Bài 2. Thiết lập vườn ươmMã bài: MĐ02-02

Mục tiêu:Học xong bài này học viên có khả năng:

- Nêu được khái niệm, phân loại và các điều kiện để xây dựng vườn ươm;- Lựa chọn được địa điểm lập vườn ươm nhỏ; quy hoạch hợp lý các khu thúc

mầm, gieo hạt, cấy cây, trộn đất ruột bầu; quy hoạch được hệ thống đường, tưới tiêu và hàng rào bảo vệ;

- Rèn luyện tính nghiêm túc, cẩn thận và khả năng làm việc theo nhóm.

A. Nội dung:1. Khái niệm và phân loại vườn ươm1.1. Khái niệm vườn ươm

Vườn ươm là nơi tập trung sản xuất, bồi dưỡng cây con để phục vụ cho sản xuất nông – lâm nghiệp.

Hình 2.2.1.Vườn ươm sản xuất cây giống

14

1.2. Phân loại vườn ươm ở nước ta1.2.1. Vườn ươm tạm thời

- Vườn ươm tạm thời dùng để gieo ươm cây con phục vụ cho một khu vực sản xuất nhỏ, trong một thời gian ngắn; thường được bố trí ở gần nơi trồng cây, và sử dụng các loại vật liệu tại chỗ để thiết lập vườn ươm như: giàn khung dùng cột tre, cây gỗ nhỏ... Vật che phủ dùng tre nứa đan, ràng ràng hoặc vật liệu nhẹ...cành lá khô ghép lại.

- Cây giống sản xuất ra thích ứng với điều kiện, hoàn cảnh nơi trồng, không phải vận chuyển xa, tận dụng được diện tích gieo ươm phục vụ kịp thời cho mùa vụ.

- Ưu, nhược điểm:+ Ưu điểm: chi phí tạo vườn ươm ít, dễ thiết lập, gần nơi trồng, tận dụng vật

liệu tại chỗ tự kiếm, cây giống thích ứng với điều kiện, hoàn cảnh và phục vụ kịp thời cho trồng rừng.

+ Nhược điểm: thời gian sử dụng được ngắn, số lượng cây giống sản xuất ít, dễ bị thiệt hại khi có mưa bão lớn, ...

Hình 2.2.2. Vườn ươm tạm thời

15

1.2.2. Vườn ươm cố định- Vườn ươm cố định dùng để sản xuất cây giống trong thời gian dài, trên

diện tích lớn, ươm nhiều loài cây với cường độ kinh doanh cao, có đủ các hạng mục xây dựng cơ bản và thiết bị chuyên dùng, thuận lợi cho việc cơ giới hóa, tự động hóa, có thể khống chế được những điều kiện hoàn cảnh bất lợi.

Hình 2.2.3. Vườn ươm cố định

- Ưu, nhược điểm

+ Ưu điểm: Thời gian sử dụng được lâu dài.

Sản xuất cây giống số lượng nhiều..

+ Nhược điểm: Chi phí thiết lập vườn ươm cao.

2. Điều kiện để xây dựng vườn ươm cây na2.1. Vị trí vườn

Vườn ươm xây dựng ở trung tâm khu trồng na để tiện cho việc vận chuyển và cây con dễ thích nghi với điều kiện ngoại cảnh.

Ngoài ra, nên xây dựng vườn ươm ở gần khu vực dân cư, thuận lợi cho sinh hoạt hàng ngày, mua sắm vật tư và sử dụng được nhân lực tại chỗ.

Hình dạng vườn ươm nên là hình chữ nhật hoặc hình vuông để dễ quy hoạch và sử dụng cơ giới. Diện tích vườn ươm cần đủ rộng, thỏa mãn được nhu cầu sản xuất và cung ứng cây giống trong vùng trồng na.

Khi chọn vị trí cần chọn hướng làm vườn ươm cho thuận lợi. Cần căn cứ vào điều kiện khí hậu từng nơi, khả năng cung cấp nước để xác định, nên chọn sườn nam, có giờ chiếu sáng dài, ấm áp về mùa đông, thoáng mát trong mùa hè.

16

Cần tránh xây dựng vườn ươm ở những nơi không thuận lợi như: bị che bóng mặt trời hoặc có hướng nắng gắt, gió mùa, dễ bị ngập úng.2.2. Khí hậu

Khu vực vườn ươm có điều kiện khí hậu (nhiệt độ, ẩm độ, chế độ mưa, lượng bốc hơi…) phù hợp với đặc tính sinh thái của cây na. Tốt nhất nên gieo ươm trên những nơi tương tự như nơi mà loài cây sinh trưởng.2.3. Địa hình

Nên xây dựng vườn ươm nơi tương đối bằng phẳng, thoát nước, dốc dưới 50

để tiện cho việc áp dụng cơ giới, chăm sóc cây con và tránh được xói mòn, thoái hóa đất. Ở vùng núi, nếu độ dốc quá lớn, cần làm thành bậc thang để tạo mặt bằng gieo ươm. Không nên chọn những nơi thung lũng hẹp, ít ánh sáng, những nơi cửa gió ở các thung lũng. 2.4. Nguồn nước

Phải chọn nơi có nguồn nước sạch, đảm bảo đủ cung cấp nước quanh năm cho vườn ươm. Nguồn nước tốt nhất là nước sông, suối hoặc nước hồ không bị ô nhiễm. Nếu nguồn nước tự nhiên ít thì phải chọn nơi có điều kiện đào giếng, để đảm bảo đủ nước tưới cho cây con. Không nên lập vườn ươm ở ven sông hay sát bên hồ nước, vì mùa mưa dễ bị nước ngập hoặc mạch nước ngầm quá cao, không có lợi cho sinh trưởng của cây con.2.5. Đất

Đất vườn ươm tốt nhất là đất cát pha đến thịt trung bình, nơi đất tốt, sâu, mát, kết cấu tơi xốp, thoáng khí, lượng nước chứa thích hợp và thoát nước. Đất thịt có đầy đủ các đặc điểm trên, thuận lợi cho cây con sinh trưởng tốt. Ngoài ra, đất thịt còn thuận lợi cho việc cầy bừa, hạt sau khi gieo xuống dễ nhú mầm, đồng thời khi bứng cây ít gây tổn thương cho bộ rễ.

Đất làm vườn ươm cần phù hợp với đặc tính của từng loài cây. Nói chung, nên chọn đất có độ pH 5,5 - 7,4 sẽ thích hợp cho cây sinh trưởng và phát triển.

Nếu gieo ươm cây na trong bầu thì vườn ươm phải gần nơi có thể dễ dàng lấy đất đóng bầu.

Không làm vườn ở những nơi úng, trũng hoặc những nơi đang trồng rau màu.2.6. Điều tra tình hình sâu bệnh hại

Trước khi xây dựng vườn ươm, cần tiến hành điều tra tình hình sâu bệnh hại trong khu vực dự kiến sử dụng làm vườn ươm để có biện pháp phòng trừ. Nếu có mầm mống sâu bệnh, phải tiến hành tiêu trừ ngay để tránh dịch bệnh lây lan trong quá trình gieo ươm sau này.

17

2.7. Giao thôngVườn ươm nên gần đường giao thông hoặc đường giao thông thuận tiện để

tiện cho việc vận chuyển vật tư (hạt giống, túi bầu, đất, phân bón, thuốc phòng trừ sâu bệnh…), trang thiết bị, máy móc và cây con.3. Quy hoạch vườn ươm3.1. Khu vực sản xuất3.1.1. Khu thúc mầm

Khu thúc mầm phải thỏa mãn các yêu cầu sau:- Có mái che mưa, nắng;- Đảm bảo thông thoáng gió;- Có giá đỡ cố định;Sau khi hạt na nứt nanh, hạt được mang gieo trên luống hoặc ươm trên khay

tạo cây mầm, cây mạ; khi cây đạt tiêu chuẩn thì cấy vào bầu hoặc luống cấy.3.1.2. Khu gieo hạt

Chọn nơi đất tốt, bằng phẳng, ít gió, quản lý và tưới nước thuận lợi để gieo hạt. Khi cây mạ đủ tiêu chuẩn được bứng đi cấy trên luống hoặc cấy vào bầu.3.1.3. Khu cấy cây

Là khu chính, có diện tích lớn nhất trong một vườn ươm, nhằm nuôi dưỡng cây con trong một thời gian dài trước khi đem trồng.

Hiện nay, các loại cây mầm, cây mạ khi đủ tiêu chuẩn thường được cấy vào bầu để thuận tiện cho việc chăm sóc và trồng cây sau này đạt tỷ lệ sống cao.3.1.4. Khu trộn đất ruột bầu

Là nơi dự trữ và trộn đất ruột bầu. Khu này cần có mái che mưa, nắng để bảo quản được đất ruột bầu, đồng thời cũng là nơi để đóng bầu và xếp vào luống để gieo hạt trực tiếp vào bầu hoặc cấy cây mầm vào bầu.3.2. Hệ thống bổ trợ sản xuất3.2.1. Hàng rào bảo vệ

Cần xây dựng hàng rào bảo vệ xung quanh vườn ươm. Hàng rào phải chắc chắn để có thể ngăn chặn được gia súc, gia cầm… xâm nhập.

- Đối với vườn ươm tạm thời, có thể dùng tre, gỗ, cây gai để làm hàng rào. Đối với vườn ươm cố định thì dùng cây xanh có gai (như găng, xương rồng, aga…)

18

trồng xung quanh vườn hoặc xây tường bao hoặc rào bằng dây thép gai có trụ bê tông chắc chắn.

Ở những nơi có gió hại cần trồng các đai rừng phòng hộ cho vườn ươm cố định. Nên chọn các loài cây mọc nhanh như: bạch đàn, keo, muồng đen…, hoặc các loài cây địa phương có bộ rễ thẳng, không phải là cây trung gian của sâu bệnh hại. Đai rừng phòng hộ phải trồng cách vườn ươm từ 20m trở lên để không ảnh hưởng đến cây con.3.2.2. Hệ thống đường

Cần bố trí hệ thống đường có bề rộng mặt đường phù hợp đảm bảo cho xe đi lại, máy móc hoạt động được thuận tiện. Hệ thống đường bao gồm:

- Đường trục chính: là đường được bố trí ở trung tâm vườn, dành cho các loại xe đi lại, vận chuyển vật tư, máy móc…Mặt đường rộng từ 6 – 8m (vườn ươm lớn), từ 3 - 4m (vườn ươm vừa và nhỏ)

- Đường nhánh: là đường nối liền với đường trục chính, phân chia vườn thành các khu nhỏ, dành cho xe thô sơ và người đi lại. Mặt đường rộng từ 1 - 1,2m

- Đường bao quanh: ở vườn ươm cố định cần làm đường đi xung quanh vườn bên trong hàng rào, rộng từ 1 - 1,5m. Đường này vừa để đi lại, vận chuyển phân bón, cây giống… vừa là ranh giới để cách ly khu gieo ươm với khu vực xung quanh. 3.2.3. Hệ thống tưới tiêu

- Hệ thống tưới nước gồm có nguồn nước (ao, hồ, sông, suối, giếng), máy bơm, cống, bể chứa, mương hoặc đường ống dẫn nước.

+ Ở vườn ươm tạm thời, có thể dùng hình thức đơn giản như gánh hoặc bơm nước từ nguồn nước gần nhất để tưới cho các luống cây…;

+ Tại vườn ươm cố định, cần xây một bể chứa nước chính ở nơi cao nhất trong vườn, hoặc bồn nước ( có thể đặt trên trụ bê tông) rồi dùng máy bơm đưa nước từ nguồn lên bể chính. Từ đó, dùng hệ thống đường ống dẫn nước tưới cho từng luống cây…;

- Hệ thống thoát nước được thiết kế và bố trí cạnh đường đi lại trong vườn dưới dạng các rãnh thoát nước, đảm bảo vừa dễ thi công, vừa giảm bớt khối lượng đào đắp. Kích thức các rãnh thoát nước có bề mặt rộng 50cm, đáy rộng 40cm, sâu 30cm.3.2.4. Nhà kho

19

Để chứa dụng cụ, vật tư sử dụng trong quá trình sản xuất cây con. Nên làm ở vị trí không che khuất ánh sáng mặt trời tới luống gieo ươm hoặc luống cây con.

Hình 2.2.4. Sơ đồ quy hoạch vườn ươm

B. Câu hỏi và bài tập thực hành1. Câu hỏi

Câu 1: So sánh vườn ươm tạm thời và vườn ươm cố định?

20

Câu 2: Trình bày các điều kiện để xây dựng vườn ươm cây na?

2. Bài tập

Bài tập thực hành số 2.2.1: Xây dựng vườn ươm tạm thời để gieo ươm na?

- Hình thức thực hiện: theo nhóm (5 - 6 người/ nhóm)

- Điều kiện thực hiện:

+ Dụng cụ, vật liệu, địa điểm đã chuẩn bị trước

+ Số lượng: 01 vườn

+ Thời gian thực hiện: 600 phút

C. Ghi nhớ

- Vườn ươm là nơi diễn ra các hoạt động sản xuất cây giống.- Vườn ươm tạm thời có chi phí thiết lập ít hơn vườn ươm cố định.- Nơi đặt vườn ươm cần phải thông thoáng, bằng phẳng, dễ thoát nước.- Ở vùng đồi núi, nếu độ dốc quá lớn cần làm thành bậc thang để tạo mặt

bằng gieo ươm.- Không làm vườn ở những nơi hướng nắng gắt, gió mùa, trũng hoặc

những nơi đang trồng rau màu.- Vườn ươm phải gần nơi có đất đóng bầu.- Hình dạng vườn ươm nên là hình chữ nhật hoặc hình vuông để dễ quy

hoạch và sử dụng cơ giới.- Phải chọn nơi có nguồn nước sạch, đảm bảo đủ cung cấp nước quanh

năm cho vườn ươm.

21

22