Summary

Some germinative thoughts

Freud was originally a neurologist and contributedto the studies of agnosia, aphasia and infantilehemiplegia. At the beginning years of hispsychiatric career, he had written a book “Anoutline of a project for a scientific psychology”which mainly attempted to interpret psychiatricfindings within the context of neurological models.However he soon changed his main area ofinterest towards the understanding of hysteria andlater of dreams and parapraxes. Meanwhilepsychoanalysis grew as a specific method ofpsychotherapy and finally became a verycomprehensive theory that, almost before hisdeath Freud claimed psychoanalysis to be anapplied sociology to replace all other socialsciences.

After the advent of psychopharmacology witha considerable success in the treatment ofpsychiatric disorders and the increasing criticismsof its methodology from the scientific viewpoint,interest on neuropsychoanalysis rapidly declinedin many of the scientific circles includingacademic psychiatry and neurology. Revival ofan interest on psychoanalysis particularly withrespect to its relations with neuroscience hasstarted recently which included eminentneuroscientists like Damasio and Kandel as wellas some psychoanalysts such as Schore areinterested in the findings of neuroscience, althoughthere were earlier some attempts such as the one

of Henri Ey who synthesized some concepts ofpsychoanalysis with Jacksonian views. Meanwhilepsychoanalysis has sustained its influences on art,literature and philosophy while a few clinics wererenowned with the applications ofpsychoanalytical psychotherapy.

One of the areas that has become a fruitfulfield of joint neurological and psychoanalyticalinterest and discussion has been the topics ofconsciousness and unconsciousness.Neuroscience has been recently successful instudying the unconsciousness scientifically whilemuch of hitherto known had actually beencollected by psychoanalytical studies. Inneuroscience, Libet has been one of the pioneersshowing the importance of unconscious processesusing objective methods. Neglect, blindsight andalien hand syndrome and other interestingphenomena of neuropsychology gave many clueson the several aspects of consciousness andunconsciousness as well as construction andcomponents of self and related structures.

Some models of mind has been constructed byneuroscientists with some references to thepersonality model of Freudian psychoanalysiswhich mainly included id, super ego and ego.However one of the most interesting approachesfavored by some psychoanalysts has beenEdelman’s reentry hypothesis, which explained theaffective coloring of ideas and integrity of thenervous system functions and emergence ofconsciousness, synthesizing some of thepsychoanalytical and neuroscience concepts.Another model, MacLean’s triune brain hypothesisbased on the Spencerian model of evolution andJacksonian approach has recently regainedinterest, which also provided a basis for a suitableconnection between Freudian themes andneuroscience findings from an adaptionistevolutionary position. Obviously there have beenalso harsh criticisms from both sides that

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:114

NÖROB‹L‹M ve PS‹KOANAL‹Z

NEUROSCIENCE and PSYCHOANALYSIS

Bar›fl KorkmazCerrahpafla T›p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal›-‹stanbul

bkorkmaz@istanbul.edu.tr

psychoanalysis and neuroscience areincompatible as long as the subject of their studiesis totally different and in fact, data of neurosciencemake no sense for the psychoanalytical studies.Fortunately some eminent neuroscientists havenoticed the depth and importance ofpsychoanalytical themes and kept on their interest.

Obviously the distinctive quality ofpsychoanalysis with its unchanging popularity andenduring influence hitherto has mainly dependedon its emphasis on the importance of every singleexperience as specific to the individual and on thecrucial role of personal meanings in the whole lifeof an individual that may not be verbalized at all.As shown by psychoanalysis, personal meaningsdepend on the early childhood experiences.Psychoanalysis traces the formation of individualmeanings back to the moments of early childhoodexperiences and their persistence in the memory.As is well known by the child developmentalists, anewborn is not a blank paper. The predispositionsof the phenotype as determined by the genotypedetermine the responses to the early childhoodevents. A genetic trait like shyness differentiallypervades lifetime experiences from the very birthand affects personal meanings of the individuals.Hence same event may cause totally differenteffects on a shy and a non-shy person.Furthermore any newborn makes active choicesunder the guidance of instinctual tendenciesprovided by the particularities of his or hergenotype and starts to create her own meaning inthis way evoking a certain group of behavior inher parents with whom she actually shares genes.She prepares the condition and context in whichthese meanings are created. Therefore personalmeanings are rooted in the genetic make up. Theorigin of created and experienced meaningsdepends on the genetic features and one shouldstudy the minute details of the long process of theformation of phenotype. The important phenotypicstage of intrauterine brain development, whichprepares the uniqueness of brain regions relatedwith personal meanings, occurs between 2-5thmonths which marks the formation of corticalarchitecture.

In fact, a human neonate has basically theheritage of a vertebrate brain. So the roots ofpersonal meanings, which necessarily depend onthe several available features of human brain,

should be first searched in the stages ofevolutionary process. The brain of a newbornbaby is a “natural brain”, basically a vertebratebrain, has evolved actually million years ago.Indeed, the vertebrate brain has not changedmuch in its gross structures within the last 570million years. There had occurred some smallchanges but major functional changes have beendue to the change of connections anddevelopment of new functional systems.Mammalians and birds (warm blooded animals)have in common reptilians as their vertebrateancestors, which have a very well developedstriatum and thalamus in accordance with anexcellent maintenance of homeostasis. Howeverbirds and mammalians display more complexstructure and behavior including courting andparenting. All vertebrate brain has cortex but onlymammalians have 6 layered cortex. In primates,cortex has some further distinctions together withultramicroscopic changes and importantmodifications in the thalamic nuclei. The increasein the size of the neocortex is largely responsibleform the increase in the brain size. Theappearance of specialized cells such as spindleand mirror cells are typical in great apes andhumans. It is speculated that they play animportant role in the understanding other’s mindsand intuitive behavior. Some of the nuclei ofthalamus that feed posterior and prefrontalassociation areas are prominent only in theprimates. All these changes represent thepotentialities of the newborn baby. Thedevelopment of ventral and dorsal streams as wellas the increased eye hand coordination must havemade tool use easier and paved the way for thedevelopment of the symbolic language.

A newborn does not speak language.Motherese provides the setting for thedevelopment of a symbolic language through non-verbal language, which is present at the start.Motherese prepares and stimulates the brain foractivating the systems that will prepare theacquisition of verbal language. Sociability isconstructed through the bonds between motherand baby. All psychoanalytically describedmeans of development such as identification andinternalization is possible on that basis. In fact, theevolution of mammalian brain under the influenceof neoteny has provided the development ofnecessary behaviors for the survival of species.

15Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

Human baby needs a longer time of care so thebrain development, particularly the prefrontal lobeis exposed to cultural influence for a longer time.Under special circumstances human brain hasgrown bigger. It was mainly cortical enlargementand has been prominent in the prefrontal region.

Mammalian offspring need constant care andsupervision for survival. This in turn implies thedevelopment of a number of behaviors whichinclude mutually interactive communication. Thesebehaviors, which typify mammalian are empathyand attachment, non verbal communication(vocalization and gestures) and play behavior. Inanimals these behaviors are more stereotyped andin a rudimentary form. In humans, the typical threemammalian behaviors necessarily developed andbecame more complex. Tenderness, warmness,empathy, and attachment correspond to thatdevelopment and herald the development ofsocial brain. Therefore limbic dysfunction causesproblems in the sociability of the human beings.

The affective and cognitive development ofbaby may be divided into prelinguistic, linguisticand postlinguistic periods as the symboliclanguage is the major psychological function thatclearly distinguishes human beings from otheranimals. Although lesion studies and somepsychological experiments indicate the modularorganization of cognitive functions, functionalneuroimaging and electrophysiological studiesshow the distributed nature of networks forcomponents of different functions. Indeed, theearlier phases of the mental development could beexplained by mutually interactive and dynamicallychanging brain systems. Symbolic languagereorganizes all other intellectual functions as soonas it appears. Prelinguistic period depends on thevisuospatial memory and affective skills. Althoughmemory plays a great role and mainly affectivememory, most of it is included in the infantileamnesia. The amnesia depends on the relativeimmaturity of prefrontal lobe mechanisms ratherthan active repression. Attachment anddevelopment of self play a great role. Implicitmemory mechanisms are important. Earlychildhood experiences become templates ofpersonal meaning in the later emotions ofexperiences. Most of these functions are carriedout by the right hemisphere which matures earlierthan left hemisphere. The initiation of life through

sociability makes all later human relations andactivity dependent on presence and transmissionof affects. Hence all real learning is possibleunder the circumstances of transference andcountertransference. Play is initially apparentlynon-purposeful movements of the baby, thenbecomes simple playing with objects, and then itis the mastery of her own abilities and the joytaken from that. Play activity in the human beingsis largely modified under the strong tendency ofwondering, novelty seeking and investigatoryactivities.

Infantile amnesia almost covers all prelinguisticperiod. It does not seem to be the consequence ofan active suppression. Information attained duringthis period is not used and just fades away. It isrelated with late maturation of prefrontal lobe andits connections. However some early intenseexperiences of childhood become the affectivetemplates of later experiences so as to reside inthe non-declarative (implicit) memory systems,major form of memory during the period ofinfantile amnesia. The power of erotogenic zones,castration complex and penis envy is in that theyreenter to the new experiences as core feelings offear, jealousy and pleasure.

Cerebral lateralization is already present in theintrauterine brain development. Left hemisphere isdominant for language but early maturation ofright hemisphere prepares the conditions forlanguage. Therefore prelinguistic visuo-spatialskills and emotions are represented in the righthemisphere. After a certain level of development,a better system of signaling as well as encodingand remembering are needed.

The appearance of language heralds theemergence of social brain. Without a symboliclanguage (including sign language) no human canbecome a real human as was shown by feralchildren. Although a young child is social,development of mind reading abilities and Theoryof Mind, which mainly derives from empathiccapacity, is possible only after some language ismastered. It happens at the ages of 3-4.Language then changes the whole organization ofthe brain. Such a brain becomes a social brainoriented towards communication with others aswell as self. The appearance of verbal thinkingreplaces memory as determined by salient features

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:116

of the environment of impending visceral needs.

Symbolic language pervades all intellectualfunctions. Language development paves the wayfor symbolic thinking. Semantic pragmatic aspectsof language appear as one of the functions ofsymbolic thinking and define its interpretativefunctions. Empathy evolves to theory of mindthrough verbal language. “Theory of mind”provides frameworks to understand oneself andothers. Sooner or later, semantic pragmaticaspects of language and related behavior in factcompose the whole of all social and private life ofthe human beings. Declarative memory becomesdominant and life becomes a mastery ofremembering using several techniques. Memoryreorganizes the whole intellectual life in the humanbeings. “Awareness of awareness” becomes apossibility thanks to the development of thisdifferentiation of memory systems. Workingmemory is the seat of consciousness particular tohuman beings. Remembered past is different fromthe original. Long term memory is like a silentunconsciousness. Divisions of long term memoryinclude semantic memory and episodic memorywhich is autobiographic memory. Repressionlargely becomes effective on this system.

In the post linguistic period, late postnataldevelopment of semantic pragmatic functions isassociated with late maturation of multimodalassociation areas. Mirror neurons are abundant inthe Broca region; maybe because of this,understanding the intention of others’ behavior isrelated with language functions. It explains thebasic pragmatic function of language. Play soonbecomes a less risky rehearsal of reality and anarena of powerful imagination. Meaning andobject are abstracted via play. Hence biologicalbrain becomes social brain. The concept of socialbrain represents the whole reorganization of thefunctions of the brain with respect tounderstanding others and making oneselfunderstood by others.

Brain functions are modeled by several authorswith reference to specified brain structure and/orsystems. Recently there has been a growinginterest on the concept of so-called “Social Brain”.It is possible to differentiate seven systems in thebrain making use of recent findings in this field.Posterior regions are important in the collection of

external data as well as construction of body andself-image. Semantic memory is represented in theposterior areas as defined by Luria. High level ofsynthesis of perception occurs. Neutral informationfor the analysis of information needed by ToMfunctions is provided. Posterior regions areimportant for the sensory processing and data thatis necessary for understanding the intention ofothers, to understand them and ourselves. Theyare neutral and essentially of physical nature. Asregards human relations, face recognition,perception of physical distance, analysis of voicetone, gaze direction and gnosia of body andbody problems. There are several specializedcenters in this system such as face recognition,place recognition and gaze detection. Rightinferior parietal lobule (BA 39, 40) functions asthe center of “self image”; superior temporalsulcus (BA 21, 22) is important in the detection ofgaze direction (mirror neurons); fusiform gyrus (BA22, partly 21) provides face recognition. Thereoccurs a differential perception of other and self sothat one can see oneself as another person.

The limbic and paralimbic areas includeamigdala-orbitofrontal system as the desire andreward system, Amygdala colors the perceptionwith affection as positive, negative, neutral orindefinite. It provides the inseparable affectivequality of perception. It adds bodily meaning toperception. It is the center of anxiety, fear andrage and important in the recognition of affects onthe face. Amygdala has extensive sensory andhormonal connections. The reward system mainlyincludes anatomical structures of orbitofrontalcortex {BA 10 (frontopolar), 11, 12, 13, 47}insula-hypotalamus, amygdala-accumbens andmesolimbic area (ventral tegmental area, septum,olfactory tubercle, piriform cortex. This partbehaves as the id of Freud.

The third part is automatic motor learningsystem, which comprise premotor area,cerebellum and basal ganglia. It is largely knownas procedural / instrumental memory. It is thebasis of all automatic activities such as walking,swimming etc. The fourth part is semantic-pragmatics system and mainly includes medialprefrontal-cingulate system as the ToM region.Medial prefrontal lobe (BA 24, 25, 32, 33, 10?)and cingulate (BA 24) provide a system that a

17Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

person may see himself as if he is the other andconsider the other as if it is himself. Medialprefrontal area is rich of mirror neurons. These aremajor areas for theory of mind. Broadly it is likethe superego. Information synthesized in theorbitofrontal cortex is relayed to ventral medialfrontal cortex and then to dorsal medial cortex.Dorsal medial cortex (BA 8, 9) analyses complexcognitive information while ventral medialprefrontal cortex is associated with affectiveprocesses. The increase in the activity of one isassociated with a decrease in the other.

The fifth system is language system. This systemfunctions for the formal aspects of language,especially rules governing the perception andexpression of phonology and rules of grammar.Inferior lateral frontal cortex [(mirror neurons andBroca area) (BA 44, 45, 47)] is largelyresponsible for the representation of thesefunctions. The sixth part is recording system. It isactually episodic memory and largely responsiblefor coding information and recalling according tothe registration. It is mainly provided byhippocampal and thalamic function. It is thecritically specialized unit of memory function. Theseventh part, anterior system include dorsolateralprefrontal cortex, which is like the “Ego” ofpsychoanalysis. It is the executive center of thebrain, for action planning, organization andmonitoring, inhibition of premature earlyresponses, delay and autonomy all occur here.These executive functions correspond to the“agency” of ego as all these functions are taskrelated and directed towards problem solving andcreate personal meaning. The feeling of agencydepends on the success of executive functions. Theconnected system of dorsal prefrontal lobe withhippocampus provides the working memory.

Consequently, biological brain evolves tosocial brain basically under the influence ofmother and child interaction, development ofsymbolic language and symbolic play in anorganized society. Certain genetic features areselected and amplified in the complex interactionbetween the individual and the social culture so asto give rise to unique and characteristic phenotypeof the individual, which ultimately determine thepersonal meanings. However, in neuropsychiatricdisorders such as Asperger syndrome, due todeficits in neural circuits of social brain, personal

meaning is not absorbed fully from personalexperience. Ego-involvement, which is necessaryfor empathic flow between individuals, asdescribed by Muzafer Sherif seems to be deficientin these people.

The last phase of the development is from thesocial brain to the individual brain. This is actuallywhat the gene inherently aims because while it isthe unique, it presents the potential of a spectrumof variability which is itself infinite. The delicateorganization of laminar and minicolumnarstructure of the cortex is the most sensitive matterfor analyzing the complex social stimuli so as togive rise to the extracortical organization of thebrain. In this stage, everybody recognizes his orher similarities and differences with the others.Each individual seeks to create his own meaningand impose it in the social environment. It is theexpectation from others of recognizing hisstrengths and accepting his weaknesses. He triesto create a meaning in that way; a process,subject to illusions, deviations and sufferings.

As soon as the individual notices thedifferences between self and the other, theindividual strives to create his own individuality,that is, to realize his personal meanings. This is theassertion of individuality. Hence the brain maybecome an individual brain only via theextracortical organization of the brain, whichmeans the synaptic reorganization of all the brainsystems under the guidance of the prefrontalcircuits (which are extensively connected to allother regions of the brain). It mainly occurs throughthe shaping of minicolumns specifically by socialstimuli and furthermore self-consciousness of thisfact. It is ultimately human autonomy and freedom.However one has the chance of noticing what isalso lacking in one’s own individuality at the sametime and strives to be perfect. Ego-ideal becomesa socially determined target coupled with theconsciousness of one’s personal deficiencies andpotentialities. To surpass oneself becomes anideal, which aims to integrate the pleasure andreality principle with the most distinctive quality ofnervous system function, creativity. Reality andpleasure, including play, become inseparableonce again.

Psikanaliz, psikiyatrik bir tan› ve (konuflmaya -

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:118

yorumlamaya ve anlamaya dayal›) bir terapitekni¤i olma d›fl›nda klinik gözlem ve olguçözümlemelerinden hareketle oluflturulmufl birkuramd›r; ya da daha do¤ru bir deyiflle psikanalizüst bafll›¤› alt›nda toplanm›fl kuramlartoplulu¤udur. Asl›nda Freud’a göre psikanaliz,uygulamal› bir sosyolojidir; bu flekliyle tüm insanbilimlerin yerine geçmeyi amaçlar (Freud, (1977-1932/1933). Freud, ayn› yaz›s›nda psikanalizindünya görüflünün (Weltanschaung) ise, temeldedo¤a bilimlerinin dayand›¤› bilimsel felsefeoldu¤unu belirtir. Ama psikanaliz kuram› önceleriKant, Comte, Spencer, Nietsche, Schopenhauerve daha sonra Husserl, Sartre gibi birçok filozofundüflüncelerinden dolayl› ya da do¤rudanetkilenmifltir. Modern felsefeler de onun veard›llar›n›n görüfllerinden etkilenmifltir.

Freud’un tezleri 1900’lerin bafl›ndan itibareninsan zihninin anlafl›lmas› için en gözde bilimselyaklafl›mlardan biri olmufltur. Daha Freud’unsa¤l›¤›nda birbiriyle çeliflerek ayr›lan çeflitlipsikanaliz ekolleri (Adler ve Jung gibi) veya Freudsonras› psikanalize çeflitli katk›larda bulunanlar(Horney, Ferenczi, Kohut, Lacan vb.) da insana aitgizleri anlamada önemli katk›lar yapm›fllard›r.Ancak Hans Eysenck’in 1952’de bir bildirisiyle vedaha sonra geliflen psikofarmakolojinin tedavidekibaflar›s›yla hemen tüm psikanaliz ekolleri özelliklet›bbi gündemdeki yerini kaybetmifltir. Elbettepsikanaliz kendi kulvar›nda klinik ve kuramsalaraflt›rmalar›n› gelifltirmeye devam etmifl, baz›kliniklerde bir terapi yöntemi olarak uygulamalar›n›sürdürürken bafll›ca etkisini felsefe, sanat, edebiyatalanlar›nda ve entellektüel çevrelerde göstermifltir.Öte yanda say›s›z psikolog, psikiyatrist ve di¤erbirçok alandan bilim adam› (örne¤in PeterMedawar) psikanalizi özellikle bilimsel yöntem(deney ve ölçmeye dayanmamas› nedeniyle) vekuram› (mitolojiye dayal› yorumlar yap›lmas›nedeniyle) aç›s›ndan a¤›r ve ciddi bir elefltiriyetutsa da, özellikle 1990’lardan sonra birçoknörobilimci, psikanalizin verileri ile ciddi birflekilde ilgilenmeye bafllam›flt›r (Kandel, 1999;Trevarthen, 1993; Joseph, 1996). Hattanörobilimin en önde gelen bir araflt›rmac›s› bualandaki son verileri gerek ortodoks psikanalistlergerekse toplumbilimciler için toparlayarak karfl›l›kl›bir al›flveriflten ve psikanaliz için olas› birrönesanstan söz etmifltir (Kandel, 1998). Amanörobilimcilerin ilgilerinin bafll›ca nedenipsikanalizin verilerinin, t›p d›fl›nda gündelik

yaflamda veya özellikle sanat ve edebiyatçevrelerinde gördü¤ü ilgi de¤il yaflama dair herfleyle olan derin temas› yüzünden olmufltur.

Nörobilim insan›n derinliklerine do¤ru beyincephesinden ilerledikçe ister istemez bu alanda100 y›l› aflk›n süredir çal›flan ve kavramlar üretenpsikanaliz ve ekollerine ait verilerle karfl›laflm›flt›r.Nöropsikanaliz derne¤i ve dergisi (Antonio R.Damasio, Eric Kandel, Joseph LeDoux, BenjaminLibet, Jaak Panksepp, Vilayunur S. Ramachandran,Michael Posner Karl Pribram, Tim Shallice, DanielL. Schacter, Wolf Singer Charles Brenner, OttoKernberg, Arnold Modell, Morton Reiser) budo¤rultuda daha sentetik bir çal›flma içindo¤mufltur (Solms, 2004). Sözü edilenaraflt›rmac›lar psikanalitik kavramlar› olabildi¤incenörobilimsel yöntemlerle incelemeye alm›fllard›r.Her iki yaklafl›m› birlefltirmeye yönelik baz›modeller oluflturulmufltur. Bu arada psikoloji vepsikiyatri cephesinden de (örne¤in Joseph W.Slap) nörobilimsel verileri klinik psikiyatrik bulgularve deneysel psikoloji verileri ile bütünlemeçabalar› ortaya ç›km›flt›r. Nöropsikanaliz alan›ndaAllan N. Schore, Peter Fonagy, Mark ve KarenSolms gibi araflt›rmac›lar öncü olmufllard›r.(Psikanaliz, Fransa baflta olmak üzere Latinülkelerinde insan ve toplum bilimleri ile ba¤lar›n›a¤›rl›kl› korurken ‹ngilizce konuflan ülkelerdenörobilimsel ve kognitif-davran›flç› psikoloji ekolleriile daha fazla iliflkili kalm›flt›r). Özellikle Schore,sa¤ beyin ifllevleri üzerinde yapt›¤› çal›flmalarlabaz› psikanalitik kavramlara nörobilimsel temelbulmufltur (Schore, 2003; Schore, 2005). Elbetteçok öncelerde psikanaliz ve nörobilim aras›ndaevrim kuram› üstünden baz› yak›nl›klara veiliflkilere gönderme yap›lm›flt›r. Bu ba¤lamda izb›rakan yaklafl›mlardan biri Henri Ey’in görüflleriolmufltur (Evans, 1972). Ey, nörolog HughlingsJackson’dan sinir sisteminde hiyerarflik biryap›lanma oldu¤u ve üst merkelerin alt merkezleribask› alt›nda tuttu¤u ve üst merkezlerde patolojioldu¤unda alt merkezlerin özerklik kazand›¤›görüflünü alm›fl ve bunu psikiyatrik semptomatolojiuygulam›flt›r. Asl›nda Freud da bu temeldenetkilenmifltir. Bu görüfller, evrimin hiyerarflik,önceden belirlenmifl, birbiri üstüne kurulan veuyuma yönelik sürekli yükselen bir çizgisi oldu¤ugörüflü ile uygunluk içindedir. Öte yanda ortodokspsikanaliz konumundan, psikanaliz ve nörobilimibir noktada buluflturma giriflimlerine karfl› ciddielefltiriler de dikkati çekmifltir. Bir k›s›m psikanalist,

19Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

psikanalizin nörobilimle hiçbir ifli olamayaca¤›n›düflünmektedir. Onlara göre psikanaliz“anlama”n›n bilimidir ve anlama ancak yanl›fl-anlama üzerinden olur ve “yanl›fl anlama”nörobilimsel terimlere indirgenerek incelenemez(Goldberg, 2004). Baz›lar›na göre nörobilimselverilerin psikanalize yeni olarak kataca¤› bir fleyyoktur. Bunun için baz› basit analojiler yap›larakzihni anlamak için beyni anlaman›n gerekliolmad›¤› da öne sürülmektedir. Buna göre örne¤inaraba kullanmak için motoru bilmek ya dabilgisayar kullanmak hatta yaz›l›mc› olmak içinbilgisayar donan›m›n› iyi bilmek gerekmemektedir.Halbuki neyin ö¤renilece¤ini ya da neyinyaflanaca¤›n› kültür ve tarih belirlerken, nas›lö¤renilece¤ini ve nas›l yaflanaca¤›n› beynin vebedenin özellikleri belirler.

Psikanaliz, özellikle nörozlar ve gündelikyaflam›n psikopatolojilerinden hareketle insan›anlamaya çal›fl›rken nörobilimciler daha farkl› biryolda çal›flmalar›n› sürdürmüfllerdir. Yaklafl›m-lar›n›n temelinde zihnin ve davran›fl›n ölçülebiliroldu¤u ve zihne ait ne varsa bunun beyindekarfl›l›¤› oldu¤u fikri olmufltur. Nörobilimcilerinpsikanalistlerin de ilgisini çekecek çal›flmalar›daha çok bilinçsiz ya da eflik alt› alg›lama gibizihinsel süreçler üstüne yo¤unlaflm›flt›r. Freud,insan›n bilinçli olarak alg›lamad›¤› ve fark›ndaolmad›¤› yaflant›lar›n ve olaylar›n asl›nda güçlü birduygusal etkisi alt›nda oldu¤unu ve yaflam›ndaciddi sapmalara neden oldu¤unu göstermifltir(Freud, 1975/1901). Baz› nörobilimselaraflt›rmalarla çeflitli uyaranlar›n, Freud’un eleald›¤› tarzda “kiflisel anlam yüklü” olaylarba¤lam›nda olmasa da eflik alt› düzlemde bilesonraki bilinçli ya da bilinçsiz davran›fl üzerindeetkili oldu¤unun gösterilmesi, hem nörobilimcilerinhem de baz› psikanalistlerin ortak ilgisini çekmifltir.

Bilinçli olarak alg›lanmayan eflik alt›uyaranlar›n sonraki bilinçli tercihlerde önemli roloynad›¤› normal denekler üzerinde psikolojikdeneylerle gösterilmifltir ve bu sonuç, zihinseldüzlemde afektlerin biliflten daha önce devreyegirdi¤ine kan›t olarak yorumlanm›flt›r (Zajonc,1980). Nörobilimsel aç›dan bu tarz çal›flmalar›nöncülerinden biri Libet olmufltur (Libet, 1993).Yapt›¤› deneylerle bilinçli bir deneyimin öncesinde0.5 saniye süreli bir serebral etkinli¤in olmas›gerekti¤ini göstermifltir. (Yani dünya bir gecikmeile alg›lanmaktad›r.) Bu durum, zihinsel süreçlerin

bilinçli olmadan önce bilinçd›fl›ndan geçti¤ini deifade eder. Belli bir uyaran grubunun bilincegeçmesi ise bu uyaran grubu ile iliflkili sinirseletkinli¤in süresinin belli bir düzeyin üstüne ç›kmas›gerekir. Yine bir uyarana yan›t olarak gelifltirilenbilinçli bir eylem niyetinin, istemli bir eylemiönceleyen özgül serebral etkinli¤inbafllamas›ndan 350 ms sonra ortaya ç›kt›¤› dasaptanm›flt›r. Bu ba¤lamda yap›lan bir deneydefark›ndal›k olmasa da deneklerin seçimezorland›klar›nda (talamusa ulaflan duysalverilerden yararlanarak) do¤ru seçimler yapt›klar›,ayn› deneyde fark›ndal›¤›n 400 ms sonra ortayaç›kt›¤› gösterilmifltir. Talamustan kortekse duysaluyaran›n ulaflmas› ve fark›ndal›k yaratmas› 400milisaniye al›rken, fark›ndal›¤›n olmad›¤› biraral›kta (talamusa duysal uyaran›n ulaflmas› ile)deneklerin seçime zorlanmas› halinde do¤ru yan›tverebildikleri gösterilmifltir. Fonksiyonelgörüntüleme ile yap›lan bir baflka çal›flmadadüflük konsantrasyonlu kokular›n alg›s›n›nfark›ndal›k olmasa da flans eseri beklenendendaha yüksek oldu¤u izlenmifltir. Bu olaya anteriormedial talamus ve inferior frontal girus etkinleflmesiefllik etmifltir (Sobel ve ark. 1999). Genelanestezi alt›nda dahi örtük alg›laman›ngerçekleflti¤i gösterilmifltir (Schwender ve ark.1994). Nöropsikolojinin en gözde konular›ndanbir di¤eri de bilinçsiz alg› örne¤i olan körgörüfl(blindsight) olmufltur (Stoerig ve Cowey, 1997;Weiskrantz, 1997; Weiskrantz, 1998). Bu tiphastalar gördüklerini inkar etseler de görmegerektiren ifllere zorland›klar›nda baflar›l›olmaktad›rlar. Hastalar hiçbir fley görmedikleriniiddia etseler de görselli¤e dayananperformanslar› flans eseri beklenenden daha iyibulunmufltur (Stoerig ve Cowey, 1997). Bu durumçeflitli nedenlere ba¤l› olarak striat korteks hasar›olan insanlarda (Sanders ve ark. 1974) vemaymunlarda (Cowey ve Stoerig, 1995)gösterilmifltir. Bir hasta üzerinde görsel biruyaran›n fark›nda olma ile olunmama durumundaoluflan elektrofizyolojik karfl›l›klar› saptanm›fl ve ikietkinlik aras›ndaki kayma korteksten subkortekseve dorsolateralden medial prefrontale etkinlikkaymas› ile ilintili bulunmufltur (Sahraie ve ark.1997). Psikofizik verilere göre, körgörüfl normalveya efli¤e yak›n görmeden farkl› bir görselifllemleme ile gerçekleflmektedir (Azzopardi veCowey, 1997). Bu hastada yap›lan birçal›flmada fark›ndal›k durumunda V5 alan›n›ndaha etkinleflti¤i, ek olarak beyinsap›nda bir

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:120

bölgenin etkinleflti¤i gösterilmifltir (Zeki ve ffytche,1998). Ayr›nt›l› testlerle bu hastalar›n sa¤lamkiflilerle ayn› flekilde, alg›lanan uyar›y› ayn›bölgelerde iflledikleri gösterilmifltir (Dehaene veark. 1998). Sonuç olarak, beyinde alg›lanan›“alg›lad›m” diyen ek bir bölgenin ya da ifllevinvarl›¤› söz konusudur. Bu da kendilik kavram› ileilgili beyinsel ifllevlerin ve bölgelerin varl›¤›naiflaret etmektedir. Duygusal bellekle ilgili olarakyap›lan bir çal›flmada, önceden k›zg›n bir yüzlea¤r›l› bir uyaran›n efllefltirildi¤i bir deneydüzene¤inde deneklere bu k›zg›n yüzlermaskelenmifl ve maskelenmemifl olaraksunuldu¤unda fark›nda olmadan verilen yan›tlardasa¤ amigdalan›n, kiflinin fark›nda olarak verdi¤iyan›tlarda ise sol amigdalan›n etkinleflti¤iizlenmifltir (Morris ve ark. 1998). Her iki tarafaras›ndaki bu farklar daha genel bir çerçevedeyorumlanarak psikanalitik süreçlerle iliflkilendiril-mifltir (Schore, 2003). Nöropsikolojinin ilginçkonular›ndan bir di¤eri de ihmal (neglect)olmufltur. Özellikle sa¤ inferior parietal lobhasarlar›n› takiben, denekler kontralateral görmealan›ndaki uyar›lar› ihmal ederler. Bu durum hayaliolarak tasarlanan imgeleri de etkiler (Bisiach veLuzzatti, 1978). Birçok alt tipi vard›r. Tümüylealg›sal ya da motor olabilir (Tegner ve Levander,1991). Mekansal veya nesne temelli olabilir.Yak›n mesafe ya da uzak mesafeyi etkileyebilir.(Halligan ve Marshall, 1991). Ama bunara¤men bilginin örtük ifllenifli söz konusudur(Marshall ve Halligan, 1988). Bilinçli olarakalg›lanmam›fl uyaran›n bir sonraki davran›flüzerindeki etkilerini gösterir (Robertson veMarshall, 1993). Eylemlerimizin sahibioldu¤umuz duygusunu yok eden bozukluklaristemli ya da bilinçli davran›fla ait ipuçlar› sunar(Spence ve Frith, 1999) bunlar›n bafl›ndayabanc› el (alien hand) sendromu (Bogen, 1985)sendromu gelir. Genellikle korpus kallosumkesilerine ba¤l› olarak hemen daima sol eldeortaya ç›kar. Bir kiflinin sa¤ eliyle yapt›¤›hareketleri kiflinin iradesi d›fl›nda kendi sol eliengellemekte ya da bozmaktad›r. Bu bozukluk,“kendilik” ile ilgili farkl› bir yan› göstermesiaç›s›ndan önemlidir. Kifli vücudunu “kendi vücudu”olarak alg›lamaktad›r ama denetimi d›fl›ndad›r(Metzinger, 2003).

Bilinçlilik de nörobilimcilerin büyük ilgisini çekmiflve bilimsel verilere dayan›larak baz› bilinçlilikmodelleri oluflturulmufltur. Bu modeller içinde

dikkate de¤er olanlardan birine göre bilinçlilik pre-veya suplemanter motor alanlardaki kortikalkolonlar›n etkinli¤i ile ba¤lant›l›d›r. Bilinçlilik, ikigrup jeneratör piramidal hücre (dendronlar)taraf›ndan özgül bir flekilde organize edilerekoluflturulur (Eccles, 1990; Eccles,1992; Beck veEccles, 1992). Benzer bir di¤er görüfle görebilinçlilik, özel bir grup hücrenin eflsiz moleküler,farmakolojik, biofizik ve anatomik özelliklerinin birkombinasyonu ve hiyerarflik organize biryap›lanma içinde artm›fl senkronize etkinli¤idir(Crick, 1994. Crick ve Koch,1995; Rees ve ark.2002). Cotterill’e göre (Cotterill, 2001),bilinçlilik, organizman›n kendi çevresi içinde kendibedensel hareketlerinin ve homeostatik ifllevlerininfark›nda olma yetene¤ine dayan›r. Bu nedenle kashareketlerinden h›zl› duysal geri bildirim yapankas i¤ciklerinin ifllevleri kritik bir öneme sahiptir. Birbaflka araflt›rmac› Zeki, bilinçlili¤i a¤›rl›kl› olarakgörsel verilerin alg›lanmas›ndaki ve de¤iflik görselalanlardaki farkl›, incelikli zamansal asenkroni ileiliflkilendirmifltir (Zeki ve Bartels, 1998).Weiskrantz da körgörüflü olan bireylerde yapt›¤›çal›flmalara dayanarak bilinçli görsel-motoreyleme paralel giden yorumlay›c› bir yan›nvarl›¤›n› vurgulam›flt›r (Weiskrantz, 1997). Busüreçte baflka yollarla sa¤lanan fark›ndal›konaylan›r. Burada söz konusu olan, alg›lananlar›anlamla donatmad›r. Bu da, fark›ndal›kla kastedilen ve fark›ndal›¤› do¤urand›r. Shallice isebilinçlili¤i farkl› psikolojik alt sistemlerin (bellek, dil,yönetici ifllevler vb.) aras›ndaki gevflek hiyerarflikiliflkilerin bir ürünü olarak aç›klam›flt›r (Shallice,1988).

Bilinçlili¤i toplumsal iliflkilere ba¤layankuramlar da oldukça önemli bir yer tutmufltur. Bugörüfl son y›llarda otizm araflt›rmalar› ile güncellikkazanan Zihin Kuram› ile de ba¤lant›l›d›r.Bilinçlili¤in temel ifllevi, kendi zihinsel iflleyiflimizikendimiz için az çok bilinir k›lmak yan›ndabaflkalar›n›n zihinlerini de okumakt›r (Humphrey,1978). Otizm baflta olmak üzere çocuklukça¤›n›n çeflitli geliflimsel bozukluklar› üstündeyap›lan çal›flmalar Zihin Kuram›, bir toplumsal biliflbiçimi olarak bilinçlilik ve toplumsal beyinaras›ndaki iliflkilere yo¤unlaflm›flt›r.

Edelman ve Tononi’nin (Tononi ve Edelman,1998; Edelman, 2003) gelifltirdi¤i bilinçlilikkuram› ise psikanalitik yaklafl›mlar›n ilgisiniçekmifltir (Modell, 1996). Bunun nedeni bu

21Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

modelde psikanalizin önemsedi¤i an›msama veduygu aras›ndaki s›k› iliflkinin nörolojik birmekanizma ile aç›klanmas›d›r. Bu kuram beyindebafll›ca talamus ve korteks aras›ndaki karfl›l›kl›ba¤lant›lar sayesinde ayn› uyar›y› ya da uyarangrubunun tekrar tekrar de¤ifltirerek ve farkl› nöronalgruplara da¤›larak ve yo¤un bir flekilde paralelifllenmesine olanak veren ve yeniden girifl “reentry(reentrance)” olarak da tan›mlanan bir sistemedayan›r. Ayn› uyar›lar sürekli ve tekrarlay›c› birtarzda ifllenir ve böylece beyinde etkin nöronlar›nfarkl› gruplar›n›n yayg›n senkronizasyonugerçekleflir. Belli bir merkez yerine de¤iflikalanlara ifllevsel olarak da¤›lm›fl etkinli¤inbütünlenmesi söz konusudur. Sistemi herhangi biryerinden bozan tüm etkiler sisteme yay›l›r. Bir çeflitholografik çözümleme söz konusudur. Bu sistembüyük ölçüde çeflitli zihinsel ifllevlerin birlikteli¤inibioelektrik osilasyonlar temelinde inceleyen görüfl(Baflar, 2006), a¤ sistemi ve dü¤ümler kuram› ilede ba¤lant›l›d›r. Asl›nda zihinsel ifllevlerin birbirleriaras›ndaki diyalektik iliflki, psikolojide henüzafl›lamam›fl örnekleriyle dahiyane bir flekildeVygotsky taraf›ndan incelenmifltir (Vygotsky,1987). Edelman, bu ayn› bilginin belirlidevrelerde sürekli ileri gidip gelmelerle yenidenifllenmesini, her alg›n›n önceki an›lar›n afektleri ilesürekli dönüflüme u¤ramas› olarak aç›klam›flt›r.Böylece bilinçlilik, “an›msanm›fl an” olur. Böyle birbilinçlilik sürekli de¤iflen ama süreklili¤i olan,seçen, dikkat oda¤› ve çevresi olan, tutarl›l›kgösteren, içeriklere genifl ulafl›m› olan bir olayd›r.Böylece erotojen zonlar, penis arzusu vekastrasyon kompleksi esas güçlerini, çocukluktayaflanm›fl somut olaylar olmalar›ndan de¤il dahasonraki her yaflant›n›n zorunlu olarak referansverdi¤i (bilincin süreklili¤i) ve bu olgular›n afektifözünün (ilk korku! ilk haz!) sonraki daha somutyaflant›lar içinde yeniden ama de¤iflmifl olaraktekrarlanmas›ndan al›r. Beynin belli bir andabirçok noktas› d›fl ortamdan gelen uyar›dan ya dazihin içinde oluflturulan uyar›dan anlaml› bir bütün(kiflisel anlam) ç›karana kadar birbirileriyle etkinbir iliflkisi içinde olur. Ayn› uyaran grubu daharafine biçime ve zihnin geri kalan› ile daha bütünhaline getirilinceye kadar ileri geri gider gelir.

Luria’n›n nöropsikoloji anlay›fl›ndan hareketlekognitif ve davran›flç› psikoloji ekolleri ile klinik vetemel t›bba dayal› nörolojik yaklafl›mlarbirlefltirilmifl ve öncelikle bellek, dikkat gibi temelzihinsel ifllevler çok ayr›nt›l› bir tarzda ele

al›nmaya bafllam›flt›r. Ard›ndan da kiflisel yaflamaç›s›ndan önemli olan ve öznellikle ilgilikategoriler özellikle aflk, kumarbazl›k, kurnazl›k,bilinçalt›, bilinç ve dinsel inanç gibi konular dageliflmifl yöntemlerle incelenerek nörobilimingözde konular› aras›nda yer alm›flt›r (Lee ve ark,2002; Milner, 1998; Joseph, 1996; Grèzes veark, 1999; Hamer ve Copeland 2000). Bu süreiçinde klasik nörolojinin kaba lokalizasyonculu¤uafl›lm›fl ve beyinde karmafl›k psikolojik ve zihinselifllevlerin çeflitli alt bileflenleriyle birlikte komplekssistemler halinde örgütlendi¤i anlafl›lm›flt›r. Bunuayr›nt›l› nöropsikolojik olgu çözümlemeleri ilebafllat›p gelifltiren Luria olmufl (Luria, 1981),Mesulam’›n çal›flmalar› ile en sistematik biçiminekavuflmufltur (Mesulam, 2000). Ama kognitifnörobilim, Oliver Sachs’›n renkli klinik olguçözümlemlerine karfl›n kiflisel düzlemde özneyiderinden ve kendi tekilli¤i ba¤lam›nda ele alacaktarzda anlaml› ve yaflamsal olana henüzinememifltir.

Freud’un kuram›n›n en çarp›c› yan›,psikanalizle ilgili di¤er tüm ekollerin de zorunluolarak mayas›nda yer alan bir yaklafl›m olmufltur.Bu tarz bir yaklafl›m insan›n kendine yönelik kendimerkezli anlay›fl›na Kopernik ve Darwin’den sonravurulan 3. darbe olmufltur. ‹nsan kendi zihnininefendisi de¤ildir; çünkü kendisi diye alg›lad›¤›bilinci asl›nda, denetimi d›fl›nda kendi bildi¤iniokuyan ve zihninin daha büyük k›sm›n› oluflturanbir bilinçd›fl›n›n güçlü etkisi alt›ndad›r. Hattazaman zaman kölesidir. Bu temelde psikanaliz dilsürçmeleri, rüyalar, gündelik yaflama aitunutkanl›klar, bast›rmalar, bilinçalt› ve nörozlar›noluflum mekanizmalar›n› aç›klarken (Freud,1979/1894-1925) tüm kuram›, zihnin yap›s›nailiflkin modeli (id, ego, süper ego) ile büyükpopülerlik kazanm›flt›r. Psikanaliz tüm çekicili¤ini,süregelen seçkin konumu ve sars›lmazgüncelli¤inin bafll›ca nedenini, bu modeltemelinde her yaflant› ve deneyimin kifliye özgü birnitelik tafl›d›¤›n› ve -ço¤u kez de tam olarak dilegetirilemeyen- “kiflisel anlam”lara ba¤l› oldu¤unugöstermesine borçludur (Green, 2003). Kifliselanlamlar, bir insan›n arzular›n›n eflsiz biyografisiba¤lam›nda flekillenmesi, kifli fark›nda olsa daolmasa da zihnini ve davran›fllar›n› yönlendiren“leitmotif”lerin bütünüdür. Kifli kendisini buanlamlarla özel biri olarak alg›lar.

Psikanaliz, kiflisel anlamlar› birey özelindeirdeler ve çözümlerken evrensel geçerlili¤i olan bir

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:122

zihin modeli oluflturur. Bu model Freud’un tümkuram›n›n omurgas›n› oluflturur ve di¤er bütünkavramlar bu yap› etraf›nda biçimlenir. Sonyap›t›nda bu konunun a¤›rl›kl› yer al›fl› bununönemini gösterir. Bu modele göre Freud, zihnisuper ego, ego ve id olarak 3 bölüme ay›r›r(Freud, 1977/ 1932-33). Psikanalizin ego, id vesüperego üçlüsü halk psikolojisinin diline de iyiceyerleflmifl ve oldukça canl› kavramlard›r. (Freud’unzihni ay›rd›¤› bu 3 bölüm, ayn› zamanda kabacaherkesin bildi¤i klasik 3’lemeyle benzerlik tafl›r.Bu, Tanr›, fieytan ve bunlar aras›nda seçimyapacak olan insan›n kendisidir.) Freud’un buyaklafl›m› ayn› zamanda sosyolojiktir. Hayvansalyanlar›n› temsil eden id ile d›fl dünyan›n somutgereklilikleri, ve içsellefltirdi¤i ahlaki ve vicdaniyanlar›n (süper ego) bask›s› alt›nda ego çözümararken (Freud, 1977/1932-33) savunmamekanizmalar› (Freud, 1976/1916-17) gelifltirirve bunlardan biri olan yüceltme arac›l›¤› ileuygarl›¤› oluflturan süreçlerin önü aç›lm›fl olur.Freud’a gore nöroz, haz ilkesinin (cinselli¤in)de¤iflik mekanizmalar üstünden gerçeklik ilkesi(çal›flma) lehine bast›r›lmas›d›r. Böylece uygarl›kbir açmazdad›r (Marcuse, 1968). Vazgeçe-meyece¤imiz uygarl›k asl›nda temel içgüdüsele¤ilimlerin ve haz ilkesinin bast›r›lmas›na ba¤l›d›rve bu bask›ya ba¤l› olarak nöroz kaç›n›lmazd›r.

K‹fi‹SEL ANLAMLARIN B‹YOLOJ‹K KÖKEN‹

Tüm psikanaliz, erken çocukluk deneyimlerininözellikle beden üstünden kiflisel anlamlar›oluflturdu¤unu sergileyen örneklerle doludur. Bununbir nedeni de insanlar›n öteki dünyaya ya dabedenden ba¤›ms›z bir ruhun varl›¤›na inansalarda asl›nda zihinsel varl›klar›n›n bedenselvarl›klar›na ba¤l› oldu¤unu yani bedensel varl›¤›oldukça kendini duyumsayabileceklerinibilmeleridir. Ama birçok araflt›rmac›n›n fark etti¤igibi bebek bofl bir ka¤›t olarak do¤maz. Asl›ndadaha do¤madan belirlenen baz› kiflilik özelliklervard›r. Örne¤in utangaçl›k genetik bir e¤ilimdir(Kagan, 1988; Kagan, 1997). Bu nedenlekiflisel anlamlar›n flekillenece¤i ana çerçeve dahado¤umda, herhangi bir özel olay yaflanmadanhaz›rd›r. Psikanaliz aç›s›ndan çok önemli olantravmatik olaylar›n etkili olabilmesi de geniflölçüde biyolojik etkenlere ba¤l› olabilir. Yani ayn›travmatik olay ayn› ortamdaki kiflilerde bile

tamamen farkl› bir etkiye yol açabilir. Bununnedeni her bireyin t›pk› gözü ya da kula¤› gibibeyninin de eflsiz olmas›d›r. Genler beynin defenotipini yani nas›l bir flekil ve yap›lanmagösterece¤ini çevresel etkenlerle etkileflerekbelirler. Bu nedenle kiflisel anlamlar›n kökenindebelirleyici olarak genetik özelliklere kadar inmekve bu noktadan hareketle genotipten fenotipinuzun oluflum sürecinin ayr›nt›lar›n› incelemekgerekir (Fonagy, 2003). Freud’un biyolojik olan›ngücünü net bir flekilde gördü¤ünü kimse inkaredemez. Ama disiplinler aras› yap›lan sonçal›flmalar ve özellikle “sosyal beyin” kavram›etraf›nda flekillenen araflt›rmalar, kiflisel anlam›ndo¤uflunu yani “birey oluflu” haz›rlayannörobiyolojik geliflmelerin kökünü evrim zincirindedaha gerilerde araman›n uygun oldu¤unugöstermifltir. Yenido¤an beyni evrimsel aç›dando¤al özelliklere sahip bir beyne sahiptir ama budaha do¤madan toplumsal nitelikli ö¤elerlebiçimlenerek toplumsal beyne dönüflecektir.Organizman›n mevcut davran›flsal özellikleri ilebeynin biyolojik geliflimsel düzeyi (ki kifli içinanlaml› olan› temelde bunlar belirler) önceliklefilogenetik bir dinami¤e sahiptir. ‹nsan beynindeve davran›fl›nda nelerin gerçekten di¤erhayvanlar›n beyin ve davran›fl›ndan farkl›oldu¤unun saptanmas› “birey”i ve anlamlar›n›anlamak için zorunludur. Çünkü insan için ay›rtedici oldu¤u düflünülen birçok davran›flsal aflamaen az›ndan nüve biçiminde hayvanlarda dagösterilmifltir. Beyin geliflimini etkileyen dik durma,alet kullanma {alet kullanman›n araç kullanmaanlam›nda biçimleri vahfli ortamda yaflayanflempanzelerde (Goodall, 1986) hattakargalarda gösterilmifltir (Butler ve ark. 2005)} vesembolik dil {Afrika gri papa¤an›nda(Pepperberg, 1999) ve pigme flempanzelerde(Savage-Rumbaugh ve ark, 1993)} bunlara eniyi örnektir. Elbette antropomorfik yorum yaparakinsan› en tepeye koyan bir anlay›flla geliflimiaç›klamak olanaks›zd›r. Neyin üstün oldu¤unakimin karar verece¤i ve nas›l karar verilece¤itart›flmal›d›r. Zaten insan her aç›dan eksiksizde¤ildir ve ilginç bir flekilde birçok üstünlü¤ünüçok say›da zay›fl›k ve eksikliklerine borçludur. Yinede sinir sisteminin özellikleri ile davran›fl dizgeleriaras›nda nedensel ba¤lar mevcuttur ve do¤alolarak daha geliflmifl sinir sistemine sahipcanl›larda daha karmafl›k ve geliflmifl davran›fldizgeleri beklenir. Serebral korteksin ince yap›s›,topluluk yap›s›, alet kullanma, beynin büyümesi ve

23Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

dik durma sinerjik bir etki oluflturmufltur.

I. DO⁄AL BEY‹NDEN TOPLUMSAL BEYNE

Yenido¤an beyni, yenido¤ana evrimden kalanbir miras, “do¤al beyin”dir; çünkü insan beynitürüne özgü baz› farklar› ile birlikte biyolojiközellikleri itibar› ile temelde bir omurgal› (memelive primat) beynidir. Bu bilgi, farkl› türlerin beyinlerive buna uygun düflen davran›flsal özellikleriniincelemek, benzerlikleri ve benzemezlikleri do¤rubelirlemek aç›s›ndan önemlidir. Bu noktadanbak›ld›¤›nda göze çarpan ilk önemli özellikbeynin ve özellikle serebral korteksin de¤iflikcanl›larda büyüklü¤ünün farkl› olmas›d›r.

‹nsan beyninin di¤er türlere göre belirginbüyüklü¤ü bafll›ca ensefalizasyon endeksi ilebelirlenir. Buna göre memelileri karakterize edenbir hayvan (kedi) seçilir ve endeksi 1 olarakbelirlenir. Herhangi bir memelinin ensefalizasyonendeksi, kedi onun bedeni boyutunda olsayd›sahip olaca¤› beyne göre beyninin kaç kat büyükoldu¤unu gösterir (Serendip 1994-2006,‹nternet). Kafatas›na ait fosil kal›nt›lar›ensefalizasyonun hominid evriminde son 5 milyony›lda h›zland›¤›n› gösterir. Bu süreç frontal veparietal asosiasyon kortekslerinin genifllemesi ilekarakterlidir (Tobias, 1988). Homo erectus’tanhomo sapiens’e beyin 3 kat büyür (300 gr dan1400 gr.’a ç›kar) (Mac Whinney, 2003).Antropoid beyni olarak beynin bedene oranlabüyüklü¤ü ve multimodal asosiasyon alanlar›n›n(prefrontal lobun ve parieto-oksipitotemporalbileflke) belirgin geliflimi dikkati çeker. ‹nsanbeyninin büyüklü¤ü tek bafl›na insana özgünitelikleri aç›klamasa da (beyni büyük baflkacanl›lar da vard›r; hatta beyni bedenine oranlabüyük birçok canl› vard›r), son çal›flmalar kufllar›nbir k›sm›n›n memeliler hatta baz› primatlardandaha zeki oldu¤unu göstermektedir. Bunun nedenikufl bedenine oranla beyinlerinin büyüklü¤üolabilir (Jerison, 1973). Öte yanda Neandertalbeyni daha büyüktür ve tarih sahnesinden yokolmufltur. Homo florensis beyni oldukça küçüktürama zekidir.

De¤iflik türler aras›nda beyin büyüklü¤ünükarfl›laflt›rmay› sa¤layan hesaplamalardan birdi¤eri, geliflme endeksidir (progression index). Bu,yaflayan bir türde vücut a¤›rl›¤›na göre normalize

edilmifl bir beyin bölgesinin hacminin ayn› vücuta¤›rl›¤›nda örnek bir böcekyiyendeki ayn›bölgenin hacmine bölünmesi ile elde edilir(Eccles, 1989; Stephan ve Andy, 1969;Stephan ve ark. 1981). Neokorteks veasosiasyon alanlar›, primat evriminde di¤erbölgelerden daha fazla geliflmifl ve farklanm›flt›r.fiempanze neokorteksinin geliflme indeksi 58,insan›n 156’d›r. Koku bölgeleri belirgin flekildegerilemifltir ve 1’den azd›r. ‹nsanda neokorteksd›fl›ndaki bölgelerin endeksi 22’yi aflmaz (Brummve ark, 2006). Bu nedenle korteks, ba¤lant›lar› veince yap›s›na daha yak›ndan göz atmak gerekir.

Primatlarda, de¤iflik koflullar›n (diurnal yaflam,karmafl›k toplumsal iliflkiler, daha uzun yaflam vb.)bask›s› nedeniyle bellek kapasitesini art›rmaküzere beyin büyümüfl olmal›d›r. Bellek kapasitesiyaflam savafl›m›nda uzun süre yaflam›n› sürdürencanl›lar için çok temel bir avantajd›r. Serebralkorteksteki belirgin büyümenin baz› özelliklerivard›r. Bu büyüme bafll›ca koku hariç tümduyular›n u¤rad›¤›, farkl› motor programlar›nsentez edildi¤i bir çekirdekler toplulu¤u olantalamusun girdileri üzerinden belirlenen ve adetatalamusun çekirdeklerinin kortekste temsiliningenifllemesi olarak flekillenir. Talamusun güçlü biretkisi vard›r çünkü yo¤un çekirde¤inden ç›kandeflarjlar› ile korteksi bask› alt›nda tutar ve dahaalt merkezlerden kortekse ulaflacak bilgiyi geniflölçüde süzer. Ama tutabilece¤i bilgi miktar›s›n›rl›d›r. Bu eksi¤i kortikal alan›n genifllemesikapat›r (Letinic ve Rakic, 2001). Kokuprimatlarda önemini kaybetmeye bafllamakta, dikdurmaya ve elini kullanmaya bafllayan canl›lardagörsellik önem kazanmaktad›r ve bu nedenleserebral kortekste görsel sistemin, daha önemlisitalamokortikal sistemin daha genifl birorganizasyonu ön plana ç›kmaktad›r.

Bu geliflme ikinci önemli özelliktir. Omurgal›beyninde hipotalamusun bedenden gelensinyalleri, talamusun d›fl dünyadan gelen sinyalleriorganize etti¤i ve bu eksenin daha sonrakibeyinsel geliflmelere damgas›n› vuran çok temelbir özellik oldu¤u öne sürülmüfltür (Herrick, 1948,Tucker, 2002 içinde). Korteks ve talamusaras›ndaki karfl›l›kl› ba¤lant›lar sonrakigeliflmelerde pivot rol oynar. Bu flekilde baz›talamik çekirdekler önem kazan›r. Korteksingeliflmesi, talamus da dahil olmak üzere di¤eryap›lar›n (ba¤lant›lar›n›n) ve ifllevlerinin de¤iflmesi

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:124

ile birlikte olur. Omurgal›larda talamusun içindekiçekirdekler, orta beyne u¤ramadan prefrontalasosiasyon alanlar›na ve superior/inferiorkollikullustan geçerek posterior asosiasyonalanlar›na ulaflanlar olarak iki ana gruba ayr›l›r(Butler, 1994). Primatlarda geliflmifl olan pulvinar,superior kollikulustan veri al›r ve bunlar› görsel(oksipital ve temporal) asosiasyon korteksinegönderir. Pulvinar, yüksek çözümleme için görselbilgiyi parietal alana yollar. Primatlarda di¤er birtalamik çekirdek grubu, prefrontal asosiasyonalanlar›na giden anterior (anterior medial veanterior ventral) çekirdekler de geliflmifltir(Armstrong ve ark. 1987). Bu durum çok erkeklitopluluklara göre tek-erkekli antropoidlerde dahabelirgindir. Talamus görsel merkezlerle yak›nba¤lant› içindedir. Primatlarda görsellik de¤iflikdo¤rultularda geliflir. Özellikle insanda tutma ileilgili olarak stereoskopik görüfl ve 3-renkli görme(trichromacy) ile ba¤lant›l› olarak oksipitalkortekste önemli de¤ifliklikler gerçekleflmifltir.Görsel asosiasyon neokorteksi, oksipital lobungibonlarda %33.6’ünü, orangutanlarda %60.4,insanlarda %74.6’unu oluflturur (Blinkov veGlezer, 1968) ve birçok ek modül flekil, renk,hareket ve derinlikle ilgili olarak geliflmifltir(Felleman ve Van Essen, 1991; Haxby ve ark.1991; Livingstone ve Hubel, 1988; Mishkin veark. 1983; Rockland ve Pandya, 1979; Young,1992) vard›r. Ayr›ca 2 yol ve 3-renkli eski dünyamaymunlar›nda, büyük maymunlarda veinsanlarda, 6 tabakal› iki bölümlü lateral genikulatcisimcik geliflir. Parvosellüler görme sistemigeliflmifl bir renk iflleme sistemi oluflturur(Livingstone ve Hubel, 1988). Dorsal ve ventralgörsel demetler de bütün kolliküler asosiasyonkorteksini prefrontal alanlara ba¤lar (Krubitzer,1995; Van Essen ve ark. 2001). ‹nsan görselli¤e(dolay›s› ile görsellik üzerinden yürüyen her fleye)ba¤›ml›d›r. Öte yanda somatosensoryel korteksteel, birçok primatta orant›s›z derecede büyüktür(Carlson, 1985). Bunlar, el-gözkoordinasyonunun beyindeki karfl›l›klar› olupinsana özgü yetilerin geliflmesinde bafll›camekanizmalardan biri oldu¤unu desteklemektedir.

Üçüncüsü, omurgal› (amfibiler, bal›klar, kufllar,sürüngenler, memeliler) beyninde son 580 milyony›l içinde görece çok az say›da yeni temel yap›oluflmufltur (Nishikawa, 1997). Örne¤in insanbeyninin en geliflmifl k›sm› olan serebral kortekstüm omurgal›larda mevcuttur. Elbette birçok

incelikli farkl›l›klar da vard›r ve de¤iflik türlerinserebral korteksleri aras›ndaki farklar daha çokkortikal mimariyi belirleyen ultrastrüktürelyap›laflmadad›r. Birçok davran›flsal farkl›l›k daburalarda aranmal›d›r. Çevresel koflullara yan›tolarak s›kça görülen, nöral devrelerde küçükde¤iflikliklerle sa¤lanmakta ve bunlar ifllevdebüyük farkl›l›klara yol açmaktad›r (Nishikawa,2002; Katz ve Harris-Warrick, 1999).Ba¤lant›lar de¤iflir -eski yap›lar yeni ifllevlerkazan›r- ve çevresel (ve toplumsal) etkilere aç›kyepyeni bir biçimlenme gerçekleflir. Kortekshücrelerinin oluflup göç etmesinde rehberli¤iradyal glia hücreleri, kontrolü Cajal-Retziushücreleri yapar. Cajal-Retzius hücreleri tümomurgal›larda vard›r ve Reelin salg›larlar (Ogawave ark, 1995). Reelin eksikli¤i ile, otizme yatk›nl›karas›nda bir iliflki saptanm›flt›r (Fatemi ve ark,2002). Kortikal mimaride karmafl›kl›k, özelliklememelide görülen içten d›fla do¤ru tabakalaflma(dentat girus hariç) Reelin sinyallerinde art›fllabirlikte olur. Bu art›fl tek tabakal› sürüngenkorteksinden çok tabakal› kortekse geçiflte önemlirol oynam›fl olabilir (Bar ve ark. 2000). Oldukçaiki farkl› tür olan memeliler ve kufllarda da baz›benzerlikler çarp›c›d›r; örne¤in korteks d›fl›naç›kmayan fakat de¤iflik kortikal alanlar› veya ayn›alandaki komflu hücreleri birbirine ba¤layansupragranüler tabaka mevcuttur (memelilerde vekufllarda bu mekanizmalar›n ba¤›ms›z olarakgeliflmifl olmas› akla yak›nd›r) (Butler ve Hodos,2005; Peters ve Jones, 1985). Ama memelibeyni, kufllar ve sürüngenlerden farkl› olarak 6tabakal› bir serebral kortekse (von Economoyaklafl›m›na göre izokorteks ya da homotipikkorteks) sahiptir. Kufllarda ve sürüngenlerde 3tabakal› veya daha az korteks vard›r ve tipik giraldizge görülmez. Memelilerde de baz› kortikalbölgeler örne¤in koku korteksi ve hipokampuskompleksi, 6’dan daha az tabakal›d›r (Butler veark. 2005). Reelinin artmas› ile preplak yap›s› veifllevindeki de¤ifliklikler ve kortikal plak oluflumununiçten d›fla do¤ru göç tarz›nda oluflumu, dahabüyük beynin oluflmas›na neden olmufltur. Tabiibunun için de memeli nöroepitelyumunun dahafazla hücre üretmesi gerekmifltir. Bunun için demuhtemelen yukar› ç›kan yollar›n germinal zondakiço¤alma programlar›n› etkileyerek kortekstekihücre üretimini indükledi¤i düflünülebilir (Dehay veark. 2001; Lukaszewicz ve ark. 2005). ‹lk kezprimatlarda beliren bir beyin bölgesi (d›flsubventriküler bölge), yo¤un, radyal olarak

25Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

düzenlenmifl görünümü ile eflsizdir ve korteksinsupragranüler tabakalar›n› oluflturan hücreleri üretir(Lukaszewicz ve ark. 2005). Bu durumprimatlarda kortiko-kortikal ba¤lant›lar›n artanönemi ile iliflkili olabilir. Subventriküler bölgeninkendi içinde alt bölümler ayr›lmas› supragranülertabakada nöron çeflitlili¤ini art›rm›fl olabilir.Mikroçevresel farklar nöron çeflitlili¤ine nedenolurlar (Peters ve Jones, 1985). Bu nedenleörne¤in makak korteksinde 17. ve 18. alanlar›nbu tabakalar› aras›nda önemli farklar vard›r(Lukaszewicz ve ark. 2005).

Türler aras›ndaki davran›flsal farklar kendiniözellikle limbik ve neokortikal yap›lar›n geliflme vefarklanma düzeyinde gösterir. Nitekim kufllar vememelilerin ortak omurgal› atas› sürüngenlerdeoldukça geliflmifl bir talamus ve bazal gangliavard›r; bu yap›lar, temel homeostatik ifllevler(solunum, kalp h›z›, denge, temel motor hareketler,sindirim, s›v› dengesi, kan bas›nc›, yiyecek bulmayetileri) üzerine kurulan mükemmel içgüdüselotomatikli¤i yans›t›r. Öte yanda memeliler vekufllar (s›cakkanl› hayvanlar) ortak ve biraz dahakarmafl›k davran›fllar sergilerler. Hem kufllar hemmemelilerde bebe¤ine bakma ve geliflmifl iletiflimmekanizmalar›na dayal› kur yapma vard›r.‹çgüdülerden daha esnek duygusall›klar› sözkonusudur. Bu nedenle de belki kufllar vememeliler evcillefltirilmeye yak›n olmufltur. Talamusd›fl dünya ile iliflkileri düzenleyecek tarzda korteksibüyütürken, hipotalamus da korteks ileorganizman›n içi aras›ndaki iliflkileri düzenler.Posterior asosiasyon alanlar›na giden talamikçekirdek uzant›lar›n›n bir k›sm› amigdalan›n pallialk›sm› ile yo¤un iliflkili oldu¤u için amigdala(özellikle lateral nukleus) (Doron ve LeDoux,1999) serebral kortekse girifl yapan her bilgiyirenklendirir. Sonuç olarak kortekse limbik girdiçok artar. Bu içgüdünün duyguya dönüflü (içgüdüduygu içinde esnek olarak korunur) için gereklidirve duygunun da düflünceye dönüflümü (duygu dadüflünce içinde esnek olarak korunur) için yolaç›lm›fl olur. Serebral kortekse limbik girdilerinartmas› serebral korteksin biçimleniflini veifllevlerini etkiledi¤i gibi limbik yap›lar› dade¤ifltirir. Limbik ve paralimbik alanlar psikososyaletkilere daha aç›kt›r. Ama serebral korteksin,limbik sistemin üzerine duygular› denetim alt›naalmak örne¤in cinselli¤i bast›rmak üzeregeliflmedi¤ini görmek gerekir. Korteks vesubkorteks ya da talamus aras›ndaki iliflkiler

diyalektik anlamda karfl›t olabilir; organizman›nyarar›na üçünücü bir seçenek oluflturmak üzere.Yoksa nöroz yaratan bir çat›flmay› temsil etmekiçin de¤il. Uyumcu evrimci (teleolojik) aç›danbak›l›rsa daha iyi (daha rafine ve doyurucuanlam›nda) bir cinsellik için neokorteks do¤dudenebilir. Uyumcu olmayan evrimci konumdan isehepsi birer olas›l›kt›r, hangi seçene¤in nas›lkullan›laca¤› Homo Sapiens’e kalm›flt›r; sonuçlar›varl›¤›n›n gelece¤ini etkilemek üzere.

Korteks ile talamus aras›ndaki karfl›l›kl› iliflkilerbilinçlilik baflta olmak üzere beynin tüm ifllevlerininana eksenlerinden biri olur. Bilinçlilik bir anlamdabu duysal bütünlemeden bir seçmedir. Bunutalamokortikotalamik devreler sa¤lar. Primerserebral korteks (von Economo sistemine göre)heterotipiktir, yani laminer yap›lar oldukça iyifarklanm›flt›r. Belli bir ifli yapmaya uzmanlaflm›flt›r.Primer korteks evrimsel aç›dan daha sonraoluflmufltur ama filogenezde erken olgunlafl›r(Mesulam, 2000; Pandya ve Seltzer, 1982).Tarih boyunca teknolojinin geliflimini gerektiren(konfor, rahatl›k, kolayl›k aray›fl›) ve Aspergersendromunda incelikli duysal sorunlar primerkorteksin uyaranlar› ar›t›c› ve inceliklefltiriciçözümleme özelliklerine ba¤l› olabilir. Asosiasyonkorteksi ise homotipiktir. Laminer yap› belirginde¤ildir. Asosiasyon korteksi evrimde önceoluflmufltur ama ontogenezde sonra oluflur. Do¤umsonras› en uzun süre geliflimine devam edenalanlar multimodal asosiasyon alanlar›d›r. Amaay›rt edici olan, bu multimodal asosiasyonalanlar›n varl›¤› de¤ildir; örne¤in flempanzebeyninde BA 39 ve 40 ve Wernicke alan› solhemisferde büyük bir inferior parietal lobül olarakbelirgindir, (Geschwind ve Levitsky, 1968;Passingham, 1973) hatta bu alanlar kufllarda dagösterilmifltir (Butler ve ark. 2005). Ay›rt ediciolan ba¤lant›lard›r. Kortikal k›sa ba¤lant›lar özgüluyaranlar›n incelikli çözümlenmesi ve farkl›l›klar›nay›rt edilmesini (böylece genellemeye giden yolda aç›lm›fl olur) sa¤larken korteksin uzakba¤lant›lar› farkl› iflleri birbirine ba¤layarakmultimodal sentezleri sa¤lar.

Talamus ve korteks aras›ndaki ba¤lant›larlaiçgüdüsel kökenli arzu giderek karmafl›klaflanbiliflsel niteliklerle de donat›lm›fl olur.Talamokortikotalamik sistemde alg› öncelikle“gestalt” bir alg›d›r ve “simultan-gnozi” ön planaç›kar. Otizmde kusurlu olan bu süreç gibidir.

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:126

Veriler primer alanlara ulafl›rken incelikli analizdengeçer ve bu ifllem karmafl›k bir çözümlemedir amaotomatik ve örtüktür; buna karfl›n bilinçli alg›, buveriler kademeli olarak geri dönerken gerçekleflirve bilinçlilik oluflur. ‹lk alg›m›z yüksek düzeygenelleme yap›lm›fl kategorik bir analiz olur(Hochstein ve Ahissar, 2002). Bilinçalt›na daayr›nt› kal›r. ‹nsan bütünü bilinçli olarak alg›larkenfarkl› mekanizmalarla kiflisel anlam› olan› bast›r›rve ayr›nt›ya atar.

Hipotalamus saf bedensel olan gereksinimi (kiiçgüdü anlam›nda kaba arzudur bu) beyneulaflt›rd›¤›nda talamus bunu serebral korteksingenel komputasyonel ifllevleri ile buluflturur(Tucker, 2002). Bu çekirdek duygunun (haz, ac›ve arzu) incelikli hale geliflidir. Serebral korteksinince mimari yap›s› zihinsel ifllevlerin nitel ve nicelözellikleri bu aç›dan çok önemlidir. Serebralkortekste primatlara özgü ve do¤al olarak özgülifller gören belli tip hücreler saptanmaktad›r.Bunlar içinde Zihin kuram› ve kompleks dikkatmekanizmalar› için önemli olan ayna ve i¤ciknöronlar› önemli yer tutar. Serebral korteks; seçme(dikkat), do¤ruluk, ayr›flt›rma (soyutlama), kodlama(genelleme), erken yan›t› önleme, geciktirme,yan›tlar› zaman içinde çak›flt›rma (efllefltirme) vb.gibi komputasyonel ifllevleri yerine getirir (Robbinsve Everitt, 1995). Bu ifllevlere son nokta a¤›rl›kl›olarak prefrontal lobda konur. Tüm bu süreçlerin“kanl› canl›” olgulara ve kavramlara dönüflmesi birdile sahip toplumsal kültürde insana özgübilinçlili¤in do¤mas› ile ilgilidir.

TOPLUMSAL BEYN‹N YAPILANIfiI

‹ntrauterin dönemde 2. aydan itibaren korteksinoluflumu ve ba¤lant›lar›n›n geliflmeye bafllamas›beynin kiflisel anlamlar›n niteli¤i aç›s›ndan enönemli nörolojik haz›rl›¤›d›r. Ama yenido¤an›ndi¤er türlerden farkl› biçimlenme süreci do¤ardo¤maz söz konusu olur. Dik durdu¤u için kalçayap›s› de¤iflmifl olan kad›ndan, çocu¤un evrimsürecinde de¤iflik nedenlerle büyümüfl bafl›nedeniyle serebral olgunlaflma tamamlanmadando¤mas› ve uzun süre bak›m gerektirmesi vebeynin (do¤um sonras›) bu süreçte de büyümesinioldukça uzun bir süre sürdürmesi kültür ile beyindokusu aras›nda kopmaz bir etkileflime yolaçm›flt›r.

Yenido¤an bebek için tüm kiflisel anlamlarbedensel kökenlidir ama beyinden geçerekflekillenirler; bu nedenle sadece bedenin özellikleride¤il, bu anlamlar› iflleyen ve bunlar› asl›ndayeniden do¤uran beynin, milyonlarca y›ld›r sürenevrimi ve bu süreçteki hiyerarflik örgütlenifliönemlidir. Erken çocukluk deneyimlerini alg›layanve bir anlamda biçimleyen zihnin temeli do¤alelemanter zihinsel yetilerdir ve bu yetileri olanakl›k›lan beyin, temelde bir omurgal› beynidir. Amakritik olan, bu omurgal› beyninde korteksin incelikliyap›s›n›n do¤um sonras› uzun süreli olaraktoplumsal etkiler alt›nda flekillenmesidir.“Toplumsal beyin” kavram›, beynin çeflitliyap›lar›n›n ve ba¤lant›lar›n›n bir insan›n baflkalar›ile iliflkilerini düzenleyecek, onlar› anlayacak vekendimizi onlara anlafl›l›r k›lacak tarzdaoluflmas›n› ifade eder. Üretim ve kültürü olas› k›lantarihsel koflullar›n (yani kültürün kuflaklar boyuncaaktar›labilirli¤i) öncüsü olan bu biyolojikgeliflimdir.

Memelilerde anne bebek iliflkisi plasentaldir vedo¤umdan sonra da anne emzirir; psikanalizingünümüze kadar s›k› bir flekilde gündemde tuttu¤ubebek ile anne bedeni aras›ndaki süreklilik ve “ilkarzu nesnesi” olarak anne memesi ile iliflkisi budüzeyi yans›t›r. Bu emzirme iliflkisi di¤erhayvanlardan farkl› olarak insanda iletiflimingeliflkin biçimleri ile ve art›k olgun bir bireyin etkisialt›nda gerçekleflmeye bafllam›flt›r. Anne emzirmeiliflkisini geliflkin iletiflim biçimlerine zorlar.Yenido¤an, daha do¤umdan itibaren empati,sözel olmayan iletiflim ve oyun davran›fl›na sahipolur (Harris, 2003). Gereksinimleri ile nesneleriaras›ndaki arac› olan bu davran›fllard›r. Budavran›fllar di¤er memelilerde ve kufllardagörülene göre daha esnektir ve de¤iflkenli¤e veyenili¤e aç›kt›r. Y

enido¤an, bu haliyle gereksinimlerini yaflay›flve ifade edifl biçimi genifl ölçüde gereksinimlerinido¤uran ve alg›lamas›n› sa¤layan biyolojiközellikleri ile karakterize bir varl›kt›r. Bir fleyi istemederecesi, ifltah›, gereksinimin karfl›lanmamas› veyagecikmesine karfl› tepkisi, gereksinimin karfl›lanmabiçimine verece¤i özgül tepkiler vb. ancakbüyüteç alt›nda ve çok farkl› bir gözlegörülebilecek kifliye özel özelliklerdir. Ama diliö¤renme ile belirginleflip tüm ergenlik boyuncadevam eden, do¤al fenotipin sosyal bir fenotipedöndü¤ü bir süreçte gereksinimi karfl›layan kifli venesneler belirli bir tarih dönemindeki üretim biçimi

27Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

taraf›ndan belirlenmifl ö¤elerdir ve bunun niteli¤initafl›rlar. Bu nesneler ve kifliler, do¤al de¤ildir.Toplumsal birer varl›kt›rlar. Dolay›s› ile mitolojiköyküyü anlaml› k›lan, bu öyküyü üretenlerin(örne¤in Homeros) insan toplumunun binlerce y›ld›rde¤iflmez özelliklerini (ki bu özellikleri inceleyenlerinsan›n biyolojik bir varl›k oldu¤unu hiç göz ard›etmemifltir) öyküye yans›tm›fl olmalar›d›r. Bunlaryeniden belli bir toplumsal sisteme özgü iliflkilerdekeflfedilirler.

Yenido¤an bir bebe¤in bak›c›s› ile (ço¤u kezanne) iliflkisi çok özel bir iliflkidir. Anne bebe¤inyetiflkin bir insan olaca¤›ndan kuflku duymaz.Çocuk da buna yan›t verecek genetik ve biyolojikdonan›m› ile sürece kat›l›r. Bebe¤in zihinsel yetilerive beyinsel özellikleri de buna uygundur. Herbebek belirli özelliklerle do¤ar do¤maz bellihareket ve tepkileriyle, (genetik özelliklerini az çokpaylaflt›¤›) ebeveynde bir grup davran›fl› seçerekuyand›rmaya bafllar ve bir anlamda kendisinibelirleyen çevreyi de flekillemifl olur. Dil öncesidönem dile haz›rl›kt›r ve anne bebe¤i karfl›s›ndabir kaplanla yavrusundan farkl› bir iliflki içindedir.Bu farkl›l›k sadece annenin yavrusuna eriflkinolmaya aday biri gibi davranmas› de¤il ayn›zamanda insan annenin sosyal psikolojik olarakbelirlenen varl›¤›d›r. Anne, bak›ma gereksinimiolan, içgüdüsel olarak sevgi ve empati duydu¤uçocu¤u ile ilgilenir, konuflur ve oynar. Buradaevrensel tipolojileri olan bir anneden ziyadetarihin belli bir döneminde belli bir toplumdasosyal psikolojik kategoriler taraf›ndan zihnibelirlenen bir anne söz konusudur. Bebek, annearac›l›¤› ile öncelikle kültürü ve toplumu temsileden bir yetiflkinle temas kurar. Bu geliflimsürecinden beklenen flefkat, s›cakl›k, empati,ba¤lanma, özgecilik, bak›m ve üremedenba¤›ms›zlaflm›fl (hazza ve duyarl›l›¤a ba¤l›) bircinselli¤in flekilleniflidir. Bebe¤i bunu da alg›lar.Yani bebek do¤ar do¤maz toplumsall›¤› daiçsellefltirir. Bebe¤in zihinsel ve ruhsal geliflimi yanibir anlamada yetiflkinli¤e do¤ru olan serüvenindeözdeflleflme, yans›tma, içsellefltirme ve taklit gibimekanizmalar rol oynar ve bunlar karfl›l›kl›ba¤lanma temelinde gerçekleflir (Bowlby, 1982).Bu çerçevede genetik bir yelpazeden kifliselanlamlar seçilir ve serpilir.

Özellikle anne ve çocuk aras›ndaki genetikbenzerlikler temelinde kendini kuvvetlendiren,etkileflimlere ve koflullanmalara dayal› bir iliflki

süreci bafllar. Böylesi bir bafllang›çtan ötürüyaflam herkes için yak›n iliflkilerle anlam ifadeeder. Bu nedenle sadece terapi sürecinin de¤ilasl›nda yaflam boyu tüm iliflkilerin transferans vekontrtransferans süreçlerinden geçti¤ini, hatta tümö¤renmenin bu koflullar alt›nda gerçekleflti¤ini aksitakdirde kiflisel anlam ifade etmeyece¤ini ilerisürmek olanakl›d›r (Modell, 1996). Anne,ba¤lanma üstünden kültürü bebe¤e tafl›r. Bunlar,insana özgü toplumsal beynin habercisidir.Böylece do¤al beyinden toplumsal beynedönüflüm olur.

Son zamanlarda s›kça sözü edilen “toplumsalbeyin” modeli de modern nörobilimsel verilerinzorlamas› ile büyük önem kazanm›flt›r. Çeflitliifllevlerini anlamam›z aç›s›ndan elveriflliolduklar›ndan nöroloji tarihi boyunca beyne iliflkinçeflitli modeller öne sürülmüfltür. Bunlar›nbirço¤unda temel, daha önce sözü edilenHughlings Jackson’un nörolojide genifl kabulgören anlay›fl›na dayal› beyinde hiyerarflik, evrimedayal›, statik, genellikle ast ve üst iliflkisi içindeolan yap›lar ya da sistemlerin varl›¤›na dayan›r.Baz› araflt›rmac›lar da beyinde Freud’untan›mlad›¤› kiflilik parçalar›na yer bulmufllard›r.Buna göre tamamen bilinçd›fl›nda kalan beyinsap› ve limbik sistemde, egonun bilinçalt›ndakalan bask›lanm›fl ventral frontal bölgede, bilinçlik›s›mlar› posterior bölgelerde, süperego iseprefrontal bölgelerdedir (Solms, 2004). Elbette buflema biraz zorlama bir yaklafl›m› yans›tmaktad›r.‹nsan zihnine yönelik en etkileyici modellerden biriMcLean’in üçü bir arada (Triune) modelidir. Evrimpsikolojisinin gözdesi McLean’in “üçü bir arada”(triune) beyin modeli (MacLean, 1970) depsikanalizde karfl›l›¤›n› bulabilecek ve temel baz›toplumsal davran›fllar› da aç›klayan bir baflkaönemli yaklafl›m olmufltur. Buna göre insan beyni3 katmanl›d›r. En alt katmanda üst ve alt beyinsap›, bazal ganglionlarla karakterize sürüngenbeyni (içgüdü), orta katta limbik sistemle iliflkili eskimemeli beyni (duygu) ve en üstte de en geliflmiflneokorteksle iliflkili yeni memeli beyni (imge veyasembol) vard›r. Ama bu modelin ciddi eksiklerivard›r. Kufllar memeli de¤ildir ve memelilereatfedilen davran›fllar kufllarda da vard›r. Ayr›caserebral korteks daha önce söz edildi¤i gibi tümmemelilerde mevcuttur. Son olarak talamosingulatba¤lant›ya bu hipotez d›fl›nda literatürde pek yerverilmezken talamusun incelenmeyi bekleyen pekçok baflka yeni ba¤lant›s› ile ilgili çok say›da

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:128

çal›flma vard›r.

Statik ve tabakal› modellerden biri olan, beynibüyük bir refleks ark›n›n parças› olarak görenSechenov’a göre (Sechenov, 1863/1973)beynin arka bölgeleri alg›ya (uyaran), ön bölgelerieyleme (yan›t) ayr›lm›flt›r. Beyinde gerçekten deposterior bölgeler a¤›rl›kl› olarak alg›ya ayr›lm›flt›r.Buna benzer bir baflka modelde Zihin Kuram›ifllevleri ba¤lam›nda alg›lay›c› ve de¤erlendiricibir arka sistem (parietal, temporal ve oksipitalloblar), uygulay›c› bir ön sistem (frontal lobunlaterali) ve bu iki bölge ile beden aras›ndakiiliflkileri düzenleyen limbik ve paralimbik yap›lar(orbitofrontal lob, singulat, amigdala vb.)belirlenmifltir (Abu-Akel, 2003). Prefrontal yap›larve bazal ganglionlar aras›ndaki devreler gruplaraayr›lm›fl, bu flekilde belirli psikiyatrik hastal›klarladolay›s› ile insana özgü temel baz› ifllevlerle belirlibeyin yap›lar› aras›nda ba¤lant›lar› ifade edenmodeller ortaya ç›km›flt›r (Tekin ve Cummings, 2002).

Ama modeller yeni bulgulara uymad›¤›nda terkedilir ve yeni modeller yap›l›r çünkü modellerolmaks›z›n mevcut bilgilerin anlam› ortaya ç›kmazve yeni deneylerin de önü aç›lmaz. Bu nedenleson zamanlardaki e¤ilim beyinde kat›lokalizasyonculuk ya da ayr›mlaflmam›fl global biryaklafl›m yerine ikisini de içerecek tarzda baz›ifllevsel sistemler seçmek fleklindedir. Örne¤ingeliflimsel ölçekler taraf›ndan belirlenmifl anaifllevsel kategorilere (dil, toplumsal geliflim,özbak›m vb.) göre beyinde subkortikal ba¤lant›lar›ile birlikte dil devreleri; iki görsel demet taraf›ndanoksipital-parietal ve oksipital-temporaldo¤rultularda sa¤lanan mekan ve nesne bilgisidevreleri; frontoparietal motor ve ince motordevreler ve limbik-prefrontal motivasyon devrelerivard›r.

Burada önemli olan beynin asl›nda dahadinamik ve mikrokolonlar›n oluflturdu¤u modüllerüstünden heterojen sistemler kurmas›d›r. Hattabeynin bütününü esnek, de¤iflime aç›k dinamikdü¤ümler ve bu dü¤ümlere yak›nsayan ba¤lant›larolarak ele almak gerekir. Ama bu, nöroanatomiksistemlerde bir farkl›laflman›n olmad›¤› anlam›nagelmez. Örne¤in frontal kortekste alg›lama ile ilgilialanlar›n bulunmas› ya da bu bölgenin alg›salsüreçlere kat›lmas›, bu bölgenin alg› ifllevindeöncelikli ve temelli bir rol oynad›¤›n› düflündürmez.Son nörobilimsel verilerden yararlanarak, insanbeynini, hem eflsiz bireye özgü bir beyin hem de

en genifl ölçekte, örne¤in bir omurgal› beyni gibiele alarak belirli sistemleri özellikle embriyolojik vepaleonörolojik pespektifte ay›rt etmek ve bunlar›nnöropsikolojik ifllevlerini de¤iflik alanlardan(psikoloji, psikiyatri, farmakoloji, nöroloji vb.)gelen veriler ›fl›¤›nda belirlemek yararl› olacakt›r.Bu tarzda oluflturulacak bir modele dayal› sa¤lambir psikolojik kuram, insan›n kendi kendinianlamas›na giden yolu ayd›nlatmada güvenilir birrehber olur. Bu noktalardan hareketle 7 sistembelirlemek olanakl›d›r. Bunlar belirli flekillerdepsikanalizin ele ald›¤› konularla örtüflen ifllevselözellikler gösterirler.

I. ARZU S‹STEM‹ (Limbik - paralimbik)

Arzunun kökleri bedenseldir. Ama bu haliylearzu, sabit tetikleyicilere yan›t olan küçükhormonal de¤iflimlerden do¤ar ve stereotipikeylemlerle doyurulur. Beyindeki arzu sistemi,bedenin sesini beynin geri kalan›na ulaflt›ran birsistemdir ve beyin içinde di¤er sistemlerle birliktebunun geliflkin hale gelmesine arac› olur. Busistem sayesinde alg›lama süreci en bafl›ndanitibaren afektif bir yük tafl›r; olumlu, olumsuz, nötrve belirsiz gibi. Deneyimin arzu ile olan iliflkisininyönü önemlidir. Korkunun, öfkenin, yüzdekiduyguyu tan›man›n ve anksiyetenin merkezi olanamigdala, yo¤un duysal ve hormonal ba¤lant›lar›ile buna temel olan bir yap› gibidir. (Baron-Cohenet al. 2000; Amaral, 2002; Prather ve ark.2001; Davidson, 2002; Sweeten ve ark.2002). Amigdalan›n tüm duyu yollar›na kat›l›fl›bunu gösterir (Swanson ve Petrovich, 1998;Adolphs ve ark, 1994). Alg›ya an›nda giriflyapar. Anl›k olarak bedenden anlam katar. Busistem bafll›ca kandaki biyokimyasal dengeler veotonom sinir sisteminden gelen verilerle ilgilidir.Kendini hissetme duygusunun temelini oluflturur.Daha geliflmifl biçimiyle, ödül sistemi olarakflekillenir. Arzunun ve çeflitli ba¤›ml›l›klar›n kökleribu sistem içindedir. Bu sistemde anatomik yap›olarak orbitofrontal korteks, 11, 12, 13, 47.alanlar tepede olup di¤er yap›lar insula-hipotalamus, amigdala-akkumbens ve mezolimbiksistem (ventral tegmental alan, septum, olfaktörtüberkül, piriform kortekstir (Schore, 2003). ‹nsanve bonobo flempanzeler, kompleks orbitofrontalkortekse sahiptir ama görece daha küçük 13.alanlar› (posterior orbitofrontal korteks) vard›r(Semendeferi ve ark. 1998).

29Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

II. YÜKSEK ALGISAL SENTEZ S‹STEM‹(duysal primer ve sekonder alanlar)

Bu sistem, Luria’nin tan›mlad›¤› yüksek alg›salsentez alanlar›n› içerir (Luria, 1981). Davran›flnörolojisi ve nöropsikolojinin birçok güncelsendromu (agnoziler, afaziler vb.) bu bölgelerinsorunlar›ndan kaynaklan›r. Öncelikle veri toplamasistemidir. Semantik bellek, burada temsil edilir.Toplumsal beyin aç›s›ndan arka bölgeler,ötekilerini anlamam›z, niyetini çözümlememiz vekendimizi alg›lamam›z için gerekli, ço¤u kez nötr,fiziksel temelli bilgiyi sa¤lamada arac› olur. Bu iseinsan iliflkilerinde önemli olan yüz tan›ma, fizikseluzakl›¤› alg›lama, ses tonunu yorumlama, bak›flyönünü tespit, kendi bedenini ve bedenselsorunlar›n› tan›ma gibi ifllevleri sa¤lar.

Beden imgesi için önemlidir. Öteki ve kendi ileilgili fiziksel ayr›mlar yap›l›r. Bu bölgeninifllevlerinin bozulmas› kendilik ya da sahiplik(ownership) duygusunu bozar (Metzinger, 2003).‹nsan›n d›fl›ndan (özellikle ayna arac›l›¤› ilekendini görmesi) kendini alg›lamas› da bu sistemarac›l›¤› ile olur. fiempanze, goril ve orangutanlar(ama maymunlar de¤il), ve 18 ay üstü çocuklarkendilerini aynada tan›yabilirler (Gallop, 1970;Amsterdam, 1972; Povinelli ve Eddy, 1996).Ama insan yavrusu aynaya bakt›¤›nda gördü¤üsadece kendisi olmaz; k›sa sürede kendisini“öteki” olarak da görebilir ve bu diyalektik,zihnine yerleflir. ‹nsan kendine öteki gibi olur.‹nsan kendini de baflkalar› gibi görür. Baflkalar›n›ngözü ile de görmüfl olur. Bedenin d›fl› göz ilegörülür. Parietal demet bunu sa¤lar. Sa¤ inferiorparietal lobülde (BA 39, BA 40) kendilik imgesi,ventral demet arac›l›¤› ile süperior temporalsulkusta (BA 21, BA 22) bak›fl yönü tayini (aynanöronlar) (Haxby et al, 200) fusiform girusta (BA22, k›smen 21) yüz tan›ma (Kanwisher ve ark.,1997), parahippokampal bölgede ise konumlarayönelik görsel de¤erlendirme sa¤lan›r (Epstein veKanwisher, 1998).

III. OTOMAT‹K MOTOR S‹STEM(premotor, serebellum, bazalganglion, beyin sap› vb.)

Çocu¤un yürümesinde, baz› becerilerikazanmas› ve otomatik olarak gerçeklefltirmesinde

önemli olan bir sistemdir. Erken dönemdeö¤renmenin temelini sa¤lar. Daha sonra dabeceriler ve ince motor koordinasyonda çokönemli rol oynar.

IV. B‹Ç‹MSEL D‹L S‹STEM‹ (perisilviensistem; tersiyer duysal alanlar)

Dil çok bileflenli bir ifllevdir; dilin fonoloji,dilbilgisi (morfoloji ve söz dizimi) gibi boyutlar›dilin biçimini, semantik (sözcük bilgisi, kavramlarve tümce anlamlar›) ve pragmatik ise içeri¤inioluflturur. (Her bir bileflenin de anlama ve ifadeboyutunda olmak üzere 2 çarpan› vard›r; böylece8 adet temel bileflen ortaya ç›kar.) Dilin biçimisessel imgeleri çözümlemeye ya oluflturmaya,sözcüklerin oluflumuna, tümce içinde dizilifllerineve ald›klar› sonek ve öneklere ve bunlar›nanlafl›lmas›na ait kurallar› içerir. MuhtemelenBroca ve Wernicke gibi alanlar “dilin kurallar›” ileilgili alanlard›r ve afazi sendromlar› tipik olarakdilin kurallar›na ait ifllev bozukluklar›n› içerir. Amadil bütün boyutlar› ile birlikte düflünüldü¤ündebeynin tamam›na yay›lm›flt›r. Çünkü sözcükanlamlar›, sözcüklerin temsil etti¤i çeflitli imgeleryüksek alg› sentez alanlar›ndad›r. Dili sembolikk›lan ve onu düflünce ve niyet ile birlefltiren isesemantik-pragmatik ve yürütücü ifllevlerdir.

Dil ö¤renme, bir haz›rl›k ve olgunlaflmasürecinde gerçekleflir. Bu süreçte duygusal veimgeye dayal› süreçler ön plandad›r. Görsel veduygusal veriler erken olgunlaflan sa¤ hemisferdeçözümlenir. Empati, alg›lad›¤›n›n fark›nda olma vebeden imgesi oluflumu da sa¤ hemisferde temsiledilir. Sa¤ hemisferde vücut imgesi, prosodi,sözel-olmayan iletiflim, metafor vb. temsil edilir.(Schore, 2003). Ama zaman içinde dahageliflmifl bir sisteme, ikinci sinyal sistemine gerekolur (Pavlov, 1924/1975). Kodlaman›n vean›msaman›n daha etkili ve verimli bir arac› olarakdil flekillenmelidir. Sa¤ hemisfer ile sol hemisferaras›ndaki karfl›l›kl› etkileflimsel ve geliflimsel iliflkibeyin ifllevlerinde zenginleflme anlam›na gelir.Sa¤ hemisfer imgeyi yaflat›r; sol hemisfer imgeyiisimlendirir. Beynin bir yar›mküresi a¤›rl›kl› olarakdile ayr›lm›flt›r. Bu durum intrauterin dönemde bileseçilir (Geschwind ve Miller, 2001). Ama bubasit bir etiket yap›flt›rma de¤ildir. ‹simlendirme(Pavlov’un 2. sinyal sistemi), olumsuzlaman›n(imgenin yani Pavlov’un 1. sinyal sistemi)

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:130

olumsuzlamas›d›r (yani nesne ile ismi özdefloldu¤u gibi farkl›d›r da). Kendisi için bir nesneyiveya imgeyi ya da duyguyu an›msan›r k›lmad›r.Nesnel olarak var olan iç iliflkileri soyut düzlemdeak›c› hale getirmektir. Fark›ndal›¤›n fark›ndal›¤›böyle do¤ar. Tüm zihinsel ifllevler dilden etkilenir.“Bask›n hemisfer” deyimi bunu ifade eder. Görselve duygusal bellek art›k dilsel olarak organizeolur. Bu bir anlamda bilinçd›fl›n›n tümünün dilselbir yata¤a oturmas› demektir. Çocu¤un zihni(bellek), kültürü genetik özelliklerine göre amabafll›ca dil arac›l›¤› ile içsellefltirir.

Düflünmeyi ifade eden bir iflaret sistemi olarakdil; insanl›k tarihinde ortak bir alg› ve duygudünyas›nda anlam kazanarak birbirleriyleba¤lant›l› simgelerden oluflur. ‹nsanlar›n ortak alg›ve duygu dünyalar›n› olanakl› k›lan biyolojikbenzerliklerini fark etmelerini sa¤layan ortakyaflant›lar› ve ürettikleri ortak anlamlard›r. Bunlarbelli sorunlar›n ortaklafla çözümü için gereklidir;bu anlamlar toplumsal iflaretler sistemi ile belirlenirve bu iflaretler belirli sorunlar› ortaklafla çözmeninaraçlar› da olur. Çünkü sembol niteli¤i kazan›rlarve ortak alg› ve duygu dünyas›n›n an›msat›c›lar› vesorunlar›n (ortak) çözümünü kolaylaflt›r›c› olarak iflgörürler. Belli periyodik günler, do¤al döngüler,ava iliflkin iflaretlerin kemik ve kayalara çizilmesive daha sonralar› saat, takvim sistemlerininoluflumu, hiyeroglif ve mistik-dinsel semboller bugeliflimle iliflkili çarp›c› örnekleridir (Sheridan,2005).

Anne-çocuk iliflkisi sürecinde sözel-olmayaniletiflimden sembolik bir dil do¤uflunu haz›rlayangeliflmelerden biri de “annece”dir. Bu, çocu¤ayöneltilmifl duygusal yüklü özel bir dil gibidir(Broen, 1972). Bu dil çocuk aç›s›ndan bafll›caiflaret ve sesler etraf›nda geliflen görsel-mekansalve akustik bir dildir. Böylesi bir dilin çocuktaraf›ndan içsellefltirilmesi ise dili bilen anne ilebebek aras›nda paylafl›lan özelleflmifl duygu vealg› dünyas› içinde jest ve seslerin dönüflümü ileoluflur. Dilin çözümsel birimi olan sözcü¤ünkökeninde arzulanan nesneyi gösterme ve / veyaortak dikkati yönlendirme anlam›nda iflaret etmejesti yatar (Bates ve Dick, 2002). Dilin filogenetikkökeninde de iflaret vard›r (Corballis, 2003).‹nferior lateral frontal kortekste [(ayna nöronlar veBroca alan›) (BA 44, 45, 47)] yer alan aynanöronlar sadece birey taraf›ndan gerçeklefltirilenhareketlerde de¤il, birey bu hareketleri baflkas›n›n

yapt›¤›n› izlerken de atefllenir. Bu, yüz ifadelerinide içerir. Bu nedenle empatinin temeli oldu¤u dadüflünülmüfltür (Leslie ve ark. 2004; Ferrari veark. 2003).

V. KAYIT VE ANIMSAMA S‹STEM‹(hipokampus, talamus)

Çocuk aç›s›ndan dil öncesi aflamada bafll›cazihinsel etkinlik, bellek etkinli¤idir (Vygotsky,1988/1934). Çocuk gördükçe ya da içselgereksinimleri zorlad›kça bir fleyleri an›msar.Görsel iflleyen bellek k›sa sürede geliflir. Henüz“an›msad›¤›n›” an›msamaz. Bilinçli ve kontrollüan›msaman›n tekniklerini, gücünü ve sihrini bilmez.‹çsel deneyim (bilinç ak›fl›) genifl ölçüde, kendini belirlianlarda hissettiren içsel gereksinim ve alg›sal alandakinesnelerle belirlenir. Bunlar›n birbirileriyle az çoktesadüfi çak›flmas› itici güç olur.

Çocuktaki bafll›ca bellek biçimlerinden olanörtük belle¤in (non-declarative memory) baz›formlar›, omurgas›zlardaki tek bellek formudur.Zekadan ba¤›ms›z oldu¤u, bu nedenle mentalrötardasyon ve ö¤renme bozukluklar›nda dasa¤lam kald›¤› bilinir (Squire ve Kandel, 2000).Bu bellek formlar› alg›sal (bafll›ca görsel-mekansal), motor ve / veya duygusalkodlamalarla çal›fl›r. Görsel-mekansal çal›flmabelle¤i anla temas› sa¤lar. Bu dönemdedeneyimleri kaydeden ve ö¤renmeyi sa¤layanfilogenetik aç›dan daha eski bellek sistemleri olanörtük (bilinç-d›fl›) bellek süreçleridir. Örtük belle¤indi¤er biçimlerinden biri olan prosedüral bellek iseherkesin yak›ndan bildi¤i yar› aç›k yar› örtük birsüreçtir. Do¤ru deneyim ve pratik gerekir. Bubellek söz konusu oldu¤unda bilgi zor kazan›l›rama zor unutulur. Çocu¤un tüm motor becerileriböyle geliflir. Yetenek ve al›flkanl›klar›nö¤renilmesinde premotor ve suplemanter motoralan, inferior parietal korteks ve becerileryerlefltikten sonra striatum ve serebellum ifl görür(Ashby ve Ell, 2001; Knowlton ve ark. 1996).Emosyonel bellek ve “priming”, bak›ma, flefkate,sevgiye ve özel ilgiye gereksinim duyan bir varl›kolarak büyüyen çocukta ö¤renmenin temelmekanizmalar› olur. Transferans ve kontrtransfe-rans da genifl ölçüde örtük bellek üzerindengerçekleflir. Serebellum, amigdala, premotor alan,bazal ganglionlar ve serebral korteks bu bellektiplerinde önemli rol oynamaktad›r.

31Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

Ama dil öncesi dönemin büyük k›sm› hiçan›msanmaz ve infantil amnezinin önemli birbölümünü oluflturur. ‹lginç bir flekilde çocuklukamnezisi ile Ribot yasas› çeliflkilidir. ‹nfantilamneziyi etkin bir bast›rma olarak ele almakzordur. Çocukluk an›lar› unutulur çünkü bunlarbüyüdükçe ifle yaramaz ve kullan›lmad›kçaan›msanma olas›l›klar› zay›flar. Asl›nda çocuklukbir yandan da an›msama tekniklerinin gelifltirildi¤ibir dönemdir. Elbette çocukluk deneyimleri vetravmatik an›lar psikanaliz dahil hiçbir teknikletümüyle tam olarak an›msanamaz. Ancak dahasonra örtük semantik ve prosedural ipuçlar›ndanyararlan›larak kurgulan›r (Turnbull ve Solms,2003).

Beyinde do¤um sonras›nda en geç olgunlaflank›s›mlar frontal lobda, özellikle prefrontal bölgedeve bunun d›fl›nda parieto-oksipitotemporalbileflkededir. Bu bölgeler multimodal asosiasyonalanlar›d›r. Erken çocukluk deneyimlerininan›msanmas›nda zorluk, bu geç olgunlaflma ileilgili olabilir. Çünkü frontal lob an›lar›n gerçekçi,ak›lc› ve düzenli bir flekilde an›msanmas› içingereklidir (Turnbull ve Solms, 2003).

Erken çocukluk deneyimleri genetik olas›l›klariçinden seçim yaparak zihnin duygu ve imgeninkaynaflt›¤› kiflisel anlam ana kal›plar›n› (bir çeflit“template”) sa¤larlar ve sonraki deneyimler bukal›plara göre zihinde flekillenir ve hissedilir. Erkençocukluk döneminin büyük budama aflamas›ndangeçen devreler sonran›n kifliye özgü bellekmekanizmalar›n›n temeli oluyor olabilir (Turnbullve Solms, 2003).

Sembolik dilin ortaya ç›kmas› ile bellek bafltaolmak üzere di¤er tüm zihinsel ifllevler de¤iflir(Vygotsky, 1987). Aç›k bellek, sembolikdüflünce, zihin kuram› do¤ar ve yürütücü ifllevlerotonomi kazand›ran bir boyut kazan›r. Dil, zorunlutoplumsal ve tarihsel yap›s› ile bireyin zihnineötekilerin de ortak oldu¤u ve bunu dagelifltirebildi¤i bir olanak ya da durum sunar.Bilinçlilik alg›sal fark›ndal›ktan, kendinin veötekilerinin fark›ndal›¤›na döner. Dorsolateralprefrontal (seçici dikkat) ve hipokampus (iflleyenbellek) aras›nda dilsel ifllem yapan bir devre bunusa¤lar. Kendinin bilinçlili¤i (kendisinin özgüllü¤ü,kendisinin genelli¤i) ve kendi zihinsel süreçlerini,baflkas›n›n zihinsel süreçlerini alg›lama (halkpsikolojisinin do¤mas›) söz konusu olur.

Sembolik dilin geliflimi ile belle¤inorganizasyonu de¤iflir ve fark›ndal›¤›n fark›ndal›¤›anlam›nda bilinçlili¤i olanakl› k›lan ve bilinçd›fl›n›n anlam kazand›¤› geliflmelerin önü aç›lm›flolur (Turnbull ve Solms, 2003). ‹flleyen bellektebir fleyler, o anda ö¤renilen ve yaflan›lan fleylerolarak (edilgin hal) veya insan bir fleyi istedi¤i içinhep akl›nda tuttu¤u ya da an›msayarak akl›nagetirdi¤i (etkin hal) fleyler olarak biçimlenir. Bellekbilinçd›fl› (örtük) ve bilinçlilik (aç›k) olarak do¤ar.Bellek salt innervasyondan ç›kar ve bilinçlilikleiliflkisi belirsizlik ilkesine benzer bir nitelik kazan›r.Biri ne kadar netse öteki o kadar derin vekaranl›kt›r. Ama bellek kendili¤inden ve edilgin birtarzda örgütlenmez; etkin ve afektif bir flekildefrontolimbik yap›lar, bellekle ilgili yap›lar› vesistemleri organize eder. Psikanalizin bilinçalt›nave de bilinçd›fl›na karfl›l›k düflen budur. Bilgininkayna¤› ve afektif bellek bu flekilde sa¤lan›r.

Kiflisel deneyim ve geçen her an bilinçli ya dabilinçd›fl› tarzda zihinde organize olarak afektkal›nt›lar›ndan bilgiye kadar dönüflür. Yani herduygu güdük bir fikirdir; aç›lmay› bekleyen. Bunlaran›n yorumlan›fl›na katk›da bulunur; bupredeterminist bir etkidir. An›msama andagerçekleflir ve bu flekilde geçmifl bir yaflant›yeniden ama bu kez biraz farkl› olarak yanidönüfltürülmüfl olarak yaflan›r ve bu olas› birdurumdur. An›msad›kça an›lar yeniden de¤iflir.An, geçmifli de¤ifltirir ve geçmifl yeniden organizeolur. ‹nsan gelece¤i tasarlar.

Ama temel olarak yaflant›lar›n ve bilgilerinkal›c› k›l›nmas› gerekir. Bu süreçte kodlamayap›lacak ve konsolidasyon sa¤lanarak depoyagidecektir. An›msama, unutma ve tan›masüreçlerinde dar bo¤az buras›d›r. ‹nsana özgübellek ifllevleri için kritik bir bölgedir. Kodlama iflibafll›ca hipokampusundur. Bozulursa anterogradamnezi olur. Yeni deneyimler aç›k belle¤egeçmez. Kifli ö¤renemez. Konsolidasyon vean›msama dorsomedial talamus ve mamillercisimciklerin ifllevidir. Talamusun bafll›ca ifllevi,dikkat mekanizmalar›n›n temel parças› olarakalg›sal aflamada bilginin ço¤unu süzerken ayn›süzme iflini konsolidasyon s›ras›nda da yapar.Pasif unutma ve bast›rma süreçleri etkili olur.Konsolidasyon uykuda da gerçekleflir bu süreçtebozulma olursa retrograd amnezi oluflur (Maurer,1992). Kifli istedi¤i fleyi an›msayamaz.Biyografisinin belli yerleri kifliye kapanm›flt›r. ‹nsan

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:132

yanl›fl hat›rlar, an› parçac›klar› birlefltirilir vekonfabulasyon yapar. Talamusun limbik sistemiçinde yer alarak bellek mekanizmalar›ndaoynad›¤› bafll›ca rol, an›msaman›n ve dikkatintemelde kiflisel anlama (ilgi) ba¤lan›fl›n› gösterir.

Uzun süreli belle¤in birbirinden farkl› altbölümleri vard›r (Siegel, 2001). Bunlar bafll›cagenel bilgiye ait semantik bellekle, otobiyografikbilgiye ait epizodik bilgidir. Semantik bellekkategoriktir, materyal ve modal spesifiktir. Yüz veisimler yer al›r. Asl›nda tüm afazi, agnozi veapraksi bellek sorunudur. Genel bilgi ve insan›nkendisi hakk›ndaki nesnel bilgisi (ne zamando¤dun?) de burada yer al›r. Ya da art›kkullan›lmayan nötr nitelikli bilgiler (örn. Dilinkurallar› gibi) olarak semantik bellek. Epizodik vesemantik bellek, yayg›n olarak kortekste modaliteözelli¤ine göre temsil edilir.

Art›k bilinçalt› vard›r. Bu bilinçalt› edilgin olaraktüm an›lar›n rezervuar›d›r ama dinamik olarakbast›ran ve bozand›r. Uzun süreli bellek, bir çeflitbilinçd›fl› ya da bilinçalt›d›r. An›msanacaklarburada olup hem yak›n hem de uzak geçmiflolarak farklan›r. Uzun süreli belle¤in gücü heryerde depo edilmesidir. Genifl bir anatomik temsilivard›r. Bilgiler birden farkl› tarzda kodlan›r.Hipokampus ve medial temporal lob ifllevleri ileba¤lant›l›d›r. Bast›rma genifl ölçüde bu sistemüzerinde ifllevsel bozulmalara yol açar.

VI. SEMANT‹K-PRAGMAT‹K S‹STEM(singulat ve ventral prefrontal sistem)

Çekirde¤ini empati ve ba¤lanman›noluflturdu¤u bir sistemdir. Bu grupta bafll›caanterior singulat (BA 24) ve medial prefrontal yeral›r. ‹¤cik (spindle) hücreleri veya ‘Von Economo’nöronlar› biri yukar› di¤eri afla¤› uzanan vebeynin birçok bölgesi ile uzak ba¤lant›lar kuran 2dendritli büyük hücrelerdir. Anterior singulatkortekste yer alan i¤cik hücrelerinin özgületkinleflmesi kompleks durumlar›n h›zl› sezgiselde¤erlendirmesinde ifllev gördükleri düflünülmüfltür.Bir anlamda bu hücreler duygular›n fark edilmesiile ilgilidir (Allman ve ark, 1999). Bu nedenletoplumsal biliflte rol oynuyor olabilirler. Bu hücreleren çok insanlarda olmak üzere, bonobo ve di¤erflempanzelerde, goril ve orangutanlarda oldukçavard›r ama maymunlarda yoktur (Nimchinsky ve

ark, 1999; Allman ve ark, 2001). ‹¤cik hücrelerifronto-insuler ve anterior singulat korteksi frontal vetemporal kortekse ba¤lar ve böylece h›zl› afektifde¤erlendirmeler daha incelikli analize tabitutulur. Otizmde bu hücreler çal›flmay›nca hatal›sezgi yap›l›r. Anterior singulat patolojilerininotizmde temel bir rolü oldu¤u düflünülürse buhücrelerin otizmde en önemli defisit olan sosyallikve empati sorunlar› ile iliflkili olmas› olas›d›r(Allman ve ark, 2005).

Medial grup insan›n kendini öteki, ötekisinikendi gibi görebildi¤i bir sistemdir. Zihin kuram›natemel olur. Dorsal medial prefrontal korteks (BA 8,9) de baflkalar›na zihinsel bir durum atfetmeoluflur. Bu bir yarg› ve karar, de¤erlendirmedir.Veriler anlaml› bir bütün haline getirilir ve bu eylemhaz›rl›¤› demektir. Baflkas›na kendini anlatma,baflkas›n›n kendi hakk›ndaki düflüncesinionaylad›¤›n› ya da onaylamad›¤›n› belirtmek içinne yapmas› gerekti¤ini ifade eder. Dorsal medialprefrontal korteks (BA 8, 9) ve inferolateral frontalkortekse bilgiler ventral medial prefrontalkorteksten gelir. Buraya da orbitofrontal kortekstesentez edilmifl tüm duyusal veriler gelir. Dorsalmedial prefrontal korteks daha çok komplekskognitif süreçlerle, ventral medial prefrontal korteks(BA 24, 25, 32, 33, 10?) ise afektif süreçlerleilgilidir. ‹kisi aras›ndaki iliflki çeliflkidir. Biri art›nca(dikkat gerektiren görev), di¤eri (duygu gerektirengörev) azal›r (Gusnard ve ark. 2001). Bu ikisiaras›ndaki özel denge ve uyum, fikri ile uyumluduygu demektir (Spinoza, 1938/1677). Afektin(subkortikal) uygun düflüncesini (kortikal) bulmas›,bir çeflit psikoanalizdir.

Projeksiyon, özdeflleflme, taklit ve empati gibisüreçlerin nörofizyolojik temelini ayna nöronlaroluflturur (Gallese ve Goldman, 1999). Aynanöronlar›n yer ald›¤› beyin bölgeleri, taklitte vedaha çok di¤er maymun veya insanlar›n elleriyleilgili bir hareketin gözlenmesi durumundaatefllenmektedir. Bu etkinli¤in karfl›s›ndakininniyetini anlamada önemli rol oynad›¤› belirtilmifltir.Bu ise birçok durumda yaflamsal önem tafl›r.Bunlar geliflmifl bir empatiye temel olur. Dil geliflimiile empatiden zihin kuram› do¤up geliflir.‹nsanlar›n dil ile ilgili beyin bölgeleri hayvanlardaayna nöronlar›n tespit edildi¤i bir bölgedir.Maymunda f5 alan›nda hem el hem a¤›zhareketleri ile ilgili ayna nöronlar›n tespiti ve bubölgenin insandaki Broca bölgesi ile homolog

33Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

olmas› oldukça fikir vericidir. Bu bölge ötekisininhareketlerini anlama niyeti ile ilgilidir (Rizzolattive Fadiga, 2005). Hareketlerdeki niyeti anlamabölgesinden sembolik dilin do¤du¤unu, dilin temelpragmati¤ini aç›klad›¤›n› düflünebiliriz. Bugün dedüflünmenin bafll›ca ifllevlerinden biri budur.

Dilin toplumsall›kla giriflimi, semantik vepragmatik boyutu olarak flekillenir. Dilin toplumsalkullan›m› pragmatik yan›n›, sözcük ve tümceanlamlar› ise semantik yan›n› ifade eder. Dilinsemantik pragmatik yanlar› sembolik ifllevlerini,yorumu gerektiren yönlerini temsil eder. Pragmatik,ba¤lam›n nas›l anlam› oluflturdu¤u veflekillendirdi¤i ile ilgilidir. Bir cümle ancak ba¤lam›içinde gerçek olarak anlafl›labilir. Pragmatik, dilintoplumsal kullan›m›d›r. Dilin, insan›n kendini vebaflkalar›n› anlamas›n› sa¤layan bir araç oluflusemantik-pragmatik yönlerine ba¤l›d›r. Aspergersendromu k›r›nt›lar› daima bu alanda sorunlara yolaçar. Dilin gücü pragmatiktedir. Uygar toplumdagüç iliflkileri bafll›ca dil üstünden yürür. Semantik,beyin içinde uzun ba¤lant›lar›n oluflmas› vemultimodal asosiasyon alanlar›n›n oluflumu ileilgilidir. Son olarak dilin kullan›m› sosyal-psikolojikbir çerçevede bu 3 ö¤enin bütünlenifli ilegerçekleflir ve bu da dilin pragmatik boyutu olur.Prefrontal lobun geç dönemdeki örgütlenmesi buifllevlerin düzenlenifli ile ilgilidir.

Bu sistem arac›l›¤› ile gerçekleflen ifllevleriçinde semantik-pragmatik ifllevler yer al›r.Yorumlay›c› ifllevler temelde semantik-pragmatikyetilerdir. Yorumlay›c› ifllevler egoyu ilgilendirenianlam çemberi içine al›r ve kendili¤in tutarl›l›¤›n›sa¤lar. Bu kuramdan hareketle görgü kurallar›n-dan, kültürel ve hukuksal düzenlemelere kadaruzanan alanlardaki yetiler semantik-pragmatikyetiler olarak tan›n›r. Herkesin kendini ve di¤erleri-ni anlamas›n› sa¤lad›¤›, yorumlad›¤› belli görüflçerçeveleri vard›r. Zihin yorumlay›c› ve benli¤inbütünlü¤ünü sürdürücü bir mekanizma olarakgeliflir (Fonagy, 2003). Bu yetiler sohbet, anlat›gibi biçimlerde geliflir. Kifli tutarl› her anlat›dazaman› kendi anlamlar›na göre dil ile yenidenbiçimler (Ricoeur, 1984). Söylem (discourse) ötekiile çat›flmadan kendi kiflisel anlamlar›n› koruyabil-di¤i bir durumu ifade eder (Levinas,1961).

A. Anlat› ‹nsan› hayvandan ay›ran temel özelliklerden biriinsan›n kendini baflkalar›na anlatmas› ve

baflkalar›n›n da kendilerini anlatmas›n›beklemesidir. ‹nsan iliflkilerinde niyet, arzu, afekt,motivasyon öncelikle bu ba¤lamda anlamkazan›r.

Anlat›da, insan›n kendi geliflimsel öyküsü yer al›r.Otobiyografisi ya da tutarl›l›k içermesi beklenenotobiyografik fark›ndal›¤›d›r. ‹nsan di¤erleriyleiliflkisinde hep kendini anlat›r. ‹nsan kendiyaflam›n› bir benlik etraf›nda az çok tutarl› birflemaya koyar. Kendi merkezlidir. Kendisi olan› veolmayan› ay›rt eden. Bu, en iyi transferans vekontrtransferans iliflkisi içinde kendini belli eder.Belki bafl›ndan geçen olaylar› da her zaman bugenel biyografiye göre anlat›r. Baz› anlat›lar çokeski, geleneksel ve yerleflmifltir. Bunlar efsanedirve mitolojidir.

Anlat› teknik bir terim olsa da erken çocuklukdönemlerinden itibaren geliflen ve baflkas› ileiliflkinin sohbet formu d›fl›nda en önemlibiçimlerinden biridir. Dilin semantik-pragmatikifllevlerini somutlaflt›ran bafll›ca biçimlerindendir.Asperger sendromunda en karakteristik olarakbozulan ifllevlerden biridir. Düflüncenin diledökülüflünde ciddi sorun vard›r. Bu sorun önemliyiönemsizden ay›rt etme, zamansal s›ra, nedenseliliflkiler, uygun sözcük ve dilbilgisi formlar›n›nseçimi, organize bellek, anlat›rken an›ndadüzeltme ve karfl›s›ndakinin tepkilerini dorude¤erlendirme gibi çok geliflmifl yetileri içerir.Kompozisyon flekli baz› aç›lardan daha zor baz›aç›lardan daha kolayd›r.

Beynin neredeyse tamam› ve tüm zihinsel ifllevlerkat›l›r. Elbette prefrontal lob, sol parieto-oksipito-temporal bileflke ve aç›k bellek yap›lar› çok önemlirol oynar. Bir insan anlat›lar içinde sürekli yenidenkurgulad›¤› ve sa¤lamlaflt›rd›¤› benli¤inin içineso¤uramad›¤› hiçbir olay›, iliflkiyi, insan›anlayamaz. Benlik, kiflisel anlamlar çevresindezihnin homeostatik bir mekanizmas› olarak do¤ar.‹nsan kendini bütün olarak alg›lamak zorundad›r.Savunma mekanizmalar› kurar. Bu onun sahtebenli¤i olur. Terapi de bu anlat›daki boflluklar›görmek; yanl›fl anlamalar› direnci yenerek gerçekanlamaya dönüfltürmektir. Psikanalizin sa¤alt›c›etkisi de sahte benli¤in direniflini k›rmas› ileolanakl›d›r. Zaten direncin olmad›¤› yerde anlamyoktur.

B. Psikoterapi, özneler aras› alan ve zihin

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:134

kuram› Psikoterapi özneler aras› alanda ve bu alanarac›l›¤› ile gerçekleflir. Özneler aras› alanyaflamda ve psikoterapide bireysel alan›n s›n›rlar›ile belirlenir. Bu s›n›rlar insan›n kendi ve ötekiayr›mlar›na ba¤l› olarak kendinin zihni ve ötekininzihni gibi ayr›mlar yapmas› gerekir. Bu ise birzihin kuram›n›n oluflmufl oldu¤unu varsayar. Bualan kendini ve ötekini bilmeyi içerir.

VII. YÜRÜTÜCÜ S‹STEM (dorsal prefrontal sistem)

Prefrontal lobun özellikle dorsolateral k›s›mlar›erken yan›t› önleme, geciktirme, karar verme,eylem haz›rlama ve gerçeklefltirme ve durumdanba¤›ms›z, özerk hale gelme ile ilgilidir.Dorsolateral prefrontal korteks an›msaman›nkontrolü için gereklidir. K›sa zaman fark›ylaparalel çal›flan ama ayn› girdileri iflleyen bütündevreler bu bölge ile ba¤lant›l› olabilir.Dorsolateral prefrontal bölge (BA 46) seçicidikkate yönelik bir ifllev gerçeklefltirmektedir(Lebedev ve ark. 2004). Bu nedenle insan›nkendisiyle karfl›laflt›¤› bölge gibidir. ‹nsandahistolojik aç›dan flempanzeye göre belirginflekilde farkl› bir bölgedir. Yürütücü / yöneticiifllevler olarak nitelenen ifllevler bast›rma vesavunma mekanizmalar›n› da haz›rl›yor olmal›d›r.Bir anlamda egonun ve sahte benli¤inörgütlendi¤i bir yerdir. Yürütücü / yöneticiifllevlerin (agency) hemen hepsi görevleba¤lant›l›d›r ve sorun çözmeye yöneliktir. Anlamoluflturmaya ve yaratmaya yöneliktir. Sorun, henüzgerçekleflmemifl isteklerini ya da yeni isteklerinidoyurmakt›r. Yürütücü ifllevler bu do¤rultudado¤ay› ve insan›n kendini ve di¤erlerinide¤ifltirmesine yönelik ifllevleridir. ‹nsana özerklikduygusunu verecek eylemi bafllatan, yürüten vesürdüren olma halini sa¤lar. Yürütücü ifllevlerinsana etkinli¤inin öznesi oldu¤unu hissettirir vegösterir. Asl›nda yürütücü ifllevlerin geliflimselbozuklu¤u dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤uolarak tan›nan bir tabloya neredeyse t›pa t›pbenzer.

BA 10 (frontal uç) ifllevi, inisiyatif alma vegelecek eylemleri planlamad›r. ‹nsan ve flebekbeyninde bu bölge, beynin geri kalan k›sm›nagöre oldukça büyüktür. Bu oran türler içinde enyüksek, insandad›r. ‹nsan sa¤ hemisferinde BA

10’da tahmini 254.4 milyon nöron vard›r,flebekler bunun 1/3’ünden daha az hücreyesahiptir. Gibbonlarda 8 milyon nöron vard›r. Amahücre yo¤unlu¤u aç›s›ndan en düflük yo¤unluk dainsandad›r. Yani nöropil daha fazla yer tutar.Özellikle supragranuler tabaka di¤er yüksekasosiasyon alanlar› ile ba¤lant›lar için daha fazlaalana sahiptir ( Semendeferi ve ark. 2001).

Dil öncesi dönemde çocukta kendi ve öteki fikrigeliflir; eylemlerinin bafllat›c›s› ve bundan al›nanhaz olarak “agency” ortaya ç›kar. Oyun etkinli¤i,yeni memeli ve insanda merak, araflt›rma veyenilik aray›fl› gibi ö¤elerle zenginleflecek vedönüflüme u¤rayacakt›r. Oyun, önce bebe¤inamaçs›z gibi görünen bedensel devinimleriylesonra çeflitli nesneleri evirip çevirmesiyle, onlar›giderek daha iyi tan›mas›, fiziksel dünyan›nyasalar›n› ö¤renmesi ve daha sonra sembolikiliflkiler içinde belli kurallar› olan ve “gerçekli¤inbir provas›” gibi flekillenmesiyle gerçekleflir; nesnelbir durumla anlam›n› birbirinden ay›rt etmek içinelveriflli bir f›rsat sunar (Vygotsky, 1978 / 1935).Oyun, yüksek düzeyde sembolik bir etkinlik olarakkiflisel anlam›n oda¤› olur. Duygular pekiflir. Oyunçok farkl› biçimler alarak tüm yaflam boyunca sürer(Huizinga, 1955 / 1995). Oyun, insanyaflam›n›n her döneminde olan önemini budönemde fazlas›yla hissettirir. Oyunun özündeçocu¤un düflünsel ve duygusal süreçlerini birbiriiçine eriten bir amaç yer al›r ve hayal dünyas›n›nen fazla geliflmesine yol açan araçlardan biri olur.Biyokimyasal aç›dan temeli dopamin olan merak,yeniyi arama ve oyun davran›fl› içinde de diliönceleyen ve sonra dilin yap›s›na kat›lan birbaflka geliflme olur. Oyun içinde nesnelerinanlamlar› ile kendileri aras›ndaki iliflkininsoyutlama yolu ile kopar›larak anlam›nözgürlefltirildi¤i ve içsel süreçlerle özgürcebirlefltirildi¤i bir geliflim gerçekleflir. Daha sonrasanat›n temeli olacak olan oyun, çocuk için“anlam (semantik)” ile oynaflmakt›r. Oyun hayalgücü, benli¤in oluflmas› için egzersiz, çocu¤unsosyal psikolojik oluflumu ve kendi kifliselanlamlar›yla özgürce oynad›¤›, bunuyapabilmenin kurallar›n› içsellefltirdi¤i bir ortamd›r.

MODEL‹N GENEL ÖZELL‹KLER‹

Öncelikle nörobilimsel veriler ve temel insandavran›fllar› (güç arzusu, korku, öfke, seks, dostluk

35Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

vb.) göz önünde tutularak gerçeklefltirilmifl 7sistemli bu modelde dikkati çeken noktalardan biriasl›nda sistemlerin ço¤unun kompartmanlaflm›flbellek ifllevleri olmas›d›r. Bu flafl›lacak bir durumde¤ildir. Korteksin geliflimi bu ifllevle ba¤lant›l›d›r.Bu modelde yüksek alg›sal sentez, semantikbellek; motor sistem; prosedüral bellek; kay›tsistemi ise epizodik bellektir. Arzu sistemi iseözellikle hayvanlarda mükafat ba¤lant›l›deneylerde, insanlarda ise ba¤›ml›l›kla ilgiliçal›flmalarda ortaya ç›kar›lm›fl bir sistemdir.

Geri kalan sistemlerden biri, daha çoktoplumsal iliflkileri anlamaya ve düzenlemeyeyönelik bir sistemdir. Otizm araflt›rmalar› beyninbirçok bölgesinin “toplumsal beyin”do¤rultusunda örgütlendi¤ini göstermektedir. Birbaflka deyiflle toplumsal iliflkilerde önem kazanan“anlama” iflini üstlenmifltir. Bu ise temelde, niyeti(kendi niyetini de) anlamakt›r. Bu ba¤lamdaSearl’e seçkin bir yer vermek gerekir. Ona göre “Zihnin evrimsel geliflimdeki as›l rolü bizim belliflekillerde çevreyle, özellikle de di¤er insanlarlailiflki kurmam›z› sa¤lamak olmufltur. Benim özneldurumlar›m beni dünyan›n geri kalan›ylailiflkilendirir ve bu iliflkinin genel ad› niyetliliktir.”(Searle, 2006).

‹nsan dünyaya ve varolufluna bir anlambiçmeye çal›flan tek varl›k gibidir. Bu durum herfleye bir niyetlilik atfetmesi ile ilgilidir. Her fleyin biramac› ya da niyeti olmal›d›r. Animistik düflüncehemen her insan›n zihninin köklerinde vard›r. Amabilimsel düflünce, niyetlili¤i ve anlam atfetmeyi(saat hep tik-tak olarak duyulur; ayn› ses ç›kt›¤›halde) insan›n somut bir özelli¤i olarak ele alm›flt›rve bilincin en önemli özelliklerinden biri budur.Niyet dünyay› bilinçli bir flekilde de¤ifltirmekisteyen, karar verme ve yarg›lama gibi üst düzeyeflsiz özellikleri olan insan için kaç›n›lmaz birifllevdir ve yine insana özgü “arzu” ile ikizkardefltir. ‹nsan, yeryüzünde bir tek insana özgüolan, bir amaç duyusu gelifltirmifltir (Jolly, 2004).Bu, olaylar› ancak kendi benli¤i üstünden anlaml›olarak alg›layabilmesi ile ilgilidir. Bu, toplumpsikolojisinde ego-ilintilendirme (ego involvement)kavram› ile ifade edilmifltir (Sherif ve Cantril,1947).

“Anlama”, henüz tam anlafl›lamam›fl kompleksbir mekanizma ile oluflur. Bu anlama biliflsel biranlama de¤il insan›n belli bir andaki deneyimi

geçmifl varl›¤›na bütünlemesidir. En duygudanyoksun gibi gözüken matematiksel anlama dahi,özünde toplumsal bir anlamad›r. Gerçekli¤insoyutlanmas› ile anlama oluflur ve bu soyutlama,kendince biçimlenmifl bir deneyimdir. Ço¤u kezbu nedenle insanlar olaylar› k›smen anlarlar veyayanl›fl anlarlar ve daha kötüsü bunu da farketmezler. Asperger sendromu, deneyimi benli¤eso¤uramama bozuklu¤udur.

Son sistem ise yönetici ifllevlerle ilgilidir. Niyetianlamak yetmez. Organizman›n mevcut ve olas›gereksinimleri do¤rultusunda kararlar al›p, eylemyapmas› ve dünyay› de¤ifltirmesi gerekir. Teknolojibunun en canl› örne¤idir; teknoloji olmaks›z›nbilimin gücü dünyay› de¤ifltirmeye yetmezdi.De¤ifltirmeyi hedefleyen zihinsel süreçlergelecekteki gereksinimlerin ve tehlikelerin do¤rutahmin edilmesi ve buna yönelik tedbirlerinal›nmas› olarak dorsolateral prefrontal lobdaifllenir. At›lacak her ad›m›n tüm olas› duygusalsonuçlar›n› kestirmek özerkli¤i sa¤lar (Frijda,1999). Özerklik, yarat›c› alg› ve eyleme gidenyolu açar. Bu flekilde bedensel nitelikli anlamlarkültür üstünden kifliselleflmifl olur. Yaflam insaneylemiyle anlam kazan›r. Yaflama anlamatfedilmesi ya da yaflaman›n anlam› ya daanlams›zl›¤› gibi varoluflçu felsefe taraf›ndanifllenmifl durumlar insan iliflkilerinin eflitsiz birdöneminin ürünleridir. Beyin belli görevleri yerinegetirecek eylemleri haz›rlamak içindir. Bu görevbir gereksinimin karfl›lanmas› olabilir ya da d›fltanempoze edilen bir fley olabilir (zor ya da tehdit yada içsellefltirilmifl bir hedefin gere¤i olarak). Bunedenle karar verme çok önemlidir (Krawczyk,2002). Çünkü as›l olan, eylemdir. Dünya böylede¤iflir ve gereksinimler böyle karfl›lan›r.

Karar verme ço¤u kez irade ve iste¤e karfl›do¤ru olan› yapma gibi tuhaf anlamlar içerir.Halbuki insan ne yap›yorsa ya da yapm›flsa kararodur. Verilip uygulanmayan ya dauygulanamayan bir fley karar olarak zihinselaç›dan da olgunlaflm›fl de¤ildir. Karar tan›m›gere¤i biliflsel de¤il kopmaz bir tarzda nihaiolarak afektif olana (arzu, gereksinim, amaç vb.)hizmet veren biliflsel bir formülasyondur. Beynintamam› buna kat›l›r. Temel karar vermemerkezlerinin en çok insanda geliflmifl olanprefrontal lobda olmas› flafl›rt›c› de¤ildir(Krawczyk, 2002). ‹nsan›n zihinsel yetileri vetoplumsal gücü eylem karar›n› ve uygulamas›n›

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:136

çok önemli k›lmaktad›r. Karar verme, afektif vebiliflsel bir sentezdir (Wagar ve Thagard, 2003).Karar verme ile ilgili beyin mekanizmalar›nöroekonomi ile ilgilidir. Yararl›l›k ve olas›l›küzerine kurulu olan eski görüfllerden farkl›d›r(Camerer, Loewenstein ve Prelec, 2004).

Serebral korteksin komputasyonu, kâr-zararhesab› olup vücudun belli bir anda ya da uzunvadeli olarak gücünün ve ruhsal enerjinin nas›l vehangi zamanlamayla ne yönde da¤›laca¤›n›hesaplamay› içerir. Bu zihnin ekonomisidir. Bubedenin gereksinimleri ile sosyal-psikolojik varl›karas›ndaki olas› uyumu kurmacad›r. Baflar›s›zl›k enhafifinden bir nöroz ile sonuçlanabilir. Tuhaf birflekilde para gibi somut ekonomik ö¤elerle dedo¤rudan ilgilidir; çünkü para birçok flekillerdezaman da sat›n al›r; öte yanda para kazanma ileilgili zihinsel etkinlikler de zihni meflgul eder.Zihnin ekonomisi kiflinin enerjisini ve arzusunu,fiziksel gücünü kullanma s›ras›nda ortaya ç›kar.Sürekli bir hesaplama yap›l›r. Bir sorunu çözmekiçin zihinsel olarak ne kadar yorulaca¤› vekarfl›l›¤›nda ne alaca¤›n› dengelemesi gerekir.‹nsan yemek yerken enerji sarf eder (sindirim iflininbütünü) ve mant›ken bu ifl, yemenin sa¤layaca¤›girdilerden daha fazla olamaz. Herhangi bir fleyyapmak için insan›n arzusu, motivasyonu, enerjisi,arzusu olmal›d›r. Bunlar› zorunlu ifller ve özellikleistedi¤i fleylere da¤›tmas› gerekir; t›pk› paras›nagöre bir harcama stratejisi sa¤lamas› gerekti¤igibidir. Bu ifllemlerin beyindeki alt yap›s›n›korteksin hemen yan›t vermeye haz›r olmas›,hesaplay›c› ifllevleri ve de¤iflimlere hemenuymas›d›r (plastisitesidir).

Yenido¤an›n beyni biyolojik bir beyindir. Böylebir beyin genifl ölçüde genetik kodlar›n fiziksel-kimyasal çevre ile etkileflmesiyle oluflan birfenotiptir ve burada bireylerin nörofizyolojiksüreçleri aras›nda ifadesini bulan nicel farklarvard›r. Kiflisel anlam (bireysellik), gende gizildir.Ama bu anlam›n kiflinin kendisi için (kendili¤in deoluflmas› tam olarak budur) bilinir, duyulur ve k›l›n›rolmas› toplumsal iliflkilere ve süreçlere ba¤l›d›r.Erken deneyimler kiflinin genetik yelpazesindekipotansiyel kal›plardan seçim yapar. Bunlar birsonraki etkilenme ve ö¤renme süreçleri için art›ksosyal bir kal›p haline gelir. Erken çocuklukdeneyimlerinin hangisinin o kifliye özgü olarak neölçüde ve ne flekilde etkili olaca¤›n› bu ikilininetkileflimi belirler. ‹nsan daha sonra her durumda,

yeniyi anlamas›n› sa¤layan eski bir fleyleri dean›msar. Bu nedenle zihnin kuruluflu kiflisel anlam›olan an›msamalar›n de¤iflen tarihi olur. Dil geliflimive zihin kuram› oluflumu sürecinde birbirine tersyönde iki geliflim olur. Bu çocu¤un toplumsallaflmasürecinde bireyselli¤ini oluflturmas›d›r.Toplumsallaflmas› ötekilerle olan benzerliklerinibelirlerken, bireyselleflmesi de benzemezliklerininfark etmesi ve baflkalar› için (dolay›s› ile kendisiiçin de) belirginlefltirmesi demektir. Dil toplumsalbeynin en güçlü arac› ve çimentosu olur. Dilgeliflimi beynin organizasyonunu de¤ifltirir ve dilinkendisi de modüler olmakla birlikte modüller aras›irtibat›n en güçlü arac› olur; yani insanmodülariteyi aflar. Böylece biyolojik beyindensosyal beyin oluflur. Di¤erleriyle iletiflimi sa¤layanve iliflkiler kurup gelifltirmememizi sa¤layanbiyolojik düzenek olur. Ama toplumsal beyindeilgili yap›lar özellikle memelilerden itibarenhaz›rlan›r ve primatlarda oldukça belirgindir. Busüreç ilginç bir tarzda insan›n kendi kendisinianlamas›n› ve birey olmas›n› da sa¤lar. ‹nsankendini öteki gibi alg›layacak bir yetkinli¤eulaflt›¤›nda birey haline gelir.

Bunun temelini serebral korteksin minikolonyap›s› belirler; minikolonlar, benzeri bir etkinlikgösteren hücre topluluklar›n birli¤idir ama her biridünyan›n tekil bir özelli¤ini ifller ve soyutlama(benzemezi bulma) ile genellemenin (benzeribulma) temelini oluflturur. ‹nsan arzusunun enfarkl›laflm›fl niteli¤i bu minikolon etkinli¤i ilekarmafl›k toplumsal yaflam›n kesiflmesi ile sözkonusu olur. Korteksin incelikli laminer yap›s›(yatay) ile minikolon (dikey) örgütlenmesiaras›ndaki iliflki (Mountcastle, 1997) hücrelerinserebral korteksteki yerlerini dolay›s› ileba¤lant›lar›n› ve bu nedenle de ifllevlerini belirler.Bu ba¤lant›lar›n uyaranlar karfl›s›nda plastikde¤ifliklikler göstermesi ve “hücresel ba¤lant›lar›nmatemati¤i” arzunun ve düflüncenin giderek artanincelikleflmesinin biyolojik temelleri olur. Bu,basitçe “bellek ve ö¤renme” ile bireyselli¤intemellerinin at›ld›¤›n› söylemek demektir (Kandelve Hawkins, 1999). Nitekim beyinde dilin kifliyeözgü örgütlenifline ait farklar gösterilmifltir(Ojemann, 1979; Ojemann, 1996). Hatta yafllabirlikte de¤ifliklikler söz konusu olur (Blanton veark. 2001).

Kiflisel anlamlar, toplumsal bir varl›k ve toplumsalbir beyin için söz konusu olur. Arzu ve niyet

37Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

do¤ada bulunmaz; bunu kendi ve öteki ayr›m›n›en genel (benzer) ve en tekil (benzemez, eflsiz)düzlemlerde yapan bir canl› yapar. Nörolojiktemelini makroskopik düzeyde frontolimbiksistemlerin kültürle gerçekleflen bir çeflitekstrakortikal örgütlenmesi sa¤lar. Beyingelifliminde buna karfl›l›k düflen süreçler do¤umöncesi bafllay›p sonras›nda da genifl ölçüde sürenkorteks mimarisinin oluflumudur; bu migrasyon,sinaptogenezis (Huttenlocher, 1994;Herschkowitz ve ark., 1997) ve korteksinminikolon (Mountcastle, 1997) örgütlenmesiniiçerir.

Bu tarz nörobilimsel bir modelde içgüdüsel yada bilince hiçbir zaman ulaflamayacak bir id(böyle bir fley olsa olsa hipotalamik / beyin sap›ekseninde bir fleyler olurdu) yerine, neokorteksekadar uzanan mükafat sistemi ile biçimlenen biryap› vard›r. Statik ve sadece aile üyeleri ya daonlar›n zihinlerindeki eski kuflaklar›n ahlak veanlay›fllar›n› temsil eden süper ego yerine, insan›nkendi benli¤inin s›n›rlar›n› kavramas›na yol açanötekilerini anlama ve içsellefltirme ve içindeyeniden yaflatma yap›lar› var. Ego sadece bir“agent” de¤il ideal egoyu yaratan veekstrakortikal organizasyonu sa¤layan ve bireyi,olabilen en genifl d›fl çerçevede yeniden oluflturanbir sistem olarak flekillenir. Kendilik olarak egonunbaz› ifllevleri posterior bölgelerdedir. Anlama veyanl›fl anlama insan iliflkilerini anlama olarakgenifl bir beyin bölgesinde gerçekleflir. Buradaönemli olan bütün sistemlerin iç içe çal›flmas› veinsan bilinçlili¤inin karakteri nedeni ile tümifllevlerin nihai olarak insan iliflkilerine yönelikoldu¤u gerçe¤idir. Bunu beyin içinde olanakl›k›lan dilin yayg›n temsilidir. Böyle bir model dahadinamik, de¤iflken olup daha iyileri için esinkayna¤› olabilir.

III. TOPLUMSAL BEY‹NDEN B‹REYSEL BEY‹NE

Toplumla ve ötekilerle (tarih ve teknoloji iledaha net görülen) kopmaz birlikteli¤inin tambilincinde olan birey, kiflisel anlamlar›n› ötekilerleçeliflmeden gerçeklefltirmenin yolunu bulmal›d›r.Bu sorunun çözümü, herkeste potansiyel olarak varolan ama bask›lanan potansiyel yarat›c›l›¤›etkinlefltirecektir. Burada söz konusu olan herinsanda var olan yarat›c›l›¤›n a盤a ç›kmas› ve bu

flekilde kiflisel yaflam›n bir sanat yap›t› halinegelmesidir. Yaflam›n yarat›c› hale gelmesi, oyunile gerçeklik aras›ndaki kopuklu¤u da ortadankald›racakt›r. Bu tarz bir yarat›c›l›k, dahi ve ayk›r›yarat›c›l›ktan da farkl›d›r. Çünkü ötekilerin (yani erilve diflil ö¤elerin) kavran›fl›na dayan›r. Yaflamay›anlaml› k›lan da budur (Winnicott, 1971).

Kiflisel anlamlar, genetik olarak belirlenen vekiflinin beynine / bedenine ait küçücük farklar›n,özgül tarihsel-toplumsal koflullar taraf›ndanbelirlenen sosyal-psikolojik çevrenin etkin veedilgin bask›s› alt›nda büyütülerek d›flsallaflt›r›lmas›ile oluflur. Gen biriciktir ama bu biricikli¤in tamaç›l›m›n›n potansiyel yelpazesi genifltir vetoplumsal iliflkiler bireyi bu s›n›ra (ya das›n›rs›zl›¤a) zorlar. Bu büyüme insan›n kendisi ilekör iliflkisinin (kendili¤inde) ancak kendi, öteki gibid›flsallaflt›¤› ve görünür oldu¤u zaman kendisi içinanlaml› olmas›n› ifade eder. Yani kifli kendivarl›¤›n›, anlam›n› da bu dolayl›l›k içindeduyumsar ve fark eder. Birey, “Ahmet Cemal’in”bir gazete yaz›s›nda belirtti¤i gibi sürü üyesiolmadan, kendini kurgulama ba¤lam›nda bir yolayr›m›na gelindi¤inde, toplumdaki al›flagelmiflklifleleri ye¤lemenin kolayl›¤› yerine, Ben’ine ozamana kadar denenmemifl yollardan ulaflabilmeserüvenini göze alabilen kiflilerdir. ‹nsan, baflkalar›ile benzerlikleri ve farkl›l›klar›n› tan›rken biranlamda özgün / bireysel beynin oluflmas›nagiden yolu açar, bunun gerçekleflmesini sa¤lam›flolur. Böyle birinde yeniye aç›k olma, daha iyiyiisteme, eksikliklerini tamamlama ve kendiniyetkinlefltirme fikirleri do¤ar. Bu, ideal benlikoluflumuna neden olur. ‹deal benlik, baflkas›n›narzusunu arzular; bu, en büyük anlam olur.Asl›nda “para”n›n en büyük güç olarakistenmesinin nedeni bile örtük biçimde nihai olarakbuna ba¤l›d›r.

Yeni bir insan, gerçek anlamda yeni bir beyinleolanakl›d›r ve ancak böyle kal›c› olabilir. ‹nsanbeyni geliflimi aç›s›ndan henüz bu noktadade¤ildir. Mistik baz› görüfller, tarihsel ve biyolojikalt yap› haz›r olmadan böyle bir zihni vaat etse debu giriflimler e¤er kötüye kullan›m de¤ilse moderninsan›n ac›lar›n› dindirmeye yöneliktir sadece.Psikanaliz bu aflamaya kadar yan›lsama içindekalmaya mahkum bir insan›n derinliklerindekefliflerini sürdürecektir ama bu derinlik dahi henüztümüyle açmam›fl bir çiçektir.

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:138

Kaynaklar

Abu-Akel A. 2003. A neurobiological mapping of theory of mind.Brain Res Brain Res Rev.; 43(1):29-40.

Adolphs R. 1999. Social cognition and the human brain. TICS; 3(12):469-479.

Allman JM, Hakeem A, Erwin JM, Nimchinsky E, Hof P. 2001. Theanterior cingulate cortex: the evolution of an interface betweenemotion and cognition. Ann N Y Acad Sci; 935:107-17.

Allman JM, Watson KK, Tetreault NA, Hakeem AY. 2005. Intuitionand autism: a possible role for Von Economo neurons. Trends CognSci; 9:367-373.

Allman JM, Hakeem A, Erwin JM, Nimchinsky E, Hof P. 2001. Theanterior cingulate cortex: The evolution of an interface betweenemotion and cognition. Annals of the New York Academy ofScience; 935, 107-117.

Amaral DG. 2002. The primate amygdala and the neurobiology ofsocial behavior: implications for understanding social anxiety. BiolPsychiatry; 51:11-17.

Amsterdam, BK. 1972. Mirror self-image reactions before age two.Dev. Psychobiol; 5. 297-305.

Armstrong E, Clarke MR, Hill EM. 1987. Relative size of the anteriorthalamic nuclei differentiates anthropoids by social system. BrainBehav Evol; 30(5-6):263-71.

Ashby G, Ell SW. 2001. The neurobiology of human categorylearning. Trends in Cognitive Sciences; 5 (5); 204-210.

Azzopardi P, Cowey A. 1997. Is blindsight like normal near-threshold vision? Proc Natl Acad Sci USA; 94: 14190-4.

Bar I, Lambert de Rouvroit C, Goffinet AM. 2000. The evolution ofcortical development. An hypothesis based on the role of the Reelinsignaling pathway. Trends Neurosci.; 23, 633-638.

Baron-Cohen S, Ring HA, Bullmore ET, Wheelwright S, Ashwin C,Williams SCR. 2000. The amygdala theory of autism. Neuroscienceand Biobehavioral Reviews; 24: 355-364.

Baflar E. 2006. The theory of the whole-brain-work. InternationalJournal of Psychophysiology; (60) 133-138.

Bates E, Dick F. 2002. Language, gesture, and the DevelopingBrain. Dev Psychobiol; 40: 293-310.

Beck F, Eccles JC.. 1992. Quantum aspects of brain activity and therole of consciousness. Proc Natl Acad Sci USA; 89:11357-11361.

Bisiach M, Luzzatti C. 1978. Unilateral neglect of representationalspace. Cortex; 14: 129-33.

Blanton EB, Levitt JG, Thompson PM, Katherine LN, Capetillo-CunliffeL, Nobel A, Singerman JD, McCracken JT, Toga AW. 2001.Mapping cortical asymmetry and complexity patterns in normal

children. Psychiatry Research: Neuroimaging Section; 107: 29-43.Blinkov SM and Glezer II. 1968. The human brain in figures andtables. A quantitative handbook Plenum, New York.

Bogen JE. Split brain syndromes. 1985. In: Vinken PJ, Bruyn GW,Klawans HL eds. Handbook of clinical neurology 2nd edition.Amsterdam, Elsevier.

Bowlby J. 1982. Attachment and loss: Retrospect and prospect.American Journal of Orthopsychiatry; 52, 664-678.

Broen P. 1972. The verbal environment of the language learningchild. ASHA Monograph 17, Washington, DC.

Brumm A, Aziz F, van den Bergh GD, Morwood MJ, Moore MW,Kurniawan I, Hobbs DR, Fullagar R. 2006. Early stone technology onFlores and its implications for Homo floresiensis.Nature:1;441(7093):624-8.

Butler, AB, Hodos W. 2005. Comparative VertebrateNeuroanatomy, 2nd edn. Wiley and Sons, Inc, Hoboken, NewJersey,.

Butler AB. 1994. The evolution of the dorsal thalamus of jawedvertebrates, including mammals: cladistic analysis and a newhypothesis. Brain Res. Rev.;19, 29-65.

Butler AB, Manger PR, Lindahl BIB, Arhem P. 2005. Evolution of theneural basis of consciousness:a bird-mammal comparison. BioEssays27:923-936.

Carlson M. 1985. Significance of single or multiple cortical areas fortactile discrimination in primates. Exp. Brain Res. Suppl. (10):1-16.

Camerer C, Loewenstein GF, Prelec D. 2004. Neuroeconomics:Why economics needs brains. Scandinavian Journal of Economics;106, 555-579.

Corballis MC. 2003. ‹flaretten Konuflmaya. (çev. Aybek Görey).Kitap Yay›nevi, ‹stanbul.

Cotterill RMJ. 2001. Cooperation of the basal ganglia, cerebellum,sensory cerebrum and hippocampus: possible implications forcognition, consciousness, intelligence and creativity. Prog Neurobiol;64:1-33.

Cowey A, Stoerig P. 1995. Blindsight in monkeys. Nature; 373:247-9.

Crick F. 1994. The Astonishing Hypothesis: The Scientific Search forthe Soul. New York: Simon & Schuster.

Crick F, Koch C. 1995. Are we aware of neural activity in primaryvisual cortex? Nature; 375:121-123.

Damasio A. 2003. Looking for Spinoza. Orlando: Harcourt.

Davidson RJ. 2002. Anxiety and affective style: role of prefrontalcortex and amygdala. Biol Psychiatry; 51:68-80.Dehaene S, Naccache L, Le Clec’H G, Koechlin E, Mueller M,Dehaene-Lambertz G, van de Moortele PF, Le Bihan D. 1998.Imaging unconscious semantic priming. Nature; 395:595-600.

39Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

Dehay C, Savatier P, Cortay V, Kennedy H. 2001. Cell-cyclekinetics of neocortical precursors are influenced by embryonicthalamic axons.J Neurosci.: 1;21(1):201-14.

Doron NN, Ledoux JE. 1999. Organization of projections to thelateral amygdala from auditory and visual areas of the thalamus inthe rat. J Comp Neurol.; 27;412(3):383-409.

Eccles JC. Evolution of the brain: Creation of the self Routledge,London (1989). 166. S.I. Rapoport, Integrated phylogeny of theprimate brain, with special reference to humans and their diseases.Brain Res. Rev.1990 (15); 267-294.

Eccles JC. 1990. A unitary hypothesis of mind-brain interactions inthe cerebral cortex. Proc R Soc Lond B; 240:433-451.

Eccles JC. 1992. Evolution of consciousness. Proc Natl Acad SciUSA; 89:7320-7324.

Edelman GM. 2003. Naturalizing consciousness: A theoreticalframework. Proc Natl Acad Sci USA; 100:5520-5524.

Epstein R, Kanwisher N. 1998. A cortical representation of the localvisual environment. Nature; 392:598-601.

Evans P. 1972. Henri Ey’s concepts of the organization ofconsciousness and its disorganization: an extension of Jacksoniantheory. Brain.;95(2):413-40.

Evrard P, Miladi N, Bonnier C, Gressesns P. 1992. Normal andabnormal development of the brain. (eds.) Segalowitz SJ, Rapin I.Handbook of Neuropsychology. Vol 6 Amsterdam, Elsevier; 11-45.

Fatemi SH, Stary JM, Egan EA. 2002. Reduced Blood Levels ofReelin as a Vulnerability Factor in Pathophysiology of Autistic DisorderCellular and Molecular Neurobiology; 22 (2), 139-52.

Felleman DJ, Van Essen DC. 1991. Distributed hierarchicalprocessing in primate cerebral cortex. Cereb. Cortex (1): 1-47.

Ferrari PF, Gallese V, Rizzolatti G, Fogassi L. 2003. Mirror neuronsresponding to the observation of ingestive and communicative mouthactions in the monkey ventral premotor cortex. Eur J Neurosci,17:1703-1714.

Fonagy P. 2003. The interpersonal interpretitive mechanism: theconfluence of genetics and attachment theory in development. In:Emotional Development in psychoanalysis, attachment theory andneuroscience. Ed. Green V. Brunner Routledge, New York.

Freud S. 1975. The Psychopathology of everyday life. PenguinBooks, Middlesex, England (1901).

Freud S. 1976. Introductory lectures on psychoanalysis. PenguinBooks, Middlesex, England. (1916/1917).

Freud S. 1977. New introductory lectures on psychoanalysis.Penguin Books, Middlesex, England (1932/1933).Freud S. 1979. On Psychopathology. Penguin Books, Middlesex,England (1894-1925).

Frijda N. 1999. Spinoza and current theory of emotion. Desire and

Affect. Spinoza as psychologist. Ed. Yirmiyahu Yovel. Ethica III. LittleRoom Press,New York; 235-265.

Frith U, Frith C. 2001. The biological basis of social interaction.American Psychological Society; 151-155.

Gallese V, Goldman A. 1998. Mirror neurons and the simulationtheory of mind reading. TICS; 2 (12): 493-501.

Gallop GG Jr. 1970. Chimpanzees: self-recognition. Science;167:86-7.

Geschwind N, Levitsky W. 1968. Human brain: Left-rightasymmetries in temporal speech region. Science; 161:186-187.

Geschwind M, Miller BL. 2001. Molecular approaches to cerebrallaterality. American Journal of Medical Genetics; 101:370-381.

Goodall JVL. 1986. The Chimpanzees of Gombe: Patterns ofBehavior. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Goldberg A. 2004. Misunderstanding Freud. Other Press, NewYork.

Green V. 2003. Emotional development -biological and clinicalapproaches- towards an integration. In: Emotional Development inpsychoanalysis, attachment theory and neuroscience. Ed. Green V.Brunner Routledge, New York.

Grèzes J, Costes N, Decety J. 1999. The effects of learning andintention on the neural network involved in the perception ofmeaningless actions. Brain; 122:1875-1887.

Gusnard DA, Akbudak E, Shulman GL, Raichle ME. 2001. Medialprefrontal cortex and self-referential mental activity : Relation to adefault mode of brain function. PNAS; 98 (7):4259-4264.

Halligan PW, Marshall JC. 1991. Left neglect for near but not farspace in man. Nature; 350:498-500.

Hamer D, Copeland P. 2000. Genlerimizle Yaflamak. (Çev. FatihÖzbay) Evrim Yay›nlar›, ‹stanbul.

Harris JC. 2003. Social neuroscience, empathy, brain integration,and neurodevelopmental disorders. Physiology and Behavior;79:525-531.

Haxby JV, Grady CL, Horwitz B, Ungerleider LG, Mishkin M, CarsonRE, Herscovitch P, Schapiro MB, Rapoport SI. 1991. Dissociation ofobject and spatial visual processing pathways in human extrastriatecortex. Proc. Natl. Acad. Sci. USA; 88:1621-1625.

Haxby JV, Hoffman EA, Gobbini MI. 2000. The distributed humanneural system for face perception. TICS; (4) 6:223-233.

Herrick C. J. 1948. The brain of the tiger salamander. Chicago:University of Chicago Press.

Herschkowitz N, Kagan J, Zilles K. 1997. Neurobiological bases ofbehavioral development in the first year. Neuropediatrics; 28:296-306.

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:140

Hochstein S, Ahissar M. 2002. View from the Top: Hierarchies andReverse Hierarchies in the Visual System. Neuron; 36 (5):791-804.

Huizinga JF. 1955/ 1995. Homo Ludens. çev. Mehmet Ali K›l›çbay,‹stanbul Ayr›nt› yay›nlar›.

Huizinga J. 1995. Homo Ludens / Oyunun Toplumsal ‹fllevi ÜzerineBir Deneme. (çev. Cecile Seresia, Mehmet Ali K›l›çbay) Ayr›nt›Yay›nlar›, ‹stanbul.

Huttenlocher PR. 1994. Synaptogenesis in Human Cerebral Cortex.(eds.) Dawson G, Fischer KW. Human Behavior and the DevelopingBrain. The Guilford Press, N.Y.;137-153.

Humphrey N. 1978. Nature’s psychologists. New Scientist;78:900-3.

Jerison H. 1973. The Evolution of the Brain and Intelligence. NewYork: Academic Pres.

Jolly A. 2004. Lucy’nin Miras›. (çev. Nalan Özsoy) Kitap Yay›nevi,‹stanbul.

Joseph R. 1996. Neuropsychiatry, Neuropsychology, and ClinicalNeuroscience, Second ed. Baltimore: Williams & Wilkins.

Kagan J. 1997. Temperament and the reactions to unfamiliarity.Child Dev.; 68(1):139-43.

Kagan J, Snidman N. 1988. Biological Bases of ChildhoodShyness. Science; 240:167-171.

Kandel ER. 1999. Biology and the future of psychoanalysis: A newintellectual framework for psychiatry revisited. American Journal ofPsychiatry; 156:505-524.

Kandel ER. 1998. A new intellectual framework for psychiatry.American Journal of Psychiatry; 155:457-469.

Kandel ER, Hawkins RD. 1999. The Biological Basis of Learning andIndividuality. The Brain. The Scientific American Book. New York,The Lyons Press; 139

Kanwisher N, McDermott J, Chun MM. 1997. The fusiform facearea: a module in human extrastriate cortex specialized for faceperception. J Neurosci; 17:4302-11.

Katz PS, Harris-Warrick RM. 1999. The evolution of neuronal circuitsunderlying species-specific behavior. Curr. Opin. Neurobiol; 9:628-633.

Knowlton BJ, Mangels JA, Squire LR. 1996. A basal ganglialearning/memory system in humans. Science; 273:1399-1402.

Krawczyk DC. 2002. Contributions of the prefrontal cortex to theneural basis of human decision making. Neuroscience andBiobehavioral Reviews; 26; 631-664.

Krubitzer LA. 1995. The organization of neocortex in mammals. Arespecies differences really so different? TINS;18:408-417.

Lebedev MA, Messinger A, Kralik JD, Wise SP. 2004.

Representation of attended versus remembered locations in prefrontalcortex. PLoS Biol; 2(11): e365.

Lee TM, Liu HL, Tan LH, Chan CC, Mahankali S, Feng CM, Hou J,Fox PT, Gao JH. 2002. Lie detection by functional magneticresonance imaging. Hum Brain; 15:157-164.

Leslie KR, Johnson-Frey SH, Grafton ST. 2004. Functional imaging ofthe face and hand imitation: towards a motor theory of empathy.Neuroimage, 21:601-607.

Letinic K, Rakic P. 2001. Telencephalic origin of human thalamicGABAergic neurons. Nat. Neurosci.; 4, 931-936.

Levinas E. 1961. Totality and infinity. Pittsburgh: Duquesne UniversityPress.

Libet B. 1993. The neural time factor in conscious and unconsciousevents. Ciba Found Symp; 174(5-6):123-37.

Livingstone M, Hubel D. 1988. Segregation of form, color,movement, and depth: anatomy, physiology, and perception.Science 240, pp. 740-749.

Lukaszewicz A, Savatier P, Cortay V, Giroud P, Huissoud C,Berland M, Kennedy H, Dehay C. 2005. G1 phase regulation,area-specific cell cycle control, and cytoarchitectonics in the primatecortex. Neuron.; 4;47(3):353-64.

Luria AR. 1981. The working Brain. An introduction toNeuropsychology. Penguin Books. Middlesex, England.

Macwhinney B. 2002. The gradual emergence of language. GivonT, Malle BF. The evolution of language out of pre-language. JohnBenjamins Publishing Company; 233-263.

Marcuse H. 1968. Aflk ve Uygarl›k, May Yay›nlar›, ‹stanbul.

Marshall JC, Halligan PW. 1988. Blindsight and insight in visuo-spatial neglect. Nature; 336:766-7.

Maurer RG. 1992. Disorders of memory and learning. (eds.)Segalowitz SJ, Rapin I. Handbook of Neuropsychology Vol 7,Amsterdam, Elsevier; 241-261.

MacLean PD. 1970. The triune brain, emotion and scientific basis.In F. O. Schmitt (Eds.), The neurosciences: second study program.New York: Rockefeller University Press.

Mesulam M. 2000. Behavioral neuroanatomy: Large-scalenetworks,association cortex, frontal syndromes, the limbic system andhemispheric specializations. In: Mesulam M. Principles of Behavioraland Cognitive Neurology. 2nd ed. Oxford University Press; 1-126.

Metzinger T. 2003. Being no one. MIT Press, Massachusetts.

Milner AD. 1998. Streams and consciousness: visual awarenessand the brain. Trends in Cognitive Sciences; 2 (1):25-30. Modell A. 1996. The Private Self. Harvard University Press,Cambridge, Massachusetts, 3rd printing.

Molna´r Z, Me´tin C, Stoykova A, Tarabykin V, Price DJ, Francis F,

41Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1

Meyer G, Dehay C, Kennedy H. 2006. Comparative aspects ofcerebral cortical development. European Journal of Neuroscience;23:921-934.

Morris JS, Ohman A, Dolan RJ. 1998. Conscious and unconsciousemotional learning in the human amygdala. Nature; 393:467-70.

Mountcastle VB. 1997. The columnar organization of the neocortex.Brain; 120:701-22.

Mishkin M, Ungerleider LG, Macko KA. 1983. Object vision andspatial vision: Two cortical pathways. Trends Neurosci.; 6:414-417.

Nimchinsky EA, Gilissen E, Allman JM, Perl DP, Erwin JM, Hof PR.1999. A neuronal morphologic type unique to humans and greatapes. Proc Natl Acad Sci USA, 96:5268-5273.

Nishikawa KC. 2002. Evolutionary Convergence in NervousSystems: Insights from Comparative Phylogenetic Studies. BrainBehav Evol; 59:240-249 .

Nishikawa KC. 1997. Emergence of novel functions during brainevolution. Bioscience; 47:341-354.

Ogawa M, Miyata T, Nakajima K, Yagyu K, Seike M, Ikenaka K,Yamamoto H, Mikoshiba K. 1995. The reeler gene-associatedantigen on Cajal-Retzius neurons is a crucial molecule for laminarorganization of cortical neurons.Neuron; 14(5):899-912.

Ojemann GA. 1979. Individual variability in cortical localization oflanguage. J Neurosurg; 50:164-169.

Ojemann GA. 1996. Cortical organization of language. The J ofNeuroscience; 11(8):2281-2287.

Pandya DN, Seltzer B. 1982. Association areas of the cerebralcortex. Trends in Neural Science; 5, 386-390.

Passingham RE. 1973. Anatomical differences between theneocortex of man and other primates. Brain Behav. Evol.; 7:337-359.

Pavlov I. fiartl› refleksler ve sinir bozukluklar› (N. Arkun, Çev.) (2.Bas›m). ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yay›nlar›, no2034, 1975/1924.

Pepperberg IM. 1999. The Alex Studies: Cognitive andCommunicative Abilities of Grey Parrots. Cambridge, MA: HarvardUniversity Pres.

Peters A, Jones EG. 1985. (Eds) Cerebral Cortex,Vol. 3, VisualCortex;Vol. 4, Association and Auditory Cortices. Plenum Press,New York, London.

Povinelli DJ, Eddy TJ. 1996. Chimpanzees: Joint visual attention.Psychol. Sci.; 7:129-135.

Prather MD, Lavenex P, Mauldin-Jourdain ML, Mason WA,Capitonio JP, Mendoza SP, Amaral DG. 2001. Increased social fearand decreased fear of objects in monkeys with neonatal amygdalalesions. Neuroscience; 106:4:653-658.

Robbins TW, Everitt BJ. 1995. Arousal systems and attention. In:Gazzaniga MS, editor. The cognitive neurosciences. Cambridge(MA): MIT Press; 703-20.

Rees G, Kreiman G, Koch C. 2002. Neural correlates ofconsciousness in human. Nature Reviews; 3:261-270.

Ricoeur P. 1984. Time and Narrative.Chicago: Universiy ofChicago Press.

Robertson IH, Marshall JC, editors. 1993. Unilateral neglect: clinicaland experimental studies. Hove (UK): Lawrence Erlbaum.

Rockland KS , Pandya DN. 1979. Laminar origins and terminationsof cortical connections of the occipital lobe of the rhesus monkey.Brain Res.; 179:3-20.

Rizzolatti G, Fadiga L. 2005. The mirror neuron system and actionrecognition. In: higher-order motor disorders eds. Freund HJ,Jeannerod M, Hallett M, Leiguarda R. Oxford University Press; 141-159.

Sahraie A, Weiskrantz L, Barbur JL, Simmons A, Williams SC,Brammer MJ. 1997. Pattern of neuronal activity associated withconscious and unconscious processing of visual signals. Proc NatlAcad Sci USA; 94:9406-11.

Sanders MD, Warrington EK, Marshall J, Weiskrantz L. 1974.`Blindsight’: vision in a field defect. Lancet; 1:707-8.

Savage-Rumbaugh ES, Murphy J, Sevcik RA, Brakke KE, Williams SL,Rumbaugh DM. 1993. Language comprehension in ape and child.Monogr. Soc. Res. Child Dev.; 58:1-254

Schwender D, Kaiser A, Klasing S, Peter K, Poppel E. 1994.Midlatency auditory evoked potentials and explicit and implicitmemory in patients undergoing cardiac surgery. Anesthesiology;80:493-501

Schore AN. 2003. The human unconscious: the development of theright brain and its role in early emotional life. In: EmotionalDevelopment in psychoanalysis, attachment theory and neuroscience.Ed. Green V. Brunner Routledge, New York.

Schore AN. 2005. Back to basics: attachment, Affect Regulation,and the Developing Right Brain: Linking DevelopmentalNeuroscience to Pediatrics Pediatrics in Review;26 (6):204-17.

Searle JR. 2006. Zihin, dil, toplum. (çev. Alaattin Tural), Literayay›nc›l›k, ‹stanbul.

Sechenov LM. 1973/1863. Biographical sketch and essays. NewYork: Arno Press.

Semendeferi K, Armstrong E,Schleicher A, Zilles K,Van Hoesen GW.1998. Limbic frontal cortex in hominoids: a comparative study ofarea 13. Am J Phys Anthropol.;106(2):129-55.Semendeferi K, Armstrong E, Schleicher A, Zilles K, Van HoesenGW. 2001. Prefrontal Cortex in Humans and Apes: A ComparativeStudy of Area 10. Am J Phys Anthropol; 114:224 -241.

Kognitif Nörobilim Forumu 2006, Cilt:1, Say›:142

Serendip http://serendip.brynmawr.edu. 1994-2006,

Shallice T. 1988. Information-processing models of consciousness.In: Marcel AJ, Bisiach E, editors. Consciousness in contemporaryscience. Oxford: Clarendon Press; 305-33.

Sheridan SR. 2005. A theory of marks and mind: the effect ofnotational systems on hominid brain evolution and child developmentwith an emphasis on exchanges between mothers and children.Medical Hypotheses; 64, 417-427.

Sherif M, Cantril H. 1947. The psychology of ego-involvements.New York: Wiley.

Siegel DJ. 2001. Memory: An Overview, With Emphasis onDevelopmental, Interpersonal, and Neurobiological Aspects[Research Update Review]. American Academy of Child andAdolescent Psychiatry; 40(9) 997-1011.

Sobel N, Prabhakaran V, Hartley CA, Desmond JE, Glover GH,Sullivan EV, Gabrieli JD. 1999. Blind smell: brain activation inducedby an undetected air-borne chemical. Brain; 122:209-17.

Solms M. 2004. Freud Returns. Scientific American; 84-88.

Spence SA, Frith CD. 1999. Towards a functional anatomy ofvolition. J Consciousness Studies; 6:11-29.

Spinoza B. 1938/1677. Ethics. J.M.Dent and Sons Ltd.

Squire LR, Kandel ER. 2000. Memory. Scientific American Library,New York.

Stephan H, Andy OJ. 1969. Quantitative comparativeneuroanatomy of primates: An attempt at a phylogeneticinterpretation. Ann. N. Y. Acad. Sci.; 167:370-387.

Stephan H, Frahm H, Baron G. 1981. New and revised data onvolumes of brain structures in insectivores and primates. FoliaPrimatol.;35: 1-29.

Stoerig P, Cowey A. 1997. Blindsight in man and monkey.[Review]. Brain; 120:535-59.

Swanson LW, Petrovich GD. 1998. What is the amygdala? TrendsNeurosci; 21:323-331.

Sweeten TL, Posey DJ, Shekhar A, McDougle CJ. 2002 Mar. Theamygdala and related structures in the pathophysiology of autism.Pharmacol Biochem Behav.;71(3):449-55.

Tegner R, Levander M. 1991. Through a looking glass. A newtechnique to demonstrate directional hypokinesia in unilateralneglect. Brain; 114:1943-51

Tekin S, Cummings LC. 2002. Frontal -subcortical neuronal circuitsand clinical neuropsychiatry. Journal of Psychosomatic Research; 53:647-654.Tobias PV. 1988. The brain of Homo habilis: A new level oforganization of cerebral evolution. J. Hum. Evol.; 16;741-761

Tononi G, Edelman GM. 1998. Consciousness and complexity.

Science;282:1846-1851

Trevarthen C. 1993. The self born in intersubjectivity: Thepsychology of an infant communicating. In The Perceived Self:Ecological and Interpersonal Sources of Self-knowledge, ed. U.Neisser. New York: Cambridge University Press; 121-173.

Tucker DM. 2002. Embodied meaning. Givon T, Malle BF. Theevolution of language out of pre-language. John Benjamins PublishingCompany. S:51-83.

Turnbull O, Solms M. 2003. Memory, amnesia and intuition: aneuro-psychoanalytic perspective. In: Emotional Development inpsychoanalysis, attachment theory and neuroscience. Ed. Green V.Brunner Routledge, New York.

Van Essen DC, Lewis JW, Drury HA, Hadjikhani N, Tootell RB,Bakircioglu M, Miller MI. 2001. Mapping visual cortex in monkeysand humans using surfacebased atlases. Vision Res; 41:1359-1378.

Vygotsky LS. 1978/1935. The development of higher psychologicalprocesses. Mind in Society. Harvard University Press, Cambridge,Massachusetts.

Vygotsky LS. (eds.) 1987. Wieber RR, Carton AS. The collectedWorks of L.S. Vygotsky. Vol 1, Plenum Press, New York.

Vygotsky LS. 1988/1934. Thought and Language. The MIT Press,Cambridge Massachusetts, 3rd printing.

Wagar, B. M., & Thagard, P. 2004. Using computationalneuroscience to investigate the neural correlates of cognitive-affectiveintegration during covert decision making. Brain Cogn. 2003;53(2):398-402.

Weiskrantz L. 1997. Consciousness lost and found. Oxford: OxfordUniversity Press.

Weiskrantz l. 1998. Blindsight: a case study and implications.Oxford: Clarendon Press.

Winnicott DW. 1997/ 1971. Oyun ve Gerçeklik, Metis, ‹stanbul.

Young MP. 1992. Objective analysis of the topological organizationof the primate cortical visual system. Nature; 358:152-155.

Zajonc RB. 1980. Feeling and thinking: preferences need noinferences. Am Psychol; 35:151-75

Zeki S, Bartels A. 1998. The asynchrony of consciousness. Proc RSoc Lond B Biol Sci; 265:1583-5.

Zeki S, ffytche DH. 1998. The Riddoch syndrome: insights into theneurobiology of conscious vision. Brain; 121:25-45.

43Cognitive Neuroscience Forum 2006, Vol:1, No:1