสมพนธระหวางไตกบปอดไวเปนครงแรก คมภร

หลงซ เปนเสน《灵枢。本神》กลาววา “เสนลมปราณเสาอนไต ไตมกสมพนธในปอด” ในคมภรซเวน นเถยวลน《素问 。逆调论》กลาววา “ผทนอนราบไมได นอนจะหอบ เปนเพราะผลกระทบ

จากชนา นาคอสารจนเยยมลกษณะไหลไป ไตเปนอวยวะนาควบคมการนอนและหอบ ในตาราจนคย

เอยวเลย《金匮要略》ไดกลาวถงความสาคญของไตถดถอยกบอาการหายใจสนและยาวไกล (หอบ) วา “ผทหายใจสน มนาตาเลกนอย รกษาโดยขบออกทางปสสาวะ ตารบยาทเหมาะสม คอ หลงกยจกน

ทง (苓桂术甘汤) และเซนชหวาน (肾气丸)” ในตาราเลยเจงจอไจฉวนเจง 《类证治栽喘症》

เขยนโดยแพทยจนหลนเพยฉน (林佩琴) กลาววา “ปอดเปนจาวควบคมชของไต เปนรากฐานของช

ของปอด เปนผใหช ไตเปนผรบช ลกษณะอนหยางเกยวกบการหายใจจงจะปกต ถาทศทางการใหขบขน

ลงของชผดปกตจะเกดอาการหอบ” สรป

ชของปอดมทศทางขนบน โดยปอดเปนอวยวะทอยสวนบนของรางกาย (上焦 ซางเจยว) มหนาทใหชรบอากาศบรสทธ กระจายช และเปนธาตทอง

ชของไตมทศทางลง โดยไตเปนอวยวะทอยสวนลางของรางกาย (下焦 เซยเจยว) มหนาท รบช เกบกกจงช และเปนธาตนา

Page 69

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 62

ธาตทองและนาใหกาเนดเกอกลกน เมอธาตใดธาตหนงปวยเปนเวลานาน จะกระทบถงอก

ธาตหนงได เชน โรคปอด ไอเรอรงเรมจากชนดแกรง ตอไปกระทบถงไตกลายเปนหอบชนดจากไตพรอง

กระทบไมดดซบรบชของปอดทาใหหอบ 5.3 คณสมบตพเศษของไต

1) ไตเปนอวยวะทาหนาทเกบกก คมภรซเวน ลวเจยจงเซยงลน《素问 。六节藏象论》กลาววา “ไต หนาทเสนจาศล

เกบกกเปนทน” ไตไดชอวาเปนอวยวะนาใหเกบซอนอนแท และหยางดงเดม (元阳) นอกจากนไตยงม

หนาทดงนาและสารเหลวกลบ ควบคมการเปดปดถายอจจาระและปสสาวะ ชวยไมใหทารกแทง ปดกน

ไมใหสารเขมขนหลดออกไป ถาหนาทเกบกกของไตเสยไป ไตรบดดซบชปอดไมไดจะหอบ เกบจงไมอย

จะเกดนากามเคลอนหรอหลงเรว ในสตรรอบเดอนมามาก แทงงาย ปสสาวะ อจจาระกลนไมอย จงชในไตแปรเปลยนเปนอนของไต หยางของไต เพอเปนทนของอนหยางทวรางกาย

หมายเหต คาวา อนของไตหยางของไต อนแทหยางแท (真阴真阳) อนเดมหยางเดม (元阳

元阴) นาของมงเหมน ไฟของมงเหมน มความหมายเดยวกน 2) จงชและอนหยางของไต - จงของไต จง (精) หมายถงสารทมอยขนาดเลก จาเปนตอรางกาย จงของไต (肾精) มความจาเปน

ตอการเจรญเตบโตของกระดก สมอง และการเจรญทางเพศ เปนทนหลงเกด หรออาจไมสงจงทไตจาก

พอแมกอนเกดเปนทน ถาจงของไตไมเพยงพอจะเกดอาการพการ การเจรญเตบโตชาในเดก เกดชา 5 อยางและออน 5 อยาง ดงกลาวขางตน ในผใหญถาจงของไตไมเพยงพอจะแกเรว ผมรวง ฟนรวง

ความจาเสอม สมรรถภาพทางเพศของผชายจะมนากามนอย เปนหมน ในสตรจะมบตรยาก รอบเดอน

ผดปกต เปนตน - ชของไต ชของไต (肾 气 เซนช) เปนพลงงานทแปรมาจากจงของไต ซงเปนพนฐานของสรระของ

รางกาย เปนพลงทใชในการเจรญเตบโตของรางกาย การเจรญพนธ การดดซบรบพลงงาน การหายใจ

จากปอด ชวยการไดยน ควบคมการเปดปด การขบถายอจจาระปสสาวะ การทชของไตเพมหรอถดถอย

บกพรองถงภาวะเกด แก เจบ ตาย ถาชของไตไมสามารถเหนยวรงเกบกก หรอไมสามารถจดการกบนา

หรอไมรบช จะมอาการนากามเคลอน ฝนเปยก ถายเหลว ปสสาวะใสมาก เปนตน

Page 70

ทฤษฎอวยวะภายใน

63

- อนของไต ในยคราชวงศถง ซนซอเหมยว (孙思邈) ไดกลาวถงโรคไตซงมชนดแกรงพรองรอนหนาว

วาตองรกษาโดยการเสรมความชมชนแตยงไมไดกลาววาเปนอนของไต (肾 阴 เซนอน) ตอมาในยคราชวงศซง เรมใชคาวา เสรมอนของไต โดยใชตารบยา ลวเวยตหวงหวาน (六味地黄丸) ในยค

ราชวงศหมง ไดเรมใชคาวา ไตเกบอนหยาง อนหยางเปนพนฐานของอนหยางทวรางกาย ในตาราอ

กวน เสวยเจงลน《医贯。血证论》กลาววา “ผทไดมประตชวตจะดารงชพอยได เปนไฟไมมรปราง เรยกวา เหวยนช (元气) หรอ ชดงเดม นาทไมมรป เรยกวา เหวยนจง (元精) หรอ จงดงเดม โดย

เกบอยทไต 2 ขาง ดงนนกลาวไดวา อวยวะตนทง 5 มไตเทานนทมไฟแทและนาแท หรอเรยกวา อนแท

หยางแท” ดงนน อนของไต อาจเรยกวา อนดงเดมหรออนแท ซงเปนสารเหลวและอนของรางกายคน

ทาหนาทบารงเสรมความชมชนใหแกอวยวะตาง ๆ และใหสมดลกบหยางของไต ถาอนของไตพรอง จะ

มอาการแสดง 2 ลกษณะ ดงน (1) อนของไตไมเพยงพอใหความชมชนแกรางกาย จะมอาการเวยนศรษะ มเสยงในห อจจาระ

แขง รปรางผอม ลนแหง คอแหง (2) อนของไตไมสามารถขมหยางของไตใหสมดล จะมอาการรสกรอนขางในฝามอ ฝาเทา

หนาอกรอน เหงอออกกลางคน นอนไมหลบ ฝนเปยก เปนตน - หยางของไต ในยคราชวงศซง ตาราผจเปนซอฟาง จโซวซวฮนเซยวจเหวย《普济本事方。诸嗽虚

汗消竭》เขยนโดย สวซเวย (许叔微) กลาววา “ชของไตบรบรณเปนไฟแท” ตาราฉเซงฟาง ปอ

《济生方。补益》เขยนโดย เอยนยงเหอ (严用和) กลาววา “ผทดารงชวตโดยไมดแลรางกายใหด ใชรางกายมากเกนไป หยางแทจะถดถอย ไฟแทไมสามารถใหความอบอน มามธาตดน.......ทงนเปน

เพราะไฟแทพรอง” แพทยจนทมชอเสยงจางจงเยวย (张景岳) ไดสรางตารบยาทใชบารงหยางของไต

เรยก อวกยหวาน (右归丸) หยางของไต (肾阳 เซนหยาง) หรอ หยางแท (真阳 เจนหยาง) หรอ หยางดงเดม (元阳

เหวยนหยาง) เปนรากทนของหยางทวรางกาย และใชถวงดลกบอนของไต ถาหยางของไตพรองจะม

อาการออนเพลย กลวหนาว ปลายแขนและขาเยน ปวดเอว เขาและแขนเยน ๆ สมรรถภาพทางเพศ

ลดลง มดลกเยน บวมนา เปนตน

Page 71

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 64

อวยวะกลวง (腑 ฝ) อวยวะกลวงทง 6 (六腑 ลวฝ) ประกอบดวย ถงนาด กระเพาะอาหาร ลาไสเลก ลาไสใหญ

กระเพาะปสสาวะ และซานเจยว หนาทพนฐานของอวยวะกลวง คอ รบและชวยยอยอาหารและของเหลว

ดดซมและสงตอสารอาหารทยอยเสรจเรยบรอยแลวไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย นอกจากนนยงมหนาท

เปลยนกากอาหารและนาจากสวนตาง ๆ เปนปสสาวะและอจจาระแลวขบออกนอกรางกาย

1. ถงนาด (胆 ตาน) ถงนาดเปนหนงในหกอวยวะกลวง เปนอวยวะกลวงพเศษ สมพนธกบตบ โดยตบสรางนาด

แลวสงมาเกบทถงนาด ลมปราณตบชวยขบนาดลงมาในสาไสเลกเพอชวยยอยอาหาร และถอวานาดเปน

สารเหลวภายในทสะอาด แพทยจนจางเจยปน (张介宾) ไดบนทกไวในตาราเลยจง จงเซยงเสวย《类

经。藏象学》วา ถงนาดเปนขาราชการตลาการ เกบซอนนาหลวงทสะอาด ถาตบมปญหาชของตบ

ไหลเวยนไมดหรอตดขดจะกระทบถงนาดไหลเวยนไมดดวย ทาใหเกดอาการแนนหนาอกและปวดชายโครง

ซงมผลตอมามและกระเพาะอาหาร มอาการไมเจรญอาหาร เบออาหารมน ทองอด ถายเหลว เปนตน 2. กระเพาะอาหาร (胃 เวย)

2.1 ลกษณะทางกายวภาค กระเพาะอาหารอยในชองทองสวนบนใตกระบงลม มรปรางโคง แบงไดเปน 3 ตอน คอตอนบน

ตอนกลาง และตอนลาง ตอนบนตอกบหลอดอาหาร ตอนลางตอกบลาไสเลก

2.2 หนาททางสรรวทยา กระเพาะอาหารมหนาท 3 อยาง คอ

1) รองรบอาหารและนา อาหารและนาทบดเคยวในปาก ผานหลอดอาหารลงสกระเพาะอาหาร ถาลมปราณกระเพาะอาหารด จะรองรบอาหารและนาไดด เปนทเกบอาหารชวคราว ถาผดปกตจะมอาการ

เบออาหาร ทานอาหารไดนอย ทองอด 2) ทาหนาทยอยอาหาร กระเพาะอาหารทาการยอยอาหารระดบตน ใหขนาดอาหารเลกลง

เพอสงลงลาง ไปยงลาไสเลกเพอแยกยอยตอไป และรวมกบมามในการดดซมสารอาหารทจาเปนสง

ตอไปยงปอดและหวใจไปเลยงทวรางกาย 3) ควบคมการไหลลงของอาหารและขบอจจาระ ในภาวะปกตกระเพาะอาหารมทศทางของ

ลมปราณไหลลงลาง ชวยใหอาหารไหลลงลางสลาไสเลกเพอยอยและดดซม กากอาหารถกขบออกทางลาไส

Page 72

ทฤษฎอวยวะภายใน

65

ใหญ กลายเปนอจจาระออกจากรางกายผานทางทวารหนก คกบชของมามทมทศทางขนบน โดยมามและ

กระเพาะอาหารเปนคกน

ลกษณะพเศษของกระเพาะอาหาร คอ ทางานรวมกบมามโดยทกระเพาะอาหารชอบความชน

แตมามชอบความแหง เปนอนหยางททาใหเกดความสมดลของระบบยอยอาหารทด คอ คทตางกนอยค

กน ชวยเหลอซงกนและกน (กระเพาะอาหารเปนธาตดน แตอวยวะกลวงจดเปนดนหยาง มามเปน

อวยวะตนซงเปน ดนอน) 2.3 ชของกระเพาะอาหาร

เวยช (胃气) หรอ ชของกระเพาะอาหาร เดมหมายถง ลกษณะของชพจรทนมนวลสมาเสมอ ปจจบนหมายถง ความสามารถของกระเพาะอาหารในการขบเคลอนยอยอาหาร นอกจากนนยงหมายถง

สารอาหารทอยในกระเพาะอาหาร และประสทธภาพการทางานรวมกนของมามและกระเพาะอาหารในการ

ยอยและดดซมสารอาหารทจาเปนไปเปนทนหลงเกด หรอ หมายถง เหวยนช (元气) ทกระเพาะอาหารและมามรบมาเพอทาหนาทในการดดซมและยอยอาหาร

โรคทพบบอยเกยวกบกระเพาะอาหาร ไดแก กระเพาะอาหารเยน กระเพาะอาหารรอน อน

ของกระเพาะอาหารพรอง กระเพาะอาหารอาหารตดขด

- กระเพาะอาหารรอน

สาเหต เกดจากการรบประทานอาหารเผดมากเกนไป ไฟจงลามสกระเพาะอาหาร

อาการ ปวดกระเพาะอาหารแสบรอน เรอเปรยว มเสยงในทอง กนจกนเกง เหงอกอกเสบ

ฟนผ ปากเหมน อจจาระแขง ลนแดง ฟนเหลอง

- อนของกระเพาะอาหารพรอง

สาเหต ปวยเปนโรคกระเพาะอาหารมานาน หรอปวยจากโรครอนภายนอกในระยะทายของ

โรคมากระทบกระเพาะอาหาร เกดอาการอนพรอง ชอบรบประทานอาหารรสเผด

จด มความผดปกตทางอารมณ ถาเปนนานจะกลายเปนไฟเผาผลาญอนของกระเพาะ

อาหาร เกดอนพรองในกระเพาะอาหาร

อาการ ปวดทอง ปวดแบบราคาญบรเวณกระเพาะอาหาร รสกหวแตไมอยากรบประทาน

บางรายมอาการไมสบายบรเวณลนป อาเจยน เรอ ลนมสแดง ไมชมชน ถาพรอง

มาก ฝาทลนจะมลกษณะเปนแผนท ชพจรเลกเรว

- กระเพาะอาหารอาหารตดขด (อาหารไมยอย)

สาเหต รบประทานอาหารมากเกนไป มพนฐานระบบยอยอาหารไมแขงแรง

Page 73

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 66

อาการ จกเสยดแนน ถาอาการมากจะปวด เรอเปรยว อาเจยนอาหารทไมยอยออกมา

ถายเหมนมาก

- กระเพาะอาหารเยน

สาเหต ความเยนกระทบทหนาทองโดยตรง รบประทานอาหารเยนมากเกนไป ตรากตรา

ทางานมากเกนไป หยางพรอง หรอ มงเหมน (命门) ไฟลามมากระเพาะอาหาร อาการ ปวดกระเพาะอาหาร ถาปวดไมมากจะปวดแบบราคาญ มอาการปวดเกรง เมอ

กระทบความเยนจะปวดมากขน ถาไดรบความอบอนจะรสกสบายขน อาเจยนเปน

นาใส ลนมฝาขาวลน ชพจรชา

3. ลาไสเลก (小肠 เสยวฉาง) 3.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

ลาไสเลกมลกษณะเปนทอกลวงยาว มวนพบไปมา ตาแหนงอยบรเวณตอนกลางของชองทอง

สวนบนของลาไสเลกตอกบกระเพาะอาหาร สวนลางตอกบลาไสใหญ

ลาไสเลกมหนาทรบอาหารทยอยแลวบางสวนจากกระเพาะอาหาร จะพกอยในลาไสเลกชวขณะ

เพอยอยและดดซมสารอาหารไปเลยงรางกาย ดงนน ในคมภรซเวน หลงหลนมเตยนลน《素问。灵

兰秘典论》กลาววา“ลาไสเลกมความสมพนธในหนาทกบกระเพาะอาหาร ลาไสใหญ และมาม โดย

เปนตวแยกสารจาเปนออกจากสารทไมตองการ เปนทซมผานของนา สงตอกากไป สวนสารจาเปนมามจะ

ดดซมไป”แพทยจนจางเจยปน (张介宾) ไดเขยนไวในตาราเลยจง จงเซยงเลย《类经。藏象类》

วา ถาลาไสเลกทาหนาทผดปกตจะเกดอาการแนนทอง ทองอด อาเจยน ทองผก เปนตน

3.2 หนาททางสรรวทยา 1) รบอาหารจากกระเพาะอาหาร 2) แยกแยะสงทใชไดและใชไมได โดยสงสงทใชไดไปมาม และสงสงทใชไมไดไปลาไสใหญ

ดงนน ถาการทาหนาทของลาไสเลกผดปกต อจจาระและปสสาวะจะผดปกต เชน ทองเสย

หรอ ปสสาวะนอย 3.3 ความสมพนธระหวางหวใจกบลาไสเลก

1) หวใจทางานปกต ทาใหประสทธภาพการทางานลาไสเลกในการแยกแยะสงทใชไดและใช

ไมไดไดด

2) ลาไสเลกผดปกต มผลกระทบตอหวใจ

Page 74

ทฤษฎอวยวะภายใน

67

3) หวใจมไฟมาก ความรอนจากหวใจสงผลใหลาไสเลกมความรอน มนานอยลง ปสสาวะ

นอย แสบขดรอน เปนตน

4) ลาไสเลกมความรอน สงผลใหเกดความรอนทหวใจ ทาใหหงดหงด ลนเปนแผล เปนตน

4. ลาไสใหญ (大肠 ตาฉาง) 4.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

ลาไสใหญมลกษณะเปนทอกลวงขนาดใหญกวาแตสนกวาลาไสเลก ตาแหนงอยบรเวณตอน

กลางของชองทอง สวนบนตอกบลาไสเลก สวนลางตอกบทวารหนก

ลาไสใหญอยระหวางลาไสเลกกบรทวารหนก มหนาทขบอจจาระและดดซมนากลบ คมภร ซเวน

หลงหลนมเตยนลน 《素问。灵兰秘典论》กลาววา “ลาไสใหญเหมอนขนนางทมหนาทถายเท สง

ทถกแปรสภาพออกไป ทาหนาทเหมอนกบเทศบาล สงทแปรสภาพ หมายถง อจจาระ” 4.2 หนาททางสรรวทยา

1) หนาทของลาไสใหญและปอดมความสมพนธกน ปอดและลาไสใหญมความสมพนธกน

แบบนอกใน โดยสมพนธกบชของกระเพาะอาหารและจนเยย (津液) ในรางกาย ถารางกายขาดจนเยย อจจาระจะแหงแขงเกดอาการทองผก

ถารางกายมจนเยยมากเกนไป อจจาระจะเหลวเกดอาการทองเดน

หากชของกระเพาะอาหารมทศทางลงหรอบกพรอง จะกระทบถงการถายเทอจจาระของลาไส

ใหญได เพราะเปนเสนลมปราณหยางหมง (阳明) เหมอนกน ทาใหเกดอาการทองผก ชของปอดพรอง

ทาใหทศทางของชลงลางบกพรองดวย ดงนน สารนาทสงโดยชของปอดไปยงลาไสใหญไมเพยงพอ ช

ของปอดทไปทลาไสใหญไมเพยงพอทาใหเกดอาการทองผกได

2) ชวยควบคมสมดลของนาในรางกาย โดยการดดซมนาจากกากอาหาร ความผดปกตทจะ

เกดกบลาไสใหญ ไดแก - ถาลาไสใหญพรองจะเกดความเยน ไมสามารถดดซมนา มอาการเสยงโครกครากในทอง

ปวดทอง ทองเดน

- ถามความรอนในลาไสใหญ จะเผาผลาญนา ทาใหลาไสแหง มอาการทองผก ถายลาบาก 5. กระเพาะปสสาวะ (膀胱 ผางกวง)

กระเพาะปสสาวะตาแหนงอยในชองทองสวนกลาง มหนาทกกเกบและสงผานปสสาวะ ม

ความสมพนธทงภายนอกและภายในกบไตในระบบเสนลมปราณ ในคมภรซเวน หลงหลนมเตยนลน

Page 75

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 68

《素问。灵兰秘典论》กลาววา “กระเพาะปสสาวะเปนเหมอนขาราชการดแลกระแสนาทไหลมา เปนทเกบรวมของจนเยย เมอมชแบงมาใหกจะขบปสสาวะออก” การขบปสสาวะจะเกดขนเมอมชแปรมาจากไต ดงนน อาการของการกลนปสสาวะไมอย ปสสาวะบอย ปสสาวะคาง จงเกยวของกบชของไต โรค

ของกระเพาะปสสาวะทพบบอย คอ ความรอนชนสะสม เกดจากความรอนชนขดขวางทศทางการไหลเวยน

ของช ทาใหเกดอาการปสสาวะขด คอ ปสสาวะแสบรอน ปสสาวะขน มเลอด เปนตน 6. ซานเจยว (三焦 ซานเจยว)

6.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

ซานเจยว เปนหนงในหกอวยวะกลวง ชอซานเจยวถกกลาวถงครงแรกในคมภรเนยจง《内

经》อธบายซานเจยววา คอ อวยวะท “มชอแตไมมรป (有名而无形 โหยวหมงเอออสง)” ในยค

ราชวงศหมง แพทยจนจางเจยปน (张介宾) ไดเขยนไวในตาราเลยจง จงเซยงเสวย《类经。藏象学》

อธบายถงซานเจยววา “อยนอกอวยวะภายใน อยในรางกาย หมรอบอวยวะ เปนอวยวะกลวงขนาดใหญ” ซานเจยว แบงเปน 3 สวน ไดแก สวนบน (上焦 ซางเจยว) สวนกลาง (中焦 จงเจยว) และสวนลาง (下焦 เซยเจยว)

- สวนบน (上焦 ซางเจยว) คอ ชวงอกทอยของหวใจและปอด มหนาทสาคญคอ รบอาหาร

และนา และสงผานไปยงหลอเลยงระบบตาง ๆ ของรางกาย เนองจากปอดและหวใจตงอยในซางเจยว

จงทาหนาทสงผานเลอดไปหลอเลยงทวรางกาย - สวนกลาง (中焦 จงเจยว) คอ ชวงทองบรเวณเหนอสะดอ เปนทอยของมามและกระเพาะ

อาหาร มหนาทยอยอาหาร และหลอเลยงใหพลงแกช เลอด และของเหลวในรางกาย เนองจากมามและ

กระเพาะอาหารตงอยในบรเวณจงเจยว หนาทของจงเจยวจงตรงกบหนาทของมามและกระเพาะอาหาร - สวนลาง (下焦 เซยเจยว) คอ ชวงทองบรเวณใตสะดอลงไป เปนทตงของตบ ไต ลาไส

เลก ลาไสใหญ กระเพาะปสสาวะ และมดลก หนาทสาคญคอ แปรรปกากอาหารและของเหลอใชในรางกาย

ใหเปนอจจาระและปสสาวะ เพอขบออกนอกรางกาย กลาวไดวา เซยเจยวเปนเสมอนระบบบาบดของเสย

ของตวเมอง 4.2 หนาททางสรรวทยา

ซานเจยวมหนาท 2 อยาง คอ 1) ชวยการไหลเวยนของนา คมภรซเวน หลงหลนมเตยนลน《素问。灵兰秘典论》

กลาววา “ซานเจยวเปรยบเหมอนขาราชการกรมชลประทานใหนาไหลผาน” สารอาหารและนาจะถกดดซม

Page 76

ทฤษฎอวยวะภายใน

69

แลวไหลผานซานเจยวไปหลอเลยงทวรางกาย ของเสยคอปสสาวะและอจจาระจะถกลาเลยงผานซานเจยว

ขบออกนอกรางกาย ซานเจยวจงมบทบาทสาคญในการรกษาสมดลของรางกาย โดยเฉพาะสมดลของนา

ในรางกาย 2) ชวยการไหลเวยนของชดงเดม (元气 เหวยนช) คมภรหนนจง ซนสอปาหนน《难经。

三 十 八 难 》กลาววา “ซานเจยวเปนตวแทนของเหวยนช ชวยหนนชทงหลาย” ซานเจยวชวยใหชดงเดมผานไปสอวยวะภายในสะดวก

อวยวะกลวงพเศษ (奇恒之腑 ฉเหงจอฝ) อวยวะกลวงพเศษ ประกอบดวย สมอง ไขกระดก เสนเลอด ถงนาด และมดลก เปนอวยะ

ภายในทมลกษณะเปนทอกลวงเหมอนอวยวะกลวง ทาหนาทเกบสะสมสารจาเปนและลมปราณเชนเดยวกบ

อวยวะตน อวยวะกลวงทกอวยวะยกเวนถงนาดไมมความสมพนธกบปญจธาต และไมมความสมพนธ

แบบคนอก-ใน แตมความเกยวของกบเสนลมปราณพเศษ 8 เสน 1. สมอง (脑 หนาว)

1.1 ลกษณะทางกายวภาคศาสตร

สมองตงอยในกระโหลกศรษะ โดยมาจากไต กลาวคอ ไตกากบกระดก สรางไขกระดกแลว

รวมกนเปนกลมกอนทสมอง ดงนน สมองจงมชอวา เปนทรวมของไขกระดก ในการแพทยแผนตะวนตก สมองเปนอวยวะททาหนาทรบผดชอบเกยวกบการนกคด แตใน

การแพทยแผนจน การนกคดเปนหนาทสาคญของหวใจและประสาท และรวมถงอวยวะตนทง 5 ดวย 1.2 หนาททางสรรวทยา

ในยคราชวงศหมง แพทยจนทมชอเสยง หลสอเจน (李时珍) กลาววา “สมองเปนทอยของเหวยนเสน (元神)” ในยคราชวงศชง หวคน (吴琨) กลาววา “ความจาถกบนทกไวทสมอง” หวางชงเรน (王清任) กลาววา “สมองเปนทซงจดจา เมอรบประทานอาหารแลวเกดเปนเลอดลม (气血 ช

เซวย) กลามเนอเจรญเตบโต สวนของยอดอาหารทมลกษณะใสกลายเปนไขกระดก แลวไหลขนสศรษะ

(สมอง) หทงสองเชอมถงสมอง การไดยนเสยงจงเปนหนาทของสมอง ตาสองขางเปนใยทงอกออกมาจากสมอง การไดเหนสงตาง ๆ จงเปนหนาทของสมอง จมกเชอมถงสมอง การดมกลนจงเปนหนาทของ

สมองเชนกน” ในทฤษฎจงเซยง《藏象论》กลาววา “หวใจมเสนทาหนาทกากบสมองอกชนหนง”

Page 77

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 70

2. มดลก (女子胞 หนจอเปา) มดลก ตาแหนงอยภายในทองนอยหลงกระเพาะปสสาวะ มลกษณะเหมอนลกสาลทกลบหว

มดลกเปนอวยวะทผลตประจาเดอนและสารอาหารในการหลอเลยงตวออนในขณะตงครรภ การมประจาเดอน

และการตงครรภมความซบซอนมาก และไดรบอทธพลจากการกระทาของไต ตบ และเสนลมปราณชง

และเญน โดยจะมความเกยวของกน ดงน 1) อทธพลของเทยนเกวยและไต เทยนเก วย (天癸) เปนผลผลตของสารจาเปนของไต เมอไดรบการพฒนาจนถงระดบทสมบรณ

เทยนเก วยจะทาหนาทพฒนาความสมบรณของรางกายและการทางานระบบอวยวะสบพนธ ดงนนการเกด

และการหมดไปของเทยนเก วยจงมความสมพนธอยางใกลชดกบการทางานของไต เมอสตรมอาย 12-14

ป รางกายจะผลตเทยนเก วย ซงมผลใหการทางานของอวยวะสบพนธมความสมบรณ สตรในวยนจงมก

มประจาเดอนและสามารถในการตงครรภได เมออายมากขนเทยนเกวยจะมนอยลงและการทางานของไตก

จะมประสทธภาพลดลงไปดวย ประจาเดอนเรมหมด ความสามารถในการตงครรภกจะคอย ๆ หมดไป 2) อทธพลของเสนลมปราณชงและเญน เสนลมปราณทง 2 มจดเรมตนทบรเวณมดลก เสนลมปราณชง (冲脉 ชงมาย) จะไหลเวยน

รวมไปกบเสนลมปราณไต และตดตอเชอมโยงกบเสนลมปราณหยางหมง จงมผลใหการไหลเวยนของช

และเลอดในเสนลมปราณ 12 เสนเปนไปอยางปกต จงไดชอวา “ทะเลของเสนลมปราณ 12 เสน” เสนลมปราณเญน (任脉 เญนมาย) จะเชอมโยงกบเสนลมปราณเทาอน 3 เสนในชองทองชวงลาง ชวยการไหลเวยนของชและเลอดในเสนลมปราณอนทงหมดของรางกาย ดงนนจงไดชอวา “ทะเลของเสนลมปราณอน” เมอชและเลอดในเสนลมปราณทง 12 เสนเปนปกต กจะไหลเวยนไปในเสนลมปราณชงและเญน

ทาใหมดลกสามารถควบคมการมประจาเดอนใหเปนปกต แตการทางานของเสนลมปราณชงและเญน

ควบคมโดยเทยนเก วย ในวนเดกสารจาเปนในไตยงทางานไดไมเตมท และเทยนเก วยกยงไมมการผลต

ใด ๆ ออกมา เสนลมปราณชงและเญนจะยงไมมชและเลอดทสมบรณจงยงไมมประจาเดอน เมอยางเขา

สวยรน การทางานของสารจาเปนในไตมความสมบรณ เทยนเก วยจะเกบตวพฒนาขนจนมความสมบรณ

สตรจะเรมมประจาเดอนและมความสามารถในการตงครรภได เมอมอายมากขนเทยนเก วยหยดการทางาน

อนมผลมาจากการลดประสทธภาพการทางานของไต ทาใหเสนลมปราณชงและเญนมชและเลอดเรมลด

นอยลง ภาวะการหมดประจาเดอนกจะเกดขน

Page 78

ทฤษฎอวยวะภายใน

71

3) อทธพลของหวใจ ตบ และมาม ในบรรดาอวยวะตนทง 5 และอวยวะกลวงทง 6 มดลกมความสมพนธใกลชดกบหวใจ ตบ

และมาม ทงนเนองจากการมประจาเดอนและพฒนาการของทารกในครรภลวนตองการหลอเลยงจากเลอด

ในขณะทหวใจควบคมเลอดและหลอดเลอด ตบกกเกบเลอด และมามกากบเลอดใหอยในหลอดเลอด

การทางานทไมปกตของอวยวะทง 3 น จงมผลตอประสทธภาพการทางานของมดลก

3. กระดก (骨 ก) กระดกถกควบคมกากบโดยไต หมายถง หากพลงของไตสมบรณ กระดกจะแขงแรง สามารถ

ทาหนาทคาจนรางกายได หากพลงไตออนแอ กระดกจะหกงาย เสอมงาย และใชไดไมทน เชน ยนนาน

ไมไหว นงนานเมอยเอว ในผทพลงไตออนแอ หวเขาจะปรากฎใหเหนอาการผดปกตกอน หรอทเอว หรอ

ปวดสนเทา ลวนสะทอนถงพลงในไตทงสน

4. หลอดเลอด (血管 เซวยกวน) หลอดเลอดทาหนาทเปนทอใหเลอดไหลเวยน โดยมหวใจทาหนาทกากบ กลาวคอ หลอดเลอด

จะมความยดหยน และมสภาพคลอง กจกรรมเหลานตองอาศยชของหวใจและหยางของหวใจมากากบ

ขณะเดยวกนหลอดเลอดกตอออกจากหวใจโดยตรง ตบกากบการไหลเวยนของชจ (气机) ดงนน หาก

ชของตบตดขดจะสงผลตอการไหลเวยนในหลอดเลอด หากมมากเกนไป จะทาใหเลอดไหลเวยนเรวขน

และขยายตวปรแตกได มามทาหนาทกากบเลอดใหไหลเวยนในหลอดเลอด ชของมามจะดดรงใหเลอด

อยเฉพาะในหลอดเลอด หากมามพรองจะเกดอาการเลอดออกงาย หยางของไตจะทาหนาทใหความ

อบอนแกรางกายและอวยวะเนอเยอตาง ๆ หากหยางของไตพรองจะเกดความเยนขนภายใน ทาใหการ

ไหลเวยนของเลอดในหลอดเลอดไมสะดวก ทาใหเกดเลอดคง

5. ไขกระดก (髓液 เสวยเยย) ไขกระดกเกยวของกบไต สารจาเปนของไตสรางกระดก ไขกระดกสรางและเสรมบารงสมอง

ใหทาหนาทเปนปกต ถาสารจาเปนพรอง อาจเกดจากเปนมาแตกาเนด หรอจากภาวะทพโภชนาการใน

ภายหลง ทาใหไมสามารถสรางไขกระดกไปหลอเลยงสมอง จะมอาการวงเวยนศรษะ หมเสยงดง

ตาลาย ปวดเอวและขา ออนแรง และความจาไมด ในเดกพบภาวะโตชา กระหมอมปดชา รางกายแคระ

แกรน สตปญญาไมด และเคลอนไหวชา

Page 79

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 72

บทท 5 สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

สารจาเปน (精 จง) ช (气) เลอด (血 เซวย) และของเหลวในรางกาย (津液 จนเยย) ม

ความสาคญตอการดารงชวต โดยเปนสารประกอบพนฐานของรางกาย ในคมภรหวงตเนยจง《黄帝内

经》ไดมการอธบายถงทฤษฎและหลกการอยางสมบรณ ซงแนวคดทฤษฎดงกลาวมความสมพนธอยางใกลชดกบแนวคดทางปรชญาและทฤษฎวาดวยเรองอวยวะภายใน (脏腑 จงฝ)

สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกายมความสาคญตอการทางานของอวยวะภายใน

เสนทางเดนลมปราณ รางกาย และการเปดทวาร หากการทางานของอวยวะภายในปกต เสนทางเดน

ลมปราณ รางกาย และการเปดทวารจงสามารถผลตและมการทางานของสารจาเปน ดงนนในภาวะปกต

การทางานตองสมพนธกน หากในภาวะเกดโรคสารประกอบพนฐานและอวยวะภายใน เสนทางเดนลมปราณ

รางกาย และการเปดทวารยอมเกดผลกระทบกนและกนอยางแยกกนไมออก

1. สารจาเปน (精 จง) สารจาเปน หมายถง สารประกอบชนดหนงทเปนสงจาเปนพนฐานของรางกายและการดารงชวต

ในทนจะใชทบศพทวา “จง” 1.1 การสรางสารจาเปน

จงมแหลงกาเนด 2 แหลง ไดแก 1) สารจาเปนกอนกาเนด (先天之精 เซยนเทยนจอจง) ไดรบการถายทอดจากบดามารดา

เกดพรอมกบการกาเนดชวตในครรภ 2) สารจาเปนหลงกาเนด (后天之精 โฮวเทยนจอจง) ไดรบจากอาหาร เมอรบประทาน

อาหารรางกายมการดดซม มามจะเปลยนสารทถกดดซมใหเปนจงแลวรวมกบของเหลวในรางกาย แลว

สงไปยงอวยวะภายใน เสนลมปราณ รางกาย และทวารทงหลาย สารจาเปนนนถอเอาสารจาเปนกอนกาเนดเปนพนฐาน มการสรางสารจาเปนหลงกาเนดอยาง

ตอเนอง ตองมการเตมเสรมกนสารจาเปนในรางกายจงสมบรณ หากขาดอยางใดอยางหนงกจะเกดภาวะ

สารจาเปนพรอง

Page 80

สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

73

1.2 การเกบกกและการขบสารจาเปน 1) การกกเกบสารจาเปน จงนนจะถกแบงไปเกบยงอวยวะภายในทงหลาย แตแหลงสาคญทสดสาหรบการกกเกบจง คอ

ไต โดยจงกอนกาเนดนนเรมแรกถกกกเกบทไตแตมการแบงบางสวนไปยงอวยวะภายในอน เพอการ

เจรญเตบในระหวางอยในครรภมารดา สวนจงหลงกาเนดนน เกดจากสารอาหารทถกกระเพาะอาหารและมามยอยอยางละเอยด ถก

ลาเลยงไปยงอวยวะภายในตาง ๆ โดยชของมามกลายเปนจงของอวยวะภายใน เพอการทางานของอวยวะ

ภายใน สวนจงทเหลอใชนนจะถกลาเลยงไปเกบไวทไต จงกอนกาเนดจะถกเตมเตมดวยจงหลงกาเนด

อยเสมอ 2) การขบสารจาเปน การขบสารจาเปนม 2 ทาง ไดแก

(1) จงทขบไปยงอวยวะภายในเพอหลอเลยง ขบดน และควบคมการทาหนาทของอวยวะ

ภายในนน ๆ (2) จงทคดหลงเพอการขยายพนธในหญงและชาย

1.3 หนาทของสารจาเปน

1) ควบคมการเจรญเตบโตและพฒนาการของรางกาย การเจรญเตบโตและพฒนาการของรางกาย มความสมพนธกบปรมาณของสารจาเปนในไต

ในวยเดกสารจาเปนจะคอย ๆ เพมขน รางกายเตบโตมพฒนาการตามลาดบ เชน มฟนนานม ฟนนานม

หลดลวง มฟนแทแทนท เขาสวยรนสารจาเปนสมบรณเตมทกลามเนอและกระดกเตบโตแขงแกรง เมอ

ลวงเขาวยกลางคนและวยชรา สารจาเปนคอย ๆ ลดลง รางกายคอย ๆ เสอมลง กลามเนอเรมออนแรง

กระดกบาง ฟนลวง ผมขาวและลวงบาง ตามว หตง สารจาเปนมบทบาทควบคมการเจรญเตบโต และ

พฒนาการของรางกาย ถาสารจาเปนพรองลง จะมผลกระทบทาใหเดกเตบโตมพฒนาการชากวาปกต

ผใหญจะแกกอนวย 2) ควบคมพฒนาการทางเพศและความสามารถในการสบพนธ สารจาเปนของไตทเกยวกบพฒนาการทางเพศและความสามารถในการสบพนธ หลงคลอดและ

วยเดก สารจาเปนของไตจะคอย ๆ สมบรณจนถงวยรน สารจาเปนของไตจะเปลยนเปนเทยนเกวย (天

癸) ซงจะทาใหพฒนาการทางเพศถงจดสงสด อวยวะเตบโตพฒนาเตมท ผชายมการสรางอสจ ผหญงม

Page 81

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 74

ระด มความพรอมในการสบพนธ เมออายมากขนผานเขาสวยกลางคนและวยชรา เทยนเกวยและ

ความสามารถในการสบพนธจะคอย ๆ ลดลงจนหมดไป ดงนนสารจาเปนในไตโดยเฉพาะเทยนเกวยจง

มความสมพนธอยางใกลชด และมอทธพลตอพฒนาการทางเพศและความสามารถในการสบพนธ ความ

ผดปกตในการเกบสะสมสารจาเปนในไต จงมผลทาใหพฒนาการทางเพศผดปกต ความสามารถในการ

สบพนธลดถอย 3) สามารถเปลยนเปนเลอดและลมปราณ สารจาเปนสามารถเปลยนเปนเลอดและลมปราณไปหลอเลยงอวยวะและนอเยอตาง ๆ ให

ทางานเปนปกต 4) ชวยใหรางกายมภมตานทานโรค สารจาเปนสามารถตอตานการรกรานของโรคจากภายนอก และขจดสาเหตของโรค

2. ช (气 ลมปราณ) ช เปนสสารทเลกทสดในรางกาย มการเคลอนไหวขนบนลงลางตลอดเวลา ขบดนและควบคม

การทางานของรางกาย เมอการเคลอนไหวของชสนสด ชวตกสนสดดวย

2.1 การสรางช ทมาของชกอนกาเนดตงแตอยในครรภมารดา รางกายสรางชโดยอาศยจงกอนกาเนดกลายเปน

ชกอนกาเนด ซงเปนพนฐานของช เรยก เจนช (真气) หรอ เหวยนช (原气) หรอเหวยนช (元气) ชหลงกาเนด หลงคลอดรางกายไดรบชเพมเตมจากมามและกระเพาะอาหารโดยการดดซมจาก

สารอาหารเปลยนเปนช และจากปอดทสดอากาศทบรสทธเขาสรางกายเปลยนเปนช

ชในรางกายจะแบงเปนชอน และชหยาง โดยในชอนนนมความหนาวเยน จดเดนคอทาใหสงบ

ลด หรอทาใหเจอจาง สวนชหยางนนมความอนรอน จดเดนคอกระตน ผลกดน ทงชอนและหยางใน

รางกายจะทางานสมดล สนบสนนหรอควบคมการทางานซงกนและกน เพอการดารงชวตอยางสมดล

2.2 หนาทของช 1) กระตนและควบคมการทางานในรางกาย ชหยางกระตน ขบดน และสงเสรม ดงน

(1) ใหรางกายเจรญเตบโตและระบบอวยวะสบพนธสมบรณ (2) กระตนและขบดนการทางานของระบบอวยวะภายในและลมปราณ (3) กระตนและขบดนการสรางและการลาเลยงจง เลอด และของเหลวในรางกาย

Page 82

สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

75

ชอนชะลอ และควบคมการทางาน ดงน

(1) ควบคมและลดการเจรญเตมโตของระบบอวยวะสบพนธไมใหมการเจรญเตบโตหรอ การทางานมากเกนไป

(2) ควบคมและชวยลดการทางานของระบบอวยวะภายในไมใหทางานมากเกนไป (3) ควบคมและลดการสรางและการลาเลยงของจง เลอด และของเหลวในรางกายไมให

มากเกนไป

การทางานทก ๆ ดานของรางกายตองอาศยช ทงชหยางและชอนควรอยในระดบทพอเหมาะ

สมดลกน เพอไมใหมการทางานทมากหรอนอยเกนไป

2) ควบคมอณหภมภายในรางกาย

ชหยางใหความรอนและความอบอนแกรางกาย อวยวะภายใน เสนทางเดนลมปราณ และ

สลายความเยน

ชอนใหความเยนแกรางกาย อวยวะภายใน เสนทางเดนลมปราณ และลดความรอนในรางกาย

ความรอนและความเยนในรางกายตองอาศยช ชหยางและอนอยในระดบสมดล ตางควบคม

กนและกน ทาใหสภาพรางกายอยในระดบความรอนและความเยนทพอเหมาะ ใหชวตดาเนนไปอยางปกตสข

3) ปกปองรกษารางกาย ชปกปองรกษารางกายโดยปองกนการรกรานจากสาเหตและโรคจากภายนอกรางกายและตอส

ขบไลสาเหตของโรค ถาชในรางกายลดลงจะทาใหภมตานทานโรคลดลง ทาใหปวยงาย

4) เหนยวรงและควบคมการทางานของรางกาย ชเหนยวรงและควบคมใหเลอดไหลเวยนอยในหลอดเลอด ถาชพรองจะมอาการเลอดออกงาย

ชเหนยวรงและควบคมสารคดหลงในรางกาย เชน เหงอ ปสสาวะ นาลาย นาในกระเพาะอาหาร

และลาไส ในกรณชพรองอาจเกดปญหาเหงอออกมากกวาปกต ปสสาวะบอยหรอกลนปสสาวะไมอย

อาเจยนเปนนาใส ทองรวงหรอกลนอจจาระไมได เปนตน

ชควบคมการหลงอสจ หากชพรองอาจเกดปญหาการหลงเรว ฝนเปยก หลงอสจโดยไมรตว

เปนตน

ชเหนยวรงและควบคมตาแหนงอวยวะภายในไมใหหยอน ถาชพรองอาจเกดปญหารทวารหยอน

ไตหยอน กระเพาะอาหารหยอน เปนตน

Page 83

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 76

5) ประสานการทางานของอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

อวยวะภายในรางกายแตละอวยวะมหนาทรบผดชอบอยางชดเจน การจะทางานประสานกน

ระหวางอวยวะ และการรบรขาวสารระหวางอวยวะตองอาศยชทมการเคลอนไหวขนลง และเขาออก

ตลอดเวลาเปนตวนาสาร

6) ควมคมการสรางและการเปลยนแปลงของวตถพนฐานในรางกาย ชควบคมการยอยอาหาร ดดซมเพอนาสารอาหารไปสรางเปนวตถพนฐานของรางกาย ไดแก

จง ช เลอด และของเหลวในรางกาย เพอหลอเลยงสวนตาง ๆ ในรางกาย หากเกดความผดปกตจะทาให

กระบวนการสรางและการเปลยนแปลงของวตถพนฐานในรางกายหยดชะงก

2.3 การเคลอนไหวของช การเคลอนไหลของช เรยก ชจ (气机) ชในรางกายมการไหลเวยนตลอดเวลาไมหยดนง เพอใหอวยวะตาง ๆ ทางานเปนปกต การ

ไหลเวยนของชม 4 ทศทาง ไดแก จากลางขนบน จากบนลงลาง จากในออกนอก และจากนอกเขาใน

ความผดปกตของการเคลอนไหวของช มดงน 1) ชไหลเวยนผดปกต เรยก ชจสอเถยว (气机失调) 2) ชตดขดเฉพาะท เรยก ชจอ (气滞) 3) ชสวนทางลอยขน หรอ ชยอนกลบ เรยก ชน (气逆) 4) ชจมลงขางลาง เรยก ชเซยน (气陷) 5) ชเคลอนออกนอกเกนไป เรยก ชทว (气脱)

6) ชเคลอนเขานมากเกนไป เรยก ชป (气闭) 2.4 ชนดของช

1) เหวยนช (元气, 原气) หรอเจนช (真气) เหวยนชเปนชพนฐานและสาคญทสดของรางกาย เปนพลงแรกเรมของรางกายและชวต การสราง เหวยนชสรางจากจงกอนกาเนดเปนสาคญ แตหลงคลอดตองอาศยจงหลงกาเนดทเกด

จากการยอยและดดซมของมามและกระเพาะอาหารเตมเตมเหวยนช ดงนนความสมบรณของเหวยนช

นอกจากอาศยจงกอนกาเนดแลวยงตองอาศยความสมบรณของมาม กระเพาะอาหาร และโภชนาการดวย

Page 84

สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

77

การไหลเวยน การไหลเวยนของเหวยนชเมอสรางจากจงกอนกาเนดเรมทจดมงเหมน (命门) ผานซานเจยว

ไปยงทกสวนของรางกาย การทางาน (1) กระตนการเจรญเตบโตของรางกาย เหวยนชกระตนใหรางกายมการเจรญเตบโตตงแต

เกด เมอเขาสวยหนมสาวกกระตนระบบการสบพนธใหสมบรณ เหวยนชจะลดลงเมอถงวยสงอายเปน

ผลใหรางกายเรมเกดการเสอมและออนแอลง (2) ควบคมการทางานของระบบในรางกายอยในสมดล เชน ควบคมรางกายไมใหรอนหรอ

เยนเกนไป 2) จงช (宗气) การสราง จงชเกดจาก 2 แหลง ไดแก (1) สรางจากมามและกระเพาะอาหาร จากการยอยและดดซมสารอาหาร (2) ไดจากปอดสดอากาศทบรสทธ จากทงสองแหลงรวมเปนจงช การไหลเวยนของจงช จงชเรมจากจดถนจง (膻中) ตรงกลางอก สงไปปอดแลวขนไปลาคอกระตนการหายใจ

อกสวนไปยงหวใจและซานเจยวเพอสงไปทวรางกาย โดยไปทางหวใจจะกระตนการไหลเวยนของเลอด

ทางซานเจยวจะลงลางไปยงตนเถยน (丹田) คอ จดชไห (气海:CV6) เสรมเหวยนชและจากชไหสงลงขาทางเสนเทาเสาหยางหมง

การทางานของจงช (1) กระตนระบบการหายใจ รวมทงการออกเสยง ถาจงชสมบรณทาใหการหายใจเตมอม

ออกเสยงมพลงกองกงวาน หากจงชออนแอ ทาใหการหายใจแผวเบา ออกเสยงออกเบาไรพลง (2) กระตนการไหลเวยนของเลอดในรางกาย ในโบราณกาลมการประเมนความสมบรณของ

จงชโดยดจากจงหวะการเตนทบรเวนซวหล (虚里) ซงอยใตหวนมซาย (3) เสรมเหวยนช เนองจากเหวยนชเกดจากจงกอนกาเนดเปนสาคญซงมจากด ดงนนจง

จาเปนตองไดรบการเสรมจากจงช

Page 85

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 78

3) องช (营气) องชเปนชทมสารอาหารอดมสมบรณ เปนสวนประกอบสาคญของเลอด มความสมพนธ

อยางลกซงจนไมสามารถแยกจากกนได มกเรยกวา องเซวย (营血) องชเปนอน ขณะทเวยชเปนหยาง การสรางและการไหลเวยน องชสรางจากจงหลงกาเนดซงจากการยอยและดดซมของมามและกระเพาะอาหาร เมอไดอง

ชแลวสงไปยงเสนเลอดหลอเลยงทกสวนของรางกาย การทางานขององช (1) องชอยในเสนเลอดสามารถเปลยนแปลงไปเปนเลอดได (2) องชไหลเวยนไปพรอมเลอด หลอเลยงทกสวนของรางกาย

4) เวยช (卫气) การสรางและการไหลเวยน เวยชสรางจากจงหลงกาเนดซงจากการยอยและดดซมของมามและกระเพาะอาหาร ทออกมา

อยนอกเสนลมปราณจะกลายเปนเวยช

การทางานของเวยช

(1) เวยชปองกนการรกรานของสาเหตภายนอกทมากระทบรางกาย ชวยขบไลสาเหตของโรค ถาเวยชพรองจะทาใหเจบปวยจากสาเหตภายนอกไดงาย

(2) เวยชสรางความอบอนใหกบรางกาย ไมใหถกกระทบจากความหนาวเยน (3) เวยชชวยควบคมการเปดปดรเหงอ เพอรกษาความสมดลของนาในรางกาย และรกษา

อณหภมของรางกายใหคงทตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอม

3. เลอด (血 เซวย) เลอด เปนของเหลวสแดงทอยในหลอดเลอด ทาหนาทหลอเลยงอวยวะและเนอเยอตาง ๆ

ทวรางกายใหทางานเปนปกต 3.1 การสรางเลอด

เลอดสรางมาจาก 1) สารจาเปนหลงกาเนด (后天之精 โฮวเทยนจอจง) มามและกระเพาะอาหารจะยอยและดดซมอาหาร ซงสวนหนงจะเปลยนเปนองช (营气)

Page 86

สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

79

และของเหลวในรางกาย ( 津 液 ) และสงไปยงเสนเลอด ซงทงองชและของเหลวในรางกายถอเปน

สวนประกอบทสาคญของเลอด 2) สารจาเปนจากไต เลอดจงเกดจากองช ของเหลวในรางกาย และสารจาเปนจากไต นอกจากนนอวยวะภายใน

อนลวนมบทบาทตอการสรางเลอดทงสน (1) มามและกระเพาะอาหาร ยอยและดดซมสารอาหารเพอสรางองชและของเหลวในรางกาย

ซงเปนสวนประกอบพนฐานของเลอด (2) หวใจและปอด สารจาเปนหลงกาเนดสรางองชและของเหลวในรางกาย จากนนสงขน

ไปปอดและหวใจ รวมกบอากาศบรสทธทสดจากปอด ชจากหวใจจะเปลยนเปนเลอดสแดง (3) ไตสะสมสารจาเปน สารจาเปนจากไตเปนสวนประกอบสาคญของเลอด

3.2 การไหลเวยนของเลอด เสนเลอดเปนอวยวะสาคญของการไหลเวยนของเลอด ซงตอออกจากหวใจแลวแตกแขนง

กระจายไปทวรางกาย 1) หวใจ เปนจาวแหงเลอด จะสบฉดเลอดมาทปอด 2) ปอด เปนเจาแหงช จะแผกระจายชวยพาเลอดใหไหลเวยนไปทวรางกาย 3) ตบ สะสมรกษาสมดลของเลอด และชวยควบคมใหเลอดไหลเวยนอยางราบรน 4) ชของมาม ควบคมใหเลอดไหลเวยนอยภายในเสนเลอด ถาแรงขบดนจากหวใจ ปอด และตบไมเพยงพอ จะทาใหการไหลเวยนของเลอดไมสะดวก

เกดเลอดคงได ถามามออนแออาจทาใหมอาการเลอดออกงาย

3.3 การทางานของเลอด 1) เลอดอดมไปดวยสารอาหารมากมาย การลาเลยงของเลอดไปดานใน ไดแก อวยวะภายใน

ดานนอก ไดแก ผวหนง กลามเนอ และกระดกเสนเอน จะชวยหลอเลยงและใหความชมชนทวรางกาย อยางไมหยดยง ทาใหการทางานเปนไปอยางปกต

2) เลอดเกยวกบจตใจ เลอดเปนสงทจาเปนตอการทางานของจตใจ ถาเลอดเพยงพอจะทาใหจตใจแจมใส ถาเลอดทหวใจและตบพรอง จะทาใหมอาการใจสน นอนไมหลบ ฝน ความจาเสอม หงดหงด

กระวนกระวาย หมดสต

Page 87

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 80

4. ของเหลวในรางกาย (津液 จนเยย) ของเหลวในรางกาย คอ ของเหลวทงหมดทมอยในรางกายตามธรรมชาต มความสาคญตอ

การทางานของอวยวะตาง ๆ ของเหลวในรางกายแบงเปน 2 ชนดใหญ ๆ คอ

1) จน (津) เปนของเหลวใสไหลไปมา เปนหยาง ทาหนาทแทรกซมหลอเลยงผวหนง กลามเนอ ชองเปดตาง ๆ

2) เยย (液) เปนของเหลวเหนยวขน เปนอน ทาหนาทหลอลนขอตอ ไขกระดก สมอง

อวยวะภายใน จนและเยยสามารถเปลยนแปลงเปนซงกนและกนได ถาจนลดลงจะทาใหเยยลดลงดวย ถาเยย

ลดลงกจะทาใหจนลดลงได สมดลของของเหลวในรางกาย เกดจากการทางานรวมกนของมาม ปอด และ

ไต ความผดปกตของอวยวะเหลานจะมผลกระทบตอการสราง การไหลเวยน และการขบถายของเหลว

อาจทาใหของเหลวสรางไมเพยงพอ การไหลเวยนตดขด มนาคง

4.1 การสรางของเหลวในรางกาย ของเหลวในรางกายสรางจากอาหารและนาทถกดดซมจากกระเพาะอาหาร ลาไสเลก ลาไสใหญ

การทางานของมาม กระเพาะอาหาร และลาไส จงมผลตอการสรางของเหลวในรางกาย 4.2 หนาทของของเหลวในรางกาย

1) ใหความชมชนแกอวยวะและเนอเยอตาง ๆ ในรางกาย 2) เปนสวนประกอบของเลอด ชวยใหเลอดไหลเวยนสะดวก ทาใหเลอดไมขน และมปรมาณ

คงท ชวยปรบสมดลของรางกายใหอณหภมคงท ชวยขบของเสยออกนอกรางกายทางเหงอและปสสาวะ 4.3 การไหลเวยนของของเหลวในรางกาย

การไหลเวยนและขบถายของเหลวในรางกาย ขนกบการทางานของมาม ปอด และไต โดย

มามจะควบคมการดดซมนาจากทางเดนอาหารสงขนไปทปอด ชของปอดแผกระจายชวยพานาไปหลอเลยง

ใหความชมชนแกสวนตาง ๆ ของรางกาย ขบนาสวนเกนออกทางลมหายใจและเหงอ ชของปอดยงไหลเวยน

ลงสวนลาง พานาสวนเกนไหลเวยนไปทไต ไตชวยควบคมปรมาณนาในรางกาย โดยนาทใชแลวถกสงมา

ทไต ไตแยกนาทยงมประโยชนสงกลบไปทปอด เพอไหลเวยนหลอเลยงรางกายอกครงหนง สวนนาเสย

ทไมมประโยชนถกสงมาเกบทกระเพาะปสสาวะ และขบออกมาเปนปสสาวะ ความสมพนธระหวางสารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

1. ความสมพนธระหวางชกบเลอด 1) ผลของชตอเลอด

(1) สรางเลอด

Page 88

สารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

81

(2) ขบดนใหเลอดไหลเวยน (3) เหนยวรงไมใหเลอดไหลออกนอกหลอดเลอด

2) ผลของเลอดตอช (1) เปนทางลาเลยงใหชไปทตาง ๆ ได (2) หลอเลยงอวยวะภายใน ถาไมมเลอดไปหลอเลยง อวยวะภายในกจะทางานไมได ทาให

ไมเกดช 2. ความสมพนธระหวางชกบของเหลวในรางกาย

1) ชสรางของเหลวในรางกาย 2) ชขบดนของเหลวในรางกาย ชของมามจะแปรสภาพอาหาร และลาเลยงนาไปปอด ชของ

ไตแปรสภาพนาเปนไอสงไปทปอด และชของปอดกระจายนาไปหลอเลยงอวยวะตาง ๆ 3) ชเหนยวรงของเหลวในรางกาย 4) ของเหลวในรางกายเปนทางลาเลยงช

3. ความสมพนธระหวางเลอดกบของเหลวในรางกาย 1) มแหลงกาเนดจากมามเหมอนกน 2) ของเหลวในรางกายเปนสวนหนงของเลอด เพอไปหลอเลยงอวยวะและเนอเยอตาง ๆ

สามารถซมกลบมาอยในเสนเลอด การสญเสยเลอดและของเหลวในรางกายจะมผลกระทบซงกนและกน

ทง 3 อยางเกดจากแหลงเดยวกน

ความสมพนธระหวาง ชกบเลอด ความสมพนธระหวางช กบของเหลวในรางกาย

ความสมพนธระหวางเลอดกบของเหลวในรางกาย

รปท 5-1 แสดงความสมพนธระหวางสารจาเปน ช เลอด และของเหลวในรางกาย

เลอด

ช

ของเหลว

ในรางกาย

Page 89

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 82

บทท 6 ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

1. ความรทวไปเกยวกบระบบเสนลมปราณ ระบบเสนลมปราณ (经络系统 จงลวซถง) เปนทฤษฎพนฐานทสาคญของการฝงเขมและรม

ยา และการแพทยแผนจนทกสาขา เสนลมปราณเปนเสนทางไหลเวยนของเลอดและช โดยจะแตกแขนง

เชอมโยงกนเปนรางแหไปหลอเลยงทกสวนของรางกาย แบงเปนเสนลมปราณหลก (经 จง) และเสนลมปราณยอย (络 ลว)

เสนลมปราณหลก เปนเสนลมปราณใหญ มเสนทางตามแนวยาวของลาตวและแขนขา มก

อยลกลงไปใตผวหนงและในชนกลามเนอ ทาหนาทเชอมสมพนธรางกายสวนบนกบสวนลางและอวยวะ

ภายในกบระบบโครงสรางของรางกาย

เสนลมปราณยอย เปนเสนลมปราณทแตกแขนงจากเสนลมปราณหลก สวนมากแยกออกตามแนวขวางไปยงผวหนงและสวนตาง ๆ ของรางกาย โดยแตกเปนแขนงยอย ๆ เชอมโยงกนเปน

รางแหคลายระบบเสนเลอดฝอย

2. องคประกอบของระบบเสนลมปราณ

เสนลมปราณ จาแนกออกเปน 6 ประเภท ไดแก

2.1 เสนลมปราณหลก 12 เสน (十二经脉 สอเออรจงมาย) 2.2 เสนลมปราณสาขา 12 เสน (十二经别 สอเออรจงเปย) 2.3 เสนลมปราณลว 15 เสน (十五络脉 สออลวมาย) 2.4 เสนลมปราณเอน 12 เสน (十二经筋 สอเออรจงจน) 2.5 แนวเขตผวหนง 12 แนว (十二皮部 สอเออรผป) 2.6 เสนลมปราณพเศษ 8 เสน (奇经八脉 ฉจงปามาย)

2.1 เสนลมปราณหลก 12 เสน (十二经脉 สอเออรจงมาย) เสนลมปราณหลก 12 เสน เปนเสนลมปราณปกตททาหนาทเชอมโยงอวยวะภายในกบระบบ

โครงสรางรางกายและแขนขา แบงเปนเสนลมปราณอน 6 เสน สงกดในอวยวะตน (脏 จง) และเสนลมปราณหยาง 6 เสนสงกดในอวยวะกลวง (腑 ฝ)

Page 90

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

83

แขนและขาแตละขางมเสนลมปราณหลก 6 เสน แบงเปนเสนลมปราณหยาง 3 เสน และเสน

ลมปราณอน 3 เสน โดยเสนลมปราณอนและเสนลมปราณหยางของแขนขาแตละขางจะมระดบความเปน

อนและหยางตางกน เสนลมปราณอนแบงเปน 3 ระดบ ไดแก ไทอน (太阴) เสาอน (少阴) จเหวยอน (厥阴) เสนลมปราณหยางแบงเปน 3 ระดบ ไดแก หยางหมง (阳明) ไทหยาง (太阳) เสาหยาง (少阳) ชอของเสนลมปราณแตละเสนจะประกอบดวยคณสมบต 3 อยาง คอ 1) เปนเสนลมปราณมอหรอเทา 2) ระดบความเปนอนหรอหยาง 3) อวยวะตนสงกด

ตารางท 6-1 แสดงชอของเสนลมปราณ อวยวะตนสงกดและอวยวะคสมพนธ เสนลมปราณ ชอเสนลมปราณ อวยวะตนสงกด อวยวะคสมพนธ

เสนมอไทอนปอด ปอด ลาไสใหญ เสนมอเสาอนหวใจ หวใจ ลาไสเลก

เสนอนมอ 3 เสน

เสนมอจเหวยอนเยอหมหวใจ เยอหมหวใจ ซานเจยว เสนเทาไทอนมาม มาม กระเพาะอาหาร เสนเทาเสาอนไต ไต กระเพาะปสสาวะ

เสนอนเทา 3 เสน

เสนเทาจเหวยอนตบ ตบ ถงนาด เสนมอหยางหมงลาไสใหญ ลาไสใหญ ปอด เสนมอไทหยางลาไสเลก ลาไสเลก หวใจ

เสนหยางมอ 3 เสน

เสนมอเสาหยางซานเจยว ซานเจยว เยอหมหวใจ เสนเทาหยางหมงกระเพาะอาหาร กระเพาะอาหาร มาม เสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ กระเพาะปสสาวะ ไต

เสนหยางเทา 3 เสน

เสนเทาเสาหยางถงนาด ถงนาด ตบ

วถไหลเวยนของเสนลมปราณหลก 12 เสน

1) เสนลมปราณมอไทอนปอด เสนลมปราณมอเสาอนหวใจ และเสนลมปราณมอจเหวยอน

เยอหมหวใจ ไหลเวยนออกจากทรวงอก ผานไปตามแขนดานใน สปลายมอ และสงตอใหกบเสนลมปราณ

มอหยางทเปนคสมพนธ บรเวณปลายมอ

Page 91

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 84

2) เสนลมปราณมอหยางหมงลาไสใหญ เสนลมปราณมอไทหยางลาไสเลก และเสนลมปราณมอเสาหยางซานเจยว ไหลเวยนจากปลายมอ ขนไปตามแขนดานนอก ผานหวไหลไปยงศรษะ และสงตอ

ใหกบเสนลมปราณเทาหยางทมระดบหยางเสมอกน เชน เสนมอหยางหมง สงตอให เสนเทาหยางหมง

แผนภมท 6-1 โครงสรางระบบเสนลมปราณ

-ไทอนปอด

-เสนมออน 3 เสน -จเหวยอนเยอหมหวใจ

-เสาอนหวใจ

-หยางหมงลาไสใหญ

-เสนมอหยาง 3 เสน -เสาหยางซานเจยว

-ไทหยางลาไสเลก

- เสนปกต 12 เสน -หยางหมงกระเพาะอาหาร

-เสนเทาหยาง 3 เสน -เสาหยางถงนาด เสนยอย -ไทหยางกระเพาะปสสาวะ 15 เสน -ไทอนมาม

-เสนเทาอน 3 เสน -จเหวยอนตบ

ระบบเสน -เสาอนไต

ลมปราณ -เสนยอยใหญจากเสนมาม 1 เสน

-เสนต -เสนยอยจากเสนต 1 เสน

-เสนเญน -เสนยอยจากเสนเญน 1 เสน

-เสนชง

- เสนพเศษ 8 เสน -เสนไต

-เสนอนเชยว

-เสนหยางเชยว

-เสนอนเหวย

-เสนหยางเหวย

- เสนสาขา 12 เสน - เสนลมปราณเอน 12 เสน - แนวเขตผวหนง 12 แนว

Page 92

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

85

แผนภมท 6-2 วงจรวถไหลเวยนของเสนลมปราณหลก

มอ

เสนมอไทอนปอด เสนมอหยางหมงลาไสใหญ

เทา ศรษะ วงจรไทอน-หยางหมง-ดานหนา

เสนเทาไทอนมาม เสนเทาหยางหมงกระเพาะอาหาร

ลาตว มอ

เสนมอเสาอนหวใจ เสนมอไทหยางลาไสเลก

เทา ศรษะ วงจรเสาอน-ไทหยาง-ดานหลง

เสนเทาเสาอนไต เสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ

ลาตว มอ

เสนมอจเหวยอน เสนมอเสาหยางซานเจยว

เยอหมหวใจ

เทา ศรษะ วงจรจเหวยอน-เสาหยาง-ดานขาง

เสนเทาจเหวยอนตบ เสนเทาเสาหยางถงนาด

3) เสนลมปราณเทาหยางหมงกระเพาะอาหาร เสนลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ และเสนเทาลมปราณเสาหยางถงนาด ไหลเวยนจากศรษะ ผานลาตว ลงไปตามขาดานนอก สปลายเทา

และสงตอใหเสนลมปราณเทาอนทเปนคสมพนธ บรเวณปลายเทา

4) เสนลมปราณเทาไทอนมาม เสนลมปราณเทาเสาอนไต และเสนลมปราณเทาจเหวยอน

ตบ ไหลเวยนจากปลายเทา ขนไปตามขาดานใน เขาสลาตว ไปยงอวยวะตนทเปนตนสงกด และสงตอ

การไหลเวยนใหเสนลมปราณมออนในระดบถดไป เชน เสนเทาไทอน สงตอให เสนมอเสาอน

โดยสรป 1) เสนมออน ออกจากทรวงอก ผานแขนดานใน สงตอใหเสนมอหยางคสมพนธ ท

ปลายมอ 2) เสนมอหยาง จากปลายมอ กลบขนไปตามแขนดานนอก สงตอใหเสนเทาหยางระดบเดยวกน

Page 93

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 86

ทศรษะ 3) เสนเทาหยาง จากศรษะ ผานลาตว ลงไปตามขาดานนอก สงตอใหเสนเทาอนคสมพนธ ทปลายเทา 4) เสนเทาอน จากปลายเทา กลบไปตามขาดานใน สงตอใหเสนมออนระดบถดไป ในลาตว

2.2 เสนลมปราณสาขา 12 เสน (十二经别 สอเออรจงเปย) เสนลมปราณสาขา เปนเสนลมปราณทแยกจากเสนลมปราณหลกทบรเวณแขนขา แลวกระจาย

เขาสสวนลกของลาตวไปยงอวยวะภายในตนสงกด และเชอมโยงกบเสนลมปราณสาขาของอวยวะคสมพนธ

แลวออกสภายนอกบรเวณลาคอ ทายทอย หรอใบหนา เขาบรรจบรวมกบเสนลมปราณหลกอกครงหนง

เนองจากเสนลมปราณสาขาแผกระจายอยสวนลกของรางกายจงไมมจดฝงเขม ในความเปนจรงเสนลมปราณ

สาขาคอสวนหนงของเสนลมปราณหลกททาหนาทไหลเวยนหลอเลยงอวยวะภายใน เชอมสมพนธอวยวะ

บน-ลาง นอก-ใน ทาใหโครงขายของระบบเสนลมปราณแผกวางขวางครอบคลมยงขน

วถไหลเวยนของเสนลมปราณสาขาแตละเสนจะไปบรรจบรวมกบเสนสาขาของเสนลมปราณ

หลกทเปนคสมพนธกน จงแบงวถไหลเวยนของเสนลมปราณสาขา ออกเปน 6 ค ไดแก 1) เสนลมปราณสาขาคท 1: สาขาของเสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ และเสนเทาเสาอนไต

(1) เสนสาขาของเสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ แยกจากเสนลมปราณกระเพาะปสสาวะทขอพบเขา ผานไปถงใตตอกระดกกนกบ วนรอบทวารหนก เชอมตอกบกระเพาะปสสาวะซงเปนอวยวะตนสงกด และแยกไปทไตซงเปนอวยวะคสมพนธ จากนนผานขนไปตามกระดกสนหลง กระจายเสนไปยงหวใจ แลวออกสภายนอกบรเวณคอไปรวมกบเสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ

(2) เสนสาขาของเสนเทาเสาอนไต แยกจากเสนลมปราณไตทใตขอพบเขา ผานขนไปตดกบเสนสาขาของกระเพาะปสสาวะทตนขา แลวผานขนไปยงไตซงเปนอวยวะตนสงกด แลวขนไปตดผานกบเสนลมปราณไตบรเวณกระดกสนหลงอกท 7 แลวขนไปยงโคนลน ออกสภายนอกบรเวณตนคอไปรวมกบเสนลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ

2) เสนลมปราณสาขาคท 2: สาขาของเสนเทาหยางหมงกระเพาะอาหารและเสนเทาไทอนมาม

(1) เสนสาขาของเสนเทาหยางหมงกระเพาะอาหาร แยกจากเสนลมปราณกระเพาะอาหารทตนขาผานเขาชองทอง ไปยงกระเพาะอาหารซงเปนอวยวะตนสงกดและกระจายเสนไปทมามซงเปนอวยวะ

คสมพนธ แลวขนไปยงหวใจ จากนนผานไปตามแนวของหลอดอาหารถงปาก แลวผานขนไปตามจมกถงตา แลวออกมารวมกบเสนเทาหยางหมงกระเพาะอาหาร

(2) เสนสาขาของเสนเทาไทอนมาม แยกจากเสนลมปราณมามทตนขาแลวบรรจบกบเสน

ลมปราณสาขาของเสนกระเพาะอาหาร แลวขนไปยงลาคอสวนหนาและสนสดทลน

Page 94

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

87

3) เสนลมปราณสาขาคท 3: สาขาของเสนเทาเสาหยางถงนาดและเสนเทาจเหวยอนตบ (1) เสนสาขาของเสนเทาเสาหยางถงนาด แยกจากเสนลมปราณถงนาดทตนขา ผานขอ

สะโพกเขาสชองทองสวนลางในชองเชงกราน บรรจบกบเสนสาขาของเสนเทาจเหวยอนตบ จากนนผานไปยงกระดกซโครงสวนลางไปยงถงนาดซงเปนอวยวะตนสงกด และกระจายเสนไปยงตบซงเปนอวยวะค

สมพนธ แลวผานไปตามหวใจ หลอดอาหาร ใบหนาและตา แลวจงรวมเขากบเสนเทาเสาหยางถงนาด

บรเวณหางตา

(2) เสนสาขาของเสนเทาจเหวยอนตบ แยกจากเสนลมปราณตบทหลงเทา ผานขนไปยงหวเหนาเขาสชองเชงกราน บรรจบรวมเขากบเสนสาขาของเสนเทาถงนาด

4) เสนลมปราณสาขาคท 4: สาขาของเสนมอไทหยางลาไสเลกและเสนมอเสาอนหวใจ (1) เสนสาขาของเสนมอไทหยางลาไสเลก แยกจากเสนลมปราณลาไสเลกทหวไหล ผาน

รกแรเขาไปยงหวใจซงเปนอวยวะคสมพนธ แลวผานลงไปในชองทองไปรวมกบเสนมอไทหยางลาไสเลก

(2) เสนสาขาของเสนมอเสาอนหวใจ แยกจากเสนลมปราณหวใจบรเวณรกแร ผานเขาชองอกไปยงหวใจซงเปนอวยวะตนสงกด แลวผานขนไปตามลาคอ ใบหนา ออกมารวมกบเสนมอไทหยางลาไสเลกทบรเวณหวตา

5) เสนลมปราณสาขาคท 5: สาขาของเสนมอหยางหมงลาไสใหญและเสนมอไทอนปอด (1) เสนสาขาของเสนมอหยางหมงลาไสใหญ แยกจากเสนลมปราณลาไสใหญทมอ แลว

ผานแขน หวไหลไปยงเตานม ทหวไหลมสาขาแยกออกมา 2 เสน เสนแรกเขาสกระดกสนหลงตรงตนคอ

แลวผานลงไปยงลาไสใหญซงเปนอวยวะตนสงกด และกระจายไปยงปอดซงเปนอวยวะคสมพนธ เสน

สาขาจากหวไหลเสนท 2 ผานไปตามลาคอ ออกมารวมกบเสนมอหยางหมงลาไสใหญบรเวณแองเหนอกระดกไหปลารา

(2) เสนสาขาของเสนมอไทอนปอด แยกจากเสนลมปราณปอดบรเวณรกแร ผานเขาสชองอกไปยงปอดซงเปนอวยวะตนสงกด และกระจายไปลาไสใหญซงเปนอวยวะคสมพนธ จากนนมสาขาจากปอดผานขนไปยงกระดกไหปลารา ลาคอ แลวออกมาบรรจบรวมกบเสนมอหยางหมงลาไสใหญ

6) เสนลมปราณสาขาคท 6: สาขาของเสนมอเสาหยางซานเจยวและเสนมอจเหวยอนเยอหมหวใจ

(1) เสนสาขาของเสนมอเสาหยางซานเจยว แยกจากเสนลมปราณซานเจยวทกลางกระหมอม ผานลงมายงแองเหนอกระดกไหปลารา ผานเขาสซานเจยวแลวกระจายอยในชองอก

Page 95

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 88

(2) เสนสาขาของเสนมอจเหวยอนเยอหมหวใจ แยกจากเสนลมปราณเยอหมหวใจทใต

ตอรกแรลงมา 3 ชน แลวผานเขาชองอกเชอมสมพนธกบซานเจยว จากนนมสาขาผานขนไปตามลาคอ แลวออกมาบรรจบรวมกบเสนมอเสาหยางซานเจยวทหลงห

2.3 เสนลมปราณลว 15 เสน (十五络脉 สออลวมาย) เสนลมปราณลว 15 เสน เปนเสนลมปราณทแยกจากจดลวของเสนลมปราณหลก 12 เสน

จากจดลวของเสนลมปราณตทางดานหลงลาตว 1 เสน จากจดลวของเสนลมปราณเญนทางดานหนา

ลาตว 1 เสน และจากจดตาเปา (大包, SP21) ซงเปนจดสดทายของเสนลมปราณมามอยดานขางลาตว 1 เสน รวมเปน 15 เสน

เสนลมปราณลวมลกษณะเปนเสนทแตกแขนง แผกงกานสาขาเปนเสนเลกละเอยดจานวน

มากมายกระจายสสวนผวของรางกาย เสนลมปราณลวของเสนลมปราณหลกแตละเสน มแนวทางการ

ไหลเวยนหลกเปน 2 ทศทาง โดยเมอออกจากจดลว เสนแขนงสวนหนงจะไปเชอมโยงกบเสนลมปราณหลกทเปนคสมพนธ สวนทเหลอจะไหลเวยนขนานไปกบเสนลมปราณเดมไปยงอวยวะเปาหมายในลาตว

และศรษะ เสนลมปราณลวของเสนลมปราณหลกทง 12 เสน จงทาหนาทเชอมโยงเสนลมปราณหลกท

เปนคสมพนธ และสงเสรมการไหลเวยนของเลอดและชไปยงพนทอวยวะทเสนลมปราณหลกครอบคลม

เสนลมปราณลวของเสนลมปราณเญน ออกจาก จดจวเหวย (鸠尾, CV15) ตรงลนป แผกระจายครอบคลมสวนทองทงหมด

เสนลมปราณลวของเสนลมปราณต ออกจากจดฉางเฉยง (长强, GV1) ตรงบรเวณฝเยบ

แผกระจายครอบคลมไปตลอดแนวสองขางของกระดกสนหลงจนถงตนคอและศรษะ เสนลมปราณนจะ

เขารวมกบเสนกระเพาะปสสาวะบรเวณสะบก

เสนลมปราณลวจากจดตาเปา (大包, SP21) ซงเปนจดสดทายของเสนลมปราณมาม อย

ดานขางของลาตว เสนลมปราณนแผกระจายครอบคลมหนาอกและชายโครง

2.4 เสนลมปราณเอน 12 เสน (十二经筋 สอเออรจงจน) เสนลมปราณเอน เปนชองทางใหเลอดและชจากเสนลมปราณหลก ไปหลอเลยงและควบคม

การทางานของเอนและกลามเนอ เอนและกลามเนอเชอมตอกระดกและขอไวดวยกน เสนลมปราณเอน

จงหลอเลยงและควบคมการทางานของระบบโครงสรางรางกาย ไดแก กระดก ขอ เอนและกลามเนอ

เสนลมปราณเอน มประโยชนในการรกษาโรคระบบโครงสรางของรางกาย โดยเฉพาะโรคของกลามเนอ

และเสนเอน เชน กลมอาการปวดกลามเนอ กลามเนอหดเกรงเปนตะครว กลามเนอฝอลบ เสนเอนหด

รงตดขด

Page 96

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

89

เสนลมปราณเอน มจานวน 12 เสน เทากบจานวนของเสนลมปราณหลก และมแนวเสนทาง

สวนใหญ ซอนทบกบเสนลมปราณหลก จงมชอลอตามชอของเสนลมปราณหลกทครอบคลมอย อยางไร

กตาม เสนลมปราณเอนมลกษณะพเศษ คอ ทกเสนมจดเรมตนจากปลายมอหรอปลายเทา เมอออกจาก

จดเรมตน จะแผออกไปตามกลามเนอ แลวขมวดสอบแคบเปนระยะ คลายเปนเสนขอปลอง ไหลเวยน

เขาสลาตวและศรษะ แตไมเขาไปเชอมโยงกบอวยวะภายใน

วถไหลเวยนสวนใหญของเสนลมปราณเอน แมจะมแนวซอนทบกบเสนลมปราณหลก แต

เสนลมปราณเอน กมระบบวถไหลเวยนทแตกตาง และมลกษณะเฉพาะ ไดแก

1) เสนลมปราณเอนเทาหยาง 3 เสน เรมตนจากปลายเทา ผานขาดานนอก กระจายผาน

ลาตวดานหนา ดานขางและดานหลง ดานละ 1 เสน แลวไปสนสดทตา

2) เสนลมปราณเอนเทาอน 3 เสน เรมตนจากปลายเทา ผานขนตามขาดานใน ไปสนสด

บรเวณรอบอวยวะเพศ

3) เสนลมปราณเอนมอหยาง 3 เสน เรมตนจากปลายมอ ผานแขนดานนอก ไปสนสดท

หนาผาก บรเวณงามผม

4) เสนลมปราณเอนมออน 3 เสน เรมตนจากปลายมอ ผานแขนดานใน ไปสนสดบรเวณ

กลามเนอทรวงอก

2.5 แนวเขตผวหนง 12 แนว (十二皮部 สอเออรผป) ผวหนงเปนดานชนนอกสดของรางกาย เปนชองทางตดตอระหวางอวยวะภายในกบสงแวดลอม

และทาหนาทปกปองรางกาย จากปจจยรกรานภายนอก การแพทยแผนจนจดผวหนงเปนสวนหนงของ

ระบบเสนลมปราณ โดยเปนอวยวะชนนอกสดทระบบเสนลมปราณหลอเลยงอย ผวหนงแบงเปน 12 แนวเขต ตามแนวการไหลเวยนของเสนหลก 12 เสน

ระบบเสนลมปราณปกปองรางกายจากปจจยรกรานภายนอก โดยการควบคมการปดและเปด

ของรขมขนและตอมเหงอ เมอระบบของผวหนงสญเสยการปองกน ทาใหเหตแหงโรครกลาผานผวหนง

เขาเสนลมปราณยอย ไปเขาเสนลมปราณตน แลวผานตามเสนลมปราณตนเขาสอวยวะภายใน ผวหนง

และเสนลมปราณ จงเปนชองทางใหเหตแหงโรครกรานเขาสอวยวะภายใน

ในทางกลบกน เมอมความผดปกตของอวยวะภายใน อาการและอาการแสดงของโรคสามารถ

สะทอนผานระบบเสนลมปราณออกสผวหนง ตาแหนงและลกษณะความผดปกตของผวหนง ใชเปน

แนวทางในการวนจฉยถงอวยวะภายในทผดปกต และลกษณะทางพยาธสภาพ

Page 97

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 90

ในการรกษาโรค ผวหนงเปนชองทางในการรกษาความผดปกตของอวยวะภายใน โดยอาศย

การเชอมโยงของระบบเสนลมปราณ โดยเฉพาะอยางยงในการรกษาโรคดวยการฝงเขม ซงมจดฝงเขม

จานวนมากมายในระบบเสนลมปราณ จาเปนตองอาศยผวหนงเปนจดอางองในการหาตาแหนงจด และ

ใชผวหนงเปนทางผานในการกระตนจดฝงเขม นอกจากนตาแหนงทผดปกตบนผวหนงทเกยวของกบโรค

ยงสามารถใชเปนจดฝงเขมไดอกดวย

2.6 เสนลมปราณพเศษ 8 เสน (奇经八脉 ฉจงปามาย) เสนลมปราณพเศษแตกตางจากเสนลมปราณหลก ทไมมจดเรมตนจากอวยวะภายในและไมได

สงกดอยกบอวยวะภายใน เสนลมปราณพเศษแตละเสน มจดเรมตนและวถการไหลเวยนทเฉพาะของ

ตนเอง โดยวถไหลเวยนมกรอยรดอยระหวางเสนลมปราณหลก นอกจากนเสนลมปราณพเศษไมมจด

ฝงเขมเปนของตนเอง ยกเวนเสนลมปราณตและเสนลมปราณเญน

หนาทโดยรวมของเสนลมปราณพเศษ คอ เชอมโยงเสนหลกใหทางานสอดคลองสมพนธกน

เปนแหลงพกสารองเลอดและช รวมถงควบคมและปรบสมดลการไหลเวยนของเลอดและช อยางไรก

ตาม เสนลมปราณพเศษทง 8 เสน ตางมวถการไหลเวยน คณสมบต และหนาทแตกตางกน

1) เสนลมปราณเญน (任脉 เญนมาย) เญน (任) แปลวา รบผดชอบ, ตงครรภ เสนลมปราณเญน มวถการไหลเวยนอยตลอดแนวเสนกลางลาตวดานหนา ครอบคลมทอง

อก คอจนถงคาง เสนลมปราณเญนเชอมโยงสมพนธกบเสนลมปราณอนทกเสน ทาหนาทรองรบและ

สนบสนนช ใหกบเสนลมปราณอนทงหมด จงไดรบสมญาวา ‘ทะเลแหงเสนลมปราณอน (阴脉之海

อนมายจอไห)’มจดฝงเขมทงสน 24 จด ซงเปน 1 ใน 2 เสนลมปราณพเศษทมจดฝงเขมของตน

2) เสนลมปราณต (督脉 ตมาย)

ต督 แปลวา ปกครอง ดแล

เสนลมปราณต มวถการไหลเวยนหลกอยตลอดแนวเสนกลางลาตวดานหลงและศรษะ และ

เชอมโยงกบเสนลมปราณหยางทกเสน ทาหนาทควบคมการไหลเวยนของช ในเสนลมปราณหยางทงหมด

จงไดรบสมญาวา ‘ทะเลแหงเสนลมปราณหยาง (阳脉之海 หยางมายจอไห)’มจดฝงเขมทงสน 28

จด ซงเปน 1 ใน 2 เสนลมปราณพเศษทมจดฝงเขมของตน 3) เสนลมปราณชง (冲脉 ชงมาย) เสนลมปราณชง ออกมาจากทองนอยตรงฝเยบแลวไหลเวยนขนานไปกบเสนลมปราณไต

Page 98

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

91

ไปจนถงบรเวณใตตา เสนลมปราณชงเชอมโยงสมพนธกบเสนลมปราณหลกทง 12 เสน จงไดรบสมญา

วา ‘ทะเลแหงสบสองเสนลมปราณหลก (十二经之海 สอเออรจงจอไห)’หรออกนยหนงคอ‘ทะเล

แหงเลอด (血海 เซวยไห)’

4) เสนลมปราณไต (带脉 ไตมาย) เสนลมปราณไต มจดเรมบรเวณใตชายโครงแลวไหลเวยนตามขวางรอบเอวคลายเขมขด

จงทาหนาทรอยรดเสนลมปราณทผานตามแนวยาวของลาตวเขาไวดวยกน

5) เสนลมปราณอนเหวย (阴维脉 อนเหวยมาย) เสนลมปราณอนเหวย เรมตนจากหนาแขงดานใน ผานขนไปยงทอง เชอมตอกบเสนเทาไท

อนมาม เสนลมปราณเญน และเชอมโยงกบเสนลมปราณอนทงหมด ทาหนาทควบคมและกากบการ

ไหลเวยนช ของรางกายสวนใน เมอรวมกบเสนลมปราณหยางเหวย จงทาหนาทควบคมและปรบการ

ไหลเวยนของชในเสนลมปราณอนและหยางทงหมด หรออกนยหนงคอ ชของรางกายสวนในและสวน

นอก ใหอยในภาวะสมดลและสอดคลองสมพนธกน

6) เสนลมปราณหยางเหวย (阳维脉 หยางเหวยมาย) เรมตนจากสนเทาดานนอก ผานขนไปตามเสนเทาเสาหยางถงนาด ผานลาตวดานขาง ไปท

หนาผาก แลววกไปสนสดททายทอย เขาบรรจบกบเสนลมปราณต เสนลมปราณหยางเหวยเชอมโยงกบ

เสนลมปราณหยางทงหมด ทาหนาทควบคมและกากบการไหลเวยนช ของรางกายสวนนอก เมอรวมกบ

เสนลมปราณอนเหวย จงทาหนาทควบคมและปรบการไหลเวยนของชในเสนลมปราณอนและหยาง

ทงหมด หรออกนยหนงคอ ชของรางกายสวนในและสวนนอก ใหอยในภาวะสมดลและสอดคลอง

สมพนธกน

7) เสนลมปราณอนเชยว (阴跷脉 อนเชยวมาย) เสนลมปราณอนเชยว เรมจากฝาเทาดานใน ผานขนตามขาดานใน อวยวะเพศ หนาทอง

อก ลาคอดานหนา โหนกแกม ไปสนสดทหวตา เขาบรรจบกบเสนลมปราณหยางเชยวเสนลมปราณอน

เชยวและหยางเชยว รวมกนทาหนาทปรบประสานสมดลการเคลอนไหว โดยเฉพาะรางกายกบรยางคลาง

8) เสนลมปราณหยางเชยว (阳跷脉 หยางเชยวมาย) เสนลมปราณหยางเชยว เรมจากสนเทา ผานตาตมนอกขนไปตามขาดานนอก ลาตวและ

คอดานขาง มมปาก เขาบรรจบกบเสนลมปราณอนเชยวทหวตา แลวผานตอขามไปหลงศรษะ เขาบรรจบ

กบเสนเทาเสาหยางถงนาด เสนลมปราณหยางเชยวและอนเชยว รวมกนทาหนาทปรบประสานสมดลการ

เคลอนไหว โดยเฉพาะรางกายกบรยางคลาง

Page 99

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 92

3. หนาทของระบบเสนลมปราณ 3.1 เปนทางไหลเวยนของเลอดและช ไปหลอเลยงทกสวนของรางกายอยางเปนระบบ 3.2 ควบคมและปรบสมดลการไหลเวยนของเลอดและช 3.3 เชอมโยงเนอเยอและอวยวะทกสวนของรางกาย ทงภายนอกและภายใน ตนและลก

บนและลาง ซายและขวา ใหทางานสอดคลองสมพนธกน

3.4 เปนระบบตดตอระหวางรางกายกบสงแวดลอม ปรบการทางานของรางกายใหเหมาะสม

กบการเปลยนแปลงของสงแวดลอม รวมทงปกปองรางกายจากเหตแหงโรคทมากระทาตอรางกาย

3.5 เปนชองทางในการรกษาความผดปกตของอวยวะตาง ๆ ในรางกาย

4. การประยกตใชทฤษฏเสนลมปราณทางคลนก 4.1 ใชอธบายสรรวทยาและการเปลยนแปลงทางพยาธวทยา

ทฤษฎเสนลมปราณ ใชอธบายความสมพนธการทางานของอวยวะตาง ๆ ทงในภาวะปกต

และในภาวะขาดสมดล ซงสามารถใชอธบายถงการเปลยนแปลงของอวยวะอน เมอเกดความผดปกตกบ

อวยวะหนง เสนลมปราณเปนชองทางใหสาเหตของโรค จากภายนอกรกรานเขาสภายในรางกาย

โดยเฉพาะเมอระบบการปกปองรางกายของระบบเสนลมปราณบกพรอง เสนลมปราณชวยสะทอนอาการและอาการแสดงของความผดปกต ของอวยวะภายในส

ภายนอก จงชวยในการวนจฉยความผดปกตของอวยวะ หรอตาแหนงของการเกดโรค เชน ความ

ผดปกตของหวใจจะมอาการแสดงออกมาตามแนวเสนลมปราณหวใจ หรอทลนซงเปนทวารของหวใจ

เปนตน

เสนลมปราณชวยสะทอนลกษณะของพยาธสภาพ จงชวยในการวนจฉยแยกโรค เชน การม

แผลทลนบงบอกวามไฟหวใจมากเกนไป การทผวหนงมสคลาบงบอกถงการไหลเวยนของเลอดและช

ตดขด ผวหนงซดขาวบงบอกถงการไดรบผลกระทบจากความเยน เปนตน

4.2 การประยกตใชในการรกษาโรค

เสนลมปราณเปนชองทางในการรกษาโรคของอวยวะภายใน โดยอาศยจดบนเสนลมปราณท

สมพนธกบอวยวะนน หรอจดบนเสนลมปราณทมวถการไหลเวยนผานไปยงอวยวะทผดปกต

เสนลมปราณใชพจารณาในการเลอกและกาหนดวธในการรกษาโรค เชน เมอพบวาชของ

อวยวะบกพรอง ควรใชการฝงเขมกระตนแบบเสรมบารง หรอการรมยา บนจดทเปนจดเสรมบารงของ

Page 100

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

93

อวยวะนน หรอเมอวนจฉยวามเลอดและชแกรงแตการไหลเวยนตดขด ทาใหเกดอาการปวด ควรใชการ

ฝงเขมกระตนแบบระบาย หรอปลอยเลอด หรอครอบถวย ทจดทใชในการระบายของตาแหนงทเกดโรค

เปนตน

5. ความรเบองตนเกยวกบจดฝงเขม จดฝงเขม (输穴 ซเซวย) คอ ตาแหนงบนรางกายทเลอดและชจากอวยวะภายในไหลเวยน

มาเพมเตมและกระจายออก โดยอาศยการทางานของระบบเสนลมปราณ ในทางเวชปฏบต จดฝงเขม

หมายถง จดทใชแทงเขมหรอกระตนดวยวธการตาง ๆ เพอการรกษาโรค

จดฝงเขมสวนใหญเรยงรายอยบนเสนลมปราณตน 14 เสน ซงอยลกระดบใตผวหนง หรอ

เอนและกลามเนอ จดฝงเขมมตาแหนงแนนอน ซงสามารถใชแทงเขมไดอยางปลอดภย การกระตนจด

ฝงเขมดวยวธการทเหมาะสม สามารถใชในการรกษาโรค บรรเทาอาการผดปกต เสรมสรางสขภาพ เสรม

ภมคมกนโรค และปรบสมดลการทางานของรางกายไดอยางนาอศจรรย

อนง เพอความกระชบของเนอหา ทจะกลาวตอไปในบทน จะใชคาวา ‘จด’ แทนคาวา ‘จดฝงเขม’ ยกเวนในสวนทเปนหวขอ และในสวนทอาจเขาใจสบสนคลาดเคลอน จงจะใชคาวา จดฝงเขม

เพอแสดงความชดเจน

5.1 ประเภทของจดฝงเขม จดฝงเขม แบงเปน 3 ประเภท ไดแก 1) จดฝงเขมในระบบ 2) จดฝงเขมนอกระบบ และ

3) จดกดเจบ 1) จดฝงเขมในระบบ (经穴 จงเสวย) จดฝงเขมในระบบ หรอ ‘จดในระบบ’ หรอ ‘จดในเสนลมปราณ’ หรอ ‘จดในเสน’ หรอ

‘จดใน 14 เสน’ หมายถง จดฝงเขมทอยบนเสนจง 14 เสน ไดแก จดบนเสนลมปราณหลก 12 เสน

จานวน 309 จด (309 ค ถานบทงซายและขวา) และจดบนเสนลมปราณพเศษกลางลาตว 2 เสน คอเสน

ลมปราณตและเสนลมปราณเญน จานวน 52 จด รวมทงสน 361 จด (รวมทงหมดในรางกาย เทากบ

670 จด) จดในระบบเปนจดทมชอและมตาแหนงบนรางกายทแนนอน ตามเสนทางของเสนจงทสงกดอย

จดฝงเขมชดนใชเปนจดหลกในการฝงเขมและรมยา

2) จดฝงเขมนอกระบบ (奇穴 ฉเสวย) จดฝงเขมนอกระบบ หรอ ‘จดนอกระบบ’ หรอ ‘จดนอกเสนลมปราณ’ หรอ ‘จดนอก

เสน’ สวนใหญนยมเรยกวา ‘จดพเศษ’ หมายถง จดทมชอและมตาแหนงบนรางกายทแนนอน แตไมได

Page 101

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 94

รบการจดใหเปนจดในระบบ เนองจากจดพเศษสวนใหญมตาแหนงอยนอกแนวเสนจง 14 เสน แมวา

บางจดจะอยในแนวเสนจง แตเขาใจวาอาจเปนจดทพบเพมเตมมาภายหลง เชน จดอนถง (印堂, EX-HN3) ซงอยในแนวเสนลมปราณต เปนตน

จดฝงเขมนอกระบบเปนจดทมสรรพคณในการรกษาเฉพาะโรค สามารถเลอกใชเพยงจด

เดยวเฉพาะโรคทตองการรกษา หรอนามาใชรวมกบจดในระบบเพอเสรมการรกษากได จดนอกระบบม

กระจายอยทวรางกายโดยไดรบการจดแบงกลมและมรหสสากลตามตาแหนงทางกายวภาค ไดแก ศรษะ

และคอ (EX-HN) หลง (EX-B) อกและทอง (EX-CA) รยางคบน (EX-UE) และรยางคลาง (EX-LE) รวมประมาณ 48 จด และมจดนอกระบบอกจานวนหนงทยงไมมรหส

3) จดกดเจบ หรอ จดอาษอ (阿是穴 อาษอเสวย) อาษอ (阿是) แปลวา เออใช หรอ ถกแลว หรอ ใชเลย จดอาษอ เปนจดทไมมชอและไม

มตาแหนงบนรางกายทแนนอน การหาจดอาษออาศยการคลาและกดหาไปตามตาแหนงทผปวยบอกเลา

หรอตามแนวเสนลมปราณทเกยวของสมพนธกบโรค จดอาษอจะกดเจบกวาปกตเมอใชแรงกดเทากน จง

มกเรยกวา จดกดเจบ หรออาจพบมลกษณะของผวหนงแตกตางจากปกต ในทางปฏบตจดอาษอมกใช

เพอการรกษากลมอาการปวดตาง ๆ

5.2 สรรพคณในการรกษาโรคของจดฝงเขม 1) สรรพคณรกษาโรครอบจดฝงเขม หรอ รกษาโรคใกล หมายถง จดฝงเขมสามารถใช

รกษาโรคทอยในตาแหนงของจดฝงเขม รวมถงเนอเยอและอวยวะทอยบรเวณรอบจดฝงเขม

2) สรรพคณรกษาโรคหางไกลจดฝงเขม หรอ รกษาโรคไกล หมายถง จดฝงเขมสามารถใช

รกษาโรคของเนอเยอและอวยวะทอยหางไกลจดฝงเขมได โดยอาศยแนวครอบคลมของเสนลมปราณท

สมพนธกบจดฝงเขมและรอยโรค

3) สรรพคณพเศษ ไดแก สรรพคณสองดาน และ สรรพคณเฉพาะโรค

(1) สรรพคณสองดาน หมายถง จดฝงเขมจดเดยวกนสามารถใชรกษาโรคทมอาการมาก

เกนไป หรอนอยเกนไปได เชน จดเทยนซ (天枢 , ST25) มสรรพคณรกษาไดทงอาการทองผกและทองเสย จดเนยกวาน (内关, PC6) มสรรพคณรกษาไดทงภาวะหวใจเตนเรวหรอชาเกนไป

(2) สรรพคณเฉพาะโรค หมายถง จดฝงเขมบางจด นอกจากมสรรพคณทวไป ตามหลก

ของทฤษฎเสนลมปราณแลว ยงมสรรพคณเดนในการรกษาอาการบางอยางไดเปนพเศษอกดวย เชน จดตา

จย (大椎, GV14) มสรรพคณลดไขสงไดด จดจออน (至阴, BL67) มสรรพคณรกษาทารกในครรภ อยผดทา

Page 102

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

95

5.3 จดฝงเขมเฉพาะ จดฝงเขมเฉพาะ หมายถง จดฝงเขมในระบบทมคณสมบตพเศษ หรอสรรพคณเฉพาะ แตกตาง

จากจดอนในเสนจงเดยวกน และเปนจดทใชบอยในทางคลนก จดฝงเขมเฉพาะแบงเปน 10 กลม ไดแก

1) จดซทงหา (五输穴 อซเสวย) จดซทงหา เปนกลมจดในลมปราณหลก โดยแตละเสนมจดซ 5 จด เรยงรายเปนลาดบ

จากปลายนวถงขอศอกหรอเขา ทง 12 เสน รวมทงสน 60 จด จดอซเทยบเคยงดจดงสายนา เรมจากตา

นาไหลรวมสะสมเปนสายนาลงสทะเล ไดแก จดจง (井) ดจดงตานา จดหรง (荣) ดจดงนาพ จดซ (输) ดจดงลาธาร จดจง (经) ดจดงแมนา และ จดเหอ (合) ดจดงทะเล จดซซทงหามสรรพคณในการ

รกษาโรคตางกน

2) จดเหอลาง (下合穴 เซยเหอเสวย) จดเหอลาง หมายถง จดฝงเขม 6 จด ทอยบนเสนลมปราณหยางของขา 3 เสน เปนจดทช

ของอวยวะกลวงทงหกไหลเวยนมาบรรจบรวมอย จงเปนจดทใชรกษาโรคทเกยวของกบความผดปกต

ของอวยวะกลวง

3) จดเหวยน (原穴 เหวยนเสวย) จดเหวยน คอ จดทชปฐมภม หรอ เหวยนช (原气) จากอวยวะภายในไหลเวยนมาสะสม

อย เสนลมปราณหลก 12 เสน มจดเหวยน เสนละ 1 จด มตาแหนงอยใกลขอมอและขอเทา จดเหวยน ของเสนลมปราณอนเปนจดเดยวกบจดซ-ลาธารของจดอซ จดเหวยนของเสนลมปราณหยาง อยเหนอจด

ซ-ลาธารขนมา 1 จด

จดเหวยนมกเปนจดทสะทอนอาการผดปกตของอวยวะภายในทเสนลมปราณหลกสงกด

อย ในทางคลนกจดเหวยนชวยในการวนจฉยโรคและใชรกษาโรคของอวยวะภายในตนสงกด

4) จดลว (络穴 ลวเสวย) จดลว คอ จดทเสนลวแยกออกมาเพอไปเชอมโยงกบเสนลมปราณหลกทเปนคสมพนธ และ

ไปเสรมการหลอเลยงพนทตามแนวไหลเวยนของเสนลมปราณหลกตนสงกด เสนลมปราณหลก 12 เสน

มจดลวเสนละ 1 จด อยปลายตอศอกและเขา บนลาตวมจดลว 3 จด ดานหลงอยบนเสนลมปราณต 1

จด ดานหนาอยบนเสนลมปราณเญน 1 จด และดานขางเปนจดลวใหญของเสนลมปราณมาม 1 จด รวม

ทงสน 15 จด

Page 103

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 96

จดลวทอยบนแขนและขามเสนลวแยกไปเชอมโยงกบเสนลมปราณหลกคสมพนธ จงใช

รกษาโรคไดทงสองเสนลมปราณหลกทสมพนธกน จดลวของลมปราณเสนตใชรกษาโรคของหลง จดลว

ของเสนลมปราณเญนใชรกษาโรคของทอง จดลวใหญของเสนมามทดานขางลาตวใชรกษาโรคของชายโครง

และหนาอก และสามารถใชรกษาโรคขอตาง ๆ ได

5) จดซ (郗穴 ซเสวย) ซ (郗 Xi) แปลวา รองหรอชอง จดซเปนจดทเลอดและชจากเสนลมปราณไหลเวยนมา

สะสมรวบรวมอย จดซมตาแหนงอยบนแขนและขารวมทงสน 16 จด เปนจดซของเสนลมปราณหลก

12 เสน เสนละ 1 จด และของเสนลมปราณพเศษ อนเชยว หยางเชยว อนเหวยและหยางเหวย เสนละ

1 จด

6) จดเชอมโยงเสนลมปราณพเศษทงแปด (八脉交会 ปามายเจยวหย) จดเชอมโยงเสนพเศษทงแปด หมายถง จดฝงเขม 8 จด ซงเปนจดของเสนลมปราณหลก

ทสามารถเชอมโยงไปถงเสนลมปราณพเศษหรอเสนลมปราณวสามญทง 8 เสน มตาแหนงอยบนแขน

และขา แบงเปน 4 ค ตามความครอบคลมของสรรพคณ ไดแก

(1) จดเนยกวาน (内关, PC6) ของเสนเยอหมหวใจเชอมโยงกบเสนอนเหวย และจดกงซน (公孙, SP4) ของเสนมามเชอมโยงกบเสนชง สองจดนครอบคลมการรกษาโรคบรเวณทรวงอก หวใจ และกระเพาะอาหาร

(2) จดไวกวาน (外关, TE5) ของเสนซนเจยวเชอมโยงกบเสนหยางเวย และ จดจหลนช (足临泣, GB41) ของเสนถงนาดเชอมโยงกบเสนไต สองจดนครอบคลมการรกษาโรคบรเวณหางตา หลงใบห แกมและไหล

(3) จดโฮวซ (后溪, SI3) ของเสนลาไสเลกเชอมโยงกบเสนต และจดเซนมาย (申脉, BL62) ของเสนกระเพาะปสสาวะเชอมโยงกบเสนหยางเชยว สองจดนครอบคลมการรกษาโรคบรเวณหวตา ทายทอย ใบห ไหลและหลง

(4) จดเลยเชวย (列缺, LU7) ของเสนปอดเชอมโยงกบเสนเญน และจดเจาไห (照海, KI6) ของเสนไตเชอมโยงกบเสนอนเชยว สองจดนครอบคลมการรกษาโรคของระบบหายใจ ไดแก ปอด

หลอดลม และกระบงลม

จดเชอมโยงเสนพเศษ 8 จด มความสาคญและใชประโยชนไดหลากหลาย การใชจดทง

แปด สามารถพจารณาใชได 2 กรณ ไดแก การเลอกใชจดเดยว และการเลอกใชจดค

Page 104

ทฤษฎระบบเสนลมปราณ

97

การเลอกใชจดเดยว มขอบงชในการรกษาโรคทเกยวของกบเสนพเศษเสนนน เชน จดโฮวซ

(SI3) ใชรกษาโรคทเกยวของกบเสนต จดกงซน (SP4) ใชรกษาโรคทเกยวของกบเสนชง การเลอกใชจดค ดงทกลาวมาแลว ซงมจดหนงอยทปลายแขน และอกจดหนงอยทปลาย

ขา สามารถใชรกษาโรค ไดกวางขวางตามสวนของรางกายทครอบคลมถง

ตารางท 6-2 จดเชอมโยงเสนพเศษทงแปด และสรรพคณ

จดเชอมโยง เสนหลก ตนสงกด เสนพเศษ สรรพคณรกษาโรค

เนยกวาน (PC6) เสนมอจเหวยอนเยอหมหวใจ เสนอนเหวย

กงซน (SP4) เสนเทาไทอนมาม เสนชง

ทรวงอก หวใจ กระเพาะอาหาร

เลยเชวย (LU7) เสนมอไทอนปอด เสนเญน

เจาไห (KI6) เสนเทาเสาอนไต เสนอนเชยว ปอด คอหอย กระบงลม

โฮวซ (SI3) เสนมอไทหยางลาไสเลก เสนต

เซนมาย (BL62) เสนเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะ เสนหยางเชยว

หวตา ห ทายทอย คอ ไหล หลง

ไวกวาน (TE5) เสนมอเสาหยางซานเจยว เสนหยางเหวย

จหลนช (GB41) เสนเทาเสาหยางถงนาด เสนไต

หางตา แกม หลงห ไหล

7) จดอทธพลทงแปด (八会穴 ปาหยเสวย) จดอทธพลทงแปด หมายถง จดฝงเขม 8 จด ทสารจาเปนจากอวยวะทงแปด ไดแก

อวยวะตน อวยวะกลวง ช เลอด เสนเลอด กระดก ไขกระดก และเสนเอน มาบรรจบรวมอย ในทาง

คลนก จดอทธพลทงแปดนาไปใชรกษาโรคทเกยวของกบอวยวะ หรอเนอเยอทจดนนมอทธพลอย

8) จดซหลง หรอ จดซอวยวะหลง (背俞穴 เปยซเสวย) จดซหลง หรอ จดซอวยวะหลง เปนจดดานหลงลาตวทชของสบสองอวยวะภายใน

ไหลเวยนมาบรรจบเพมเตม จดซหลงเปนจดบนเสนลมปราณเทาไทหยางกระเพาะปสสาวะเสนแรก ซง

อยเรยงเปนเสนขนานสองขางหางจากเสนกงกลางกระดกสนหลงขางละ 1.5 ชน จดซของหลงมขางละ

12 จดเทากบจานวนอวยวะภายในทเปนตนสงกดของเสนลมปราณหลก จดซหลงใชรกษาโรคของอวยวะภายในโดยเฉพาะโรคของอวยวะตน เชน จดเฟยซ (肺

俞) ใชรกษาโรคของปอด เปนตน นอกจากนจดซหลงยงใชรกษาโรคของอวยวะรบสมผสทเปนทวารของ

Page 105

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 98

อวยวะนนไดอกดวย เชน จดกานซ (肝俞, BL18) ใชรกษาโรคตาซงเปนทวารของตบ จดเซนซ (肾俞, BL23) ใชรกษาโรคหซงเปนทวารของไต เปนตน ในทางคลนกจดซหลงมกใชรวมกบจดม

9) จดม หรอ จดมอวยวะหนา (幕穴 มเสวย) จดม หรอ จดมอวยวะหนาเปนจดบนหนาอกและทองทชของสบสองอวยวะภายใน

ไหลเวยนมาบรรจบเพมเตม จดมม 12 จด เปนจดเดยว 6 จดอยบนเสนลมปราณเญนกงกลางลาตวดานหนา และจดคขางซายและขางขวาบนเสนลมปราณหลกทผานทางดานหนาของลาตวขางละ 6 จด

จดมใชรกษาโรคของอวยวะภายในโดยเฉพาะโรคของอวยะกลวง เชน จดจงหวาน (中脘, CV12) ใชรกษาโรคของกระเพาะอาหาร จดเทยนซ (天枢, ST25) ใชรกษาโรคของลาไสใหญ เปนตน

การใชจดซหลงรวมกบจดม หรอเรยกอยางรวบรดวา‘จดซ-ม’หมายถง การใชจดของ

อวยวะเดยวกนทงดานหลงคอจดซและดานหนาคอจดมรวมกน มเปาหมายเพอเพมประสทธภาพการ

รกษาโรคใหไดผลดยงขน เชน ใชจดเวยซ (胃俞, BL21) รวมกบ จดจงหวาน (中脘, CV12) เพมประสทธภาพในการรกษาโรคของกระเพาะอาหาร เปนตน

10) จดตด (交会穴 เจยวปาหย)

จดตด หมายถงจดฝงเขมทมเสนลมปราณตงแต 2 เสน ขนไปมาตดผานกน ทาใหจดตดม

คณสมบตรกษาโรคของทกเสนลมปราณทมาตดผาน จดตดมจานวนมากกวา 90 จด สวนใหญอยบน

ลาตว แตละจดมสรรพคณแตกตางกนตามตาแหนงและเสนลมปราณทตดผานกน เชน จดซานอนเจยว

(三阴交 , SP6) เปนจดตดของเสนลมปราณอนเทาสามเสน จงสามารถใชรกษาไดทงโรคของเสนมาม

เสนตบและเสนไต

Page 106

สาเหตของโรค

99

บทท 7 สาเหตของโรค

สาเหตของโรค สาเหตของโรค คอ สาเหตหรอภาวะททาใหรางกายเกดการเปลยนแปลงทางพยาธวทยา

ทาใหเกดโรค สาเหตของโรคมหลายชนด เชน ลมฟาอากาศ ความผดปกตทางอารมณ โรคระบาด การ

รบประทานอาหารไมถกตองเหมาะสม การตรากตราทางานมากหรอนอยเกนไป การบาดเจบ แมลงสตว

กดตอย เสมหะและของเหลวคง เลอดคง เปนตน ทฤษฎสาเหตของโรค เปนการศกษารายละเอยดของสาเหตของโรคทางดานคณลกษณะ

จดเดน ในการทาใหเกดโรค และอาการทางคลนกทเกดขน ในยคราชวงศสย ค.ศ. 610 จกรพรรดเฉาเหวยนฟาง (巢元方) มพระราชโองการใหเขยน

ตารา จปงเหวยนโฮวลน (诸病源候论) เปนตาราเกยวกบทฤษฎสาเหตของโรคและทฤษฎพยาธกาเนดของโรค เปนหนงสอ 50 เลม แบงเปน 67 บท 1,720 หวขอ ตอมาในยคราชวงศซง ค.ศ. 1174 เฉน

เอยน (陈言) ไดแตงตารา ซานอนจ-ปงเจงฟางลน (三因极一病证方论) เปนตาราเกยวกบทฤษฎสาเหตของโรค การศกษาสาเหตของโรคทางการแพทยแผนจน

การศกษาสาเหตของโรคทางการแพทยแผนจนมลกษณะพเศษ ดงน 1. แนวคดมนษยกบสงแวดลอม มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาตสงแวดลอม และมความสมพนธกนอยางใกลชด รางกาย

มนษยประกอบดวยอวยวะและเนอเยอตาง ๆ ทางานเชอมโยงกน การแพทยแผนจนไดใชแนวคดมนษย

กบสงแวดลอมมาศกษาสาเหตของโรคในการทาใหเกดโรคและการดาเนนเปลยนแปลงของโรค เชน ตบม

ความสมพนธกบลม อารมณโกรธ รสเปรยว เอน นยนตา และถงนาด โดยลม อารมณโกรธ อาหารรส

เปรยวจด เปนสาเหตทาใหเกดความผดปกตทตบ ความผดปกตของตบมผลกระทบถงอวยวะและเนอเยอ

ทเกยวของคอ เอน นยนตา และถงนาด 2. การวนจฉยแยกกลมอาการเพอหาสาเหตของโรค การวนจฉยแยกกลมอาการเพอหาสาเหตของโรค คอ การนาอาการและอาการแสดงของ

Page 107

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 100

ผปวยมาวเคราะหหาสาเหตของโรค เชน อาการคนเปลยนทไปมา ไมมตาแหนงแนนอน เหมอนลมทม

คณลกษณะพดเคลอนทไปมา เพราะฉะนนสาเหตของอาการคนจงนาจะเกดจากลม การรกษาดวยยาขบ

ลมจงจะทาใหอาการคนหายไป สาเหตของโรคทาใหรางกายทางานผดปกตกลายเปนผลของโรค ผลของโรคอาจกลายเปน

สาเหตของโรคอกโรคหนงกได เชน ความเยนมากระทบรางกายเขาสระบบเลอด ทาใหเลอดคงไมไหลเวยน

ถาเลอดคงในมดลกจะกลายเปนสาเหตของโรค ทาใหมอาการปวดทองนอย ระดมานอย ระดสคลาเปน

กอน เปนตน

ปจจยจากลมฟาอากาศทงหกทาใหเกดโรค (外感六淫 ไวกานลวอน) ลม ความเยน ความรอนอบอาว ความชน ความแหง และไฟ เปนลมฟาอากาศ 6 ชนด ท

เปนการเปลยนแปลงปกตตามฤดกาล เรยกวา ลมฟาอากาศทงหก ปกตลมฟาอากาศทงหกไมมอนตราย

ตอมนษย มนษยจะเรยนรการเปลยนแปลงของธรรมชาต แลวปรบตวใหเขากบธรรมชาตและการเปลยนแปลง

ลมฟาอากาศ มนษยจงจะดาเนนชวตอยไดตามปกต การเปลยนแปลงของลมฟาอากาศตามฤดกาลมกฎเกณฑแนนอนและมขดจากด ถาลมฟา

อากาศมการเปลยนแปลงทผดปกต เชน เปลยนแปลงเพมขนหรอลดลงมากเกนไป เปลยนแปลงฉบพลน

หรอเปลยนแปลงไมถกตองตามฤดกาล รางกายมนษยไมสามารถปรบตวรบการเปลยนแปลงทผดปกต

จงเกดความเจบปวย หรอลมฟาอากาศมการเปลยนแปลงตามธรรมชาต แตรางกายออนแอไมสามารถ

ปรบตวรบการเปลยนแปลงกทาใหเกดโรคเชนกน ทงสองกรณนลมฟาอากาศทงหกจะกลายเปนสาเหตของ

โรคจากภายนอกทงหก 1. โรคทเกดจากปจจยจากภายนอกทงหก

โรคทเกดจากปจจยจากภายนอกทงหกมคณลกษณะพเศษ ดงน 1) การเกดโรคมความสมพนธกบฤดกาล สาเหตของโรคจากภายนอกทงหก มาจากการเปลยนแปลงทผดปกตของลมฟาอากาศทง

หก มนษยจงมกจะเจบปวยดวยโรคตามลมฟาอากาศของฤดกาล เชน - ฤดใบไมผลมกมลมแรง จงมกเกดโรคจากลม - ฤดรอนมกเปนโรคทเกดจากความรอนอบอาว - ปลายฤดรอนมกเปนโรคทเกดจากความชน

Page 108

สาเหตของโรค

101

- ฤดใบไมรวงมกเปนโรคทเกดจากความแหง - ฤดหนาวมกเปนโรคทเกดจากความเยน

เหลานเปนกฎเกณฑทวไปแตไมแนเสมอไป ขนกบความแขงแรงมภมตานทานโรคของรางกาย

และชนดของสาเหตทมากระทบรางกาย 2) การเกดโรคมความสมพนธกบสงแวดลอม สภาพแวดลอมของทอยอาศยหรอสภาพททางานอาจเปนสาเหตกอโรค เชน - ถาอาศยอยในทชนแฉะเปนเวลานาน มโอกาสเปนโรคทเกดจากความชน - ถาทางานในทมอณหภมสง มกเปนโรคทเกดจากความรอนอบอาว ความรอนแหงหรอไฟ - ถาอยในทแหงแลง มกเปนโรคทเกดจากความแหงแลง

3) โรคอาจเกดจากสาเหตเดยวหรอหลายสาเหตรวมกน โรคอาจเกดจากสาเหตเดยวหรอหลายสาเหตรวมกน เชน อาการทองเดนอาจเกดจากถก

ความเยนกระทบเพยงอยางเดยว หรอจากความรอนรวมกบความชน ไขหวดเกดจากลมและความเยน ปวดขอเกดจากลม ความเยน และความชน เปนตน

4) สาเหตของโรคจากภายนอกทงหก สาเหตของโรคจากภายนอกทงหกในระหวางการดาเนนโรคสามารถมผลกระทบซงกนและกน

และมการเปลยนแปลงคณลกษณะได เชน ความเยนสะสมคงในรางกายเปลยนเปนความรอน ความรอน

และความชนอยในรางกายเปนเวลานานอาจเปลยนเปนความแหง สาเหตของโรคจากภายนอกทกชนดสามารถเปลยนเปนไฟ

5) สาเหตของโรคจากภายนอกมกลกลามจากสวนนอกเขามาทสวนในของรางกาย สาเหตของโรคจากภายนอกทงหก มกจะผานเขาสรางกายโดยจะผานผวหนง ปาก หรอจมก

เขาสเสนลมปราณแลวไปทาใหเกดความผดปกตของอวยวะและสมดลอน-หยาง จงมกเกดกลมอาการ

สวนนอกของรางกาย (表证 เปยวเจง) กอน แลวจงเกดกลมอาการสวนในของรางกาย (里证 หลเจง) ตามมาภายหลง ยกเวนถาสาเหตของโรคตรงเขารกรานทสวนในของรางกาย กจะมแตกลมอาการสวนใน

ของรางกาย โรคทเกดจากสาเหตภายนอก (外感病 ไวกานปง) มกเปนกลมอาการเกน (实证 สอเจง) ลม ความเยน ความชน ความแหง และไฟ เปนสาเหตของโรคทมาจากสงแวดลอม และ

อาจเกดจากความผดปกตของอวยวะภายใน หรอความผดปกตของระบบไหลเวยนเลอดและลมปราณ

เรยกวา สาเหตของโรคกอตวจากภายใน (内伤五邪 เนยซางอเสย) ทาใหเกดโรคจากสาเหตภายใน (内伤杂病 เนยซางจาปง) มกเปนกลมอาการพรอง (虚证 ซวเจง) หรอ พรองผสมเกน (虚实加杂

Page 109

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 102

ซวสอเจยจา) และมแตกลมอาการสวนในของรางกาย สาเหตของโรคชนดเดยวกน ไมวาจะมาจากภายนอก

หรอเกดขนจากภายในรางกาย จะมอาการและอาการแสดงเหมอนกน แตกลไกการเกดโรคตางกน 2. คณสมบตและการเกดโรคของปจจยภายนอกทงหก

1) ลมภายนอก (风邪 เฟงเสย) ลม เปนลมฟาอากาศหลกของฤดใบไมผล ในฤดใบไมผลมกมลมพดจด ทาใหโรคทมสาเหต

จากลมจงพบบอยในฤดใบไมผล แตกพบไดในฤดอน คณสมบตของลมและการเกดโรค

(1) ลมมลกษณะเบาลอยขน ลมเปนหยาง มลกษณะเบาลอยกระจายขนบน ลอยออกไป

ภายนอก ลมจงมกกระทาทสวนบนและสวนนอกของรางกาย ปอดเปนอวยวะภายในทอยบนสดจงถกลม

มากระทบไดงาย ดงน

- ถาปอดถกกระทบทาใหลมปราณปอดไมแผกระจาย จะมอาการคดจมก นามกไหล คนคอ ไอ

- ถาลมกระทบศรษะและใบหนา จะมอาการเวยนศรษะ ปวดศรษะ คอแขง ใบหนาชาปวด

ปากเบยว - ถาลมกระทบสวนนอกของรางกาย จะเกดกลมอาการสวนนอกของรางกาย เชน กลวลม

มไข ลมมลกษณะโลงกระจาย ถาลมมากระทบผวหนงและทาใหชองใตผวหนงและรเหงอเปด มอาการ

กลวลม มเหงอออก

(2) ลมเปลยนแปลงไปมารวดเรว ไมแนนอน มาเรวไปเรว จงเกดโรคเฉยบพลน ตาแหนงโรคเปลยนแปลงไปเรอย ๆ

- โรคลมพษจะเกดผนคนและหายไปอยางรวดเรว เปน ๆ หาย ๆ - โรคปวดขอจากลม อาการปวดจะเคลอนยายไปตามขอตาง ๆ - โรคจตอาละวาดและโรคเสนเลอดสมองกมสาเหตหนงมาจากลม ทาใหมอาการอยางฉบพลน

คอ วงเวยนเปนลม หมดสต

(3) ลมชอบเคลอนไหวไมหยด ทาใหเกดโรคทมลกษณะเคลอนไหวไมหยด เชน ชก สน

กระตก วงเวยน

(4) ลมเปนตวนาของสาเหตโรคจากภายนอกอน ๆ ลมจงเปนสาเหตสาคญทาใหเกดโรค

ตาง ๆ จากลมกบความรอน ลมกบไฟ ลมกบความเยน ลมกบความแหง ลมกบความชน

Page 110

สาเหตของโรค

103

ลมทกอตวจากภายในรางกายเกดจากการทางานทผดปกตของอวยวะภายใน โดยเฉพาะอยาง

ยงความผดปกตของตบ เชน ความรอนสงเปลยนเปนลมในตบ หยางในตบเพมสงเปลยนเปนลม เลอด

ตบพรองเปลยนเปนลม รวมเรยกวา ลมในตบ (肝风内动 กานเฟงเนยตง) มอาการสาคญคอ วงเวยน

แขนขาชา สน กระตก 2) ความเยนภายนอก (寒邪 หานเสย) ความเยน เปนลมฟาอากาศหลกในฤดหนาว ในฤดหนาวมโอกาสปวยจากความเยนไดงาย

ถารกษาความอบอนของรางกายไมเพยงพอ เชน อยในทมอากาศหนาวเยนเกนไป สวมใสเสอผาบางเกนไป

ถกฝน แชอยในนาเยนนานเกนไป จะมโอกาสเจบปวยจากความเยนไดงาย

คณสมบตของความเยนและการเกดโรค

(1) ความเยนชอบทาลายหยาง ความเยนเปนอน ชอบทาลายหยางทาใหหยางพรอง ปกตลมปราณอนถกควบคมดวยลมปราณหยาง อนเพมทาใหเยนหรออนเพมทาใหหยางปวย เกดจากลมปราณ

อนเพมสงขนและยอนรอยไปขมหยาง ลมปราณหยางไมสามารถสรางความอบอนเปนพลงผลกดนการ

ทางานของรางกายจงเกดกลมอาการเยน เชน ความเยนมากระทบทสวนนอกของรางกาย ทาใหผลกดน หยางทชวยปกปองรางกายเขาไปอยสวนในของรางกาย ทาใหมอาการกลวหนาว มไข เหงอไมออก ปวด

ศรษะ ปวดตว ปวดขอ ชพจรตงแนน เรยกวา ซางหาน (伤寒) ถาความเยนตรงเขาสวนในทาลายลมปราณหยางของอวยวะภายในเรยกวา จงหาน (中寒)

- ถาความเยนเขารกรานมามและกระเพาะอาหาร ทาใหมอาการอาเจยนเปนนาใส ถายเหลวเปนนา ปวดเยนในทอง

- ถาปอดและมามถกความเยนกระทบ จะมอาการไอ หอบ เสมหะใส บวมนา - ถามามและไตถกกระทบ จะมอาการกลวหนาว แขนขาเยน ปวดเยนทเอวและหลง ปสสาวะ

มาก ถายเหลว บวมนา ทองมาน - ถาหวใจและไตถกกระทบ จะมอาการกลวหนาว ออนเพลย ซม มอเทาเยน ถายเหลว

ชพจรเลกและออนนม

(2) ความเยนทาใหหยดนงตดขด ถาความเยนเขามาทาลายลมปราณหยางทาใหเลอดและ

ลมปราณไมไหลเวยนหยดนงตดขดเกดอาการปวด ถาใหความอบอนจะทาใหเลอดและลมปราณไหลเวยน

ดขน อาการปวดจะทเลาลง ถาความเยนมากระทบทสวนนอกของรางกาย ทาใหการไหลเวยนในเสนลมปราณ

ตดขด มอาการปวดทศรษะ ลาตว แขนขา และขอ ถาความเยนตรงเขารกรานสวนในของรางกายทาให

การไหลเวยนของลมปราณในซานเจยวตดขด มอาการปวดเยนหรอปวดบดในอกและทอง

Page 111

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 104

(3) ความเยนทาใหหดเกรง ถาความเยนมากระทบทสวนนอกของรางกาย ทาใหชองใตผวหนงหดตว รเหงอปด เสนลมปราณตบตน หยางทปกปองรางกายไมไหลเวยนมาทสวนนอก จะม

อาการไข กลวหนาว เหงอไมออก ถาความเยนกระทบเสนลมปราณและขอ ทาใหเสนลมปราณหดตวหรอ

หดเกรง มอาการขอเยน ปวด แขนขาเยนและออนแรง ขยบเคลอนไหวไมสะดวก ความเยนทกอตวภายในรางกายมกเกดจากลมปราณหยางของหวใจ มาม ไต พรองลง

โดยเฉพาะไตจะมความเกยวพนอยางใกลชดกบโรคทเกดจากความเยนกอตวจากภายในรางกาย (内寒

เนยหาน) เพราะหยางไตเปนรากฐานของลมปราณหยางภายในรางกาย เปนกลมอาการพรอง มอาการคอ ใบหนาซดขาว แขนขาเยน ปสสาวะมาก ถายเหลวเปนนา ลนซดมฝาขาว

3) ความรอนอบอาว (暑邪 สเสย) ความรอนอบอาว เปนลมฟาอากาศทพบในชวงกลางฤดรอนเปนตนไป เปนสาเหตของโรค

จากภายนอกเทานน ไมมความรอนอบอาวทกอตวจากภายในรางกาย มกเกดเมอมอากาศรอนจด หรอ

อยกลางแดดจดมากเกนไป หรอทางานอยในทมอากาศอบอาว คณสมบตของความรอนอบอาวและการเกดโรค (1) ความรอนอบอาวมความรอนแรงเหมอนไฟ เปนหยาง ถาความรอนอบอาวกระทบ

รางกายจะเกดอาการหยางรอนแรง เชน ไขสง กระวนกระวาย หนาแดง หงดหงด ชพจรใหญ (2) ความรอนอบอาวชอบกระจายขนบน ถาความรอนอบอาวกระทบรางกาย มกตรงเขา

ระบบลมปราณ ทาใหชองใตผวหนงและรเหงอเปด ถาเหงอออกมากจะเกดการสญเสยของเหลวในรางกาย

คอแหง กระหายนา รมฝปากและลนแหง ปสสาวะนอยสเขม ถาเสยเหงอมากกจะสญเสยลมปราณไป

ดวย มอาการลมปราณพรอง เชน หายใจเบา ออนแรง เปนลมหมดสต หากความรอนกระทบหวใจจะทา

ใหหงดหงด กระวนกระวาย

(3) ความรอนอบอาวมกพบรวมกบความชนเสมอ เพราะฤดรอนมฝนตกหนก ความรอนเผาผลาญนาฝนเปลยนเปนความรอนชน ในทางคลนกโรคทเกดจากความรอนชน นอกจากกลมอาการรอน

เชน มไข ปากแหง หงดหงด แลวยงมกลมอาการชนดวย เชน แขนขาหนก แนนหนาอก คลนไส อาเจยน

ทองเดน แตมอาการรอนเปนหลก 4) ความชน (湿邪 ซอเสย) ความชน เปนลมฟาอากาศของปลายฤดรอนทมอากาศรอนและฝนตกหนก โรคจากความชน

เกดในคนทางานใกลนา เกษตรกรแชในนา ตากฝน

Page 112

สาเหตของโรค

105

คณสมบตของความชนและการเกดโรค (1) ความชนเปนอน มกทาใหลมปราณตดขด อนเพมขนทาลายลมปราณหยาง ความชน

เปนนาจดเปนอน ความชนมากระทบรางกายมกเขาไปอดตนในอวยวะภายในและเสนลมปราณ มามเปน

ธาตดน ชอบความแหง กลวความชน มามถกความชนรกรานไดงาย ถามามและกระเพาะอาหารกระทบ

ความชนจะทาใหการยอยและการดดซมอาหารเสยไป มอาการเบออาหาร ทองอด ทองเดน ปสสาวะนอย

เกดนาคง บวมนา การรกษาใชวธเพมการไหลเวยนลมปราณ และขบปสสาวะ

(2) ความชนมคณสมบตหนกและขนสกปรก โรคทเกดจากความชนทาใหรางกายมอาการ

หนกเปนสาคญ เชน ศรษะหนก ตวหนก แขนขาหนกลา สงคดหลงหรอขบถายของเหลวขน สกปรก ถา

ความชนกระทบผวหนงรวมกบความรอน จะเกดโรคผวหนงไดงาย ถาความชนเขาสเสนลมปราณและขอ

ทาใหลมปราณตดขด มอาการกลามเนอออนแรง หนกและปวดตามขอ - ถาความชนรกรานทสวนบนของรางกาย ทาใหใบหนาหมองคลา ขตามาก - ถาความชนอดตนลาไสใหญ ทาใหถายอจจาระเปนมกเลอด - ถาความชนรกรานสวนลางของรางกาย ทาใหปสสาวะขน ผหญงมตกขาวมาก - ถาความชนรกรานผวหนง จะเกดแผล หนอง ผนคนมนาเหลอง (3) ความชนมลกษณะเหนยวขน ตดขด ขจดออกยาก สรางสงคดหลงหรอขบถายของเหลว

เหนยวขน เชน อจจาระเหนยวเปนมก ปสสาวะขด ฝาลนเปยกเหนยว มลกษณะการดาเนนโรคชา เรอรง เปน ๆ หายๆ ไมหายขาด

(4) ความชนเปนนาชอบไหลลงทตา มกรกรานทาใหเกดโรคทสวนลางของรางกาย มอาการ เชน เทาบวม ตกขาว ปสสาวะขน อจจาระเปนมกเลอด

ความชนทกอตวจากภายในรางกายเกดจากมามพรอง ไมสามารถยอยดดซมอาหารและนา

เกดนาคง เรยกวา มามพรองทาใหเกดความชน มอาการปากเหนยว เบออาหาร แนนหนาอก คลนไส

อาเจยน ทองอด ศรษะและลาตวหนก ทองเดน ปสสาวะขน ตกขาว บวมนา 5) ความแหง (燥邪 เจาเสย) ความแหง เปนลมฟาอากาศของฤดใบไมรวงซงมอากาศแจมใสและแหง ความแหงทเปน

สาเหตของโรค แบงเปน 2 แบบ คอ ความแหงเยนและความแหงรอน ความแหงรอนพบในตนฤดใบไม

รวงทมอากาศอบอนและแหง ความแหงเยนพบตอนปลายฤดใบไมรวงใกลฤดหนาวทมอากาศเยนและแหง

Page 113

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 106

คณสมบตของความแหงและการเกดโรค

(1) ความแหงทาลายอน ระเหยของเหลวในรางกาย ทาใหเกดความแหงผากของอวยวะและ

เนอเยอตาง ๆ เชน ผวหนงแหงแตก จมกแหง คอแหง ปากแหง รมฝปากแตก ผมแหงหยาบ ปสสาวะ

นอย ทองผก (2) ความแหงชอบรกรานปอด ความแหงมผลกระทบปอดไดงาย เพราะปอดควบคมลมปราณ

และการหายใจ ปอดชอบความชนและนาไปหลอเลยงรางกาย ความแหงมกเขาสรางกายทางปากและจมก

เขารกรานปอดทาลายความชน ทาใหลมปราณปอดไมแผกระจาย มอาการไอแหง เสมหะนอย หรอเสมหะ

เหนยวตดคอ หรอมเสมหะปนเลอด หอบ เจบหนาอก

ความแหงจากภายในรางกายเกดจากมไขสง เสยเหงอมาก อาเจยนมาก ทองเดนมาก เสย

เลอดมาก ผสงอายรางกายออนแอเลอดพรอง จะพบอาการของเหลวในรางกายพรองกระทบไปทวรางกาย

คอ ผวหนงแหงหยาบ ปากแหง คอแหง ผมแหง กลามเนอลบ ปสสาวะนอย ทองผก และอาการผดปกต

ของอวยวะภายในโดยเฉพาะปอด กระเพาะอาหาร ลาไสใหญ ตบ ไต 6) ไฟ (火邪 หวเสย) ไฟ คอ ความอบอน ความรอนของรางกาย เกดจากหยางเพมสงขนไฟ แตกตางจากความ

รอนอบอาว คอ (1) ความรอนอบอาวพบไดเฉพาะในฤดรอน สาเหตจากภายนอกเทานน (2) ความอบอน ความรอน และไฟ เปนสาเหตของโรคทมความรนแรงตางกน เรยง

ตามลาดบคอ ไฟรอนกวาความรอน ความรอนรอนกวาความอบอน สาเหตทง 3 ชนด มกาเนดเดยวกน

คอ ไฟหรอหยางเพมขนสามารถเปลยนแปลงเปนซงกนและกนได ตามปกตไฟในรางกาย คอ ลมปราณ หยางของอวยวะภายใน ทาหนาทใหความอบอน ชวยการทางานของอวยวะตาง ๆ เรยกวา ไฟนอย (少火

เสาหว) ถาหยางเพมมากเกนไปแลวไปทาลายลมปราณตานทานโรคของรางกาย ไฟทเพมขนนเรยกวา ไฟใหญ (壮火 จวงหว) ซงเปนอนตรายตอรางกาย ไฟใหญมสาเหตไดทงจากภายในและภายนอกรางกาย ดงน

สาเหตจากภายนอกรางกาย เกดจากรางกายไดรบความรอนเขาสรางกาย หรอจากสาเหตโรคจากภายนอกทง 5 ไดแก

ความเยน ความชน ความแหง ลม และความรอนอบอาว มการสะสมคงเปนเวลานานแลวเปลยนเปนไฟ

เชน ความเยนเปลยนเปนความรอน ความรอนเปลยนเปนไฟ ความรอนชนเปลยนเปนไฟ ถารางกายม

Page 114

สาเหตของโรค

107

อนพรองหรอหยางเพมกจะเปลยนเปนไฟไดงาย อวยวะทถกรกรานกมความสาคญ เชน กระเพาะอาหาร

ไมชอบแหง ถาถกรกรานจะเกดไฟไดงาย สาเหตจากภายในรางกาย

เกดจากความผดปกตของอวยวะภายใน ความไมสมดลอน-หยาง เลอด และ ลมปราณ การเปลยนแปลงทางอารมณอยางรนแรงสะสมเปนเวลานานเปลยนเปนไฟ

ไฟในรางกายหรอไฟนอย (少火 เสาหว) แบงเปน จวนหว (君火) คอ ลมปราณหยางของหวใจ และ เซยงหว (相火) คอ ลมปราณหยางของตบ ไต ถงนาด กระเพาะปสสาวะ เยอหมหวใจ

และซานเจยว คณสมบตของไฟและการเกดโรค (1) ไฟเปนหยางมกลอยสงขนขางบน ทาใหเกดความผดปกตของรางกายสวนบน เชน

- ไฟจากหวใจลอยขน ทาใหปลายลนแดงเจบ ลนและปากเปนแผล - ถาไฟจากตบเพมสงและลอยขน ทาใหปวดศรษะ ตาบวมแดง - ถามไฟเพมสงในกระเพาะอาหาร ทาใหเหงอกบวมปวด มเลอดออกตามไรฟน

(2) ไฟมความรอนแรงเผาไหม ทาใหหยางเพมสงขน เกดกลมอาการรอน เชน ไขสง กลวรอน ชพจรใหญมพลง เตนเรว

(3) ไฟทาลายของเหลวในรางกายและลมปราณ เพราะลมปราณสรางจากของเหลวในรางกาย

ทาใหมอาการของเหลวในรางกายและลมปราณพรอง เชน ปากแหง กระหายนา คอแหง ลนแหง ปสสาวะ

นอยสเขม ทองผก หายใจเบา ซมลง ไมมแรง (4) ถาไฟเขาสเสนลมปราณทาใหเลอดไหลเวยนเรวและแรงขน มกเกดเลอดออกงาย เชน

มเลอดกาเดา อาเจยนเปนเลอด อจจาระเปนเลอด ปสสาวะเปนเลอด ผวหนงเปนจาเลอด ระดมามาก

ตกเลอด

(5) ไฟทาใหเกดลมในตบ ไฟเขาสรางกายมกไปทตบเขาไปเผาผลาญของเหลวและเลอดใน

ตบ ทาใหเอนขาดการหลอเลยง และเกดลมในตบ (肝风内动 กนเฟงเนยตง) เรยกวา ความรอนจดทาใหเกดลม (热极生凤 เรอจเซงเฟง) มอาการไขสง พดจาไมรเรอง ตวเกรง แขนขากระตก ตาเหลอก

(6) ไฟมกทาใหผวหนงเปนแผล ถาไฟเขาสระบบเลอด (血分 เซวยเฟน) แลวไปสะสมทาลายเนอเยอตามทตาง ๆ จะทาใหเกดอาการปวดบวม แดง รอน ถามความรอนชนมารวมดวยจะเกด

เปนฝหนอง

Page 115

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 108

(7) ไฟชอบเผาผลาญหวใจ หวใจเปนธาตไฟและควบคมจตใจ ถาไฟเขาสรางกายมกไปเผาผลาญหวใจ เกดความผดปกตทางจตใจ เชน กระวนกระวาย นอนไมหลบ อาละวาด ไมรสกตว

พดจาไมรเรอง ไฟจากภายนอกรางกายมความสมพนธกบไฟทกอตวภายในรางกาย เชน ถารางกายมหยาง

เพมหรออนพรองเกดไฟ ถาถกกระทบจากสาเหตของโรคจากภายนอกทงหากเปลยนเปนไฟได ไฟจาก

ภายนอกสามารถเขามาทาลายของเหลวและเลอดภายในรางกาย ทาใหลมปราณหยางในตบเพมสงเปลยน

เปนไฟหรอลม

อารมณทงเจดทาใหเกดโรค (内伤七情 เนยซางชฉง) อารมณเปนปฏกรยาทเกดขนในรางกาย เพอตอบสนองตอสงกระตนจากภายนอก ในภาวะ

ปกตจะไมทาใหเกดโรค แตถาเกดความผดปกตทางอารมณ คออารมณเปลยนแปลงอยางฉบพลน รนแรง

ตดตอกนเปนเวลานานจนรางกายปรบตวไมได ทาใหเกดความผดปกตในการไหลเวยนเลอดและลมปราณ

อวยวะภายในทางานผดปกตจนเกดความเจบปวยตามมา ความผดปกตทางอารมณเปนสาเหตของโรค

แลวยงมผลกระทบตอการดาเนนโรค อาจทาใหโรคดขนหรอเลวลงกได ความผดปกตทางอารมณทเปนสาเหตของโรคม 7 แบบ คอ โกรธ ยนด เศราโศก วตกกงวล

ครนคด หวาดกลว ตกใจ เลอดและลมปราณเปนสวนประกอบสาคญของรางกาย และจาเปนตอการทางานของอวยวะ

ตาง ๆ ความผดปกตทางอารมณเกดจากความผดปกตของอวยวะ ความผดปกตของเลอดและลมปราณ

จงเปนสาเหตของความผดปกตทางอารมณ คมภรหวงตเนยจง 《黄帝内经》บนทกไววา เลอดมาก

เกนไปกอใหเกดอารมณโกรธ เลอดพรองทาใหเกดอารมณกลว เลอดของหวใจและตบพรองทาใหตกใจ

ลมปราณหวใจพรองทาใหเศรา ลมปราณหวใจสงเกนไปทาใหเสยสต หวเราะรองไหไมมสาเหต 1. ความสมพนธระหวางอารมณกบอวยวะภายใน

อารมณเปลยนแปลงมาจากลมปราณของอวยวะตน เชน ความยนด ตกใจ สรางจากลมปราณ

หวใจ ความโกรธสรางจากลมปราณตบ ความครนคดสรางจากลมปราณมาม ความเศราโศก วตกกงวล

สรางจากลมปราณปอด ความกลวสรางจากลมปราณไต ความผดปกตทางอารมณโดยทวไปจะมผลกระทบตออวยวะตนทใหกาเนดอารมณนน ๆ เชน

ความยนดหรอตกใจเกนไปจะกระทบตอหวใจ ความโกรธจดจะกระทบตอตบ ความครนคดหมกมนจะ

กระทบตอมาม ความเศราโศกวตกกงวลจะกระทบตอปอด ความกลวสดขดจะกระทบตอไต ความ

Page 116

สาเหตของโรค

109

ผดปกตทางอารมณมความสาพนธอยางใกลชดเปนพเศษกบหวใจ เพราะหวใจเปนจาวแหงอวยวะภายใน

และเปนทอยของจตใจ ความผดปกตทางอารมณจงมกมผลกระทบตอหวใจกอนอวยวะอน ๆ ความผดปกตทางอารมณเปนสาเหตกระทบทกอวยวะตน แตมกจะกระทบการทางานของหวใจ

ตบและมาม เพราะอวยวะทงสามมบทบาทสาคญตอการไหลเวยนเลอดและลมปราณ ดงน - หวใจเปนจาวแหงเลอดและควบคมจตใจ ความยนดหรอตกใจเกนไปกระทบตอหวใจ ม

อาการใจสน นอนไมหลบ ฝน หงดหงด กระวนกรวาย หวเราะรองไหไมมสาเหต เปนโรคจตอาละวาด - ตบเกบสะสมเลอด ลมปราณตบแผซาน ความโกรธจดกระทบตอตบ ทาใหลมปราณตบ

แผซานลอยขนบน มอาการปวดแนนชายโครง หงดหงด ชอบถอนใจ จกแนนลาคอ ผหญงระดผดปกต

ปวดระด - มามควบคมการยอยและการดดซมอาหาร ความครนคดหมกมนจะกระทบตอมาม มอาการ

เบออาหาร ทองอด ทองเดน ความผดปกตทางอารมณอาจมผลกระทบอวยวะเดยวหรอกระทบถงอวยวะอนดวย เชน ความ

ครนคดอาจกระทบตอหวใจและมาม ความโกรธอาจกระทบตอตบและมาม เปนตน

ความผดปกตทางอารมณสามารถเปลยนแปลงกลายเปนไฟ ทาใหมอาการหงดหงด กระวน

กระวาย นอนไมหลบ หนาแดง ปากขม อาเจยนเปนเลอด เลอดกาเดาไหล เปนตน ความผดปกตทาง

อารมณยงอาจเปนสาเหตของความเจบปวยจากการคงสะสมของลมปราณ ความชน ความรอน เสมหะ

เลอด และอาหาร 2. ความผดปกตทางอารมณมผลกระทบทศทางการไหลเวยนลมปราณของอวยวะภายใน

ความผดปกตทางอารมณมผลกระทบทศทางการไหลเวยนลมปราณของอวยวะภายใน ทาให

การไหลเวยนเลอดและลมปราณผดปกต ดงน 1) ความยนดเปนอารมณของหวใจ ความยนดทาใหผอนคลาย รสกสบายใจ เลอดและ

ลมปราณไหลเวยนสมาเสมอ เปนผลดตอรางกาย แตความยนดเกนขนาดจะกระทบตอหวใจทาใหลมปราณ

หวใจกระจดกระจาย จตใจจงไมอยเปนท มอาการออนเพลย เกยจคราน ไมมสมาธ ถาเปนมากมอาการ

ใจสน กระวนกระวาย อาละวาด 2) ความโกรธกระทบตอตบ ทาใหลมปราณแผซานมากเกนไป หรอลอยสวนขนขางบนและ

พาเอาเลอดไหลขนไปดวย ทาใหมอาการเวยนศรษะ ปวดศรษะ หนาแดง หมเสยงดง อาเจยนเปนเลอด

หมดสต ตบเปนอวยวะทสาคญ ความผดปกตของลมปราณตบมกจะมผลกระทบอวยวะอน ๆ ดวย ถา

Page 117

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 110

ลมปราณตบไปกระทบมาม ทาใหทองอด ทองเดน ถาลมปราณตบไปกระทบกระเพาะอาหาร ทาให

คลนไสอาเจยน ตบและไตมกาเนดเดยวกน ความโกรธจงมกกระทบไตดวย มอาการหวาดกลว ความจา

เสอม ปวดเมอยออนแรงทเอว 3) ความเศราโศกเกนไปทาลายลมปราณปอด แลวไปมผลกระทบอวยวะอน

- ถาลมปราณปอดถกทาลาย จะเกดอาการลมปราณปอดพรอง คอ แนนหนาอก หายใจขด เซองซม ไมมแรง

- ความเศราโศกไปกระทบลมปราณหวใจ มอาการใจสน ใจลอย - ความเศราโศกไปกระทบตบ ทาใหเกดความผดปกตทางจต แนนชายโครง แขนขาชา เกรง

ชกกระตก - ความเศราโศกไปกระทบมาม ทาใหการไหลเวยนของลมปราณของจงเจยวตดขด อาหาร

ไมยอย ทองอด แขนขาออนแรง 4) ความวตกกงวลเกนไปทาใหลมปราณปอดตดขด มอาการหายใจเบา พดเสยงตา ไอ

แนนหนาอก แลวไปมผลกระทบตอลมปราณของหวใจ ตบ และมามได 5) ความครนคดมากเกนไปทาใหลมปราณมามคงอยภายใน ลมปราณของจงเจยวตดขด

กระทบการทางานของมามและกระเพาะอาหาร มอาการเบออาหาร ทองอด แนนทอง ทองเดน ถาเปน

มากทาใหกลามเนอลบ ความครนคดเกดจากมามแลวสงผลตอหวใจทาใหเลอดในหวใจพรอง มอาการใจสน นอน

ไมหลบ ฝน ความจาเสอม 6) ความหวาดกลวทาใหลมปราณไตไมมนคง มอาการกลนอจจาระปสสาวะไมได ฝนเปยก

แขนขาไมมแรง ปวดเอว ความหวาดกลวยงทาใหไตไมสามารถสงสารจาเปนและลมปราณขนไปหลอเลยง

หวใจและปอด เรยกวา นากบไฟไมปรองดองกน มอาการแนนหนาอกและทอง หงดหงด นอนไมหลบ 7) ความตกใจเกนไปทาใหลมปราณหวใจสบสน เลอดและลมปราณไมอยในสมดล มอาการ

ใจสน กระวนกระวาย นอนไมหลบ หายใจขด ถาเปนมากอาจมอาการโรคจต สาเหตอน ๆ ททาใหเกดโรค

1. โภชนาการทไมเหมาะสม (饮食失宜 อนสอซออ) อาหารและนาเปนสงจาเปนตอการทางานของรางกาย และการสรางเลอดและลมปราณ มาม

และกระเพาะอาหารควบคมการยอยและดดซมอาหาร ความผดปกตจากการรบประทานอาหารและนา เชน

Page 118

สาเหตของโรค

111

รบประทานอาหารไมพอด อาหารปนเปอน เลอกรบประทานอาหารมากเกนไป มกมผลตอการทางานของ

มามและกระเพาะอาหาร ดงน

1) การรบประทานอาหารไมดพอ รบประทานอาหารนอยเกนไปหรอมากเกนไป กทาให

รางกายผดปกต ถารบประทานอาหารนอยเกนไปจะขาดสารอาหาร ทาใหเลอดและลมปราณพรองเพราะ

สรางไมเพยงพอ รางกายซบผอม ความตานทานโรคตา เจบปวยบอย ถารบประทานอาหารมากเกนไป

หรอรบประทานอาหารเรวเกนไปอาหารยอยและดดซมไมทน อาหารไมยอย มอาการทองอด เรอบดเปรยว

อาเจยน ทองเดน ความผดปกตจากการรบประทานอาหารไมพอดพบมากในเดก เพราะระบบยอยอาหารยงไม

สมบรณ ถาอาหารไมยอยเปนเวลานานสามารถเปลยนเปนความรอนและความชน มอาการรอนตามฝา

มอฝาเทาและหนาอก หงดหงด รองไหงอแง ทองอด หนาเหลอง กลามเนอลบ เรยกวา โรคตานขโมย

ถาผใหญชอบรบประทานอาหารมากเกนไปเปนเวลานาน ทาใหการไหลเวยนเลอดและลมปราณของกระเพาะ

อาหารและลาไสตดขด ทาใหถายอจจาระเปนมกเลอด เปนรดสดวงทวาร ถารบประทานอาหารหวาน มน

รสจดมากเกนไป มกจะเปลยนเปนความรอนในรางกาย ทาใหเกดแผล ฝตามผวหนง การรบประทานอาหารไมพอดอาจทาใหโรคทเปนอยเปลยนแปลงไป เชน ผปวยทเพงฟนตว

จากโรคทเกดจากความรอน มามและกระเพราะอาหารยอยยาก อาหารไมยอยเปลยนเปนความรอนสะสม

รวมตวกบความรอนของเดมทยงหลงเหลออยทาใหโรคกลบมาเปนใหมหรอเปน ๆ หาย ๆ ไมหายขาด 2) การรบประทานอาหารทไมสะอาด ถารบประทานอาหารทปนเปอนเชอแบคทเรยจะทาให

ปวยเปนโรคอาหารเปนพษ มอาการปวดทอง อาเจยน ทองเดน 3) การเลอกรบประทานอาหารมากเกนไป การเลอกรบประทานอาหารบางชนดบางรสชาตมาก

เกนไปอาจทาใหเกดโรคขาดสารอาหาร หรอชอบรบประทานอาหารรอนหรอเยนเกนไปทาใหรางกายเสย

สมดลอน-หยาง ถาชอบรบประทานอาหารสดเยน ความเยนจะไปทาลายลมปราณหยางของมามและกระเพาะ

อาหารเกดความเยนชนภายในรางกาย มอาการปวดทอง ทองเดน ถาชอบรบประทานอาหารเผดรอนแหง

จะเกดความรอนคงในกระเพาะอาหารและลาไส มอาการคอแหง ทองอด ปวดทอง ทองผก ถาเรอรงอาจ

ทาใหเปนรดสดวงทวารหนก ถาเลอกรบประทานอาหารมากเกนไป รางกายอาจไดรบสารอาหารไมครบถวนเกดโรคขาดอาหาร

เชน โรคเหนบชาเพราะขาดวตามนบหนง โรคตาบอดกลางคนเพราะขาดวตามนเอ โรคคอหอยพอกเพราะ

Page 119

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 112

ขาดไอโอดน เปนตน

อาหารม 5 รสชาตหลก ซงมสมพนธกบอวยวะตนทง 5 คอ รสเปรยวเขาสตบ รสขมเขาส

หวใจ รสหวานเขาสมาม รสเผดเขาสปอด รสเคมเขาสไต รางกายจาเปนตองไดรบอาหารครบ 5 รสชาต

เพอใหรางกายทางานเปนปกต ถาชอบรบประทานอาหารบางรสชาตมากเกนไปเปนเวลานาน อาจเกดความ

ผดปกตของอวยวะภายใน เชน - รบประทานอาหารเคมมากเกนไป ทาใหเลอดไหลเวยนตดขด ใบหนาไมสดใส - รบประทานอาหารขมมากเกนไป ทาใหผวแหง ผมรวง - รบประทานอาหารเผดมากเกนไป ทาใหเสนเลอดและเอนหดเกรง เลบหยาบแหง - รบประทานอาหารเปรยวมากเกนไป ทาใหผวแหงและกลามเนอหนาหยาบแหง รมฝปากแหง - รบประทานอาหารหวานมากเกนไป ทาใหปวดกระดก ผมรวง ในภาวะปกตควรรบประทานอาหารใหครบทกหมทกรสชาต ถาเจบปวยกควรรบประทาน

อาหารใหเหมาะสมกบโรค จะชวยใหโรคหายเรวขน 2. การตรากตรามากเกนไปหรอนอยเกนไป (劳逸过度 เหลาอกวต)

การออกกาลงกายใชแรงงานทาใหรางกายแขงแรง เลอดและลมปราณไหลเวยนคลอง การ

พกผอนทาใหหายเหนดเหนอย รางกายและสมองฟนตว แขงแรง ถาตรากตราใชแรงงาน ใชสมองหรอ

หกโหมทางเพศมากเกนไปเปนเวลานาน สามารถเปนสาเหตของความเจบปวย เชนเดยวกบการพกผอน

สบายเกนไป ไมออกแรงออกกาลงกาย 3. โรคระบาด (流行病 หลวสงปง)

โรคระบาด เปนโรคตดตอทเกดจากเชอโรคเปนสาเหต โรคระบาดมคณลกษณะเฉพาะ ดงน 1) โรคทเกดอยางรวดเรว อาการรนแรงและคลายคลงกน มอาการเหมอนกลมอาการทเกด

จากไฟแตรนแรงกวา เชน ไขสง กระวนกระวาย คอแหง ลนแดง มฝาเหลอง มกมกลมอาการความชน

รวมดวย 2) โรคทตดตอไดงาย ระบาดแพรกระจายอยางรวดเรว อาจพบชกชมเปนแหง ๆ หรอระบาด

อยางกวางขวาง มทงโรคระบาดชนดไมรายแรงและชนดรายแรงทาใหถงตาย เชน ไฟลามทง คางทม

ไทฟอยด คอตบ ไขอดาอแดง ไขทรพษ อหวาตกโรค กาฬโรค 3) การเกดโรคและการระบาดมความเกยวของกบสาเหต ดงน - อากาศเปลยนแปลงผดปกต เชน รอนจด แลงจด นาทวม

Page 120

สาเหตของโรค

113

- สงแวดลอม เชน อากาศและนาถกปนเปอน อาหารสกปรก - การแยกผปวยทนท จะชวยปองการการระบาดของโรค - การควบคมโรคระบาดไดผลดดวยการฉดวคซนปองกนหรอใหยารกษาโรค

4. โรคปาราสต (伏虫病 ฝฉงปง) โรคปาราสต เกดจากรางกายไดรบปาราสตหรอเชอพยาธจากการรบประทานอาหารหรอนาท

มปาราสตปนเปอน หรอสมผสนาหรอดนทมปาราสตอย อาการของโรคปาราสตทพบสวนใหญ คอ ใบหนาซดเหลอง ผายผอม กลามเนอลบ ปวดทอง

ชอบรบประทานของแปลก ๆ เชน ดน ทางการแพทยแผนจนถอวาความรอนชนสะสมคงในมามและกระเพาะอาหารทาใหเปนโรค

ปาราสตไดงาย ผปวยโรคปาราสตจงมกมอาการของความรอนชนสะสมในมามและกระเพาะอาหารดวย ปาราสตมหลายชนด ทาใหเกดอาการตาง ๆกน เชน พยาธตวกลมมกทาใหปวดทอง แขนขา

เยนออนแรง พยาธเสนดายทาใหคนททวารหนก เปนตน 5. การบาดเจบ (外伤 ไวซาง)

การไดรบบาดเจบจากภายนอกมหลายชนด เชน 1) ถกยง ฟน แทง ฟกชา ทาใหผวหนงและกลามเนอและหอเลอดบวมปวด บาดแผลม

เลอดออก กระดกหก ขอเคลอน ถาบาดเจบรนแรงจะเกดอนตรายตออวยวะภายใน เสยเลอดมากอาจ

ทาใหหมดสต เสยชวต 2) ความรอนจากไฟไหม นารอนลวก ไฟดด ทาใหผวหนงบวมแดงรอนหรอเปนตมนาใส ถา

ผวหนงไหมรนแรงจะเปลยนเปนสขาว นาตาล หรอดา ไมรสกปวด ถารางกายถกความรอนรนแรง ความ

รอนเขาสรางกายเผาผลาญของเหลวในรางกาย ทาใหมไข กระวนกระวาย คอแหง ปสสาวะนอย อาจถงตาย 3) ความหนาวเยน การไดรบบาดเจบจากความหนาวเยน พบไดเฉพาะในทองถนทมอากาศ

หนาวเยน ความหนาวเยนมผลกระทบตอรางกายทวไปและมผลกระทบเฉพาะท - ผลกระทบตอรางกายทวไป ความหนาวเยนเปนอน ทาใหตดขด หดเกรง ความหนาวเยน

ชอบทาลายลมปราณหยาง ทาใหขาดลมปราณหยางทจะไปสรางความอบอนและขบดนเลอดและลมปราณ

มอาการตวเยน หนาวสน ใบหนาซดขาว รมฝปาก ลน เขยวคลา มอเทาชา ออนเพลย ไมมแรง หายใจ

เบา ชพจรชาเลก หมดสต ถารกษาไมทนอาจเสยชวต - ผลกระทบเฉพาะท มกเกดกบอวยวะทไมไดหอหมปองกนความหนาวเยนใหเพยงพอ เชน

มอ เทา ใบห ปลายจมก แกม เรยกวา หมะกด ความหนาวเยนทาใหเสนลมปราณหดเกรง การไหลเวยน

Page 121

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 114

เลอดและลมปราณตดขด อวยวะขาดการหลอเลยงและความอบอน ทาใหอวยวะนน ๆ ขาวซด เยนชา

ปวด ถารนแรงจะบวมแดงคลา เกดตมนาซงแตกออกเปนแผล กนแผลสมวงคลา หรอแผลลกถงกลามเนอ

และกระดก 4) แมลงสตวกดตอย ถาถกสตวกดทาใหบรเวณทถกกดบวมปวดมเลอดออก ถาถกกดรนแรง

อาจทาใหอวยวะภายในไดรบบาดเจบ เสยเลอดมาก หรอไดรบพษเขาสรางกายถงตายได (1) สนขบากด ทาใหบาดแผลทถกกดบวมปวด มเลอดออก หลงจากแผลหายแลว เชอพษ

สนขบาเขาสระบบประสาท ทาใหกระวนกระวาย ขากรรไกรแขง ชกเกรง กลวนา กลวลม ทาใหถงตาย

ทกราย (2) งพษกด ทาใหเกดอาการตางกน 3 แบบ ตามชนดของพษง คอ

- พษตอระบบประสาท แผลทถกงกดจะชา ไมคอยบวมแดงปวด เวยนศรษะ ปวดศรษะ

มเหงอออก แนนหนาอก แขนขาออนแรง ถาไดรบพษมากจะเปนลม ตามว พดจาไมรเรอง นาลายไหล

กลนลาบาก ขากรรไกรแขง หายใจเบาหรอหยดหายใจ - พษตอเลอด แผลทถกงกดจะบวมแดงปวด แสบรอน มตมนา หรอมเนอตายกลายเปน

แผลใหญมไขหนาวสน ปวดเมอยกลามเนอทวตว มเลอดออกตามอวยวะตาง ๆ - พษตอเลอดและระบบประสาท

ผลของความผดปกตทเปนสาเหตของโรค เสมหะและของเหลวคง และเลอดคง เปนผลของความผดปกตในการทางานของอวยวะภายใน

เสมหะและของเหลวคง และเลอดคงอาจกลายเปนสาเหตของโรค ทาใหเกดความผดปกตของอวยวะและ

เนอเยอ 1. เสมหะและของเหลวคง (痰饮 ถานอน)

การสญเสยสมดลของของเหลวในรางกายทาใหเกดเสมหะและของเหลวคง เสมหะและ

ของเหลวคงกเปนสาเหตกอใหเกดการเปลยนแปลงทางพยาธวทยา ทาใหอวยวะภายในทางานผดปกต เสมหะและของเหลวม 2 ชนด คอ - ชนดทมองเหน คอ เสมหะและของเหลวทมรปรางมองเหนได สมผสได มเสยง เชน เสมหะ

จากลาคอ เสยงเสมหะเวลาหอบ - ชนดทมองไมเหน คอ อาการและอาการแสดงทเกดจากเสมหะและของเหลวคง แตมองไม

เหนตวตนของสาเหต มแตอาการ เชน เวยนศรษะ ตาลาย ใจสน หายใจขด คลนไสอาเจยน เปนลม

Page 122

สาเหตของโรค

115

พดจาไมรเรอง อาละวาด เปนตน อาการแสดงทสาคญ คอ ฝาลนเปยกเหนยว ชพจรลน เสมหะ (痰 ถาน) ของเหลว (饮 อน) นา (水 สย) และความชน (湿 ซอ) เกดจากความ

ผดปกตในการดดซมไหลเวยน และขบถายของของเหลวในรางกาย และเปนสาเหตกอโรคราย ความชน

รวมตวกนเปนนา นาสะสมกลายเปนของเหลว ของเหลวสะสมกลายเปนเสมหะ ทงหมดเปนอน แตม

ลกษณะทางกายภาพแตกตางกน เสมหะจะมลกษณะขนขนเหนยว ของเหลวและนาจะบางใส เสมหะและ

ของเหลวคงอาจพบรวมกบกลมอาการทเกดจากสาเหตของโรคจากภายนอกทงหก คอ ความเยน ความ

รอนอบอาว ความชน ความแหง และไฟ เสมหะและของเหลวคง สวนมากเกดจากสาเหตของโรคจากภายนอก ความผดปกตในการ

รบประทานอาหารและนา ความผดปกตทางอารมณ ทาใหการทาหนาทควบคมสมดลของนาในปอด มาม

ไต และซานเจยวเสยไป ปอด มาม ไต และซานเจยวมความสมพนธใกลชดกบการรกษาสมดลนาใน

รางกาย คอ - ลมปราณปอดแผกระจายชวยพานาไหลเวยนไปหลอเลยงรางกาย - มามควบคมการดดซมนาจากทางเดนอาหารสงไปหลอเลยงรางกาย - ลมปราณไตควบคมการทางานของปอดและมามในการไหลเวยนนา ควบคมการขบปสสาวะ

ของกระเพาะปสสาวะ - ซานเจยวเปนทางลาเลยงผานของนาและการขบนา ความผดปกตในการทางานของปอด มาม ไต และซานเจยว ทาใหเกดการคงของเสมหะและ

ของเหลว สวนมากสะสมอยในลาไส กระเพาะอาหาร ทรวงอก และผวหนง ลมปราณทไหลเวยนขนลง

เขาออก จะพดพาเสมหะและของเหลวไปทวรางกาย จงเกดอาการไดทกแหงในรางกาย เสมหะและ

ของเหลวคงเปนผลของโรคแลวยงเปนสาเหตของโรคใหม ทาใหการทางานของปอด มาม ไต ในการรกษา

สมดลของนาในรางกายเสยไป ทาใหเกดโรคทเกดจากเสมหะและของเหลวคง ลกลามและซบซอนยงขน เสมหะและของเหลวเปนสาเหตกอโรคทมคณลกษณะพเศษ ดงน

1) เสมหะและของเหลวมกถกลมปราณพดพาไปอดตนตามเสนลมปราณ ทาใหเลอดและ

ลมปราณไหลเวยนไมสะดวก มอาการแขนขาชา เคลอนไหวไมสะดวก เปนอมพาตครงซก ถาเสมหะและ

ของเหลวไปสะสมเฉพาะท จะมอาการตอมนาเหลองทคอโต เปนกอนใตผวหนง เปนฝแผล 2) เสมหะและของเหลวมกไปอดตนการไหลเวยนลมปราณของอวยวะภายใน เชน ทาให

ลมปราณปอดไมแผกระจาย มอาการแนนหนาอก ไอ หอบ ถาลมปราณกระเพาะอาหารไมไหลเวยนลง ขางลาง ทาใหคลนไสอาเจยน

Page 123

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 116

3) เสมหะและของเหลวชอบกระทบหวใจทาใหเกดความผดปกตทางจต เชน เสมหะขนไปปก

คลมหวใจทาใหหนามด ตาลาย หมดสต ถาเสมหะและไฟกระทบหวใจ ทาใหแนนหนาอก ใจสน กระวน

กระวาย อาละวาด เปนลมชก เปนโรคจต 4) เสมหะและของเหลวทาใหเกดความผดปกตของอวยวะและเนอเยอทวรางกาย มอาการ

ผดปกตมากมาย ทเปนอาการหลกม 8 ชนด คอ ไอ หอบ ใจสน วงเวยน อาเจยน อดแนน บวม ปวด กลมอาการเสมหะและของเหลวคงทพบบอย แบงเปน 2 ชนดใหญ ๆ คอ กลมอาการเสมหะ

คง และกลมอาการของเหลวคง (1) กลมอาการเสมหะคง มอาการแตกตางกนตามอวยวะทมเสมหะไปอดตน เชน

- ปอด : ไอ หอบ เสมหะมาก - หวใจ : แนนหนาอก ใจสน นอนไมหลบ อาละวาด ไมคอยรสกตว - ตบ : หนาเขยว วงเวยน เกรงชก - มาม : ทองอด ตวหนก แขนขาไมมแรง - ไต : ปวดเอวและเขา เทาเยน - กระเพาะอาหาร : แนนทอง คลนไส อาเจยน - ลาคอ : จกแนนในลาคอ - ศรษะ : วงเวยน เปนลม - หนาอกสขาง : อด แนน ปวด - แขนขา : ชา ปวด - เสนลมปราณ เอน กระดก : เปนกอนใตผวหนง ฝ อมพาต

(2) กลมอาการของเหลวคง มอาการแตกตางกนตามอวยวะทมของเหลวคง เชน - กลามเนอและผวหนง : บวมนา ตวหนก ไมมเหงอ - หนาอก สขาง : อดแนน ไอแลวเจบ - เหนอกระบงลม : แนนหนาอก หอบ นอนราบไมได - รอบ ๆ ลาไส : ทองแนนมเสยงโครกคราก ปากแหง เบออาหาร

2. เลอดคง (瘀血 ยวเซวย) เลอดคง คอ เลอดไหลเวยนชาลง มการคงอยในเสนลมปราณ อวยวะ เนอเยอตาง ๆ หรอ

เลอดไหลออกมาคงนอกเสนลมปราณ เลอดคงเปนผลของการเปลยนแปลงทางพยาธวทยาของบางโรค และเปนสาเหตของโรคไดดวย

Page 124

สาเหตของโรค

117

สาเหตของการเกดเลอดคง มดงน

1) สาเหตจากภายนอก คอ การกระทบกระแทก บาดเจบจากภายนอก ทาใหเลอดไหลเวยน

ไมคลอง หรอ เลอดคงอยภายใน 2) สาเหตจากความผดปกตภายในรางกาย

- ลมปราณพรอง ทาใหเลอดไมไหลเวยน - ลมปราณไหลเวยนตดขด ทาใหเลอดไหลเวยนตดขดไปดวย - ความเยนทาใหเลอดไหลเวยนชาลง จบตวเปนกอน - ความรอนทาใหเลอดเขมขน จบตวเปนกอน หรอมเลอดออก - ความผดปกตทางอารมณ ทาใหลมปราณตดขด

เลอดคงทาใหเกดอาการเฉพาะ ดงน 1) มอาการปวดเหมอนเขมแทง ตาแหนงทปวดแนนอน กดเจบ เปน ๆ หาย ๆ ปวดมาก

ตอนกลางคน 2) มอาการบวมเปนกอน อยกบท ถาอยทผวหนงจะมสเขยวมวงคลาถงเขยวเหลอง ถาอย

ภายในรางกายจะเปนกอนคอนขางแขง หรอกดเจบ 3) มเลอดออก เลอดมสมวงคลา หรอปนกอนเลอด 4) ใบหนา รมฝปาก เลบมสเขยวมวงคลา 5) ลนสมวงคลาหรอมจดเลอดออก จาเลอด เปนอาการแสดงทพบบอยทสด ใชในการ

วนจฉยโรคไดรวดเรว 6) ชพจรเลก ฝด ลก ตง เหมอนสายธน หรอไมสมาเสมอ

อาการเลอดคงขนกบสาเหตและตาแหนง ดงน 1) หวใจ ใจสน เจบหนาอก รมฝปากและเลบเขยวคลา 2) ปอด เจบหนาอก ไอเปนเลอด 3) กระเพาะอาหารและลาไส อาเจยนเปนเลอด อจจาระเหลวสดา 4) ตบ สขางปวดบวมเปนกอน 5) มดลก ปวดทองนอย ปวดระด ระดผดปกต ขาดระด ระดสคลาเปนกอน ตกเลอด 6) แขนขา แผลเนอตายตามมอเทา 7) ผวหนง บวมปวดสเขยวคลา 8) อาการอนทพบได เชน ผวหนงหนาหยาบแหง ใตลนมเสนเลอดดาขอด

Page 125

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 118

บทท 8 การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

ความเปนมาของอน-หยาง ศาสตรการแพทยแผนจนมหลกการตรวจวนจฉยโรคแบบองครวม หมายถง การนาขอมลจาก

ทงตวผปวยและสงแวดลอมตาง ๆ มารวมพจารณาหาสาเหตของโรค หลกการแบบองครวมนนจะพจารณา

ขอมลตาง ๆ ดงน 1. ตรวจสอบอาการเจบปวยทงภายในและภายนอก

เมอมภายในยอมมภายนอก หมายถง ภายในรางกายเกดพยาธสภาพยอมจะแสดงออกมาให

เหนทางภายนอก หรอรเฉพาะอาณาบรเวณเลก ๆ สามารถทราบทงระบบ 2. ตรวจสอบอาการเจบปวยของมนษยกบธรรมชาต

ฤดกาลและภมประเทศทตางกนจะพบโรคเกดบอยหรอความชกของโรคตางกน หรอสภาพ

อากาศทเปลยนอยางฉบพลน และการระบาดของโรคลวนมอทธพลตอมนษย 3. ตรวจสอบอาการเจบปวยของมนษยกบสงคม

มกเนนปจจยการเกดอาการเจบปวยจากภาวะจตใจ เชน การแขงขนทรนแรง มภาวะกดดน

จตใจอยางหนกหนวง ลวนสงผลใหอตราการเกดโรคทางดานจตใจมมากขน การแพทยแผนจนมหลกการตรวจทกดานเพอหาสาเหตของอาการโรค หมายถง การตรวจพนฐาน

4 ประการ หรอ ซอเจน (四诊) ซงวธการตรวจโรคทงสนเปนการหาขอมลในมมมองทตางกน ดงนนการ

ตรวจโรค 4 ดานของแพทยแผนจนจงไมอาจทดแทนกนได เนองจากการตรวจโรคทง 4 ดานจะสงเสรมขอมลซงกนและกน ทาใหไดขอมลทสมบรณ อยางไรกตาม การตรวจวนจฉยผปวยแตละคนนน อาการ

แสดงออกอาจไมพบจากการตรวจครบ 4 ดาน ดงนน การแยกแยะการเจบปวยจาเปนตองจบประเดน

อาการปวยหลก ๆ ใหไดกอน การตรวจวนจฉยโรคทางการแพทยแผนจน

วธตรวจโรคทงส ไดแก การมองด (望诊 วางเจน) การฟงและการดมกลน (听诊和闻诊

ทงเจนเหอเหวนเจน) การถาม (问诊 เวนเจน) การจบชพจรและการคลา (切诊和按诊 เชยเจนเหอ

อนเจน) 1. การมองด (望诊 วางเจน)

การด เปนวธตรวจวนจฉยโดยการสงเกตความผดปกตหรอความเปลยนแปลงทเกดขนภายนอก

Page 126

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

119

รางกาย ไดแก การดเสน (神) การแสดงอารมณทางใบหนา การดสหนา การดลกษณะทาทาง การดลน และการดสารคดหลงตาง ๆ จดประสงคในการตรวจวนจฉยโดยการดนน เพอประเมนพยาธสภาพของอวยวะภายในทสะทอน

ออกมาใหเหนเปนความผดปกตของรางกายภายนอก ทาใหเขาใจถงสภาวะของโรคได โดยเฉพาะอยางยง

การดใบหนาและการดลนนน ทางการแพทยแผนจนถอวาเปนอวยวะทมความสมพนธใกลชดกบอวยวะ

ภายในมากทสด 1.1 การดสภาพรางกายโดยรวม (望整体 วางเจนถ) 1) การดเสน หรอ ความมชวตชวา

เสน หรอ จตใจ เปนสงทอาศยอยในหวใจแตแสดงออกทดวงตา เสน ในความหมายกวาง

หมายถง การแสดงออกภายนอกของการทางานของรางกาย ซงสะทอนถงการทางานของอวยวะภายใน

สวนเสนในความหมายแคบ หมายถง การทางานของจตใจ ซงรวมถง การมสตสมปชญญะและความคด

อานของมนษย ซงการดเสน หมายความรวมกนทงสองความหมาย การดเสนควรใหความสนใจเรองการแสดงออกทางใบหนา ระดบของสตสมปชญญะ การเคลอนไหว

และปฏกรยาตอบสนองตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยง การสงเกตการเคลอนไหวของลกตา เพราะดวงตาเปน

ทวารของตบ และเปนตวสอสารของหวใจ ดงนน หวใจสาคญของการดเสน คอ การสงเกตดวงตา

(1) การมเสนปกต (得神 เตอเสน) การมเสนปกตจะแสดงออกมาโดยการมสหนาแจมใส มความตนตวด และมแววตาสดใส การ

แสดงออกทางอารมณเปนธรรมชาต การพดชดเจน มสตสมปชญญะ มจงหวะการหายใจสมาเสมอ ม

กลามเนอสมบรณแขงแรง รางกายเคลอนไหวคลองแคลว ซงอาการแสดงตาง ๆ เหลานเปนตวสะทอน

ใหเหนถงความสมบรณของอวยวะภายในตางๆ ตารางท 8-1 แสดงอาการทสะทอนใหเหนถงความสมบรณของอวยวะภายใน

อวยวะภายใน สงทสะทอนถงความสมบรณ หวใจ สหนาแจมใส การแสดงอารมณเปนธรรมชาต การพดชดเจน

มสตสมปชญญะและมปฏกรยาตอบสนองวองไว ปอด จงหวะการหายใจทดและสมาเสมอ มาม มกลามเนอสมบรณแขงแรง และการเคลอนไหวของแขนขาคลองแคลว ตบและไต มความตนตวด และแววตามประกายสดใส

Page 127

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 120

ความสมบรณของอวยวะตนทง 5 สะทอนใหเหนถงความสมบรณของรางกาย และเมอเกด

เจบปวยขน กจะมการพยากรณโรคทด (2) การมเสนลดลง (少神 เสาเสน) การมเสนลดลง หมายถง ภาวะทเสนไมเพยงพอ ซงแสดงออกโดย การมสหนาไมแจมใส แววตา

ไมสดใส ดเซองซม หายใจสน การพดเนอย ๆ ปฏกรยาตอบสนองเชองชา ออนลา และดงวงซม การม

เสนลดลงเกดจากสารจาเปนและลมปราณของอวยวะตนทง 5 ไมเพยงพอซงมกพบในกลมอาการพรอง (3) การไมมเสน (失神 ซอเสน) การไมมเสนสะทอนใหเหนถงการลดลงอยางมากของสารจาเปนหรอมความเสยหายอยางมาก

ของเจงช บงบอกถงการทางานทลมเหลวของอวยวะภายใน และหมายถงภาวะวกฤตของรางกายซงมการ

พยากรณโรคทไมด การไมมเสน มอาการแสดงคอ มสหนาหมองคลา แววตาแขงทอ มดมว หนาตาเฉยเมย ไม

แสดงอารมณ สภาพจตใจทรดโทรม ปฏกรยาโตตอบเชองชา การหายใจตนและออนแรง กลามเนอลบ

เลก การเคลอนไหวยากลาบาก บางครงไมไดสตแตบนพมพาคนเดยว เอามอจกดงผาปทนอน หรออาจ

มอาการหมดสตไปฉบพลน ตาปด อาปาก แขนขาออนแรง ปสสาวะและอจจาระราด ตารางท 8-2 แสดงการไมมเสนมอาการแสดงทบงบอกถงการทางานทลมเหลวของอวยวะตนทง 5

อวยวะภายใน อาการทบงบอกถงการทางานทลมเหลว หวใจ สหนาหมองคลา ไมแสดงอารมณ สภาพจตใจทรดโทรม

และปฏกรยาตอบสนองเชองชา ปอด หายใจแผวเบา หรอหายใจไมสมาเสมอ มามและกระเพาะอาหาร กลามเนอลบเลก การเคลอนไหวยากลาบาก ตบและไต แววตาแขงทอ ตามว

(4) การมเสนปลอม (假神 เจยเสน) การมเสนปลอมเปนปรากฏการณหลอกชนดหนงของการดขนเพยงชวคราวเกดขนอยางฉบพลน

ในผปวยซงอยในภาวะวกฤตหรอปวยหนกมาก เนองจากสารจาเปนและชลดลงอยางมากจากภาวะปวยหนก

หรอปวยเรอรง การมเสนปลอม มอาการแสดงคอ มการเปลยนแปลงของอาการปวยทดขนอยางฉบพลน รวดเรว

เชน จากการพดเนอย ๆ และแผวเบา กลายเปนการพดฉะฉานชดเจน เสยงดงฟงชด หรอจากอาการเซองซม

Page 128

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

121

ไมไดสต กลายเปนการมสตสมปชญญะ ราเรง หรอจากสหนาหมองคลา กลายเปนแกมแดง ระเรอ หรอ

จากอาการเบออาหาร รบประทานอาหารไมได กลายเปนเจรญอาหาร รบประทานอาหารไดมากกวาปกต การมเสนปลอม เปนอาการทบงบอกวาสารจาเปนและชกาลงจะหมดไป อนและหยางกาลงจะ

แยกจากกน ซงหมายความวา ภาวะของโรคเขาสขนวกฤตมาก ในคมภรโบราณ เรยกวา “แสงสดทายกอนตะวนตกดน” หรอ “ แสงสวางวบสดทายกอนเทยนจะดบ”

ความแตกตางของการมเสนปกตกบการมเสนปลอม คอ 1. การมเสนปลอม มกปรากฎขนหลงจากภาวะไมมเสนในผปวยทมอาการหนกมาก และมก

ไมสมพนธกบอาการโดยรวมของโรค 2. การมเสนปลอม มกจะอยชวคราว หลงจากนนอาการจะแยลงอยางรวดเรว ในระหวางการ

ดาเนนของโรค ถาภาวะของโรคเปลยนแปลงจากการมเสนปกตไปสการมเสนลดลง หรอจากการมเสนลดลง

ไปสการไมมเสนหรอการมเสนปลอม แสดงวาการทางานของอวยวะภายในหรอชกาลงลดลง และภาวะของ

โรคกาลงแยลง ในทางกลบกน ถาผปวยเปลยนแปลงจากการไมมเสนไปสการมเสนลดลงหรอการมเสน

ปกต แสดงวาการทางานของ อวยวะภายในและชกาลงดขน ความรนแรงของโรคกาลงลดลง ดงนน การ

ดเสน จงมความสาคญทางคลนกในการดความเปลยนแปลงของการดาเนนโรค (5) ระดบความผดปกตของจตใจ (神气不足 เสนชปจ)

- ภาวะกระวนกระวายใจ (烦躁不安 ฝานเจาปอน) ภาวะกระวนกระวายใจเกดจากไฟในหวใจ หรอเกดหลงจากโรคทถกความรอนกระทาแลว

ทาใหเกดภาวะพรอง ซงจะมอาการไขตา ๆ นอนไมหลบ กระสบกระสาย อนเกดเนองจากความรอนมา

กระทา ทาใหสารนาในรางกายลดลง อาการมระดบความรนแรงตาง ๆ กน ตงแตรสกอดอดแนนในทรวง

อกเหมอนจะหายใจไมออก ถารนแรงมากอาจถงขนหมดสต แตมกมอาการกระสบกระสายรวมดวย ถา

รนแรงทสดอาจเขาขนโคมา พดจาสบสนไมรเรอง ซงเกดจากไฟกระทาตอหวใจและไต - ภาวะซมเศรา (癫病 เตยนปง) ภาวะซมเศราจะมอาการแสดงคอ ใบหนาไมแสดงอารมณ พดพมพากบตวเอง เดยว

หวเราะเดยวรองไห การรบรลดลง สาเหตมกเกดจากความชนตกคางสะสมและมผลกระทบตอจตใจ - ภาวะคลมคลง (狂病 ขวงปง) ภาวะคลมคลงมอาการแสดง คอ พดเพอเจอ ดาทอ บาคลง ไมอยนง ชอบปนขนทสง

ชอบเปลอยกาย เทยวเตรดเตรไปเรอย ๆ ทารายรางกายผอน ทาลายขาวของ สาเหตทพบบอยคอ ชของ ตบตดขด และเปลยนสภาพเปนไฟและเสมหะ ซงเสมหะรอนนจะมผลกระทบตอจตใจ บางครงอาจเกด

จากความรอนมากเกนไปในเสนลมปราณหยางหมง หรอมเลอดคงอดกนทวารของเสนลมปราณหยางหมง

Page 129

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 122

- ลมชก (痫病 เสยนปง) ลมชกมอาการแสดงคอ หมดสตฉบพลนรวมกบมนาลายไหลยด และมการกระตกของแขน

ขา หลงจากอาการสงบ ผปวยจะไมมอาการผดปกตหลงเหลออยเลย สาเหตเกดจากลมตบรวมกบเสมหะ

และเสมหะรอนคงคางรบกวนหวใจ 2) การดสหนา (望面色 วางเมยนเซอะ)

การดสหนา หมายถง การดสและประกายของใบหนา เนองจากชและเลอดจากเสนลมปราณ

หลกทง 12 เสน จะผานไปยงใบหนา ดงนนการเปลยนแปลงของสและประกายของใบหนา จะสะทอนให

เหนถงการเปลยนแปลงของเสนลมปราณและอวยวะภายใน (1) สหนาปกต (常色 ฉางเซอะ) สหนาปกต หมายถง สของใบหนาและความมประกายสดใสของคนทมสขภาพด ซงจะสะทอน

ใหเหนถงความสมบรณของเลอดลม และประสทธภาพการทางานของอวยวะภายใน ในภาวะปกตสของส

หนาสามารถแบงได ดงน - สประธาน (主色 จเซอะ)

สประธาน หมายถง สผวทมมาแตกาเนดของแตละบคคล ซงแตกตางกนตามเชอชาตและ

เผาพนธ เชน คนจนมผวสเหลอง สผวพนฐานจงเปนสออกเหลอง - สผนแปร (客色 เคอเซอะ) สผนแปร หมายถง สผวทเปลยนแปลงไปเพยงเลกนอย ซงเปนไปตามการเปลยนแปลงของ

ฤดกาล เชน ในสาธารณรฐประชาชนจน ม 4 ฤดกาล จงมการเปลยนแปลงของสผว ดงน ฤดใบไมผล

จะเปนสออกฟาหรอออกเขยว ฤดรอนจะเปนสออกแดง ฤดใบไมรวงจะเปนสออกขาว และฤดหนาวจะ

เปนสคอนขางคลา ซงทงหมดเปลยนแปลงไปตามฤดกาล แตยงอยในเกณฑปกต การเปลยนแปลงสหนาทยงปกต สหนาสามารถเปลยนแปลงไดตามสภาพการทางานทแตกตางกน ภมอากาศ ภมประเทศทอย

อาศย อาหาร และการเปลยนแปลงของอารมณ

(2) สหนาผดปกต (病色 ปงเซอะ) สหนาผดปกต หมายถง การเปลยนแปลงของสผวและความสดใสอนเนองมาจากการเจบปวยซง

แบงเปน 5 ส ตามอวยวะตนทง 5

Page 130

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

123

ตารางท 8-3 แสดงการเปลยนแปลงของสผวเนองจากการเจบปวยแบงตามอวยวะตนทง 5

สหนา อวยวะตน โรคหรอกลมอาการ ฟาหรอเขยว

ตบ กลมอาการจากลม ลมกบตบ กลมอาการปวด กลมอาการ

ความเยน เลอดคง แดง หวใจ กลมอาการความรอน กลมอาการหยางลอยขนบน เหลอง มาม กลมอาการมามพรอง กลมอาการความชน ดซาน

ขาว ปอด กลมอาการความเยน กลมอาการพรอง (เสยเลอด/สญเสยช) ดา ไต ไตพรอง (หยางของไตพรอง/อนของไตพรอง) นาคงคางใน

รางกาย โรคเกยวกบระบบเลอด เลอดคง กลมอาการความเยน (3) ความสมพนธของใบหนากบอวยวะภายใน ในคมภรโบราณ ไดแบงสวนตาง ๆ ของใบหนาตามความสมพนธกบอวยวะภายใน ดงน

คอหอย อยบรเวณเหนอจดระหวางหวคว ปอด อยระหวางหวคว หวใจ อยใตจดระหวางหวคว (ดงจมก) ตบ อยใตจดของหวใจ (สนจมก) ถงนาด อยดานขางทงสองดานของจดตบ มาม อยใตจดตบ (ปลายจมก) กระเพาะอาหาร อยบรเวณปกจมก ลาไสใหญ อยบรเวณแกมทงสองขาง ไต อยดานขางทงสองดานของจดลาไสใหญ สะดอ อยใตจดไต ลาไสเลก อยเหนอแกมขนไป (ระหวางถงนาด - ลาไสใหญ) กระเพาะปสสาวะและมดลก อยบรเวณรองระหวางจมกและรมฝปาก

ถาอวยวะภายในมความผดปกต จะมอาการผดปกตปรากฏทบรเวณใบหนาทสมพนธกบ

อวยวะภายในนนๆ 3) การดลกษณะรปราง (望体形 วางถสง)

(1) รปรางสมบรณแขงแรง (健康 เจยนคง) รปรางสมบรณแขงแรง หมายถง รปรางทดลาสนแขงแรง กลามเนอเปนมดสมบรณ ชองทรวงอก

Page 131

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 124

หนาและกวาง ผวพรรณเปลงปลง แสดงถงความสมบรณของอวยวะภายใน ช และเลอด เมอเกดเจบปวย

จะมพยากรณโรคทด (2) รปรางออนแอ (衰弱 ไซวรว) รปรางออนแอ หมายถง รปรางทดออนแอขโรค โครงรางบอบบาง ชองทรวงอกแคบ กลามเนอลบ

เลก ผวพรรณหมองคลาไมสดใส แสดงถงความไมสมบรณของอวยวะภายใน ภาวะพรองของชและเลอด

เมอเจบปวยจะมพยากรณโรคไมด (3) รปรางอวน (肥胖 เฝวยพง) ถารปรางอวนและเจรญอาหาร รบประทานไดมาก หมายถง ภาวะเกน แตถารปรางอวนแต

เบออาหาร หมายถง ภาวะชพรอง คนทรปรางอวน มความเสยงสงทจะมความชนและเสมหะคงคาง

สะสมในรางกาย ทาใหเกดภาวะชตดขด แลวอาจแปรสภาพเปนไฟ ซงอาจทาใหเกดอมพฤกษได (4) รปรางผอม (消瘦 เซยวโซว) ถารปรางผอมแตรบประทานอาหารไดมาก มกเกยวกบภาวะไฟลกโชนในจงเจยว แตถารปราง

ผอมและรบประทานอาหารไดนอย มกเกยวกบภาวะมามและกระเพาะอาหารพรอง ถารปรางผอม และม

อาการรอนทง 5 รวมกบเหงอออกตอนกลางคน มกเกยวของกบภาวะอนและเลอดพรอง 4) การดลกษณะทาทาง (望神情 วางเสนฉง)

(1) ทานอน ทานอนหงายมกเกยวของกบหยาง แตทานอนความกเกยวของกบอน ถานอนแลวพลกตวได

งาย ชอบนอนหงายและกางแขนขา หรอชอบถอดเสอผาเวลานอน มกเกยวของกบกลมอาการหยาง กลม

อาการความรอน และกลมอาการแกรง ถานอนแลวพลกตวลาบาก ชอบสวมเสอผาหนา ๆ หรอชอบนอน

คดค มกเกยวของกบกลมอาการอน กลมอาการความเยน และกลมอาการพรอง

(2) ทานง นงศรษะตงตรง หอบ และมเสมหะมาก มกเกยวของกบภาวะปอดแกรง นงโดยศรษะตกลง

หายใจสน และพดเสยงเบา มกเกยวของกบภาวะปอดพรอง ถาผปวยนงไดอยางเดยว นอนราบไมได เพราะ

เวลานอนลงจะไอ มกเกยวของกบภาวะมนาคงคางในปอดหรอในชองทอง ถามอาการเปนลมหนามด เวลา

เปลยนจากทานอนเปนทานง มกเกดจากการเสยเลอดและภาวะชพรอง (3) ทาทางทผดปกต คอและหลงแขงเกรง เกดจากมพยาธสภาพทเสนลมปราณไทหยาง อาการกระตกของหนงตา

ใบหนา รมฝปาก หรอแขนขา ในผปวยทมไขเฉยบพลน เปนอาการนาของอมพฤกษ แตถาพบในผปวย เรอรงจะเกดจากไมไมสามารถใหความชมชนแกเอน เนองจากเลอดตบไมเพยงพอ

Page 132

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

125

1.2 การดรางกายเฉพาะสวน (望局部 วางจหวป) 1) ศรษะ (头形 โถวสง) ศรษะเปนทรวมของเสนลมปราณหยางทงหมด สวนสมองเปนทอยของจตใจ (元神 เหวยน

เสน) และเปนทะเลของไขกระดก ไตเปนทเกบจงชและเปนตวหลกในการสรางไขกระดกและกระดก ดงนน

ความผดปกตของศรษะจงสมพนธกบสมองและไต และมกเกยวของกบการเพมหรอลดของชและเลอด ศรษะตงตรง หมายถง โรคทเกยวกบหยาง ถาศรษะตกลงจะเกยวของกบอน คอแขงเกรง

แสดงถงเสยชทมกาลงมาก คอทหอยตก แสดงถงเจงชทออนแอ ศรษะทสนโดยควบคมไมได เปนอาการ

นาของกลมอาการลมตบ หรอเกดจากชและเลอดไมเพยงพอในคนสงอาย ในเดกทารกทกระหมอมโปง

ออก เกดจากความรอนกระทาตอสวนบนของรางกาย ซงเปนกลมอาการรอนแกรง แตถากระหมอมบมเขา

จะเกยวของกบภาวะมามและกระเพาะอาหารเยนพรอง หรอเกดจากรางกายขาดนา เนองจากอาเจยนมาก

หรอทองรวง หรอทนแตกาเนดไมเพยงพอทาใหพฒนาการชา 2) ใบหนา (面形 เมยนสง) ใบหนาทบวมแดงและเจบปวด เกดจากความรอนมากระทา เชน โรคไฟลามทง อาการบวม

แบบหยาง จะมอาการบวมทใบหนากอน แลวจงบวมททองและขาตามมา อาการบวมแบบอน จะมอาการ

บวมททองและขากอน จงจะบวมทใบหนาตามมา ถามอาการตาและปากเบยวอยางเดยว หรอมอาการชาท

ใบหนา มกเกดจากลมมากระทาตอเสนลมปราณลว ถามอาการแขนขาออนแรงครงซก หรอหมดสตรวม

ดวย เปนอาการของอมพฤกษจากลมมากระทาตออวยวะตนและมลมเสมหะอดกนเสนจงลว หรอการไหลเวยน

ของชและเลอดในเสนลมปราณไมพอ 3) เสนผม (头发 โถวฝา)

การดความเปลยนแปลงของสผม ลกษณะของเสนผม และการหลดรวงของเสนผม มามมหนาท

สรางและแปรสภาพสารอาหารเปนชและเลอด เสนผมเปนสวนเกนของเลอด และเปนสงทแสดงถงความ

สมบรณของชของไต และสะทอนใหทราบวาจงเลอดสมบรณ ดงนนความผดปกตของเสนผมจงเกยวของ

กบมามและไต ผมทเปนประกายและดกหนา แสดงถงความสมบรณของจงชและเลอด ซงสะทอนใหเหนถง

ความสมบรณของมามและไต ในทางตรงกนขามถาเสนผมแหงหยาบและหลดรวง แสดงถงความพรองของช

และเลอดของมามและไต ซงมกพบในผปวยเรอรง หรอผปวยระยะวกฤต เมอชและเลอดไมเพยงพอจะทาใหเสนผมบาง เลอดรอนหรอไตพรองทาใหเสนผมแหงและบาง และรวงงาย ชและเลอดกาลงเสอมลงเปนผลใหผมเปนสเทาและหลดรวง ภาวะผมรวงเปนหยอมอยาง

ฉบพลน เกดจากมลมมากระทาตอหนงศรษะในขณะทเลอดพรอง

Page 133

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 126

4) ดวงตา (望目 วางม) ตาเปนทวารของตบ และมความสมพนธใกลชดกบอวยวะภายใน โดยคมภรโบราณตงเปน

“ทฤษฎลอทง 5” ซงแบงสวนตาง ๆ ของดวงตาตามความสมพนธกบอวยวะตนทง 5 ดงน - ลอเลอด อยบรเวณหวตาและหางตา สมพนธกบหวใจ - ลอช อยบรเวณตาขาว สมพนธกบปอด - ลอลม อยบรเวณตาดา สมพนธกบตบ - ลอนา อยบรเวณรมานตา สมพนธกบไต - ลอกลามเนอ อยบรเวณเปลอกตา สมพนธกบมาม

(1) การดเสนของดวงตา ดวงตาทมเสนปกตจะมลกษณะคอ การมองเหนชดเจน สามารถแยกแยะตาขาวและตาดาได

ชดเจน แววตามประกายสดใส มนาตาและขตาเลกนอย หากเจบปวยมกเกยวของกบกลมอาการหยาง

สามารถรกษาใหหายขาดไดงาย ดวงตาทไมมเสนจะมลกษณะคอ การมองเหนไมชดเจน ตาขาวขนมว สของตาดา เลอะเลอน

แววตาแขงทอ ไมมนาตาและขตา หากเจบปวยมกเกยวของกบกลมอาการอน รกษาใหหายขาดไดยาก (2) การดสของดวงตา ตาแดง มกเกยวของกบภาวะรอนแกรง ถาแดงเฉพาะสวนตาขาว แสดงถงภาวะมไฟในปอด

หากเหลองจะหมายถง ภายในรางกายมภาวะรอนชนมาก ถาแดงเฉพาะสวนหวตาหรอหางตา แสดงถงม

ไฟในหวใจ ถาตาแดงกาและเจบบวม มกเกดจากความรอนมากระทาตอเสนลมปราณตบ ถามการบวม

แดงทเปลอกตา มกเกดจากมไฟทมาม ถาเยอบเปลอกตามสซด เกยวของกบภาวะเลอดพรอง เนองจาก

เลอดไมสามารถหลอเลยงดวงตา ถาตาขาวมสเหลองแสดงถงภาวะดซาน เกดจากนาดไหลออกมามาก เนองจาก

ความรอนชนสะสมทถงนาด ถาขอบตาบนและลางมสดาเปนประกายเปลง หมายความวา มนาคงคางใน

รางกาย ถาขอบตามสเขยวคลาไมมประกาย มกเกดจากภาวะไตพรอง (3) การดลกษณะของดวงตา ถาเปลอกตามลกษณะปวดบวม แสดงวา มามมความรอน ถาเปลอกตาบวมชา ๆ โดยไมปวด

มกเกดจากภาวะมามพรอง แลวไมสามารถลาเลยงนาและความชนได ถาเปลอกตาลางบวมเลกนอย รวมกบ

มอาการออนแรง มกเกดจากภาวะมามและไตพรอง ตาโบเปนรองลกเกดจากสารนาในรางกายไมเพยงพอ

และเลอดไมสามารถไปหลอเลยงดวงตา ซงมกเกดขนภายหลงจากการอาเจยนมาก ทองรวง หรอเสยเลอด

มาก ถาพบลกษณะตาลกโบในผปวยเรอรงหรอผปวยระยะวกฤต แสดงวาชของอวยวะภายในกาลงจะ

หมดไป การรกษาใหหายขาดทาไดยาก และการพยากรณโรคไมด ถารวมกบภาวะหมดสต และชพจร

Page 134

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

127

ออนแรงมาก แสดงวา จงชกาลงจะหมด อนและหยางกาลงจะแยกจากกน รมานตาขยายมกเกดจากจงช

ของไตออนแรงลง ทาใหไมสามารถขนสดวงตาและยดรมานตาไวได ซงเปนลกษณะของผปวยหนกระยะ

สดทาย รมานตาหดเลก มกเกดจากมไฟลกโชนทตบและถงนาด หรอเกดจากพษบางชนดหนงตากระตก

มกเกดจากถกลมรอนกระทา หรอภาวะชพรองและเลอดไมเพยงพอ ไมสามารถไปหลอเลยงเสนลมปราณ 5) ห (望耳 วางเออร) ห เปนทวารของไต เสนลมปราณมอและเทาหยาง 3 เสน ผานมาทห หทหนาและใหญ แสดง

ถงความสมบรณของชของไต หทบางและเลก แสดงถงชของไตพรอง หบวม เกดจากมไฟในเสนลมปราณ

เสาหยาง ใบหทเหยวแหงและเกรยม เกดจากจงในไต หรออนของไตกาลงจะหมด หรอมแผลทลาไสและใบ

หทแหงเปนขย เกดจากเลอดคง ในเดกเลกทหลงใบหเปนเสนสแดงรวมกบโคนหเยน มไข ไอ และม

นามก เปนอาการนาของโรคหด 6) จมก (望鼻 วางป) จมกทมประกาย แสดงถงการฟนตวของชของกระเพาะอาหารหลงจากอาการปวย จมกทด

เหยวแหง สเหลองปนคลา แสดงวามไฟในมามเผาผลาญสารนา หรอสะทอนใหเหนวา ภาวะของโรคแยลง

โพรงจมกทแหงและสคลา แสดงถงภาวะความรอนกระทาตออน หายใจจมกบานในระยะแรกของโรค แสดง

วามลมรอนและรอนแกรงสะสมในปอด แตถาพบในผปวยเรอรงรวมกบหอบ มเหงอเยน บงบอกถงช

ของปอดกาลงจะสญหมดไป นามกใส หมายถง มลมเยนจากภายนอกมากระทา นามกขน หมายถง ม

ลมรอนจากภายนอกมากระทา เลอดกาเดาไหล มกเกดจากมความรอนสะสมทปอดและกระเพาะอาหาร 7) รมฝปาก (望口唇 วางโขวฉน)

มามเปดทวารทปาก แสดงถงความสมบรณทรมฝปาก เสนลมปราณมอและเทาหยางหมง เดนอยรอบรมฝปาก ดงนนความผดปกตของมามและกระเพาะอาหารจะสะทอนออกมาทรมฝปาก

(1) สของรมฝปาก รมฝปากสแดงชมพเปนประกายเปนภาวะปกต สแดงซดแสดงถงภาวะชและเลอดพรอง สแดง

คลาและแหงแตกเกดจากภาวะรอนแกรง รมฝปากสเขยวคลาเกดจากเลอดคง เนองจากความเยนมากระทา รมฝปากสมวงอมเขยว แสดงถงมความรอนคงคางอยภายในรางกาย รมฝปากสดาคลารอบ ๆ บงบอก

ถงชของไตกาลงจะหมด (2) ลกษณะของรมฝปาก รมฝปากแหงแตก แสดงถงภาวะความรอนแหงเผาผลาญนาในรางกาย นาลายไหลยดควบคม

ไมได มกเกดจากมามพรองรวมกบมความชนมาก หรอมความรอนสะสมในมามและกระเพาะอาหาร แผล

ในปากเกดจากความรอน เสมหะชนในมามและกระเพาะอาหาร มลกษณะเปนแผนสขาวเตมปาก เกดจาก

Page 135

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 128

มความรอนสงสะสมในหวใจและมาม มะเรงของรมฝปากเกดจากมเสมหะรอนคงคางสะสมทรมฝปาก 8) ฟนและเหงอก (望齿龈 วางฉออน) ฟนเปนสวนเกนของกระดก และกระดกสรางมาจากไต สวนเหงอกเปนบรเวณทเสนลมปราณ

มอและเทาหยางหมงผาน ดงนนการดฟนและเหงอกจะสะทอนใหเหนถงความผดปกตของไต กระเพาะ

อาหารและลาไสได โดยเฉพาะอยางยงการเปลยนแปลงของฟนและเหงอกจะเกยวของกบความรอนมากระทา

ตอสารนาของกระเพาะอาหารและอนของไต (1) การดฟน ฟนสเหลองและดแหง แสดงถงมความรอนเผาผลาญสารนาในรางกาย ฟนทดคลายกระดกท

ตายแลว หมายถง อนของไตออนกาลง การกดฟนเวลานอน มกเกดจากมความรอนสะสมภายใน หรอม

อาหารไมยอยตกคาง (2) การดเหงอก เหงอกสซด หมายถง เลอดพรอง เหงอกรนและสซด แสดงถงอนของกระเพาะอาหารพรอง

หรอชของไตพรอง เหงอกอกเสบบวมแดง เกดจากไฟกระเพาะอาหารลกโชน ถามเลอดออกตามไรฟน

ดวย แสดงถงไฟจากกระเพาะอาหารกระทาตอเสนลมปราณลว 9) คอหอย (望咽喉 วางเอยนโหว) คอหอยเปนทวารของปอดและกระเพาะอาหาร เปนทางผานของอาหารและลมหายใจ เสน

ลมปราณหวใจ ไต ตบ กระเพาะอาหาร และมาม มทางตดตอกบคอหอยทงสน คอหอยทปกตจะมลกษณะคอ เปนสชมพและชมชน รวมกบการหายใจทปกตและการกลนท

คลองด คอหอยทปวดบวมแดง แสดงถงมความรอนทปอดและกระเพาะอาหาร ตอมทอนซลอกเสบ เกด

จากถกไฟเผาจนไหมเกรยมทาใหเนาเปอย เนองจากมไฟมากในปอดและกระเพาะอาหาร อาการหลอดลม

อกเสบเรอรง มกจะมอาการเจบคอ แตยงมสชมพและไมบวมแดง เกดจากภาวะรอนพรอง 10) ลาคอ (望颈项 วางจงเซยง)

เนองอกบรเวณลาคอทสามารถเคลอนทไดตามการกลน เกดจากชของตบตดขด และม

เสมหะคงคางสะสม เสนเลอดบรเวณลาคอโปงพองเวลานอนราบ เกดจากหลอดเลอดหวใจมการคงของ

เลอด หรอหยางของหวใจและไตเสอมทาใหเกดภาวะนาดนขนหวใจ 11) นวชของเดกทารก (小儿食指络脉 เสยวเออรสอจอลวมาย) เสนเลอดดาทนวชของเดกทารก หมายถง เสนเลอดดาทอยดานขางดานฝามอของนวช ซงเปน

แขนงของเสนลมปราณมอไทอนปอด การวนจฉยโดยวธนใชกบเดกทอายนอยกวา 3 ปเทานน เปนการ

ทดแทนการจบชพจรในเดกเลก

Page 136

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

129

(1) การแบงสวนของเสนเลอดดา แบงไดเปน 3 สวน ไดแก ดานลม คอ บรเวณขอนวสวนตน ดานช คอ บรเวณขอนวสวนกลาง และดานชวต คอ บรเวณขอนวสวนปลาย

(2) ตวบงชตอโรค ถาเสนเลอดดาโปงชดถงดานลม แสดงวาเสยชอยระดบตน อาการของ

โรคไมรนแรง ถาเสนเลอดดาโปงขนมาถงดานช แสดงวาเสยชเขาสระดบจงลว อาการของโรคคอนขางหนก ถาเสนเลอดดาโปงขนมาถงดานชวต แสดงวาเสยชเขาสระดบอวยวะภายใน อาการของโรคหนกมาก การ

พยากรณโรคไมด 1.3 การดสารคดหลง (望分泌物 วางเฟนมอ)

1) เสมหะ (望痰 วางถาน) เสมหะรอน มสเหลองขนเหนยว เสมหะเยน มสขาวใสไมขน เสมหะลม เปนนามากมฟอง

ปน เสมหะชน มสขาว ปรมาณมากขากออกงาย เสมหะแหงเหนยวขากออกยาก เสมหะปนเลอด เกดจากความรอนกระทาตอปอด เสมหะปนเลอดปนหนอง เกดจากมฝในปอด

2) นาลาย (望涎 วางเสยน) นาลายใส ๆ ไมขน มกเกดจากกลมอาการพรอง และมความเยนมากระทาตอมามและกระเพาะ

อาหาร ถานาลายไหลเวลานอนหลบ เกดจากชของมามพรอง หรอมความรอนในกระเพาะอาหารรวมกบ

มปรสตซงมกพบในเดก 3) นามก (望涕 วางท) นามก หมายถง มลมและความเยนมากระทาหากเปนนามกขนเหนยว แสดงวา เกดจากลม

รอนมากระทา 4) อาเจยน (望.呕吐物 วางโอวทอ) อาเจยนแบบเยน ลกษณะเปนนาใส ๆ ไมมกลนเหมน เกดจากหยางของมามหรอไตพรอง

หรอความเยนกระทาตอกระเพาะอาหาร อาเจยนแบบรอน ลกษณะขนเหนยว กลนเหมนมาก เกดจากม

ความรอนกระทาตอกระเพาะอาหาร หรอไฟตบขมกระเพาะอาหารทาใหชของกระเพาะอาหารยอนกลบ

อาเจยนเปนเลอดหรอมเลอดปน ลกษณะเปนเลอดและอาหารทไมยอยเกดจากมความรอนสะสมในกระเพาะ

อาหาร หรอไฟตบกระทาตอกระเพาะอาหารหรอมเลอดคง 1.4 การดลน (望舌 วางสอ)

สงทไดจากการดลน 1) บอกภาวะของพลงเจงชของรางกาย ลนแดงชมชนพอด-เลอดสมบรณ ลนซดขาว-เลอดลมออนแอ ลนมฝาบางขาว-ชของกระเพาะ

อาหารสมบรณ ลนไมมฝา-อนกระเพาะอาหารเหอดแหง

Page 137

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 130

2) บอกชนดของปจจยกอโรค ฝาเหลองคอรอน ฝาเหนยวมความชน 3) บอกตาแหนงและความลกตนของโรค ฝาบางโรคอยตน ฝาหนาโรคอยภายใน 4) พยากรณและการดาเนนโรค ฝาบางเปลยนเปนฝาหนาแสดงวาโรคดาเนนไป หากฝาหนาเปลยนเปนฝาบางแสดงวาอาการดขน

ขอควรระวงในขณะดลน 1) แสงสวางตองเพยงพอ แสงทดทสดควรดใตแสงจากธรรมชาต หากใชแสงไฟตองระมดระวง

มกทาใหสงเกตผด เพราะแสงไฟอาจทาใหเหนฝาสเหลองเปนสขาว 2) ทาการตรวจ อาปากกวาง แลบลนโดยไมตองใชแรงและไมนานเกนไป 3) สจากภายนอกยอมตด อาจมสารบางอยางทาใหฝามส เชน กาแฟ ลกอม 4) เวลาและฤดกาล ตอนเชาฝาบนลนจะหนามากกวาปกต เพราะเวยชตกคางจากมามและ

กระเพาะอาหาร เนองจากไมไดทางานเปนเวลานาน ฤดรอนลนจะแดง ฝาจะเหลองขน

5) อาย ผสงอาย ลนอาจจะซด มรอยแตกบนลนบาง เนองจากเลอดลมบกพรอง เดก ฝา

หลดรอนไดงาย (ลนแผนท) เนองจากเวยชยงไมสมบรณ 6) ขนาดของรางกาย คนอวน อาจมลนใหญ ซงสมพนธกบรางกายและมกมสซด

การดตวลน การแบงสวนตาง ๆ ของลน 1) แบงลนเปน 3 สวนของรางกาย ไดแก สวนปลายลน-รางกายสวนบน สวนกลางลน-

รางกายสวนกลาง สวนโคนลน-รางกายสวนลาง 2) แบงลนออกเปนบรเวณของอวยวะภายใน ไดแก สวนปลายลน-หวใจและปอด สวนกลาง

ลน-มามและกระเพาะอาหาร สวนขอบลน-ตบและถงนาด สวนโคนลน-ไต การตรวจสวนตาง ๆ ของลน

1) การมชวตชวา เชน ลนหอเหยว ลนมประกายมนามนวล เปนตน 2) สของตวลน เชน สขาวซด สชมพ สแดง สแดงเขม เปนตน 3) ลกษณะของลน เชน ลนผอมเลก ลนบวมโต ผวลนหยาบหรอออนนม เปนตน 4) ลกษณะการเคลอนไหว เชน ลนแขงทอ ลนออนแรง ลนสน เปนตน

Page 138

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

131

การดฝา 1) ดสของฝา เชน สขาว สเหลอง สเทา สดา เปนตน 2) ดลกษณะฝา เชน ฝาหนาบาง ฝาชมชน-แหง ฝาเหนยวหรอรอน เปนตน

การมชวตชวา 1) ลนทมชวตชวา หมายถง ลนทมนามนวล มประกายไมหมองคลา มสแดงชมพ ซงบงบอก

ถงสภาวะมเลอดและชด ไมมการอดกนและเคลอนไหวคลองแคลว แสดงวารางกายแขงแรง 2) ลนทไมมชวตชวา หมายถง ลนทเหยวแหง ไมมประกาย สหมองคลา เคลอนไหวไมคลองแคลว แสดงภาวะขาดเลอดและช หรอมการอดกน

สของตวลน 1) ลนสซดหรอสขาวซด หมายถง สของตวลนออนหรอจางกวาสลนปกต ในรายทซดมากจะ

มสขาวซด แสดงวาเลอดมาเลยงนอยมาก แสดงถงกลมอาการพรอง กลมอาการเยน เลอดและชพรอง 2) ลนสแดง หมายถง สของตวลนเขมกวาลนปกต ลนจะแดงมากขนเปนสแดงสด แสดงถง

อาการรอนภายในทาใหชและเลอดไหลเวยนมาก แบงเปนรอนพรองและรอนแกรง 3) ลนแดงจด หมายถง ลนทมความแดงเขมกวาภาวะลนแดง แสดงถงความรอนไดเขาส

ระดบเลอด หรอภาวะอนพรองจนเกดไฟ ภาวะเลอดอดกนรนแรง 4) ลนสมวง หมายถง ตวลนมสคลาออกเปนแดงมวง หรอเขยวอมมวง แสดงถงความรอน

มาก เลอดอดกน ความเยนทาใหเลอดไมไหลเวยน มการอดกน 5) ลนสเขยว หมายถง ตวลนมสเขยวเหมอนลนของควาย แสดงถงความเยนอดกนเนองจาก

หยางพรอง หรอมการคงของเลอด ลกษณะของลน

1) ความหยาบ ความนมของผวลน ถาผวลนมพนผวหยาบและแขงเหมอนมแผลเลก ๆ เรยกวา

ผวหยาบ แสดงถงภาวะแกรง ถาผวลนมพนผวนม มกจะอวบมนา พนผวจะละเอยดเหนยว เรยกวา

ผวนม แสดงถงภาวะพรอง 2) ลนอวนใหญ ลนทคอนขางโตกวาปกต เรยกวา ลนใหญ และลนทโตกวาปกตมาก เมอ

แลบลนออกมาจะโตคบปาก เรยกวา ลนอวนใหญ แสดงถงภาวะหยางพรอง นาและความชนตกคาง ความรอนชนสะสมภายใน

3) ลนบวมโต หมายถง ลนทมลกษณะบวมโตเตมปาก แลบลนออกไดแตดงลนกลบไมได แสดงถงหวใจและมามรอนจด ถกสารพษ

Page 139

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 132

4) ลนผอมเลก หมายถง ตวลนมขนาดเลกหรอผอมบาง แสดงถงเลอดและชพรอง อนพรองทาใหไฟกาเรบ

5) ตมรบรสบนผวลนนน หมายถง ลกษณะผวลนมตมเลก ๆ หรอเปนตมเมดปดใหเหน ถา

นนมากกคลายกบหนาม เมอเอามอลบดจะรสกสาก ๆ มกพบบรเวณขอบลนและบรเวณปลายลน แสดง

ถงความรอนอดกนอยภายในเขาสระดบเลอด 6) ลนมรอยแตก หมายถง ตวลนมความไมสมาเสมอ ลกตนไมเทากน เปนหลมเปนบอ เปน

รอยขวาง มรอยยนคลายรอยหยกของสมอง หรอลกษณะตาง ๆ ทมรอง มรอยแตกบนลน แสดงถง

ความรอนมากทาลายภาวะอนในรางกายเลอดพรอง ขาดความชมชน มามพรองทาใหความชนสะสม 7) ลนมรอยหยกของฟน หมายถง ขอบลนมรอยกดทบของตวฟน ทาใหเหนมรอยหยกบรเวณ

ดานขางของลน แสดงถงมามพรอง ชพรอง ความเยนชนสะสมมาก 8) ลนลนวาว หมายถง ตวลนไมมฝา ดมลกษณะคลายกระจก ผวลนจะวาวลน บางครง

เรยกวา “ลนแผนกระจก” แสดงถง ชของกระเพาะอาหารถกทาลายอยางรนแรง ขาดอนของกระเพาะอาหารอยางมาก

9) ลนมปนเลอดหรอมจดจาเลอด หมายถง ตวลนมจดเลอดหรอปนเลอดขนาดใหญ หรอ

เลกลกษณะตาง ๆ จดหรอปนเลอดทอดตนจะมสมวง หรอสมวงดาอยในตวลน ไมโผลมาทตวผวลน

แสดงถงภาวะเลอดอดกน

10) หลอดเลอดใตลนหนาหยาบและขยายโต หมายถง หลอดเลอดดาใตลน 2 เสนคอนขาง

โต และขนาดความยาวของหลอด เลอดมาก 3/5 ของระยะปลายลนถงโคนลน รวมกบมสเขยวมวง แสดง

ถงชตดขดมการคงของเลอด ลกษณะการเคลอนไหวของลน

1) ลนแขงทอ หมายถง ตวลนแขงทอเหมอนแผนกระดาน การเคลอนไหวไมคลองแคลว ทาให

การพดตดขด แสดงถงความรอนทาลายสารนา หรอความรอนเขาสเยอหมหวใจ หรอลมตบรวมกบการมเสมหะอดกน หรอโรคหลอดเลอดสมองตบหรอแตก

2) ลนออนแรง หมายถง ตวลนออนปวกเปยก ออนแอไมมแรงทจะแลบหรอเคลอนไหวแสดงถงเลอดและชพรอง หรอความรอนจดทาลายสารอน หรอภาวะอนพรองรนแรงโดยเฉพาะอนของตบและไต

3) ลนสน หมายถง ตวลนสนระรก ควบคมใหหยดนงไมได แสดงถงเลอดและชพรอง รอนจดทาใหเกดลม

4) ลนเฉ หมายถง เวลาแลบลนออกมาก จะเอยงเฉไปดานขางดานใดดานหนง ลนไมอยใน แนวกลาง แสดงถงโรคหลอดเลอดทางสมอง หรอภาวะเตอนหรอลางบอกเหตกอนเกด ภาวะโรคหลอด

Page 140

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

133

เลอดทางสมองตบ แตกหรอตน ซงตามมาดวยอาการของโรคอมพฤกษ อมพาต 5) ลนแลบ หมายถง ตวลนยนออกจากปาก เรยกวา ลนแลบ หรออาการเลนลน แลบตวลน

เขาออกคลายการเลยลนตลอดเวลา แสดงถงหวใจและมามมความรอน หรอเปนลางบอกเหตจะเกดอาการ

ชกในเดก หรอเดกปญญาออน

6) ลนหดสน หมายถง ตวลนหดรง ไมสามารถแลบออกมาใหยาวได บางคนเรยกวา มวน

ลน แสดงถง ความเยนสะสมทาใหเอนหด หรอเสมหะของเสยตกคางภายใน หรอความรอนสะสมมาก

ทาลายสารนา มแนวโนมจะเกดอาการชก หรอเลอดและชพรอง สของฝาบนลน

1) ฝาสขาว หมายถง ผวลนมชนฝาสขาวเคลอบ แสดงถงอาการของโรคทเกดจากปจจย ภายนอก โรคทเกดจากภาวะความเยนหรอภาวะความรอน ในบางกรณทถกมลพษจาพวกความชนทเขมขน เขากระทาแลวกอตวสะสมจนเกดพษรอนขนภายใน

2) ฝาสเหลอง หมายถง ผวลนมชนฝาสเหลองเคลอบ แสดงถงอาการของโรคทเกดจากภายใน 3) ฝาสเทา หมายถง ผวลนมชนฝาสดาจาง ๆ เคลอบ แสดงถงอาการโรคจากความรอน

ภายใน หรออาการโรคเยนชน 4) ฝาสดา หมายถง ผวลนมชนฝาสดาปกคลม แสดงถงความรอนสะสมในรางกายอยางมาก

และฝาจะแหงแตก หรอความเยนสะสมในรางกายถงจดสงสด และฝาจะยงดชน ลกษณะของตวฝา

1) ฝาหนา-บาง ฝาบาง หมายถง สามารถมองทะลจากฝาเหนตวลนทอยดานลาง แสดงถงโรคทเกดจากภายนอก หรอโรคจากภายในแตไมรนแรง หรอเปนระยะแรกของอาการเจบปวย ฝาหนา หมายถง มองผานตวฝาไมสามารถเหนตวลนได แสดงถงโรคจากภายนอกทรนแรงรกสภายใน เสมหะ

ของเสยตกคาง อาหารหรอความชนสะสมภายใน 2) ความชมชน-ความแหงของฝา ฝาชมชน หมายถง ผวของฝามความชน มนาพอเหมาะแสดง

ถงพบในคนปกต ถาปวยไขกอยในภาวะทไมสญเสยสารนาของรางกาย ฝาลน หมายถง ผวของฝามความชน มนามากเกนไป แสดงถงมความเยน หรอความชนอยภายในมาก ฝาแหง หมายถง ผวของฝามความแหง ถาสมผสดจะรสกวาแหงผาก แสดงถงความรอนมากทาลายสารนา อนในรางกายถกทาลาย

3) ฝาแผนเตาห-ฝาเหนยว ฝาแผนเตาห หมายถง ลกษณะฝาเปนกอนเปนเมดหลวม ๆ

หยาบแตหนา คลายกบผวลนปกคลมดวยแผนเตาห ถาขดลน ฝาจะทะลไดงาย แสดงถงมเสมหะของเสย อาหารไมยอยตกคาง ทาใหภาวะหยางและความรอนเกน ฝาเหนยว หมายถง ลกษณะกอนเปนเมดละเอยด เหนยวตดกนแนน ขดไมออกขางบนฝาเหมอนมนามนเหนยวเปนเมอกเหลวเคลอบทบอย แสดง

Page 141

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 134

ถงมเสมหะของเสย อาหารความชน ซงของเสยความชนเหลานสะสมนาน เกดความรอนสะสม และพลง

ของหยางถกปดกน 4) ลนทมฝาหลดลอก ลนเลยนหรอลนไมมฝา หมายถง ฝาบนลนหลดออกหมด ไมมฝาบน

ลน ทาใหผวลนวาวเหมอนกระจก แสดงถงชและอนของกระเพาะอาหาร ลนมฝาหลดลอกเปนหยอม ๆ หมายถง ฝาบนลนมบางสวนหลดลอก บรเวณสวนทหลดลอกจะลนวาว ไมมฝา แสดงถงภาวะของช

และอนของกระเพาะอาหารถกทาลาย 5) ฝาแท-ฝาเทยม ฝาแท หมายถง ฝาทตดแนนกบผวลน ขดออกยาก แสดงวาเปนฝาทม

รากฝาตดกบตวลน แสดงถงพลงของกระเพาะอาหารยงคงดารงอย มกเปนภาวะแกรง ฝาเทยม หมายถง ฝาทไมจรง คลายกบเกาะลอยอยบนลน ขดออกงาย เปนฝาทไรราก ฝาทไมตดกบตวลน แสดงถงมก

เปนภาวะพรอง เชน พลงของกระเพาะอาหารพรอง 6) การเปลยนแปลงของฝาทางลดและทางเพม การเปลยนแปลงทางลด หมายถง ฝาบนลน

เปลยนจากหนาเปนบาง เปลยนจากมากเปนนอย เปนการลดปรมาณ แสดงถงพลงพนฐานของรางกายคอย ๆ ฟนคน โรคกาลงถดถอย อาการคอย ๆ ดขน การเปลยนแปลงทางเพม หมายถง ฝาบนลนเปลยนจากไมมฝาเปนมฝา เปลยนจากมฝาบางเปนฝาหนา เปนการเพมปรมาณ แสดงถงปจจยกอโรคคอนขางแกรง รกรานจากภายนอกสภายในรางกาย

พยาธสภาพของลนแบบอน ๆ 1) ลนซอน (คลายม 2 ลน) หมายถง เนองจากหลอดเลอดใตลนบวมทาใหดคลายกบมลน

เลก ๆ อกอนอยขางลาง แสดงถงไฟหวใจแกรง 2) ลนมเลอดออก หมายถง บนลนมเลอดออก แสดงถงไฟหวใจและกระเพาะอาหารรอน

ไฟตบและมามพรอง ไมอาจดดรงควบคมเลอด 3) ลนเปนหนอง หมายถง บนลนมหนอง ลนแดงบวม แสดงถงไฟหวใจกาเรบ มามและไต

มความรอนสะสม เผาผลาญสารนาจะเกดแผลหนอง

4) ลนเปนแผล (แผลรอนใน) หมายถง ลนมแผลอกเสบเนาเปอยขนาดเลกและปวดแสบแสดงถงมพษรอนของเสนลมปราณหวใจ ภาวะไฟจากอนพรองลอยสเบองบน

5) ลนเปนฝ หมายถง ตวลนมฝสมวง มหอเลอดขนาดเทาเมดถว รากลกแนน รวมกบม

อาการปวดรนแรง แสดงถงไฟหวใจและมามกาเรบเปนพษ 6) ลนมกอนเนอคลายดอกเหด หมายถง มเนองอกทลนขนาดตาง ๆ กน บางกมการแตก

บานคลายดอก กะหลา ผวนอกอกเสบเนา มอาการปวดรนแรง แสดงถงหวใจและมามมไฟอดกน

Page 142

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

135

2. การฟงเสยงและการดมกลน (听诊和闻诊 ทงเจน-เหวนเจน) 2.1 การฟงเสยง (听诊 ทงเจน) 1) เสยงแหบ

(1) กลมแกรง จะเกดเสยงแหบไมนาน หรอเกดเสยงหายแบบฉบพลน มกมเหต จากลมเยน

หรอลมรอนกระทาตอปอด หรอเกดจากทงเยนและรอนรวมกนกระทาจนเกดเปนเสมหะอดตน กระทบ

ตอชของปอดกระจายไดไมดทาใหเกดอาการ

(2) กลมพรอง มกเปนมานาน เกดจากอนปอดและไตพรอง สงผลใหเกดไฟภายในปอด เผา

จนของเหลวในปอดเหอดหาย เสยงจงแหบแหง หมายเหต กรณตะโกน ใชเสยงมากเกนไป เกดจากชและอนสญเสยไปจงเกดเสยงแหบ 2) การเปลงเสยง

(1) กลมอาการแกรงหรอกลมความรอน ลกษณะพดเสยงดงมพลงสามารถพดไดตอเนอง อาจเรมตนเสยงเบาตอมายงเสยงดงขน ผปวยมกมรปรางแขงแรง

(2) กลมอาการพรองหรอกลมความเยน ลกษณะพดเสยงเบา เหมอนไมมแรงพดหรอพดขาด ๆ หยด ๆ ผปวยมกมรปรางผายผอม ออนแอ

3) ลกษณะการพด (1) ลนแขงพดไมชด เกดจากเสมหะและลมบดบงทวารสมอง หรอมลมเสมหะอดกนเสน

ลมปราณบรเวณคอ (2) พดไมรเรอง เสนหวใจสบสน เปนมากสตเลอะเลอน พดจาเพอเจอ เสยงดง แสดงใหรวา

มความรอนรบกวนเสนหวใจ พบไดในกลมเวนปง (温病) (3) พดซาซาก รวมกบรสกตวไมด พดหยด ๆ หาย ๆ เสยงเบา เกดจากชของหวใจสญเสย

จดเปนกลมอาการพรอง (4) พดกบตวเอง บนพมพาไมหยด แตพอมคนมากจะหยดพด เกดจากชหวใจไมพอ

4) เสยงหอบ (1) กลมอาการแกรง จะกาเรบเฉยบพลน เสยงหายใจดงหยาบ หายใจออกเรวตองยดทรวงอก

ชวย ตาจะดถลน รปรางใหญโต ชพจรแกรงมแรง เกดจากปอดรอน หรอมเสมหะตกคางทปอด (2) กลมอาการพรอง กาเรบไมรนแรง เสยงหอบจะเบาเปนเสยงตา ๆ มทาทางลนลาน หวาดกลว

หายใจไมตอเนอง ผายผอม ชพจรไมมแรง เกดจากชของปอดและไตพรอง (3) หอบหด มลกษณะหายใจกระชนเรว เสยงดงขาด ๆ หาย ๆ มเสยงเสมหะดงในลาคอ

อาการกาเรบไมแนนอน มกเกดจากพนฐานมเสมหะ นาทตกคางในปอด เมอถกความเยนหรอความรอน

Page 143

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 136

จากภายนอกมากระทาซาเตม ทาใหชของปอดไมสามารถกระจายออก จงมอาการกาเรบขน นอกจากนหากอาศยในบรเวณทมความชนมาก หรอทานอาหารดบ ๆ สก ๆ หรอดมนาเยน

จด อาหารจาพวกเยนกจะทาใหมเสมหะ นาทตกคางในปอดขน 5) เสยงไอ

(1) ไอเสยงหนก ๆ เหมอนมเสมหะอดตนหรอมมาก เกดจากความเยนชน เสมหะใสและม

มาก ขากออกงาย หรอไอเสยงหนก ๆ พดเสยงตา ๆ หนก ๆ ไมกงวาน มเสมหะขาว คดจมก เกดจาก

ความเยนภายนอก (2) ไอเสยงใสกงวาน เกดจากความแหง มเสมหะนอย ไอแหง ๆ เกดจากความรอน มเสมหะ

นอย และเหนยวขาดออกยาก (3) ไอตดตอเปนชวง ๆ เกดจากลม (4) ไอไมมแรง เปนเสยงตา ๆ ไอมฟองนาลาย มกเกดจากปอดพรอง (5) ไอบอยในเวลากลางคน เกดจากไตพรอง ไอบอยในเวลากลางวน เกดจากมามพรอง

6) เสยงอาเจยน (1) กลมอาการพรอง อาเจยนไมดง พนออกมาไมมแรง มกเปนนาลายหรอเสมหะใส ๆ (2) กลมอาการแกรง อาเจยนดง พนออกมารนแรง มเสมหะสเหลอง หรอเปนนารสขมเปรยว

7) เสยงสะอก เสยงสะอกเกดจากกระเพาะอาหารถกความเยนหรอรอนกระทา ทาใหสะอกเสยงดง หากพบ

ในผปวยเรอรง หรอคนปวยอมพฤกษมานาน บงบอกถงการพยากรณโรคทไมด ชของกระเพาะอาหาร

(เวยช) กาลงจะหมดหรอสญไป 2.2 การดมกลน (闻诊 เหวนเจน)

1) กลนปาก ลกษณะบดเปรยว เกดจากชของมามพรอง อาหารไมยอย ลกษณะเหมน เกดจากมความรอนทกระเพาะอาหาร

2) กลนเหงอ หากมกลนเหมนคาว เกดจากความรอนชนสะสมทผวหนง 3) กลนในจมก มนามกขนไหลไมหยด เกดจากไซนส (โพรงจมก) อกเสบ 4) กลนเหมนจากลาตว อาจเกดจากแผลเนาเปอยบนรางกาย 5) อจจาระ ลกษณะกลนเหมนมาก เกดจากความรอนภายใน และลกษณะกลนคาว เกดจาก

ความเยนภายใน หมายเหต ใชการดและการถามรวมในการตรวจดวยกลนในหองผปวย หากผปวยไมไดมแผล

เปอยบนรางกาย แตในหองมกลนเหมนเนา แสดงถงความรนแรงของโรคทหนก กลนแอมโมเนยคลาย

Page 144

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

137

กลนปสสาวะ พบในผปวยโรคไต มอาการบวมในระยะสดทาย และกลนแอปเปลเนา พบในผปวยเบาหวานและมอาการหนก 3. การถาม (问诊 เวนเจน)

การถามประวตทางการแพทยจนแตโบราณ มการจดกลมคาถามซงควรถามผปวยหรอญาต

ไว 10 หวขอ ดงน 1. รอนและเยน (หนาวและไข) 2. เหงอ 3. ศรษะและลาตว 4. ปสสาวะและอจจาระ 5. อาหารการกนและรสชาต 6. ทรวงอก 7. การนอนหลบและการไดยน 8. ความกระหายนา 9. ประวตเกยวกบการปวย 10. สาเหตแหงการเจบปวย

นอกจากน ในสตรควรถามประวตประจาเดอน และในเดกควรถามประวตการออกผน เชน

สกใส หรอหด เปนตน การซกถามประวตตาง ๆ เหลานตองทาดวยความสภาพ นมนวล และรอบคอบ ความ

ไววางใจระหวางแพทยและผปวยเปนสงจาเปนทจะทาใหแพทยรบรสภาวะของโรคไดอยางถกตองชดเจน 3.1 รอนและเยน

อาการเยน หมายรวมถง อาการกลวหนาว และอาการหนาว สวนอาการรอน หมายรวมถง

อาการรอนจด (ไขสง) อาการรอนเปนเวลา (ไขเปนพก ๆ) และอาการรอนนอย ๆ (ไขตา) อาการกลวหนาว หรอรสกหนาวสนทไมบรรเทาดวยการรบความอบอน (ผงไฟ) หรอการหมผา มกจะเปนกลมอาการแกรงจากความเยนภายนอกกระทา สวนอาการหนาวทบรรเทาไดดวยการรบความอบอน

หรอการหมผา มกจะเปนกลมอาการพรองจากโรคภายในทมผลกระทบตอหยาง (ภาวะหยางพรอง) อาการรอนจด คอ การทอณหภมของรางกายสงขนมากผดปกต มกเปนกลมอาการแกรง สวน

อาการรอนนอย ๆ ในตอนบายมกบงถงกลมอาการพรอง รอนและเยนทพบบอยในทางคลนก 4 ประเภท ไดแก

1) อาการกลวหนาวและมไข (เกดรวมกน) มกเกดจากกลมอาการภายนอก แบงออกเปน (1) กลมอาการเยนภายนอก จะกลวหนาวอยางมาก แตไขไมรนแรง (2) กลมอาการรอนภายนอก จะมอาการไขเดน แตอาการกลวหนาวไมมาก (3) กลมลมภายนอกกระทาตอไทหยาง จะมไขไมมาก กลวลม และเหงอออกเอง (จดเปนกลม

อาการภายนอกพรอง คอ เวยชพรอง)

Page 145

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 138

2) อาการหนาวอยางเดยว (หนาวโดยไมมไข) มกเปนกลมอาการเยนภายใน แบงออกเปน (1) อาการหนาวจากโรคภายใน เจบปวยเรอรง หรอภาวะหยางพรอง จดเปนกลมอาการพรอง (2) อาการหนาวจากการรกรานของความเยนภายนอก กระทาตออวยวะภายใน เชน กระเพาะ

อาหารและลาไส จดเปนกลมอาการแกรง 3) อาการรอนอยางเดยว (ไขโดยไมหนาว) พบไดในกลมอาการรอนภายใน แบงไดดงน

(1) รอนจด (ไขสง) โดยทวไปไขจะสงมากกวา 39 องศาเซลเซยส และจะมอาการกลวรอน

รวมกบใบหนาแดง กระหายนา อยากดมนาเยน เหงอออกมาก ชพจรใหญและแรง (ม 4 มาก) อาจเกดจากการตอสกนระหวางเจงช (正气) และเสยช (邪气) หรออาจเกดจากภาวะหยางแกรงทาใหเกดรอน

(2) รอนเปนเวลา มกจะเปนไขเวลาบาย เกดไดจาก 3 สาเหต คอ - ภาวะอนพรอง จะมอาการโหนกแกมแดง เหงอออกเวลากลางคน - ภาวะรอนชน ตวจะไมรอนมากตองแตะนาน ๆ ถงจะรสกรอน มกมไขเวลาบาย รวมกบ

อาการหนกศรษะและรางกาย รสกอดอดทรวงอก ลนมฝาเหนยว - ภาวะรอนเปนเวลาของหยางหมง อณหภมของรางกายจะสงขนเวลาบาย โดยเฉพาะ

อยางยงเวลาพระอาทตยตก รวมกบอาการทองอด และทองผก (3) รอนนอย ๆ เปนเวลานาน เกดจากภาวะอนหรอเลอดพรอง หรอเกดจากภาวะหยางช

พรอง (แตในบางกรณภาวะชพรอง อาจทาใหไขสง รวมกบการหายใจสน เหงอออกเอง และออนเพลยได) 4) รอนสลบหนาว (เดยวรอนเดยวหนาว) พบไดใน

(1) กลมอาการกากงนอกในของเสาหยาง จะมไขไมเปนเวลาแนนอนรวมกบรสกขมปาก คอแหง วงเวยน อดอดไมสบายบรเวณทรวงอกและชายโครง

(2) มาเลเรย จะเรมมอาการสนแตตวเยน ตามมาดวยไขสง และมกมเวลาจบไขแนนอนทก

วน หรอวนเวนวน หรอวนเวนสองวน รวมกบอาการปวดศรษะรนแรง กระหายนา เหงอออกมาก ขณะ

ไมมอาการผปวยจะรสกเหมอนเปนปกต 3.2 เหงอ

ความผดปกตของเหงอ เชน เหงอออกมากหรอนอย เกดไดจากทงการรกรานของเสยช (邪气) ภายนอก และจากกลมอาการภายใน สามารถใชลกษณะเหงอชวยในการจาแนกโรคไดดงน

1) กลมอาการภายนอก (1) ไมมเหงอ เมอมอาการกลวหนาวรนแรง ไขไมมาก คอแขงเกรง ปวดศรษะ ชพจรลอย

และตง โดยไมมเหงอ บงบอกภาวะกลมอาการ (เยน) แกรงภายนอก (2) มเหงอ เมอมไข กลวลม ชพจรลอย เชองชา และมเหงอ บงบอกภาวะกลมอาการพรอง

Page 146

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

139

ภายนอก เมอมไขสง กลวหนาวเพยงเลกนอย ปวดศรษะ เจบคอ ชพจรลอย เรว และมเหงอ บงบอก

ภาวะรอนพรองภายนอก

2) กลมอาการภายใน (1) จอฮน (自汗) เหงอออกมากเวลากลางวน โดยเฉพาะเมอใชกาลง มอาการหนาว ออนเพลย

ไมกระฉบกระเฉง บงบอกกลมอาการหยางชพรอง (2) เตาฮน (盗汗) เหงอออกเวลากลางคน (เวลากลางวนหรอเวลาตนมกไมมเหงอ) รวมกบ

รอนเปนเวลา โหนกแกมแดง รอนทงหา (ฝามอ ฝาเทา และอก) บงบอกภาวะอนพรอง (3) ตาฮน (大汗) เปนไดทงกลมอาการแกรงหรอพรองแกรง เหงอออกไมหยด หนาแดง

กระหายนา อยากรบประทานนาเยน ชพจรแรงใหญ บงบอกภาวะรอนแกรงภายใน อาจเกดจากการ

รกรานของเสยชอนแปรสภาพเปนความรอน หรอจากการทลมรอนรกรานเขาสภายใน หรอกลมอาการ

พรองเยน เหงอออกเปนหยด สหนาซดขาว มอเทาเยน ชพจรจมเลกออน พบในผปวยอาการหนก จดเปน

ภาวะหยางดบ (4) จนฮน (战汗) มอาการหนาวสนฉบพลน ทรนทราย จากนนจะมเหงอออกทวรางกาย

มกเกดจากความเยนกระทา พบไดในกลมซานหานปง (伤寒病) เชน ไทฟอยด อาการนเกดจากการ

ตอสกนของเจงชและเสยช ถาเหงอออกไขลดการหายใจสมาเสมอ ชพจรชา บงบอกวาเสยชลดทอนลง

รางกายกาลงฟนตว แนวโนมด แตหากเหงอออกแตไขไมลด กระสบกระสาย อาการของโรคไมดขน ชพจร

เบาเรวจ บงบอกวาเสยชไมลดลง อาการหนก

3) เหงอออกเฉพาะท (1) เหงอออกทหนาผาก (ศรษะและใบหนา) มกเกดจากความรอนในซางเจยว (上焦) หรอ

ความรอนชนในจงเจยว (中焦) ขนสเบองบนหรอพบในผปวยอาการหนก ในกลมความรอนสะสมในซางเจยว จะมอาการหนาแดง กระหายนา กระสบกระสาย ปลายลนแดง ลนมฝาบางสเหลอง ชพจรเรว

ในกลมความรอนชนสะสมในจงเจยว จะมความรสกปวดศรษะหนก ๆ ปวดอดอดเหมอนมอะไรพนรอบ

มอาการตวรอนทตองสมผสนาน ๆ จงจะรสกรอน แนนหนาอก ลนมฝาสเหลองเหนยว ในกลมผปวยหนก

เหงอทหนาผากจะเปนมน มอเทาเยน หายใจรวยรน หยางใกลดบ (2) เหงอออกครงตว อาจเปนครงซกซาย-ขวา หรอครงทอนบน-ลาง ในขณะทอกครงรางกาย

จะไมมเหงอออก มกพบในโรคอมพฤกษ อมพาต และทางเดนเสนลมปราณผดปกตอดตน (3) เหงอออกเฉพาะฝามอฝาเทา เหงอมกออกในเวลาบายถงกลางคน เกดจากความรอนชน

ในจงเจยว หรอกลมอาการพรองภายใน หากชของหวใจพรองมกมเหงอออกทฝามอ หากอนของไตพรอง

มกมเหงอออกทฝาเทา

Page 147

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 140

3.3 ศรษะและลาตว 1) ปวดศรษะ

(1) จาแนกตามเสนลมปราณ - เสนลมปราณหยางหมง ปวดสวนหนาผากและโหนกคว - เสนลมปราณไทหยาง ปวดดานหลงศรษะ สวนทายทอยและตนคอ - เสนลมปราณเสาหยาง ปวดดานขางศรษะ บรเวณขมบและห - เสนลมปราณจเหวยอน ปวดสวนยอดของศรษะ อาจมอาการบรเวณตาดวย - เสนลมปราณเสาอน ปวดราวไปถงฟน กาเรบในเวลากลางคน สงบในเวลากลางวน - เสนลมปราณไทอน ปวดหนก ๆ เวยน ๆ มอาการทองเสยรวมดวย

(2) จาแนกตามสาเหต - จากเหตภายนอก มกเปนเฉยบพลน รนแรง ตอเนอง เปนกลมอาการแกรงจากสาเหต

ภายนอก แบงเปน * ปวดตนคอ กาเรบเมอถกลมเยน มไขและกลวหนาวรวมดวย เกดจากลมเยนกระทา * ปวดพองโตทงศรษะเหมอนจะระเบดออก หนาตาแดง กาเรบเมอถกลมรอน มไขและกลว

รอนรวมดวย เกดจากลมรอนกระทบ * ปวดหนกศรษะเหมอนถกพน รสกหนกและเมอยลาตว-แขนขา อดอดทรวงอก และเบอ

อาหาร เกดจากลมชนกระทา - จากเหตภายใน มกคอยเปนคอยไป ปวดไมรนแรง ปวดเปนชวง ๆ เดยวปวดเดยวหาย

เปนกลมอาการพรองจากสาเหตภายใน แบงเปน * ปวดศรษะตอเนอง รวมกบวงเวยน ออนเปลยเพลยแรง จอฮน ชพจรออนแรง กาเรบ

มากขนเมอใชกาลง พบในภาวะชพรอง * ปวดศรษะแบบโลง ๆ วาง ๆ รวมกบอาการปวดเอวเขาออน พบในภาวะจงของไตพรอง

* ปวดศรษะกาเรบในเวลาบาย ใจสน วงเวยน สหนาและรมฝปากซดขาว เกดความราคาญ

รอนทฝามอฝาเทา ชพจรเบาออนหรอเบาเรว พบในภาวะเลอดพรอง * ปวดศรษะพองโต วงเวยน กาเรบเมอโมโห เกดความราคาญ นอนไมหลบ ชพจรตง พบ

ในภาวะหยางของตบแกรง * ปวดแนนศรษะ รสกหนกเหมอนถกพน วงเวยน อาจมคลนไสอาเจยน แนนกระเพาะ

อาหารดวย พบในภาวะเสมหะและความชน * ปวดเหมอนเขมแทง ปวดไมเคลอนท อาจมประวตอบตเหตรวมดวย พบในภาวะเลอดคง

Page 148

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

141

(3) ไมเกรน ไมเกรนเปนอาการปวดศรษะทมลกษณะเฉพาะ เกดขนฉบพลน เปนครงคราว เมอหายปวด

จะเปนปกตธรรมดา มกมสาเหตจากลมและไฟของตบหรอถงนาด 2) เวยนศรษะ

เวยนศรษะ คอความรสกโคลงเคลงเหมอนอยในเรอ หรอรสกทองฟาหรอโลกหมน ไมสามารถ

ยนอยางมนคงได มกมอาการคลนไสอาเจยน อาจเปนไดทงภาวะแกรง หรอภาวะพรอง จาแนกไดดงน (1) เวยนและปวดแนนศรษะ กาเรบเมอโมโหรวมกบหนาแดง ปากขม หออคอแหง ฉนเฉยว

งาย พบในภาวะหยางของตบแกรงและขนสเบองบน (2) เวยนศรษะและตามว กาเรบเมอใชกาลงมาก สหนาซดขาว ลนซด ใจสน ออนเพลย ลกขน

จะวงเวยน พบในภาวะชและเลอดพรอง (3) เวยนศรษะและหออ รวมกบหลงลมงาย ปวดเอวและเขาออน พบในภาวะจงของไตพรอง

3) ปวดลาตว ปวดลาตว มสาเหตจากลมเยนหรอลมชนกระทา มการไหลเวยนของเลอดลมไมสะดวก ใน

กลมทอาการปวดรนแรงเหมอนถกเฆยน หนาแดงและผวหนงมผน เกดจากการระบาดรนแรงของโรคหนารอน

ชน สวนในกลมผปวยทนอนตดเตยงนาน ๆ จะปวดเพราะการไหลเวยนของเลอดลมผดปกต ถาปวดเมอยหนกตว รวมกบอดอดแนนทรวงอก เบออาหาร ถายเหลว ลนมฝาเหนยว เกด

จากความชนกระทา หากออนเปลยเพลยแรง ชอบนอน ไมอยากพดคย หายใจสน บงบอกภาวะชของ

มามพรองจากความชน

4) ปวดขอ ปวดขอ เปนกลมอาการปเจง (痹证) เกดจากลมเยนชนกระทา จาแนกไดดงน (1) อาการปวดเคลอนยายได พบในกลมลมกระทา (2) อาการปวดรนแรง บรรเทาดวยความอน กาเรบเมอถกความเยน พบในกลมความเยนกระทา (3) อาการปวดไมเคลอนท รสกหนก ๆ กาเรบเมออากาศเปลยน พบในกลมความชนกระทา (4) อาการปวดบวมแดงรอน จดเปนปวดแบบความรอน แสดงวาลมเยนชนทมากระทาแปรสภาพ

เปนความรอนแลว 5) ปวดเอว

จาแนกตามสาเหตได ดงน (1) ปวดเมอยไมรนแรง ปวดเมอยเอวและไมมแรง เหมอนนงอยในนา เปนมากในเวลาบาย

เกดจากไตพรอง

Page 149

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 142

(2) ปวดเยน ๆ รสกหนก ๆ เอว เปนมากเมออากาศครมหรอฝนตก เกดจากความเยนชนกระทา (3) ปวดรอนรสกแนนและหนกเอว ปสสาวะบอยและสเขม เกดจากความรอนชนลงสเบองลาง (4) ปวดเหมอนถกเขมแทง ปวดไมเคลอนตาแหนง ปวดไมใหกด ไมสามารถกมหรอเอยวได

อาจมประวตอบตเหต เกดจากเลอดคง (5) ปวดรนแรงทนทและปสสาวะเปนเลอด เกดจากนวในทางเดนปสสาวะทรวงอกและทอง

6) ทรวงอก อาการบรเวณทรวงอกมกเกดจากความผดปกตของปอดและหวใจ เชน หากมเสมหะอดตน

จะมอาการปวดแนนอดอด อาการของทรวงอกสามารถจาแนกตามสาเหตได ดงน (1) ปวดแนนรนแรงราวไปหลงหรอแขนดานใน ใจสน มอเยน อาจมภาวะเขยว พบในภาวะ

หลอดเลอดหวใจอดตนเฉยบพลน (2) อดอดทรวงอก ใจสน หายใจสน จอ ชพจรเบาหรอไมสมาเสมอ พบในภาวะชของหวใจพรอง (3) แขนขาเยน กลวหนาวรวมกบมอาการชของหวใจพรอง พบในภาวะหยางของหวใจพรอง (4) วงเวยน ใบหนาซดขาว ใจสน ออนเพลยละเหยใจ นอนไมหลบ ชพจรเบาไมมแรง พบ

ในภาวะเลอดของหวใจพรอง (5) ใจสน นอนไมหลบ ออนเพลยละเหยใจ หลงลม เตาฮน ไขตา ปากแหง ลนแดงแหง ชพจร

เรวออน พบในภาวะอนของหวใจพรอง (6) หายใจสน เสยงทมเบา กลวลม จอฮน สหนาซดขาว พบในภาวะชของปอดพรอง (7) แนนหนาอก หายใจสน ไข ไอ เหนอยหอบ คลนไส พบในภาวะชของปอดตดขด (8) ไอ ซบผอม ไขเปนพก ๆ เตาฮน ออนเพลย ไอมเสมหะปนเลอด เกดจากวณโรค (9) ไข เจบหนาอก ไอเปนหนองปนเลอดเหมนเนา เกดจากฝในปอด (10) ไข หอบ หายใจจมกบาน ไอมเสมหะสสนมเหลก พบในภาวะปอดรอนแกรง

7) ชายโครง อาการบรเวณชายโครงมกเกดจากความผดปกตของตบหรอถงนาด ดงน

(1) ชของตบตดขด มอาการเสยดชายโครง อดอดแนนทรวงอก ถอนหายใจ ฉนเฉยวงาย (2) ไฟตบแกรง มอาการปากขม คอแหง ออนเพลยละเหยใจ กระสบกระสาย แนนทรวงอก

และชายโครง เวยนศรษะ ตาแดง หนาแดง ขอบลนแดง ฝาเหลอง ชพจรตง (3) ความรอนชนสะสม มอาการดซาน เสยดแนนชายโครง เบออาหาร คลนไส ปสสาวะสเขม (4) ชของตบมมากรกรานสเบองบน มอาการเวยนศรษะ ปวดศรษะ หนาแดง หออ หตง ปวด

แนนทรวงอกและชายโครง เรอเปรยว ชพจรตง (5) ฝในตบ มอาการปวดเสยดแนนทรวงอกและชายโครง รอนสลบหนาว มไขหนาวสน นอน

Page 150

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

143

ตะแคงไมสบาย ทองผก อาจเกดจากความรอนสะสมอยางมากในตบ (6) นาในชองเยอหมปอด มอาการไอ และปวดชายโครงได เกดจากการสะสมของนาเสยใน

บรเวณดงกลาว 8) ใตลนป (ยงขาว)

(1) ความเยนกระทาตอกระเพาะอาหาร มอาการปวดเยนใตลนปอยางเฉยบพลนบรรเทาดวยความอน

(2) ไฟกระเพาะอาหารลกโชน มอาการปวดรอนใตลนป หวบอย ไมสบายทอง เรอเปรยว ลม

หายใจมกลนเหมน ทองผก (3) ชกระเพาะอาหารตดขดจากตบขม มอาการอดแนนทองไปถงชายโครงทงสองขาง กาเรบ

เมอโมโห เรอแลวบรรเทา (4) เยน (หยาง) พรองของกระเพาะอาหาร มอาการปวดไมรนแรง เปนมากเมอทองวาง ชอบ

กดทองหรอทาใหทองอน คลนไส อาเจยนเปนนาใส (5) อนกระเพาะอาหารพรอง มอาการปวดรอน ไมสบายกระเพาะอาหาร เรอเปรยว เบอ

อาหาร ปากแหง ทองผก ราคาญ รอนทฝามอฝาเทา ลนแดง ฝานอย ชพจรเบาเรว (6) เลอดคง ปวดเหมอนถกทมแทง ปวดไมเคลอนท อาเจยนสคลาหรอดา ถายดา (7) อาหารตกคาง มอาการแนนอดอดกระเพาะอาหาร เรอเปรยว อาเจยนออกมาเปนอาหาร

แลวดขน 9) ทองสวนอน

(1) ชของมามและกระเพาะอาหารพรอง มอาการเบออาหาร อดแนนทองภายหลงอาหาร เวยนศรษะ ออนเพลย ทองเสยเรอรง

(2) หยางของมามพรอง มอาการปวดอดแนน ปวดเยน ๆ เบออาหาร ถายเหลว แขนขาเยน

ลนซดฝาขาว ชพจรชาและออนแรง เปนกลมอาการเยนพรอง (3) ความเยนกระทบเสนตบ มอาการปวดราวไปอวยวะสบพนธได ตามทางเดนเสนลมปราณ (4) ชของกระเพาะปสสาวะไมพอ มอาการปวดแนนทองนอย ปสสาวะไมออก (5) ไสตงอกเสบหรอเปนหนอง มอาการปวดและกดเจบทองนอยดานขวา มไข เบออาหาร

ทองอด (6) พยาธไสเดอน ปวดบดเปนพก ๆ และมกอนในทองซงเคลอนทหรอหายไปเมอกดอาจ

อาเจยนเปนพยาธออกมาหและตา 10) หออ

มเสยงในหอาจเปนขางเดยวหรอสองขาง เปนตลอดเวลาหรอเปนพก ๆ

Page 151

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 144

(1) กลมอาการแกรง มเสยงดงเหมอนเครองจกรทนท ยงกดปดหยงกาเรบ เปนมากเวลา

กลางวน บรรเทาเวลากลางคน เกดจากไฟตบและถงนาดลกโชนสเบองบน หรอมความชนทมามรวมดวย

(ทาใหหยางไมขนไปสมองเบองบนทาใหหออ) (2) กลมอาการพรอง มเสยงไมดงมากเกดขนชา ๆ กดปดหจะทเลา บรรเทาเวลากลางวน

กาเรบเวลากลางคนเกดจากไตพรอง 11) หตง

ลมและไฟหรอไฟตบปดกน ทาใหหตงฉบพลนรวมกบรสกหายใจไมออกปวดหว อนไตพรอง

มอาการหตงอยางชา ๆ รวมกบปวดเอวเขาออนแรง 12) หหนวก

ความเยนกระทาตอเสาหยาง มอาการหหนวกเฉยบพลน รวมกบรอนสลบหนาวปากขม คอแหง

วงเวยน เหวยนชพรอง อาการหหนวกคอยเปนคอยไปในผปวยเรอรง หรอผสงอาย 13) ปวดตา

ปวดตารนแรง ปวดศรษะ คลนไสอาเจยน มานตาขยาย เลนสตาขน เปนโรคภายในตาซง

เกดจากลมชนดตาง ๆ ปวดตาเหมอนถกทมแทง ปวดศรษะ วงเวยน เกดจากไฟของเสนหวใจกระทาขน

เบองบน ตาทงสองขางกลวแสงโดยไมปวดตา ไมมไข พบในภาวะเลอดพรอง หากตาแหงและมวพบได

ในภาวะชและเลอดพรอง ปวดบวมตา ตาแดง กลวแสง กลวลม เกดจากโรคระบาดตาแดง 14) ความกระหายนา

สามารถชวยจาแนกภาวะแกรง-พรอง รอน-เยน ไดดงน

(1) ไมกระหายนา พบในกลมอาการเยน รางกายไมสญเสยของเหลวในรางกาย หากกระหาย

กดมนาอนปรมาณเลกนอยกดขน (2) กระหายนาและดมมาก บงบอกวารางกายสญเสยนา กระหายและดมนาเยนปรมาณมาก

รวมกบมไข เหงอออก พบในภาวะรอนแกรง กระหายนา ปสสาวะบอย ทานอาหารบอย แตซบผอม เปน

อาการของเบาหวาน กระหายนามาก พบไดหลงจากเสยเหงอ เสยนาจากอาเจยนหรอทองเสย หรอใชยาขบปสสาวะ

(3) กระหายนาแตดมไมมาก เนองจากสญเสยไมมาก จาแนกไดดงน ถาอนพรองจะมอาการ

ปากแหง ไขตา เตาฮน ไมอยากกนนา ถาความรอนชน ทาใหชตดขด มอาการตวรอนทตองสมผสนาน ๆ

ปวดเมอยหนก ลนมฝาเหนยวเหลอง ถาเสมหะตกคางในกระเพาะอาหาร จะกระหายนา อยากดมนาอน

แตดมไดไมมาก ดมแลวอาเจยนเปนนา วงเวยนตาลาย มเสยงนาในกระเพาะอาหารหรอลาไส ถาเลอด

คง ปากแหงตองการกลวคอ แตจะไมกลนนาลงไป ลนเปนจาคลามวง

Page 152

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

145

3.4 อาหารและรสชาต 1) เบออาหาร

(1) เบออาหาร ซบผอม ทองอด ถายเหลว ออนเพลย ลนซด ชพจรออน เปนกลมพรอง พบ

ในกลมอาการชของมามและกระเพาะอาหารพรอง (2) เบออาหารและอดอดกระเพาะอาหาร รสกหนกตวและแขนขา ลนมฝาเหนยว พบในกลม

ความชนตกคางในมาม หรอกลมหยางของมามพรอง (3) เบออาหาร รงเกยจอาหารมน ดซาน ปวดชายโครง คลนไส อาเจยน รอนทตองสมผส

นาน ๆ พบในกลมอาการรอนชนสะสมและคงในตบและถงนาด (4) รงเกยจอาหาร ปวดอดแนนใตลนป เรอบอย เรอเปรยว ฝาลนหนา พบในภาวะอาหาร

ตกคางเนองจากทานมากเกนไป (5) สตรทกลวกลนอาหาร อาเจยนทนทหลงทานอาหาร ใหคดถงการตงครรภ

2) อยากอาหารมาก หวบอย กระหายนามาก ลมหายใจมกลน ทองผก ราคาญ พบในไฟกระเพาะอาหารมากรบประทาน

ทานมาก แตถายเหลว พบในภาวะกระเพาะอาหารแกรง แตมามออนแออยากอาหารมากทนททนใดกอน

อาการทรดหนก พบในภาวะชของมามและกระเพาะอาหารใกลสญสน 3) หวแตเบออาหาร

หวแตเบออาหาร รวมกบปวดแบบเฉาจา ไมสบายทอง เรอเปรยว ชพจรเบาเรว พบในภาวะ

อนกระเพาะอาหารพรอง หากไมมอาการปวดเปนเพยงอนกระเพาะอาหารไมเพยงพอ 4) อยากรบประทานสงใดสงหนงอยางผดปกต

อยากกนดน หรอขาวสารดบ รวมกบทองอด ปวด ซบผอม มกอนรอบสะดอในเดก พบใน

โรคพยาธในลาไส อยากกนของเปรยว รวมกบคลนไส ขาดประจาเดอน พบในสตรตงครรภ 5) รสชาตในปากและกลน

ไมมรสชาต และเบออาหาร พบในภาวะชของมามและกระเพาะอาหารพรอง รสหวานเหนยว

ในปาก และปวดเมอยหนกตว ลนมฝาหนาเหนยว พบในภาวะเสมหะและความชนในจงเจยว ปากขม

หรอเปรยว พบในกลมอาการรอนของกระเพาะอาหารหรอถงนาด ตองซกอาการแตละอวยวะประกอบ

รสเปรยวและมกลนปากพบในภาวะอาหารไมยอย รสเคมพบในภาวะไตพรอง ลมหายใจมกลน พบใน

ภาวะไฟกระเพาะอาหารแกรง 3.5 การนอนหลบ

ในทฤษฎการแพทยนแผจน หยางทาใหตน อนทาใหหลบ การนอนไมหลบเปนผลจากการท หยางไมสามารถรวมตวกบอน ในขณะทอาการออนเพลยอยากนอนเปนผลจากหยางไมสามารถแยกตวจากอน

Page 153

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 146

1) นอนไมหลบ (1) นอนหลบยาก รวมกบอาการหงดหงดราคาญ รอนทฝามอฝาเทา เหงอออกตอนนอน ฝน

มาก ปวดเอวเขาออน พบในภาวะทหวใจและไตไมประสานกน (2) ตนงาย รวมกบใจสน หลงลม เบออาหาร ออนเพลย สหนาซด ชพจรออนแรง พบใน

ภาวะหวใจและมามพรอง หรอเลอดพรอง

(3) นอนไมหลบ และอดแนนอดอดใตลนป เรอเปรยว ลนมฝาหนาเหมอนเตาห พบในภาวะ

อาหารตกคางในกระเพาะอาหาร

(4) นอนไมหลบ และเหนอยหอบ ใจสน บวม พบในภาวะหยางของหวใจและไตพรอง (5) นอนหลบ ๆ ตน ๆ เวยนศระษะ ตกใจงาย คลนไส อาเจยน ปากขม พบในภาวะชถงนาด

ตดขด มเสมหะรบกวนเสนของหวใจ 2) งวงนอนผดปกต

(1) งวงนอน รสกหนกเปลอกตาไมอยากลม แนนอดอดทรวงอก เมอยหนกตามตว เบอ

อาหาร ถายเหลว ลนมฝาเหนยว ชพจรออน พบในภาวะเสมหะความชนสะสมกระทบหยางของมาม

(2) งวงนอนหลงมออาหาร หายใจสน ออนเพลย เบออาหาร ซบผอม ชพจรออนแรง พบใน

ภาวะชมามพรอง (3) งวงนอน ออนเพลยและมไข เพอหรอซม กาเรบมากเวลากลางคน ลนแดงจด ชพจรเรว

พบในภาวะไฟรกรานเยอหมหวใจ ออนเพลยมาก อยากนอน ไมทนหนาว มอเทาเยน พบในภาวะหยาง

ของหวใจและไตพรองอจจาระ 3.6 ปสสาวะและอจจาระ 1) ทองผก

(1) อจจาระแหง แขงถายลาบากเกดจากความรอนสะสมในลาไสหรอนาในลาไสไมเพยงพอ (2) ทองผก ไขสง ทองอด ลนแดง ฝาเหลอง พบในภาวะรอนแกรง เผาผลาญนาในลาไส (3) ทองผก สหนาซดขาว ชอบดมนาอน ลนซด ชพจรจมชา พบในกลมความเยน (ความ

เยนสะสมในลาไสและปดกนการไหลเวยนของชและอจจาระ) (4) ทองผก โหนกแกมแดง ไขตา ๆ ลนแดง ฝานอย ชพจรเลกเรว พบในภาวะอนพรอง (5) ทองผกในผปวยเรอรง ผสงอาย สตรหลงคลอด เกดจากภาวะชและนาพรอง

2) ทองเสย (1) ทองเสย เบออาหาร อดแนนทอง พบในภาวะมามพรอง (ทาใหนาเขาสลาไสโดยตรงเนองจาก

การลาเลยงนาผดปกต)

Page 154

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

147

(2) ปวดทองและทองเสยเวลาเชามด เมอถายแลวหายปวด รสกปวดและเยนบรเวณเอวและ

ขา พบในภาวะหยางไตพรอง (ไมสามารถอนมาม) (3) ทองเสย อดแนนทอง เรอเปรยว ถายแลวรสกโลงหายปวด เกดจากอาหารไมยอย (ดม

รบประทานมากเกนไป หรออาหารปนเปอน กระทาตอมามและกระเพาะอาหาร จงหายปวด) (4) ทองเสยปวดทองรวมกบอารมณเครยดหรอตนเตน พบในภาวะชของตบตดขดแลวขมมาม สของอจจาระ สเหลองเขมออกนาตาล พบในภาวะความรอนตกคางในลาไส สดาเหมอนนามนดน พบในกลม

เลอดคง มเลอดออกในลาไส สแดงปนขาว (เลอดปนมก) พบในโรคบด เกดจากความรอนชนในลาไส

ใหญ สเทาขาว พบในภาวะดซานจากความรอนชน ความรสกขณะถาย แสบรอนทวารหนก พบในภาวะรอนชนในลาไสใหญ ถายไมคลองสะดวก ทงทถายเหลวเหนยว

เกดจากความรอนชนในลาไสใหญ ถามอาการ

ปวดทองรวมดวย พบในภาวะชของตบตดขดแลวขมมาม และกระทบการไหลเวยนของชใน

ลาไส ปวดเบงเหมอนถายไมสด ปวดทนททนใด หนกทวารหนกตองรบไปถาย พบในโรคบด เกดจากความ รอนชนอดกนการไหลเวยนของชในลาไส อนถายไมได ถายไหลออกมาเอง พบในทองเสยเรอรง ผสงอายท

สภาพรางกายทรดโทรม หรดทวารหนกหมดแรง หรอพบในภาวะชของมามพรอง หรอภาวะหยางของมาม

และไตพรอง ปวดหนวงและถวงทวารหนก ถาเปนมากลาไสตรงหยอน (ดากออก) พบในกลมภาวะจงชตก 3) ปสสาวะ

การปสสาวะเกยวของกบหนาทแปรสภาพของปอด มาม และไต คนปกตปสสาวะ 3-5 ครง

ในเวลากลางวน และ 0-1 ครงในเวลากลางคน ปรมาณปสสาวะประมาณ 1.5-2.0 ลตร/วน ความถและ

ปรมาณปสสาวะยงเกยวของกบอณหภมของอากาศ การดมนามากหรอนอย การสญเสยนา และอาย (1) ปรมาณ ปสสาวะมากมกเกดจากไต โดยเฉพาะภาวะหยางของไตพรอง ไมสามารถแปร

สภาพนาทาใหนาไหลลงสเบองลาง ปสสาวะมาก ใส ไมทนหนาว พบในกลมความเยนพรอง (หยางของไตพรอง) ปสสาวะมาก กระหายนา ดมนามาก รางกายผายผอม พบในโรคเบาหวาน ปสสาวะนอย ส

เขม พบในกลมรอน หรอสญเสยนา (จน) ปสสาวะนอย และบวม เกดจากหยางปอด มาม และไตพรอง

ไมสามารถแปรสภาพนา ทาใหนาและความชนตกคาง (2) ความถ ปสสาวะบอย ตองรบปสสาวะ แตออกนอย สเขม พบในภาวะความรอนชนในเซย

เจยวกระทบกระเพาะปสสาวะ ปสสาวะบอย ใส คมปสสาวะไมคอยได พบในภาวะชของไต ไมเสถยรไมสามารถควบคมนาได ปสสาวะบอยเวลากลางคน สใส พบในโรคไตระยะทาย หรอในผสงอาย เกดจาก หยางของไตพรอง

Page 155

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 148

(3) ความรสกหรออาการ ปสสาวะลาบากและออกนอย ในกลมแกรงจากความรอนชนกระทาตอกระเพาะปสสาวะ (หรอพบในโรคนวหรอเลอดคงกได) ในกลมพรองพบในภาวะหยางของไตพรอง

กระทบกระเพาะปสสาวะ ปสสาวะรดทนอนในเดกเกดจากชของไตยงไมสมบรณ ในผใหญพบในภาวะชของไตไมเพยงพอไมสามารถควบคมนา เหวยนชพรอง หรอกลมเยนพรองในเซยเจยว

(4) ปสสาวะราด พบในภาวะชของไตไมสามารถควบคมนา รวมกบกระเพาะปสสาวะไมสามารถ

เกบนา หากพบในผปวยหมดสตอาการหนก (โคมา) เปนสญญาณวาไตกาลงเสอม (5) สของปสสาวะ ปสสาวะเหลองเขม พบในภาวะรอนแกรง ปสสาวะใส พบในภาวะเยน

พรอง ปสสาวะในกลมอาการภายนอก บงชวาเสยชยงไมรกรานเขาสภายใน ปสสาวะขน พบในภาวะรอน

ชนกระทบกระเพาะปสสาวะ 4) ประจาเดอนและตกขาว รอบเดอนปกตคอ 28 วน และมาเดอนละ 3-5 วน ตามหลกการ

แพทยแผนจน สตรจะเรมมประจาเดอนเมออาย 14 ป และหมดประจาเดอนเมออาย 49 ป แตอาจ

แตกตางกนไปในแตละบคคลได (1) รอบเวลา มาเรวกวาปกต 8-9 วน ปรมาณมาก สแดงสด หนดขน เกดจากภาวะเลอดรอน

ปรมาณมาก สแดงไมสด ใสไมหนด เกดจากภาวะชพรอง (มามและไต) สมวงแดง และมอาการปวดอดอดแนนชายโครง คดหนาอก เกดจากชของตบถกรบกวน มาชากวาปกต 8-9 วน ปรมาณนอย สแดงไมสด

ใสไมหนด เกดจากภาวะเลอดพรอง ปรมาณนอย สคลามวง เปนลม เกดจากภาวะความเยนกระทา

ปรมาณนอย สคลาแดง เปนลม ปวดแนนทองนอย พบในภาวะชตดขดแลวเลอดคง (2) รอบเดอนไมแนนอน มานอย สมวงแดง เปนลม ปวดคดหนาอก เกดจากชของตบตดขด

มกมอารมณแปรปรวนงาย สแดงไมสด ใสไมหนด ปรมาณไมแนนอน มากบางนอยบาง เกดจากมาม

และไตพรอง (3) ปวดประจาเดอน ปวดกอนมประจาเดอน ปวดแนนทองนอย เมอมประจาเดอนมาจะ

ทเลาปวดลง เปนกลมอาการแกรง เกดจากชตดขดเลอดคง ปวดเมอมประจาเดอน ปวดทบพอราคาญ

ปวดเมอยเอว เปนกลมพรอง มกเกดจาก ไตพรองหรอชและเลอดไมพอ ปวดเมอมประจาเดอน ปวด

เยน บรรเทาดวยความอน (ประคบรอน) ประจาเดอนสคลามวง เกดจากถกความเยนกระทา (4) ขาดประจาเดอน หมายถง ประจาเดอนไมเคยมาเลย หรอขาดประจาเดอนมากกวา 3 เดอน ซงตองแยกกลมสตรตงครรภ ใหนมบตร หรอหมดประจาเดอนออกไป

- กลมแกรง ชตดขดเลอดคง ประจาเดอนไมมาตดตอกนเปนเวลานานรวมกบมกลมอาการ ชของตบตดขด เสมหะความชนอดกน พบไดในสตรอวน

Page 156

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

149

- กลมพรอง ตบ ไต อน และเลอดพรอง พบในสตรอาย 18 ป แตยงไมเคยมประจาเดอน

หรอเคยมาแตนอยลงเรอยๆ จนไมมา - ชและเลอดพรอง มกมานอย และเลอนออกไป จนไมมาในทสด

(5) อนพรองเลอดแหง ประจาเดอนจะนอยลงเรอย ๆ จนไมมา รวมกบมกลมอาการอนพรองประจาเดอนมามากและมากะปรบกะปรอย เรยก ปงโลว (崩漏) ถาสแดงสด มลม เกดจากความรอน

ถาสแดงไมสด ไมมลม เกดจากความผดปกตของเสนลมปราณชง-เรน หรอจงชตก - ตกขาว ปรมาณมาก ขาว ไมขน ไมมกลน พบในกลมเยนพรอง เกดจากความเยนชนลง

สเบองลาง หรอเกดจากมามพรองปรมาณมาก เหลอง ขนเหนยว เหมน พบในกลมรอนชน ลงสเซยเจยว

สแดง (ปนเลอด) ไมมกลนหรอมกลนเลกนอย เหนยว บงบอกวาชตบถกปดกน ทาใหตดขดแลวแปร

เปนความรอน ตกขาวภายหลงเขาสวยหมดประจาเดอน กลนเหมนเปรยว อาจมเลอดออกมาก อาจเปน

มะเรงการตงครรภ สตรสมรสแลวทขาดประจาเดอน และมชพจรลน บงบอกวา อาจตงครรภระยะแรก - แพทอง รวมกบออนเพลย ปากไมมรสชาต ทองอด เกดจากชของมามและกระเพาะ

อาหารพรองรวมกบอารมณซมเศรา กระสบกระสาย ปากขม เรอเปรยว เกดจากชตบตดขด แปรเปนไฟ

กระทาตอกระเพาะอาหาร รวมกบอดอดแนนทรวงอก เบออาหาร อาเจยนเปนเสมหะนาลาย เกดจาก

เสมหะยอนกระทาตอกระเพาะอาหาร

- แทงคกคาม จะมอาการปวดเอวและทอง มเลอดออกทางชองคลอด และเดกเคลอนไหว

ตลอดเวลา หากรวมกบสหนาซดขาว เซองซม ออนเพลย พบในภาวะมามพรอง เลอดพรอง หากรวมกบ

สหนาหมอง วงเวยน หออ ปวดเอวเขาออน ปสสาวะบอย พบในภาวะชของไตพรอง และเสนลมปราณ

ชง-เรนผดปกต - ภาวะหลงคลอด นาคาวปลาไมหยด (ภายหลงคลอด 20 วน) ปรมาณมาก สจาง ไมขน

ออนเพลย หายใจสน พบในชของมามพรองและชตก สแดงขนเหนยว รวมกบหนาแดง กระหายนาทองผก

ปสสาวะเขม พบในภาวะ เลอดรอน สคลามวง เปนลม ปวดเหมอนถกทมแทงทองนอย กดแลวปวดมาก

ไมบรรเทาพบในภาวะเลอดคง ไขหลงคลอด ไขและหนาว ปวดศรษะและลาตว เกดจากความเยนภายนอก

กระทา ถามไขสงฉนเฉยว กระหายนา ชอบดมนาเยน ทองผก ปสสาวะเขม เกดจากไฟ ภายในลกโชน

ไขตาตอเนอง ปวดทอง วงเวยน สหนาซดขาว ตามว ทองผกแหงแขง พบในภาวะเลอดและอนพรอง

เกดความรอน

Page 157

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 150

4. การตรวจชพจร (脉诊 มายเจน) การตรวจชพจร มประวตความเปนมายาวนานหลายพนปในสาธารณรฐประชาชนจน แพทย

จนใชการตรวจชพจรเปนการวนจฉยโรค และใชหลกการรกษาโรคโดยทดลองใชกบมนษยตามหลก

วทยาศาสตรธรรมชาต เมอประมาณ 2,500 ปกอน มแพทยจนทมชอเสยงทานหนงชอ เปยนเซวย (扁鹊) เชยวชาญวธการวนจฉยโรคดวยการตรวจชพจร ในสมยจกรพรรดหวงต (黄帝) ไดแตงคมภรเนยจง《内经》กลาวถง ซานปจวโฮว (三部九候) คาวา ซานป (三部) หมายถง ตาแหนงการตรวจชพจรของมอทงสองขาง แตละขางมอย 3 ตาแหนง คอ ตาแหนงชน (寸) ตาแหนงกวน (关) และตาแหนงฉอ (尺) แตละตาแหนงใชนวกดดวยแรงหนกเบา 3 แบบ คอ แบบลอย (浮 ฝ) แบบกลาง (中 จง) และแบบจม (沉 เฉน) รวมทงสามตาแหนงจงม 9 แบบ เรยกวา “ซานปจวโฮว” ตอมาสมยราชวงศฮน

จางจงจง (张仲景) ไดแตงตาราวนจฉยโรคโดยสรปวา การวนจฉยโรคไดอยางถกตองสมบรณแบบตองม 4 วธ ประกอบดวย การมอง (望 วาง) การถาม (问 เวน) การดม-ฟง (闻 เหวน) การตรวจชพจรและการคลา (切诊 เชยเจน) ตอมาในสมยราชวงศซจน หวางซเหอ (王叔和) ไดแตงคมภรมายจง《脉

经》โดยรวบรวมคมภรสมยกอนราชวงศฮน ไดแก คมภรเนยจง《内经》และคมภรหนานจง《难

经》แตงโดยจางจงจง และฮวถวอ (华佗) คมภรมายจงน ไดแบงชพจรออกเปน 24 แบบ ซงเปน

คมภรลาสดทใชในการศกษาการตรวจชพจร คมภรนไดแพรหลายไปทวโลก ตอมาในสมยราชวงศหมง

หลสอเจน (李时珍) ไดแตงคมภรผงหมายเสวย《频湖脉学》โดยไดรวบรวมความโดดเดนของ

“มายเสวย《脉学》” ตงแตสมยกอนราชวงศหมง คมภรนมาจากพนฐานของคมภรมายจง ซงมชพจร 24 แบบ และไดเพมเตมขนอก 3 แบบ รวมเปน 27 แบบ ซงไดแตงเปนบทกลอนเพอใหงายตอการ

ทองจา ตอมาแพทยจนหลซอไฉ (李士材) ไดแตงตาราเจนเจยเจงเหยยน《诊家正眼》เพมเตมชพจร

แบบ “จมาย (疾脉)” ขนอก 1 แบบ รวมเปน 28 แบบ ซงยงคงใชมาจนถงปจจบน นอกจากนนยงม

คมภรมายจเหวยฮยเปยน《脉诀汇辩》ซงแตงโดยหลเอยนกง (李延罡) หลงจากนนมแพทยจนอกหลายทานสนใจศกษาการตรวจโรคดวยการตรวจชพจรเพอนาไปใชวนจฉยโรคตาง ๆ ได การตรวจชพจรตองผานการเรยนรศกษาขนพนฐานตามวธตาง ๆ ตองอาศยประสาทสมผส

ทไวของนว และตองฝกปฏบตหาประสบการณจากผเชยวชาญ อกทงตองอาศยการไตรตรองอยาง

ละเอยดถถวนและหมนฝกฝนอยางสมาเสมอ เพอทจะสามารถวนจฉยโรคไดอยางถกตอง 4.1 ตาแหนงของชพจร

ตาแหนงของชพจรอยทบรเวณขอมอดานในทง 2 ขาง โดยวางนวกลางทตาแหนง “กวน” ซงอยบรเวณทมกระดกขอมอนนขนมา วางนวชถดจากนวกลางขนไปทางปลายนวมอของผปวยทตาแหนง

Page 158

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

151

尺 关 寸

ฉอ กวน ชน

浮 ลอย

中 กลาง

沉 จม

ชพจรเตนอยสวนบน

ชพจรเตนอยสวนกลาง

ชพจรเตนอยสวนลก

กระดก

ผวหนง

“ชน” สวนตาแหนง “ฉอ” ใหวางนวนางถดจากนวกลางคอนไปทางตนแขน โดยใหวางทงสามนวเรยง

ตดกน โดยทวไปชพจรจะอยทขอมอดานใน แตในผปวยบางรายอาจพบทบรเวณขอมอดานนอก

รปท 8-1 แสดงตาแหนงการจบชพจร

ตาแหนงชน กวน ฉอ ทง 3 ตาแหนงนสามารถตรวจลกษณะการเตนของชพจรได 3 แบบ คอ 1) แบบลอย (浮 ฝ) เปนการสมผสชพจรโดยใชปลายนวสมผสเพยงเบา ๆ จะพบการเตนของชพจร 2) แบบกลาง (中 จง) เปนการสมผสชพจรโดยใชปลายนวสมผสกดลงจนถงระดบกลามเนอโดย

ไมลกและไมตนจนเกนไป จะพบการเตนของชพจร 3) แบบจม (沉 เฉน) เปนการสมผสชพจรโดยใชปลายนวกดแรงจนใกลจะถงกระดก จะพบการ

เตนของชพจร

รปท 8-2 แสดงระดบการเตนของชพจรทตรวจพบในแตละระดบ

Page 159

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 152

เบา

กลาง หนก

指压 แรงกดของนว

รปท 8-3 แสดงแรงกดของนวในแตละระดบ ชพจรทง 3 ตาแหนงของขอมอแตละขางสามารถตรวจสอบอวยวะภายในของรางกายได ดงน

ตาแหนง ขอมอ ตาแหนงของอวยวะภายใน ชน ซาย หวใจ และเยอหมหวใจ ขวา ปอด และทรวงอก

กวน ซาย ตบ ถงนาด และกระบงลม

ขวา มาม กระเพาะอาหาร และบรเวณชองทองตงแตลนปไปจนถงสะดอ

ฉอ ซาย ไตและกระเพาะปสสาวะ ทองนอยตงแตใตสะดอลงไป รวมถงเอว และแขนขา ขวา ไตและมงเหมน (命门) บรเวณเอวและทองนอยตงแตใตสะดอลงไป รวมถง

แขนและขา

ถงแมแพทยจนไดสะสมประสบการณมากมายจากการตรวจชพจร โดยการกาหนดตาแหนงของอวยวะแบบน แตตามหลกวทยาศาสตรยงตองมการศกษาวจยใหมากขน

4.2 วธการตรวจวนจฉยโรคโดยการตรวจชพจร แพทยจนททาการตรวจวนจฉยโรคโดยวธน ตองอาศยสมาธและจตใจทสงบนง กาหนดลม

หายใจเขาออกสมาเสมออยางเปนธรรมชาต โดยนวมอทสมผสชพจรของผปวยตองมจงหวะการกดเบา

หนกและแรงทถกตอง การตรวจชพจรจาเปนตองใหผปวยนงพกสกคร เพอใหจตใจสงบกอนและไมมสงใดมารบกวน

จงจะสงผลใหตรวจพบชพจรทแทจรงไดมากขน ในระหวางการตรวจชพจร ใหผปวยนงตวตรงในทาทสบาย

ยนแขนออกมาในลกษณะหงายฝามอขน โดยวางแขนบนโตะใหอยในระดบเดยวกบตาแหนงหวใจ ในการ

วนจฉยโรคแตละครงควรใชเวลาไมตากวา 1 นาท เพอใหแพทยจนมเวลาวนจฉยการเปลยนแปลงของชพจร

Page 160

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

153

ลกษณะชพจรของคนปกต คอ การหายใจเขาออกแตละครง ชพจรจะเตน 4~5 ครง หรอ 72~80 ครง/นาท ตาแหนงชพจรจะอยทกงกลาง ไมลอย ไมจม ไมยาว ไมสน จงหวะการเตนสมาเสมอ

ราบรน มแรงสมาเสมอทงตาแหนงชน กวน ฉอ เมอใชนวกดจมลงหาชพจรกยงมชพจรเตนอย การเปลยนแปลงของชพจรโดยธรรมชาตทเกยวของกบความเปลยนแปลงในรางกายและ

สงแวดลอม ชพจรของรางกายมการเปลยนแปลงเกยวของกบสภาพรางกาย สงแวดลอม อาย เพศ

ลกษณะภายนอก (อวนหรอผอม) ลกษณะการกนอย และอารมณจตใจ ทาใหเกดการเปลยนแปลงแตกตางกนทงสน เชน เดก ๆ หายใจเขาออกหนงครงชพจรจะเตนถง 7 ครง หนมสาวปกตการเตนของชพจรจะราบลนไมตดขด ผสงอายชพจรจะตงและแขง ผหญงเมอเปรยบเทยบกบผชาย ชพจรจะออนนมเลกเรว

กวาปกตเลกนอย หญงตงครรภชพจรจะลนและเรว คนอวนชพจรจะจมเลก คนผอมชพจรจะลอยใหญ

คนสงชพจรจะยาว คนเตยชพจรจะสน การออกกาลงกายหลงรบประทานอาหารและหลงดมแอลกอฮอล

ชพจรจะลนเรวมแรง ความหวจะทาใหชพจรออนนมไมมแรง คนทนงสมาธปฏบตธรรมชพจรจะออนนม เมอจตใจอารมณเปลยนแปลงชพจรกจะเปลยนแปลงตามไปดวย เชน ความโกรธ สงผล

กระทบตอตบ ชพจรจะตงเลก ความตกใจกลวทาใหชพจรเตนไมเปนจงหวะ เพราะฉะนน คนทอย

ระหวางกลว ตกใจ ดใจ หรอ เสยใจ ตนเตน เครยดมาก กงวล ทงหมดนทาใหชพจรเปลยนแปลงไปตาม

อารมณ เมออารมณกลบสภาวะปกตแลว ชพจรจะเตนกลบคนสปกต ฤดกาลทง 4 กมผลทาใหการเตน

ของชพจรเปลยนแปลงไป เชน ฤดใบไมผลทาใหชพจรตง ฤดรอนชพจรเตนใหญ ฤดใบไมรวงชพจรจะ

เตนเบาเลก ฤดหนาวชพจรจะจมแนน ระหวางกลางวนและกลางคนจะมการเปลยนแปลง กลางวนชพจร

จะลอยและแรง สวนกลางคนชพจรจะจมเลกชา สวนมากคนทอยเมองหนาวมกชอบรบประทานอาหาร

ประเภทปงยาง การเตนของชพจรจะจม แกรง ถาคนอยเมองรอน อากาศจะรอนอบอาว รขมขนจะ

ขยายตว ภายในและภายนอกกลามเนอจะผอนคลาย การเตนของชพจรจะเรวและออนนมกวาเลกนอย

นอกจากนนสาหรบนกกฬาหรอผทออกกาลงกายเปนประจา การเตนของชพจรจะชาและใหญ ซงถอเปน

การเตนของชพจรทปกต ดงนน ในการตรวจวดชพจรควรพจารณามลเหตตาง ๆ อยางรอบคอบ

ในการตรวจชพจร แพทยจนจะวางนวมอหางกนแคไหนนนขนอยกบแขนของผปวยวายาว

หรอสนและนวมอของแพทยจนเลกหรอใหญ ถาแขนของผปวยยาวหรอนวมอของแพทยจนเลก ใหวาง

นวทงสามหางกนเลกนอย ถาแขนของผปวยสนหรอนวมอของแพทยจนใหญ ใหวางนวทงสามชดกน

เลกนอย สวนผปวยเดกไมสามารถแบงออกเปน 3 ตาแหนงเหมอนกรณทว ๆ ไป แพทยจนตองทาการ

ตรวจชพจรโดยใชนวสมผสเพยง 1 นว อาจเปนนวหวแมมอหรอนวชกได แพทยจนททาการตรวจชพจร ตองวางนวมอทงสามควาลงเพอสมผสหาชพจรของผปวย โดยลกษณะการสมผสแบงออกเปน 7 วธ ดงน

Page 161

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 154

1) แบบยก (จหวฝา举法) คอ วธการทแพทยจนใชนวมอกดเพยงเบา ๆ เพอสมผสการเตนของ

ชพจร วธนเรยกวา การสมผสชพจรแบบลอย

2) แบบกด (อนฝา按法) คอ วธการทแพทยจนใชนวมอกดโดยใชแรงมากกวาแบบยก กดจนถงเสนเอนหรอใกลกบกระดกเพอสมผสการเตนของชพจร วธนเรยกวา การสมผสชพจรแบบจม อกวธ

หนงทแพทยจนใชนวกดโดยใชแรงปานกลาง กดจนถงกลามเนอ เพอสมผสการเตนของชพจร วธน

เรยกวา การสมผสชพจรแบบกลาง 3) แบบหา (สวนฝา寻法) คอ วธการทแพทยจนใชนวมอกดโดยใชแรงตงแตเบาจนถงหนกและ

แรงกดหาชพจรทงขอมอดานซายและขวา โดยกดทงตาแหนงชน กวน ฉอ พรอมกน แลวสลบกนหาชพจร

ทละตาแหนง จนกระทงพบตาแหนงทชพจรเตนชดเจนทสด

4) แบบเคลอน (สวนฝา循法) คอ วธการทแพทยจนใชนวมอกดหาการเคลอนไหวไปมา ทงขนและลงไปตามแนวแขน เพอดวาการเตนของชพจรเปนลกษณะยาวหรอสน แกรงหรอพรอง

5) แบบถไปมา (ทยฝา推法) คอ วธการทแพทยจนใชนวมอสมผสถไปมาตามแนวเสนของชพจร โดยสมผสเพยงเบา ๆ เพอดลกษณะการเตนของชพจรวาเรวหรอชา มแรงมากหรอนอย

6) แบบกดรวม (จงอนฝา总按法) คอ การทแพทยจนใชนวมอกดแรงหรอเบาพรอมกน ทงสามนว หรอกดแตละนวแรงตางกนในตาแหนงชน กวน ฉอ เพอดลกษณะการเตนของชพจรวาลอยหรอจม

หรอมการเปลยนแปลงอยางไร

7) แบบสมผสทละจด (ตนเจน单诊) คอ วธการทแพทยจนใชนวมอกดสมผสสลบกนเพยงครงละ 1 นว โดยกดทละจดในตาแหนงชน กวน ฉอ เพอสมผสการเตนของชพจรในแตละตาแหนงวามการ

เปลยนเเปลงอยางไร

4.3 ลกษณะของชพจร ลกษณะของชพจรทงหมดแบงออกเปน 28 แบบ แตละแบบใชประกอบการวนจฉยโรคตาง ๆ

ดงน 1) ฝมาย (浮脉): ชพจรลอย

ลกษณะของชพจร: การเตนของชพจรอยใกลกบผวหนงดานบนเหมอนไมเบาลอยบนผวนา เมอใชนวสมผสชพจรเบา ๆ กสามารถพบการเตนของชพจรได แตถากดแรงกลบไมพบ

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยโรคทเกดจากภายนอก หรอหยางพรอง

ภายใน แตความรอนเทยมลอยอยภายนอก ดงน (1) ถาผปวยถกสภาวะอากาศภายนอกมากระทบ อาจกอใหเกดโรคตาง ๆ ได เพราะภมตานทาน

ตอสกบแรงกระทบภายนอก ฉะนนชพจรกจะลอย

Page 162

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

155

ชพจรลอยกระจาย

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

การเตนของชพจรเบาเหมอนไมเบาลอยบนผวนา

(2) คนปกต เมอสมผสอากาศรอน ทาใหหยางชลอยขน ชพจรจะลอยและเรว (3) ผปวยโรคเรอรง รางกายออนแอ ชพจรจะลอยไมมแรง (4) ผปวยหนกจนหยางชจะหลดลอย ชพจรจะลอยไมมแรงยดเหนยว

รปท 8-4 แสดงลกษณะของชพจรแบบฝมาย

2) ซานมาย (散脉): ชพจรลอยกระจาย ลกษณะของชพจร: ชพจรลอยใหญ ไมมแรง แตกกระจาย กดแรงจะไมพบชพจร จงหวะ

การเตนไมสมาเสมอ เดยวมแรง เดยวไมมแรง เปรยบเหมอนดอกเหมยลอยอยในอากาศ

รปท 8-5 แสดงลกษณะของชพจรแบบซานมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวกบพลงชทสญเสยไปมาก สารจาเปนในอวยวะ

ภายใน (脏腑 จงฝ) ใกลจะหมดสน ผปวยทมการเตนของชพจรในลกษณะนมกจะมอาการโรคหนก

เรอรง

ชพจรลอย

กระดก

ผวหนง

Page 163

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 156

ชพจรลอยใหญ ชวงกลางวางเปลา

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

3) โควมาย (芤脉): ชพจรลอยใหญแตชวงกลางวางเปลา ลกษณะของชพจร: ชพจรลอยใหญแตชวงกลางวางเปลา การสมผสชพจรจะรสกเหมอนกด

หลอดของตนหอม นวสมผสแลวชพจรจะลอยใหญนม กดแรงลงไปรสกพบเพยงผนงหลอดเลอด

รปท 8-6 แสดงลกษณะของชพจรแบบโควมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนสวนมากมกพบในผปวยทตกเลอดเฉยบพลน สญเสยเลอด

และนาในรางกาย ทาใหเลอดในรางกายลดลงอยางมากและในหลอดเลอดมเลอดไมเพยงพอ ทาใหรสก

เหมอนหลอดเลอดวางเปลา หรอเกดจากรางกายเสยนามาก เชน อาเจยนหรอทองเสยอยางรนแรง ทาให

เลอดขาดนาหลอเลยง อนของเลอดไมสามารถควบคมหยางช หยางชจะหลดลอยกระจาย

4) เฉนมาย (沉脉): ชพจรจม ลกษณะชพจร: เมอใชนวสมผสชพจรเบา ๆ จะไมพบ ตองกดลกใตบรเวณเสนเอนจงจะพบ

การเตนของชพจร

รปท 8-7 แสดงลกษณะของชพจรแบบเฉนมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยกลมอาการโรคทเกดอยภายในเปนหลก

หากการเตนของชพจรจมและมแรงมกจะเกยวกบโรคแกรง ถาอวยวะตนทง 5 (五脏 อจง) กบอวยวะกลวงทง 6 (六腑 ลวฝ) พรองหรอออนแอ ชพจรจะจมและไมมแรง

ชพจรจม กระดก

ผวหนง

หายใจ 1 ครง

Page 164

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

157

กระดก

ผวหนง

ชพจรจมลก

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

คนทรางกายแขงแรง ไมมโรคภยไขเจบ กสามารถพบชพจรจมได เชน คนอวนมกลามเนอ

ไขมนหนา ชพจรจะอยลก หรออาจขนกบสภาพภมอากาศ เชน คนในประเทศทมอากาศหนาวเยน

มกจะมชพจรจม นอกจากนยงมคนทมชพจรทง 2 ขางจมเลก แตรางกายไมมโรค เรยกวา “ลวอนมาย (六阴脉)” พบไดมากในคนทไมออกกาลงกาย ซงถอวาเปนชพจรของคนปกต

5) ฝมาย (伏脉): ชพจรจมลกกวาเฉนมาย ลกษณะชพจร: ชพจรจมลกกวาเฉนมาย ตองใชนวกดถงบรเวณกระดก การจบหาชพจร

ลกษณะนเปนการสมผสไดยาก คลายกบหลบซอนอย บางครงไมชดเจน

รปท 8-8 แสดงลกษณะของชพจรแบบฝมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยโรคทเกดจากกลมอาการภายใน หรอเกดจากโรคททาใหรางกายเจบปวดอยางรนแรง หรอ โรคลมชก หมดสต

6) เหลามาย (牢脉): ชพจรจมตงแนน ลกษณะชพจร: ชพจรจมแนนใหญ ตงและยาว ใชนวแตะเบา ๆ จะไมเจอการเตนของชพจร

กดลกจงจะเจอชพจรแขงดานอยกบท

รปท 8-9 แสดงลกษณะของชพจรแบบเหลามาย การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยโรคกลมอาการเยนภายในทมสาเหตจาก การอดกน ทาใหชและเลอดไหลเวยนไมสะดวก ในเลอดมของเสยมาก เกบสะสมเปนเวลานาน กอตว เปนกอน เชน เปนเนองอก หรอเปนไสเลอน

ชพจรจมตงแนน

หายใจ 1 ครง

Page 165

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 158

ชพจรเตนชา

7) ฉอมาย (迟脉): ชพจรเตนชา ลกษณะของชพจร: ชพจรเตนชา การหายใจเขาออก 1 ครงจะมการเตนของชพจร 3~4 ครง

(นอยกวา 60 ครง/นาท) โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

รปท 8-10 แสดงลกษณะของชพจรแบบฉอมาย การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยทเปนโรคเยนทมสาเหตจากความเยนปดกน

ทาใหหยางชตดขด การไหลเวยนไมคลอง รางกายขาดความอบอน ถาชพจรเตนชามแรง จะเกยวกบโรคกลมอาการเยนแกรง ถาชพจรเตนชาไมมแรงจะเกยวกบโรคกลมอาการเยนพรอง นอกจากนยงมกลมอาการโรคทพบไดอก คอ โรครอนซอนภายใน หยางชถกปดกนไมกระจาย เชน กระเพาะอาหารอกเสบ ลาไสอกเสบ ความรอนอดกนภายใน ธาตแขงถายไมออก แนนทอง มอเทาเยน

ชพจรเตนชา และยงพบไดในภาวะปกตของนกกฬา ซงชพจรจะเตนชาอยางสมาเสมอ หรอคนปกตเมอนอนหลบ ชพจรกจะเตนชาเชนกน

8) หวนมาย (缓脉): ชพจรเตนเชองชา ลกษณะชพจร: ชพจรเตนเชองชาเปนจงหวะ พบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

แบงเปน 2 แบบ คอ (1) ชพจรเตนเชองชาเปนจงหวะอยางสมาเสมอ การหายใจเขาออก 1 ครง เตน 4 ครง

(60~70 ครง/นาท) ลกษณะของชพจรแบบนถอวาเปนชพจรทปกต (2) ชพจรเตนเชองชาเปนจงหวะและออนไมมแรง สวนมากพบในผปวยทเปนโรคเกยวกบ

มามพรอง ชกบเลอดไมเพยงพอ ชพจรดงกลาวเกยวกบโรคทเกดจากความชนปดกน ทาใหหยางช

ตดขด เลอดไหลเวยนชาลง ชพจรเตนเชองชา

รปท 8-11 แสดงลกษณะของชพจรแบบหวนมาย

หายใจ 1 ครง

หายใจ 1 ครง

Page 166

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

159

ชพจรเตนเรว

ชพจรเตนเรวกวาสมาย

9) สมาย (数脉): ชพจรเตนเรว ลกษณะของชพจร: ชพจรเตนเรว การหายใจเขาออก 1 ครง ชพจรเตน 5~6 ครง (มากกวา

90 ครง/นาท) โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

รปท 8-12 แสดงลกษณะของชพจรแบบสมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนสวนมากมกพบในผปวยโรคเกยวกบความรอนสง (อาจพบอาการพรองในผปวยบางราย) แบงเปน 2 แบบ คอ

(1) ถาชพจรเตนเรวมแรง จะเกยวของกบโรครอนแกรง ความรอนจะสงจด (2) ถาชพจรเตนเรวไมมแรง จะเกยวของกบโรครอนเทยม ในกรณของคนปกตระหวางออกกาลงกาย หรอจตใจอารมณแปรเปลยน ตนเตน ชพจรจะ

เตนเรว การหายใจเขาออก 1 ครง ชพจรจะเตนเรวประมาณ 6 ครง (ประมาณ 110 ครง/นาท) สวนเดกทารก การหายใจเขาออก 1 ครง ชพจรจะเตนประมาณ 7 ครง (120 ครง/นาท) ซงถอวาเปนปกต

10) จมาย (疾脉): ชพจรเตนเรวกวาสมาย ลกษณะของชพจร: ชพจรลกษณะนจะเตนเรวกวาสมาย การหายใจเขาออก 1 ครง ชพจร

เตนมากกวา 7 ครง โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

รปท 8-13 แสดงลกษณะของชพจรแบบจมาย

การวนจฉย: ชพจรลกษณะนสวนมากพบในผปวยโรคทเกดจากหยางแกรง ความรอนขนสงมาก ทาใหสญเสยอนช (ธาตนา) ถาชพจรพรองออนไมมแรง แสดงวาหยางชของรางกายจะสญสนไป

11) หงมาย (洪脉): ชพจรใหญมพลง ลกษณะของชพจร: ชพจรลอยกวางใหญ มาแรงไปออน มาใหญไปยาว การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนสวนมากเกยวกบความรอนในรางกายสงมาก ทาใหหลอด

เลอดขยาย ถาผปวยเปนโรคเรอรงและพบลกษณะการเตนของชพจรลอยใหญ แสดงวาโรคนนจะเปน

หายใจ 1 ครง

หายใจ 1 ครง

Page 167

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 160

2 มม.

ชน กวน ฉอ

หนกขน ในกรณทอากาศรอน คนทรางกายแขงแรงปกตอาจตรวจพบชพจรลอยใหญและเตนสมาเสมอ

การเตนของชพจรขนและลงทงสงใหญและยาว ความกวางของชพจรใหญกวาปกต

รปท 8-14 แสดงลกษณะของชพจรแบบหงมาย

12) ซมาย (细脉): ชพจรเลก ลกษณะของชพจร: ชพจรเลกเหมอนเสนไหมหรอเสนดาย การสมผสรสกถงการเตนชดเจน

ถงแมวากดลงไปกยงสมผสไดไมขาดหาย

ความกวางของชพจรเลกกวาปกต

รปท 8-15 แสดงลกษณะของชพจรแบบซมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนสวนมากเกยวของกบโรคทเกดจากชและเลอดพรอง ดงน (1) ทงชและเลอดพรอง เปนโรคปวยเรอรงทาใหรางกายออนแอ (2) รางกายออนแอและกระทบความหนาวเยน ทาใหหลอดเลอดหดตว ตงแนน มอาการ

เจบปวดตามรางกาย ชพจรจงตงเลกแนน

จงหวะการเตนขน ชพจรจะแรงใหญมพลงมาก

จงหวะการเตนลง ชพจรจะออนเบาเลกนอย

หายใจ 1 ครง

2 มม.

ชพจรเตนเลยตาแหนงชน กวน ฉอ

Page 168

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

161

ชน กวน ฉอ

ความยาวของชพจรไมถงตาแหนง

ชน กวน ฉอ

(3) ความชนอดกนหลอดเลอด ทาใหชและเลอดไหลเวยนไมสะดวก มอาการปวดเมอย

กลามเนอชพจรจงเลกและเชองชา 13) ฉางมาย (长脉): ชพจรยาว

ลกษณะชพจร: เมอใชนวสมผสชพจรแลว ชพจรจะเตนยาวเลยตาแหนงชน กวน ฉอ

รปท 8-16 แสดงลกษณะชพจรของแบบฉางมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนสวนมากเกยวของกบกลมอาการของโรคหยางแกรง หรอกลมอาการรอนแกรงปะทะกบภมตานทานโรคแกรงซงมความแกรงทงค ทาใหชพจรยาว ถาชพจรใหญยาวและเรว แสดงวาพษรอนอยภายในมาก อยางไรกตามชพจรยาวกยงพบไดในคนปกต เชน คมภรซเวน

《素问》มายเอยวจงเหวยลน《脉要精微论》กลาววา “ชพจรยาวกคอชแกรง ในคนปกตทมชและเลอดแขงแกรง พลงชของรางกายจะเตมเปยมและพลงชของชพจรมสวนเกน ทา ใหชพจรเตนเกน

ตาแหนงชน กวน ฉอ และชพจรมลกษณะยาว ออนนม เตนสมาเสมอ มพลง แสดงวารางกายแขงแรง

สวนในผสงอายทรางกายแขงแรงปกต ถาชพจรทตาแหนงฉอของมอทงสองขางยาวและลนแกรง

สวนมากจะอายยนยาว ฉะนนชพจรยาวกจะเกยวกบชและเลอดเตมอม พลงชหมนเวยนไมมการ

ตดขด” 14) ตวนมาย (短脉): ชพจรสน

ลกษณะชพจร: การเตนของชพจรจะสนกวาปกต ปรากฏอยทตาแหนงชนและกวน สวนมาก

จะไมพบทตาแหนงฉอ รปท 8-17 แสดงลกษณะของชพจรแบบตวนมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวของกบพลงชในรางกายทผดปกต

ชพจรเตนเลยตาแหนงชน กวน ฉอ

Page 169

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 162

การเคลอนไหวของชพจรตาและออน ความกวางของชพจรเลกกวาปกต

ความยาวของชพจร ไมถงตาแหนงฉอ

ชน กวน ฉอ

ความยาวของชพจรไมถงตาแหนงฉอ ลกษณะของชพจรเตนออนนม

(1) ถาสนมแรง จะเกยวกบชตบ ลมเลอดอดกน หรออาหารตกคาง ทาใหชและเลอด ไหลเวยนตดขด

(2) ถาสนไมมแรง จะเกยวกบพลงชสญเสย ทาใหพลงชไมมแรงผลกดนการหมนเวยนของเลอด 15) ซวมาย (虚脉): ชพจรพรองไมมแรง

ลกษณะของชพจร: การเตนของชพจรจะออนนมมาก เมอใชนวกดเบา การเตนของชพจรจะไมมแรง ถากดแรง การเตนของชพจรจะวางเปลา ซวมายเกยวของกบชพจรทงหลายทไมมแรง ซง

แบงเปน 2 แบบ ไดแก

(1) ชพจรใหญไมมแรง เชน โควมาย ซานมาย เปนตน (2) ชพจรเลกไมมแรง เชน หรมาย รวมาย เหวยมาย เปนตน

รปท 8-18 แสดงลกษณะของชพจรแบบซวมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะน จะเกยวของกบกลมอาการชและเลอดพรอง ถาเตนชาไมม

แรง จะเกยวกบหยางพรอง ถาเตนเรวไมมแรง จะเกยวกบอนพรอง 16) รวมาย (弱脉): ชพจรออนนมและจมเลก

ลกษณะของชพจร: ชพจรทงออนนมและจมเลก ตองใชนวกดแรงลกจงจะพบการเตนของ

ชพจร เลกไมมแรง

ปกต

พรองไมม

หายใจ 1 ครง

2 มม.

Page 170

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

163

ชพจรออนนมและจมลก

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

ชพจรเลกกวาซมาย และออนนม

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

2 มม.

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยโรคทเกยวกบหยางชพรอง หรออาจจะ

พรองทงชและเลอด เพราะเลอดในหลอดเลอดไมเพยงพอ การผลกดนหยางชไมมแรง สวนมากพบใน

ผปวยโรคทเกยวกบกลมอาการพรอง ปวยเรอรงมานาน

รปท 8-19 แสดงลกษณะของชพจรแบบรวมาย

17) เหวยมาย (微脉): ชพจรเลกกวาซมายและออนนม ลกษณะของชพจร: ชพจรเลกกวาซมายและออนนม ไมมแรง บางครงสมผสได บางครง

สมผสไมได รปท 8-20 แสดงลกษณะของชพจรแบบเหวยมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวของกบสภาวะอนหยางชและเลอดพรองมาก ๆ

พลงขบเคลอนไมมแรง หรอโรคปวยเรอรงมานาน ภมตานทานตา พลงชใกลจะหมดสน ถาเปนภาวะ

วกฤต มกจะเกยวของกบหยางชหมดอยางเฉยบพลน 18) สอมาย (实脉): ชพจรแกรง

ลกษณะของชพจร: การเตนของชพจรเตมอมมแรงและมพลงไมวาจะกดเบาหรอกดแรง สอ

มายเกยวของกบชพจรทงหลายทมแรง การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวของกบโรคแกรง ดงน

ชพจรเลกมากกวาปกต

Page 171

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 164

2 มม.

การไหลเวยนของชพจรลน

หายใจ 1 ครง

(1) ผปวยโรคแกรงและภมตานทานไมพรอง ภมตานทานกบสาเหตของโรคจะตอตานกน ทาใหชและเลอดพงแรง ชพจรจะแนน

(2) ถาชพจรลอยและแรง สวนมากจะเกยวของกบโรครอนแกรง (3) ถาชพจรจมชาและแกรง จะเกยวของกบโรคเยนแกรง (4) ถามอาการปวยเปนระยะเวลานาน จะพบชพจรแบบน สวนมากอาการจะหนก เกยวกบ

หยางชจะหลดลอย แตทงนตองวนจฉยควบคไปกบอาการอน ๆ ดวย (5) ชพจรแกรงสามารถพบไดในคนปกต โดยมลกษณะการเตนสมาเสมอ แกรง นมนวล

แสดงวามพลงชมากกวาคนปกตทวไป ทาใหหลอดเลอดเตมอม พลงชแขงแกรง ตาแหนงชน กวน ฉอ

ทมอทง 2 ขางจะแกรงและใหญเรยกวา “ลวหยางมาย (六阳脉)” ซงเปนลกษณะพเศษ

ชพจรแนนใหญ ความกวางของชพจรใหญ

รปท 8-21 แสดงลกษณะของชพจรแบบสอมาย

19) หวามาย (滑脉): ชพจรลน ลกษณะของชพจร: การเตนของชพจรราบรนไมตดขด เมอใชนวสมผสแลวจะลนเหมอน

สมผสไขมก โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

รปท 8-22 แสดงลกษณะของชพจรแบบหวามาย ชพจรลนเหมอนสมผสไขมก

Page 172

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

165

หายใจ 1 ครง

ฝดเหมอนมดขดไมไผ

ชน กวน

ฉอ

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวของกบโรคทมเสมหะ อาหารไมยอยตกคาง ความรอนแกรงตาง ๆ มไขสงกระทบกบเลอด ทาใหการหมนเวยนของเลอดเรวกวาปกต ถาพบหวามายใน

หญงวยเจรญพนธทมรางกายปกตและประจาเดอนขาด อาจแสดงวากาลงตงครรภได ถาชพจรลนและชา

เตนสมาเสมอ สวนมากเปนชพจรปกตของวยรน 20) ตงมาย (动脉): ชพจรสนสะเทอน

ลกษณะของชพจร: สวนมากพบการเตนของชพจรทตาแหนงกวน มทงชพจรลน เรว สน ชพจรทง 3 อยางปรากฏพรอมกน โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน คมภรมายจง 《脉经》กลาววา “ตงมายพบเฉพาะทตาแหนงกวน ไมพบทตาแหนงชนและตาแหนงฉอ เปรยบเหมอน เมลดถวเขยวทเตนสนสะเทอนในชพจร”

ชน กวน ฉอ

รปท 8-23 แสดงลกษณะของชพจรแบบตงมาย

การวนจฉยโรค: สวนมากจะพบในผปวยทเคยประสบเหตการณทตกใจสดขด กลวสดขด

หรอรางกายเจบปวดมาก ๆ สงผลใหชแตกซาน การบาดเจบภายในหรอรางกายถกกระทบกระเทอน จะเกยวกบชตบ อนกบหยางปะทะกนกอใหเกดผลตามมา

21) เซอมาย (涩脉): ชพจรฝด ลกษณะชพจร: ชพจรทงเลกและชา ไปมาฝดไมราบรน ชพจรเตนแรงไมสมาเสมอ เมอใชนว

สมผสจะรสกฝดเหมอนกบใชใบมดเลกไปขดไมไผ

รปท 8-24 แสดงลกษณะของชพจรแบบเซอมาย

การเตนของชพจรชาเลกและสน ไมราบรน

Page 173

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 166

หายใจ 1 ครง

ตงเหมอนสมผสสายขม

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนเกยวของกบรางกายสญเสยอสจ เลอดนอย เสมหะหรอ

อาหารตกคางภายใน ชตบ ลมเลอดอดกนตาง ๆ ถาชพจรฝดมแรง จะเกยวของกบโรคแกรง ถาชพจรฝดไมมแรงจะเกยวของกบโรคพรอง

22) เสยนมาย (弦脉): ชพจรตง ลกษณะชพจร: การเตนของชพจรจะตงและยาวเหมอนสมผสสายขม เมอใชนวสมผสจะพบ

ไดงายและชดเจนเปนเสนตรง

การวนจฉยโรค: (1) ผปวยโรคตบ โรคถงนาด โรคเจบปวดตาง ๆ หรอมเสมหะกบสารนาตกคางในรางกาย (2) ผปวยโรคเกยวกบกลมอาการเสนลมปราณตบ มสาเหตเกดจากสภาวะความหนาวหรอ

ความรอนกระทบกบตบ หรอมเสมหะสะสมอยภายใน อารมณทงเจดไมปกต หรอความเจบปวดตาง ๆ

ทงหมดนทาใหชของตบไมสามารถผอนคลาย การกระจายและระบายไมคลอง ระบบชของตบ ไมครอบคลมเสนเลอด เสนเอนจะตงแนน ชกบเลอดไมเกบกก การหดขยายของหลอดเลอดไมปกต ทาใหพลงขบเคลอนโดนรดแนน เกดชพจรตงแนนขนมา

(3) โรคทรายแรง จะพบชพจรตง เหมอนจบอยบนคมมด เมอใชนวสมผสจะรสกทงคมและ

แขงแสดงวาเวยช (胃气) ใกลจะหมดสน (4) การเปลยนแปลงของฤดกาล จะมสวนเกยวของกบการเปลยนแปลงของชพจร เชน

ปลายฤดหนาว หยางชกาลงจะลอยขน เมอถงตนฤดใบไมผล จงพบชพจรตงในคนปกต สาเหตเกดจาก

อากาศเปลยนแปลง (5) ถาพบในวยกลางคนทรางกายแขงแรง ชพจรตงถอวาเปนปกต สวนในผสงอายชพจรจะม

ลกษณะตงแขง เพราะอสจและเลอดจะเสอมพรองตามธรรมชาต ในกรณนกถอวาเปนปกต แพทยจน

จตนซ (朱丹溪) กลาวไววา “ชพจรขาดสารนากไมออนนม ถาอายเลย 40 ปขนไป อนชจะเหลอเพยง

ครงเดยว เพราะเหตนเมอคนเราอายมากขน อสจและเลอดจะลดนอยลง หลอดเลอดขาดสารนา หลอเลยง ทาใหความออนนมของชพจรนอยลงหรอแขงดานขน เหลานลวนเกดจากสภาพรางกาย เสอมถอย ไปตามธรรมชาต”

ชพจรเปนเสนตรง รปท 8-25 แสดงลกษณะของชพจรแบบเสยนมาย

Page 174

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

167

ความตงเปรยบเหมอนหนงกลอง

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

ชพจรเตนตงแนนกระชนเหมอนเชอกหมนเปนเกลยว

หายใจ 1 ครง

(6) ชพจรตง ลน ออน เบา และเปนเสนตรง มกพบในคนปกต หรอผปวยทเปนโรคไม

รายแรง 23) จนมาย (紧脉): ชพจรตงแนน

ลกษณะชพจร: ชพจรตงแนนกระชนเหมอนเชอกหมนเปนเกลยว เมอใชนวกดทงซายและขวาเหมอนมแรงตานกลบ ตงและมแรงมากกวาเสยนมาย โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคท

แตกตางกน

รปท 8-26 แสดงลกษณะของชพจรแบบจนมาย การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะน มกเปนโรคกลมอาการเยนแกรง เนองจากความเยน

กระทบกบรางกาย ทาใหหลอดเลอดหดตว เสนหลอดเลอดแนนหนากระชนมากขน กอใหเกดอาการ

เจบปวด ปวดเมอย อาหารไมยอยตกคาง 24) เกอมาย (革脉): ชพจรลอยตง

ลกษณะของชพจร: การเตนของชพจรจะลอยตงแนน เมอกดแรงชวงกลางจะวางเปลา ชวงนอกแขงเปรยบเหมอนความตงของหนงกลอง เมอใชนวสมผสชพจรแลว มความรสกวาชพจร ตงแนนมากคลายกบเสยนมาย แตพอกดแรงลงไปถงหลอดเลอด สวนกลางจะวางเปลา หลอดเลอด จะแขงกวาโควมาย

รปท 8-27 แสดงลกษณะของชพจรแบบเกอมาย

ชพจรลอยตง

Page 175

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 168

หายใจ 1 ครง

กระดก

ผวหนง

หายใจ 1 ครง หายใจ 1 ครง

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยภาวะไตพรอง จงและเลอดพรอง อสจไม

เกบกก ภมตานทานไมแขงแรง มกจะพบในผปวยทขาดเลอด เสยเลอด สญเสยอสจมาก สตรตกเลอด

สตรมครรภแทงบตร หรอประจาเดอนมามาก 25) หรมาย (濡脉): ชพจรลอยออน

ลกษณะชพจร: ชพจรลอยออนนมเลกไมมแรง เหมอนกบเกสรดอกไมลอยอยบนนา ใชนวสมผสเบา ๆ จะมชพจรเตน กดหนกเกนไปจะไมชดเจน

รปท 8-28 แสดงลกษณะของชพจรแบบหรมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกพบในผปวยกลมอาการพรอง รางกายออนแอ ความชน

อดกน สวนมากจะพบในสตรทมประจาเดอนมาก ตกเลอด เลอดไหลไมหยด หรอกะปรดกะปรอย

เหนดเหนอย ออนเพลยงาย ในเพศชายทสญเสยอสจมาก หรอทองเสยเรอรง ชพรอง เหงอออกงาย

เหนอยหอบ หายใจสน 26) เจยมาย (结脉): ชพจรเตนชาและจงหวะหยดไมแนนอน

ลกษณะของชพจร: ชพจรจะเตนชากวาปกต ไมสมาเสมอ เตนแลวหยด จงหวะไมแนนอน

โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

รปท 8-29 แสดงลกษณะของชพจรแบบเจยมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวกบอนแกรง ชตบ เพราะชกบเลอดคงและเสมหะ

หรออาหารตกคาง ความเยนปดกนระบบเสนลมปราณ (经络 จงลว) ทาใหพลงหยางชของหวใจถกปดกนเลอดไหลเวยนไมคลอง การเตนของชพจรจะชาและฝดแตมพลง ถาชพรองกบเลอดนอย ทาใหการเตน

ของชพจรชาฝดไมมแรง มจงหวะหยดไมแนนอน

ชพจรลอยออนนมเลกไมมแรง

ชพจรเตนชา จงหวะหยดไมแนนอน

Page 176

การตรวจวนจฉยโรคดวยศาสตรการแพทยแผนจน

169

หายใจ 1 ครง หายใจ 1 ครง

หายใจ 1 ครง หายใจ 1 ครง

27) ใตมาย (代脉): ชพจรเตนชา มจงหวะหยดแนนอน ลกษณะของชพจร: ชพจรเตนชาและออน ชพจรออนกวาเจยมาย มจงหวะหยดแนนอนและ

นานกวา บางครงเตนออน บางครงเตนเรว หรอเตนชาไมสมาเสมอ โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอก

โรคทแตกตางกน

รปท 8-30 แสดงลกษณะของชพจรแบบใตมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวของกบจงช (脏气) คอ พลงชของอวยวะตนภายใน (จง) ทง 5 ออนแรงมาก ชกบเลอดพรองทาใหมายช (脉气) หมนเวยนไมสมาเสมอ มการหยดเตนสกพก แลวจงกลบมาเตนใหม สามารถพบในผปวยโรคเหนบชา อาการเจบปวดตาง ๆ เกยวกบ

อบตเหตบอบชา หรอเกยวกบอารมณทงเจดแปรเปลยนอยางมาก เหตของโรคตาง ๆ เหลานทาใหชปดกน

การหมนเวยนของเลอดตดขด หากพบเจยมายหรอใตมาย โรคเหลานสวนมากจะพบในผปวยทมความ

ผดปกตของหวใจ 28) ชมาย (促脉): ชพจรเตนเรว มจงหวะหยดไมแนนอน

ลกษณะของชพจร: ชพจรเตนเรวกวาปกต ไมสมาเสมอ เตนแลวหยด จงหวะหยดไมแนนอน

โดยพบไดทง 3 ระดบ ซงบงบอกโรคทแตกตางกน

รปท 8-31 แสดงลกษณะของชพจรแบบชมาย

การวนจฉยโรค: ชพจรลกษณะนมกเกยวของกบโรคความรอนกบหยางชแกรง เปนสาเหต

ของโรคหยางแกรงรนแรง พลงความรอนเผาผลาญมาก ผลกดนใหเลอดวงเรว ทาใหอนชของเลอด

นอยลง ชในหวใจถกทาลาย เลอดไหลเวยนตดขดไมสามารถเชอมตอกน ชพจรจะเตนเรวมแรงแลวหยด และจงหวะหยดเตนไมแนนอน

อกประเภทหนงคอ จงชกบอนชสญเสย ทาใหออนแอมาก พลงแหงชวตใกลจะสญสน ทาใหการหมนเวยนของชและเลอดตดขด ชพจรจะเตนเรวไมมแรง หยดไมสมาเสมอ

ชพจรเตนชาแลวหยด มจงหวะแนนอน

ชพจรเตนเรว เตนแลวหยด

จงหวะหยดไมแนนอน

Page 177

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 170

บทท 9 การวเคราะหกลมอาการโรค

อาการ กลมอาการ และโรค อาการ (症 เจง) หมายถง อาการเจบปวยทแสดงออกหรอตรวจพบไดทางกายภาพ ใชเปน

ขอมลเพอการวนจฉยโรคแบบจน (เปยนเจง) กลมอาการ (证 เจง) หมายถง เปนการประมวลพยาธสภาพของโรคโดยรวม ณ เวลานนท

โรคไดดาเนนมาถงทาใหทราบตาแหนงของโรค คณลกษณะของโรค สาเหตของโรค และแนวโนมของโรค อนงใหสงเกตวาอาการนเปนการสรปถงภาวะรวม ๆ ตอปจจยเปนเหตใหเกดอาการเจบปวย

และปฏกรยาตอบสนองตอโรคทงสองดาน กอนจะไดผลสรปนนตองผานกระบวนการวเคราะหประมวล

อาการอน ๆ บวกกบปจจยทางสงแวดลอม สภาพจตใจและปจจยอน ๆ ในขณะนน ๆ ดวย โรค (病 ปง) หมายถง รปแบบของอาการเจบปวยทมการดาเนนไปตงแตตนจนจบ เปน

ลกษณะภาพรวมในกลมคนทเจบปวยดวยโรคเดยวกน นอกจากอาการเจบปวยทแสดงออกทางคลนกจะม

รปแบบพนฐานอาการเดยวกน เรายงสามารถคาดการณลวงรถงอาการเจบปวยทแสดงออกในแตละชวงเวลา

ของพยาธสภาพทกาลงดาเนนไปหรอยอนกลบ สงนเองทแพทยจนนามาใชวนจฉย (เปยนเจง) หรอ วเคราะหกลมอาการเพอเปนแนวทางการรกษา

การเปยนเจงของแพทยจนมกเนนเหตปจจยกอโรคกบปฏกรยาของรางกายทตอบสนองตอ

โรคในขณะนน ๆ จงเปนทมาของ โรคชนดเดยวกน รกษาตางกน เพราะปฏกรยาตอบสนองตอโรคของ

แตละคนตางกน โรคตางชนดกนวธการรกษาเปนแบบเดยวกน เพราะปฏกรยาตอบสนองตอโรคมกลไก

การดาเนนของโรคแบบเดยวกน หากเราเขาใจกจะทราบวาทาไม โรคตางชนดกนจงมกลมอาการเดยวกน และ โรคชนดเดยวกนจงมกลมอาการตางกนได

เปยนเจง (辩证) หรอ การวนจฉยแยกกลมอาการ เปนกระบวนทางความคดในการวนจฉยใหทราบถงกลมอาการทครบถวนของอาการเจบปวย โดยจะตองอาศยทฤษฎพนฐานของศาสตรการแพทย

แผนจนเปนแนวทางชนาเพอใหไดมาถงขอมล (อาการทางคลนก) แลวทาการวเคราะห ประมวล กอนจะตดสนมลฐานของอาการปวย ณ เวลานน ๆ วาตาแหนงของโรค สาเหตของโรค และคณลกษณะของโรค

ใหออกมาเปนชอกลมอาการปวยดวยอาการชนดใด

Page 178

การวเคราะหกลมอาการโรค

171

กระบวนขนตอนทางความคดในการเปยนเจง (1) ตองใชการตรวจพนฐาน 4 ประการ (四诊 ซอเจน) เกบรวบรวมขอมลทกดานทเกยวของ

กบอาการเจบปวย ณ เวลานน (2) จบประเดนหลก (กลมอาการหลก อาการรอง อาการรวม) ทเกยวของโดยใชแนวทางชนา

จากทฤษฎความรพนฐานแพทยจนมาวเคราะหประมวลเพอเปยนเจง (3) เลอกใชวธการเปยนเจงชนดตาง ๆ เชน การวนจฉยแยก 8 กลมอาการหลก (八纲辨

证 ปากงเปยนเจง) (4) พจารณาจากอาการหลกของผปวยทมาพบแพทย เพอหาตาแหนงของโรคโดยอาศยการ

วนจฉยแยกกลมอาการอวยวะภายใน (脏腑辨证 จงฝเปยนเจง) 1. การวเคราะหโรคตามทฤษฏของชและเลอด

ความผดปกตของชและเลอดมความสมพนธกบอวยวะภายใน เพราะวาการสรางและการไหลเวยนของชและเลอดขนกบการทางานของอวยวะภายใน

1) โรคของกลมช (1) โรคของชพรอง (气虚 ชซว) เกดจากการทางานของอวยวะภายในนอยลง มอาการเวยน

ศรษะ สายตาพรา ไมอยากพด ออนเพลยไมมแรง เหงอออกเอง อาการเหลานจะเปนมากขนถามกจกรรม

การออกแรง ลนซด และชพจรแบบพรองหรอไมมแรง ชพจรทงสามตาแหนงและสามระดบลวนออนแรง สาเหตของพยาธสภาพ เกดจากเจบปวยเรอรง ทาใหรางกายออนแอ ผปวยสงอายรบประทาน

อาหารไมเพยงพอ มภาวะตงเครยดหรอทางานหนก การทไมอยากพด ออนเพลยไมมแรง เกดจากการขาด

ชในการตานทานโรค และการทางานของอวยวะภายในลดลง เวยนศรษะและสายตาพราจากชพรอง ทาให

ไมมแรงในการผลกดนเลอดตามปกต เลอดและชไมสามารถขนไปเลยงสมองและตาได เหงอออกเองเกด

จากขาดชในดานการดดรง ทาใหไมสามารถควบคมการเปดและปดของรขมขนได เนองจากการออกกาลง

ตองใชพลงงาน จงทาใหเหงอออกมากขน ลนซดเพราะชจากอาหารทจะขนไปเลยงลนไมพอ ชพจรแบบ

พรองเกดจากการออนแรงของชในการสงเลอดไปเลยง (2) โรคของชจมลงลาง (气陷 ชเซยน) เกดจากชพรองทาใหไมสามารถทาหนาทในการพยง

อวยวะตาง ๆ ไดเตมท สวนใหญเกดในตาแหนงกลางลาตวบรเวณทอง จงเรยกวา โรคของชสวนกลาง

จมลงลาง (ชของจงเจยวพรอง) อาการแสดง เวยนศรษะ ตาพรา ออนเพลยไมมแรง ความรสกแนนอดอดบรเวณทองสวนลาง

มการหยอนตวของทวารหนกหรอมดลก กระเพาะอาหารและไต ลนสจาง ชพจรเปนแบบพรอง

Page 179

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 172

สาเหตและพยาธสภาพ เหมอนชพรองแตเนองจากความสามารถในการพยงอวยวะลดลง จง

ทาใหเกดการหยอนตวของอวยวะตาง ๆ ทกลาวมา (3) โรคของชตดขด (气滞 ชจอ) เกดขนเมอชบางสวนในรางกายหรอชของอวยวะภายใน

เกดการเคลอนไหวชา อดตน อาการแสดง แนนอดอด และปวด สาเหตและพยาธสภาพ เกดจากอารมณไมพงพอใจหรอเกดปจจยทกอใหเกดโรค เชน เสมหะ

เลอดคง อาหารทไมยอย มพยาธอดตน และนว การไหลเวยนของชไมดทาใหเกดอดตน ซงเปนสาเหต

ใหเกดอาการอดอดและปวด โดยอาการอดอดจะรนแรงกวาปวด อาการทงสองจะไมมตาแหนงทแนนอน

มกเกดขนเมอมการเปลยนแปลงทางอารมณ อาการดขน พอบรรเทาชวคราว เมอผายลมหรอเรอ การอด

กนของชมหลายสาเหตและเกยวของกบอวยวะภายในหลายชนด เนองจากแนนอดอด หายใจลาบากและปวดทอง นอกจากนนยงขนกบอาการของอวยวะภายในตาง ๆ ทเกยวของดวย

(4) โรคของชสวนทางลอยขนหรอชไหลยอน (气逆 ชหน) เกดจากความบกพรองของชในการเคลอนไหวทาใหมผลตอชของอวยวะภายใน ทพบบอยเกดจากชทปอดและกระเพาะอาหารลอยขน และ

ชของตบมมากเกนไป อาการแสดง ชของปอดยอนขนจะทาใหมอาการไอและหอบหด ชของกระเพาะอาหารยอนขน

ทาใหเรอ สะอก คลนไส และอาเจยน ชของตบขนมากเกนไป ทาใหปวดศรษะ เวยนศรษะ บานหมน

หมดสต และไอเปนเลอด สาเหตและพยาธสภาพ ปจจยทกอใหเกดโรคจากภายนอกและ/หรอมเสมหะของเสยตกคาง

อยในปอด ทาใหชของปอดกลบยอน ชของปอดไมสามารถกระจายและเคลอนลงลาง แตกลบขนบนและ

ทาใหมการไอและหอบหด การคงของนา ของเสย และอาหารในกระเพาะอาหาร อารมณโกรธทาใหชของตบ

ขนสง กอใหเกดอาการปวดศรษะ เวยนศรษะ บานหมน ในรายทรนแรงมากอาจหมดสต ไอเปนเลอด 2) โรคของเลอด

โรคของเลอดแบงไดเปน 3 กลม ดงน

(1) โรคเลอดพรอง เกดจากมเลอดไปเลยงอวยวะภายในและเสนลมปราณไมเพยงพอ อาการแสดง อาการซดหรอเหลอง รมฝปากซด เวยนศรษะ ตาพรา ใจสน นอนไมหลบ ชา

ปลายมอและเทา ลนซดจาง และชพจรเลก สาเหตและพยาธสภาพ มกเกดจากการออนแรงของมามและกระเพาะอาหาร ทาใหขาดแหลง

สรางชและเลอด หรอเกดจากสญเสยเลอด การเปลยนแปลงทางอารมณทรนแรง ทาใหมการใชพลงอน

ของเลอด

Page 180

การวเคราะหกลมอาการโรค

173

อาการเวยนศรษะ สายตาพรา ซดหรอเหลอง ปากซด จากการทขาดเลอดไปเลยงสมอง ใบหนา

และตา การนอนไมหลบ ใจสน เนองจากเลอดไปเลยงหวใจไมพอ ชาปลายมอและเทา เกดจากการขาด

เลอดไปเลยงจงลว ลนซดจากการขาดเลอดไปเลยงทลน ชพจรเลกจากการทมเลอดไมพอ (2) การไหลเวยนของเลอดชา หรอเกดจากเลอดคงตาแหนงใดตาแหนงหนง หรอการทเลอดออก

นอกเสนเลอดไมสามารถกระจายไปได อาการแสดง ปวดกอนเนองอก เลอดออก จดเขยวจา หรอจดเลอดออก สาเหตและพยาธสภาพ อาจเกดจากการกระแทกหรอบอบชา การทเลอดออก การไหลของช

ชาทาใหเลอดไหลชา ชพรองทาใหการเคลอนไหวของเลอดลดลง ปจจยภายนอกจากความเยนหรอความ

รอน การอดกนของเลอดทาใหมอาการปวด มกมตาแหนงแนนอนและปวดแบบเขมแทง การคงของเลอด

ทอดกนในตาแหนงเฉพาะททาใหเกดกอนทตาแหนงและคลาไดชดเจน การคงของหลอดเลอดจากเลอด

คงทาใหเลอดไมสามารถไหลเวยนได เกดอาการเลอดออก สาเหตนมกจะเกดซา สงเกตพบบรเวณนนมส

มวงคลาและกอใหเกดกอนเลอดได ดงนนจงทาใหเกดจดมวงทผวหนงและลน ความรอนและความเยน

ทมากหรอนอยอาจทาใหเกดการอดกนของเลอด อาการและอาการแสดงจะเหมอนดงทกลาวขางตน (3) การมความรอนในเลอด อาจเกดจากปจจยภายในหรอภายนอกได อาการแสดง กระสบกระสาย ในรายรนแรงอาจบาคลงได ปากแหง ไมอยากดมนา ลนแดง

จด ชพจรเรว อาจมเลอดออกตามสวนตาง ๆ เกดขนบอย ๆ และพบวามเลอดประจาเดอนมาก สาเหตและพยาธสภาพ อาจเกดจากปจจยภายนอกจากความรอน หรอชของตบอดกนทาให

เกดพยาธสภาพไฟทตบ การทความรอนในเลอดเพมขนจะมผลตอจตใจ ทาใหกระสบกระสาย บาคลง

ปากแหง แตเนองจากความรอนไมไดอยในระบบชจงไมกระหายนา การทลนแดง ชพจรเรว จากการทม

ความรอนเกนทาใหเลอดไหลเวยนเรว การทมความรอนสงในระบบเลอด อาจทาใหมอนตรายตอหลอด

เลอด ทาใหมเลอดกาเดาออก ถายเปนเลอด ปสสาวะเปนเลอด และประจาเดอนมามาก การฝงเขมและการรมยา อาจชวยปรบชและเลอด ในหนงสอ Miraculous Pivot กลาววาการ

ฝงเขมสามารถปรบการอดกนของเสนลมปราณควบคมการไหลเวยนของชและเลอด 3) โรคกลมอาการของเสมหะ (ถนเจง 痰证)

อาการทางคลนก ไอหอบมเสมหะ แนนหนาอก อดอดลนป เบออาหารพะอดพะอม อาเจยน

นาลายเหนยว วงเวยน ตาลาย สตสมปชญญะเลอะเลอน หรอคลมคลง ในลาคอมเสยงเสมหะตลอด ม

อาการชาตามแขนขา มซกหนงของรางกายใชการไมได เกดเปนตมกอนบรเวณคอ หรอเปนกอนทเตานม

ในลาคอรสกมบางสงอดตน ลนมฝาขาวเหนยวหรอเหลองเหนยว ชพจรลน

Page 181

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 174

สาเหตของการเกดกลมอาการเสมหะ กลมอาการเสมหะ หมายถง สภาวะทนาเกดการจบตวเองเปนกอนมลกษณะคอนขางขนเหนยว

สามารถตกคางตามอวยวะภายใน เสนลมปราณหรอระหวางเนอเยอตาง ๆ กอใหเกดอาการเจบปวยตาง ๆ

มกมสาเหตเกดไดจากรางกายถกกระทาจากภายนอกดวยสภาพอากาศทง 6 จากภายในอนเกยวของกบ

อารมณทง 7 แลวสงผลตอการทางานของอวยวะภายใน ใหผดปกตเกดเปนเสมหะ (痰 ถน) ขอสาคญในการวนจฉยอาจใชขออางองดงตอไปน เพอตดสนวาเกดจากเสมหะ หากเปนเสมหะ

หรออาเจยนเปนเสมหะนาลายเหนยว มสตสมปชญญะเลอะเลอน และไดยนเสยงเสมหะในลาคอ หรอ

เกดอาการชาตามแขนขา อาจตรวจพบวามตมกอนตามบรเวณตาง ๆ ฝาเหนยว ชพจรลน เสมหะแบงไดเปน 2 ชนด คอ เสมหะทมรปรางแสดงออกมาใหเหนชดเจน และเสมหะทไมม

รปรางจะแสดงออกใหเหนในลกษณะเปนความผดปกตทางดานจตประสาท 4) โรคกลมอาการนาเสยตกคาง (饮 อน)

อาการทางคลนก ไอ หายใจหอบ แนนทรวงอก ลกษณะนาลายมกใส สขาว มปรมาณมาก

อาจไดยนเสยงมเสมหะตดในลาคอ ไมสามารถนอนราบตองนงจงจะหายใจไดถนด หากรนแรงจะมอาการ

ใจเตนผดปกต มบวมนาทขาหรอทอง ลนปแนนอดมเสยงนาในชองทอง มกจะสารอกเปนนาใส ๆ ออก

บอย รบประทานอาหารไดนอยลงเรอย ๆ หรออาจจะเสยดแนนทรวงอกชายโครง เวลาไอจะปวดราวไป

ชายโครง ลนฝาขาวลน ชพจรตง สาเหตของการเกด ลกษณะของอนจะคอนขางใสไมเหนยว ตกคางตามชองวางระหวางอวยวะ

หรอเนอเยอแลวกอใหเกดอาการเจบปวย สาเหตสาคญเกดจากความเสอมถอยลง หรอเกดการขดขวาง

การทางานของอวยวะภายใน ขอสาคญในการวนจฉย มอาการปรากฏใหเหนมนาเสยตกคางบรเวณปอด กระเพาะอาหาร

ลาไส ทรวงอก ตามตว (การวนจฉย) โดยพจารณาจากสาเหตการเกดโรคจากภายนอกใหเขาใจถงคณสมบตของเสยชแตละตวกอน และใหสงเกตอาการทเดนชดเมอมอาการโรคแลวดวย 2. การวเคราะหโรคดวยปากงเปยนเจง (八钢辨证)

ปากงเปยนเจง เปนการแยกกลมอาการทซบซอนใหดงายขน โดยวเคราะหจากหลกทงแปด

ไดแก อน-หยาง นอก-ใน เยน-รอน พรอง-แกรง แมอาการจะสลบซบซอน แตถาใชหลกทงแปดน จะ

สามารถแยกแยะไดวา - ตาแหนงอยทไหน (นอก-ใน: 表里 เปยวหล) - โรคมลกษณะอยางไร (เยน-รอน: 寒热 หานเรอ) - สภาพรางกายเปนอยางไร (แกรง-พรอง: 虚实 ซวสอ)

Page 182

การวเคราะหกลมอาการโรค

175

- อาการเจบปวยนนจดเปนกลมของอนหรอกลมหยาง (อน-หยาง 阴阳) ในกรณวเคราะหโรคจากหลกทงแปดจะแบงกลมอาการเปนคดงน

1) กลมอาการภายนอก-ใน (表里 เปยว-หล) เปนการวนจฉยแยกวาบรเวณทเปนโรคมความตนลกเพยงใด โดยสวนนอกและสวนในของ

รางกายเปน 2 สงทตรงกนขามกนตามทฤษฎอน-หยาง กลมอาการนอก-ใน เปนการแสดงถงความลกของ

โรค (ตาแหนงของโรค) ทศทางของการดาเนนโรค (ในออกสนอกหรอนอกเขาสใน) และอาการหนกหรอเบา (1) กลมอาการภายนอก (表证 เปยวเจง) เกดจากสาเหตภายนอก (เสยช) โดยเฉพาะจาก

อากาศทง 6 กระทบรางกาย พบไดบอยในระยะตน ๆ ของโรค มอาการฉบพลนหรอระยะเจบปวยสน

อาการทแสดงออก ไดแก กลวหนาวหรอกลวลม มไขตวรอนพรอมกบมฝาบางทลน และชพจรลอย อาจ

มปวดศรษะ หรอปวดกลามเนอ มนามก ไอ คอแหง เจบคอ โดยระยะนเวยช (ภมตานทาน) บรเวณผวกายยงสามารถปะทะเสยชไดอย

(2) กลมอาการภายใน (里证 หลเจง) เกดจากสาเหต 3 ประการ คอ กลมอาการภายนอกทรกษาไมหาย หรอไมไดขจดเสยชออกไป ทาใหโรคเขาสภายใน หรอเสยชภายนอกรนแรงเขาสอวยวะ

ภายในโดยตรง หรอเกดจากอารมณทง 7 ภายในรางกาย หรอการกนอาหารผดสขลกษณะ หรอทางาน

หนก พกผอนไมเพยงพอ การเจบปวยภายในมผลตออวยวะภายใน ช เลอด ไขกระดก ทาใหการทางาน

ผดปกตไป อาการทวไปทพบ ไดแก ไขตวรอน (มากกวา 39 องศาเซลเซยส) หงดหงด กระสบกระสาย

สตสมปชญญะไมด กระหายนา ปวดทอง ทองผก หรอทองเสย อาเจยน ปสสาวะสเขมและนอย อาจ

หมดสต ลนมฝาเหลองหนา ชพจรจม หากมอาการหนาว หรอไขอยางใดอยางหนง จะเปนกลมอาการหล

เจงซงเกดจากความผดปกตขนทอวยวะภายใน การดาเนนโรคจะคอยเปนคอยไปและหายชา ตารางท 9-1 ความแตกตางระหวางกลมอาการภายนอกและกลมอาการภายใน

กลมอาการ กลมอาการภายนอก กลมอาการภายใน อาการ การดาเนนโรค ลนฝา ชพจร

ไขตวรอน กลวหนาว ระยะเรมตน สน ๆ ลนฝาบาง ลอย

ไข หรอหนาว อยางใดอยางหนง ชวงปลาย ๆ ของโรคนาน ฝามการเปลยนแปลง จม

(3) กลมอาการกงนอกกงใน (半表里 ปนเปยวปนหล) เปนกลมอาการจากภายนอกเขาสภายใน แตไมไดเขาสภายในทเดยว หรอจากภายในสภายนอกกไดในลกษณะกากง เกดจากเจงชแขงแรง

แตไมสามารถขบเสยชออกไปจากรางกายได และเสยชกไมสามารถเขาสภายในรางกายไดเชนกน อาการ

Page 183

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 176

ทพบ ไดแก รอน ๆ หนาว ๆ ไมสบายตว ปวดเสยดแนนชายโครง อดอดททรวงอกและลนป เบออาหาร

อาเจยน คอแหง ตามว เชน โรคมาลาเรย และกลมอาการเสาหยาง 2) กลมอาการเยน-รอน (寒热 หาน-เรอ)

เปนการแสดงออกจากพนฐานของรางกาย และภาวะของอน-หยางทแกรงหรอพรอง ความเยน

เกดจากความเยนกระทา ทาใหหยางในรางกายเสอม สาเหตจากความเยนจากภายนอกมากระทา หรอ

การรบประทานอาหารทมรสเยนเกนไป หรอหยางภายในรางกายพรอง ความรอนสาเหตจากความรอน

ภายนอกมากระทา หรออนในรางกายพรองหรอออนแอลง การวนจฉยไมสามารถแยกอนใดอนหนงได

จะตองดอาการทงหมดกอนโดยดในเรองความเยน-ความรอน กระหายนาและกลมอาการความเยน-ความรอนอน ๆ แขนขาทงสขาง การขบถาย ลนและฝาบนลน รวมทงชพจร จงสรปออกมาไดดงตาราง 9-2

ตารางท 9.2 สาเหตและอาการของกลมอาการความเยนและความรอน

กลมอาการความเยน กลมอาการความรอน สาเหต ความเยนภายนอก (เยนแกรง)

หยางภายในพรอง (เยนพรอง) ความรอนภายนอก (รอนแกรง) อนภายในพรอง (รอนพรอง)

อาการ กลวหนาว ชอบอน ปากไมมรสชาต

ไมกระหายนา สหนาซดไมมสเลอด แขนขาเยน ชอบนอน นอนขดตว อจจาระเหลว ปสสาวะใสมปรมาณ มาก

ไขตวรอน ชอบความเยน กระหายนา เยน หนาแดง ตาแดง ไอเปนเลอด เลอดกาเดาออก นามกขนเหลอง ไวตอ ความรสก อยไมสข กระสบกระสาย แขนขาอน ทองผก ปสสาวะนอยขน

ลนและฝา ลนซด ฝาขาวชน ลนแดง ฝานอยสเหลอง

ชพจร ตงและชา เรว

นอกจากนยงพบความสมพนธระหวางกลมอาการเยนและรอนดงนคอ เกดพรอมกน เปลยน

จากหนาวไปรอน หรอรอนไปหนาว เมอโรคถงระยะรายแรง มรอนจรงเยนหลอก หรอเยนจรงรอนหลอก เกดพรอมกน มรอนดานบน เยนดานลางพบไดบอย อาการรอนดานบน ไดแก ปอดเกดการไอ มเสมหะ

เหลอง เจบคอ กระหายนา อยากดมนาเยน อาการเยนดานลาง ไดแก ปวดทองซงอาการดขนโดยใชความอบอนและถายเหลว

กลมอาการรอนบนเยนลาง หรอเยนบนรอนลาง เปนอาการเจบปวยทแสดงอาการออกตรง

ขามกน แตเกดในเวลาเดยวกน มกบงบอกใหทราบถงกลไกของโรคมการดาเนนโรคทตางกน ซงหากบน

Page 184

การวเคราะหกลมอาการโรค

177

เยนลางรอน หมายถง อนมมากสวนบนและหยางมมากในสวนลาง เมอบนรอน ลางเยน เปนกลไกกกลบ

ตรงขามกน เกดการเปลยนแปลงระหวางเยนและรอน

(1) เยนเปนรอน ไดแก เสยชทเปนความเยนกระทบรางกายเกดอาการเยนนอก มอาการกลว

หนาว และหากรวมกบมไข ปวดเมอย ไมมเหงอ ลนมฝาขาว และชพจรลอยตง และหากโรคกาเรบเขาส

รางกาย อาการของความเยนจะหายไป เกดมอาการไข และกลมอาการความรอน เชน ไวตอความรสก

กระหายนา ฝาสเหลอง (2) รอนเปนเยน ไดแก ผปวยกาลงมไขสง เหงอออกมาก กระหายนา ไวตอความรสกชพจร

เตนเรว ตอมามอาการแขนขาเยนเฉยบและซด ชพจรจมชา การเปลยนแปลงเหลานขนกบกาลงของเสยชและเจงชวาปจจยใดจะแกรงหรอพรองกวากน กอใหเกดอาการผดปกตขน

(3) เยนและรอนหลอก การแยกหลอกและจรงใหสงเกตจากการเตนของชพจร แรงหรอออน

ลนซดหรอแดง ฝาชนหรอแหง กระหายนาหรอไม ตองการดมนาเยนหรอนาอน มอาการรอนทหนาอก-

ทองหรอไม ปสสาวะสเขมหรอใส ผปวยหนาวใชผาหมหรอไม ตารางท 9-3 แสดงอาการและสาเหตของกลมอาการรอนภายในเยนภายนอกและกลมอาการเยน ภายในรอนหลอกภายนอก

รอนภายในเยนหลอกภายนอก เยนภายในรอนหลอกภายนอก อาการ มอเทาเยน แตมความรอนในหนาอก

ไมกลวหนาว แตกลวรอน กระหายนาเยน

ไวตอความรสก คอแหง กลนหายใจแรง ปสสาวะนอยและขน ทองผก

ไข หนาแดง กระหายนา ชอบอนกลว

หนาวตองการหมผาและดมนาอน

ปสสาวะใส อจจาระออน

สาเหต รอนแกรงถกกกอนอยภายใน ขวางไมให หยางชออกสภายนอก

อนแกรงภายในขบดนหยางชออกส

ภายนอก ลนและฝา ลนแดงมฝา ลนซดฝาขาว ชพจร จมและแรง ลอยและออน

นอกจากน สามารถนาความสมพนธเปยว-หล (นอก-ใน) และหาน-เรอ (เยน-รอน) มารวมวเคราะหบอกคณสมบตและตาแหนงของโรคได ดงน

(1) กลมอาการเยนภายนอก (表寒证 เปยวหานเจง) เกดจากปจจยภายนอกความเยนมา กระทา มอาการไขตวรอนและกลวหนาวเวลาเดยวกน แตกลวหนาวมากกวา ปวดศรษะ ปวดเมอยตามตว

Page 185

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 178

ไมมเหงอ ลนฝาขาวบางและชน ชพจรลอยตง (2) กลมอาการเยนภายใน (里寒证 หลหานเจง) เกดจากปจจยภายนอกความเยนเขาสภายใน

โดยตรง (ภาวะแกรง) หรอปจจยภายในพรอง หยางชในรางกายไมพอ รวมกบมอาการของอวยวะภายในผดปกตดวย มอาการตวเยน มอเทาเยน ใบหนาขาวซด ปากจด ไมกระหายนา ถาดมนาเปนนาอน ชอบ

อยนง ๆ ไมคอยพด ปสสาวะมากและใส ถายเหลว ลนซด ฝาขาวชมชน ชพจรจมชา (3) กลมอาการรอนภายนอก (表热证 เปยวเรอเจง) เกดจากปจจยภายนอกความรอนมา

กระทา มอาการไขตวรอนมากกวากลวหนาวหรอกลวลม ปวดศรษะ มเหงอ ลนสแดงบรเวณปลาย ๆ

หรอขอบ ๆ ฝาอาจจะเหลองหรอไมกได ชพจรลอยเรว (4) กลมอาการรอนภายใน (里热证 หลเรอเจง) เกดจากปจจยภายนอกความรอนเขาสภายใน

โดยตรง (ภาวะแกรง) หรอปจจยภายนอกประเภทอนเขาสภายในแลวแปรสภาพเปนความรอนภายหลง หรอเกดจากปจจยภายในพรอง คออนภายในรางกายไมพอเกดความรอนขนภายใน มอาการไขตวรอน หนา

แดง กระหายนา ชอบดมนาเยน กระสบกระสาย จตใจไมสงบ พดมาก ปสสาวะสเขม ทองผก ลนแดง

ฝาเหลอง ชพจรเรว 3) กลมอาการแกรง-พรอง (虚实 สอซว)

เปนการสะทอนถงเจงชและเสยชทตอสกน มความแขงแรงหรอออนแอเปนผลใหเกดโรคและ

ความรนแรงของโรค (1) กลมอาการพรอง (虚证 ซวเจง) เกดจากเจงชไมพอหรอออนแอ เสยชอาจมากหรอนอยก

ได สาเหตจากทนกาเนดไมเพยงพอ (ไต) หรอทนทสองผดปกต เกดจากการรบประทานอาหารทไม

ถกตอง อารมณทง 7 มากระทา การทางานหนกมากเกนไป (แรงงาน สมอง) หรอสบายมากเกนไป หรอ

มเพศสมพนธมากเกนไป หรอปวยเรอรงหรอเสยเลอด-นามากเกนไป ทาใหเกดการไมสมดลของช เลอด

และของเหลวในรางกาย (2) กลมอาการแกรง (实证 สอเจง) เกดจากเจงชมมาก แขงแรง สวนเสยชกมมาก ทาให

เกดการตอสรนแรง สาเหตจากเสยชจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม หรอโรคระบาด แมลงหรอสตวใหญทาราย

เนองจากกลมอาการแกรง-พรองมความสมพนธกบอนหยาง ช เลอด ของเหลวในรางกาย

และอวยวะภายใน อาการทางคลนกจงมหลากหลายไมสามารถบอกไดแนนอน แตกพอทจะจาแนกเพอ

เปนแนวทางไดดงตาราง 9-5

Page 186

การวเคราะหกลมอาการโรค

179

ตารางท 9-5 แสดงลกษณะแสดงของกลมอาการพรองและแกรง

กลมอาการพรอง กลมอาการแกรง อาการ ผอมมาก หายใจออน ไมอยากพด

ซด ใจสน หายใจตน นอนไมหลบ

ความจาไมด เหงอออกเองและออก

ตอนกลางคน ขบถายกลางคนมาก อาการปวดหายเมอกด

ไขตวรอน หรอหนาวอยางเดยว เวยน ศรษะ อยไมสข พดจาเพอเจอ เสยงกอง มชวตชวา เสยหายใจหยาบใหญ หายใจ หอบลก ปอดและทองขยายและแนน อาการปวดรนแรงขนเมอกด ทองผกและ ปวดเบง ปสสาวะลาบาก

ลนและฝา ลนแหง ไมมฝาหรอฝาเลกนอย ลนหยาบ ฝาหนาและเหนยว ชพจร พรอง ไมมแรง แกรง มแรง

นอกจากนยงมความสมพนธระหวางความพรองและความแกรงอน ๆ ผลแทรกซอนของพรองและแกรง บางครงอาการพรองและแกรงจะผลดกนเดนหรอมพรอม ๆ

กน ตองแยกใหออกวาขณะนนอาการนนเปนของพรองหรอแกรงเดน และใหการรกษาอะไรกอน-หลง-

พรอมกน การเปลยนไปมาระหวางพรองและแกรง บางครงเสยชคอย ๆ ลดความรนแรงลง แตเจงชยง

ไมมการทดแทนจากการรกษาทชา ทาใหเกดการเปลยนแปลงจากแกรงเปนพรอง เชน รอนแกรง (ไข กระหายนา เหงอออก และชพจรเรวลอย) ถาเปนอยเวลานาน และมการใชนาของรางกายไปมาก ทาให

เกดอาการพรองตามมา ทาใหผายผอม ซด เสยงเบา มฝานอยหรอไมมเลย และมชพจรเลก ตารางท 9-6 แสดงลกษณะอาการของกลมอาการแกรงจรงและพรองหลอกและกลมอาการพรองจรง และแกรงหลอก

กลมอาการแกรงจรงและพรองหลอก กลมอาการพรองจรงและแกรงหลอก อาการ ขหนาว มอเทาเยน ชพจรจมเลกและ

ชา เสยงปกต หายใจลก มอาการตง

แนนในทอง ทองผก

อาการตง ปวดในทอง อาการปวดจะดขน

ในบางเวลา (ถาแกรงจะปวดตลอด) เมอกดแลวกไมไดปวดแตอาจทาใหดขน

ลนและฝา ลนแดง ฝาเหลอง ตวลนดหยาบ ลนซดขาว อวนและออนนม

ชพจร จมชา แตมแรง ออนเลกจมไมมแรง

ในกรณพรอง เจงชทมนอยจะทาใหเกดความผดปกตของหนาทของอวยวะบางชนด ทาใหเกด พยาธสภาพภายในขน สงผลใหเกดอาการแกรงหลายแบบ ซงความแกรงทเกดจากพนฐานความพรองน

Page 187

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 180

บางครงเรยกวา ความพรองซงมผลแทรกซอนเปนความแกรง เชน ชของมามและปอดพรอง ทาใหเกด

ความผดปกตของการขนสงและการเปลยนแปลง การกระจายลงทาใหเกดพยาธสภาพภายในขน ไดแก

เสมหะเกดการคงของเลอดและของเสยและความชน ซงสงเหลานจดเปนลกษณะแกรง 4) กลมอาการ อน-หยาง (阴阳)

เปนการวเคราะหแบบหยาบ ๆ ในภาพรวมวา อาการเจบปวยนนเปนกลมอน เพอใหงายใน

การสบคนวา โรคอยภายนอกหรอภายใน ลกษณะอาการแกรงหรอพรอง กลมอาการเยนหรอรอน (1) กลมอาการอน (阴证 อนเจง) พบในกลมอาการภายใน กลมอาการความเยน และกลม

อาการพรอง ลกษณะเดนคอ สหนาหมองคลาไมสดใส เสนไมสดชน ปวดเมอยตว ชอบนอน ปลายมอ

ปลายเทาเยน ขหนาว ออนเพลย เสยงไมมพลง เบออาหาร ทานไดนอย ปากจด ไมกระหายนา ปสสาวะ

มากและใส อจจาระเหลว ทองเสย ลนซดขาว อวน และออนนม ชพจรจม ชา เลก ออน ฝด แสดงถง

การทางานหรอประสทธภาพของอวยวะเสอมถอยลง (2) กลมอาการหยาง (阳证 หยางเจง) พบในกลมอาการภายนอก กลมอาการความรอน

และกลมอาการแกรง ลกษณะเดนคอ สหนาแดง ตวรอน ปลายมอปลายเทาอน หงดหงดงาย กระสบกระสาย

กระวนกระวาย เสนไมสงบ หรอคลมคลง เสยงพดดง หายใจดงและหยาบ ไอหอบ เสมหะมาก กระหาย

นามาก ทองผกและมกลนแรง ปสสาวะสเขมและนอย ลนแดง ฝาเหลอง (ถารนแรงฝาแหง) ลนมตมหนาม ชพจรใหญ ลอย เรว และลน แสดงถงภาวการณตนตวมาก ไมอยนงมการเปลยนแปลงมาก

อาการดงกลาวขางตน เปนอาการโดยรวม ๆ ซงจะมรายละเอยดเปนหวขอ สรปไดดงน ตารางท 9-7 แสดงลกษณะอาการกลมอนพรองและกลมหยางพรอง

อนพรอง หยางพรอง สาเหต อนและจนไมพอไปควบคมหยาง

จนเกดความรอน กลายเปนรอนพรอง หยางในรางกายไมเพยงพอ ไมสามารถควบคม

อนได เกดความเยน เปนเยนพรอง อาการ ผายผอม ปากคอแหง วงเวยน ตาลาย

ใจสน นอนไมหลบ รอนทง 5 รอนเปน

เวลา เตาฮน แกมแดง

ไมกระตอรอรน ออนเพลย ไมมแรง ไมคอย

พด ขหนาว ตวเยน ปากจด ไมกระหายนา

ถาดมนากเปนนาอน สหนาซดขาว ปสสาวะ

ใสออกมาก อจจาระเหลว ลนและฝา ลนแดง มฝานอย ลนซดขาว ฝาบาง ชพจร ชพจร เลก เรว แตไมคอยมแรง ชพจรจม ชา และไมมแรง

Page 188

การวเคราะหกลมอาการโรค

181

นอกจากกรณดงตารางขางบนแลว เมออนและหยางภายในรางกายพรองลงมาก ๆ ถงขดสด

กอใหเกดกลมอาการดงนคอ กลมอาการหยางดบเปนการเสอมลงถงขดสดของหยางในรางกาย กลมอาการ

อนดบเปนภาวการณทของเหลวในรางกายสญเสยมากจนถงขดสด

หยางดบ อนดบ อาการ เหงอออกเมดใหญ รสจดและใส ตวเยน

ปลายมอปลายเทาเยน เซองซมไมคอย ตอบสนอง ลมหายใจรวยรน สหนา ซดขาว

เหงอออกเมดใหญ รสเคม และมนเหนยว เหมอนไขมก ตวอน กระวนกระวาย กระสบกระสาย ขรอน กระหายนามาก ผวหนงแหงเหยว หนาแดง รมฝปากแดง จด ปสสาวะนอย

ลนและฝา ลนซดขาวและชมชน ลนแดงและแหง ชพจร เลกมาก เลกเรว เรวมาก

ความสมพนธระหวางการวเคราะหโรคทง 8 หมวด (1) มอาการรวมกน หมายถง มกลมอาการทไมตรงขามกน 2 ถง 3 กลม อาการปรากฏใน

เวลาเดยวกน เชน กลมรอนภายนอก กลมเยนภายนอก กลมรอนภายใน กลมเยนภายนอก กลมรอน

ภายใน กลมเยนภายใน กลมพรองภายใน (อาจเปนกลมรอนพรองภายใน หรอ เยนพรองภายใน) กลมแกรงภายใน (กลมรอนแกรงภายใน หรอเยนแกรงภายใน) (2) มกลมอาการทตรงขามกนปะปนผสมกนอยในเวลาเดยวกน เชน มทงเยนและรอนปนกน (3) มลกษณะอาการแปรเปลยนไปมา โดยภายใตเงอนไข ณ เวลาหนง กลมอาการทปรากฏอย

นนจะเปลยนไปในทศทางตรงกนขาม เชน จากกลมภายนอกเปลยนเปนกลมอาการภายใน กลมอาการ

เยนเปลยนเปนกลมอาการรอน เปนตน โดยมกเกดจากเงอนไขบางประการดงทกลาวไวแลว เชน ปรมาณ

กาลงของเสยชและเจงชในเวลานน สภาพพนฐานของรางกาย การรกษาและดแลพยาบาล เปนตน 3. การวเคราะหกลมอาการของอวยวะตนทง 5

3.1 การวเคราะหกลมอาการของหวใจ 1) ชของหวใจพรอง

อาการทางคลนก มกมอาการหลกคอ ใจเตนผดปกต หายใจสน ดออนเพลย เปนมากขน

หากเคลอนไหวทางาน สหนาขาวซด หรอมเหงอออกงาย ตวลนสซด ชพจรไมมแรง สาเหต พบในคนทออนแอมานาน หรอปวยมานานไมไดรบการบารง หรออายมากรางกายถดถอย วเคราะหอาการ หากชของหวใจออนแรง ทาใหการเตนของหวใจไมมแรง เกดอาการใจสน

Page 189

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 182

เตนผดปกต อาการเหงอออกงายเกดจากเวยชทหอหมไมเสถยร ไมมแรงดดรง เปนลกษณะรวมของ

อาการชพรอง อาการใจสน ออนเพลย แสดงถงสมรรถนะของการทางานของชในรางกาย ออนแอลง

อาการเปนมากขนเมอทางานเคลอนไหว เนองจากการทากจกรรมตองอาศยช หากชพรองอยแลวใชอกก

จะรนแรง สหนาดขาวซด ชพจรออนแรง เกดจากชไมมแรงผลกดน การไหลของโลหตไมเตมท สวนสาคญในการวนจฉย ดทใจสนผดปกตและมกลมอาการชพรอง

2) หยางของหวใจพรอง อาการทางคลนก มอาการใจสนเตนผดปกต แนนอดอดทรวงอกหรอปวด หายใจสน เหงอ

ออกงาย มลกษณะขหนาว หนาซดหรอหนาดหมอง รมฝปากคลา ลนซดดอวนหรอสมวงคลา ฝาขาวลน

ชพจรจมเลกออนไมมแรง หรอจงหวะการเตนของชพจรหยดผดปกต สาเหต มพนฐานชของหวใจพรอง รนแรงพฒนาขนมาอกระดบหนง วเคราะหอาการ ชหวใจพรอง ใจสน หายใจสน เหงอออกงาย ชพจรออนนมและจมเลก ม

การไหลเวยนตดขดจากถกความเยน แนนหรอปวดทรวงอก (บรเวณหวใจ) สหนาหรอรมฝปากอมคลา ลนมวงคลา ชพจรเตนชามจงหวะหยดไมแนนอน

กลมอาการความเยน ลกษณะทาทางขหนาว หนาซดขาว ลนอวนซด ฝาขาวลน ขอสาคญในการวนจฉย ใจสน กลมชพรองและกลมความเยน

3) อนของหวใจพรอง อาการทางคลนก มอาการใจเตนผดปกต ใจวาวน นอนไมหลบ มฝนมาก หรอรอนทงหา

หลงบายมไขกลางคนเตาฮน บรเวณโหนกแกมแดง ลนแดงดออกแหง ชพจรเลก เรว สาเหต ครนคดใชสมองมากเกนไป ทาใหบนทอนอนของหวใจ หรอปวยดวยโรคกลมความ

รอนระยะทาย ๆ ของโรคอนในรางกายถกทาลายไป หรอจากอนของตบและไตพรอง แลวลกลามไปถง

อนของหวใจ วเคราะหอาการ อาการใจเตนผดปกต เมออนของหวใจลดลงนนหมายถง การหลอเลยงบารง

หวใจไมเพยงพอจงทาใหการเตนของหวใจผดปกต ผลตอเนองเมออนพรองเกดความรอน (พรอง) ความรอนทไปรบกวนเสนของหวใจ จงทาใหเกดอาการวาวน นอนไมหลบ ฝนมาก

อาการโหนกแกมแดง รอนทงหา มไขหลงบาย กลางคนเตาฮน เปนผลจากอนไมพอทจะ

ควบคมหยาง เกดกลมรอนพรองภายใน จงปรากฏอาการดงกลาว ลนแดงดลนออกแหง ชพจรเลก เรว

ลวนเปนลกษณะบงบอกมอาการพรองรอนภายใน ขอสาคญในการวนจฉย ใจเตนผดปกตไมสงบ นอนไมหลบฝนมาก และกลมอาการรอนพรอง

Page 190

การวเคราะหกลมอาการโรค

183

4) เลอดของหวใจพรอง อาการทางคลนก มอาการใจเตนผดปกต วงเวยนศรษะ นอนไมหลบ มฝนมาก หลงลม

ความจาไมด สหนาอมเหลองหรอขาวซด รมฝปากลนออกซด ชพจรเลกออนไมมแรง สาเหต เกดจากมามพรอง การสรางเลอดไมพอ หรอจากเสยเลอดออกไปมาก หรอปวยมา

นาน ขาดการบารง หรอทมเทใจทางานมากไป บนทอนเลอดของหวใจ วเคราะหอาการ อาการใจเตนผดปกต เกดจากเลอดหวใจไมพอ ทาใหขาดการหลอเลยงจง

เตนผดปกต อาการนอนหลบฝนมากหรอไมหลบ เกดจากเลอดหลอเลยงหวใจไมพอ เสนทหวใจจงไม

สงบ อาการหลงลมงาย วงเวยน ลนซด หรออมเหลอง เกดจากเลอดไปหลอเลยงไมพอ อาการชพจรเลกไมมแรง เพราะหลอดเลอดมปรมาณเลอดไมพอ

ขอสาคญในการวนจฉย ใจเตนผดปกต นอนไมหลบและกลมอาการเลอดพรอง 5) หลอดเลอดหวใจตบตน

อาการทางคลนก หวใจเตนผดปกต บรเวณทรวงอกปวดดจมอะไรกดทบแนนอดอด ปวดราว

ไปถงไหลแขนดานใน มอาการกาเรบเปนระยะ ซงอาการเหลานเปนอาการรวมของกลมมการคงของหลอด

เลอดหวใจ บางคนมอาการปวดทบรเวณหวใจดจเขมทมแทง ลนคลาหรอมรอยจาจดชาบนลน ชพจรเลก

ฝด บางคนมอาการแนนอดอดทรวงอก ลกษณะรางกายคอนขางอวน หรอมเสมหะมาก มกจะเมอย

เหนอยงาย ลนฝาขาวเหนยว ชพจรจมลน หรอจมฝด (จมลนชวงทมเสมหะมาก จมฝดชวงเสมหะไปอดตนเกดการคงแลว) บางคนมอาการหากถกความเยนกระทบมกจะปวดรนแรง หากไดประคบรอนหรอ

สมผสความอนจะปวดลดลง ดลนขาวซดฝาขาว ลกษณะชพจรจม ชา หรอจมและตง สาเหต อาการดงกลาวเบองตนจะมลกษณะตาง ๆ กน ขนอยกบสาเหตการตบตน อดกนนน

เกดจาก มเลอดคง มเสมหะ ถกความเยน (จากภายนอกหรอเกดภายใน) หรอ ชตดขดตามลาดบ วเคราะหอาการ อาการใจสนผดปกต ใจหวว เกดจากหยางของหวใจขาดการกระตน ไมม

พลง ความรอนไปหลอเลยงใหหวใจ จงเกดอาการเตนผดปกตมากขน เมอหยางชของหวใจไมพอเลอด

จะไหลเวยนไมด เพราะขาดทงแรงผลกดนและจากอณหภมทลดลง มผลใหการไหลเวยนยงจะชาลงมาก

ขน หลอดเลอดหวใจจงเรมเกดภาวะคงนานเขาจงเกดอาการปวดเหมอนถกกดทบ แนนอดอด เสนลมปราณ

ของหวใจโคจรอยบรเวณรกแรไปตามแขนดานใน ดงนนเมอไหลเวยนไมคลองจงปวดไปตามแนวดงกลาว 3.2 การวเคราะหกลมอาการของปอด

1) ชของปอดพรอง อาการทางคลนก ไอไมคอยมแรงไอหรอหอบ หายใจสนไมเตมอมหากเคลอนไหวจะเปนมาก

ขน ไอเสมหะมกจะดใส พดจาเสยงเบา หรอมเหงอออกงาย เปนหวดงาย ออนเพลยไมมแรง สหนาขาว

Page 191

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 184

ซด ลนซด ชพจรจมเลกออนไมมแรง สาเหต ในผปวยทไอหอบมานานไมหาย จะทาใหชของปอดสญเสยไปเรอย ๆ หรอจากการท

ปอดไมไดรบการหลอเลยงบารงอยางเพยงพอ เกดจากมามพรองไมสามารถแปรสภาพ สารอาหารใหเปน

ชสงตอไปทปอดได วเคราะหอาการ หากชของปอดพรอง หนาทการกระจายออกหมดสภาพ เกดชยอนกลบขน

และยงการสรางของจงชไมพอดวยแลว ประสทธภาพของการทางานดานการหายใจกยงเสอมลง ทาให

เกดอาการไอ หอบในลกษณะไมมแรงไอ หรอผอมแหงไมมกาลง ถาใชกาลงอาการจกเปนมากขน หากช

ของปอดกระจายนาไมด เกดการจบตวเปนเสมหะเคลอนไปตามชทยอนกลบสะสมทปอด จงไอเปนเสมหะ

ใส เมอชของปอดพรอง ระบบการหายใจเขาออกเสอมลงจงหายใจสน ไมมพลงเสยง หรออาการหนาขาว

ซดดทาทางไมมแรง ลนซดฝาขาว ชพจรออนนมและจมเลก เปนอาการบงบอก การเสอมของสมรรถนะ

การทางาน เมอชของปอดพรองแลวความสามารถกระจายชไปถงผวหนงภายนอกจงไมเตมท เวยชไม

อาจเขาประจาการทผวหนงทาหนาทปกปอง และควบคมการปดเปดรขมขนไมปกต จงทาใหเหงอออก

งาย ขหนาว เปนหวด 2) อนของปอดพรอง

อาการทางคลนก ไอแหงหรอเสมหะนอยหรอเหนยวขากออกยาก ปากคอแหง ผายผอม มไข

หลงบาย เตาฮน โหนกแกมดแดง หรอเสมหะมเลอดปน เสยงแหบ ลนแดงดแหง ชพจรเลกเรว สาเหต มกเกดจากความแหงกระทบปอด หรอจากเชอวณโรคทปอด ทาใหอนของปอดถก

ทาลาย หรอเกดจากเสยนาไปมากจากเหงอออก ไอนานไมหาย ลวนมผลตออนของปอด วเคราะหอาการ ปอดเปนอวยวะทออนนมชอบความชมชน ทาหนาทหายใจและผลกดนชให

กระจายและลงเบองลาง หากอนของปอดไมพอจะเกดรอนพรองเผาผลาญปอด ทาใหปอดเรมแหง หนาท

ของปอดจะสญเสยไปเกดชปอดยอนกลบ มอาการไอแหงไมมเสมหะ หรอเสมหะนอยเหนยวขากออกยาก

หากความรอนมมากขนอกจะทาลายลวของปอด (เสนเลอดฝอย) ทาใหเกดเลอดออก ไอมเลอดปน คอแหง

เสยงแหบ เพราะอนปอดไมพอหลอเลยงใหเกดความชมชน รางกายจงผายผอมไปดวย เมออนพรองทาให หยางคอนขางมมาก มผลใหบายมไขรอนทงหา กลางคนเตาฮนเพราะความรอนนนไปรบกวน โหนกแกมแดง

จากไอของความรอนพรอง ลนแดงแหง ชพจรเลกเรว เปนลกษณะของกลมอาการอนพรองมความรอน

เกดขน 3) ลมเยนกระทบปอด

อาการทางคลนก มอาการไอ เสมหะใส มกลวหนาวตวรอนบาง คดจมก นามกไหลใน คน

คอหรออาจมปวดเมอยตามตว ไมมเหงอออก ลนฝาขาวบาง ชพจรลอย ตงแนน

Page 192

การวเคราะหกลมอาการโรค

185

สาเหต เกดจากลมเยนจากภายนอกกระทบตอเวยช ทาใหชปอดกระจายออกไมด วเคราะหอาการ ลมเยนเมอกระทบปอดทาใหชปอดกระจายไมออกจงทาใหไอ พอชกระจายไม

ดนาเกดตกคางเกาะตวเปนเสมหะขณะทชปอดยอนขน เวลาไอจงชกนาเอาเสมหะออกมาดวย แตเนองจาก

เปนลมเยนเสมหะจงออกใสหรอขาว ปอดเปดทวารทจมกเมอชไมกระจายจงคดจมกมนามก ลมเยนกระทบ

ตอเวยหยางบรเวณผวทาใหหยางถกกนไมกระจายตามผวหนงจงรสกกลวหนาว ขณะเดยวกนเวยหยาง

ไมมทางระบายออกจงรสกตวรอนจากดานใน ความเยนทาใหจงลวไหลเวยนตดขด จงทาใหปวดเมอย

ปวดศรษะ รขมขนจะปดเมอถกความเยน ฉะนนไมมเหงอออก ลนฝาขาว ชพจรลอยตง เปนลกษณะ

ของถกความเยนจากภายนอก ขอสาคญในการวนจฉย ไอ เสมหะ และกลมอาการลมเยนจากภายนอกกระทา

4) ลมรอนกระทบปอด อาการทางคลนก จะมอาการไอ เสมหะขนเหลอง คดจมก นามกขน มไขตวรอนอาจกลวลม

กลวหนาวเลกนอย กระหายนาบาง เจบคอ ปลายลนแดง ฝาขาวเหลองซด ชพจรลอยเรว สาเหต ลมรอนจากภายนอกเขากระทบปอด ทาใหเวยชปอดกระจายตวผดปกต วเคราะหอาการ ลมรอนกระทบปอดทาใหชของปอดกระจายไมดเกดยอนขนจงทาใหไอ พอ

ชของปอดกระจายไมด ทวารจมกไดรบผลกระทบ นาทไหลเวยนยงถกความรอนเผาผลาญ จนมลกษณะ

ขน ๆ ทาใหจมกคด นามกขน เสมหะขน ระบบของปอดผานลาคอ ความรอนผานมาจงทาใหเกดบวม

แดงเจบคอ เวยชปกคลมผวภายนอกตอตานความรอนทเขามากระทบจงทาใหมไขสง และในขณะเดยวกน

เวยชกระจายออกไมไดจงมอาการกลวหนาวบาง กระหายนาเพราะความรอนทาลายของเหลวในรางกาย

ปลายลนแดง ฝาขาวเหลอง ชพจรลอยเรว เปนอาการของลมรอนกระทบปอด ขอสาคญในการวนจฉย ไอและกลมลมรอนกระทบปอด

5) ปอดถกความชนเสมหะอดกน อาการทางคลนก ไอมเสมหะมากสขาวเหนยว แนนหนาอก หากเปนมากจะไอหอบมเสยง

ของเสมหะดงตดลาคอ ลนซดฝาขาวเหนยว ชพจรลน สาเหต พบไดทงแบบเฉยบพลนและเรอรง แบบเฉยบพลนมกถกความเยนชนจากภายนอก

แบบเรอรงมกเกดจากมามพรองกระจายลาเลยงนาผดปกต หรอไอนานจนชปอดออนแอการลาเลยงกระจาย

นาไดไมด หรอกรณชของมามพรองแลวยงสบบหรไมเลกมกเปนสาเหตหนงททาใหเกดเสมหะอดตนปอด วเคราะหอาการ ความเยนชนเขาจโจมปอดทาใหหนาทปอดเสยไป นาไมกระจายลงเกดรวมตว

กนเปนเสมหะความชน เมอไปอดกนปอดชปอดยอนขนทาใหไอมเสมหะมากสขาวเหนยวแตขากออกงาย

Page 193

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 186

นอกนนเมอเสมหะกอตวตามทางเดนของระบบทางเดนหายใจทาใหแนนหนาอก เปนมากถงหายใจหอบและ

มเสยงเสมหะตดในลาคอ ลนซด ฝาขาวเหนยว ชพจรลน เปนอาการเดนมการอดตนของเสมหะความชน 3.3 การวเคราะหกลมอาการของมาม

1) ชของมามพรอง อาการทางคลนก รบประทานนอยทองอด โดยเฉพาะรบประทานแลวจะแนนมากขน ถายเหลว

ออนลาไมมแรง มทาทางเหนอย ไมมแรงพด รางกายผอม สหนาอมเหลองหรอดอวนแตเปนแบบดบวม

ฉ ลนซดฝาขาว ชพจนคอนขางชาและดออนไมมแรง สาเหต จากการรบประทานไมถกสขลกษณะ หรอตรากตราทางาน ครนคดตลอดเวลา ลวน

แลวแตจะทาใหมามออนแอ อกกรณหนงโดยแตกาเนดสขภาพออนแอ หรอตามวยทชรา หรอปวยหนก

แลวไมไดควบคมดแลอาหารการกน วเคราะหอาการ เมอมามออนแอลงการลาเลยงสะดด ทาใหสารอาหารและการจะลาเลยงไป

ชะงกลง ขณะเดยวกนความชนไมถกลาเลยงจงทาใหเบออาหารทองอด โดยเฉพาะยงทานขาวยงแนนเพราะ

ไมลาเลยงออกไป ขณะทอาหารททานเขามานไมถกแปรสภาพ เกดภาวะของเสยปะปนแยกไมออกจาก

กน กถายเทเขาไปสลาไสทาใหถายเหลว เมอมามเปนแหลงสรางเลอดลม จงทาใหรางกายขาดการบารง

รางกายผายผอม ดเหนอยออน สหนาอมเหลอง การเกดของจงชตองอาศยสารอาหารจากมามลาเลยงมา

เพอผสมกบอากาศทบรสทธ เมอมามพรองจงทาใหไมมแรงพด จงชออนแอตาม หากนาลาเลยงไมปกต

จะเกดนาคงคางมากจนบวมนาตวฉ ลนซดขาว ชพจรคอนชามแรง ซงเปนลกษณะเดนของชมามออนแอ ขอสาคญในการวนจฉย ทานไดนอย ทองอด ถายเหลวและกลมชพรอง

2) หยางมามพรอง อาการทางคลนก เบออาหารทองอด ปวดทองราคาญ ชอบดมนาอนกดแลวจะหายปวด ทาทาง

กลวหนาว มอเทาไมอน สหนาไมสดชนแจมใส หรอดบวม ไมกระหายนา ปากจด ถายเหลวเปนนา หรอ

เกดบวม ปสสาวะนอย ตกขาวปรมาณมากสขาวใส ลนซดอวนหรอมรอยฟน ชพจรจมชาไมมแรง

สาเหตการเกด มพนฐานชมามพรองรนแรงขนอกระดบหนง มกเกดจากการทานอาหารไมถก

สขลกษณะ ดมกนของเยนมากเกนไป หรอใชยาทมฤทธเยนมากจนทารายตอหยางของมาม หรอจาก หยางของไตไมเพยงพอ ไฟแหงชวตออนแอลง ไฟไมสรางดน

วเคราะหอาการ เมอหยางของมามเสอมโทรมลง การลาเลยงและแปรสภาพหมดสภาพ ทาให

แนนทองเบออาหาร ถายเหลวเปนนา เมอหยางลดความเยนภายในจงกอกาเนด ทาใหการไหลของชตดขด

ทาใหปวดทองแตชอบกด ชอบอน หากนาไมลาเลยงจะทาใหบวมนา และนาทเสยเหลานยงเลอนไหลส

เบองลาง ปรากฏในสตรตกขาวมากทาทางขหนาว หนาซดไมแจมใส หรอดบวม เพราะหยางขาดกาลงให

Page 194

การวเคราะหกลมอาการโรค

187

เกดความอบอน ลนซดดอวนหรอมรอยฟน ฝาขาวลน ชพจรจมชาไมมแรง เปนลกษณะเดนของหยาง

พรอง มความเยนภายในเกดขน ขอสาคญในการวนจฉย มกลมอาการเยนพรอง และกลมอาการของมามลาเลยงไมปกต ระบบ

การยอยเสอมลง 3) ชตกลงไมมกาลงพยง

อาการทางคลนก มอาการรสกภายในชองทองหนวงถวงเหมอนแนน ๆ โดยเฉพาะหลงรบประทานอาหารหรอมความรสกอยากจะถายบอย ๆ ทวารหนกหนวง หรอถายเรอรงไมหยด รนแรงจะทาใหลาไส

ตรงหยอนลง ในสตรพบมมดลกหยอน หรอปสสาวะมสดจนาซาวขาว มอาการไมมแรงหายใจสน ออน

ลาไมมแรงพด วงเวยนตาลาย สหนาไมสดใส ทานขาวนอยถายเละ ลนซดฝาขาว ชพจรเตนเชองชา สาเหต อาการจงชตกนเปนผลสบตอจากชของมามพรองมากขนอกระดบหนง หรอเกดจาก

ทองเสยเรอรงถายบดเรอรง หรอตรากตราทางานมากเกนไป หรอสตรมบตรมากไปหรอหลงคลอดขาด

การดแลสขภาพ สาเหตเหลานลวนมผลเสยตอมามทงสน วเคราะหอาการ ชมามจะตองเคลอนสเบองบนศรษะโดยจะพยงใหอวยวะภายในอยกบทได

หากแรงพยงนออนแอลงยอมทาใหอวยวะเหลานหยอนเคลอนลง จงทาใหเกดอาการถวงหรอหนวงโดยเฉพาะ

หลงรบประทานขาว ยงสงผลใหมอาการอยากถายอจจาระบอย ๆ เหมอนทวารหนกมอะไรมาถวง หาก

ทองเสยเรอรงไมหาย จะทาใหลาไสตรงหยอนลง ในสตรชไมมกาลงพยงจะเกดมดลกหยอน หนาทของ

มามในดานลาเลยงแปรสภาพยอดสารอาหาร คดนาสารอาหารและไมใชแยกจากกนเพอสงตอใหปอด เมอ

หนาทบกพรองสวนหนงจะถกสงไปกระเพาะปสสาวะ ทาใหปสสาวะขนดจนาซาวขาวยอดสารอาหารไมถก

สงขนศรษะจงทาใหวงเวยนตาลาย ชของมามออนแอทาใหทานขาวไดนอย ถายเละ ประสทธภาพของระบบ

ทางานทงรางกายออนแอลง จงรสกไมมกาลงออนเพลย ไมชอบพด หนาออกซดไมสดใส ลนซดออกขาว

ชพจรเตนเชองชา ออนนมและจมเลก ขอสาคญในการวนจฉย มกลมอาการอวยวะภายในหยอนและกลมอาการชมามพรอง มาม

สญเสยความสามารถในการควบคมเลอด สหนาจะดอมเหลองหรอขาวซดไมมสเลอด รบประทานขาวได

นอยถายเละ ออนเพลยไมมเรยวแรง หายใจสน พดนอย และมเลอดออกบรเวณตางกน เชน ถายเปนเลอด

ปสสาวะเปนเลอด หรอออกใตผวหนง เลอดกาเดาออก ประจาเดอนมาทละมาก ๆ ตกเลอด ลนซด ชพจร

เลกไมมแรง สาเหต เกดจากาการปวยมานานจนชพรองมาก หรอทางานเหนดเหนอยเกนไปจนมผลกระทบ

ตอขของมาม

Page 195

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 188

วเคราะหอาการ ชมามพรองจนสญเสยความสามารถในการควบคมเลอด ทาใหเลอดออก

บรเวณตางกนได เชน ออกทกระเพาะลาไสทาใหถายมเลอดออกทกระเพาะปสสาวะทาใหปสสาวะเปน

เลอดออกทผวหนงทาใหเหนเปนรอยจา ทาใหเสนลมปราณชง-เญนอนเปนทางเดนทเกยวของกบประจาเดอน

ไมมกาลงในการดดรง จงเกดตกเลอดหรอประจาเดอนมามาก เมอชของมามพรองทาใหการลาเลยงอาหาร

นอยลง จงเบออาหารหรอรบประทานไดนอย ถายเหลว การสรางเลอดลดลง ทาใหหนาซดหรออมเหลอง

ออนเพลย ลนซดขาว ขอสาคญในการวนจฉย มกลมอาการชมามพรองรวมกบมอาการเลอดออก

3.4 การวเคราะหกลมอาการของตบ 1) ชตบตดขด

อาการทางคลนก มอาการทางอารมณหดหอดอน ปวดเสยดทรวงอกชายโครงสขาง ชอบถอน

หายใจ หรอมอาการผดปกตเหมอนมสงของอดตนทคอหอย หรอเกดกอนโตทบรเวณลาคอ ตอมนาเหลอง

โต หรอคลาพบกอนใตชายโครง ในสตรจะคดปวดเตานม ปวดประจาเดอน ประจาเดอนรอบไมปกต หรอ

ไมมา ลนฝาขาวบาง ชพจรตงหรอฝด อาการเบองตนจะรนแรงหรอเบาลงขนอยกบอารมณดวย สาเหต สาเหตททาใหชตบตดขด อารมณทมากระทบทาใหไมพอใจ หรอไดรบการกระทบ

จตใจรนแรง หรอถกเสยชจากภายนอกเขาทางเสนลมปราณตบ วเคราะหอาการ เมอตบกระจายชออกไมดทาใหชจตดขด การไหลเวยนของชในจงลวไมคลอง

เกดอาการปวดเสยด หรอปวดทองนอย อารมณไมด ชอบถอนหายใจ ในสตรเกดคดเตานม ปวดประจา

เดอน ประจาเดอนไมปกตหรอไมมา เนองจากเสนลมปราณชง-เญนลวนแตอยใตอาณตเลอดของตบทสง

มาหลอเลยงเมอชตบตดขดเลอดยอมไหลเวยนไมด ทาใหเสนลมปราณชง-เญนทางานผดปกต ชของตบตดขดยงทาใหของเหลวในรางกายไหลเวยนไมคลองกอตวเปนเสมหะ หรอเมอชตบ

ตดขดนานยงแปรสภาพใหเกดเปนความรอน เผาทาลายนาใหเกดความขนขนกลายเปนเสมหะ เมอเสมหะ

นเคลอนตวไปตามแนวเสนลมปราณตบถงคอหอย ทาใหมความรสกเหมอนสงของจดตดทคอ หรอทเกด

เปนกอนบรเวณตอมไทรอยด กรณทเกดคลาพบเปนกอนใตชายโครงเนองจากชตดขดนานจะทาใหเกด

เลอดคง เกดเปนกอนเลอดใตชายโครง ชพจรตงเปนจดเดนของชตบตดขด ขอสาคญในการวนจฉย อารมณอดอนไมสบายใจ ปวดเสยดชายโครงทองนอย สตรประจาเดอน

ผดปกต 2) อนของตบพรอง

อาการทางคลนก อาการวงเวยนตาลาย สองตาแหง สายตาเสอม ใบหนาทอาการรอนวบหรอ แดงทบรเวณโหนกแกม ปากคอแหงผาก รอนทงหนา มไขหลงบาย เตาฮน หรออาจมมอเทาสน หรอ

Page 196

การวเคราะหกลมอาการโรค

189

ปวดเสยดรอนทชายโครง ลนแดงดแหง ชพจรตง-เลก-เรว

สาเหต เกดจากอารมณอดอนชตดขดนานจนเกดเปนไฟ ความรอนมผลกระทบตออนตบ หรอ ปวยจากกลมโรคจาพวกความรอน ซงจะพบวาในระยะทายของโรคจะทาใหอนของตบลดลง หรอจากเหต ทอนของไตไมพอแลวอนของตบลดลงตาม

วเคราะหอาการ เมออนของตบไมพอไมขนไปหลอเลยงลกตาและศรษะ ทาใหเวยนศรษะ

ตาลาย สองตาแหง สายตาเสอมลง เสนลมปราณตบเกดสภาพอนของเลอดพรอง มความรอนพรองขน

แทนจงทาใหปวดแสบรอน มอไมสนเพราะเอนขาดการหลอเลยง อนคมหยางไมได เกดรอนพรองเวลา

หลงบาย รอนทงหา กลางคนความพรองเขารบกวนอนจงมเตาฮน ใบหนารอนวบเพราะความรอนลอยขน

จากอนพรอง เมออนลดลงจงคอแหง ลนแดงดแหง ชพจรตง เลก เรว เปนจดเดนของอนของตบพรอง ขอสาคญในการวนจฉย มอาการหลอเลยงไมพอทศรษะ ดวงตา เอนและกลมอาการรอนพรอง

3) เลอดของตบพรอง อาการทางคลนก มอาการวงเวยนศรษะตาลาย หนาไมมสเลอด เลบซด ตามวหรอมองไมชด

เวลากลางคน หรอเกดอาการชาตามแขนขา ขอตอเคลอนไหวไมคลอง มอเทาสน กลามเนอกระตก หรอ

สตรประจาเดอนมานอย สจางหรอไมมาเลย ลนซด ชพจรเลก สาเหต เกดจากมามและกระเพาะอาหารออนแอสรางเลอดไมพอหรอเสยเลอดออกไปมาก หรอ

ปวยมานาน วเคราะหอาการ เลอดของตบไมพอ สองตามว เวยนศรษะหรอมองไมชดในเวลากลางคน

เอนไมมเลอดหลอเลยงเกดอาการชา ขอตอขด มอเทาสน กลามเนอกระตก ในสตรถาเลอดของตบไม

เพยงพอ ทาใหประจาเดอนมานอย สจางหรอไมมา หนาไมมสเลอด เวยนศรษะ ลนซด ชพจรเลกเปน

อาการเดนของเลอดพรอง 4) หยางตบแกรง

อาการทางคลนก วงเวยน หออ ปวดตาหรอศรษะลกษณะพองออก หนาแดงตาแดง อารมณ

หงดหงดขโมโห นอนหลบจะฝนมาก หลบไมสนท เมอยเอวเขาออน ศรษะหนก เทาเบา ลนแดงดแหง

ชพจรตง-เลก-เรว สาเหต จากอารมณทโกรธมากไป เกดไฟเผาผลาญอนของตบและไต หรอมเพศสมพนธมาก

เกนไป หรออายมากอนของตบและไตพรองลดลง ลวนเปนเหตใหอนของตบลด หยางของตบจงมมากกวา วเคราะหอาการ ตบมพนฐานทคอนแกรงอยแลว หากอนของตบและไตลดลง หยางของตบม

มากขนจะชกนาใหเลอดพงขนสวนบนศรษะมากตาม จะทาใหเวยนศรษะหออ ปวดศรษะและลกตาใน

แบบขยายพองออก หนาแดงตาแดง อารมณหงดหงดไดงาย

Page 197

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 190

ตบเกยวกบเอน ไตเกยวกบกระดก เมออนของตบและไตพรอง ทาใหเอนกระดกขาดการหลอ

เลยงมอาการเมอยเอวเขาออน อนพรองทสวนลาง หยางมมากสวนบน จงทาใหศรษะหนกเทาเบา เดนเหน

เหมอนจะลม ลนแดงฝานอย ชพจรตงหรอชพจรตง-เลก-เรว เปนอาการเดนของอนของตบและไตพรอง หยางตบมมากเกน

ขอสาคญในการวนจฉย วงเวยนศรษะ ปวดศรษะ หวหนกเทาเบา เมอยเอวเขาออนไมมแรง ลมตบภายใน หมายถง ผปวยมอาการเดนในลกษณะสน กระตก เคลอนไหว วงเวยนเหมอน

จะลม ตาง ๆ เหลานรวมเรยกวา เกดลมตบภายใน แบงเปน 4 รปแบบ (1) หยางตบแปรสภาพเปนลม อาการทางคลนก มอาการวงเวยนศรษะเหมอนจะลม ศรษะสน ตวแขงคอเกรง พดลนแขงไม

ชด มอเทาชา เดนไมตรงแนวหรอเปนลมหมดสตไมรสกตวอยางเฉยบพลน ปากเบยวหนาเบยว อมพฤกษ

พดไมได มเสยงของเสมหะตดในลาคอ ลนแดงฝาขาวหรอเหนยว ชพจรตงมแรง สาเหต จากทอนของตบและไตเสอมถอยลงเปนเวลานานจนหยางของตบแกรงอยางเฉยบพลน

วเคราะหอาการ เมอหยางของตบมมากขนจะมทศทางเคลอนขนสวนศรษะ จงทาใหเกดเวยน

ศรษะเหมอนจะลม คลอนศรษะ ขณะเดยวกนชและเลอดตางถกผลกดนใหขนตาม จงไปอดแนน

สวนบนของศรษะทาใหเกดอาการปวด เนองจากตบกากบเสนเอน หากเกดลมตบยอมทาใหเกดอาการ

สนเกรงกระตก คอแขง ลมปราณตบมาผานทลน ดงนนเมอลมตบกาเรบจงมผลใหพดไมชด เดนเซ

เหมอนจะลม เพราะลางพรองบนแกรง ลนแดง ชพจรตงเลกมแรง เปนลกษณะเดนของอนของตบและ

ไตพรอง หยางของตบแกรง เมอลมและหยางของตบระเบดอยางเฉยบพลน เลอดลมแปรปรวนยอนกลบ ลมตบพดนาเอา

เสมหะขนมาบดบงทวารสมอง ทาใหหมดสตไมรสกตว ไดยนเสยงเสมหะดงในลาคอ ลมและเสมหะยง

แทรกซมไปตามจงลว ทาใหชตดขด มอาการปากเบยว อมพฤกษ ลนแขงพดไมชด ขอสาคญในการวนจฉย ปกตผปวยจะมพนฐานหยางของตบมคอนขางมาก เมอกาเรบอยาง

ฉบพลนและมกลมอาการดงกลาวไปแลว (2) รอนจดเกดเปนลม อาการทางคลนก มกมไขตวรอนสง กระสบกระสายดจจะเปนบา มอเทาเกรงกระตก คอแขง

หลงแอน ตาเหลอกคาง กดฟนแนน ลนแดงหรอแดงจด ชพจรตงเรว สาเหต จากการทเสนลมปราณตบถกความรอนสะสมคกคามอยางแรง วเคราะหอาการ เมอไฟไปแผดทาลายจนเยในเสนลมปราณตบ เสนเอนขาดการหลอเลยง

ทาใหมอเทาเกรงกระตก คอแขง ตาเหลอกคาง กดฟนแนน เสยชจาพวกความรอนจะทาใหมไขสง ความ

Page 198

การวเคราะหกลมอาการโรค

191

รอนจากไขไปรบกวนเสนของหวใจเกดอาการกระสบกระสายเหมอนบา หากเปนมากจะหมดสตไปได ลน

แดงเขม ฝาเหลองแหง ชพจรตง เรว เปนอาการเดนของความรอนจดทเสนตบ ขอสาคญในการวนจฉย ไขสงและอาการเกรงกระตกอยางแรง (3) อนพรองแลวเกดลม อาการทางคลนก มอเทามอาการสนระรก บายมไข รอนทงหา ปากคอแหง ผายผอม ลน

แดงฝานอย ชพจรตงเลก เกดจากอนและนาในรางกายถกทาลายจากกลมความรอนภายนอก จะพบใน

ระยะทายของโรคหรอเกดจากภายในเพราะลมปวยมานานจนอนและนาเสอมลง วเคราะหอาการ แบบเดยวกบอนตบพรอง ขอสาคญในการวนจฉย กลมอนพรองและมอเทาสนระรกหรอกระตก (4) เลอดพรองแลวเกดลม อาการทางคลนก อาการขอตอเคลอนไหวขด แขนขาชา วงเวยน หออ หนาขาวซด เลบซด

ลนซดฝาขาว ชพจรเลก สาเหต มเลอดออกเรอรงหรอเฉยบพลน หรอปวยมานานจนเลอดพรอง วเคราะหอาการ แบบเดยวกบเลอดพรองตบ ขอสาคญในการวนจฉย วงเวยน มอเทาชาและกลมอาการเลอดพรอง

3.5 การวเคราะหกลมอาการของไต 1) หยางของไตพรอง

อาการทางคลนก หนาซดหรอหมองดา เยนทบรเวณเอวและเขา ดทาทางขหนาวโดยเฉพาะ

สวนลางของรางกายออนเพลยไมมแรง ในชายจะนกเขาไมขน หลงเรว อสจดใส สตรมดลกเยน มบตร

ยาก ความรสกทางเพศลดลง หรอถายเหลว ทองเสยยาม 5 หรอปสสาวะบอยปรมาณมาก กลางคนเขา

หองนาปสสาวะบอย ลนซดฝาหนา ชพจรจมชาเลกไมมแรง โดยเฉพาะตาแหนงไต สาเหต เปนผททมหยางพรองอยกอน หรอจากอายมาก ไฟแหงชวตมอดลง หรอจากปวย

มานานจนทาใหหยางของไตไดรบผลกระทบ หรอจากการมเพศสมพนธมากไปจนมผลตอหยางของไต วเคราะหอาการ ไตกากบกระดก เอวเปนทอยแหงไต เมอหยางไตพรอง เอวและเขาจงไม

อบอน ทาใหมอาการเมอยเอวและเขาแบบเยน ๆ ไตมตาแหนงอยสวนลางของรางกายเมอหยางชไมพอ

จงขาดความอบอน โดยเฉพาะสวนขาจะเยนชดเจน หยางพรองยงมผลใหเลอดไหลเวยนชาไมมแรง ส

หนาจงไมสดใสดขาวซด หากเกดความเยนมากจกกลายเปนหนาหมองคลา หยางพรองจะทาใหไมกระตอรอลน

จงดเพลย ๆ ออนแรง ไตควบคมการเจรญพนธ เมอหยางไตไมพอไฟพนฐานมอดลง สมรรถภาพทาง

เพศยอมเสอม ชายนกเขาไมขน หลงเรว อสจใส หญงมดลกเยนมบตรยาก ไตควบคมทวารหนก-เบา

Page 199

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 192

เมอหยางพรองมากไมมแรงดดรง จงปสสาวะบอย โดยเฉพาะกลางคน ถายเหลวหรอยาม 5 ลนซดฝาขาว ชพจรจมเลกไมมแรง โดยเฉพาะตาแหนงไต เปนลกษณะเดนของหยางของไตพรอง

ขอสาคญในการวนจฉย มอาการของสมรรถนะทางเพศเสอมลง รวมกบมลกษณะทาทางขหนาว

รสกเมอยเขาและเอวแบบเยน ๆ 2) อนของไตพรอง

อาการทางคลนก เมอยเอวเขาออนและปวด วงเวยนหออ รสกฟนคลอนไมแนน ชายมกม

นากามเคลอนไมรตว หลงเรว สตรประจาเดอนมานอยไมมาหรอตกเลอด นอนไมหลบ ความจาหลงลม

งาย ปากคอแหง รอนทงหา มไขหลงบาย กลางคนนอนเตาฮน หรอรสกรอนจากกระดก บายมโหนก

แกมแดง รางกายผอม ปสสาวะเหลองและนอย ลนแดงดแหงหรอฝานอยหรอไมมฝา ชพจรเลกเรว สาเหต เนองจากครนคดมากเกนไปหรอปวยมานาน ทาใหอนของไตเสอมลงหรอปวยดวยโรค

กลมความรอนในระยะทายของโรค อนของไตถกทาลายหรอมเพศสมพนธมากไป อนและจงในไตลดลง วเคราะหอาการ อนในไตเปนรากฐานของอนและนาในรางกาย มคณสมบตหลอเลยงใหความ

ชมชนตออวยวะเนอเยอทงหลายรวมทงบารงสมองไขกระดก กระดก และควบคมหยางอกฝายมใหมาก

เกนไป ดงนนเมออนของไตพรอง อวยวะเนอเยอทเกยวของยอมไดรบผลกระทบ เชน เมอยเอวเขาออน

วงเวยนหออ หลงลมงาย ฟนคลอน ผมรวง รวมถงประจาเดอนจะมานอยหรอไมมา หากอนไมอาจ

ควบคมหยางทาใหเกดไฟพรองมากขน เปนผลใหเกดเลอดออก ไฟนยงเปนปจจยรบกวนใหจงในไตถก

ขบออกโดยไมรตว เกดเปนนากามเคลอน หลงเรว หากไฟไปรบกวนเสนของหวใจจะทาใหนอนหลบไม

สนท อนพรองทาใหเกดคอแหง รางกายผอม มเตาฮน รอนแผซานจากกระดก โหนกแกมแดง ปสสาวะ

นอยมสเขม ลนแดงฝานอยหรอไมมฝา ชพจรเลกเรวเปนอาการเดนของอนพรองมความรอนเกดขนภายใน 3) ชของไตไมมเสถยรภาพมนคง

อาการทางคลนก มกมอาการเมอยเอวเขาออนไมมแรงแลวยงออนเพลย หออความคดไมแลน

ปสสาวะบอยและใสหรอปสสาวะแลวยงกะปรบกะปรอยไมหมด หรอปสสาวะไมรตว กลางคนยงตองตน

เขาหองนาบอย หรอไมอาจควบคมปสสาวะไดเลย ในชายมกมอสจเคลอนโดยทยงรสกตวหลงเรว สตร

ประจาเดอนกะปรบกะปรอยไมหมดหรอตกขาวใสปรมาณมาก หรอตงครรภแลวจะแทงงาย ลนซดฝาขาว

ชพจรออนนมและจมเลก สาเหต จากอายชราภาพมากสขภาพออนแอ ไตจงออนแอลงเปนปกตหรอพลงของไตออนแอ

โดยกาเนด หรอปวยเรอรงจนมผลตอไต วเคราะหอาการ ไตเปนอวยวะทกกเกบปดตวเพราะมชของไตคอยดดรง ดงนนเมอชของไต

พรองยอมทาใหปสสาวะควบคมไมอย หรอปสสาวะแบบหยด ๆ ไมหมด กลางคนปสสาวะบอยหรอรดท

Page 200

การวเคราะหกลมอาการโรค

193

นอน รนแรงอาจควบคมไมได ในทางดานผชายจะมปญหาหลงเรวหรอเคลอนเอง จากการทตวควบคม

ออนแรงไป สตรใตมายจะสญเสยหนาทจงทาใหตกขาวออกมามากและดใส เมอตงครรภมกจะแทงงาย

ไมมแรงชจากไตมาสนบสนน เมอยเอวเขาออน หออ ความคดความอานไมแลน ออนเพลย ลนซด ชพจร

ออนนมและจมเลก ลวนเปนอาการทปราศจากการหลอเลยงบารง ขอสาคญในการวนจฉย มปญหาของปสสาวะ อสจ ตกขาวและแทงงาย ซงลวนเปนอาการ

บงบอกของไตดานดดรงเสยไป 4) จงในไตไมพอ

อาการทางคลนก อาการของเดกทพฒนาการชา ตวเลกแคระแกรน บรเวณกระโหลกจะปด

ชา สตปญญาดอย กระดกออน เคลอนไหลเชองชา ถาในชายอสจจะนอยเปนหมน สตรประจาเดอนไม

มา มบตรยาก สมรรถภาพทางเพศเสอม แกกอนวย หออหหนวก หลงลมสตปญญาไมชดเจน การ

ตอบสนองมกเชองชา ขาออนลบเลกไป ผมรวงฟนโยกคลอน ลนซด ชพจรเลก-ออนนมและจมเลก สาเหต โดยมากเกดแตกาเนดหรอขาดการเลยงดบารงในภายหลง ทาใหเหวยนชไมสมบรณ

หรอเกดจากปวยมานาน ทางานตรากตรา มเพศสมพนธมากเกนไปจนกระทบตอจงในไต วเคราะหอาการ หากจงในไตไมพอจะไมแปรสภาพเปนเลอดสวนหนงไปหลอเลยงการเจรญ

เตบโตของกระดกกลามเนอ ดงนน เดกจงพฒนาการชา รปรางเลกแกรน กระหมอมปดชา กระดกออน

สตปญญาออนดอย จงไตไมพอ ยงทาใหในชายอสจนอย สตรประจาเดอนไมมา จงเปนผลในการมบตร

ทง 2 ฝาย เสนผมเปนสงสะทอนใหเหนวาไตสมบรณ เมอจงไมพอเสนผมจงรวงงาย ฟนเปนสวนหนงของกระดก เมอขาดจงในไตมาสงเสรมจงฟนคลอนหลดงาย สมองเปนทรวมแหงจง (ไขกระดก) ไตยงเปดทวารทห เมอจงนอยไขกระดกยอมนอยตาม หจงไดยนเสยงผดปกตเกดเปนหออ หตง หหนวก

ความจาเสอมหรองกเงน จงพรองกระดกออนจงทาใหขาทงสองออนลบไป ลนซด ชพจรเลก-ออนนม

และจมเลก เปนลกษณะของจงไตไมพอ ขอสาคญในการวนจฉย พบเดกพฒนาการชา ในวยผใหญสมรรถภาพทางเพศเสอมและคน

จะแกเรว 4. การวเคราะหกลมอาการตามทฤษฎเวยชองเซวย (卫气营血)

ใชในการวเคราะหโรคเฉยบพลน อนมสาเหตจากกลมความรอนภายนอก เชน โรคไขเฉยบพลน

เกดจากการออนแอของภมตานทานของรางกายและมการรบกวน จากปจจยทกอใหเกดโรคหรอโรคระบาด

รายแรง ซงโรคเกดอยางรวดเรว และทาใหมอนตรายตออน แพทยทมชอเสยงในยคราชวงคชง ชอ เยยะเทยนซอ (叶天士) ไดอธบายการเกดโรคดวย

ทฤษฎน และแบงโรคออกตามความลกและความรนแรง เปน 4 ระดบ ดงน

Page 201

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 194

4.1 โรคในระดบเวย เกดจากความผดปกตของชในการปองกนจากปจจยทกอใหเกดไขมการเขามารบกวน กลามเนอ

และผวกาย ระบบเวยเปนตวปองกนภายนอก รวมทงผวหนงและกลามเนอเปนตวชวยปรบอณหภม และ

ตานปจจยภายนอก สมพนธใกลชดกบชทปองกนโรคและปอด ถามการรบกวนกจะมการเปลยนแปลงของ

ปอดและระบบปองกนของช อาการไข กลวลมและความเยน ปวดศรษะ ไอ ไมมเหงอ กระหายนา

เลกนอย คอบวม และเจบ ปลายและขอบลนแดง ฝาขาวบาง ชพจรลอยและเรว มกพบในชวงแรก

เนองจากมการปดกนของช ทาใหมไขและกลวลมหนาว การทางานของชบกพรองในการเปดและปดร ทาให

ไมกระหายนา หรอกระหายเลกนอย การถกปดกนของชทาใหความสามารถในการระบายชของปอด

บกพรอง จงเกดการไอ เนองจากคอเปนประตของปอด ดงนนจงมการบวมและเจบคอ การกระหายนา

เลกนอยเกดจากการใชสารนาในรางกายจากตวกอโรค ปจจยจากความรอนภายนอกจงทาใหมลนแดงท

ปลายและขอบ ฝาบางขาว ชพจรลอยและเรว 4.2 โรคในระดบช

เกดจากความรอนภายในเนองจากเสยชเขาไปรบกวนอวยวะภายใน เกดจากการทเสยชทมาก

เกนไป ชในการปองกนโรคตอสกน ทาใหมหยางและความรอนเพมขน อาการขนอยกบวามการรบกวน

ของอวยวะใด ทพบบอยคอ มการสะสมของไฟในปอดไฟในทรวงอกและกระบงลม ไฟในกระเพาะอาหาร

และการสะสมของไฟในระบบลาไส อาการแสดงคอ มไข กลวรอน ลนแดง ฝาหนาสเหลอง ชพจรเรว

ใจกระสบกระสาย กระหายนา ปสสาวะสเหลองเขม ถามไฟในปอดเกบสะสมทาใหมอาการไอ หอบหด

เจบหนาอก ไอเปนเสมหะสเหลองขน ถามไฟในทรวงอกและกระบงลมทาใหใจกระสบกระสาย ถามไฟใน

กระเพาะอาหาร ทาใหไขสง กระหายนาเยน เหงอออกมาก ฝาบนลนแหงเหลองชพจรเรวและลน ถามไฟ

ในลาไส ทาใหเกดไขขนสง ไขตอนบาย 3-5 ทองผก หรอการอดตนของอจจาระ ทาใหถายเหลว แนนอดอดและเจบทอง ฝาบนลนแหงเหลองเปนสดาเกรยม มรอยหนามบนลน ชพจรจมแรง ลกษณะรวมท

พบบอยคอ มความรอนแกรง ตวกอโรค (เสยช) มการรบกวนระบบช และทาใหเกดการตอสระหวางช ในการปองกนโรคและตวกอโรค (เสยช) การทมหยางและชเกนทาใหเกดไข กลวรอน ปสสาวะสเหลองเขม ลนแดง ฝา

เหลอง ชพจรเรว เนองจากปจจยกอโรคไมไดอยทผวกาย ดงนนจงไมกลวหนาว สารนาในรางกายถก

ความรอนทสงเผาผลาญทาใหกระหายนา ความรอนรบกวนจตใจทาใหจตใจกระวนกระวาย มการไอ และ

เจบหนาอกจากการทไฟคงในปอดทาใหชในปอดชน ความรอนในปอดทาใหนาในรางกายมการรวมเปน

ของเสย เสมหะเหลองขนและมาก

Page 202

การวเคราะหกลมอาการโรค

195

การสะสมของความรอนททรวงอกและกระบงลมจะปดบงทางเดนของช ทาใหกระวนกระวาย

ถาภายนอกถกรบกวนโดยความรอนสงจะทาใหไขขนสง ความรอนภายในทาใหมการผลกนาออกภายนอก

และทาใหมเหงอออก การใชสารนาในรางกายจากความรอนสงทาใหเกดเหงอออกผดปกต กระหายนา

เยน ฝาลนแหงสเหลอง การเคลอนไหวของชและเลอดทมากเกนจากความรอนภายในทาใหชพจรลนเรว

หรอตน ชพจรใหญและแรง การสะสมของความรอนในลาไสรวมกบมของเสยและมการอดกนของช ใน

อวยวะกลวง ทาใหเกดการแนน อดอด และเจบในชองทอง ทองผก อจจาระคาง จนมการถายเปนนา

เมอเสนลมปราณหยางหมงแกรงรวมกบมความรอนภายในสงและความแหง ทาใหเกดไขตอนบาย ลน

เหลองแหง หรอลนเผาเกรยมดา ชพจรใหญมพลง 4.3 โรคในระดบอง

อาการจะรนแรงกวา เพราะเสยชมการแทรกซมลงไปลกกวาอง หมายถง ชในเลอดซงวงผาน

ในหวใจ ดงนนโรคในระดบองเกดจากอนตรายตอองอนและมการรบกวนตอจตใจ อาการสาคญคอ มไขทวรางกาย เปนมากกลางคน ปากแหงแตไมกระหายนา กระสบกระสาย

นอนไมหลบ ลนแดง ชพจรมลกษณะเสนดายและเรว ในรายทรนแรงมาก อาจมผนผวหนงจาง ๆ

อาการเพอและโคมาได โรคนมกเกดจากการแทรกเขาในของโรคในระดบชทไมไดรบการรกษา ทาใหตว

กอโรคไปกระทบตอองอน ผลตามมากคอ มไข เปนมากตอนกลางคน ปากแหงไมกระหายนา เพราะวา

ชจากสารอาหารไปเลยงหวใจ ดงนนความรอนในระบบองจะรบกวนหวใจ ทาใหเกดอาการกระวนกระวาย

นอนไมหลบ ความรอนเขาแทรกทเยอหมหวใจ ทาใหเกดอาการเพอ ความรอนทกระทบตอหลอดเลอด

ทาใหเกดผนผวหนงจาง ๆ ลนแดงและชพจรเลกเรว เปนอาการแสดงของภาวะแทรกซอนของระบบอง

โดยความรอน 4.4 โรคในระดบเลอด

เกดจากความรอนทเกดกระตนตอเลอดและรบกวนจตใจ อาการสาคญคอ ปวดแสบรอนใน

รางกาย บาคลง เพอ ผนผวหนง ถายเปนเลอด ไอเปนเลอด เลอดกาเดาออก อาเจยนเปนเลอด

ปสสาวะเปนเลอด ลนแดงกลา เนองจากหวใจคมเลอดและควบคมภาวะของจตใจ ภยนตรายตอองของเลอด โดยความรอน

ทาใหเกดอาการปวดแสบรอนในรางกาย และลนแดงกลา เนองจากความรอนทเกดมผลตอเลอด ทาให

เกดผนผวหนงชดเจน อาเจยนเปนเลอด ไอเปนเลอด ถายอจจาระเปนเลอด และถายปสสาวะเปนเลอด

และความรอนในระบบเสย ทาใหมผลตอจตใจ ทาใหเกดอาการบาคลงและอาการเพอ

Page 203

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 196

5. การวเคราะหกลมอาการอวยวะกลวงทง 6 5.1 เกดรอนชนทลาไสใหญ

อาการปวดทอง ถายบดเปนมกเลอด ถายแลวเหมอนไมสดหรอถายแบบพงออก สเหลอง

กลนเหมนรายกาจ ทวารหนกแสบรอน ปสสาวะเหลองและนอย อาจมตวรอนกระหายนา ลนแดงฝา

เหนยว ชพจรลนเรว สาเหต หากเกดในฤดรอนหรอฤดใบไมรวง มกดสความชนรอนจากภายนอกเขามากระทาท

ระบบทางเดนอาหารหรอจากการรบประทานอาหารไมควบคมความสะอาด ทาใหความรอนชนแฝงเขาส

ลาไสได วเคราะหอาการ เมอความรอนชนเขาสทางเดนลาไส จะอดกนชจทาใหปวดทอง ความรอนท

สะสมในลาไสเผาทาลายหลอดเลอดฝอย ทาใหถายบดเปนมกเลอด เนองจากความรอนนนมกทาใหม

อาการตองระบายออกใหเรว ดงนนบรเวณทวารหนกจงมอาการเหมอนอยากถายแตเหมอนถายไมหมด

ปากทวารหนกยงแสบรอน ความชนอดกนลาไสชจงตดขดเกดปวดทองตองรบถายแลวยงเหมอนม สวน

ความรอนเรงรดทาใหนาตองไหลลงเรวขน จงถายในลกษณะพงออกมามสเหลองและเหมนมาก ในรางกาย

มความรอนจงทาใหจนเยลดลง เกดอาการคอกระหายนา ปสสาวะนอย ความรอนมาเปนเหตใหเกดโรค

จงมตวรอนชดเจน ลนแดงมฝาเหนยวเหลอง ชพจรลนเรวเกดจาก มความรอนชนสะสมภายใน ขอสาคญในการวนจฉย อาการถายบดหรอทองเสยและกลมรอนชนปรากฏพรอมกน

5.2 เกดรอนชนทเสนลมปราณตบ มอาการปวดแสบรอนททรวงอกชายโครง เบออาหารทองแนน ปากขมอยากจะอาเจยน อจจาระ

ไมปกต ปสสาวะสนสเขม หรอรอน ๆ หนาว ๆ ตวเหลองตาเหลอง หรอมอาการคนบรเวณอวยวะ

สบพนธ หรอตกขาวมสเหลองและมกลนแรง ลนแดงฝาเหลองเหนยว ชพจรตงเรวหรอลนเรว สาเหต ถกรอนชนจากภายนอกเขามากระทา หรอชอบรบประทานอาหารมนหวานจนมรอน

ชนเกดขนภายใน หรอมความผดปกตของระบบมามและกระเพาะอาหาร เกดเปนความชนทาใหมามดน

ขมกลบไมตบ เปนผลใหความรอนชนไปอดกนเสนลมปราณตบ วเคราะหอาการ รอนชนอดกนภายในทตบถงนาด หนาทกระจายผดปกตไป ชจไหลเวยนไม

คลอง จงปวดแสบรอนทชายโครงสขาง รอนชนสะสมเผาถงนาดจงทาใหชของถงนาดเออขนทาใหปากขม

นาดไมไหลไปตามทอจงเลดออกนอกทาใหเกดตวเหลองตาเหลอง เสยชอาศยบนตาแหนงเซาหยางการ

เขาออกของชจงไมคลอง เกดอาการรอน ๆ หนาว ๆ รอนชนอดตนการไหลขนลงของชมามและกระเพาะ

อาหาร ทาใหระบบการลาเลยงและรบเขาไมประสานสมดล เกดเบออาหาร ทองอด อยากจะอาเจยน

Page 204

การวเคราะหกลมอาการโรค

197

อจจาระไมปกต เสนจเหวยอนตบมทางเดนวนรอบอวยวะสบพนธภายนอก หากมรอนชนไหลไปตามเสน

ลมปราณจงทาใหเกดอาการคน ในสตรตกขาวสเหลองขน ปสสาวะนอยสเขม ลนแดงฝาเหลองเหนยว

ชพจรตงเรวหรอลนเรว เปนลกษณะเดนของรอนชนสะสมภายใน ขอสาคญในการวนจฉย มอาการปวดแสบรอนชายโครงสขาง เบออาหารทองแนนอด ตว

เหลองตาเหลอง มอาการคนและกลมอาการรอนชน 5.3 รอนแกรงทกระเพาะอาหาร

ปวดแสบรอนทกระเพาะ ปฏเสธการกด ชอบดมนาเยนหรอมอาการหวขาวเรว มกลนปาก

เหงอกปวดบวมเปนแผลหนอง เลอดซม อจจาระผก ปสสาวะนอยสเขม ลนแดงฝาเหลอง ชพจรลนเรว สาเหต มกเกดจากทานของเผดของทรอนในมากไปจนเกดการสะสม หรอจากอารมณทไม

สมใจ ชตดขดจนแปรสภาพเปนไฟ กระทบกระเพาะอาหารหรอเกดจากเสยชจาพวกความรอนมากระทา วเคราะหอาการ ความรอนหรอไฟเกดอนอยในกระเพาะทาใหชกระเพาะไมสมดล จงปวด

แสบรอนไมใหกด เมอไฟมมากทาใหกลไกตนตวมากเกนไปทาใหรสกหวเรว ลวมายของกระเพาะอาหาร

มาทเหงอก ดงนนไฟจากกระเพาะอาหารจงขนมาทเหงอกทาใหปวดบวมแดงทเหงอก เปนมากจะกลด

หนองเปนแผล นอกจากนยงทาใหเลอดออก กระเพาะอาหารไมสมดลทาใหกากของเสยระบายลงไมทน

เกดยอนกลบจงปรากฏมกลนปาก ความรอนทาใหกระหายนาตองดมนาเยนบอย ๆ ลาไสถกความรอน

รบกวนจงทาใหขาดความชมชน ถายยากทองผก ปสสาวะนอย ลนแดงฝาเหลอง ชพจรลนเรวเปนอาการ

ของมความรอนอยภายใน ขอสาคญในการวนจฉย ปวดแสบรอนทกระเพาะอาหารและกลมอาการรอนแกรงภายใน

5.4 เกดเยนพรองทกระเพาะอาหาร มอาการปวดเยนทกระเพาะ ปวด ๆ หาย ๆ ชอบอนชอบใหกด หากทานของจะปวดบรรเทา

เรอเปนนาใสหรอมอาหารทยงไมยอยออกมา ทานไดนอยแนนจกลนป ไมกระหายนาปากจด ออนลาไมม

แรง ขหนาวตวเยน ลนซดดออนนมหรออวนซด ชพจรชาไมมแรง สาเหต เกดจาการดมกนทไมถกสขวธ ชอบกนของดบหรอใชยาทมฤทธเยน ใชยาระบายมาก

ไป หรอมามกระเพาะออนแอ หยางชออนลงไปเอง หรอปวยมานานไมบารง เปนตน วเคราะหอาการ หยางของกระเพาะพรอง ความเยนพรองเกดขนภายในเกาะกมการไหลเวยน

ของชจ ทาใหชกระเพาะโคจรไมคลองจงปวดแบบเยน ๆ ทาใหรสกรบประทานไดนอยและแนนลนป

เหลานลวนแตเปนกลมอาการเยนพรอง จงชอบกด ชอบอน ๆ รบประทานอาหาร ปวดจะเบาลง เมอ

Page 205

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 198

กระเพาะอาหารทางานยอยสลายลดลง นาและอาหารไมยอยสลาย ไหลยอนขนตามชของกระเพาะอาหาร

ทยอนกลบจงอาเจยนเปนนาใสปนกบอาหารทยงไมยอย เมอหยางพรองจงทาใหรางกายไมอบอน มอาการ

ขหนาวตวเยนไมมแรง อาการทปวยดวยความเยนจงไมกระหายนา ลนซดดนมหรออวนซด ชพจรจมชา

ไมมแรง เปนลกษณะของเยนพรองเกดแตภายใน ขอสาคญในการวนจฉย มกลมอาการของกระเพาะแสดงออกของชยอนขนและกลมอาการ

เยนพรอง 5.5 รอนชนทกระเพาะปสสาวะ

จะปสสาวะบอย ตองรบปสสาวะทนท ทองนอยปวดแนน แสบขดรอนขณะปสสาวะ สจะ

เหลอง ปรมาณนอยหรอขนหรอปสสาวะมเลอด หรอมเศษกรวดทรายปะปนออกมา รวมกบมไข ปวด

บรเวณเอว ลนแดงฝาเหลองเหนยว ชพจรลนเรว สาเหต มความรอนชนสะสมทกระเพาะปสสาวะ ระบบแปรสภาพของชไมคลองจงบบรดลง

ทางเดนปสสาวะ ทาใหตองปวดปสสาวะบอย ปวดรบ เวลาปสสาวะจะปวดแสบปวดรอน สเขมปรมาณ

นอย หากรอนมมากจะทาใหเสนเลอดฝอยแตก ปสสาวะเปนเลอด หากรอนชนไมถกขบระบายไปนานวน

จะทาใหเกดเปนนว ปสสาวะจงมเศษกรวดทรายปะปน รอนชนจะทาใหตวรอน ปวดเอว เนองจาก

ตาแหนงใกลไต ลนแดงฝาเหลองเหนยว ชพจรลนเรว เปนอาการของรอนชนสะสมภายใน ขอสาคญในการวนจฉย มอาการปสสาวะรบ ปสสาวะบอยๆ ขณะปสสาวะปวดแสบรอนและ

กลมอาการรอนชน ตาราง 9-9 แสดงอาการและอาการแสดงของกระเพาะอาหารทมพยาธสภาพทแตกตางกน

พยาธสภาพของ

กระเพาะอาหาร

อาการปวด อาการ

อาเจยน ปาก

กระหายนา อจจาระ ฝาและลน ชพจร

กระเพาะอาหาร

เยน ปวดเยน ๆ นาใส ๆ ปากจด

ไมกระหายนา เหลว ซด ฝาขาว

ลน จมชา

กระเพาะอาหาร

รอน แสบทอง เปรยว กระหายนา

ชอบดมนาเยน ทองผก แดง

ฝาเหลอง ลนเรว

อนของกระเพาะ

อาหารพรอง ปวดราคาญ แหง เปนลม

ไมมอะไรออกมา ปากคอแหง กระหายนา

แหงแขง แดงฝานอย เลกเรว

อาหารไมยอย อด เสยดแนน

อาหารไมยอย เปรยวปาก มกลน

เหมนมาก ฝาหนา

เหนยว ลน

Page 206

การวเคราะหกลมอาการโรค

199

6. การวเคราะหกลมอาการตามทฤษฎเสนลมปราณทงหก เปนทฤษฎทนาไปใชในการแยกความแตกตางของโรคภายนอก โดยอาการแสดงทางพยาธสภาพ

แบงไดเปน 6 กลมโรค ไดแก กลมอาการหยาง 3 กลม คอ ไทหยาง หยางหมง เสาหยาง และกลมอาการอน 3 กลม คอ ไทอน เสาอน จเหวยอน การแยกกลมโรคตามทฤษฎนมความสมพนธใกลชดกบ

ระบบเสนลมปราณ และอวยวะภายใน ดงน เสนลมปราณไทหยางผานดานหลงของรางกาย เสนลมปราณ

หยางหมงผานดานหนาของรางกาย เสนลมปราณเสาหยางผานดานขางของรางกาย ดงนนกลมโรคไทหยางจะมอาการแสดงคอ คอแขง และปวดทางดานหลงของศรษะและคอ

กลมโรคหยางหมงจะมอาการหนาแดง แนน และปวดทอง กลมโรคเสาหยางจะมอาการจกแนนบรเวณชายโครง กลมโรคไทอนจะมอาการปวดทองและทองเสย กลมโรคเสาอนจะมอาการปากแหงและคอแหง และกลม

โรคจเหวยอนจะมอาการปวดหรอรสกรอน ๆ บรเวณหวใจ เพอนามาสมพนธกบอวยวะภายใน กลมอาการหยาง 3 กลม บงถงพยาธสภาพของอวยวะ

กลวง เชน กระเพาะปสสาวะ เปนอวยวะกลวงของไทหยาง เมอปจจยการเกดโรคผานจากเสนลมปราณ

ไปอวยวะกลวง จงไปมผลตอหนาทของกระเพาะปสสาวะ ซงจะมอาการทางระบบปสสาวะได หรอการมความรอนและความแหงของกระเพาะอาหาร ซงเปนอวยวะกลวงของหยางหมง จะมอาการทางระบบ

ทางเดนอาหาร เชน ทองผก ปวดทอง ซงการกดททองจะทาใหอาการเปนมากขน การมพยาธสภาพของ

ถงนาดซงเปนอวยวะกลวงของเสาหยาง จะมอาการคอ มรสขมในปาก และปวดบรเวณชายโครง ถาเปนอาการจากกลมอาการอน 3 กลม อาการจะปรากฏตามอวยวะตน เชน กลมโรคไทอน มอาการพรองของ

หยางของมาม กลมโรคเสาอน มอาการพรองของหวใจและไต กลมโรคจเหวยอน มการรบกวนของชของตบ 6.1 กลมอาการไทหยาง

เปนกลมโรคภายนอก เปนอาการของโรคชนเรมตน อาการแสดงคอ ไข ไมชอบหนาว ปวด

และเกรงบรเวณคอและศรษะดานหลง ชพจรลอย เมอลมและความเยนกระทบรางกาย ไทหยางจะถก

กระทบเปนดานแรก การขดขวางเวยหยางจะทาใหเกดไข ไมชอบหนาว และการทเสนลมปราณไทหยาง ถกกระทบ นาไปสโรคของช ทาใหเกดอาการปวดเกรงดานหลงของคอและศรษะ เหงอออก ชพจรลอยและคอย ๆ ชาลง บงบอกวามการคกคามจากลม แตถาไมมเหงอและชพจรลอย กงวามการคกคามจาก

ความเยน การแทงเขมมงไปทการเสรมการไหลเวยนของช จดทเลอก คอ ต เสนลมปราณไทหยาง มอและเทา

6.2 กลมอาการเสาหยาง เปนผลทตามมาจากกลมอาการไทหยาง (ภายนอก) และกลมอาการหยางหมง (ภายใน) โดย

ปจจยกอโรคยงอยระหวางภายนอกกบภายใน ดงนน จงกลาวไดวา กลมอาการเสาหยางเปนกลมอาการ

Page 207

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 200

กงนอกกงใน อาการแสดงคอ ไขสลบหนาวสน จกแนนบรเวณชายโครง เบออาหาร อาเจยน ขมปาก

คอแหง ตาพรา ชพจรตง เมอปจจยกอโรคลกลามเขาสเสาหยาง จะถกตอตานจากช การไหลเวยนของชถกขดขวาง จะเกดอาการตามมาคอ ไขสลบหนาวสน อาการจากเสนลมปราณเสาหยางจะนาไปสโรคของ

ช ซงจะมอาการกระวนกระวาย จกแนนชายโครง เมอปจจยกอโรคลกลามมาถงกระเพาะอาหาร จะมอาการเบออาหารและอาเจยน เนองจากมการรบกวนช ของกระเพาะอาหาร ขณะเดยวกนถงนาดมความรอน จงทาใหปากขม คอแหง ตาพรา การปดกนชของตบและถงนาด ทาใหชพจรตง

6.3 กลมอาการหยางหมง บงถงภาวการณตอสกนอยางเตมทระหวางลมปราณตานทานโรคกบปจจยกอโรค โดยกลม

อาการหยางหมงเปนภาวะรอนเกน แบงเปน 2 ชนด คอ 1) กลมอาการเสนลมปราณหยางหมง ความรอนกระจายทวรางกาย 2) กลมอาการอวยวะกลวงหยางหมง ความรอนสะสมอยในอวยวะกลวง

อาการสาคญคอ ไขสง เหงอออกมาก หวนามาก หนาแดง หงดหงด กระวนกระวาย ฝาบน

ลนเหลอง ชพจรใหญมพลง หรอเรยก 4 มาก คอ ไขสงมาก เหงอออกมาก กระหายนามาก และชพจรใหญมาก

พยาธสภาพจากหยางหมงนาไปสความรอนสวนในทเพมขน ทาใหมไขสงและหนาแดง ความรอน

จะเผาผลาญของเหลวในรางกาย ทาใหมเหงอออกมาก หวนามาก ฝาเหลองแหง ความรอนนจะทาใหม

อาการกระวนกระวาย นอกจากนความแรงของชและปจจยกอโรค ทาใหเกดความรอนมาก และทาใหชพจรใหญมพลง ดงนนการรกษาคอ ระบายรอน โดยใชเสนลมปราณหยางหมงของมอ เทา และ เสนลมปราณต

กลมโรคอวยวะกลวงหยางหมง จะมอาการไข ซงจะเปนมากตอนบาย 3-5 โมง ทองผก จก

แนน และปวดทองซงจะเปนมากถากด เพอ ฝาเหลอง มลกษณะเหมอนหนาม ชพจรจมแรง ความรอน

ภายในของเสนลมปราณหยางหมง ทาใหอจจาระแหง รวมกบชของอวยวะกลวงถกขดขวาง ทาใหมอาการจกแนน และทองผก อาการปวดทอง ซงจะเปนมากถากดทอง การคงของความรอนจากภายในและช

ของหยางหมงทมากขน ในตอนบายเปนเวลาของเสนลมปราณหยางหมงโคจรมาถง ทาใหมไขขนในตอน

บาย ฝาเหลอง ชพจรจมแกรงหรอลนเรว เปนผลจากการเผาผลาญของของเหลวในรางกาย 6.4 กลมอาการไทอน

เปนลกษณะอาการพรองและเยนทภายใน เปนผลจากความพรองของชของมาม และมการคงคางของสภาพหนาวชนภายใน อาการสาคญคอ จกแนนทอง อาเจยน เบออาหาร ทองเสย ปวดทอง ซง

บรรเทาดวยการกดหรอประคบอน ไมหวนา ลนซด ฝาขาว ชพจรชา

Page 208

การวเคราะหกลมอาการโรค

201

กลมอาการของโรคน เกดจากหยางของมามพรอง การถกความเยนหรอการรกษากลมอาการ หยาง 3 กลมอยางไมเหมาะสม หยางของมามพรองนอกจากทาใหมภาวะหนาวชนตกคางภายในแลว ยงมความผดปกตของการหมนเวยนของช ซงเปนสาเหตใหมอาการจกแนนทอง ปวดทอง ทองเสย อาเจยน

เบออาหารเนองจากเปนอาการพรอง อาการปวดทองจงบรรเทาไดโดยประคบอน หรอจากการกด นอกจากน

ยงเปนสาเหตทาใหไมรสกหวนา ลนซด ฝาขาว และชพจรชา วธการรกษาคอ ใหความอบอน และกระจายความเยน จดทเลอกคอ จดซหลง จดมหนา จด

เหอของมามและกระเพาะอาหาร และเสนลมปราณเญน ใชทงแทงเขมและรมยา 6.5 กลมอาการเสาอน

เปนพยาธสภาพของหวใจและไต เมอเสาอนเกดเปนโรค ชจะพรองอยางมาก นนคอเหตผลท

ทาไมโรคเสาอนจงมลกษณะ “จดออนเชงระบบ” โรคนจะมลกษณะการทางานของหวใจและไตผดปกต

ซงจะมอาการไดทงอนพรองทาใหหยางเกน หรอ อนพรองทาใหไฟกาเรบ เมอหยางขาดและอนเกนจะทาให

เกดความเยน หรอเมอหยางขาดทาใหไฟกาเรบ ปจจยกอโรคจะนาไปสความรอนในลกษณะทเรยกวา

“อนแกรงกนใหหยางออกไป” 1) กลมอาการเสาอนเยน

มอาการแสดงคอ ไมชอบหนาว นอนงอตว เซองซม ปลายมอปลายเทาเยน ทองเสย ไม

กระหายนา หรอชอบของรอน ปสสาวะใส ลนซด ฝาขาว ชพจรออน กลมโรคนเกดเนองจากหยางของ

หวใจและไตพรอง รวมกบมการคกคามจากสภาพหนาวจากภายนอก การทหยางพรองทาใหขาดความอบอนของรางกาย ทาใหไมชอบหนาว ตองนอนงอตวและ

ปลายมอปลายเทาเยน ไมหวนา นอกจากนนการทหยางชไมพอ ทาใหเกดอาการเซองซมอยากนอน ปสสาวะ

จะมาก ใส ลนซด ฝาขาว ชพจรเลก 2) กลมอาการเสาอนรอน

อาการสาคญคอ กระวนกระวาย นอนไมหลบ ปากคอแหง ปสสาวะเหลองเขม ลนแดง ชพจรเรว 6.6 กลมอาการจเหวยอน

จเหวยอน หมายถง กาลงจะหมดในขณะทหยางเรมจะโตขน เมอจเหวยอนเปนโรค ชจะเรมออนแรง มความสบสนในความสมดลระหวางอน-หยาง ดงนนอาการของโรคจงเปนกลมโรคของสภาพเยนและรอน อาการสาคญคอ ซบผอม กระหายนา มความรสกวามชดนขนไปททรวงอก หวแตไมอยาก

รบประทานอาหาร ปลายมอปลายเทาเยน ทองเสย อาเจยน เนองจากมความรอนในตบและถงนาด และ

มสภาพเยนพรองของกระเพาะอาหารและลาไสเลก เนองจากโรคกลมนมสภาพรอนและเยน มการรบกวน

Page 209

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 202

ของช การทความรอนเผาผลาญของเหลวในรางกายทาใหซบผอมและกระหายนา การเคลอนทของหยางของหวใจขนสงทาใหเกดอาการเหมอนมชดนขน และมความรสกเจบปวดทหนาอก

การทางานของตบมาก การไหลเวยนของชมากทาใหโกรธงาย เปนลกษณะของมามแกรงขม

ดน แตกระเพาะอาหารและลาไสเลกจะมสภาพเยนและพรอง ซงรบกวนการยอยและขนสงอาหาร เปน

สาเหตใหไมอยากทานอาหาร เมอชของกระเพาะอาหารและลาไสเลกถกรบกวนจงทาใหอาเจยนและทองเสย

เมอหยางชไมสามารถถงปลายมอปลายเทาทาใหปลายมอปลายเทาเยน การรกษาคอ ระบายรอน และเสรมใหแขงแกรง

7. การวเคราะหกลมอาการซานเจยว แพทยจนทมชอเสยงในยคราชวงศชง ชอ หวถง (吴瑭) ไดเขยนตารา เวนปงเถยวเปยน《温

病 条 辨 》กลาวถงแนวความคดการวเคราะหกลมอาการซานเจยว โดยอธบายการดาเนนของโรคทม

สาเหตจากภายนอก ซงมลกษณะเปนกลมความรอน เรยก เวนปง (温病) ปจจบนคอ โรคตดตอ จงมกทาใหเกดไขสง

จากแนวคดนไดกาหนดการดาเนนของโรคแบงเปน 3 ระดบ หรอ “ซานเจยว” ไดแก 1) ซางเจยว (上焦) ไดแก เสนมอไทอนปอด เสนมอจเหวยอนเยอหมหวใจ โดยเสนลมปราณปอด

ถอวาเปนขนตอนแรกทปจจยเกดโรค (邪气 เสยช) มากระทบ พบไดในระยะเรมตนของอาการเจบปวย 2) จงเจยว (中焦) ไดแก เสนมอหยางหมงลาไสใหญ เสนเทาหยางหมงกระเพาะอาหารและ เสน

เทาไทอนมาม จงเจยวเปนธาตดน มามชอบแหง กระเพาะอาหารชอบชน หากเสยชเขามาทางดานหยางหมง

กระเพาะอาหารมกจะกลายสภาพเปนความแหง จงเกดเปนอาการรอนแกรงขนภายใน หากเสยชเขามาทาง

ไทอนมาม เสยชมกจะกลายสภาพเปนรอนชน 3) เซยเจยว (下焦) ไดแก เสนเทาเสาอนไต และเสนเทาจเหวยอนตบ มกเกดในระยะทายของ

อาการเจบปวย เปนกลมอาการอนของตบและไตพรอง 7.1 กลมอาการของซางเจยว

ซางเจยวเปนตาแหนงของปอด หวใจ (เยอหมหวใจ) เสยชซงเปนความรอน สามารถเขามา

กระทาตอเสนลมปราณปอดหรอเสนลมปราณเยอหมหวใจ อาการทางคลนก มไขตวรอน กลวลมกลวหนาวเลกนอย ปวดศรษะ เหงอออก กระหายนา

ไอ ลนบรเวณขอบและปลายจะแดง ชพจรลอย หรอชดเจนเฉพาะตาแหนงชนทงสองขาง หรอมอาการม

ไขตวรอนเพยงอยางเดยว ไอ หายใจหอบ กระหายนา ฝาเหลอง ชพจรเรว หรออาจมไขสงจด เหงอออก

มาก สตสมปชญญะเลอนลอย จะดบวบ พดเพอ ลนแขง มอเทาเยน ลนแดงจด

Page 210

การวเคราะหกลมอาการโรค

203

อธบายกลไก ปอดทาหนาทกากบผวหนง ขมขนภายนอก โดยมเวยชหอหมและเชอมถง

ปอดอย หากมเสยชจาพวกความรอนมากระทบ จะเกดเปนกลมอาการทงของเวยและปอดได หรออาจ

เกดดานใดดานหนง หากกระทบตอเวยช จะมอาการตวรอน เปนไข กลวลม กลวหนาวบางเลกนอย ไอ ปลายลนและขอบจะแดง ชพจรลอยเรว เสยชจาพวกรอนจะลอยขนรบกวนศรษะในตาแหนงหยาง ทาให

ปวดศรษะ ทาลายของเหลวในรางกายจงมอาการกระหายนาและขบใหเหงอออก หากเสยชรกลาเขาภายใน

จะมอาการเฉพาะตวรอน มไขเพยงอยางเดยว หากเสยชกระทาเฉพาะปอด การกระจายชและการผลก

เคลอนทลงของปอดจะแปรปรวน ทาใหชปอดยอนกลบ จงมอาการไอ หายใจหอบ และเพราะเปนเสยช

จาพวกความรอนจงทาใหกระหายนา ฝาเหลอง ลนแดง ชพจรเรว ในกรณทความรอนยงรกลาตอไปอาจจโจมเขาหวใจ (เยอหมหวใจจะทาหนาทรบความรอนท

เกดขน) ความรอนรบกวนเสนในหวใจ หรอปดกนเสน จงมอาการพดเพอ ไมรสกตว หรอหมดสต หวใจ

กากบลน ทาใหพดไมคลอง ในขนนความรอนจะเขาไปอยภายในแลว จงทาใหมไขสง ความรอนทาให

เหงอออก หากความรอนถกปดกนอยภายในกระจายออกไมได จะทาใหมอเทาเยน ความรอนเขาสระดบอง

อนจงมลนแดงจด 7.2 กลมอาการของจงเจยว

จงเจยวเปนตาแหนงของมามและกระเพาะอาหาร อาการทางคลนก ตวรอน หนาแดงจด หายใจหยาบ ทองแนน ทองผก หมดสตพดจาเพอ

กระหายนาชอบดมนาเยน รมฝปากแหงแตก ปสสาวะนอยสเขม ฝาเหลองเกรยมหรอเทาดา ชพจรจมม

แรง หรอตวรอนแตตองแตะนาน มนหนกศรษะและเมอยตว จกเสยดลนป พะอดพะอมคลายจะอาเจยน

ถายไมสดหรอถายเหลว ฝาเหนยวเหลอง ชพจรลอยออนแตเรว อธบายกลไก เสยชจากซางเจยวสามารถถายเทลงมาจงเจยว ทาใหเกดความผดปกตตอมาม

และกระเพาะอาหาร หากเสยชแปรสภาพเปนความรอนแหง จะเกดเปนกลมอาการรอนแหงของหยางหมง

กระเพาะอาหาร หากเสยชแปรสภาพเปนความรอนชน จะเกดเปนกลมอาการรอนชนทมาม เมอเสยชเขาสหยางหมงกระเพาะอาหารจะทาลายของเหลวในรางกายอยางรนแรง กระเพาะ

อาหารซงชอบความชนจงแหงไป สงผลใหการไหลเวยนของกระเพาะลาไสขาดความชมชน อจจาระจบตว

เปนกอนแขง ทาใหมอาการทองอด แนน ทองผก ความรอนเกดอยภายในจงเกดมไขตวรอน หนาแดง หายใจหยาบ ความรอนมกรบกวนเสนทหวใจ จงสญเสยนามาก มฝาเหลองเกรยมหรอเทาดา

หากเสยชกระทาตอไทอนมาม เกดเปนรอนชนอดกนจงเจยว ชของมามไมทาหนาทลาเลยง

ขน ชกระเพาะอาหารมกไมเคลอนลง จงเกดจกเสยดทลนป มอาการพะอดพะอม ถายไมสดหรอถายเหลว

ถาอาการรอนชนอยบรเวณผวกาย จะทาใหตวรอนชนดตองแตะนาน ๆ ความชนเปนเสยชมตวตน จงมก

Page 211

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 204

ขดขวางการไหลเวยนของชจ ทาใหปวดหวหนกตอ ปวดเมอยตามตว ฝาเหลองเหนยว ชพจรลอยออน

และเตนเรว ซงเปนลกษณะเฉพาะของรอนชนภายใน 7.3 กลมอาการของเซยเจยว

เซยเจยวเปนตาแหนงของตบและไต อาการทางคลนก ตวรอนแกมแดง ฝามอ-เทารอน คอแหง ปากแหง ออนเพลย หตง หรอ

แขนขาสนระรก เปนตะครว ใจเตนแรง ลนแดงจดฝานอย ชพจรเลกเรวหรอออนแรงแตลอย

อธบายกลไก เมอความรอนสะสมในรางกายระยะหนง ความรอนจะทาลายอนของตบและไต

เมออนพรองหจะตง ถารนแรงหจะดบ อนหลอเลยงหวใจไมเพยงพอจงทาใหดไมสดใส ออนเพลย เมอ

อนลด หยางเพมขน จงทาใหมไฟเกดขนภายใน ทาใหตวรอนแกมแดง ปาก-คอแหง รอนทฝามอฝาเทา

ลนแดงจดฝานอย ชพจรลอยไมมแรง หากมความรอนมากขนจนทาลายอกขนจนถงระดบทาใหอนพรอง

แลวเกดลม จะมอาการสนระรก กระตก และใจเตนแรง 8. การวเคราะหกลมอาการตามทฤษฎจงลว

วธนใชทฤษฎของจงลว (เสนลมปราณ) เพอหาพยาธสภาพทเปลยนไปตามพนททจงลวผานและตามความสมพนธของอวยวะภายใน

8.1 การแสดงออกของพยาธสภาพของ 12 เสนลมปราณหลก เสนลมปราณหลก 12 เสน จะมแนวทางเดนทชดเจน และสมพนธกบอวยวะภายใน แบงได

ดงน ความผดปกตของอวยวะภายในทจงลวเกยวของอย และพนทผดปกตทจงลวดแลอย 1) ปอด-มอไทอน อาการไอ หอบ ไอเปนเลอด คอแดง เจบคอ แนนอก เจบไหลหลง และตน

แขนดานหนา

2) ลาไสใหญ-มอหยางหมง อาการเลอดกาเดา นามกใส ๆ ปวดฟน คอแดง เจบคอ เจบบรเวณตน

คอ สวนหนาของหวไหล ดานหนาและดานขางของแขนทอนบน ปวดทอง ทองเสย 3) กระเพาะ-เทาหยางหมง อาการทองอด บวม เจบลนป อาเจยน หวเกง เลอดกาเดา ปากเปรยว

คอแดง เจบคอ เจบหนาอกและทอง ดานขางของขา ไข และบาคลง 4) มาม-เทาไทอน อาการเรอ อาเจยน เจบลนป ทองอด อจจาระเหลว ตวเหลอง เหงอออก

กลางวน คอแหง กระหายนา เจบบรเวณดานในของแขน และรอนฝามอ 5) หวใจ-มอเสาอน อาการเจบบรเวณหวใจ ใจสน เจบชายโครง นอนไมหลบ เหงอออกกลางคน

คอแหง กระหายนา เจบบรเวณดานในของแขน และรอนฝามอ 6) ลาไสเลก-มอไทหยาง อาการหดบ ตาเหลอง เจบคอ บวมบรเวณแกม ตงและเจบทองดานลาง

เจบบรเวณดานหลงและดานขางของหวไหลและตนแขน

Page 212

การวเคราะหกลมอาการโรค

205

7) กระเพาะปสสาวะ-เทาไทหยาง อาการปสสาวะคงคาง อาการซมเศรา ตดเชอมาลาเรย เจบตา นาตาไหลเมอกระทบกบลม จมกตน นามกไหล เลอดกาเดา ปวดศรษะ ปวดตนคอ ปวดหลง ปวด

สะโพกดานหลงของขา 8) ไต-เทาเสาอน อาการปสสาวะบอย ๆ หลงเรว ประจาเดอนผดปกต หายใจหอบ ไอเปนเลอด

ลนแหง เจบดานหลงและดานในของตนขา ขาออนแรง รอนฝาเทา 9) เยอหมหวใจ-มอจเหวยอน อาการเจบหวใจ ใจสน กระสบกระสาย แนนในอก หนาแดง บวม

รกแร อาการซมเศรา หดเกรงของแขนชวงบน รสกรอนทฝามอ 10) ซานเจยว-มอเสาหยาง อาการทองตง บวม ปสสาวะลาบาก หดบ เสยงในห เจบหดานนอก

แกมบวม คอแดง เจบคอ ปวดหลงห ไหล แขนดานนอกและขอศอก 11) ถงนาด-เทาเสาหยาง อาการปวดศรษะ ปวดหดานนอก เจบขากรรไกร ตามว ปากขม บวม

เจบรกแร ปวดตามดานหนาของทรวงอก ชายโครง ตนขาและขาดานหลง 12) ตบ-เทาจเหวยอน อาการปวดหลงดานลาง แนนอก ปวดทองดานลาง ไสเลอน ปวดศรษะ

คอแหง สะอก ปสสาวะลาบาก อารมณแปรปรวน 8.2 การแสดงออกของพยาธสภาพของเสนลมปราณพเศษ 8 เสน

เสนลมปราณพเศษ 8 เสน ชวยดแลจงลว 12 เสน ช และเลอด และใกลชดกบตบและไต

มดลก สมอง และไขกระดก 1) ตมาย อาการแนนและเจบตามแนวกระดกสนหลง ปวดศรษะและชก 2) เญนมาย อาการตกขาว ประจาเดอนผดปกต เปนหมนทงหญงและชาย ไสเลอน หลงกลางคน

ปสสาวะคงคาง เจบลนปและทองดานลาง เจบบรเวณอวยวะเพศ 3) ชงมาย อาการหดเกรงและเจบทอง ประจาเดอนผดปกต เปนหมนทงชายและหญง หายใจหอบ 4) ใตมาย อาการตงและแนนทอง ออนหลงบรเวณสะโพก ตกขาว มดลกยอย กลามเนอลบ

ออนแรงของขา 5) หยางเชยว อาการชก นอนไมหลบ หปวดบวมแดง ปวดหลง สะโพก เทาแปออกนอก และหด

เกรงของขา 6) อนเชยว อาการชก ปวดทองดานลาง ปวดหลง ขอสะโพก รองลงไปองเชงกราน หดเกรงของ

ขา เทาแปเขาใน 7) หยางเหวย อาการไขหนาวสน 8) อนเหวย อาการเจบหนาอก เจบหวใจ ปวดทอง

Page 213

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 206

8.3 การแสดงออกของพยาธสภาพของเสนเชอม (ลว) 5 เสน เสนลมปราณ 14 เสน ไดแก ลมปราณหลก 12 เสน เสนลมปราณต และเสนลมปราณเญน

แตละเสนมเสนเชอมและเสนเชอมหลกของมามอก 1 เสน รวมเปน 15 เสนเชอม (ลว) การแสดงออกของพยาธสภาพของเสนเชอม มดงน

1) เสนเชอมของมอ-ไทอน อาการมความรสกรอนทขอมอและฝามอ หายใจสน และปสสาวะบอย 2) เสนเชอมมอ-เสาอน อาการแนนในทรวงอก กระบงลม และพดไมได 3) เสนเชอมมอ-จเหวยอน อาการเจบหวใจ กระสบกระสาย 4) เสนเชอมมอ-หยางหมง อาการปวดฟน หดบ รสกเยนทฟน อดอดททรวงอกและกระบงลม 5) เสนเชอมมอ-ไทหยาง อาการออนแอของขอ กลามเนอลบ ขอศอกไมมแรง หดทผวหนง 6) เสนเชอมมอ-เสาหยาง อาการหดเกรงหรอออนแรงบรเวณขอพบแขน 7) เสนเชอมเทา-หยางหมง อาการอาการจตประสาท กลว ซมเศรา กลามเนอลบ ออนแรงทขา

คอเจบและแดง เสยงแหบทนท 8) เสนเชอมเทา-ไทหยาง อาการจมกตน นามกใส ๆ ปวดหลง เลอดกาเดา 9) เสนเชอมเทา-เสาหยาง อาการเยนเทา ขาชวงลางเปนอมพาต และไมสามารถยนตรงได 10) เสนเชอมเทา-ไทอน อาการปวดเกรงทอง อาเจยน ทองเสย 11) เสนเชอมเทา-เสาอน อาการปสสาวะคงคาง ปวดหลง กระสบกระสาย แนนในทรวงอก 12) เสนเชอมเทา-จเหวยอน อาการคนบรเวณองเชงกราน บวมลกอณฑะ ไสเลอน 13) เสนเชอมเญนมาย อาการปวดตงทอง คนหนาทอง 14) เสนเชอมตมาย อาการตงกระดกสนหลง หนกหว มอสน 15) เสนเชอมของมาม รอนอยางมากน ทาใหชพจรใหญมพลง ดงนนการรกษาคอ ระบายรอน

โดยใชเสนลมปราณหยางหมงของมอ เทา และเสนลมปราณต

Page 214

บรรณานกรม

207

บรรณานกรม

1. วทต วณนาวบล, สรเกยรต อาชานานภาพ (บรรณาธการ). ทฤษฎแพทยจน. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: สานกพมพหมอชาวบาน จากด, 2540.

2. โกวท คมภรภาพ. ทฤษฎพนฐานการแพทยแผนจน. พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร: บรษท นว

ไวเตก จากด, 2544. 3. วชย โชคววฒน. ประวตการแพทยจนโดยสงเขป. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

2547; 2(1): 73-92. 4. วทต วณนาวบล. ประวตการแพทยจน. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: สานกพมพหมอชาวบาน

จากด, 2548. 5. โกวท คมภรภาพ. การตรวจวนจฉยทางการแพทยแผนจน. พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

การศาสนา, 2549. 6. วชย โชคววฒน, ชวลต สนตกจรงเรอง, เยนจตร เตชะดารงสน (บรรณาธการ). ตารบยาจนทใช

บอยในประเทศไทย เลม 1. พมพครงท 3. กรงเทพ : สานกงานกจการโรงพมพ องคการทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ, 2550.

7. วชย โชคววฒน, เยนจตร เตชะดารงสน, อทย โสธนะพนธ, จรส ตงอรามวงศ, สวาง กอแสงเรอง และคณะ (บรรณาธการ). ตารบยาจนทใชบอยในประเทศไทย เลม 2. พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร : สานกงานกจการโรงพมพ องคการทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ, 2551.

8. ลอชา วนรตน, ทศนย ฮาซาไนน, เยนจตร เตชะดารงสน (บรรณาธการ). การฝงเขม รมยา เลม 1. พมพครงท 1. กรงเทพมหานคร : สานกงานกจการโรงพมพ องคการทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ, 2551.

9. Chan KL. History of Famous Ancient Chinese Doctors. 2nd ed. Hong Kong: The Institute of Present-Day Chinese Medicine, 1977.

10. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982.

Page 215

ศาสตรการแพทยแผนจนเบองตน 208

11. Zhang E. Diagnostics of Traditional Chinese Medicine I: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1990.

12. Meng H. Traditional Chinese Medicine: English-Chinese and Chinese-English Course-based Medical Dictionary. 1st ed. Xi’an: Shijie Tushu Publishing Co., 1998.

13. Wang B. Yellow Emperor’s Canon of Internal Medicine. 2nd ed. Beijing: China Science & Technology Press, 1999.

14. Zhang E. Basic Theory of Traditional Chinese Medicine I: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. Vol. I. 9th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999.

15. Fu WK, Li JW, Lin ZG. A General History of Chinese Medicine. 1st ed. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2000.

16. Zhou CC, Han YZ. The Illustrated Yellow Emperor’s Canon of Medicine. 2nd ed. Beijing: Dolphin Books, 2001.

17. Wu CG. Basic Theory of Traditional Chinese Medicine: A Newly Compiled Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 4th ed. Shanghai: Shanghai Xinhua Publishing Works, 2006.

18. Su GX. Simple Health Assessment in Chinese Traditional Medicine. 1st ed. Malaysia: Furong Publishing Co., 2006.

Page 216