Bankacılık İşlemleri ve Teknikleri Ders Notu 1 (1.42 MB)

1

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ BANKACILIK VE FİNANS UZAKTAN ÖĞRETİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

2014

ISPARTA

2014

BANKACILIK İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ DERS NOTU

1

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİBankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

DERS HEDEFİ

Bankacılık İşlemleri ve Teknikleri dersini alan öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır:

· Bankacılık Sektörü hakkında temel bilgilere sahibi olacaklar.

· Banka mevduatını kavrayarak, mevduat hesaplarının açılması ve kapanması ile

ilgili esasları öğrenecekler.

· Havale işlemlerini tanıyacak ve genel ilkeleri hakkında bilgi sahibi olacaklar.

· Kiralık kasa kullanımı hakkında bilgi sahibi olacaklar.

· Çeki tanıyacak ve uygulamalarını öğrenecekler.

· Bankaların senet tahsil işlemleri ile ilgili esasları kavrayacaklar.

· Temel kredi bilgisine sahip olacaklar ve kredi türlerini tanıyacaklar.

· Kredi kartlarını yakından tanıyarak, risklerini ve bu risklere karşı alınabilecek

önlemleri öğrenecekler.

· Elektronik bankacılık hizmetlerini tanıyacaklar.

· Bankaların dış ticarette oynadıkları rolleri kavrayacaklar.

· Uluslararası bankacılık uygulamalarını öğrenecekler.

DERS PLANI

Bölüm Ders İçeriği İşleneceği Hafta

Birinci Bölüm Banka ve Bankacılık 1. Hafta

İkinci Bölüm Mevduatlar 2. Hafta

Üçüncü Bölüm Havale ve Kiralık Kasalar 3. Hafta

Dördüncü Bölüm Çek ve Senet İşlemleri 4. ve 5. Hafta

Beşinci Bölüm Temel Kredi Bilgisi 6. ve 7. Hafta

Altıncı Bölüm Kredi Kartları 8. ve 9. Hafta

Yedinci Bölüm Elektronik Bankacılık Hizmetleri 10. ve 11. Hafta

Sekizinci Bölüm Yabancı Para İşlemleri 12. Hafta

Dokuzuncu Bölüm Uluslararası Bankacılık 13. ve 14. Hafta

2


BİRİNCİ BÖLÜM

BANKA VE BANKACILIK

BÖLÜM HEDEFİ

Banka ve Bankacılık bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır:

· Banka kavramını tanıyacaklar.

· Bankaların ekonomik işlevlerini anlayacaklar.

· Banka türlerini öğrenecekler.

· Bankacılıkta temel kavramları açıklayabilecekler.

TEMEL KAVRAMLAR

� Banka

� Bankaların İşlevleri

� Kredi

� Fon Birikimi

� Vade Uyumlaştırma

� Kaydi Para

� Banka Türleri

� Bankacılık ile İlgili Kavramlar

3


BÖLÜM İÇERİĞİ

1.1. Banka Kavramı

1.2. Bankaların Ekonomik İşlevleri

1.2.1. Kredi Alışverişinde Güveni Sağlama

1.2.2. Fon Birikimini Sağlama

1.2.3. Vade Uyumlaştırma

1.2.4. Kredilere Aracılık

1.2.5. Tasarrufları Saklama

1.2.6. Ulusal ve Uluslararası Ticareti Geliştirme

1.2.7. Kaydi Para Yaratma

1.2.8. Para Politikalarının Etkinliğini Geliştirme

1.3. Banka Türleri

1.3.1. Faaliyet Konularına Göre Bankalar

1.3.2. Örgütlenme Alanlarına Göre Bankalar

1.3.3. Mülkiyet Yapılarına Göre Bankalar

1.3.4. Ekonomik Faaliyetlerine Göre Bankalar

1.4. Bankacılıkta Temel Kavramlar

4


1.1. BANKA KAVRAMI

Bankalar, mevduat kabul eden ve bu mevduatı en verimli şekilde çeşitli kredi işlemlerinde

kullanan finansal aracılardır.

Bankalar; para, kredi ve sermaye konularına giren her çeşit işlemleri yapan ve düzenleyen

özel veya kamusal kişilerle işletmelerin bu alandaki her türlü gereksinimlerini karşılama

faaliyetlerini temel uğraş konusu olarak seçen ekonomik birimlerdir.

Ekonomik anlamda banka tanımı ise şöyle yapılmaktadır: ekonomiye banknot ve kaydi

para gibi ödeme araçları sağlayan, nakdi sermaye ve sermayeyi temsil eden haklarla

(menkul değerlerle) ilgili ticareti meslek haline getiren ve özellikle nakit kullanılmaksızın

yürütülen başkaca finansal hizmetleri ve ödeme işlemlerini yapan kuruluşlardır.

1.2. BANKALARIN EKONOMİK İŞLEVLERİ

1.2.1. Kredi Alışverişinde Güveni Sağlama

Fon fazlası olanlar ile fon ihtiyacı olanlar arasında kredi alış-verişinin meydana

gelebilmesi için ödünç verenin ödünç alana güvenmesi şarttır. Bu güveni sağlayan

kurumların başında ise bankalar gelmektedir.

1.2.2. Fon Birikimini Sağlama

Bankalar, fon fazlası olan ekonomik birimlerin küçük/büyük fonlarını toplayarak,

işletmelerin, devletin ve bireylerin kredi taleplerini karşılama olanağı sağlarlar.

1.2.3. Vade Uyumlaştırma

Bankaya yatırılan mevduatın büyük bir bölümü vadeleri geldiğinde geri çekilmezler ve

bankalara her gün para girişleri devam eder. Bu sayede bankalar kredi ihtiyacı olan

ekonomik birimlere uzun vadeli kredi verebilir.

5


1.2.4. Kredilere Aracılık

Bankalar gerek firmaların gerekse de bireylerin paraya olan gereksinimlerinin

karşılanmasını kolaylaştırır. Piyasa akışkanlığı bu sayede artmış olur.

1.2.5. Tasarrufları Saklama

Bireyler yapmış oldukları tasarrufların güvenle korunacağı ortamlara ihtiyaç duyarlar.

Bankalar bireylerin tasarruflarının güvenle saklandığı ve aynı zamanda nemalandığı

yerlerdir.

1.2.6. Ulusal ve Uluslararası Ticareti Geliştirme

Bankacılık sistemi geliştirdiği ve uyguladığı çeşitli ödeme ve kredilendirme yöntemleri,

finansal kiralama, faktöring, forfaiting gibi finansman teknikleri, teminat mektuplar ı,

vesaik mukabili ödeme ve akreditif gibi ödeme yöntemleri sayesinde ticaretin hızlı ve

güven içinde gerçekleşmesine katkı sağlarlar.

1.2.7. Kaydi Para Yaratma

Kaydi para, bankaya yatırılan mevduatın kanuni karşılık düşüldükten sonra tekrar kredi

olarak verilmesidir.

Kaydi para çek vasıtasıyla mevduatın bir hesaptan diğer hesaba devredilmesi yoluyla

tedavül eder.

1.2.8. Para Politikalarının Etkinliğini Geliştirme

Merkez bankalarının para politikasına ilişkin olarak kullandıkları reeskont faiz oranları,

açık piyasa işlemleri, karşılık oranları gibi tüm araçlar, ancak gelişmiş bir bankacılık

sistemi aracılığı ile ekonomi üzerinde etkili olabilir.

6


1.3. BANKA TÜRLERİ

1.3.1. Faaliyet Konularına Göre Bankalar

Tek Amaçlı Bankalar (Uzman Bankalar):

Müşterilerinden gelen büyük tutarlı kredi taleplerini karşılamak üzere başka firmalardan ve

uluslar arası para ve sermaye piyasalarından büyük tutarlı fon sağlayan, çok geniş bir iş

alanına sahip olan, müşterileriyle çok yakın ilişki içinde olan, hızlı karar alıp

uygulayabilen, az sayıda şube ve uzmanla çalışan bankacılık sistemidir. Toptancı bankalar

olarak da nitelendirilebilecek bu bankalar az sayıda şubeye sahip olup, çalışmalarını büyük

ölçüde belli finansal merkezlerde sürdürmektedir.

Çok Amaçlı Bankalar (Perakendeci Bankalar):

Genellikle her türlü bankacılık hizmetini görebilecek bir yapıda örgütlenen bankalardır.

Çok amaçlı bankaların bankacılık faaliyetleri, uzun ve kısa vadeli kredi, mevduat, yatırım,

kalkınma, iş, uluslararası ticari işlemlere aracılık ve benzeri alanlarda aynı banka çatısı

altında faaliyet gösterme esasına dayanır.

1.3.2. Örgütlenme Alanlarına Göre Bankalar

Yerel Bankalar

Sadece bir il ve ilçe merkezinde faaliyet gösteren bankalardır. bu bankaların tek şubeli

olması şart değildir ancak tüm şubeleri aynı yörede faaliyet göstermektedir.

Bölgesel Bankalar

Faaliyetlerini bir ülkenin belirli bir coğrafyasında yürüten bankalardır. özellikle yüzölçümü

büyük ülkelerde, bölgesel bankaların önemi artmaktadır. Çünkü bölgesel bankacılık

sistemini kurabilen bölgeler, yerel kaynak ve tasarrufları kendi yerel ihtiyaçları ve

projelerine kullanarak önemli kazanımlar elde edebilirler.

Ulusal Bankalar

Tüm ülke genelinde faaliyet gösteren bankalardır. En yaygın banka türü olup, genellikle

çok şubelidir.

7


Uluslararası Bankalar

Uluslararası finans merkezlerinde faaliyet gösteren, dünya üzerinde yaygın bir şube ağı

olan, işlem hacmi itibariyle yerli ve yabancı müşterilerine toptancı veya perakendeci

bankacılık hizmetleri sunan bankalardır. Uluslararası bankacılık ağı, ülke dışında şube

veya temsilcilik açılması, ticari banka kurulmasu, konsorsiyum banka oluşturulması veya

muhabir bankacılık ilişkileri ile oluşturulabilir.

Kıyı Bankaları (Off-shore)

Denetimin ve vergilendirmenin asgari düzeyde olduğu yerlerde konvertibl paralar

üzerinden işlem yaparak, çok uluslu şirketlere ve uluslararası girişimlere hizmet verir.

Bazıları mevduat sertifikası ihracıyla para poiyasasına ağırlık vermekte, bazıları da

interbank piyasasından fon sağlamakta ya da gizli hesaplara sığınak oluşturmaktadır.

1.3.3. Mülkiyet Yapılarına Göre Bankalar

Özel Bankalar:

Sermayesinde kamu payı bulunmayan, özel kişi ve kuruluşların sahip olduğu bankalardır.

Kamu Bankaları:

Sermayelerinin tümü kamuya, yani kamu adına hazineye ya da diğer kamu tüzel kişilerine

ait bankalardır.

Karma Bankalar:

Sermayeleri hem gerçek hem tüzel kişilerce, hem de kamu kurumlarınca karşılanan

bankalardır.

Yabancı Bankalar:

Sermayeleri yabancı kişi ve kuruluşlara ait olan bankalardır.

Holding Bankacılığı:

Bir bankanın doğrudan veya dolaylı olarak, bir ya da birden çok bankayı yönetmesi olarak

ifade edilebileceği gibi, bir bankanın yönetim ve denetiminin bir holdinge bağlı olması

olarak da ifade edilebilir. Holding bankacılığına yönelmenin temelinde ise bankayı elinde

bulunduran grup ve holdinglere daha kolay kaynak aktarma isteği yer almaktadır.

8


1.3.4. Ekonomik Faaliyetlerine Göre Bankalar

Merkez Bankaları

Merkez Bankaları, ticaret bankalarının ortaya çıkmasından sonra, toplumdaki sosyal be

iktisadi gelişmelerin bir gereği olarak doğmuşlardır. merkez bankaları ülkedeki bankacılık

sisteminin ve parasal yapının düzenleyicisidir. Merkez bankalarının temel işlevleri

şunlardır:

· Fiyat istikrarı sağlamak,

· Ülke içindeki para arzı dolayısıyla para piyasasını düzenlemek,

· Bankacılık sistemini yönlendiren kurum olarak ülkedeki kredi hacmini ve

dağılımını ayarlamak,

· Ülkenin altın ve döviz rezervlerini yönetmek,

· Dış ödemeleri düzenlemek ve devletin veznedarlığını ya da mali ajanlığı işlevini

yerine getirmek.

Mevduat Bankaları (Ticari Bankalar):

Ticari bankalar genel olarak mevduat kabul eden kredi kurumları olarak adlandırılır.

Ticaret bankaları, topladıkları mevduatı sanayi ve ticaret kesimine kredi olarak

kullandırarak finansman ihtiyaçlarını karşılayan bankalardır. Ticari bankalarının banka

sistemi içerisinde en önemli faaliyetlerinden birisi de kaydi para yaratmasıdır.

Yatırım Bankaları:

Yatırım bankaları, mevduat toplama yetkisi olmayan, geniş şube ağının olmaması

nedeniyle bankacılık gizmet ürünlerinin tamamını sunamayan ve ticaret bankalarına

kıyasla ticari faaliyetleri sınırlı olarak yerine getiren bankalardır. Yatırım bankalarınn

temel işlevi, işletmelerin sermaye piyasalarından uzun vadeli fon temin etmelerine aracılık

etmektir.

Kalkınma Bankaları:

Hükümet tarafından yapılan kalkınma planları çerçevesinde, kalkınmada öncelikli yöre ve

sektörlere yönelik finansman sağlşamak amacıyla kurulan bankalardır. Kalkınma

bankalarının amacı, yatırım sermayesi açığını gidermek ve teknik yardım sağlamak yoluyla

9


girişimcilerin yatırım ile ilgili kuşkularını gidermek ve sanayileşme sürecini

hızlandırmaktır.

Katılım Bankaları:

Katılım bankaları faiz yerine, kar ve zarara katılmaa esasına göre fon toplayan, doğrudan

nakit kullandırma yerine ticaret ve ortaklık esasına göre fon kullandıran bankacılık türüdür.

fonksiyonel olarak mevduat bankalarına benzemektedir.

1.4. BANKACILIKTA TEMEL KAVRAMLAR

Plasman: Bankaların sermaye, mevduat, reeskont imkanları gibi imkanlar ile yaratmış

oldukkları kaynakları gelir elde etmek üzere menkul, gayrimenkul veya kredi gibi

varlıklara dönüştürmesidir.

Moralite: Köken olarak karakter, uygun davranış anlamına gelmekte olup, bankacılıkta

müşterinin yapılan istihbarat sonucunda ahlaki riskini düzeyini belirtmek için kullanılır.

Temerrüt: Borcun vadesinde ödenmemesi, ödemenin gecikmesi durumu ve kredi

sözleşmesine aykırılık nedeniyle bankanın tazminat isteme hakkını ifade eder.

Cari hesap: Bankaların şubeleri nezdinde müşterileri adına açtıkları, para yatırma, çekme,

ödeme emri gibi nakit işlemlerinin hesap sahiplerince serbestçe yapılabildiği vadesiz

hesaplardır.

Mudi: Bankada adına açılmış olan mevduat hesabına para yatıran, bankada mevduat sahibi

gerçek kişilere denir.

Valör: Faiz hesaplamalarında başlangıç olarak kabul edilen tarihtir. kredi hesaplarına

alacak kaydedilen hareketler için valör, işlemin yapıldığı günü takip eden ilk iş günü, borç

kaydedilen işlemler için ise işlemin yapıldığı gün olarak kabul edilmektedir.

Vade: Bir kredi veya mevduat işleminden önce tespit olunan ve işlemin ne zaman son

bulacağını gösteren tarihtir. tüm hukuki süreçler, faiz hesaplamaları ve teminat işlemleri bu

tarihe göre yürütülmektedir.

Nakit Ankes: Bankalar bir ekonomik mal olan para üzerinden gelir elde etmekte olan

kurumlardır. Taahhütleri yerine getirmek üzere kasalarında belirli miktarda nakit değer

bulundurmak zorunda olan bankalar gün sonunda elindeki fazla banknot ve dövizleri

10


TCMB’nin en yakın ilgili şubesine götürerek, o bankaya ait olan hesaba yatırır, böylece

ihtiyaç fazlası olan parasal değeri TCMB hesaplarında değerlendirilir. Uygulamada

kasasında fazla para bulundura şubelere ceza faizi işletilmektedir.

Çek Takası: Çeklerin bankalar arasında hesaben ödenmesini sağlayan bir ödeme

sistemidir. Bankalar müşteriler tarafından kendilerine verilen ve başka bir bankaya ait olan

çekleri tahsil edilmek üzere yollanan çeklerle karşılaştırarak takas ederler. Daha önce

çeklerin fiziki olarak el değiştirmesine dayanan sistem günümüzde fiziki değişime gerek

duyulmadan elektronik ortamda yapılmakta olup, takas odası sistemi TCMB tarafından

yönetilmekte ve denektlenmektedir.

Virman: Gerçek veya tüzel kişi bir müşterinin aynı bankada açılmış olan hesapları

arasında para transfer edilmesi işlemidir.

EFT: Bankalararası elektronik fon transfer sistemidir. TC Merkez Bankası öncülüğünde

kurulmuş olan, yurt içinde bankalararası para transferinde kullanılan elektronik sistemdir.

EMKT: Elektronik menkul kıymet transferi sistemidir.

Kambiyo: Para ya da para yerine geçen belgelerin değiştirilmelerine özgü işlemlerdir. Para

alım ve satımı ile ilgili işlemleri kapsar. Dış ticarette ise dövizli işlemler anlamına

gelmektedir.

SWIFT: Dünya bankalararası finansal iletişim birliği (Society for Worldwide Interbank

Financial Telecommunications), merkezi Brüksel’de bulunan bir kurumdur. SWIFT,

yurtiçinde EFT benzeri ancak uluslar arası alanda bankaların elektronik haberleşme ve fon

transferini sağlayan sistemdir.

IBAN: Bankalarda her bir müşteri hesap numarasını uluslararası ölçekte tanımlamak

suretiyle, para transferlerinin hatasız ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak

amacıyla oluşturulan banka hesap numarasıdır.

Faiz: Ekonomik olarak bir mal olan paranın zaman değerine denir. Diğer bir tanıma göre

ödünç alınan paranın kullanımı için verilen fiyattır.

Adat: Faiz hesaplamasında kullanılan ve faize esas olacaka para miktarı ile gün sayısının

çarpılması ile elde edilen rakamdır.

11


Komisyon: Bankalar tarafından, herhangi bir kaynak maliyeti gerektirmeden gayrinakdi

işlemler ve risk doğurmayan hizmetler karşılığında alınan bedeldir.

Masraf: Bankaların yaptıkları hizmetler nedeni ile elde ettikleri gelirlerdir. Örneğin kredi

işlemlerinden alınan dosya masrafı, EFT masrafı, havale masrafı gibi.

Kesinti: Devlet adına kaynakta KKDF, BSMV ve stopaj gibi yükümlülükleri nedeni ile

brüt faiz üzerine yapılan eklenti veya faiz üzerinden indirimlerdir.

KKDF: Kaynak Kullanımını Destekleme Fonudur. KKDF, kar üzerinden hesaplanarak

resmi kurumlara ödenmek üzere banka tarafından müşterilerinden tahsil edilmektedir.

BSMV: Banka Sigorta Muameleleri Vergisidir. BSMV, kar üzerinden hesaplanarak resmi

kurumlara ödenmek üzere banka tarafından müşterilerinden tahsil edilmektedir.

Stopaj: Vergilerin gelir elde edildiği anda devlet adına kaynağında kesilmesi yöntemidir.

Türkiye’de ücretlerin ve faiz gelirlerinin vergisi bu yöntemle kaynakta kesilmektedir.

Teminat: Banka müşterisine tahsis edilmiş olan nakdi ve gayrinakdi kredilerin vadelerinde

geri ödenmemesi riskine karşılık olarak banka alacağının tamamen veya kısmen güvence

altına alınmasını sağlayan her türlü menkul veya gayrimenkul değerler ile garanti, kefalet

ve sözleşmeden elde edilmiş olan haklardır.

İpotek: Kredinin geri ödenmeme riskine karşılık taşınmaz malların teminat

gösterilmesidir. Bankaya tapuda üzerine belge ile ipotek konulmuş olan taşınmazı paraya

çevirerek alacağını tahsil etme hakkı vermektedir.

Rehin: Bir borcun ödenmesinin temini amacıyla borçlu tarafından alacaklıya verilen ve

borç ödenince geri alınan kıymetli maldır.

Temlik: Bir hakkın ya da alacağın bir başka kimseye ya da bankaya devredilmesidir.

Bankacılıkta bir teminat türü olarak kullanılır.

Kefil: Sözleşmeyi kredi borçlusu ile birlikte imzalayan ve bu sözleşmeden kaynaklanan

her türlü borç ve yükümlülüklerden müşterek ve müteselsilen sorumlu olan gerçek veya

tüzel kişidir.

Ekspertiz Raporu: Arsa, konut, işyeri, taşıt araçları gibi gayrimenkullerin değerlerinin

tespiti için lisanslı ve yetkili kişilerce objektif kriterlere uygun biçimde yazılı olarak

hazırlanan değerleme raporudur.

12


Marj: Kredi kullandırırken alınan teminat ile karşılığında ödenecek kredi arasındaki

farktır. Uygulanan marj oranı, bankanın krediyi tahsil edememesi halinde anapara, faiz ve

diğer masrafları karşılayacak düzeyde olacak şekilde tespit edilir. Bazı uygulamalarda ise

marj yerine Kredi-teminat oranı (loan to value:LTV) kullanılmaktadır. Bu oran ile 100

birimlik teminata karşılık verilebilecek maksimum kredi tutarı ifade edilmektedir.

Pari Passu: Bankacılıkta kredi işlemlerinde teminat türü ve miktarı tespit edilirken diğer

finans kurumlarının müşteri ile çalışma koşulları da dikkate alınmakta olup, gelen eğilim

daha düşük miktar ve değerde teminat alınmaması yönündedir. Pari Passu, Latince kökenli

bir kelime olup, “aynı muameleye tabi”, “eşit olarak” anlamlarında kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA

· KAYA, Feridun v.d., Bankacılık-Giriş ve İlkeleri, Beta Yayınları, İstanbul:2012.

· YAZICI, Mehmet, Bankacılığa Giriş, Beta Yayınları, 1. Baskı, İstanbul: 2011.

Documents

Bankacılık İşlemleri ve Teknikleri Ders Notu 1 (1.42 MB)