Balkan Politikalarinda Goralilarin Yeri Bajram Hodza Tez Ref No 464271

7/22/2019 Balkan Politikalarinda Goralilarin Yeri Bajram Hodza Tez Ref No 464271

1/154

T.C.SAKARYA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

BALKAN POLTKALARINDA GORALILARIN YER

YKSEK LSANS TEZ

BAJRAM HODZA

Enstit Anabilim Dal : Uluslararas likilerEnstit Bilim Dal : Uluslararas likiler

Tez Danman: Prof. Dr. Alaeddin YALINKAYA

MART - 2013


2/154


3/154

BEYAN

Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnneserlerinden yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta

bulunulduunu, kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin

herhangi bir ksmnn bu niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez

almas olarak sunulmadn beyan ederim.

Bajram HODZA

26.03.2013


4/154

NSZ

Tezi hazrlarken ve yazlma aamasnda aldm destei ve eitimi boyunca ilminden

faydalandm, insani ve ahlaki deerleri ile de rnek edindiim, yannda almaktanonur duyduum ve ayrca tecrbelerinden ve bilgilerden yararlanrken gstermiolduu

hogr ve sabrdan dolay deerli hocam, uluslararas ilikiler anabilim dal bakan

sayn Prof. Dr. Alaeddin YALINKAYAya,

Bu gnlere gelmemde byk pay sahibi olan aileme ve dostlarma teekkrlerimi

sunarm.

Bajram HODZA

26.03.2013


5/154

i

NDEKLER

KISALTMALAR ......................................................................................................... iii

ZET ........................................................................................................................ v

SUMMARY .............................................................................................................. vi

GR............................................................................................................................ 1

BLM 1: KOSOVADAKGORA VE GORALILAR ........................................ 4

1.1. Kosovann Ksa Tarihi ........................................................................................... 4

1.1.1. Antik a...................................................................................................... 4

1.1.2. Orta a........................................................................................................ 5

1.1.3. Kosova Savalar ........................................................................................... 6

1.1.4. Kosova Osmanl daresi Altnda: 1389 1912 ............................................. 7

1.1.5. Balkan Savalar, Srp, Hrvat ve Sloven Krall ........................................ 8

1.1.6. II. Dnya Sava, (SFRJ) Yugoslavya ve Sonras ........................................ 9

1.1.7. Kosovann Genel Durumu ve Corafi Konumu .......................................... 10

1.1.7.1. Genel Durumu ................................................................................ 10

1.1.7.2. Corafi Konumu ............................................................................. 12

1.2. Gora ......................................................................................................................... 131.2.1. Genel Bilgiler ................................................................................................ 13

1.2.2. Corafi Konumu ........................................................................................... 14

1.3. Gorallar .................................................................................................................. 16

1.3.1. Gorallarn Kimlii Haknda Ksa Bilgi ........................................................ 16

1.3.2. Gorallarn Prizren Ligi, Balkan Savalarndaki Konumu ve Byk G .... 20

1.3.3. Srp, Hrvat, Sloven Krall (I. Yugoslavya) Dnemi ve II. Dnya

Sava ........................................................................................................... 311.3.4. Gorallar, 1974 Anayasas ncesi ve Sonras ............................................... 53

1.3.5. Yugoslavyann ok Partili Sisteme Geii Esnasnda Gorallar ................. 64

1.3.6. Yugoslavyann Dalma Srecinde ve Sonrasnda Gorallar ...................... 66

BLM 2 : BALKAN POLTKASINDA GORALILAR VE YORUMLAR ..... 75

2.1. Gorann Balkan Yarmadasnda Siyasi ve Jeostratejik Konumu ........................... 752.2. Balkan Siyasi Kargaasnda Gorallarn Bak ve Yorumlar ................................ 90


6/154

ii

2.2.1. Gorallarn Kimlii Konusunda Dnceniz Nedir ...................................... 90

2.2.2. 1912de ve Sonras Gorallarn Trkiyeye G Etmeleri Nedenleri

Nelerdir? ...................................................................................................... 91

2.2.3. SHSK ve Tito Yugoslavyasnda Gorallarn Konumu Nedir ...................... 92

2.2.4. Yugoslavyann Dalma Sreci ve Kosova Savanda Durumlar Nasld .. 932.2.5. Kosova Cumhuriyetinde Gorallarn Yeri ................................................... 94

BLM 3: GORALILARIN KARILATII SORUNLAR ............................... 95

3.1. Siyasi Sorunlar ........................................................................................................ 95

3.2. Ekonomik Sorunlar ................................................................................................. 104

3.3. Dini Sorunlar ........................................................................................................... 110

3.4. Eitim Sorunlar ...................................................................................................... 114

3.5. Etnik Sorunlar ......................................................................................................... 121

3.6. Dil Sorunlar ............................................................................................................ 124

S O N U ...................................................................................................................... 128

KAYNAKA ................................................................................................................ 131

ZGEM .................................................................................................................. 144


7/154

iii

KISALTMALAR

AKMO :(Autonomna Kosovsko Metohiska Oblast) / Otonom Kosova ve

Metohiya Blgesi)

AVNOJ :(Antifaistiko vee narodnog osloboenja Jugoslavije) / Yugoslavya

Antifaist Ulusal KurtuluKonseyi.

Ayrca bkz. :Ayrca Baknz

BM :BirlemiMilletler

DFJ :(Demokratska Federativna Jugoslavija) / Demokratik Federatif

Yugoslavya

FNRJ :(Federativna Narodna Republika) / Federativ Yugoslavya HalkCumhuriyeti

GIG :(Graanska nicijativa Gore) / Gora Halk Hareketi Partisi

HDZ :(Hrvatska Demokratska Zajednica) / Hrvat Demokratik Birligi

JNA :(Jugoslovenska Narodna Armija) / Yugoslav Halk Ordusu

KFOR :(Kosovo Force) / Kosova Gc

KJ :(Kraljevina Jugoslavija) / Yugoslavya Krall

KPJ : (Komunistika Partija Jugoslavije) / Yugoslavya Komnist PartisiKS :(Karalevina Srbija)/ Srbistan Krall

MYK :Merkez Yrtme Kurulu

NATO : (North Atlantic Treaty Organization) / Kuzey Atlantik Antlamas

rgt

NOP :(Narodno Oslobodilaki Pokret) / Ulusal KurtuluHareketi

OSCE :Organization for Security and Co-operation in Europe

(AGT) :(Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat)RTB :(Radijo Televizija Beograd) / Belgrad Radyo Televizyonu

SANU :(Srpska Nauka i Umetnost) / Srp Sanat ve Bilim Akademisi

SDA :(Stranka Demokratsske Akcije) / Demokratik Eylem Partisi

SFRJ :(Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija) / Sosyalist Federatif

Yugoslavya Cumhuriyeti

SHSK :(Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca) / Srp Hrvat ve Sloven Krall

SPO :(Srpski Pokret Obnove) - Srp Yenilenme Hareket

SPS : (Socijalistika Partija Srbije) / Srbistan Sosyalist Partisi


8/154

iv

UK :(Ushtria lirimtare e Kosovs) / Kosova KurtuluOrdusu (KKO)

UDBA :(Uprava Dravne Bezbednosti) / Yugoslavya Devlet Gvenlik Ynetimi

UNMK :(United Nations Interim Administration Mission in Kosovo) /

Privremene Administracije Ujedinjenih Nacija Misija na Kosovu /

Kosova'da BirlemiMilletler Geici Ynetim Misyonu

VMRO :( ) -

Makedonya Dahili Devrimci rgt

a.g.e. : Ad geen eser

a.g.g. :Ad geen grme

a.g.k. :Ad geen kaynak

a.g.m. :Ad geen makalea.g.s. : Ad geen sayfa

a.g.y. : Ad geen yaz

Vs :Ve saire

yayn. :Yaynlar

YY :Yz Yl


9/154

v

SA,SosyalBilimlerEnstits YksekLisansTez zetiTezinBal:Balkan Politikalarnda Gorallarn Yeri

TezinYazar:Bajram HODZA Danman:Prof.Dr.Alaeddin Yalnkaya

KabulTarihi:26.03.2013 SayfaSays:vi(nksm)+144 (tez)Anabilimdal:Uluslararas likiler Bilimdal:Uluslararas likiler

Kosova tarihinde Gora blgesi ve Gora halk kendine zg bir yere sahip olmutur. Butarihin bir paras olarak Goray ve Gorallar iinde bulunduklar stratejik konumlarnemli hale getirmitir. Osmanl Devletinin buradan ekilmesi sorunlarn, basklarn,katliamlarn ve asimilasyonun balangc saylmaktadr Her ey normal giderkenBalkan halklarnda ykselen milliyeti akmlarnn yarataca tahribatlar Gora halknne kadar etkileyecektir?Balkanlarda sahipsiz kalan Mslman halklar, yeni kurulan devletlerin idaresi altndadaha nce karlamadklar sorunlarla karlamlardr; ilk karlamalar zaten

katliamlarla ve alma harektlar olarak tarihe gemitir. Durumdan rahatsz olanMslman halklarn iinde yer alan Goral Trklerin de bu basklardan nasibinialmasyla g hareketleri balatmtr. Gorallar daha sonra srasyla bir ka devletinhkmdarln kabullenmek zorunda kalmtr: Srbistan hanedanlndan balayarak,Srp, Hrvat ve Sloven Krall (Yugoslavya Krall), Tito Yugoslavyas, Miloeviinkanl dnemi, UNMK ynetimi ve Kosova Cumhuriyeti.Bu dnemlerde Gorallarn konumunu ve durumunu ele aldktan sonra, yneticileri,deiik dnemlerdeki dnmleri ve uygulamalar dikkate alnarak Gorallarnsorunlar ve skntlar karlatrlmaktadr. Uluslararas alanda destekisi olmayan veboluk iinde kalan Gorallar zerinde oynanan oyunlarn ve stratejilerin neler olduu,bunlarn kimler tarafndan yrtldn aratrmak bu almann amacnoluturmaktadr.Srbistan hanedanl ile balayan plan, nce eitimi, kltr, sosyo-ekonomik yapydeitirmeye ynelmitir. slam dinini yok etmek ve ateist bir toplum yaratmak hedefigden devletin resmi politikalarn aratrp bu konudaki gerekleri tespit etmekalmamzn temelini oluturmaktadr. Osmanl sonras balayan planl asimilasyonTito dneminde dorua ulamtr, Ynetim kadrolarnn oluturulmasnda Gorallariin kimlik sorunu ortaya kmtr. Asimilasyon ve kimliksizletirme konusunda da enbaarl devlet olarak Srbistan devletini grmekteyiz. Srbistan Gora halknparalayarak zaman iinde Gorallar kendilerine kar dman yapmtr. Srbistantarafndan yaplanlarn kazanl olduunu fark eden dier Balkan lkeleri de Gora ve

Gorallarla kendi karlar iin ilgilenmeye balamlardr. Bu devletler de Gorapastasndan pay almaya ve Goradan bir eyler koparmaya almakta ve Balkanpolitikalarna buna gre ekil vermektedirler.Gora ve halknn blnm konumda olduu aktr. Gora, evredeki devletlere veonlarn karlarna hizmet etmekte olup kendi sonunu yavayavagetirmektedir. evredevletlerin verdii vatandalk ve pasaportlar, paralel eitim sistemleri ve kendininklma politikalar yle korkun sonular ortaya kard ki, artk Gora ve Gorallarkendileri dnda neredeyse tm Balkan milletlerinin bir paras haline getirilmidurumdadr.

Anahtar Kelimeler: Gora ve Gorallar, Asimilasyon, G, Balkan politikalar ve

Manipulasyon.


10/154

vi

SA, Institude of Social Science Abstract of Masters ThesisTitle of Thesis: Gora peoples position in Balkan policiesAuthor of Thesis: Bajram HODZA Supervisor:Prof.Dr. Alaeddin YalnkayaDate of Acceptance:26.03.2013 Nu. of pages:: vi (pre text) + 144 (main body)

Department: International Relations Subfield : International RelationsIn history of Kosovo, Gora region and Gora people have always taken a special place.This has brought Gora and Goran people to a strategic position, as a part of history.The retreat of Ottoman empire from this region is regarded as starting point ofproblems, oppression, massacres and assimilation. As everything was going normal, inwhat degree will growing nationalism movements in Balkan countries and theirprovocations have effect on people of Gora? The Muslim people who were leftunprotected in Balkans, under the newly founded administration have confrontedproblems theyve had never before; the frst encounters have already been written inhistory as massacres and acts of vengeance. The Muslim peoples, who have been

disturbed by this situation, amongst whom have also been the Goranian Turks, havestarted emigrating because of this random acts of pressure. Later, Goran people hadbeen forced to accept few different governance: Starting from Serbian dynasty, Serb-Croat-Sloven Kingdom (The kingdom of Yugoslavia), Titos Yugoslavia, Milosevicsreign of blood, UNMIK government and Republic of Kosovo.In these particular periods, after theyve analysed the position and situation of Gorans,the men in charge have compared Gora peoples problems considering changes andpractices in different terms.This studys main goal is to analyse and understand what are the strategies and gamesplayed over Goran people, who happened to not have any support in the internationalarena, and who are those who have been imposing those games upon them.

The plan that started with Serbian dynasty has initially been set to change theeducation, culture and socio-ecomomic structure. This studys fundamental goal is todefine the truths about the government who set up formal policy to eradicate Islam andcreate an atheistic society. The assimilation process which started right after theOttomans has reached its peak in period of Titos governance, so it came up withidentity problem for Gorans, in the matter of participation in administration. We seeSerbia as the most efficient state regarding assimilation processes and indentityabolition. Also, Serbia has divided people of Gora and turned them against each othermany times. When noticed that abovementioned policies were profitable, otherBalkan countries also started applying them on Gora and Goran people. Thesecountries tried to get their share of the cake in Gora and designed their Balkan policiesaccording to this.It is obvious that Gora and its people are divided. Gora is slowly unleashing its owndemise by serving countries in the region. The citizenships and passports given bycountry in the region, paralell education systems and possession policies have broughtup such terrifing results, that Gora and Goran people have become part of nearly allBalkan etnicities.

Key Words: Goran Region and Gorani, Assimilation, Movement of Migration,Policies of Balkan and Manipulation.


11/154

1

GR

Gora blgesi ve Gora halk paylalmayan bir ulus mu, halk m, topluluk mu ya da

bazlarnca tabir edildii gibi etnik bir aznlk m? Gnmze kadar her Balkan ulusu,bu blgenin ve iinde yaayan halkn kendilerinden olduunu ispatlamaya almtr.

Bu yaklamlar Gora blgesine ve halkna olan sevgiden kaynaklanmyor hi phesiz;

bu tamamen politik karlarn gerektirdii taktik yaklamlardr ve uzun zamana

yaylm karmak hesaplarn rndr. Osmanl mparatorluunun Balkan

yarmadasndan kmak zorunda kalmasndan sonra, ekilme esnasnda kan sorunlar

ve sanclar, yz yl iinde yaanacak sorunlarn ve problemlerin zeminini hazrlamtr.

Osmanl Devlet sisteminin Balkanlarda kmesinden sonra bu blgelerde yaayan Trkve Mslman halklara kar yeni ve acmaszca hareketler balatlmtr.

Bu uygulamalardan nasibini alan Trkler, Gorallar, Torbeler, Pomaklar, Bonaklar ve

Arnavutlar yani btn Mslman halklar, siyasi, sosyal, dini ve ekonomik olarak

paralanmaya balam, akabinde de bir milletten kolay hkmedilebilecek kk

topluluklara dntrme ilemine ynelinmitir. Bu blme ve paralama

politikalarndan en fazla etkilenenler de Gorallar olmutur.

Gorallar zerinde oyunlar oynanmaya Berlin Kongresi'yle balanmtr. Gorallar

zerindeki ykc politikalar srasyla Prizren Ligi, Balkan Savalaryla yeni oluan

devletler, Srp Hrvat ve Sloven Krall, Tito dnemi, 1974 Anayasas dnemi,

Yugoslavyann dalma dnemi, Miloevi dnemi, NATO harekt ve Kosova

cumhuriyeti dneminde boy gstermi ve gstermektedir. Gora pastasn paylamay,

yemeyi ya da daha fazla para koparmay baarabilmek iin farkl yntemler kullanlm

ve halen de kullanlmaktadr.

Gorallar asimile etmede, kendi dilini, dinini, kltrn, ahlakn ve kimliini yok

etmekte, kendilerine en yakn halk olduu iddiasn ne karmakta en baarl ulus

olarak Srplar nde gelir. Gorallara kar oluturulacak olan hareketlerin ve

uygulanacak olan politikalarn oluturulmasnda Gorallarla ilk ilgilenenlerden Ivan

Stepanovi Jastrebov bu iin temellerini atmtr. Bu temellerin zerine devamn

getirecek Jovan Cviji, Mroslav Lutovac, Jefto Dedijer, Milovan Radovanovi, Milan

Ivanovi, Miodrag Stojanovi, Darko Tanaskovi, Vladimir Stojanevi, Borislava

Lili, Milan Bursa, Mireta Vemi ve bunlara desteklerini sonsuza kadar sunan


12/154

2

kendileri de Goral olan baz aydnlar; Srp devleti tarafndan desteklenen, maniple

edilen Srp devletinin hizmetileri olarak ilan edilen kiilerdir. Harun Hasani, Vait bro,

Orhan Draga, Behadin Ahmetovi ve dierleri. Bu aydnlar resmi kurum mensubu

olarak Srp devlet propagandasn ve politikasn uygulamak zere SANU (Srp Sanat ve

Bilim Akademisi) tarafindan desteklenmektedirler.

te yandan, Osmanl mparatorluunun ekilmesiyle Bulgarlar da Goraya el atmtr.

Bulgar projesinin lideri Jordan vanovdur. Bu akm pek etkili olamamtr ama daha

sonra 2000li yllarda rafa kaldrlan proje tekrar ele alnm ve ba gazeteci yazar

Tanya Mangalakova ekmitir. Makedon taraf Gorallarla pek ilgilenmedi nk ayn

halkn bir kolu olan Makedonya'da bulunan Torbelerle uramak zorundayd. Daha

dorusu Srbistandan dolay Gora olayna giriemedi nk onlar (Srplar) yeterince

sahiplenmilerdi.

te yandan Arnavutlar ise kendi yaadklar sorunlardan ve uradklar basklardan

dolay Gora'yla ilgilenemedi. nk Gorallarla pek farklar yoktu ve Gorallar

kendilerinden grdkleri iin onlar yabanc gibi grmediler. Her ne kadar dilleri farkl

da olsa, dinleri, kltrleri sosyo ekonomik yaplar hep aynyd. Gora tarihiyle ilgilenen

Arnavut yazarlar yle sralayabiliriz: Dr. Shefqet Hoxha, Dr. Hajriz Meleqi, Mr. ParimKosova, Dr. Muhamed Pirraku, Qenalk Mataj ve Bedr Halimi.

Bonak taraf da Gorallarla ayn Bogomil soyundan geldiklerini, farkllklar

olmadn, farkllk yaratmak niyetinde de olmadklarn Sosyalist zynetimin

kndeki davranlaryla gsterdiler ve Gorallar sahiplendiler. Yugoslavyann ok

partili sisteme geiiyle, eski Yugoslavyay oluturan her cumhuriyette btn halklar

kendi ulusal atlarn rmeye ve ona hizmet etmek iin uramaya balamlardr. Bu

erevede Gorallarn Bonaklarla ayn olduu konusundaki Bonak tezini savunan vearatran Safet Kui, Sulejman Ugljanin, Numan Bali ve Sadik drizi bu akmn

fidanlarn Kosova ve Gorada atmtr.

Bu almada, konunun daha nce hi aratrlmayan boyutlar, Gora ve halk ile ilgili

gerek d yaynlarn gerekleri ortaya konmaya allmaktadr. Gorallar uluslararas

ilikilerde gerekten o kadar nemli olduklar iin mi, yoksa Balkan devletlerinin

rekabetleri arasnda kendi karlar iin kullanlmak istendikleri iin mi

nemsenmektedir? Balkanlarn ortasndaki konumunun ne kadar stratejik ve ne kadar


13/154

3

nemli olduunu anladktan sonra doal olarak ilgilenilmesi gereken bir blge olduu

anlalmaktadr. Sz konusu Kosova olunca, konu daha da byk bir nem

arzetmektedr.


14/154

4

BLM 1: KOSOVADAKGORA VE GORALILAR

1.1. Kosovann Ksa Tarihi

Bu blgenin adn oluturan szcn kaynan sorguladmzda ncelikle Kosova,

Kos ova m? diye balarz. Eski Slav ve Bulgar dillerinde Kosova kelimesinin

karatavuk1 anlamna geldii ileri srlmektedir. Kse-ova ve Kosa da buna benzer

kelimeler olarak gz nnde bulundurulabilir.

Kosova tarihi 3000 yl ncesine Dardania Krallna kadar dayanmaktadr. Bilindii

gibi Balkan Yarmadasnn en eski uygarlklar Dardanlar olup imdiki Arnavutlarn

dedeleri saylr. Son 2000 yl bu topraklarda byk devletler, uygarlklar ve

mparatorluklar hkm srmtr. Bunlar srasyla, Roma mparatorluu 1. YYdan 6.

YYa kadar, 6. YYdan 12. YYa kadar aralklarla Bizans mparatorluu, 9. YYdan

12. YYa kadar aralklarla Bulgar Devleti, 13. YYdan 14. YYa kadar aralklarla Srp

Devleti 15. YYdan 20. YYa kadar Osmanl mparatorluu.

1.1.1. Antik aBalkanlarn en eski mukim olan halklar Dardanilerdir. Dardania2 devletinde yaayan

lir halklar bu blgelerde M.. 2 bin yl ncesinde yaamlardr3. Gnmzde

Kosovada Dardanlara ait birok kalntya rastlanmaktadr. Kosovada yaayan

Arnavutlarn ou, kendilerinin Dardanlar ve lirlerin varisleri olduklarna inanr.

M.. II. ve III. Yzylda bu blgelerde hkimiyet kuranlar, Longaris, Bato, Moninus ve

onun kz Teuta Krallklarndayd. Daha sonra bu blgeler Makedonlarn hkimiyeti

altna girecektir. Roma mparatorluu ile yaplan lir savalar esnasnda bu blgeler

M..160 ylnda Roma mparatorluunun hkimiyeti altna girmitir. Dardaniann

btn topraklar, Meza devletinin iinde mi, bir blm Dalmaya blgesinde4 mi

1Baymak, Osman, Tarih Boyunca Avrupa Kava Kosova, Bay Yaynlar, Prizren: Kosova, 2008, s. 9.2Dardania u andaki Kosova Cumhuriyetinin snrlarn kapsayan, bunun dnda Karada, Srbistan, Makedonya ve

Arnavutluun baz blgelerini iine alan devlettir. Bu devlette yaayan halka da Dardaniler denirdi. Dardaniler, eskilir Kavminden gelmektedirler, lirler yap olarak gl ve sert insanlar olarak tanmlanp, trakya halklarndan,Triballere yakn, Daanlarla ve Mezimlerle akrabadrlar. Dardaniler konusunda, kaynak olarak dipnot 3tekisayfadan yararlandk.

3 Gazevi, Nikola, Jakac Lafet, Vojna Enciklopedija,Vojno zdavaki Zavod, etvrta knjiga, Beograd, 1972, s.654.

4 Jankovi, Djordje, Ph.D, Middle Ages In Noel Malcolms Kosovo. a short History and real fact,8th October1999, Institute of History of the Serbian Academy of Sciences and Arts, Macmillan, London, 1998, s. 492.Ayrca bkz. http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/malkolm/djankovic-facts.html


15/154

5

kalmtr, yoksa Roma mparatorluu ynetimindeki bu iki blge arasnda m

paylalmtr, tam olarak bilinmemektedir.

Kosova blgesinde Hun, Avar, Bulgar, Peenek, Kuman ve Uz gibi Trk boylarnngeici ve kalc yerlemeleri de sz konusu olmutur. Bu olaylarn cereyan etmesi Roma

mparatorluu devrinde ve bu mparatorluun ikiye ayrlmas sonrasnda olmutur.

imdiki Kosova blgesi (3. ve 4. Y.Y.) Dou Roma mparatorluu snrlar iinde idi5.

1.1.2. Orta aOrta adaki en nemli olaylarn banda Slav kavimlerinin 6. ve 7. Y.Yda

Karpatlardan Balkanlara inmesidir. Bundan yzyl sonra ise Srplar Kosova

topraklarna inmeye balamlardr. Bu gelimeler zerine Kosovada bulunan

Arbanaslar (Arnavutlar) Arban denizine ve genelde kodrann gneyindeki dalara

yerlemilerdir6.

Balkanlarda prensliklerin olumasyla, Srp, Arnavut ve Bulgar prenslikleri arasnda

ekimeler ve atmalar yaanm ve en etin ekimeler de Srp ve Arnavut

Prenslikleri arasnda yaanmtr. Buradaki bu prenslikler zaman iinde glenmi ve

1346 ylnda Stefan Duan tarafndan devlet haline gelmilerdir. Devletleen bu

prensliklerin bakenti Prizrendi. Stefan lnce yerine olu Stefan Uro 1355 ylnda

gemitir ancak Uro babas gibi gl deildi.

Kosovadaki Ortadoksluun sembol olarak Srplar, imdiki Kosova cumhuriyetinin

topraklarnda bulunan, ok sayda manastr ve kilise ina etmilerdir. Stefan Njemana

1346-1354 yllara arasnda kard kanunlarla hanedanl yrtt, ayrca pek

ehrinde Srp patrikhanesini bapiskoposlua kard7. Bylece Srplarn ruhani

merkezlerini bu ehirde kurmuoldular8

.

te yandan Arnavut prensliklerinden Arnavut Lezha Birlii'nin yeleri olan prenslerin

nde gelenleri unlard: Lek Dukagjin, Pjetr Shpata, Gjergj Ballsha, Karl Thopia,

Theodor Muzaka, Stefan Crnojevive skender Bey (Gjergj Kastrioti).

5 Sipahiolu, Bahtiyar, Tarihi ve Siyas Ynyle Kosova,Prizren-Kosova: Grafix Basmevi, 2009, s. 14.6 Cviji, Jovan, Balkansko Poluostrvo i Junoslovenske Zemlje, Beograd 1922, I deo, s. 96.7 storija Naroda Jugoslavije, prva knjiga, Beograd: Prosveta Izdavako Preduzee Srbije, 1953, s. 328-413.8 Sipahiolu, Bahtiyar,a.g.e., s. 15.


16/154

6

1.1.3. Kosova SavalarOsmanl mparatorluuna Avrupa kaps iki savala almtr; bunlardan biri 1371

ylnda Meri Muharebesi olmutur. Bu savata Srplar ilk defa dzenli, 1600 yllksava gelenei ve slam deerleriyle donatlan Osmanl ordusuyla karlarlar. Srp

Despotu Ugljaa ve kardei Vukain bu savatan yenilgiyle karlar9. kincisi ise Hal

Savalar diye bildiimiz I. Kosova Savadr. Balkanlarda Osmanl mparatorluuna

kar btn Balkan prensleri ve hkmdarlar hkmdar Knez Lazar Hrebeljanovi

nclnde Hristiyan askerlerden bir koalisyon oluturmutu. Ayrca bu savata,

Bosnal, Srp, Macar ve bir miktar Sakson paral askerin yansra Avrupa Hristiyan

askerleri de yer almtr. Kosova ovasnda 28 Haziran 1389 ylnda gerekleen I.

Kosova Savanda Lazar nderliindeki devletler ve milletler yenilmiler.10

I. Kosova Savann Srplarda yaratt psikolojik tahribat ile Srp toplumunun

bilinaltndaki etkisi yllar sonra kendisini gsterecek ve gelitirilen mitoloji ve

efsaneler sayesinde de yzyllarca srecektir. Her eyden nce Prens Lazar, Srp

Ortodoks Kilisesi tarafndan tanrsallatrlmtr. Mevcut mitolojiye gre, I. Kosova

Savann arifesinde bir melek Lazara seslenerek, fani arlk ile ilahi arlk

arasnda bir seim yapmasn istemitir. Srplara gre Lazar ilahi arl semitir.Dahas, Lazar ile sa arasnda benzerliklerin kurulduu da grlmektedir. Genel olarak

I. Kosova Sava ve bu savata yer alan karakterler hakkndaki Srp yorumlar, Hristiyan

mitolojisindeki olaylar ve karakterlerle karmtr. te bu sebepten dolay, Srplar

kendilerine ilahi millet sfatn yaktrmaktadrlar.

Dier taraftan, I. Kosova Sava hakknda Trklere kar yazlan destans halk iirleri,

en iyi bilinen ve en gzel kabul edilen eserlerdir. Btn bunlar ise, Srplarn Kosova'ya

Srbistann Kuds, Srp dini deerlerinin ve Srp medeniyetinin beii gzylebakmasna yol amtr. Srplarn kimliini ekilendiren en byk kilise ve manastrlar

Kosovada ina etmilerdir. Srplar Kosovay kendi kutsal topraklar olarak

grmektedirler. Bu yzden Srplar kendilerini Kosovann miraslar ve toprak

sahipleri olarak saymaktadr.11

9 storija Naroda Jugoslavije, a.g.e., s. 413-422.10 Hamzaolu, Yusuf, Osmanl Dnemi Srbistan Trkl, skp: Logosa, 2004, s. 23-24.11Ylmaz, Murat, Kosova Bamszlk Yolunda, stanbul: IHH Yaynlar, 2005, s. 79-80.


17/154

7

Sava kaybeden Srplar, sava kazanm gibi 28 Haziran' kutsal gnlerinden biri

olarak kutlayp, adn Vidovdan koymulardr. Srplar bu yenilgiyi hi bir zaman

kabullenemedii iin, bunun intikamn Balkanlardaki Mslmanlardan almaktadr.12

1448 ylnda gerekleen II. Kosova Sava Srplarn ve dier Balkan devletlerinin

sonunu getirmitir. Bu savata Macarlar Janos Hunyadi nderliinde ve Osmanllar II.

Murat nderliinde arpmlar ve iki gnlk savatan sonra Macarlar yenilmilerdir.

Bu savan neticesinde Osmanl fetihleri Avrupann ilerine doru gelime frsat

bulmutur. I. ve II. Kosova Savalar srasnda Osmanl Trk ordusu karsnda yenilen

btn liderler kendi halklar iin unutulmaz kiiler olmulardr. Srplarda Lazar

Hrebeljanovi; Macarlarda Hunyadi, lmne dek Osmanllarla mcadele etmi ve

Macar halknca nemli birer kahraman saylmlardr. Ulah kontu Vlad 3. Drakula da bu

devirde nlenmi; Arnavut Gjergj Kastrioti (skender Bey) de bu devirlerde

Osmanllarla yapt mcadeleler ve devirilme hikyesiyle hret bulmutur.

1.1.4. Kosova Osmanl daresi Altnda: 1389 1912Kosovada Osmanl hkimiyeti 1389 ylnda balam olup, tam olarak 1459 ylnda

fetihlerle tamamlanm ve uzun zaman srecek olan bar ve refah salamtr.

Osmanl hkimiyeti, Kosovada nce iki sancakla temsil edilmitir; Prizren ve Vutri

sancaklar. Bu sancaklardan Prizren vilayet olacak, bu vilayet de daha sonra skbe

tanacak ve skp vilayetine balanacaktr. Bu bahsi geen dnemde Srp ve Bulgar

devletlerinin Kosovada Orta adevletleri dneminden beri uyguladklar Slavlatrma

politikas Trklerin geliiyle sona ermitir.

Osmanl Devletinin urat problemlerden biri de 1443-1468 yllar arasnda Gjergj

Kastriotinin (skender Bey) kard isyanlardr. Osmanl mparatorluuna kar

savaan, tekrar Arnavutlatrma politikasna girien skender Bey'in yapm olduu

harekt13sonras Kosova ve Arnavutlukta byk bir sorunla karlalmamtr.

Arnavutlar Osmanl mparatorluunda drt eyalette yaam olup, 1878 ylnda bu

eyaletlerden Prizren Birlii (Prizren Ligi)ni oluturmulardr. Bu birlik, Osmanl

mparatorluu iinde Arnavut yaplanmas ve Arnavut milliyetinin gelime ve yeni

politikalar oluturma arac olarak ilev grd. Bunlarn Jntrklerden 1910 ylnda

12Karatay, Osman-Bilgehan, GkdaA., Balkanlar el kitab, Cilt II, adaBalkanlar, Ankara: Vadi Yaynlar,2007, s. 81.

13Horvat, Branko, Kosovsko Pitanje, Zagreb: Globus, 1988, s. 20.


18/154

8

destek grdkleri sanlmaktadr. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava ile Srp askeri birlikler,

Kosova Vilayetinin kuzeydou ksmlarna dayanmlard. San Remo Konferans ile

Kosovann kuzey kesimlerinde izilen yeni snrlarla Arnavut yerleim yerlerine kadar

gelmiolup bundan dolay, Arnavutlar byk skntlar iinde kalmlard. Bu snrlar

sonucunda Srbistana baz topraklar braklmak durumunda kalnmt14.

Gelimeler Arnavutlar kkrtmtr. Bu arada Srplarn lehine alan ve Kosovada

gazetecilik yapan Rus gazeteci Leo Trocky bunlarn hepsinin Trklere kar olduunu

belirtmektedir,15Trocky devamla III. Selim'in getirmiolduu reformlarn Arnavutlara

kar karldklarn ve bu reformlarn Arnavutlar tarafndan reddedildiini

sylemektedir. 1876-78 ylnda ise Srp-Trk savalarnda, sanki Osmanl ordusu

Arnavutlar Srp ve Karadallara kar kullanmtr. Arnavutlar da bo durmayp

Prizren Ligini oluturmulardr. Gelimeler Arnavut milliyetiliinin glenme ve

yaylma ilevi grmtr. 1878 ylnda Prizren Liginin isteklerinden en nemlisi,

burdan (Osmanl mparatorluundan) zerklik istemeleri ve btn Arnavutlarn yaad

vilayetlerin tek bir vilayette toplanmasdr. Bu istekler stanbul tarafndan reddedilir.

Buna karn 1879da Kosovann genelinde isyanlar kar. syanlar Dervi Paa

nderliindeki askerler bastrrlar.16

1.1.5. Balkan Savalar, Srp, Hrvat ve Sloven KrallBalkan Savalar sonucu Osmanl mparatorluunun ekilmesi sonrasnda Kosova nce

Bulgar, daha sonra talyan ve Srp hkimiyeti altna girmitir. 1877-1878 Osmanl-Rus

Sava sonras, Berlin Antlamas ile Srbistann tam bamszln kazanan Srbistan,

Kosova zerinde de hak iddia etmeye balad. Osmanl mparatorluunun 1912

ylndaki I. Balkan Sava'nda yenik dmesi zerine Kosova, Yugoslavya Krall'nn

bir paras haline geldi. Srp birlikleri Kosovaya gelince Arnavut silahl gruplarylakarlarlar17. Arnavut gruplarn Bulgar ve Makedon VMRO harektyla iliki iinde

olduklarn belirten Srplar, Arnavut gruplar kaak18 olarak grmekteydiler, zira

14Myzyri, Hysni, Kriza lindore e viteve 70 dhe rreziku i coptimit t tokave shqiptare , Historia e popullitshqiptar: pr shkollat e mesme, Prishtin: Libri Shkollor, 2002, s. 151.

15 http://www.danas.rs/dodaci/vikend/otpor_okupaciji_i_modernizaciji.26.html?news_id=105029, (29.06.2011)16 Gazevi, Nikola, a.g.e., s. 656.17 , !", , #, 1914, s. 41.18 Deletovi, Pavle, Saradnja kaaka i VMRO a,$lanak ( ke yazs ), Beograd: Glas Javnosti, Subota, 22.

11. 2003* Balli Kombetar (alb. Balli Kombetar - Halk Cephesi) bir Arnavut milliyeti anti-komnist rgt 1942 ylnda

kuruldu, yelerine Balist denilir.


19/154

9

Arnavut direnihareketleri, Srp ve dier askerleri olduka uratrmlardr. Arnavutlar

bu dnemi Balist* harekt temellerinin atld dnem olarak anmaktadrlar.

Srp, Hrvat ve Sloven Krall dneminde Arnavut gruplar ve kaaklarnn faaliyetleri1924 ylnda sona erdirilir ve liderleri yok edilir.19Arnavut halklarn ve feodal yapy

yok etmek iin, yeni bir yasay, tarmsal reform yasasn karrlar.

1.1.6. II. Dnya Sava, (SFRJ) Yugoslavya ve SonrasII. Dnya Savanda Kosova blgesinin byk blmlerini talyanlar, kalan blmleri

ise Almanlar ve Bulgarlar igal etmitir. Arnavutlar bu durumu kabul etmilerdir nk

gelen talyan ve Alman askerlerini kendilerinin kurtarcs olarak gryorlard.20

Bylece talyanlar Kosovada kuesture dedikleri polis karakollar oluturdular,

yerleim yerinin byklne gre yerel polisler grevlendirdiler; talyan hkimiyeti

1943 ylna kadar srd.

Dier tarafta ise Bulgarlar, hkimyet kurduklar her yerde olduu gibi burada da

Bulgarlatrma politikasna girimilerdir. te yandan 1943 ylnda Almanlar Kosova'ya

hkim olurlar, Arnavutlara sz vererek Byk Arnavutluk'un olumasna alacaklarn

belirterek, Arnavutlar kendi saflarna ekmeyi baarrlar, bylelikle ikinci Prizren

Ligini kurarlar (Regjiment Kosova). Srplar da bodurmazlar ve baz Komnist Partili

insanlarla Arnavut gruplar kullanp onlar kendi saflarna alarak partizanlarn saflarna

gemeleri iin faaliyetler yrtrler.

Alman kapitlasiyonlarnn sonucunda kurulan SFRJ Yugoslavyann (Sosyalist

Federatif Yugoslavya Cumhuriyeti) iindeki Srbistan Kosovay da kapsamaktayd.

Srplar akabinde UDBA istihbarat tekilatyla Almanlarla ve talyanlarla beraber

savaan Arnavut gruplar ve liderlerini ldrdler. Bundan sonra Kosovann tek hkimiKomnist Parti ynetimindeki Srbistan ve Yugoslavya oldu. Srplar, bu dnem iinde

Arnavutlarn, Srp ve Karadallara kar ok acmaszca davrandklarn, Arnavut

olmayan ok sayda insann ldrldn sylemektedirler.21Kosovay Srbistann

gney blm oluturmu olup, 1974 anayasaysyla bu topraklar zerk Kosova

blgesini haline gelmitir.

19Pavle Deletovi, a.g.y.20 Gazevi, Nikola, a.g.e., s.657.21Rua Petrovi.The Migration of Serbs and Montenegrins from Kosovo and Metohija, Belgrade: December

25, 1990, Ayrca bkz. http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/kosovo_migrations/index.html (31.03.2012)


20/154

10

1981 ylnda patlak veren olaylar sonraki yllarda greceimiz problemlerin temellerini

atmtr. Yugoslavyann ok partili sisteme geii, Srp milliyetiliinin

krklenmesine neden olmu, bylece Srbistan Komnist Birlii bakan Slobodan

Miloevisahneye kmtr. Kendisi Srbistan Anayasasnn deitirilmesini istemitir.

Bu istei her ne kadar federal anayasaya aykr olmusa da durdurulmamtr. Buna

karn Arnavutlar protestolara balamlardr. Bu protestolarn en byklerinden biri de

Trepa maden ocanda gerekletirilmitir.22Miloevi 28 ubat 1989 da Trepada

gerekletirilen protesto gsterisin kar Belgradda byk bir miting organize etmitir.

Bu mitinge 1.000.000 kii katlmtr. Mitingde federal yneticilerden isyan askerleri

glerle bastrmasn istemive bunu da elde etmitir. 23 Mart 1989 tarihinde yaplan

anayasa deiiklii ile Kosovann zerkliini ortadan kaldrmtr.

Artk Kosova Srbistann gney taraf (blgesi) olmutur. Akabinde 28 Haziran

1989da Kosovann i kesimlerinde Kosova Savann 600. yl dnmnde, savan

yapld yerde Miloevi bir konuma yapar ve Trklerden cn alndn syler.

(Altyz yl sonra, bugn, gene savalardayz, bu savalar silahl deildir, ancak biliniz

ki byle eyler de gz ard edilemez)23. Bylece Miloevibalayacak olan kaosun ilk

sinyallerini vermitir. Bunu takiben Arnavutlar 1994te Kosova Kurtulu Ordusunu

kurarak, gerila savan balatmlardr. 1997-1999 yllarnda Kosovann genelinde

atmalar ve i karklklar balamtr. Her iki tarafn temsilcileri Rambule

(Rambouillet Peace Conference) grmelerine katlmtr. Sonu kmaynca 24 Mart

1999 tarihinde NATO Yugoslavya harektn balatmtr. 1244 sayl BM kararyla

Kosova BM ynetimi altna girmi, bu durum 17 ubat 2008 ylna kadar srmtr. Ta

ki Kosoval Arnavutlarn geici ynetimden tek tarafl bamszln ilan edip, Kosova

Cumhuriyetini oluturmasna kadar.

1.1.7. Kosovann Genel Durumu ve Corafi Konumu1.1.7.1. Genel Durumu

Kosovann, konumu itibaryla stratejik bir nemde olduu bilinmektedir. Balkan

Yarmadasnn tam merkezinde bulunan Kosova, stratejik ve jeopolitik konumu ile Bat

devletlerinin ve NATOnun kontrolnde yer almas dolaysyla, zel bir neme sahiptir.

22Mamula, Branko,Sluaj Jugoslavija (2), Nadmetanje dva nacionalizma, Feljton, Vreme broj 489, 20. maj

2000, s.14.23 Miloeviin, Slobodan, Konumas, Kosova savann yapld yerde, Gazimestan (srp antnn nnde) 28

Haziran 1989. Beograd: Jedinstvo Novine, 29.06.2012, s. 1.


21/154

11

Eski komnist sistemin ve bloun olduu yerde, Balkanlarn tam merkezindeki bir

konuma sahip olmay kim istemez. Amerika Birleik Devletlerinin nderliindeki

gler, Kosova iin gerekenleri yapmaktadr. 17 ubat 2012de bamszlnn

drdnc yln doldurmuolan Kosovay dnyada 96 lke tanmtr.24

1244 sayl BM karar gerei Kosova 9 yllk UNMIK ynetimi altnda bulunmaktadr.

UNMIK ynetimi Kosovada ok eyi deitirmiti. nce Srplar Kosovadan ekilmek

zorunda kalm, ynetimi UNMIKe devretmitir. UNMIK ncelikle KFOR ile beraber

gvenlii salamakla grevliydi, daha sonra da demokratik toplumu ina etmeye

balam, polis tekilatn kurmutur. Devletin ynetilecei kanunlarn karlmasn

salayarak demokratik seimleri organize etmitir. Kosova halk da parlamentosunu

kurup, grevlerini, ileyiini, demokratik yasalarla ynetilmesini gerekletirerek

cumhurbakann, babakan ve her toplumdan kontejanla temsil edilecek olan

milletvekillerini belirledi.

Ama btn bunlarn sonuncusu olarak UNMIK yneticisinin onay olmadan hibir yasa

ve grme kabul edilmiyordu ve yrrle girmiyordu. Bunlarn stesinden

gelinebilmesi ve Kosova sorununun zlmesi iin UNMIK nezdinde Troyka

grmeleri balamtr. Srp ile Arnavut taraf Viyanada yz yze zm iin 2006ylnda grmelere balad. Bu grmelerden her hangi bir zm kmaynca, Marti

Ahtisari nihai zm iin bir rapor hazrlad. Raporda koullu olarak, Kosovaya n

izlemeli ekilde bamszlnn verilmesini ngrd, bu plan her iki taraf bakentlerine

sundu. Kosova taraf baz eksiklikleri olmasna ramen plan kabul etti, Srp hkmeti

ise bu plan reddetti. Bunun ardndan Kosoval yneticiler, Marti Ahtisar planna gre

Kosovann bamszln tek tarafli ilan etti. Kosovann bamszln tek tarafl ilan

etmesinden sonra, byk devletler bamszln tanmtr.

Avrupa Birliine ye devletlerin ou Kosovay tanmaya balamlardr. Bunun

istisnas kendi iinde etnik sorunlar olan devletlerden spanya gibi baz lkelerdir.

Plana gre bamsz devlette ilk yerel ve merkezi seimler bir yl arayla yapld. Hashim

Thai bakanlnda demokratik hkmet btn topluluklar iinde kapsayacak ekilde

kuruldu. Kosovada nfus ounluunu youn olarak %90 oranyla Arnavutlar

oluturmaktadr, ardndan Srp, Bonak, Trk ve Romanlar (Msrllar, Akallar ve

24 Drave koje su priznale Republiku Kosovo,Kosova Cumhuriyetini tanyan devletler, Kosova Cumhuriyeti,Dileri Bakanl, Resmi web sitesi, http://www.mfa-ks.net/?page=3,33 (07.01.2013).


22/154

12

Romlar) gelir.25Bu plana gre, resmi diller olarak, Kosovann genelinde Arnavuta ve

Srpa kullanlr, bunun dnda baz belediyelerde rnein Prizren, Draga, Mamua ve

pek gibi yerlerde Trke ve Bonaka dilleri, belediye dzeyinde, resmi dillerdir.

1.1.7.2. Corafi Konumu

Kosova, Balkan Yarmadasnn orta kesiminde Dou Avrupada bulunuyor.

Gneybatsnda Arnavutluk, kuzeybatsnda Karada, kuzey ve kuzeydousunda

Srbistan, gneydousunda Makedonya ile snrlara sahiptir.26 Kosova topraklarnn

corafi olarak Koordinatlar yledir: 42,6394 (423821.840K) kuzey enlemi ve

21,0961 (21545.960D) dou boylamdr. Kosovann yzlm 10,900 km2 olup,

rakm denizden 800 metreden balamakta ve yksek irtifa arazi ve morfolojisinesahiptir. Kosovann en dk ve en alak arazileri 297 metre olarak Beyaz Drimin

Arnavutluk snrn getii blgedir. Bylece Kosova topra en alak noktasndan

karak yukarya doru en yksek tepesine 2629 metrelik Kosovann gneydousunda

Makedon snrnda Vraca tepesine ular. Corafi adan bakldnda Kosova iki byk

corafi birime ayrlabilir: kuzeydousundaki Kosova ovas ile gneybatsndaki

Metohija(Dukagjini) ovas. Bu iki ova belirli iklim ve corafi koullar ile dikkat

ekmektedir. Bunlara karlk kk ovalar Drenica, Novo brdo, Kosovo polje,Moravenin dierlerine gre iklim zellikleri farkldr.

Yukardaki iki ova kaynaklar olan nehirleri iinde barndrr, biri Karadenize dieri ise

Adriyatik Denizine akmakta olup bunlar ayran orta byklkteki dalardr. Kosova

genelde dalarla evirli olup, ortasnda bahsettiimiz bu iki ova bulunmaktadr.

Makedonya snr boyunca ardalar yer alp, Arnavutluk ve Karada snlarnda

Arnavutluk Alpleri, Srbistan snrnda Kopaonik27dalarnn balangc ile evirilidir.

Kosovann maden konusunda da iyi durumunda olduu sylenebilir. Bunlarn bandaTrepa maden oca gelmektedir.28 Havza arazileri Kosova topraklarnn %35ini

olutururken, dalk arazileri ise %60n oluturup geni bir alan kaplamaktadr. Bu

25Arui, Muhamed, Kosova Mad., slam Ansiklopedisi, c.26, Ankara, s. 221.26Toi, Fatmir, Kosova ne Veshtrim Ensiklopedik, Akademia e Shkenca e Shqiperise Qendrar e enciklopedise,

Tirana: Botimet Toena, 1999, s. 5-7.27 Gashi, Musa, Some Facts About Kosovo, Skopje: Logosa, 1997, s. 8.28 Muhamed Arui, a.g.e., s. 221. Ayrca bkz. Musa Gashi, a.g.e., s, 9.


23/154

13

topraklar mevki ve zaman bakmndan her zaman ticari yollarn getii, birletii ve

kesitii yerlerdir.29

1.2. Gora1.2.1. Genel BilgilerAvrupa ve Balkanlarn en gen devleti olan Kosova Cumhuriyeti, alt blgeye, otuz

yedi belediyeye ayrlmaktadr. Bu belediyelerin iinde Draga Belediyesi de yer

almaktadr, Kosovann en gney blmn kapsayan DragaBelediyesi iki blgeden

olumaktadr: Opolje (Opoja)30ve Gora31. Bu blgeler uzun zamandr beraber olup ayn

kaderi paylamlardr: Dilleri, milliyeti farkl olmalarna ramen iyi geinmekte, her iki

taraf da dierinin dilini bilmektedirler.

Bunlarn birbirlerine byle davranmalar ise, Osmanl Devletinin uygulad Millet

sisteminden kaynaklanmaktayd, ayrca her iki millet de ayn dine mensuptu, ayn

kltr ve ahlak paylarlar. Kosovada etnik gerilimlerin olmad ve yaanmad tek

blge ve belediye burasdr. Bu belediyede yaayan her iki halk etnik olarak kark

deildir, blgelere gre etnik yapsn srdryorlar: yalnzca merkezinde, yani Draga

Belediyesinin bulunduu Dragata etnik olarak her iki halktan insanlar yaamaktadr,

son yllarda, zellikle 1999 ylndaki savan ardndan insanlar birbirine karmaya

balamtr. Arnavutlar Opolje blgesinden Dragan merkezine yerlemeye, arazi, ev

satn almaya ve ina etmeye balamlar ve bylece buras da multi etnik bir yerleim

yeri olmutur.

Draga yaklak 41,000 nfusa sahiptir; bunlarn %57.50sini oluturan Arnavutlar

Opolje blgesinde 19 kyde yaamakta, dil olarak da Arnavutay kullanmaktadrlar.

Nfusun %42,50sini oluturan Gorallar ise Gora blgesinde 19 kyde yaamaktadrlar,dil olarak Goranca (Gora dili) ve Bonakay kullanmaktadrlar. Yukardaki yzdeler

net olmamakla beraber btn halkn 1981 ylnda nfus saymna katld ve 1991

ylnda Arnavutlarn katlmad nfus verilerine gre hesaplanmtr. Oysa Kosova

bamszln ilan ettikten sonraki 2011 Nisan aynda yaplan ilk nfus saymnda

Draga Belediyesinde nfus saym sonular, resmi olmayan verilere gre, yle

gereklemitir; Draga Belediyesi 34.000 nfusa sahip olup, bunun %57sini

29 Aktepe, Munir, a.g.e., s. 216.30 Opoljeslav dillerinde ova anlamna gelir, (Opoja) ise Arnavut a dilinde, bu blge iin kullanlan addr.31 Gorayerel dilde ve slav dillerde da, dalk ve ormanlk blge anlamna gelir.


24/154

14

Arnavutlar ve %43n de Gorallar32 oluturmaktadr. Nfusunun daha fazla olduu

tahmin edilmektedir, nk saym esnasnda hem Gora hem de Opolje blgesindeki

insanlarn ou gurbette olduundan dolay saylmad, sayma sadece nfusun te ikisi

katlm, te biri ise katlmamtr. Katlmayanlarn genelde lke dnda olduklar ve

ounun Gorallardan olutuu belirtilmektedir. Belediyedeki grev dalm ve

ynetim anlay, ekonomik ve sosyal yatrmlar bu istatistik verilerine gre

gerekletirilmektedir.

Kosovann genelinde nfus azaltm olumaktadr, bu durum Dragave Gora blgesini

etkilemektedir, nfus azaltlmas ok belirgin olup yerleim yerlerinin ok seyrek

olduu saptanmaktadr, halkn ou darda ve gurbettedir. Draga Belediyesi eski

Yugoslavyann, imdiki Kosova Cumhuriyetindeki en fakir blgesidir. Ekonomik

olarak geliemedii iin, doal olarak buralarda isizlik %80lere kadar kmaktadr.33

Bu koullar ailelerin ve genlerin buralardan gitmesine neden olmaktadr. Eitimdeki

kalitesizlii, alt yapdaki yetersizlik izlemektedir. Gora blgesi Makedonya ve

Arnavutluk snrlar boyunca uzand iin de genelde gvenlik sorunlaryla

uramaktadr; bu blgede snr tesi hrszlklar ve yamalamalar mevcuttur ve byle

durumlar hayat daha da zorlatrmaktadr.

1.2.2. Corafi KonumuGora corafi konumu itibaryla lkenin snrlarnn birletii noktadan balayarak,

genelde dalk bir blgeyi oluturmaktadr. Kosovann en gney blgesini kapsayan

ar dalarnn iinde ve en yksek tepelerin eteklerinde, gney taraf bahsettiimiz ar

dalar srtlarnda ve tepelerin zerinden Makedonya snrn oluturmaktadr. Bu

snrn zerinde Kosovann ve blgenin en yksek tepelerinden, Gorann

gneydousunda bulunan 2629 metre rakmyla Vraca Da gelmektedir. Vracatepesinin eteklerinde Radika nehri kaynandan balayarak Makedonya34 snr boyu

uzanarak Gneye doru Makedonyann byk dalarndan olan Korab dann

tepesinin eteklerine uzanr. Buradan gneybatsna doru Arnavutluk snr boyunca,

32 Jenuzi, Salim, Draga Belediye Bakan, ayrca (2011 Nfus saym, belediye seim komisiyonu bakan),Belediye Meclis salonu, Draga Belediyesindeki ilk kesin olmayan Nufs saymnn sonular aklanmas,31.04.2011.

33Optinska Direktiva Dragaa za Internacionalnu Koordinaciju Koorporacije 2001-2013, UNDP, ART GOLDprojekat Kosovo and Dragash/, 13-14 Oktobar, 2010, s. 8.

34$ufta, Muharem, Avrupa Kltrnn Bonak (Goral) Genlerin Din ve Kimlik Alglar zerine Etkisi (atalya rnei ), Yksek lisans Tezi, Uludaniversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Felsefi ve Din Bilimleri,Din Psikoloji Bilim Dal, Bursa, 2010, s. 12.


25/154

15

Gali da ve Restelica nehrini takiben, Kuzey tarafndan Opolje blgesinden Plava

nehriyle birletii yerden kuzeybatya doru 2300 metre ykseklii ile Koritnik Da

bulunmaktadr. Kuzey taraf Opolje blgesi, onun ardnda Prizren ovas ve Cvilen da

gelmektedir.35 Opoja blgesinin kuzeydousunda Plajnik ky, Gora kylerinden

Radea ky nehri takiben batya doru ainovca (Shajne), Plava nehrinin takiben

Arnavut ky Brezne36bulunmaktadr.

Belirtildii gibi dalarla evirili olan blge snrlarn ve nehirlerin kesitii bir yerdedir.

Gorann kaplad alan 309,6 kmdir. Kosova Cumhuriyeti dnda ise Gora,

Arnavutluk ve Makedonyada bulunan topraklaryla toplam 385, 6 kmyi

kapsamaktadr. 37

Gorallar, corafi bakmdan Goray iki blgeye gre adlandrrlar:

Aa kyler: Dragamerkezinin civarnda ve Opolje blgesine yakn ve snrda olan

yerler: Rapa, aa ve yukar Krstec, Draga (Krakota), Ljubovita, Ljetane,

Kukaljane, Mlike, Vranita, Orua, Dikance, Baka, aa ve yukar Radea.

Yukar kyler: Restelica, Kruevo, Zlipotok, Globoica ve Brod.

Gora blgesi krsal ve ehirlemeyen bir blge olarak, kylerinin geneli dalk ve derekenarnda kurulmutur, kylerdeki evler bitiik ve iiedirler. Gora topraklarnn %65

70ini meralar oluturmaktadr. Balkanlarda ok sayda dalarn olduu bilinmekte olup

her dakendi tad zelikleriyle ne kmaktadr, bu balamda ar dalar da lml

dalk blgelerle ve tepelerle Balkanlarn en iyi meralarna sahiptir. Bu yzden bu

topraklarda yaayan Gorallar genelde hayvanclkla uramaktadr.

Bahsetiimiz topraklarda, yani Gorada ve onun dalk alanlarnda bir zamanlar

100.000 koyunun 30.000 srn ve 10.000 dier hayvanlarn otlatld bilinmektedir.

Bu bilgiler imdiki durumda geerli deildir, nk Yugoslavyada yaanan sorunlar ve

savalar bu insanlarn st ve st rnleri, et ve et rnleri pazarlarnn yok olmasna

sebep olmutur. Bundan dolay, Gorallar bu verimli sakin yerleri terk etmek zorunda

35 Maldenovi, Radivoje, Govor arplaninske upe Gora,SANU, Institut za Srpski Jezik, Srpski DaijalektolokiZbornik XIVII, Rasprava i Graa, Beogarad: $igoja tampa, 2001, s. 35.

36 %&, '(), *, , #: !+&"(, 1879, s.

93.37Meleqi, Hajriz, Opoja dhe Gora, (Komuna e Dragashit) Vesshtrim Gjeografik, Dragash, 1994, s. 17.

Ayrca bkz. Qafleshi, Muharem, Opoja dhe Gora nder shekuj,Prishtiana: CIP, 2011, s. 25.


26/154

16

kalmlardr. Yukarda vermi olduumuz verilerin imdilerde ise sadece %10u

bulunmaktadr.38

Balkanlarn ar dalar ve dolaysyla Gora blgesi, tarih boyunca nemli bir yeresahipti. Prizren Vilayetine giden Luma, Polug (Makedonyann Tetova (Kalkandelen)

ovasndan)dan gelen btn yollar Gora zerinde gemekteydi.

Bunun yannda Prizren ile Tetova arasndaki Gora zerinden geen yollar en kestirme,

gvenilir ve ak olma zelliine sahiptir. O dnemde haramiler ve hrszlar olduka

fazlayd, ancak buralardaki dalarn plak ve ormansz olmas bunlarn faaliyetini

imknszlatryor ve buralar gvenli blge haline getiriyor. Bu durumda Gora iin bir

benzetme yaplacaksa, apandis barsa gibi olduu sylenebilir; nk evresindebulunan, topraklarnn te biri kapal olup, bir tek kuzey blmne, Prizrene aktr.

Dragatan Prizrene gidi37 kmdir Gora dna kan yol ve Goray dnyaya balayan

tek yol budur.

Daragatan karak genelde btn Gora kylerini geerek Restelica zerinden

Makedonyaya giden bir yol mevcuttur. Bununla beraber bu yol Makedonyann

Yugoslavyadan ayrlmasyla snr kaplar konulup bu kaplarn kapanmasndan sonra

hi almamtr, Bu yol Gora iin ok byk neme sahiptir. Gorann buna ihtiyac

olmasna ramen bir trl almamaktadr. Gorann kuzeybat blmnde Arnavutluk

snrnda hi bir zaman kap olmad halde, son zamanlarda her iki lkenin

giriimleriyle o tarafta snr kaplar almaktadr. Kylerden merkeze giden yollar

mevcut olup, bunlar merkezden Prizrene gitmektedir baka yere zaten

gidememektedirler.

1.3. Gorallar1.3.1. Gorallarn Kimlii Haknda Ksa BilgiGorallarn menei ve hangi millete mensup olduklar sorusu belki en can alc

sorulardandr. Gorallarn milliyetini belirlemeye ya da sahiplenmeye kalkan ok

sayda devlet, millet ve gruplar kmtr. Daha da ileri giderek bu Balkan devletleri,

milletler ya da gruplar Gorallarn kendi millet yapsna ve rkna mensup olduu, ayn

soydan ve ayn ulustan geldiklerini sylemiler ve halen de sylemektedirler. Paylaa

38 Hoda, Bajram, Optna Draga, Tefti, Tarm, Turizm, Orman ve Krsal Geliim Mdr, 2012 yln tevikbavurularn sonular ve mevcd olan hayvanlarn saylar. (31.03.2012)


27/154

17

paylaa bitirilmeyen, sahiplenilmeye allan, bir trl istenilen dzeyde

sahiplenilemeyen halk, millet, ulus ya da etnik grup mudur bu Gorallar?

Bahsedildii gibi mi yoksa bunlarn tam tersi mi sz konusudur? Gora ve Gorallarslami dinine mensup olup, dil itibaryla, II. Dnya Savana kadar ou Trke bilip

konuurdu. u anda kullanlan dil ise Slav dillerinin Makedoncaya en yakndr:

Gorallarn konutuu kelimelerin kkeni daha ok Trke olup, ekleri Slav dillerinden

gelen karma bir dil szkonusudur. Kltr konusunda ise konuulacak, tartlacak bir

eyin olmadn grmekteyiz nk Gorallar atalarndan kalma Trk kltrn

sahiplenmilerdir. Gorallarn benimsedii Trk kltr daha sonra slamiyetle

kaynamtr.

Btn dnyada kresellemenin etkisiyle ve devletlerin halklar zerinde uygulad

politikalar sonucu kltrlerde nemli dnmler gerekleiyor. Gorallar zerinde de

bu durumun youn etkisi gzlemlenmektedir. Trk slam kltrn Gorallarda yok

etmek, Srp kltrn canlandrmak ve kurmak iin Srplar ok byk abalar

harcamtr. ncelikle kat kanunlarla, basklarla, eitim zerinde ve en son olarak

parayla yaptrmak istemilerdir. Gorallar sahiplenmeye alanlar, Gorallarn kimlii

konusunda birilerine gre etnik olarak Bulgar, dierlerine gre Makedon, ncleregre Srp39ya da Bogomil olduklarn sayanlar da vardr. Bunlarn dnda en fazla sze

sahibi olan, konumas gereken Trkiyedir. nk bu halk konusunda en gvenilir

kaynaklara sahip olan Osmanl arivleridir. Osmanl arivleri incelenmedikten sonra net

olarak hi birey ortaya kmayacaktr.

Herkes konuabilir, yazabilir ama delilleri yok edemez nk deliller ortadadr. Bizans,

Bulgar, Srp, Arnavut prenslikler ve Osmanl bu blge ve topraklarna hkimdiler. Ama

buralarda yaayan halk hep buralardayd ve dalardayd. Demek ki bu insanlarautohtni40olarak kalmtr. Yukarda saylan btn devletler gelip geti ama insanlar

hereylerini devam ettirerek aynen kaldlar. Srplar, Bulgarlar ve Makedonlarn iddia

ettii gibi bu insanlar hi bir zaman kendilerinden olmamtr. Bu halk Arnavut ve Trk

39 Maldenov, Radivoje, a.g.e., s. 35.40 Autohtni, kelimesi yerli halk anlamna gelmektedir.


28/154

18

kardeleriyle beraber yaayp etnik olarak saf kalmtr, Hristiyanlarala hi bir karm

gereklememitir41

Gorallar konusunda akademik olan veya bunun dnda aratrma, inceleme veyazmalar, genelde Osmanl dnemi sonrasn kapsayp, Gorallarn yalnz kald,

anavatanndan koparld, yeni hkmetlerin, kanunlarn ve farkl din, dil, kltr ve

adetleri olan insanlarn hkimiyeti altna girdikten sonra balamtr. Srp, Bulgar ve

Makedon yazarlar Osmanl dnemi ncesi Bulgar ve Srbistan Krall dnemindeki

Srp kilisesinin Hrisovulja42 kitap halindeki yazlarndan alnm baz verilerini

kullanarak, byle bir nyarg ve bak yaratmaya almlardr. Oysa bu kitaplarda

yazlan sadece yerleim yerlerinin isimleri ve tapulardr. Her devlet hkimiyet altnda

ald bir topra, o blgede yaayan halklar ve insanlar doal olarak kendi uygulad

sistemle kayt altna almakta ve ynetmektedir. Srp devletinin snrlarnn bu blgeleri

kapsamas, Srp Krall dneminde oralarda yaayan insanlarn ve halklarn Srp

olduklar anlamna gelmez.

Kitaplarda yazlanlar bir ekilde hakl karmak iin btn yazarlar ve aratrmaclar

ayn noktadan balayarak bir nceki yazy daha da geniletirerek yeni eklentiler

ekleyerek gerekleri saptrmaya ve rtbas etmeye almlardr, GorallarnMslmanlatrlmSrp, Bulgar, Makedon veya dier Ortodoks halklardan olduunu

iddia etmilerdir.

M..168 ylnda Pidna savayla Dardania (liriya) ve Makedon devletinin dmesiyle

Roma mparatorluu buralara hkim olmutur. Bu dneminde Gorada yerleik halk

olarak bulunanlar da Roma snrlar iinde idiler. Roma mparatorluu stratejik

yerlerinin korunmas ve bunlarn iinden geecek olan yollarn gvene alabilmek iin

byk aba gstermitir.43Stratejik yollarn getii yerlerden biri de Gora Blgesidir.Blgede bulunan bu halk hayvanclkla urap yar gebe hayat yaamaktayd44.

Roma mparatorluunun Hristiyanl 313 ylnda kabul etmesi ile Hristiyanl resmi

din konumuna getirmitir. Hristiyanla geene kadar Romallar pagan dinine mensuptu,

oysa Gora blgesinde yaayanlar o dnemde pagan dinine inanmyordu. Bylce Roma

41 Rifaj, Lulzim, Draga Belediye Meclis Bakan (Arnavut kkenli ), ile Gorallarn Kimlii konulu grme(26.05.2011), makam odasnda, saat, 14:00.

42 Hrisovulja, srp kilisesinin resmi olan tapu kitaplar,43Dokle, Nazif, Homeriki Oddek vo Kukes, Tirana,izdava. Vreme, 1999, s. 6.44Hoxha, Mehmet, Gora i Goranite Fiziki istoriski i etno kulturen osfrt, Tirana: Gevris, 2005, s. 86.


29/154

19

mperatorluunun kapsad topraklarda yaayanlar Hristiyanl kabul etmek

zorundayd. Neden bu Gorallar o zaman Hristiyanla gememilerdir? nk dier

halklar gibi pagan ve Hristiyanla yatkn deillerdi ve atalarndan getirdikleri dini de

terketmek istemiyorlard. Oysa bu halkn kendi kltrnn rn olarak kullandklar ve

kutladklar, ana yurtlarndan getirdikleri adetleri ve trelerini uygulamaya devam

etmilerdir. Sultan nevruz, Hdrellez ve nice adetlerini srdrmlerdir. Srp yazarlar

(,urevdan) Hdrellez gnnn, Hristiyan Ortodokslarn dini gn olarak, pagan

elementleri ve zellikleriyle birletirilen bir gn olarak Gorallar tarafnda

kutlanmasnn, farkl yorumlara ve sylentilerin domasna sebep olmutur,

(,urevdan) Hdrellezi, Gorallarn kutladklar en byk Ortodoks dini gn olarak

grmektedirler.

Oysa Gorallar bunu daha da ykselterek ilahi konumunu glendirmektedir ve bu

gnn sabahnda dallardan topladklar yeni alan ieklerle ykanmaktadrlar45. Gora

ar dalarnda bulunduu iin, klarn uzun, etin ve sert gemesi doaldr, byle

olunca hayvanclkla uraan bu halk Sultan Nevruzu baharn habercisi olarak

kutlarlar. Dier tarafta Sultan Nevruz Trklerin ata gnlerindendir. Belki sert ve etin

geen klarn iinde hayvanlarn yemlerinin bittii ya da bitmek zere olduu bir

dnemi gstermektedir.

te tamamen ktan kurtulduklar gn olarak 6 Mays Hdrellez gnn kutlarlar:

Yayla ve meralara kma zaman olduu iin insanlar hayvanlarn o gnn erken

saatlerinde yaylaya uurlamak iin kalkp doaya giderlerdi. Bylece atalarnn

kutladklar gn kutluyorlard. Bu gn Srplarn iddia ettii gibi Srp ya da

Hristiyanlarn aziz ve kutsal gn olduu iin kutlamyorlard. Btn Trk kavimlerinde

bu gnn kutlama ekli ve sebebi ne ise Gorallar iin de ayns geerli olup halen

kullanmaktadr. Hdrellez gnnde yar gebe hayat yaayan insanlar, bu gnde btn

kbaktklar hayvanlarn dar kartarak sergilemeye alyorlar. Ayrca o gnden

itibaren klk yemlerin yetimesi iin tarlalara, ekilip biilecek yerlere hayvanlarla

girilmesi yasaklanrd.

45 Antonijevi, Dragoslav, Etniki Identitet Goranaca, GOS 2, Beograd. SANU, 1995, s. 84.


30/154

20

1.3.2. Gorallarn Prizren Ligi, Balkan Savalarndaki Konumu ve Byk GOsmanl mparatorluunda karklklarn olduu, isyanlarn boy gstermeye ve

oalmaya balad dnemde, skntlar daha da fazla artmtr. Bu dnemlerde zatenMslmanlarn az bulunduu ya da bulunmad Osmanl topraklarnda kan isyanlar,

bamszlk ve zerklik hareketlerinin benzeri harekt ve rgtlemelerin Mslman

halklarn yaad yerlerde de ortaya kmtr. Bunlardan bir tanesi de 1878 ylnda

Prizren Vilayetinde ve Kosovann genelinde toparlanan mer Prizreni nderliindeki

alimler ve ileri gelenlerden oluan harekttir ki, ismi Prizren Ligidir.46

Prizren Liginin Osmanl mparatorluunun sancl dneminde hareketlenmesine ve bu

dnemde ortaya kmasna neden olabilecek olaylar ksaca unlardr: Arnavutlarn dolaylardan etkilenmesi, Osmanl ile Avrupa devletleri arasnda yaplan antlamalar,

snrlarn belli olmasyla Srp devletinin Arnavutlara yaknlamas, Balkan devletlerinin

bamszlk hareketleri, Arnavut milliyetiliinin kmasnda ve krklenmesinde rol

oynayan olaylardr. Bu lig Arnavutlarn milli hareketlerinden olup, bunu Trklere kar

bakaldr olarak grmektedirler47. Bu gre sadece Arnavutlar katlmamaktadr,

Srplar da ayn gr paylamaktadr48.

Srplarn, Kosova sancann snrlarna kadar topraklar elde etmelerine neden olan

San Stefan Konferans (Ayastefanos Antlamasi)49 ile Kosovann kuzey kesimlerinde

izilen yeni snrlar Arnavutlar byk skntlar iinde brakmtr. Ayastefanos

antlamas Berlin Kogresini hazrlam ve hzlandrmtr. Berlin Kongresi nceden

planlanm olan stratejilerin hayata geirilmesine neden olmutur; bu kongre yeni

kurulan devletlerin konumunu, Osmanl mparatorluuna kar sergileyecekleri tutumu,

az ok belirlemiti.

Buradan yola karak Prizren Ligini kurmaya alan Arnavut aydnlar, dndler ki,

eer Osmanllara kar olursak belki bizler de halkmzn gelecei iin Berlin

Kongresinde yer alrz, faaliyetlerimiz de Avrupallarn gzne girer, Berlin

46 Hadivasiljevi, Jovan, Arbanaska liga,Beograd, 1909, s. 12.Ayrca bkz. Kosova, Monumentet historiko-kulturore t Lidhjes Shqiptare t Prizrenit, Historical andCultural Monuments of the Albanian League of Prizren, Prishtin, 2004, s. 7.

47 Nushi,Pajazit, Referat i mbajtur n Akademin Solemne kushtuar 122 vjetorit t LSHP-s m 09.06.2000,Prizren, s. 3.

48Jovan Hadivasiljevi, a.g.e., s. 12-39.49 Ayastefanos Antlamas, 93 Harbi (1877-1878 Osmanl-Rus Sava) 3 Mart 1878 tarihinde imzalanan bar

antlamasdr. 1. Maddeye gre, Srbistan, Karada ve Romanya tam bamszlk kazanacak ve snrlargeniletilecek. San Stefanski mir (Ayastefanos Antlamas ) konulu, Vremeplov programinda, 03.Mar.2012,01:57, Izvor: Radio Televizija Vojvodine.


31/154

21

Kongresine davet ediliriz. Doal olarak da Berlin Kongresinden gn nce 10

Haziran 1878de Prizren Ligi kuruldu50. Son zamanlar Balkanlarda Osmanl

mparatorluuna kar olan hareketler ya bamszlkla ya da zerklik ile bitiyordu. Bu

durum Kosovada birlikte yaayan Arnavutlar, Trkleri, Gorallar ve dier

Mslmanlar korkutmutur. Osmanllardan bamszln kazanan gayrimslim

halklarn Mslman halklara kar gelitirdikleri politikalar grdkten ve durumun

farkna vardktan sonra, Mslman bir halk olarak onlara da benzer muameleler

yaplacak korkusuyla Gorallar da Prizren Liginin iinde yer almaya karar vermilerdir.

Hem Kosovann gvenlii hem de Prizren vilayetinin korunmas iin btn

Arnavutlarn tek bir vilayet altnda toparlanmas ile zerklik verilmesi taleplerinde,

Goradan Prizren Ligine katlanlar da Arnavutlarla beraber hareket etmilerdir.51

Prizren Ligine katlan Gorallar, Ligin isteklerinin uzun vadede kendilerine kar

dneceini hi dnmemilerdi. nk Arnavut milliyetilii daha sonra Gorallar

dlayarak, kendilerine kar farkl bir bakas ve uygulamalar gelitirecektir.

Gorallar bu dnemde Osmanl mparatorluunun bir paras olarak hi bir sorunla ve

problemle karlamam, dier halklarla beraber yaayp onlarn bir paras, halkas

olarak kendilerini grmler. Prizren ve Tetova (Kalkandelen) vilayetleri arasndakiGora blgesi kpr vaziyetini grmekteydi.52

te yandan kark olan durumun 93 Harbi sonras Gorallar iin daha da belirsiz hale

geldii aktr. Vatanda olduklar devletin iindeki sorunlar ve Berlin Kongresinin

sonular, Balkan devletlerinin snrlarnn izilmesi, Osmanl mparatorluunun

Kosovadan ekilmesinin zorunlu hale gelmesi, Gorallar iin zorluklarn kanlmaz

olduu bir dnemdir. I. Balkan Savann ardndan II. Balkan Savann balamas

durumlar iyice kmaza sokmutur.

I. Balkan Savann zeminini yukarda saydmz antlamalar ve kongreler

hazrlamtr. Balkan devletleri elde ettikleri bamszlklarn yeterli grmeyerek,

Balkanlardaki karklara, kkrtc, saldrc unsurlarn kullanarak devam etmiler,

50 -. .. /, *. -. '), 0. !. '", , 1, 2, 1967. s. 104-116.

51 Kosova, Parim, Gora dhe Veshja Tradicionale, e saj gjate shekkullit XX , Prishtina: Litografija Gjakove,

2007. s. 26.52 Batakovi, Duan, Kosovo i Metohija u srpsko-arbanaskim odnosima (Kosovo-Metohija in Serbo-

Albanian Relations), Pristina: Jedinstvo, 1991, s. 21.


32/154

22

huzurun yaand Osmanl mparatorluunun ekilmesinin ardndan da savunmasz

Mslman halklara kar bu saldrganlklarn srdrmlerdir.

Osmanl mparatorluu Prizren Ligine kar yapmolduu harektla olaylar bastrmve liderlerini srgne gndererek bir dnem iin sorunu halletmigibiydi.53Daha sonra

Arnavut fikrini yeniden canlandrmak iin zemini hazrlayacak olan durum ise,

Osmanl mparatorluundaki ynetim deiiklii olmutur; Jn Trklerin Osmanl

hkmetinin bana gemesiyle, verilen szlerin yerine getirilmedii, hatta Berlin

Kongresinde snrlar belli olan Balkan devletlerinin daha fazla toprak koparmak iin,

Osmanl mparatorluu snrlar iinde kalan halklar kurtarmak amac gttklerini

beyan ederek onlar rgtlemeye yardmc olmulardr. Arnavutluun da bu paydan

nasibini almak, Osmanl otoritesini zayflatmak iin harekete gemesi, daha sonra

Arnavutlukun bamszlyla sonulanacaktr54.

te yandan Mslman olmayan Balkan halklar snrlarn dnda kalan halklar iin de

byk aba gstermilerdir. Osmanl snrlar iinde kalanlar kurtarmak iin Balkan

devletleri kendi aralarnda Osmanlya kar ittifaklar oluturup, Rusyann

kkrtmalaryla Osmanl mparatorluuna saldrp, Osmanlnn Avrupadaki son

topraklarn da kaybetmesine ve snrlarn deimesine neden olmulardr. Gorallarnskntlarnn ve sanclarnn balama ve krlma noktas olarak da bu Balkan Savalarn

gsterebiliriz.

Refah iinde yaayan Gora halk, Berlin Kongresinin sonularna katlanmtr. Bir asr

sonra da, katlanmaya mahkm olduu zorluklarla varln srdrmeye devam

etmitir.55 ar dalarnda oluturulmas planlanan yeni snrlar, bu corafi blgede

Gorallar iin belki sonun balangc olarak grlebilir. Srbistan, eline bir ans olarak

geen bu durumu iyi deerlendirerek karmak istememitir. Osmanl

53 Myzyri, Hysni, Kreu VIII: Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881), Historia e popullit shqiptar: prshkollat e mesme, Libri Shkollor: Prishtin, 2002. s. 149-172.

54 Historia e Popullit Shqiptar II (Istorija albanskog naroda II), Pritina, 1968, s. 352. / 28 Kasm 1912, 28Kasm 1912, Arnavutluun bamszl, Arnavutluk dndaki olan Arnavutlarn ulusal bayrak gn olarakkutlanmaktr.

55Alija, Dogovi, Onomastika Gore, Pritina,1996, s. 3.Ayrca bkz. Alija, Dogovi, Bonjaci Kosova i njihov govor, Autohtna Gora,Sandak Nacionalna Revija za

Politiku i Kulturu, Br. 156. Sandak: Meihat Islamske Zajednice, 1.septembar.2011. s. 46.Ayrca bkz. Gorann igali ve Restelicadaki katliam konulu grmesi, dnemin ocuk tanklar, Samidin Baljeve Arif Boza, (22.10.2011), saat 15:35.


33/154

23

mparatorluundaki Gorallar, devlet kurumlarnda vazifeli, devletine bal olan Gora

halkn cezalandrmak ve almak zere hedef olarak semitir56.

Gora Blgesi konumu itibaryla stratejik bir yerde olmasndan tr, blgede hkimyetkurmak isteyen btn gler tarafndan igal edilmek istendi. ncelikle Osmanl

mparatorluu 1912 senesinde Arnavutlar zerindeki askeri, siyasi ve dini etkisini

glendirmek iin bu blgeyi kpr olarak kullanm. Srplar, Bulgarlar ve Arnavutlar

bu stratejik blgeyi fark ederek buray sahiplenmeye almtr.57 Srplar belki dier

halklardan daha hzl davranarak bu blgeye sahip olmular. Srplar Kosovay

fethetmek hatta daha da ileriye gitmek iin, Arnavutluk ve Makedonyay igal etmek

zere, Srp milliyetisi Boidar Jankovii58* grevlendirilmitir. Askeri akademiyi

bitirip general olmu, Srp-Trk Savanda59ve Srp-Bulgar60Savanda yer alm, bir

dnem de Milli Savunma Bakan olmutur, Jankovi ayn zamanda, Kosovay

fethetmek ve ar dalarnda bulunan Arnavut etelerini yok etmek iin

grevlendirilmitir.

Bylece Kosova ve Gora blgesi tarih iinde daha nce hi karlamam olduklar

uygulamalara ve katliamlara tank olmulardr.61 Bu katliamlar Gora tarihinin en zor

dnemini oluturmaktadr. nsanlar 1912 yaznda planlanan saldrlar pek bilmediihatta Gorann gney blgesine Kosovann dier blgelerinden ekilen ve alt aydr

yerleen Osmanl askerinin durumuna anlam veremeden, askerlere her tr lojistik

56 Bandovi, Safet, Iseljavanje muslimanskog stanovnitva iz Srbije i CG tokom XIX stoljea, Sarajevo: El-Kilime, 1998, s. 6 -7.

57 Safet Bandovi, Migracioni pokreti na Balkanu (1877-1879), Simpozijum Seoski dani SretenaVukosavljevia, XVIII, Prijepolje 1998, s. 199-223.Ayrca bkz. Avdi A., Opti pogled na migraciona kretanja muslimanskog stanovnitva na Balkanu odkraja XIX veka do zakljuenja jugoslovensko-turske konvencije (11. jula 1938. godine), Novopazarski

zbornik, br. 9, Novi Pazar 1985, s. 148-149.Ayrca bkz. Rizaj, S. Struktura stanovnitva Kosovskog vilajeta, 100-101; H.Ayrca bkz. Kalei, O strukturi stanovnitva Kosovskog vilajeta u drugoj polovini XIX veka (u daljemtekstu: O strukturi stanovnitva Kosovskog vilajeta). Obeleja, god. VI, br. 3, Pritina 1976, s. 114-115

58 * Bozidar Jankovi, 7 Aralk 1849da, Belgrad domu, 7 Temmuz 1920de lm, Srp-Trk savalarna, Srp-Bulgar Sava, Balkan ve I. Dnya Sava'na katlan bir Srp subay, daha sonra Generaliydi. Askeri Akademi vegenel hazrlk mezunu. 1902 ylnda Srbistan Askeri Bakan oldu. Milli Savunma bakanyd, Makedonyaigallerinde etnik partizanlara katld. Balkan Savalarnda nc Ordu Komutanl, Kosova ve Arnavutlukigallerini yrtm, byk katliamlar yapmtr. Bak. Archbishop of Skopje Lazzaro Miediann vatikanamektubu,http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1913_6.html , (07.05.2012)

59 Stanojevi, Stanoje, Srpsko-turski rat 1912 godine.Beograd: Kona, 1928. s. 35.60 Srpsko Bugarski rat 1913, Knjizarnica i papirnica Mihajla Milanovica, Sarajevo 1925, s. 70.

Ayrca bkz. Tomi:Jaa, Rat u Maedoniji i Bugarskoj, Srpsko-turski rat 1876.s. 98.61Archbishop Lazr Mjedann mektubu, Report on the Serb Invasion of Kosova and Macedonia; [In: Archivio

della Sacra Congregazione di Propaganda Fide, Rome, APF, Nuova Serie, Rub. 109, Vienna 1913, s. 176-182.Translated from the Italian by Robert Elsie.]; ayrca baknz http://www.albanianhistory.net /texts20_1/AH1913_6.html,( 09.02.2012).


34/154

24

yardm sunmaktayd.62 Balkanlarda sonbahar geldiinde ise, Gora halk tehdit ve

katliamlarla kendi insanlarndan ve kendi askerlerinden koparld. Bylelikle Gorallar

Srp askerleri tarafndan ldrlerek bask altna alnd.

Jankoviin emriyle Goraya ayak basan Srp askerler, cezalandrma harektlarna

giriti, genelde Gora kylerinde ileri gelenlerden birer ikier kiiyi katlettiler. En byk

katliamn Gorann gney blgesindeki en byk yerleim yeri olan Restelica kynde

gerekletirdi. Dier kylerde uygulanan yntemin aynsn burada da uyguladlar; her

byk aileden, en ileri gelenleri ve okumuolan genleri toplayp kyn yaknlarnda

kuruna dizdiler, tanklarn ifadelerine gre ldrrken de en sonunda klcmza

gelmitiniz, grn ki bizler pis Trklerden nasl alrz63diye bardlar.

Bu katliam Gorallar ok sarsmtr. Gora halk korku ve panik iinde, Srp igalinden

nasl kurtuluruz?diye kara kara dnmeye ve kyollar aramaya balamtr. Halk

iinde verilen en ac ve zor karar : Ana vatana, stanbula ve Anadoluya g etmektir.

Bizler artk buralarda Srp izmesi ve zlm altnda yaamayz64 derler. Gorann

igali sonbaharda gerekletii iin, halk kmazda kalmtr. ar dalarnn corafi

konumu halka herhangi bir k yolunu veremiyordu. Ayrca sert ve etin k, halk

ekonomik olarak da zor durumda brakmt. lkbahar drt gzle beklemiolan Gorainsanlar Osmanl askerlerinin ekilirken kullandklar yollar takip ederek, nce bat

Makedonyaya, sonra skpe,65 daha sonra da skpten uzun yollar, zor ve ar

koullarda Anadoluya giden en byk glerden birini gerekletirmilerdir.66

En son 1911 ylnda yaplan sayma gre Gora blgesinde 20.000 kii yaamaktayd.

1912 ylndaki olaylardan sonra ve g ile Gora insann paralama planna

balanmtr.67 nce klasik Srp plan yrrle konularak, Gorallar zerinde

asimilasyona balamadan, korku, bask ve srgn harekt ar dalarnda kol gezmeyebalamtr. Yava yava gn gereklemesi planlanan uygulamalarn balam

62drizi, Sadik, Gora Jedan Pogled Unazad, ikinci uluslararas Balkan trkolojisi sempoziyomu bildirileri, 03-06.IX.2002 Mostar, yayn. BAL-TAM, Prizren, 2007, s. 250.

63 Muhi, Ferid, Kiro i Metodija, skp niversitesi, felsefe ana bilim dal bakan, 28.02.2011, yl, saat 14:15,makam odasnda, Gora ve Balkan savalar, konulu grmesi.

64Muhi, Ferid, Austrijske Glave, http://www.diwanmag.com.ba/arhiva/diwan17_18/sadrzaj/sadrzaj26.html,(28.02.2011)

65 Bandovi, Safet, Iseljavanje Muslimanaiz Sandaka, Sarajevo: Muslimanska Biblioteka Kljuanin, 1991. s.115.

66 Ekmei, M., Internacionalni i interkontinentalni migracioni pokreti iz jugoslovenskih zemalja od krajaXVIII vijeka do 1941, Godinjak Drutva istoriara Bosne i Hercegovine, XX, 1972-1973, Sarajevo 1974, s.

126-127.67 Bogdani, Ramazan, Sharri, Reviste informativo-kulturore, artistike e shkencore opojan, Nr.64-65. Dhjetor-

Janar, 211-2012, s. 57.


35/154

25

olduunu gstermitir. Stratejiyi ve plan kurarken Srplar bir konuyu hesaba katmad:

G olaynn biraz duraklayacan zannettiler. Bulgarlar da kendi stratejisine ynelmek

isteyen ikinci devlet olarak ortaya knca planlar kart.

Bulgaristan, I. Balkan Savanda Srplarla beraber Osmanl mparatorluuna kar

beraberce yrttkleri mcadeleden yararlanarak Gora blgesine kadar ilerlemi,

Goraya geldiklerinde karlarnda az da olsa farkl kltre, dine ve milliyete sahip

insanlar bulmulardr. Bunlar propaganda olarak hemen dile sarlp, dilin yaknln

kullanarak Gora halknn Bulgar olduunu ispatlamaya68 almlardr. Tam tersine

Gorallar bu dnemde byk basklardan (Srp, Bulgar) ve tehlikelerden korunma

mcadelesine balam, Osmanl mparatorluuyla i ie, bire bir ayn safta yer almlar,

Osmanl mparatorluunu korumak iin elinden gelen destei verip askerlerle beraber

Srp ve Bulgarlara kar savamlardr. Ne yazk ki Osmanl mparatorluu burdan

ekilmek zorunda brakldktan sonra, bu halk korkmu olduu tehlikelerin tam

ortasnda bir bana kalmtr.

Srplar Bulgarlarn ar dalarnda ve Makedonyada bulunmalarn hi istemedi, nk

Bulgarlar Srplarn planlarn etkisiz hale getirmitir. Daha nce Srplarla Bulgarlar

Trkleri Balkanlardan atmak iin mttefiktiler, Balkanlarda Osmanllardan eldenettikleri topraklar da Londra69Antlamasyla paylamlardr. Her iki taraf bulunduklar

topraklardan memnun deildi. Bundan dolay daha fazla toprak elde etmek iin II.

Balkan Savann balamasna neden olmulardr.70 Bulgarlarn yenilmesiyle Srplar

Balkan topraklarnn byk ounluuna sahip olup blgenin en gl devleti

konumuna gelmitir. Balkanlarn byk blmnde hkim olmuolan Srplar, zellikle

Makedonya ve Kosova topraklar zerinde yoluna devam etmek iin yeniden Gora

blgesinde younlap faaliyetlerine balamtr.

Osmanl mparatorluunda byk neme sahip olan dier bir blge Bosna olmutur.

Bosnann etnik yaps, jeopolitik ve stratejik konumu ile sadece Srplar ilgilenmiyordu,

ayn zamanda Avusturya-Macaristan krall da Bosnay kendi topraklarna katmak ve

ynetmek iin Osmanl mparatorluuyla byk savalar yapmtr. Bosna

68 vanov, Jordan, Bulgarite v Makedonja, izdirvanija i dokumenti, za nihnoto poteklo ezik i narodnost, Sofija:Dravna Peatnica, 1915, s. LVI.

69 Bogdanovi, Dimitrije, Knjiga o Kosovu, Osloboenje Kosova i balkansi rat 1912-1913., Beograd: SrpskaAkademija Nauka i Umetnosti, Posebna Izdanja knjiga DLXVI, Predsednitvo Knjiga 2, 1986, s. 43.

70 Tomi, Jaa, a.g.e., s. 98.


36/154

26

topraklarndan Osmanl mparatorluu ekilirken, blgeye Avusturya-Macaristan

Krall hkmetmeye balamtr.

Hemen sonra da Avusturya-Macaristan Krall ayrmclk uygulamaya, Bonak veMslman halk zerinde bask kurmaya balayarak I. Dnya Savann kmasnn

artlarn hazrlamtr.71 Avusturya-Macaristan Krallnn Bosna zerinde hkim

olmas Mslman Bosnallar zor durumda brakm, Bonaklar bunu hazmedemeyip

g balatmlardr. Gorallarn durumu da bundan farkl deildi. Avusturya-Macaristan

Krallnn uzak olmas yznden Osmanl mparatorluunu burada daha hkim ve

gl olarak grmekteydiler. nk daha nce Gora blgesine yakn hatta Gorann da

bal olduu Prizren vilayetinde kan Arnavut harekt, Prizren Ligi olarak bilinen

isyan bastrarak, Gorallar ve dier Mslman halklarda72 gven yaratmlard.

Srplarn veya Avusturya-Macaristan Krallnn buraya kadar gelmesinin imknsz

olduunu dnerek Osmanl mparatorluuna tam gvenmi, desteinin ve

korumasnn eksilmeyeceine inanmlardr.

Balkanlardaki ekimeler ve Balkan Savalar sonras, bir devletten, dinden, milletten

ve halktan insanlar farkl devlet ve hkmetlere braklm olup, yeni topluluk

isimlerine tabi tutulmulardr. rnek olarak u ekilde bir tablo kmaktadr: TrklerGorallar, Torbeler, Pomaklar, Bonaklar ve Arnavutlar Balkan halklar olarak yeni

kurulan Balkan devletleri iinde yer almlardr. Bu devletler Mslman halklar aznlk

gruplar olarak grm, asimile ve yok edilmesi gereken halklar olarak

hedeflemilerdir73.

I. Dnya Savan, Balkan Savalar ve Balkanlardaki ekimeler hazrlamtr.

Planlanm harekt ve basklar Osmanlnn ekilmesiyle Gora blgesinde I. Dnya

Savana kadar srmtr. nce Srp, sonra Bulgar igali Gora halkn perian etti;insanlar ya ldrld ya da ge zorland. En tehlikelisi de bu insanlar zerinde

bahsettiimiz asimilasyon politikalarnn youn olarak uygulanarak dini deerlerinden

uzaklatrlmaya allmas olmutur: Sizler Osmanllar tarafndan

Mslmanlatrlm, Trkletirilmisiniz, aslnz olan Srp dinine geri dnmenizi

71 Arnold, Hodder, Evans, David. Obrazuj se, Prvi svjetski rat, 2004, s. 188.72Fetnat, Husnu, XVIII.-XIX. Yzyllarda Prizren: siyasi ve sosyo-ekonomik tarihi, Yksek lisans tezi, stanbul,

2007, s. 146.73 Cesur, Hafize, Hatratlar nda Trk kamuoyunda Balkan Savalar (1912-1913), Yksek lisans Tezi,

Bolu, 2009, s. 65-66.


37/154

27

isteriz. Gereken btn hazrlklar yaptk, artk sizleri bask altnda tutacak olan

Osmanl yok74diye kar propagandaya balamlardr.

Durumun farknda olmayan ve yeterli bilinci sahip olmayan Gora halk, hereye ramenSrplar hep dman olarak grm, ona gre davranmtr. Gorallar kendilerini

Osmanl mparatorluunun bir paras, Kuman ve Peenek Trk, Mslman olarak

grmlerdir.75 Balkan Savalar srasnda Gorallar, Srp ve Bulgar zulmnden

kurtulmaya alrken, baka bir belayla da uramak zorundaydlar. ar dalarnda

yerlemi Arnavut etelerinin oalmasyla, Gora blgesindeki yerleimlerde yaayan

halklar yamalama, ldrme ve hrszlk olaylarndan korumaya da mecbur

kalmlardr. Bunlar yetmezmigibi eteler Goral insanlara ve yerleim yerlerine bask

ve tehditleri uygular konuma gelmiler. Gorallarn bu topraklardan gitmesini isteyerek

bir ekilde Srplarn planlarna hizmet eder gibi davrandlar. Bu durum Srplarn

ekmeine yasrmekteydi.76Arnavut eteleri, Osmanllar gittikten sonra Srplarn da

buralarda fazla kalmayacaklarn, burada Arnavut devletinin kurulacan ve bylece

Arnavut milleti dnda hibir millet veya topluluun burada kalmayacan

dnmekteydiler.

1912 senesinde Boidar Jankovinderliindeki Srp askerlerinin Kosovaya giriindenGora blgesine gelene kadar olan dnemde Osmanl askerleri geri ekilme ilemlerini

srdrrken Gora blgesinde yerleip ilkbahar ve yaz buralarda geirdiler. Osmanl

askerleri Gora halknn salad lojistik ve stratejik destekle buradan savunmalarn

yapmlardr77. Goray da brakmak zorunda kalan Osmanl askerleri Makedonyaya,

Debre* zerinde skbe ekilirken Arnavut eteleri Osmanl askerlerini pusuya

drp ok sayda askerin lmne neden olmu, bu olay da milliyetilii besleyen bir

direnigibi gstererek, Arnavut ulusunun byk zaferleri arasna sokmay baarmve

ulusal mit haline getirmilerdir. Bu olaylar sonucu nlenen Hajradin Paa78 arksn

yapmlardr.

74 Hrabak, Bogomilj, Arbanaki Upadi i pobune na Kosovu i u Makedoniji od kraja 1912. Do kraja 1915 god.Vranje, 1988, s. 11.

75 Samidin Balje, a.g.g., Restelica 1912 de katliam srasnda srp komutann szleri,.76 Antonijevi, Dragoslav, Radovanovi, Milovan, Govor arplaninske upe Gora, Opolje i Sredska SANU,

Geogravski Institut Jovan Cvijic posebno izdanje Knjiga 40/II, Beograd:Vetar, Panevo, 1995, s. 25.77 Alibai, Ahmet, Muslman Jugostone Evrope, objavljen Atlas islamskoga svijeta. Sarajevo, Udruenje

ilmijje IZ u BiH, 2004, s. 572-585.

* Debre, Makedonya'nn batsnda, Arnavutluk snrnda bulunan bir belediye merkezidir.78 Hajradin Paa, Osmanl paalarndan olup 1844 ylnda Makedonyadaki Arnavut isyanlarn bastran kiidir.

Kurulan pusuda Hayradin paa ldrlr.


38/154

28

1912 senesinde gerekletirilen katliamlar ve yaanan gler sonucu, Gora halknn

yars Anadoluya g etmitir. I. ve II. Balkan Savalar ertesinde snan dnyada,

byk felaketin balad I. Dnya Sava da Gora ve halkn olumsuz etkilemitir.

Tkenmi, yalnz braklmya da yalnz kalmGora halkna ynelik zulm halkalarna

bir yenisi daha eklenmitir. I. Dnya Savann btn Balkanlara yaylmasyla sava

Goray da kapsamtr ve bu sefer Gora halknn banda talyan ve Avusturya askerleri

bulunmutur.79talyan ve Avusturya igalleri uzun olmayp dier igallere kyasla daha

hafif olmutur. Bunun byle olmasnn nedenlerinden biri Arnavut halknn talyanlara

yaknlk gstermesidir. Arnavutlar talyanlar kurtarclar olarak gryorlard nk

Srplardan bamszlklarn kazanmalarna yardmc olabileceklerini varsayarak onlara

balanmaktaydlar.80Gora halk, I. Dnya Sava esnasnda, Avusturya igali altnda,gc yettii kadar rgtlenmi, Avusturya askerlerine kar gerilla taktii uygulayarak

byk askeri kayplara sebebiyet vermitir. Avusturya askerlerine yaplmolan byk

zayiat ar dalarnda gerekletirilmi81olup askerlerin bu blgeden uzaklatrlmasna

n ayak olarak tarihe gemitir.

Osmanl mparatorluu Balkan Savalarnda kaybettii topraklar yeniden kazanmak ve

geri almak iin Almanya ile ittifak kurarak I. Dnya Savana girmitir.82Osmanlnn I.

Dnya Savana girmesi zellikle Balkan devletlerine kar olan ittifakn iinde olmas

Gorallarda byk mit ve sevin yaratmtr. Osmanl ordusunu yeniden topraklarnda

grme arzusu ve beklentileri, Gora halknn g bir dnem iin durdurmasna vesile

olmutur; Her ne kadar Gora halknn tamam g etme karar aldysa da bunun bir iki

yl iinde gereklemesi mmkn deildi, nk insanlarda yol iin yeterince para

yoktu. Ayrca Anadoluya varana kadar bin trl zorlukla karlayor ve snrlardan

gemek zorunda kalyorlard. Anadoluya giderken gemek zorunda olduklar yerlerde

fazla etki ve dikkat ekmemek iin aile aile srasyla gitme karar83alnmtr.

I. Dnya Savann bitmesiyle, Bulgar etkisi, basks ve korkusu kalkmsaylr, buna

benzer bir durum da talyan ve Avusturya igalinin bitirilmi olmasyd. Ama Gora

79 ,orevi, Dejan, Izlazak Srbije na Jadransko more i konferencija ambasadora u Londonu 1912,Beograd,1956, s. 84-85.

80 Historia e Popullit Shqiptar II, a.g.e., s. 352.81Ferid MuhiAustrijske Glave, a.g.s..82 Jelavich, Barbara, History of the Balkans, Eighteenth and Nineteenth Centuries, See Balkan Christians

under Ottoman Rule, Cambridge University Press, 1983, s. 39-126.

Ayrca bkz. Oral Sander, Siyasi Tarih, mge Kitabevi Yaynlar, Haziran 1998, s. 316.83 drizi, Sadik, Gora-Muhadirluk Kao Sudbina, Alem, Nezasvisni Magazin na bosanskome jeziku, br.161,

godina VII, 24.Jun 2006, Sprint-Prizren, s. 16.


39/154

29

halknn bekledii Osmanl mparatorluu dnemedi. Bu sefer devletini tahkim ederek

gcn artrm ve Kosova topraklarnn da sahibi olarak Srbistann yava yava

buraya yerletiini ve kimseden rahatszlk duymadan plann ve devletinin hkimiyetini

kurduunu gryoruz84. Bir ka sene nce giden Osmanl askerlerinin geri dnn

beklerken, bu vahim durumun ortaya kmas ve Osmanlnn geri gelmesinin imknsz

olduunun anlalmas hayal krkl yaratmtr. Bundan sonra, durdurulan gn

yeniden balatlmas planlanrken, Gora halkna Anadolu devletinden haber ulamtr;

Osmanl mparatorluu igal edilmekte olup, kurtarlmas iin, Balkanlardan ve dier

Mslman blgelerden yardm istemektedir85.

tilaf devletlerinin I. Dnya Savanda galip gelmesi ve Almanyann yenilmesi ile

doal olarak Osmanl mparatorluu malup saylmtr. Bu durumdan faydalanmak

isteyen itilaf devletleri, Osmanl mparatorluunu bir ekilde paylamay planlamtr.

Bat Anadoluyu igal etmek iin de anakkale Boaznn mutlaka denizden geilmesi

gerekmekteydi. te bu hengamede Gorallar da anakkalenin savunulmas btn

slam leminin savunulmasdr, eer anakkale derse btn slam dnyas der, biz

de yok oluruz86kanaatine sahip olmutur. Bu dnceyle yola kan Gora halk zm

olarak da silah eline alabilen her Goral genci, yals, bekar ve evli olan vatan

savunmaya gitme karar almtr. ncelikle biz vatan kurtaralm, sonra gelip kalanlar

alp, ana vatana gtreceiz diyerek, anakkale yolunu tuttular.

anakkale Savana katlan taburlarn iinde Gora Taburu da bulunmaktayd. Gora

taburunun askerleri vatan kurtarmak iin anakkalede savam, ehit olmu, ok az

geri dnebilmitir87. anakkale Sava sz ve hatras sylenirken bile, halen kalpler

titremektedir. Katlanlar, ehit denler, dnenler ve yaralananlar iin Goral anneler,

baclar, eler ve kardeler, ocuklar eleri ve kardeleri iin arklar ve iirler yazmlar,

bu ark ve iirler hala Goral insanlarn dilerinde ve arklarnda duyulabilmektedir.

Srp Krallnn idaresi altndaki Gorallara, anakkale ile ilgili ya da Osmanllar

atracak hi bir szn sylemesine izin verilmez ve sylettirilmezdi. En kat

84 Mitrovi, Andrej, Serbias great war, 1914-1918, ndiana: Prudue University Press, West Lafayete, 2007, s. 56.85 drizi, Sadik, Gora-Muhadirluk Kao Sudbina,a.g.m..86 Kaka, Muljaim, Restelica ilk ve orta okulu mdr, 17.09.2011, 1912 ehitleri, ehit mezarlklarnda 1. Anma

gn 99. ylnda konumas.87 Gora blgesi,belgeseli, TRT Avaz, Balkan Atlasi, yayn tarihi, 3 Eylul 2009, yayn saati 18.35


40/154

30

uygulamalar bile atlatabilen Gora halk o arklarn, iirlerini nesilden nesile

ulatrabilmilerdir.88

anakkalede lm deindeki bir Goral asker, ahbabna eve dndnde kendiannesine u t ulatrmasn istedi: mati neka neme ali, neka znje ja som eit i

neka se raduje, ako ne me vii ja ega gledam.89Kat rejimlerin gemesine ramen

gen nesillerden bile anakkale efsanelerini duyabilirsiniz: Jarim dunja stanala da prai

muarebe so Osmanlije, slam, Muslimani i Halifet da uniti ama Seit li bee tojko

kuvetlija da tojko teok top go digne i jarim dunja da ga pogodi

Documents

Balkan Politikalarinda Goralilarin Yeri Bajram Hodza Tez Ref No 464271