1BAHÇESARAY

BAHÇESARAY

Mayıs - Eylül 2010 63-64 Sayı

içindekiler

3 .. Başyazı - Celal İçten

4 .. Mustafa A. Kırımoğlu’nun 18 Mayıs 2010 konuşması...

7 .. Seyran Osman ile röportaj

11 .. Gurbette sönmüş hasretli bir ömür, Piraye Kadrizade

20 .. Emel dergisi ve müstear isimler Av. Ünsal Aktaş

21 .. Taş Han - Cafer Seydahmet Kırımer

28-29 .. Tepreç notları, resimleri

30 .. Bakan Davutoğlu okul açılışında

Okuyucular ımıza t e şekkür eder i z :

Bahçesaray bugün 30 ülkeden 10000 kişiye ücretsiz olarak

ulaşıyor. 7000 gazete posta yoluyla geri kalanı elden dağıtılıyor.

Kırım, Türkiye, Almanya, Abd, Avusturalya, Belçika, Bulgaristan,

Fransa, Hollanda, İngiltere, İsviçre, Japonya, Kanada, Kazakistan,

Kırgızistan, Kosova, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Litvanya,

Macaristan, Moldova Özbekistan, Romanya, Rusya, Polanya,

Tataristan, Türkmenistan, Ukrayna ve Yunanistan’daki okurlarımıza,

üniversite kütüphanelerine, sivil toplum kuruluşlarına gönderilen

gazetemizi okumasını istediğiniz Kırım dostlarının adreslerini de

bize ulaştırabilirsiniz.

Bahçesaray sizlerin katkısıyla büyüyor.Okuyucularımıza teşekkür ederiz.

Bahçesaray Gaze te s i

Bahçesaray’a gönderilen yazılar basılsın, basılmasın iade edilmez. Yazıların sorumluluğu yazarlara aittir.

Yay ın tü rü : Yere l Süre l i Yay ın . - - İ k i ayda b i r yay ımlan ı r. - - Üye le r imi ze ücre t s i z dağ ı t ı l ı r.

Aidatlarınız ve bağışlarınız için

derneğimizin IBAN numarası :

TR 08 0006 4000 0011 0491 1957 40

Derneğ imiz 21 .12 .1992 t a r ih ve 92 / 3924 say ı l ı Bakan la r Kuru lu ka ra r ı i l e ‘‘ kamu ya ra r ına ’’ de rnek t i r.

BAHÇESARAYISSN-1304-7744

Kırım TürkleriKültür ve Yardımlaşma Derneği

İstanbul Şubesi

Dernek Adına SahibiCelal İçten

Yazı İşleri MüdürüÖzgür Karahan

Yazışma AdresiÖrdek Kasap Mah. Akkoyunlu Sokak

No: 52 Dr. Ahmed İhsan KırımlıKırım Tatar Türkleri Kültür Evi

Çapa - Fatih - İstanbul

İletişimTel : 0(212) 534 92 31

Faks : 0(212) 635 26 11

Bahçesaray Gazetesibahcesaray@vatankirim.net

www.bahcesaray.orgDernek

istanbul@kirimdernegi.orgwww.kirimdernegi.orgwww.kirimturkleri.com

BaskıHAS MATBAACILIK/Hasan Anlar

Davutpaşa Cad. Emintaş Matb. SitesiNo: 329 Zeytinburnu - İstanbul Tel :0(212) 576 31 29

has.matbaa@gmail.com

Bahçesaray QHA abonesidir

2

3BAHÇESARAY

Sevgili okuyucular, Kırım dostları; Bu sayımızda sizlerle paylaşmakistediğim konular Kırım ve Türkiye’mizdekiolaylar, bunlar üzerine düşüncelerim veyapmak istediğimiz işler ve faaliyetler.18Mayıs2010günüdünyanındörtbucağındanve Kırım’ın bütün köy ve kentlerinden kalkıpgelen Kırım Tatarları 66 yıl önce insanlığınkurtarıcılığına soyunan bir rejimin milletimizerevagördüğü soykırımda verdiğimiz şehitlerimizianmak ve haklarımıza sahip çıkmağa kararlıolduğumuzuhaykırmakiçintoplandık.YolbaşçımızMustafa Abdülcemil Kırımoğlu konuşmasındamilletimize önemli uyarılarda bulundu. UkraynaCumhurbaşkanlığı seçiminden sonra devletinhalkımızındurumunakarşıkayıtsızlığıveayırımcıpolitikası yeni boyutlara varabileceğinedikkatleriçekti.Halkımızın,devleteliylebölmeveparçalamagirişimlerine karşı uyanık olmasını istedi. Halkımıza Ukrayna devleti eliyle bazıroller, bazı görevler verilebilir, bazı hedeflergösterilebilir. Bunları kişisel kazançlar açısındandeğil, millî varlığımıza yararı açısından, MillîMeclimisimize danışarak değerlendirmeliyiz. 31 Ekim 2010 günü yapılacak seçimlerdemillî birliğimizi göstermeli, Millî meclisimiz veyolbaşçılarımızlabirlikteliğimiziortayakoymalıyız. Bu yıl 17 Mayıs günü Fazilet Olcay hanımı,Derneğimizin Halasını kaybettik, 18 Mayıs2010 günü toprağa verdik. Kırım’dan OsmanlıDobrucasına, oradan da Türkiye’ye gelipyerlemiş bir ailenin evlâdı idi. Tam bir Türkinsanı idi, yüreğinde ayırımsız, hem TürkiyeTürküne, hem Kırım Türküne sevgisi vardı. Malvarlığınıhepmilletininhayrıiçinkullandı.İstanbulZeytinburnu’nda kardeşi adına “Kırımlı İsmailRüştü Olcay Lisesi”ni, İstanbul Pendik’te kendiadına “Kırımlı Fazilet Olcay Anadolu Lisesi”ni,İstanbul ilinin Esenyurt – Kıraç beldesindeannesi ve babası adına “Fethiye ve ŞükrüOlcay İlköğretim okulunu yaptırmış, Kırım’daKarasupazarMillîMektebinintamirineyardımlardabulunmuştur.İstanbulKırımTürkleriDerneğimizintürlü ihtiyaçlarınadefalarcakatkıdabulunmuştur.Nur içinde yatsın, Allah rahmet eylesin.

Kırım’dadoğan,89yıllıkömrünün66yılınıgurbette,Romanya’dayaşayanbirduyguluKırımlıyürek, şaire Piraye Kadrizade Bükreş’te vefatetmiştir. Kendisi ile Eylûl 2002’de Köstence’de“Kırım Tatarlarının Dünü, Bugünü ve Geleceği”sempozyomunda tanışmıştım. Bir oturumdakonuşmasını dinlemiş, çok etkilenmiştim.Romanya’da Dobruca’da yaşayan halkımızındilinin konuştuğu gibi yazıldığını, bunu savunanRomanya’daki bazı eğitimcilerin yanlış yaptığını,hattakendişiirlerinindebukişilertarafındanhalkağzınaçevrildiğiniüzüntüiçindeanlatmıştı.Bizimbiredebîdilimizvar,onuokuyupöğrenmeli,onagöreyazmalıyızdiyeörneklervererekkonuşmasınıbitirmişti. Piraye Kadrizade hanım hakkında,Kırım’da Üniversitelerimizdeki sohbetlerde,haklı olduğunu, yapılması gerekenini söylemiş,dediler.Kendisine Rahmetdiliyorum,nur içindeyatsın. Onun sürgünü ve vatan hasreti bitmiştir.HalkımızO’naKırım’ındeğerli evlâtları arasındayeriniverecektir. Bu sene de, kurbanlarımızın Kırım’dakesilmesi için Derneğimiz yardımcı olacaktır.Kırım’da kesilen kurbanlar vatan mücadelesiyapan kardeşlerimize manevî güç verecektir.Toplualımlarlakurbanlıklarınfiyatlarıdüşürülmeyeçalışılarak,farkhasılatKTMM’neverilmekte,millîihtiyaçlarımızı desteklemek için kullanılmaktadır. 6 Haziran 2010’da İstanbul Derneğiolarak Çatalca’da yaptığımız Tepreçimizekatkılarındandolayı,yerinteminivehazırlanmasıkonusunda Çatalca Belediyesi Başkanı CemKARA’ya,Tepreçyerineüyelerimizinulaşmasındave Kırım’dan gelen sanatçılarımızın geliş veTürkiye masraflarının karşılanmasında EsenyurtBelediye Başkanı Necmi KADIOĞLU’nateşekkürü borç bilirim,Allah yollarını açık etsin. MücadelemizinışığıMustafaAbdülcemilKırımoğlu’dur.O’nunaydınlattığıyoldamücadelemizedevamedeceğiz.VatanyolundakimücadelemizdeAllahhepimizinyardımcısıolsun.

Celâl İçten, KırımTürkleriKültürveYardımlaşmaDerneği

İstanbulŞubesiBaşkanı

BAŞYAZI

4 BAHÇESARAY

Mustafa Abdülcemİl Kırımoğlu'nun18 Mayıs 2010 konuşması:

Sayğılı vatandaşlarımız, sayğılıTürkiye’den, Romanya’dan, Almanya’dan,Amerika’dan ve diğer ülkelerden kelgenmisafirlerimiz! Her yıl Mayıs ayın 18-de dünyanın çeşit yerlerine saçılğan soydaşlarımız 1944 yılın sürgünü ve soykırımı esnasında şehit olğan insanlarımıznı hatırlamak, oların ruhlarına dua etmek için toplanırlar. Bundan ğayrı biz, adeta, bu matem mitinglerimizde milletin şimdiki vaziyetini közden keçirip devlet maqamlarına veya uluslararası quruluşları adına milletin temel haqları yerine ketirilmesi için neler yapılması kerek olduğu hususta müracaatlar qabül etemiz. Bu matem kününde Aqmescit şeherin merkezinde, diğer bizim soydaşlarımız yaşağan şeher ve qasabalarda toplanğan insanlarımızın sayısı belli derecede bizim milli birliğimizin, insanlarımızın milli kimlikleri ne seviyede olduğunu köstergen bir işarettir. Ayni zaman bu bizim Milli Hareketimizi güçünü numayış etken bir köstergedir. Ve bugün burada bu qadar çoq insan toplandığı, oların arasında o qadar çoq genç evlatlarımız da olduğu halqımız hiç bir şeyni unutmadığının ve kendi haq-huquqları için hareketlerini devam etmeğe qararlı olduqlarını köstergen bir olaydır. Bugün buraya keldiğiniz için, uzun mesafeli yürüyüşler yaptığınız için, ellerinizde bizim milli bayraqlarımızla ve bizim taleplerimizi bildiren sloganlarla saatlerlce ayak üstünde turup bizim konuşmalarımızı dinlediniz için sizlere çoq minnetdarız. İkinci Dünya savaşından sonra, bu gün milletimizin en manalı künlerinden birisi oldu, çünki 1944 yılında Sovyet rejimi tarafından uyğulanğan cinayet Qırım Tatar halqının qaderini tamamile deniştirdi. Bundan sonraki yıllarımız aman aman yarım asır devamında yeryüzünde millet olaraq saqlanıp qalmak için, ana toprağımızğa kaytıp kelmek için küreşle keçti. Diğer milletler ileriye adımlar yaptıqları zaman bizler hiç olmadıqta Ikinci Dünya savaşından önce durumumuzğa kelmek için hareketler yapmaq mecburunda olduq.

Elbet, Sovyet rejimi zamanında matem tedbirleri keçirilmesi büyük tehlikenen bağlı edi, bu tedbirler için insanlarımıznı hapislerge ata ediler. Şimdi ise her şey serbest. 18 Mayısta neler yapılacağı hususta bizler evelden basında, radyo ve televizyonda malümatlar veremiz, organizasyon komitelerimizde devlet strukturları da iştiraq etmektedirler. Adet olaraq sürgünün her yıldönümde Ukrayna Cumhurbaşqanı Qırım Tatar halqına bir müracaatta buluna. Sürgünün yübile yılları ise devlet seviyesinde hükümet rehberlerinin iştirağınen qayıt edilmektedir. O kün matem olaraq Ukrayna devlet bayrağı indirile. Yani, Ukrayna devleti bizim halqımızğa qarşı cinayet yapıldığını tanımaqla beraber bizim haqlı taleplerimizge destekçi olduğunu numayış etmektedir. Ukrayna Cumhurbaşqanın qararınen keçken sene Mayıs ayında Qırım Tatar halqına qarşı yapılğan cinayetni araştırmaq için SBU tarafından mahsus bir araştırma grubu qurulğan edi. Hep bunlar için bizler elbette minnetdarız. Ama, 1944 yılın sürgünü bir suç olduğunu qabül etmekle beraber, devlet, maallesef, Qırım Tatar halqının haq-huquqlarını yerine ketirilmesi için kerekli tedbirler almadı, bu millet öz vatanında normal bir hayat qurması için şaraitler yaratmadı. Ve böyle şaraitler olması için daha çoq adımlar yapılması kerek olacaqtır. Qırım Tatarları şimdi Otonom cumhuriyeti-nin yönetiminden praktik olaraq uzaqlaştırıldıdemek mümkündür. Dünyada milli azınlıqların ve tamır halqlarının öz topraqlarında yönetim sisteminde temsilciliği, oların ana tillerinin fonksyonu, milli medeniyetlerinin gelişmesi qonularında birçoq uluslararası anlaşmalar ve qaideler var. Ama burada bu qaidelerge hiçbir sayğı şimdice kösterilmey. Bizim ana tilimizde milli maarif sistem tesis edilmesine devlet hiç destek vermedi ve millet asimilasyon olma, ve yeryüzünden bir millet olaraq yoq olma tehlikesindedir.

5BAHÇESARAY

Çoq yıllar devamında biz Qırım Tatar halkının haq-huquqlarının iade verilmesi hususunda bir qanun qabul etilmesini talep etemiz, ama devlet tarafından bu hususta müspet adımlar yapılmadı. Sürgünlükten sonra Ruslaştırılğan köy-qasabalarımızın gerçek adlarını verilmesi qonuda da bizim haqlı taleplerimize qarşı davranışları ayni. Ukrayna Yukarı Şurasında sürgünlükke uğratılğan milli grupların haqlarını iade edilmesi hususunda qanun projesi ve Kırım’ın tarihi jeografik isimlerini geri verilmesi hususunda bir parlament komisyonu qurulması hususunda teklifimize qarşı basında ve İnternette Qırım Tatarlarına ve o halqımıznı temsil etken Milli Meclisimizge qarşı yüzlerce pis, iftira ve yalanlar dolu maqaleler yayınlandı. Otonom cumhuriyetinin yönetim sisteminde Qırım Tatarların temsilcileri halqımızın sayısına köre birqaç kere az. Bu adaletsizliği düzeltecek-leri yerine Ukrayna Cumhurbaşkanı seçildikten ve burada yeni hukümet peydah olduqtan sonra Qırım’ın yönetiminde bizim temsilcilerin sayısı daha da aman aman 2 kere azaldı. Ğurbet topraqlarından vatanlarına qaytıp kelmeye imkanları olmağan daha 150 bin qadar soydaşlarımız ve aqrabalarımız var. Olarnı vatanlarına avdet etmelerine çareler baqacaq yerine yaqın zamanlarda yeni Ukrayna hükümetinin yöneticilerinden, Qırım’ğa Korelerni ketirmek kerek olduğu hususunda saçma teklifleri işittik. Halqımızğa qarşı bu qadar sayğısız ve edepsiz davranışlar devlet yöneticileri tarafından çoqtan beri olmağan edi. Birqaç hafta evvel Ukrayna’nın yeni rehberleri bizim vatanımızın bir qısmını sanki babaların malı kibi Rusya’nın askeri bazası için daha 25 yılğa kirağa vermek qonusunda anlaşma imzaladılar. Rusya devleti açıktan açıq buradaki bölücü siyasi quvvetlerini desteklediğini, oların yüksek seviyedeki rehberleri ardı-sıra Qırım yarımadası Rus toprağı olduğu hususunda provokasyon açıqlamalar yaptıqlarını, o devletin bu senenin başında qabul ettikleri yeni askeri doktrinlerine köre öz memleketlerin dışında, yani diğer memleletlerin topraqlarında Rusların menfaatlarını qorçalamaq için silah qullanabileceklerini hesaba alsaq, bu anlaşma Ukrayna ve Ukrayna’nın bir parçası olğan bizim vatanımız Qırım için ne derecede tehlikeli olduğunu anlayabilirsiniz. Bundan da ğayrı, bildiğiniz kibi, Rus Qaradeniz filosunun gemileri 2008 yılında Rus-Gurcistan savaşında aktif iştiraq ettip bizim toprağımıznı da az qaldı bu savaşa soqmadılar. Şimdi ise, bu anlaşma neticesinde bizler ve bizim torun-

larımız bile ta 2042 senesine qadar Rusyanın askeri avantürlerinin rehini olup qalacaqmız. Onun için, hiç şüphesiz, hep normal Qırım Tatarları ve oları temsil etken Qırım Tatar Milli Meclisi bu mashara ve Ukrayna devletini aşağalayıcı anlaşmanı iptal etmek için hareket etken siyasi güçlernen beraber olacaqtırlar. Cumhurbaşkanı seçimlerinden sonra tayın etilgen yeni hukümet bizim meselelerimizi efektiv şekilde çözeceği ve bizim milli ve insan haqlarımıza sayğı köstereceği hususunda da büyük ümüdümüz yok. Bu hukümetin bir azası – Ukrayna İç İşleri baqanı, bildiğiniz kibi, bundan önce Qırım’ın militsiya başqanı edi. Bu herif kendi haqlarını talep etken vatandaşlarımızı ve aslında tüm halqımızı qorqutmak için qaba ve merhametsiz hareketler yapqan edi, onun başlığında militsiya silahsız vatandaşlarımıza qarşı ateş açqan edi ve sonra qazetalarda bizim halqımızğa qarşı iftira ve haqaretler dolu maqalleler bastı, 1944 yılı halqımıza qarşı uyğulanğan sürügünü ve soykırımı tamamile aqlamaya çalıştı. Avrupa Konseyinin Parlamento Assamblesinde 12 memleketni temsil etken milletvekilleri de kendi imzaladıqları beyanette bu kibi pis herifi Ukrayna İç İşleri baqanı olaraq tayin etilgeni Avrupa prensiplerine ayqırı olduğunu bildirdiler. Bu hususta biz Ukrayna Genel savcısına müracaat yazdıq ve bu herifni Ukrayna ceza qanunun 161 maddesine köre mahkemeye verilmesini talep ettik. Ama Genel savcılıq buna qarşı dava açma talebimize red cevabını verdi ve pratik olaraq onun cinayetlerini haqlı gördü. Ukrayna maarif işleri baqanı da kendi yayınla-dığı ‘Tretya oborona Sevasopola’ adlı maqale-sinde Qırım Tatarlarını Qırım toprağında yaşağan diğer insanların düşmanı olaraq köstermeğeçalışa. Onun yazdıqlarına köre Qırım Tatarları ve oların Milli Meclisi vahhabitlerden silahlı birlikler qura ekenler ve Waşington yahut NATO’dan emirler keldiğinen Ruslarnı Qırım’dan yoq etmeğe ve kendi milli devletini qurmağa başlayacaq ekenler. Bu kibi aptal düşünceli ministrlerden yeni Ukrayna hukümetinde bir kaç tane daha var. Şunu da hatırlatmaq isteyim ki, şimdi iqtidarda olğan parlamento koalisyon azası Komünist partisine de yeni hukümette birçoq yüksek vazifeler verildi. Ve bu partini başqanı da, bizim halkımızğa qarşı yapılğan sürgünlüğü tamamile haqlı dep saya ve gazetede yaptığı açıqlamalarğa köre, Qırım Tatarları Stalin’ge, hepimizni öldürmediği için, teşekkürler bildirüp ona altın abide qurmamız kerekmiş.

6 BAHÇESARAY

Elbet, yeni hukümette normal insanlar da var, ama esas quvvet oların elinde olacabileceği hususta çoq şupheler var. Onun için Qırım’da halqımızğa qarşı düşman propagandası ve provokasyonların sayısı artabileceğine büyük ihtimal var. Neticede, elbette, milletlerarası kerginlik çoq artabilir. Hem, de anlaşıla ki, böyle vaziyetlerde devlet organlarından destek beklemeye büyük ümit yoq. Ama kendi

haq huquqlarımızı qorçalamaq için elbette kerekli tedbirler almamız kerek olacaqtır. Bu yolda bir basamaq olaraq bizler Qırım Tatar halqının vaziyetini müzakere etmek için dünyanın en önemli uluslararası teşkilatların temsilcilerinin iştirağınen Bütündünya Forumu toplamaq için hareketler başlayacaqmız. Bununla beraber, bildiğiniz kibi, tam 20 kün evvel, Strasburg’ta Ukrayna Cumhurbaşkanı Avrupa Konseyin Parlamento Asablesini’ndeki 27 Avrupa devletleri milletvekillerin önünde, sonki yıllar içerisinde Ukrayna’da Qırım Tatarların haq-huquqlarını yerine ketirilmesi için hiç bir şey yapılmadığını, ama yaqın zamanardaQırım Tatar Milli Meclisinen işbirlikte büyük adımlar yapılacağı hususta söyledi. Tam 5 künevvel Cumhurbaşqanınen Kiev’de ayrı bir körüşmemiz oldu. Bu körüşmede Cumhurbaşqanı Qırım Tatar halqının haq-huquqlarını yerine ketirilmesi için kerekli adımlar yapacağını tekrarladı ve bizim önümüzde birqaç meselelerimizi çözülmesine yonetilgen qararnı imzaladı. Bundan da ğayrı, ileride de böyle körüşmeler devam eteceği ve bu körüşmelerde Qırım’ın ve halqımızın aktüel meseleleri baqılacağı hususta anlaşmamız oldu. Bundan bir kün sonra Kırım’da V. Yanukoviç’in talimatınen bizim aktüel meselelerimizi baqmaq için Cumhurbaşqanı İdaresi reisinin başqan-lığında diğer bir toplantı geçirildi. Bu toplan-tıda Milli Meclisimizin rehberleri, otonom cumhuriyetinin rehberleri ve bizim müzakerelerimizde aracılıq yapmaq için mahsus Strasburg’tan kelgen Avrupa Konseyi Parlamento assambleisin reisi iştiraq ettiler. Bu toplantida biz meselelerimizin çözümü için nasıldır yol haritası projesini yaptıq. Ümit ederiz ki, Cumhurbaşqanın bu meselelerge diqqatı devamlı ve aralıqsız olacaqtır. Ve şunu da hatırlatmaq isteyim ki, bizim halqımız ona yapılğan iyilikni hiç zaman unutmaz ve dayima iyilikle cevap verir. Ama her şey cumhurbaşkanın emirlerine bağlı değil, hem de eğer o yaqın zamanlar içerisinde devlet strukturlarını milletlerarası düşmanlıq ve kergilik yaratan, Ukrayna

devletinin şerefini dünya yüzünde lekeleyen kimselerden temizlep olamazsa. Bizim çoq meselelerimizin çözümü kendilerimize, kendilerimizin ğayretlerine, faaliyetlerine, disiplinimize ve kendilerimiz seçtiğimiz meclislerin efektif çalışmalarına da bağlıdır. Bizim miletimizde, bir çok milletlerde olduğu gibi, bir güzel qaide var – zor vaziyetlerde olduğumuz zaman aralarımızda olup keçken darğınlıqları, öfkelerimizi, can ağırtılarımızı unutup milli davamız etrafında birleşemiz. İşte o zaman çoqtan keldi. Önümüzki yılın Mart ayında büyük ihtimal bizim için çoq önemli yerli ve Qırım Otonom Cumhuriyetini Yuqarı Şurasına saylavlar olacaqtır. Eğer o saylavlarda bizler kerekli derecede aktif olsaq ve seslerimizi Qurultayımız ve yerli meclislerimiz tarafından köstergen namzetlere versek, eminim ki, bizler Qırım yönetim sisteminde temsilciliğimizi bir buçuq – iki kere bile arttırıp olarmız. Eğer millet arasında daima tartışmalar ve qavğalar olsa büyük devletler de yıqılır ve dağılır, ama insanlar arasında sağlam ve dost münasebetler olursa az sayılı milletler de yüksek seviyelere ulaşır, değen atasözü var. Sayğılı vatandaşlarımız! Sürgünlük ve milli küreş yıllarımız bizim halqımız için boşuna ketmedi, bizler çok şeyleri öğrendik, çoq tecrübe qazandıq. Başımızğa kelgen belalar, felaketler, acılar diğer insanların acılarını da daha ziyade anlamaya öğretti, olarğa çarelerimizge köre destek vemeye de öğretti. Biz diğer insanların acılarını kendi acılarımız kibi hissetmeye öğrendik. Eski Sovyetler birliği alanında belki de bizim Milli hareketimiz başka haqsızlıqlara ve felaketlere uğratılğan toplumlarğa hiç olmadıqta manevi destekleri verdiği qadar belki de başka hiç bir toplum vermeğendir. Onun için bizim halqımızın ve milli hareketimizin dünyada çoq dostları ve müteffikleri var. Bizler farqlı ve daha yüksek manevi seviyeye ulaştıq. Bizler için en büyük ğalebe qarşımızda olanları tamamile yenmek, olarnı alçatmaq değil de, ortada olğan problemni her tarafa uyğun olğan şekilde çözmektir. Bu en doğru pozisyondur, çünki yalnız böylelikle çoq milletli bir toplumda barış olabilir. İşte bu prensiplerimiz sayesinde bizim toprağımızda, ne qadar çoq problemler ve kergin vaziyetler olduğuna rağmen, büyük ölçüde qan tökülmedi. İnşallah bu yolnen ketmeğe biz devam etecekmiz.Hep buraya kelgen insanlarımıza daha bir kere teşekkürlerimizi bildirmek isteyim. Allah hepimizge yardımcı olsun!

*

Timur Berk’in özel röportajı :

Türkiye – Ukrayna dostluk ilişkilerinin bir hadimi Kırım’lı iş adamı ve Türkiye’nin Akmescit Fahri BaşkonsolosuSEYRAN OSMAN ile söyleşi

- Seyran Bey, “Bahçesaray”okuyucularına Vatan Kırım’a dönüş öykünüzü anlatır mısınız ? Ailece Taşkent’te yaşıyorduk, kurulu birdüzenimizvardı.HalkımızınbüyükçoğunluğugibibendeanavatanımızKırım’aavdetetmeyihayal ediyordum. Kırım’ı ilk olarak 1987yılınınAğustosayındaziyaretettim.Geziyorve kalacakbir yer, tutacakbir iş imkânlarınıdüşünüyordum.Özbekistan’adöndüm.Ailem,özellikle de annem çocuklarınınmürüvvetiniyanlarında görmek istiyorlardı. Benim içingeniş, dört odalı bir ev hazırlıyorlardı.BenimaklımfikrimKırım’daydı.1988yılındaevlendim.1989yılınınortasındaben tekrarKırım’ageldim.Budefaarkamdakendi ailemin, eşimin ve ebeveynlerinindesteği vardı. Akmescit’in güneyindekiKonstantinovkaköyündebirevaldım.KöyünmektebindeİşBilgisiöğretmenliğineatandım.İşimi bir tanıdığımın vekâletine bırakarakÖzbekistan’a eşyalarımızı getirmeye gittim.1990 yılında görevime başladım. Okuldakiişimisevdim,okulekibinesaygıduyuyordum.Kısa sürede meslektaşlarımın, öğrencilerin,köyhalkınınsaygısınıkazandım.Busaygıyıyenifikirleri,tazeyaklaşımveverimliprojelerisunduğumiçinkazandığımıdüşünüyorum.İkimilyonnüfusluTaşkent’tengeldiğimiçindahageniş ufuklu, daha tecrübeli, bilinçli hareket

edenbirinsandım.

- Bugün hem başarılı bir iş adamı, hem Türkiye Cumhuriyetinin Akmescit Başkonsolosusunuz. İş hayatınız nasıl başladı ?

Bizler 1990’lı yıllarda ticaretle uğraşaninsanlarınkinden farklıbir işyapmadık.1990yılındailkkezbavulticaretiiçinYugoslavya’yagittim. Yıl sonunda okuldaki işimden ayrılıpticarette karar kıldım. Bir arkadaşım vekardeşlerimle beraber Kırım’da yokluğuhissedilen, talep edilen malları getirmeyebaşladık. İlkin beyaz eşya, daha sonraotomobil ve otomobil romörkları getirdik.Bizimişimiziyapanlarotarihlerdeçokdeğildi,ticaretin kazancı büyüktü. Benim o zamanyaptığım ticareti yapanların şu anda büyükçaptaişlerivar. 1992 yılına kadar bu ticareti yaptım.O yıl, biri askerliğini, diğeri üniversiteyibitiren kardeşlerimle anne ve babamızınevini tamamladık. Kendimiz, eşim ve ben,Akmescit’in Fontanı semtinde halkımızınzaptettiği arsaların birine yaptığımız geçicikonutumuzdakalıyorduk.1992–1995yıllarında“Kırım”adlıKırımtatarHalk Oyunları ve Müziği Topluluğunun MaliİşlerMüdürüolarakçalıştım.Buansamblibirözelşirketstatüsünegetirdim.Budönemçokhareketli ve yoğun bir dönem idi.Ansamblekatılımım ile kendimi Kırım Tatar halkınınsosyalhayatı içindebuldum.Birçokeylemin,etkinlikleringirişimcisioldum.

- Toplumsal faaliyetlere Kırım’a geldikten sonra mı başladınız ? Çocukluğumdan beri toplum hayatınıniçindeyim.Benim tavırlarımaçık seçikti.Herzaman herkese yardımcı olmak isterdimve bunu severdim. Hiçbir zaman liderlikhırsım olmadı. Ben, toplum hayatında aktiffaaliyetgöstermek isteyenher insanınkendiekonomik temeline sahip olması gerektiğinidüşünüyorum. Toplumsal hareket maddialtyapıgerektirir.Böylebirtemelesahipolan

BAHÇESARAY 7

insanlariyivefaydalıişleridahakolayyapar,fikirlerini daha kolay gerçekleştirir. Ancak,sermayedarlığa karşı olduğumu ve sağlıklıekonomik temeli desteklediğimi belirtmekistiyorum.Bututumlayolaçıkaraksiviltoplumaktivistive iş adamı oldum. Toplumsal hayatımilkokuldan başlamasına ve daha sonra millihareketimize katılmama rağmen, ben ilkönce iş adamıyım, daha sonra sivil toplumaktivistiyim.Bugün iseelimdengeldiğikadarherkesi desteklemeye çalışıyorum. Halkımıseviyorumvehalkımiçinçokşeyleryapmayaçalışıyorum.Kırım’ageldiğimzamanburadaçokazKırımTatarıvardı.Buradadahalkımasevgiyleyaklaşırdım.EskidenAkmescit’inSamokişsokağınumara8 adresinde bulunan binada Meclis ( KırımTatar Milli Meclisi), Kütüphanemiz (İsmailGaspıralı Kırım Tatar Kütüphanesi), “GolosKrıma” (Kırım Sedası) gazetesinin ofisi,“Kırım” ansambli bulunuyordu. Biz hepimizdarbiryerdebulunuyorduk,ancakbirbirimizikırmazdık. Oraya gittiğim zaman yazarlarla,bestecilerle, müzisyenlerle, şarkıcılarla veoyuncularla görüşürdüm. Hayatlarını sanataadamış insanları kıskandığım olmuştur.Kırım Tatar halkının tüm aydınlarıylagörüşmüşümdür, fikirlerine ve meziyetlerinehayrankalmışımdır.Bütünbugüzelinsanlarlaaynı halk, aynı emeller için yaşadığımızıdüşünerekbüyükmutluluklaryaşamışımdır.

- 1990’lı yıllarda olan olaylardan hangileri hatırınızda daha çok yer etti ?

1992 yılının Ekim ayında Bahçesaraybölgesindeki Krasnıy Mak (Büyük Karalez)köyünde zapt edilen arsalarda buldozerlerleevlerinyıkmaolaylarındansonraKırımTatarhalkı toplu protesto eylemlerine başladı. Ozaman halk, Kırım Parlamentosu binasınıişgal etmeye teşebbüs etti. Kiselyov (şuanda Bölgeler Partisi Ukrayna milletvekiliVasiliy Kiselyov) başta olmak üzere Kırımsiyasetçilerinden çoğu Kırım Tatarlarınınyaptığıprotestolarıolumsuzkarşıladı.Bizim26 soydaşımız hapse, tutuk evlerine,hastanelereatıldı.Busoydaşlarımızınneredeolduğunu hiç kimse bilmezdi. İki - üç günboyuncasavcılık(KırımSavcılığı),mahkeme,parlamento binaları önünde eylemleryapılmıştı. Bizim grubumuz parlamento

binasınıişgaletmeyeçalışırkenpolislercoplabenim kafamı yardı. Bu yaralanmamdansonra serbest bırakılmasını talep ettiğimizsoydaşlarımız serbest bırakıldı, her şeydüzene girdi. Başıma dikiş attılar, şimdi iseiyiyim.Allah’aşükürlerolsun,ozamanpolislerdurduruldu,ortamyatıştırıldı. Kırım Tatarlarına Kırım Parlamentosunda1992-94 yıllarında 14 koltukluk kontenjanınayrılması için verdiğimiz mücadeleyihatırlıyorum.Ozamaneylemlereaktifolarakkatılıyordum,hertürlüdesteksağlıyordum.OzamanKırımAnsambli,milletvekiliadaylarıylabirlikte, kendi parasıyla Kırım’ın bölgelerinigezerek köylerde bulunan soğuk kültürevlerinde bedava konser veriyordu. Gecetaksicilik yapıp benzin parasını kazanırdık.Biz o zaman bunlardan başlıyorduk. Çokşeykazandıkdiyedüşünüyorum.BizhayatındeğişikalanlarındaKırımTatarhalkıiçiniyibiryerkazandık. Kırım Tatar halkının Kırım’dan sürgünedilmesinin 50. yıldönümü dolayısıyla 1994yılında yapılan matem etkinliklerini hatırlı-yorum. Türkiye Cumhurbaşkanının davetiüzerine, Kırım Tatar halkının Kırım’dansürgününün 50. yıldönümü dolayısıylamatem etkinliklerini düzenlemek amacıylaAnkara’ya gitmiştim. Dilaver Bekirov (KırımTatarkemancısı,döneminKırımAnsamblininyöneticisi) ise Kırım’da kaldmıştı. O zamanTürkiye’deüstdüzeyyetkililerle,oradayaşayanKırım Tatar diasporası mensuplarıyla, bizerehberlik yapan güzel insan İsmet Yüksel’letanışmıştım.Odönembenim içinbirdönümnoktasıoldu.DiasporaylailişkikurupKırım’adöndükten sonra ansamblideki faaliyetimibıraktımveticaretyapmayabaşladım.

-Aileniz sizin fikirlerinizi, çalışmalarınızı destekliyor mu?

Ailemin bana verdiği destekten çokmemnunum.Budestekçokbüyükbirdestektir.Çözümü zor olan durumlarda ben ailemindesteğinden, tavsiyelerden faydalanırım.Eskidenbeniebeveynlerimdesteklerdi,şimdiise onlarla birlikte eşim ve beş çocuktanoluşan ailem destekliyor. Dostlarımın banaverdiğidestekdebenimiçinçokönemli.Bendostlarıma, bana verdikleri destekten dolayıminnettarım.

8 BAHÇESARAY

-Ailenize çok vakit ayırabiliyor musunuz?

Bazençocuklarımbendenmahrumkalıyordiyedüşünüyorum.Ancakelimdengeldiğikadarçocuklarıma babalık yapmaya çalışıyorum.Çocuklarımın beni anladıklarından, benimleberaberçalıştıklarındandolayıçokmemnunum.Eşim de çok meşgul. Ailemle birlikte birhaftalığınabiledenizegidemiyorum.

-Fahri konsolosluğun 2009 yılında yaptığı faaliyetleri anlatır mısınız?

Kaderde varmış, 2004 yılında TürkiyeCumhuriyetininAkmescitFahriBaşkonsolosuoldum. Bu görevin en önemli artısı banakendimigeliştirmeimkânıvermesidir.Benaynıandahemsıradanbirinsanolarak,hemtoplumaktivisti,hemözelgirişimciolarakhareketetmeimkanına sahibim. Fahri konsolosluk banahiçbir engel görmeden veya yadırgamayamaruz kalmadan kendimi tanıtma, kenditutumumu gösterme imkânını sağlıyor.Attığım her adım sırasında ben Türkiye’yitemsilettiğimihatırlıyorum,arkamdaTürkiyesiyasetçilerinin, sivil toplum aktivistlerinin, işadamlarınıngüveninihissediyorum.

Ancakhalkımıhiçbirzamanunutmuyorum.Kendi işini açmak için Türkiye’den Kırım’agelenişadamıylagörüşürkenbenkendileriyleşöyle konuşurum: “Siz Türkiye’yi seviyormusunuz?-Tabikiseveriz!UkraynaileTürkiyearasındaki ilişkilerin daha iyi olmasını istiyormusunuz?- Tabi ki isteriz! O zaman KırımTatarlarını seviniz, onlarUkrayna ileTürkiyearasındaköprüdür”,derim.

2009 çok zor bir yıldı. Küresel mali krizkendisini hissettirdi. Çok sayıda olumlu veolumsuz anlar vardı. Büyük iş adamlarıbatarkenküçük işadamları isekendileri içinbirfırsatgörüyor.Budurumunmilletiçinbirartıolduğunu düşünüyorum. Kendi hareketlerinikoordineedebilmek,biramacayönelikolmaklazım. 2009 yılındaDünyaKırımTatar Kongresi(DKTK) yapıldı. Konsolosluğun DKTK’nınorganizasyonundaveyapılmasındakiönemlikatkısı oldu. Konsolosluğumuz sayesindeen büyük heyetin Türkiye’den gelmesindendolayıçokmemnunum.BizimheyetimizKırım

Tatarmillimekteplerini,camileri,anaokullarıziyaret etti. Umarım, ilerde ortak programlargerçekleştirilecek. BununyanısıraKurultayyapıldı (5.KırımTatar Milli Kurultayı’ın 2. Toplantısı). Bizburadaaktifkatılımdabulunduk. 2009yılındaTürkiyeCumhuriyeti’ninKievBüyükelçisi değişti. Aralık 2009’da görevebaşlayanyenibüyükelçi,buyılınOcakayındaKırım’ıziyaretetti.Konsolosluğumuzunçalışmalarınagelince,bu konuda her gün rapor verilebilir. Çoksayıda etkinlik yapılmakta. Turizm, ihracatve ithalat geliştirme konularda programlargerçekleştirilmektedir.2010yılınınbaşındabaşkonsolos(TürkiyeCumhuriyeti’nin Odessa BaşkonsolosuMurat Tamer) başkanlığındaki resmi heyetSivastopol’deki(Akyar)Türkşehitliğiniziyaretetti. 8 Nisanda Sivastopol’e Türk askerigemileri, askeri ataşe (Türkiye’nin KievBüyükelçiliğiaskeriataşesi)geldi.Nisanayının20’lerinde 90 kişilik Türkiye HarpAkademisiheyetigelecek.Herayprogramlarladolu.

-Türkiye ile Ukrayna’nın yeni yönetimi arasındaki diyalog ile ilgili tahminleriniz nedir? Bu konuda en önemli hususu belirtmekistiyorum. Türkiye, seçim kampanyasısırasındaherhangibircumhurbaşkanıadayınakarşı kesin bir tutumu olmadı. Türkiye’ninUkrayna’yakarşıherhangibirhusumetiyok.Türkiyebeklemetutumuiçindeoldu.

Türkiye’yi, dünyanın tüm ülkeleri gibikomşudakidurumunistikrarsızolmasırahatsızeder.BununiçinTürkiye,Ukrayna’dakisiyasidurumundüzenegireceğiniümitediyor.

Umarım, Türkiye ile Ukrayna arasındakiişbirliğidahasıkıvedahaverimliolur,olacakdiye düşünüyorum. Yanukoviç, (UkraynaCumhurbaşkanıViktorYanukoviç),başbakanolduğu dönemde (2006-2007) Türkiye’yiziyaretettiveozamanTürkmevkidaşıRecepTayyipErdoğanileyaptığıgörüşmedeTürkiyeileişbirliğiyapmakistediğinidilegetirmişti.Ozaman ikili işbirliği,ortakprojelerkonusundaçok açıklamalar, ortak anlaşmalar yapıldı.Ben, diyalog olacak diye düşünüyorum.Türkiye,Ukrayna’yıekonomikolarakgelişmiş,demokratikbirdevletolarakgörmekistiyor.

*

9BAHÇESARAY

10 BAHÇESARAY

C M Y CM MY CY CMY K

Şaire Piraye Kadrizade 4 Ocak 1921 tarihinde Kırım’ın Akmescit (Simferopol) şehrinde doğdu. Babası Abdurahman Kadrizade (1876-1938) Kırım müftüsü Abdülkerim efendinin oğlu, zamanının istidatlı şair ve yazarlarındandı. 1920’li yıllarda Bolşeviklik eski çarlık Rusyasını Sovyetler Birliği haline getirdikten sonra, Kırım gazetelerinden “Közaydın” ve “Yañı Dünya” gazetelerinde çalışırken milliyetçi ve kurultaycı olarak suçlanmıştır. Eserleri kitap haline gelemedi, işinden atıldı. Annesi Meryem hanım Dr. Ahmet Özenbaşlı’nın eşi Anife hanım ve şair Memet Nüzet’in kardeşi, şefkatli, namazında niyazında bir insandı. Piraye Kadrizade duygulu, zeki ve hareketli, edebiyata istidatlı, müzik kabiliyeti radyoda solistlik yapmasına yetecek derecede yüksek, Kırım’ın kültür hayatında adından söz ettirmeye namzet bir kızdı . 1930’lu yıllarda Kadrizade ailesinin birçok akrabası ya “kulak”- köy ağası diye sürgüne gönderilir ya da milliyetçilikle suçlanıp işlerinden atılır. Piraye’nin kendisi dahi çalışmakta olduğu radyoevindeki işinden çıkarılır. Bu acısından ta dekabr 2000’de bile bahsedecektir bir şiirinde :

“Radyonıñ reisi / Şerfedin edi ismi, / - Seni işten çıqardıq, / Kelme sen işke artıq” / Dedi, men de tireldim, / “”Men begenilem” dedim. / Bakıp menim közüme / Şöyle laflar söyledi : / “Kelişmeysin sen bizge, / Işanmaymız biz sizge, / Dedeleriñ yabancı, / Zengin soylı nesiliñ, / Babañ da bir milletçi.” / Sonra keçdi bir sene, / Eşittim bir laf gene, / Özi de”halq duşmanı” / Olup, ketken sürgünge.”

GURBETTE SÖNMÜŞHASRETLİ BİR ÖMÜR,PİRAYE KADRİZADE(04.01.1921. Aqmescit – 05.09.2010 Bükreş)

Saim Osman Karahan

Piraye Kadrizade liseden sonra Akmescit Devlet Üniversitesinde Coğrafya Fakültesini bitirip öğretmen çıktı. İkinci Dünya Savaşının sonlarında Kırım Tatarlarına karşı stalinci takibat başlanıp topyekün sürgünün hazırlıkları yapılırken, 1944 yılında Ahmet Özenbaşlı’nın yolbaşçılığındaki birkaç yüz kişilik muhacir kafilesi Romanya’nın yolunu tutar. Piraye Kadrizade ile annesi de aralarındadır. Necip H. Fazıl ve Avukat Selim Abdülhakim onları Odesa’dan alıp Köstence’ye getirir. Yardım komitesi tarafından Türk İlkokuluna, Köstence ve köyler eşrafının yanlarına yerleştirilirler. Ahmet Özenbaşlı ailesi Omurça köyünde Mehmet Halim Vani’nin evinde misafirdir. Yerleştirilenlere sahte isimlerle kimlik belgeleri temin edilir. Piraye Kadrizade’nin yeni adı Mustafa Ayşe, anasının ise Asan Meryem olur. Ana ve kız için ömürlerinin sonuna kadar sürecek bir ıztırap devri başlar. Kaderin rüzgârları onları Köstence, Topraisar (Topraksar, Toprakhisar), Karaköy (Rom. Pelinu), Karatay (Nisipari), Tekirköl ve Bükreş’e sürükler. Ahmet Özenbaşlı bir rus ajanının tuzağına düşüp, uçakla İtalya’ya götürüldüğünü sanarak çıktığı yolculukta kendini Moskova’da bulmuştur. Selim Abdülhakim vefat etmiş, Necip H. Fazıl 1948’de tutuklanıp hapiste öldürülmüştür. Yalnızlık, yabancılık, dil bilmemezlik, kadınlık çekingenlikleri, geçim derdi, hiç tanımadıkları kimselere muhtaç olmanın tedirginliği, hele, hele Kırım hasreti onları yaralar, ezer, yıkar, perişan eder. Piraye Kadrizade zaman zaman dertlerini şiir

şeklinde bir deftere döker. Yazılarında sanat kaygısı, güzel bir şey meydana getirip bir başka insana sunmanın meramı yoktur. Bu defteri ona bir ayna, onda halini görüp maneviyatını toparlamaya yarayan bir vasıtadır. 25.6.1944 – Topraisar, diye not düştüğü bir şiirinde şöyle der :

11BAHÇESARAY

TİLEK

Büyük Tañrım, yalvaraman, Qol köterip tileymen, Tesadüfiy, boş bir hayat Berdiñ mağa sen deymen. (yahut Layıq kördiñ sen, deymen). İstiqbalden ümitim yoq, Keçmişim de qaranlıq, Felekniñ boranlarından Yoq hiç aman – aralıq, Künler keçe hiç deñişmey, Bir şey etmey gezemen, İşsizlikten darsıqaman, Ömürümden bezemen. Yaş başımda bir fikir yoq, Qalbim deseñ, o da boş. Yalnız bir qursağım toq, Bir bilgenim yuqu – aş. Böyle hayat istemeymen, Bu ömürni menden al, Keçmişimni unuttur da, Saadetli yolğa sal. Men de diger insanlarday, Yürekten bir küleyim, Vaqıt kelse, qorqu bilmey, Peşman körmey öleyim !

* Başka şiirlerinde günlük hayatın pisliklerinden, halktan kendileri için toplanan yardımların bazı alçakların şerrine uğramasından, birçok yerli tanışların komünist ajanlardan çekinerek kendilerinden mesafeli durmaya başlamasından dert yanar, iğrenir. (“O künnü hiç unutmam”). Daha başka şiirlerinde ise hemşehrilerinin düştüğü şaşkınlıklarına, çaresizliklerine üzülür. (“Toplanğanlar …”). 1947 yılından 1967 yılına kadar, yirmi yıl boyunca, şiir defterine bir şey yazmak içinden gelmez. 1967 yılından sonra kaleme aldığı şiirlerinden ve az sayıdaki sayfa kenarı ve altları şerhlerinden ve onu tanımış olanların anlatmasından anlaşılıyor ki bu dönem içinde Piraye Kadrizade Bükreş’te resmi bir işte çalışamamış, komşularına ve tanışlarına dikiş dikerek, kendisinin ve annesinin geçimini terzilik yaparak sağlamış. Hastalanmış, zaman zaman hastanede yatıp çıkmış : bronhoektaziye, akciğer şişmesi ve öksürük nöbetlerinden hep çekmiş. Anlayışlı, sevecen, Valeri isminde bir romenle tanışıp evlenmiş. (Beyi halen 90

yaşındadır). Annesi 1967 yılında 75 yaşında ölmüş. (“Anayıma” şiirinde şunları yazmış Piraye : “… Yigrimi üç yıl ğurbetlik / Çektik sen-men ekimiz. / Endiden soñ hasretlik / Çekecekmen yalñız.”). Bu yalnızlığından 1988 yılında yazdığı “Menim doğmağan kızıma” şiirinde de değinir :

Can-cigerim, niçün seni ketirmedim dünyağa ?, Ketirseydim, bu künlerde pek yalıñız olmazdım, Yaş başıñnen tiker ediñ közleriñni anaña, Künüm tüşmez edi catqa, yabancığa qalmazdı. Ömrüm doğru ketmedi hiç, kıyış-buruş cöneldi, Tüzelmedi soñundan da, nice uzun seneler. Lakin göñül bu hayatqa hiçbir vaqıt könmedi, Cesaretim olmadı hiç seni de ketirmege. Bütün ömrüm hasta edim, Babam kibi çekişdim. Bir başqa biçareni de Ketirmeyim dep bildim. Diger yaqdan bu toprakda Sen kim bolup yaşardıñ ? Başqa yerde bolğandan soñ, Sen nasıl bir Tatardıñ ? Rahmetli anam da dedi : Kerekmey “qazaq” torun. Oğa yaman ağır keldi, Hasıl olğan bu durum. Bazı vaqıt şükür etem, Seni ketirmedim dep, Bazı vaqıt peşman etem, Pek yalıñız qaldım dep. Valeri de kucur insan, Bazı zar zor cönele, İstemegen işlerini Hiç de yapmay, söylene. Menim ise halim yoktır, Endĭ hızmet etmege. …. *

Ocak 1995’te yazdığı 143 numaralı şiirinde teyzesinin kızı Dr. Meryem Özenbaşlı’ya hitap eder :

BAHÇESARAY 12

Qardaşıma, (Meryem’ge) Kelmesem de, bekle meni, Yaldap kelir bir gemi. Yanaşır o, bir limanğa, Ketirir elemimni.

Belki men bir quş bolurman, Çatır tawğa qonarman. Vatanımnı seyir eter, Qavuşur quvanırman.

Belki bir zerre bolurman, Uçup kelir qonarman, Tuhumumnu yerge eker, Öser, açar, oñarman.

Bir çiçekni qolğa alsañ, Hatırla sen meni de. Vatanına basalmağan, Pirayedir, eliñde.

Piraye hanım sağlığına güvenip yola çıkamamışsa da, mert insan rahmetli Dr. Meryem Özenbaşlı 1999 yılında bizzat Romanya’ya gelip, bir hastaya şok tedavi uygularcasına, adeta zorla, onu Kırım’a alıp götürmüş, ömründe son bir defa daha Vatanını görmesini sağlamıştır. Helâl olsun, ona.

Şubat 2001’de yazdığı 236 numaralı şiiri benim de çok iyi tanıdığım bir insana, Feruze Velula / Veliullah’a ithaf edilmiştir. (S.O. : dayımın kızı, “Feruze tatam” ya da “tizem”, 1926 doğumlu). Feruze’ge

Hayatımnıñ soñuna yaqlaşqandaSeni yaqından tanıdım, Feruze,Ömrüm’nıñ soñ yılları aqqanda,Sağa rastlap dostlıq kördĭm, Feruze.Eski fikirlerĭmden men vazgeçtim,Endiden soñ sayacaqman men, elbet,

Yalnız tabiat sahibi olğanlarğa Berecekmen haqlı yerde men qıymet.Aseti fitne bilmeysin sen ömrüñde,Yalan, öşek yoqdır seniñ indiñde,Kimsecikke sen duşmanlıq etmeysin,Bergen sözüñ tutasın sen her zaman,Doğru yoldan taymaysın sen hiçbir an.Mağa ruhen yardım berdiñ yaqından,Qayğırasın menim içün bıqmadan.… * Şaire Piraye Kadrizade’yi Eylül 2002’de, Köstence’de tertiplenen “Kırım Tatarlarının Dünü, Bugünü ve Geleceği” Sempozyomunda görmüştüm. Feruze teyzemle gelmişti. Tanıştık. Romanya’da çıkan “Renkler” mecmualarında ve “Karadeniz” gazetesinde basılmış şiirlerini okuduğumu söylemiştim. Birden gerilmiş, şiirlerinin Kırım söyleyişiyle yazdığı halde, nasıl da Dobruca ağzına çevrildiğinden şikâyette bulunmuştu. Başka yazdıklarını da çok merak ettiğimi, İstanbul Kırım derneği olarak kitap halinde bastırabileceğimizi söyledim. Veremiyeceğini, Köstence Derneğinden bir kitap sözü aldığını bildirmişti. (Bu kitap 2003 yılında çıktı). El çantasından çıkarıp bir şiir defteri gösterdi. 300 sayfa kadardı. Feruze tatam, “basmakta kullanmak için değil de, kendisi için bir “xerox” çıkartsa olmaz mı ? Eminim, Saim sizin dediğinizden asla çıkmaz” demişti. Bir suret çıkartıp almama razı olmuştu. “Ama nasıl olacak?”, demiş, “Bugünkü oturuma girmem, bir iki saate kadar bir suret çıkartır, gelirim”, demiştim. Telefonda Feruze teyzemden öğrendim ki iş adamı ve Bükreş Kırım Derneği üyelerinden muhterem Abduraim Şefkati akamız rahmetlinin elyazmalarını ve bazı eşyalarını, “kırkı” verildikten sonra, Kırım’a götürüp ilgililere teslim edecekmiş. İki hatıra defteri varmış emanetleri arasında. Belki, benim elimdekilerden başka, 2002’den sonra yazılmış daha başka şiir defterleri de vardır. İnşallah hepsi Vatan Kırm’da kitap halinegetirilip milletimize ulaştırılır. İstanbul Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği olarak Rahmetli şairemiz çilekeş Piraye Kadrizade hanıma Allah’tan rahmet diler, yakınlarına ve halkımıza başsağlığı dileriz. Ruhu şad olsun.

BAHÇESARAY 13

14 BAHÇESARAY

15BAHÇESARAY

Hazırlayan : Oğuz Çetinoğlu ocetinoglu@ttmail.com

K I R I M H A N L I Ğ I K R O N O L O J İ S İ (YİRMİ BİRİNCİ BÖLÜM)

(OLAYIN CEREYAN TÂRİHİNE AİT AY VE GÜN BELİRLENEMEMİŞSE, YIL OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR.)

efendiminoğludur.’DiyerekSelimGiray’ıtâyinetmişti.

DevletidaresindeciddîvesertolduğundanhalkarasındaKatı Selim Giray lakabıyla anıldı. Anlaşma gereğince Rusesirlerini serbest bıraktığından Padişahın iltifatını gördü,İstanbul'açağrıldı.İstanbul'dandöndüktensonrahastalanıp1748'devefatettiveHansaraybahçesindetoprağaverildi.40yılyaşamış,4yıl9ayhanlıkyapmıştır.

21 Ağustos 1745: Kırım’ın Rusya’ya ilhak edildiğidönemdekiRusÇariçesi İkinciKaterina,Rus tahtınınvârisiileevlendirildi.Damat 16, gelin 15 yaşındaydı. İkisi deAlmanya'dadoğupbüyümüştü. Ancak, şimdi St. Petersburg'da, damat Rusyatahtının varisi ve gelinimiz de çar adayının sevgili karısı,geleceğinRomanovçarlarınınannesiolacaktı.BugünevlenengelinvedamadınikisideRusya'yıyönetecekti:damatsadecealtıay için,3.Petroolarak,gelin ise34yılboyuncaBüyükYekaterinaolarak…

Otobiyografisine bakacak olursak, Yekaterina o kadarcâhilbirgelinmişki,nikahtanbirgünönceannesitarafındanbilgilendirilinceye kadar, karılık vazifeleri konusunda hiçbirbilgisi yokmuş.Aslında, bunun anlam taşıdığı söylenemez.Zira Petro'nun da gözleri henüz açılmamıştı. Küçük damatzifafgecesindehiçbirşeyistememiş.Aslında bu evliliğin yedi yıl sonra bile tamamlanmadığınıbiliyoruz. Belki de hiç tamamlanmamıştı. Gerçi o zamanYekaterina on beş yaşındaki bâkire olmaktan çok uzaktı.Çoktan gözü açılmıştı, adeta sevgili koleksiyonu vardı.Bunlardanbirisidemuhtemelentahtınvarisininbabasıydı.

Belki de Petro biraz tuttuğunu koparan cinsten bir çarolmalıydı.Nikahtanonyediyılsonra,nihayetmuradınaererektahta çıkmıştı.Fakat185günsonraYekaterina,hazırladığısenaryoyusahneyekoyacakvekocasınıcezaevihücresindeboğduracaktı.

07Ocak1747:OsmanlıPâdişahıSultanBirinciMahmudHan, İkinci Selim Giray Han’a üstün hizmetleri sebebiyleunvanveimtiyazverdi.

30Haziran1747: İkinciSelimGirayHan vefat etti. 17Kasım1743târihinden29Haziran1747târihinekadar4yıl9ayhanlıkyaptı.DevletidâresindeciddîvesertolduğundanhalkarasındaKatıSelimGiraylâkabıileanıldı.Kendisindenönceki Selâmet Giray Han’ın pâdişahın emrine rağmen,serbest bırakmadığı Rus esirleri, ülkelerine gönderdi. Busebeplepâdişâhınteveccühünükazandı.Tebrikiçinİstanbul’açağırıldı. Dönüşünde hastalanarak öldü. Bahçesaray’dakiHansarayınınbahçesindetoprağaverildi.

1748:AslanGiray,Kırımhanlığınatâyinedildi.

HacıSelimGirayHan’ıntorunuveİkinciDevletGirayHan’ınoğludur.AğabeyiFethiGiray’ınKırımHanıolduğudönemdeKaygaysıfatıylagörevyaptı. İkinciselimGirayHan’ın1748yılındavefatıüzerineVizeSancağı’ndamutasarrıfiken,OsmanlıPâdişâhıSultanBirinciMahmudHantarafından;kendisine4.000altınatıyyeveseleflerigibiİstanbul

14 Ocak 1739: Bosna Vâlisi HekimoğluAli Paşa,KalgayMehmedGiraySultan’ınemrindekikuvvetlibirKırımordusunun desteği ile Özi, Bender ve Kılburnu kaleleriniRuslardanalarakyıktı. 30Aralık 1739: Selim Giray Han’ın oğullarındanİkinciMengliGirayHan,Yanbolu’da,60yaşındavefâtetti.

İlk defa, 20 Ekim 1724 târihinde han tâyin edilip6yıl2aygörevyaptıktansonra,mirzaların isteği,Osmanlısadrâzamı ile paşaların uygungörmesi ileOsmanlı tahtınayeni oturmuş olan Sultan İkinci Mahmud Han tarafındanazledildiveRodosAdası’nasürgünedildi.FethGirayHan’ınazledilmesiüzerine28Ağustos1737 târihinde tekrar tâyinedildi. İkincidönemde2yıl5ayhanlıkyaptı.BudönemdeOsmanlı – Rus ve Osmanlı Avusturya savaşları devamediyordu. Diğer taraftan Ruslar devamlı olarak Kırım’asaldırıyorlardı.MengliGirayHanRuslarkarşısında,OsmanlıDevleti de hem Ruslar hem de Avusturyalılar karşısındabaşarılıoldu.RusyaveAvusturyabarışisteğindebulundular.BarışşartlarınınkonuşulmasıiçinHanİstanbul’adâvetedildi.Barışyapıldı,huzursağlandıderken,MengliGirayHan,ikidönemdetoplam8yıl4aygörevyaptıktansonraRamazanayında vefât etti. Bahçesaray’da Han Câmii’nin yanındakitürbesindetoprağaverildi.GazelleryazanİkinciMengliGiray,hayırsever bir insandı. Karasubazar şehrinde câmi, tekke,Bucak’tamedreseinşaettirmişti.

Ocak 1740: İkinci Selâmet Giray, Kırım hanlığınatâyinedildi.

İkinci Mengli Giray'ın ölümü üzerine Kırım'a Hantâyin edildi. Ruslar tarafından yakılıp yıkılan Bahçesarayşehriniyenidenonardı.Hancamiiadıverilenbüyükbircamiyaptırdı.

1741'de İstanbul'a çağrılıp Padişah Sultan BirinciMahmut Han ile görüştü. Kırım'a dönüşünden bir müddetsonra Ruslardan alınmış olan esirleri, anlaşma şartlarınagöre, serbest bırakmak gerekiyordu. Bunu yapması içinPadişahtan ferman gelmiş olmasına rağmen emri yerinegetirmemiş olması yüzünden 1743' de hanlıktan indirildi;Gelibolukasabasındaikametemecburedildi.Birsüresonraaffedilip Yanbolu civarında Fındıklı köyünde yaşamasınamüsaadeedildi.

Merhum Hacı Selim Giray’ın en küçük oğlu olan İkinciSelamet Giray temiz kalpli, dindar, hayrat yapan bir kişiidi. Azledildikten sonra Gelibolu’da oturmasına izin verildi.Yerine tâyin edilen İkinci Selim Giray Han, O’nun tekrarHan olarak tâyin edilme ihtimalinin bulunduğu anlamınageldiğini düşünerek Yanbolu’ya gönderilmesini, OsmanlıHükümeti’nden talep etti. Bu istek yerine getirildi. SelâmetGirayburada 60 yaşına kadar yaşadı. 1751 yılında vefatetti.3yıl9ayhanlıkyapmıştır.

Kasım1743: İkinciSelimGirayHan,Kırımhanlığınatâyinedildi.Kırım Hanlarından Kaplan Giray Han’ın oğludur. SelametGiray Han’ın tahtta oturduğu dönemde Kalgay AzametGiray Sultan’ı azlederek Kaygaylığa; ‘Mürebbim, vasim ve

16 BAHÇESARAY

Gümrüğühâsılatından1.000.000akçetahsisatverilerekHan tâyin edildi ve süratle Kırım’a gitmesi emredildi.KırımHanlarınıntâyinlerindeİstanbul’agelerekmerâsimyapılması kanun gereği idiyse de, içerisinde bulunulandurumun aciliyeti ve önemi sebebiyle Kırım’ın hansızkalmasınınmahzurlarıgözönündebulundurulmuştu.

ArslanGirayHanmemleketininonarılmasınaveyeniinşaataçokönemvermişvehizmetetmiştir.BucümledenolarakRuslarınyıktıklarıOrveArabatkalelerinionarmış;Üç Oba, Çongar ve Çuvaş istihkâmlarına tabyalaryaptırmış ve eksiklerini tamamlamıştır. Hendekleritemizletmiş ve kalelerdeki muhafızları çoğaltmıştır.Böylece Rus saldırılarına karşı savunma kudretiniarttırmıştır.Hansarayı yanındabirmedrese ilebirokulyaptırmıştır.

Kalmuk hanlarının ellerinde bulunanKırımTürkleriniKırım'agetiripyerleştirmişvebirkısmınıArabatKalesi’ndegörevlendirmiştir.

ArslanGirayHan,padişahlarınsarayındauzunzamanharem ağalarına hocalık ederek saraya intisap etmişolan Kırımlı Rıza efendinin teşvikiyle 1756 yılındahanlıktanazledildiveönceSakızAdası’nasürüldü,sonraGelibolu'daoturmasına izinverildi.Kırım tahtına,HalimGirayoturtuldu.

11yılsonra,1767yılında,ikincidefatekrarHantâyinedildiisede,Bahçesaray’daeceliilevefatettiğinden,buseferyalnız,üçayhanlıkyapmıştır.

Arslan Giray Han ilk hanlığı zamanında, yukardayazılanlardanbaşka,Gözleve'dekibüyükcamiionarmış,şehirdeçeşmeleryaptırmış,eskilerinitamamlamıştır.Vizekasabasındakimsesizfakirçocuklarınbakımlarıiçinvakıfbırakmıştır.Ergenesuyuüzerindebirköprüyaptırmıştır.

GözlevecamiineaitolmaküzereHanlartarafındanikimedrese, bir imarethane, bir çamaşırhane, bir hamamyaptırmıştır. Gözleve camiinin masraflarına ve içindeçalışanhatip,imamvemüezzinlerininmaaşlarınatahsisolunmaküzeredükkânlarinşaettirmiştir.

Çongar'daKösteladını taşıyanköyde1300desatinavakıftoprakbırakılmıştırkiÇarlıkzamanındayılda15.000rublegelirsağlamıştır.

19 Kasım 1751: Kırım Hanlığı’nın 37. Hânı İkinciSelâmetGirayHan43yaşındaYanbolu’davefatetti.

KaplanGiray’ınoğluidi.29Şubat1740târihinden17Ekim1943târihinekadar3yıl9aytahttakaldı.RuslardanaldığıesirleriSultanİkinciMahmudHan’ınemrinerağmenserbestbırakmayınca,azledilerekGelibolu’damecburîikamete tâbi tutuldu. Bir süre sonra affedilip Yanbolucivârında,Fındıklıköyündeyaşamasınaizinverildi.Temizkalpli,dindar,hayırişleriyapmayısevenbirinsandı.RuslartarafındanyakılıpyıkılanBahçesarayşehrinionardı,HanCâmiiadıverilenbüyükbircâmiyaptırdı.

1756: Kırım Hanı Arslan Giray’ın birinci defa hanlıkgörevinden azledilmesi üzerine Hacı Selim Giray’ıntorunuveSaâdetGirayHan’ınoğluHalimGiray,Kırım’ahanolaraktâyinedildi.HalimGiray,amcasıİkinciMengliGirayHandönemindebir süre Kalgay olarak görev yaptı ise de hayatınınbüyük bölümüYanbolu’daki çiftliğinde geçtiği için kendihalkının geleneklerini bilmiyordu. Halkı ile görüşme

ve konuşmalarında kusurlar işliyordu. Bu hâli yüzündenmemleketin ileri gelenleri ve halkıyla kaynaşamadı veanlaşamadı.BucakhalkıdaO'ndanmemnunolmadı.

KırımHanlığı’natâyinedildiktensonratecrübesizliğindenyararlanmak isteyenler isyanlar çıkardılar. BaşlangıçtaOsmanlı hükümeti, Halim Giray’ı korudu. İsyanların önüalınamayınca Halim Giray, hanlıktan azledildi ve yerinekendisindenöncekihan,ArslanGiraytekrarKırımtahtınaoturtuldu.ArslanGirayda isyanlarıbastıramayınca,Odaazledilerek 1758yılınınEkimayında,KırımGiray,hanlıktahtınaoturtuldu.

HalimGiray, çiftliğine çekildiktenbir sene sonra, 1758yılının Ekim ayında, 70 yaşında iken eceli ile vefat etti.Bilgili, eli kalem tutan ve şiirler, kitaplar yazan bir zatolmasınarağmen,yönetimtecrübesiyoktu.

Ekim 1758: Halim Giray, Kırım hanlığından azledildi.YerineKırımGiraytâyinedildi.

1760:RusKazaklarıKırım’ıdördüncüdefaistilaettiler.Kabartay’dayeniRuskalelerinininşası,hanlığınbuyöndende tehdit altına girmesine yol açtı. Rusların Lehistan’ayerleşmesiveKırımHanlığı’naaitBaltaşehrinesığınmışolan Leh konfederelerini takiple bu şehri zapt ve tahripetmeleri yeni bir Osmanlı-Rus savaşına sebep oldu.1768-1774yıllarıarasındakibusavaş,Kırımiçinfelâketleneticelendi.

BİLGİLİK/RUSKAZAKLARI:RusKazakları4gruptur1- Lehistan'a ait Özi Nehri'nin beri tarafındayaşayanTagıraKazakları. Lehistan ve Osmanlı Devletleriileiyiilişkileriçerisindebulunmuşlardır.2- Rusya’ya ait, Özi Suyu'nun öte tarafındaki BüyükUkrayna Kazakları. Bunlar, Rusların yönetimi altında veRusya’yamutlaktâbiolarakyaşarlar.3-ZaparoçyaKazakları.Bunlar,askerîbirguruptur.Kendibaşlarınahareketederler.BazenRuslara,bazanOsmanlıDevleti'neveKırımHan'larınatabiolurlar.BrabaşveKaklaçolarakdaanılırlar.4- Don Kazakları. Ruslarla anlaşmalar imzalamışlardır.Bu anlaşmalara göre kendi içlerinden bir komutanseçerler.Ruslardanbirsuçluonlarasığınırsa,gerivermekmecburiyetinde değildirler. Rus çarları, Don Kazaklarınıtamamen hâkimiyet altına almak için çok uğraştılar. RusGeneraliAleksiDolgoruki,RuslarınhizmetindeolanZpaskinadlıKazak serdarını astığı için kardeşi İstenkoradski çoküzülmüştü, intikam almak düşüncesi ile Kazakları isyanatahrik etti. 1667 yılında yanlarında bulunan bazı KazakTatarları,Bulgarlar,o taraflardakiNogaylar,HacıTarhanlıveEjderhanlılar veKırgızaskerlerinin yardımı ileMoskofülkesinden İdil Suyu'nun kıyılarında ve Cayık "Yayık"boyundaki köy ve kasabaları yaktılar, diğer tarafları dayağmaettiler.TaMoskovaşehrinekadaruzandılar.Halkaaşırı korkusaldıktansonra,EjderhanKalesi'ni zaptettiler.Buradaki Moskof'ları öldürdüler. Böylece, Moskofmemleketinin doğusundaki Hassa ülkesini zaptettiktensonra gemiler inşa edip, Hazer Denizi’nin güneyine inipİransahillerinideyağmavetalanettiler.Buisyanbeşsenesürdü.1672yılındabirİstenkoradskiyakalanıpMoskova'yagötürüldü.MoskofÇarı'nınemriilecanlıcanlıderisiyüzülüpkorkunç işkencelerle öldürüldü. Moskof Çarı, Kazaklarınbaşkanlarıylaanlaşmayaptı.Yiyecekleriniyanlarınaalmakve başkalarına müdâhale etmemek şartıyla yaşadıklarıbölgeyedönmelerineizinverildi.

Adıgeçenİstenkoradski,OsmanlıDevleti'ndenveKırımHan'larından birkaç defa yardım istedi. Yardım edildiği

17BAHÇESARAY

takdirde;RuslarınOsmanlıDevleti’denveKırımTürklerindengasp ettikleri toprakları geri alıp eski sâhiplerine vermeyiteklif ettiler. Bu istek ve teklif uygun görülmedi ve kabuledilmedi. Kabul edilseydi, Osmanlı Devleti avantajlı birdurum elde edebilirdi. Çünkü Don Kazakları aracılığı ileRusların bütün kuvvet ve kudretini mahvetmek mümkünolabilirdi.

Büyük Ukrayna Kazakları da evvelce bağımsız idi veliderlerini kendileri seçerlerdi. Çar Petro'nun zamanınakadarhürriyetlerivardı.Ancak,ÇarPetro'nunİsveçKralıiledüşmanlıkları ortaya çıkınca, buKazaklar, İsveçaskerinekatılıp onlarla birlikte savaşa katıldılar. Poltava Kalesiyakınlarındaki savaşta İsveçOrdusu yenilince İsveçKralıkaçtıveOsmanlıDevleti’nesığındı.

SavaştaİsveçKralı,pekçokaskerlegelipMoskofülkesinizaptetmeküzereyedisekizsenesavaştı.HepsindeRuslarıyendi.HattaRuslarınmeşhurRigaKalesi’nidearkasındabırakıpyedisekizkereRuslarıhezimeteuğrattı.Lehistan'aİstanislav'ıkraltâyinetti.DeliPetro'yutamamenmahvetmekiçinyalnızbirhamlekalmıştı.PoltavaSavaşıilebuhamleyeteşebbüsetti. İsveçaskeri,RuslarıküçümsediğindenRusordusunakarşıtedbiralmaksızınaçıktanyürüdüler.HilekârRuslar,pusukurmuşlardı.Gafilİsveçler,pusuçizgisindepatlayan bombalarla parçalanıp havaya savruldular. OkıyametsırasındaMoskofaskerigayretieldenbırakmayıpİsveçleringözaçmalarınavakitbırakmadanonlarıkırmağabaşladılar. Cephane ve hazinesini zaptettiler. İsveç Kralı,5-6.000 askeriyle döğüşerek kaçıp Aksu Nehri'ndenOsmanlı tarafına geçmek suretiyle kurtulabildi. OsmanlıDevleti kendisineveaskerlerineBendercivarındaoturmaizniverdi,masraflarınıkarşıladı.

KazaklarRuslarla aynımezheptendirler. Buna rağmenbağımsızlıklarınıkorumakvekuvvetlenmekiçinsavaşıtercihederler.Buamaçlasıksıkisyanetmişlerdir.OsmanlıDevleti,haraç almamak şartıyla, Eflak ve Buğdan vilâyetlerindekigibi, bunlara, kendi cinslerinden bir komutan tâyin etseidibunlar,OsmanlıDevleti'nebağlıolurlarveOsmanlı’nındostuna dost, düşmanına düşman gibi davranırlardı. Bubağlılık Rusya’nın gelişmesini, Kırım Hanlığı ve OsmanlıDevletiiçintehditoluşturmasınıengellerdi.

03Temmuz1762:RusÇarıÜçüncüPetro’nuneşiİkinciKaterina,St.Petersburgşehrinebaskındüzenleyipiktidarıeline geçirdi ve kocasını hapse attırdı. Katerina, hapseattırdığı kocasını, 6 Temmuz 1762 tarihinde boğduraraköldürttü.

Üçüncü Petro, halası imparatoriçe Elizabeth'in ölümüüzerine 1762 yılında Çarlık tahtına oturmuştu. Henüzevlenmeçağmagelmemişken,1744yılındaYekaterina ileevlendirildi.Kısaboylu,zarifvenarinyapılıbir insanolançaraynızamandakarakterfakiri idi.Yekaterina'yıdevamlıaşağılıyor,boşayacağınıveyaöldürteceğiniherkesiniçindetekrarlıyordu. 33 yaşındaki Yekaterina, sevgilisi ile birlikolup tezgâh kurdu. Kocası, askerî manevralara katılmakiçin saraydan çıktığında, kadınlığını kullanarak elde ettiğiüstdüzeyyöneticilerindesteğiilekendisiniçariçeilânetti.Petroolayıduyduğundahiçbirdirenişgösteremedi.Yatağagönderilenbirçocukgibi tahttan indirilmeye razıolmuştu.Ancak185günçarlıkyapmıştı.Katerina,kiminisatınalarak,kiminidekorkutarakdiğerüstdüzeyyöneticilerindesteğinisağladı. Halk, Petro'dan kurtulmuş olmanın sevinciniyaşıyordu.Katerina'nınhâkimiyeti34yılsürdü.

06 Temmuz 1762: Rus Çarı Üçüncü Petro, eşi İkinciKaterina ve O’nun sevgilisi Grigory Orlov tarafındanzindandaboğduruldu.

Dokuzgünönce,28Haziran1762’teÇar'ınkarısıBüyükYekaterina,sevgilisiGrigoryOrlov'undesteğiylekansızbirdarbegerçekleştirerek,Rusya'nın imparatoriçesiolmuştu.TalihsizÇarÜçüncüPetro,yanınasadecehizmetçileriveköpeğiverilerekRopşa'dakibirkalecezaevinegönderildi.Ancak,Çarunvânıüzerindeiken,hapisteolsabileihtilalciYekaterinaiçinsüreklibirtehliketeşkilediyordu.Buyüzden,Orlov'un biraderi Aleksi, Ropşa'ya gönderildi. Aleksi veemrindeki iki asker, Petro'nun tutulduğu yatak odasınagirdi.AskerlerÇar'ıyakalayıp,ikikuştüyüyastıklaboğmayaçalıştı.Ufaktefekvenarinyapılıdaolsa,Çarcanhavliyleaskerlerinelindenkurtularak,yarıbaygınbirhaldeodanınbirköşesinekaçtı.Bununüzerine,devgibibiradamolanAleksi,üzerineatladığıtutukluÇar'ıkendikocamanelleriyleboğdu.Petro'yu boğmayı başaramayan iki asker de aynıgün öldü. Cinayetin gizli tutulması gerekliydi, bu yüzdenÇar'ıöldürmeemriverilmedenbirgünönceadamlargizlicezehirlenmişti. Yoksa, öldürülmeleri, görevlerini ağızlarınayüzlerinebulaştırmalarındankaynaklanmamıştı.

Yekaterina,bucinayettenöncedenhaberiolmadığınıiddiaetti. İmparatoriçe,Çar'ın ölüm sebebini hemorodial kolikolarak açıkladı. Elbette, bu açıklamaya kimse inanmadı.Üçüncü Petro, tarihe cinayete kurban giden ilk RusÇarıolarakgeçti.Fakatsonuncusudeğildi.39yılsonra,kendioğludahil,dörtçardahaöldürüldü.

RusÇarıÜçüncüPetro’nunkısahayathikâyesi:Rusça’dakitamadıPyotrFyodoroviç,asıladıiseHolstein-GottorpDüküKarlPeterUlrich’tir.21Şubat1728tarihindedoğdu. 5 Ocak 1762'den 9 Temmuz 1762 tarihindeboğularaköldürülmesinekadar185günÇarlıkyaptı.

‘BüyükÇar’ olarak anılanBirinciPetro'nun kızlarındanAnna ile Holstein-Gottorp dükü Karl Friedrich'in oğluydu.TeyzesiYelizaveta'nınçariçeolmasındankısabirsüresonra,6Aralık1741tarihindeRusya'yagetirildi.AdıdeğiştirilerekRusOrtodoksKilisesi'nekabul veRus tahtınınvârisi ilanedildi. 21Ağustos 1745'te,Anhalt-Zerbst'in prensesi olanve sonradan Yekaterina Alekseyevna adını alan SophieFrederikeAugusteileevlendirildi.

ÇarolduktansonraRusya’nındışpolitikasındavekiliseyönetiminde yaptığı değişiklikler sebebiyle halkı ve sarayçevrelerini kendisinden uzaklaştırdı. Çarın kendisindenboşanmayıplanladığındankuşkulananYekaterina,sevgilisiGrigori Grigoryeviç Orlov ve öteki bazı imparatorlukmuhafızlanylaişbirliğiyaparakPetro'yutahttanindirdive9Temmuz1762'demuhafızlar, senatovekiliseninonayıylaİkinciYekaterina adıyla tahta çıktı.YeniÇariçe’nin ilk işi,kocasınıöldürmekoldu.

10Ocak1764:KırımGirayHan,görevindenazledildi.

İkinciDevletGirayHan’ınoğluolanKırımGiray,HâlimGirayHan’ınazledilmesiüzerine1758yılındahanlıktahtınaoturmuştu.Gösterişli,zevkvesafâyıseven,içkiveçalgıyadüşkün idi. Fakat aynı zamanda cesur, sözünü dinleten,disiplinliveotoriterbirinsandı.6yılgörevyaptıktansonra,Kabileler arasındaki anlaşmazlıkları gideremediği için,görevinden azledildi. 1768 yılında tekrar han oldu. 4 aysonra,RusÇariçesiİkinciKaterinatarafındangörevlendirilenbircasustarafındanzehirlenereköldürüldü.

12 Ocak 1764: Kırım Giray Han’ın tahttan indirilmesiüzerine,ÜçüncüSelimGiray,hantâyinedildi.

ÜçüncüSelimGirayHan,İkinciDevletGirayHan’ıntorunuveİkinciFethiGirayHan’ınoğludur.1748yılında,AmcasıAslanGirayHan’ınbirincihanlıkdönemindeKalgayolmuş

18 BAHÇESARAY

veAslanGiray’ınazledilmesindensonra,babasındankalanVize’ninÇakıllıköyündekiçiftliğineçekilmişti.

DiğeramcasıKırımGirayHan’ın1764yılındaazledilmesiüzerine han tâyin edildi. Tâyininden sonra kendisindenönceki Han Kırım Giray’ı, ikamete mecbur edildiği SakızAdası’nda rahat durmayıp, Kırım’amektuplar göndermeksuretiylekarışıklıklarçıkarmayateşebbüsettiğigerekçesiyleRodosAdası’nasürgünettirdi.

ÜçüncüSelimGiray,Rumeli'deoturanbütünsultanlarıyanına alıpDobruca'daki Babadağ kasabasındaOsmanlıordusunakatıldı. İlkbahardaRuslarKırım'a saldırdılar.OrKale’demeydana gelen savaşta Osmanlılar ve Kırımlılariyi döğüştüler. Serasker İbrahim Paşa, Rusları kovdu.FakatRuslarBucak'ı işgalettiler. İşgaldensonraGeneralDolgoruvkibirbeyannamebiryayınladı.Beyannâmede;

‘SizKırımlılar,CengizsülalesindeneskivemüstakilbirDevlet idiniz. Şimdi Osmanlı Devleti'nin bir eyâleti hâlinedüştünüz. Hanlarınız Osmanlı pâdişâhının keyfine göretâyin ve azlediliyor. Bizimle beraber olunuz. İstiklalinizitanırız.’Deniliyordu.

Sultanlardanvemirzalardanbusahtesözlereinananlarçıktı. Zaten evvelden beri böyle yalanlara aldananlar yokdeğildi. Bunlar, Rusların Kırım Türklerini Osmanlılardanayırıp himâyesiz ve yardımcısız bırakmak ve sonrayurtları ile birlikte ellerine geçirmek maksadı güttüğünükavrayamayacakkadarsafvegafilkişilerdi.

Ruslar1771'deKırım'ayenidensaldırdılar.OsmanlılarveKırımlılar fenahaldebozgunauğradılar.Serasker İbrahimPaşaesirdüştü.ÜçüncüSelimGirayHan,Kefe'dengemiile İstanbul'a kaçtı. Savunmasız kalan Kırım'ı Ruslarbaştan başa işgal ve istila ettiler. Bunun üzerine TürkiyeileRusya arasındaRomanya'nın Fokşan kasabasındasulh görüşmelerine başlandı. Görüşmelere Bükreş'tedevamedildi.Türkiye'yiDışişleribakanıAbdurrazzakPaşa,Rusya'yı elçi Obraşkof temsil ettiler. Rusya murahhasıKırım’abağımsızlık tanınmasını,Kerç veAzak kalelerininRusya'ya bırakılmasını istiyordu. Türkiye murahhasıKırım'ın bağımsız olması şartını kabul etmedi. Ötekişartları, Taman'da yeni bir kale yapmak şartıyla kabuletmekmecburiyetindekaldı.

177l'deKırım'a ikinci defa hücumeden yine generalDolgoruvki idi. Dağıttığı beyannamedeki yalan sözlereinananların başında prens Şahin Giray ile bâzı Kırım veNogaymirzalarıvardı.Ruslar,KırımlılarıtuzağadüşürerekparçaladılarveRusgeneraliDolgoruvki'ninsaldırısınakarşımukavemetizayıflattılar.

İstanbul'akaçanÜçüncüSelimGirayHan'ınarkasındanpekçokulemadakaçtı.BirkısmıOsmanlıordusunakatıldı.Kırım Hanlığı’nda düzen iyice bozulmuş, millet şaşırmış,bölünmüşve kime inanacağını veneyekarar vereceğinibilemiyordu.27Şubat1764:Rusya’da,ÇariçeİkinciKaterinadönemindeUkazıBildirisiyayınlandı.

BildiriileÇarlıkyönetimindeyaşayaninsanlarüzerindekibaskılarhafifletildi.YeniDinDeğiştirenlerKuruluşukapatıldı.Ayrıca Müslümanların din değiştiren kardeşlerinin yerinevergi ödeme yükümlülüğü kaldırıldı. Cami ve medreseinşaatına sınırlı da olsa izin verildi. Kazan Türklerine veRusya’nın diğer bölgelerinde, Rusya yönetimine bağlıolarakyaşayanMüslümanTürkailelerinebâzıhaklarıiadeedildi.Müslümantüccarlara,sınırbölgeleridışındakibütünRusya’daticaretyapmaserbestisitanındı.KırımTürklerineRusyavatandaşlığınageçmehakkıtanındı,mecburîaskerîhizmettenmuaf tutuldu.Ancak istedikleri takdirdegönüllü

askerolabilecekleribildirildi.

26Ağustos1764:Rusyaimparatoriçesi İkinciKaterina,Polonya’yısevgilisinearmağanetti.StanislavPoniatowskiadındakigenç, siyasîgüçaçısından fakir olmaklabirlikteyakışıklı ve entelektüeldi. Kral olarak Polonya tahtındaoturduğu on bir yıl boyunca ülkeyi zayıflatıp Rusya’nınhegemonyasına girmesini kolaylaştıran reformlaryapmaktanbaşkabirfaaliyetgösteremedi.

14 Mart 1767: Kırım’da çıkan karışıklıklar sebebiyle,İstanbul’agelenÜçüncüSelimGirayHanazledilerekyerineArslanGiray, ikincidefahan tâyinedildi. ArslanGiray’ınbudönemdekihanlığı3aysürdü.Bahçesaray’daeceliilevefatetti.

14Mart1767:ArslanGirayHan’ınvefatetmesiüzerineMaksudGiray,KırımHanlığı’natâyinedildi.

MaksudGiray,İkinciSelimGirayHan’ınoğludur.Amcasıolan Kırım Giray Han döneminde Kalgay olarak görevyapmıştı. Başarılı görülmediğinden 1 yıl 5 ay görevdekaldıktansonra1768yılındaazledildi.Yerine,KırımGirayHantâyinedildi.

28Haziran1767:Birincidönemde,30Haziran1747’den2Ocak1755târihinekadar; 7yıl7ay, İkincidönemde15Mart1767târihinden28Haziran1767târihinekadar3ayolmaküzeretoplam7yıl10ayhanlık tahtındaoturanArslanGirayHanvefâtetti.

İkinci Devlet Giray’ın oğludur. Hanlığı süresincebayındırlıkişlerineönemverdi.RuslarınyakıpyıktıklarıOrveArabat kalelerini onardı.AyrıcaRussaldırılarına karşısavunmagücünüartırdı.HanSarayıyanınabirmedreseilebirokulyaptırdı.Gözleve’dekibüyükcâmiionardı,şehirdeçeşmeler, iki medrese, bir imârethâne, çamaşırhâne vehamamyaptırdı.

İstanbul’dapâdişahsarayındaharemağalarınahocalıkeden Kırımlı Rıza Efendi’nin teşvikiyle azledildi. SakızAdasına sürüldü ise de bir müddet sonra Gelibolu’daoturmasınaizinverildi.

10Ağustos1767:RuşÇariçesiİkinciKaterina,YekaterinaGenelgesiisimlibelgeyiaçıkladı.

Belge,İkinciYekaterina'nın,gerçekleştirmeyiamaçladığıyönetim reformlarına ve yeni hukuk sistemine temelolacaksiyasî ilkeleriortayakoymaktadır.Montesquieu ileİtalyankriminolojiuzmanıvehukukçuCesareBeccaria'nmprensiplerine dayanarak hazırlanan genelge, hukukasaygılı hür insanlardanoluşanbir toplumoluşturulmasınıhedefliyordu.Belgede;herkesinkanunlarönündeeşitolduğusavunuluyor, kanunların halkı ezmekle değil, korumaklayükümlüolduğubelirtiliyor,insanlaravetoplumadoğrudanzararvereneylemleriyasaklamakdışındakanunlarınhalkaher tür hürriyeti tanıması gerektiği belirtiliyordu.Yönergeidam cezasına, işkenceye ve serfliğin devamına karşıolmakla birlikte, yönetimde mutlakıyet ilkesinden tâvizvermiyorvesiyasîiktidarınbütünkanunlarınüstündeolanhükümdaraaitolduğundaısrarediyordu.

Fazla radikal bulunduğu için Fransa'da yayımlanmasıyasaklanan Yekaterina Genelgesi, Rusya'da pek etkiliolmadı. Reform konusunu incelemek ve yeni bir hukuksistemi geliştirmekle yükümlü olan komisyon, Aralık1768'dedağıldığındaherikikonudadahiçbirsomutadımatılmamıştı. Yekaterina bu tarihten sonra savunduğuilkeleriuygulayabilmekiçinyenibirteşebbüstebulunmadı.Fakat hazırladığı yönergenin, Rus siyasî düşüncesiningelişmesindebüyüketkisioldu.

19BAHÇESARAY

20 BAHÇESARAY

SSCB iç ve dış rejim muhaliflerine ve bilhassa çözülmediğini bildiği “milliyetler meselesini”işleyen odaklara karşı fevkalâde hassas ve hazırlıklıydı. İki büyük devletten biri sıfatıyla ve imkânlarıylaçok yönlü gözlem ve tedbirler üretebiliyordu. SSCB’nin yapısal niteliği gereği, içeriden dışarıya asgari haber gitmesi ve dışardaki muhalif faaliyetlerin azami bloke edilmesiesastı. Bilhassa etnik bağlantılıve hemhudut olan ülkelerde bu tarz meselelerle alenen uğraşmak gerçekten zor ve riskli idi. Bu kuşakta yer alan ülkelerden en önemlisi olan Türkiye’de herşey herzaman yazılamıyordu. Soğuk savaşın tüm unsurlarının yakinen hissedildiği bu dönemlerde, belli amaçlı bir periyodik yayını yaşatmak ta ziyadesiyle güçtü. Ekonomik zaruretler bir yana, hem yazı hem de doğru haber ve bilgi kaynakları gerekiyordu. Kıt kaynaklardan damlayan (sızan) dağınık malûmat çerçevesinde, uygun ve makul üslupla, ortulu işlenen konular da eksik olmuyordu.Keza aynı kalemden çıkması gereken konuları da dergicilik tekniği ve kadro zenginliği gibi takdim etmekte önem arzediyordu. Tabii kien önemli belirleyici kıstası gizlilik ve illiyet bağlantıları oluşturuyordu. Bir diğer faktör de siyasi mürşidimiz Cafer Seydahmet Kırımer’in haklı ve isabetli titizliğinden ve ihtiyatından neş’et ediyordu. Bu arada1908’den başlayan geleneklerin dersleri ve birikimi de yönlendirici oluyordu. Kırım Türklerinin muhatap olduğu ağır ve haksız uygulamalar dolayısıyla geniş bir coğrafya, Emel dergisinin ilgi alanına giriyordu. Bu ufkun çok ciddi bir bölümünü SSCB oluşturmaktaydı.Ayrıca Türkiye dışındaki oluşumların (Promete, Paris Bloku, SBÖE vs.) karakteristiği ile Türkiye içindeki faaliyetlerin kurgusu farklıydı. Ancak belli ölçülerde temas ve işbirliğikaçınılmazdı. Paralel dergiler de aynı kaygılarla benzeri teamüllerle uyguluyorlardı. Hatta yakinen takip edenlerce bilineceği üzere, bazı dergilerde yazıların tamamı bir veya iki kalemden çıkmaktaydı. Bu açıdan Emel dergisi daha şanslıydı. İyi organize olmuş bir ekip, uzun işleri aksatmadan ve asli mecrasında sürdürdü. İşaret edilen sebepler çerçevesinde ve henüz telaffuzu gerekmeyen sair özel sebepler gözetilerek Emel Mecmuasında zaman zaman müstear isimlerle yazılar yeralmıştır. Bunların bir kısmını okurlarımızla paylaşmak gereğini duyduk. Kırımlı Yılmaz : Cafer Seydahmet Kırımer, Kırımlı Yiğit : Dr. M. Edige Kırımal, Orlu : Selim Ortay, Gültekin : İbrahim Otar, A. K. : Ahmet Karakaya, Kırımsar : Ali Kemal Gökgiray, Temircili : Kerim Toktar, Totmanlı : Bekir Akcar (Bekir Muhittin), Tekin : Müstecib Ülküsal, Dobrucalı : Müstecib Ülküsal, İmzasız / M. Ü. : Müstecib Ülküsal, M.Y. : Murat Yakupoğlu, A.Y. : Arıkan Yakupoğlu, A.Z. : Dr. Abdullah Zihni Soysal, M. Alaç : Sabri Arıkan, O.Ö. : Sabri Arıkan (yalnız 25. sayıdaki yazı için), Tonguç : İsmail Otar, Çorabatır : Raşit Aşkı Özkırım, A.(Eli Elif) : (Romanya’daki Emel’de ve Arslanoğu’nun başharfleri olarak) İsmail Otar. Emel bünyesinde daha bir kısım müstear isimle çıkan yazıların sahiplerini özel sebeplerle şu safhada yazmak durumunda değiliz. İlerki yıllarda uygun vesilelerle bunları da yazmayı düşünüyoruz. Yitirdiğimiz ve yaşayan tüm vatan hadimlerini hatırlamayı ve hatırlatmayı milli ve vicdani vecibe telakki ederek, sırası gelmişken şairin (Eşref Şemizade) dörtluğuyle duygularımızı yansıtalım :

Bir tamçı suv ne eken dep besinmeyip keçmeñiz ! Şu tamçı, nice özen denizlerin başıdır. Denizlerni, devletlerni, insanlarnı kozgatkan, Bir tamçı suv, bir tamçı kan, bir tamçı közyaşıdır.

EMEL DERGİSİ ve MÜSTEAR İSİMLERAv. Ünsal Aktaş - ANKARA

Not. : 1930 – 1940 yıllarında Müstecib Ülküsal ve arkadaşlarının çıkardıkları Emel Mecmuasında Dobruca Kırımtatar Kültürüne ve Kırım Milli Davasına ilişkin çok önemli ve kıymetli şahsiyetlerimizin yazılarının yer aldığı bilinmektedir. Bu yazıların bir kısmı o devrin şartları gereğince takma adlarla yayınlanmıştı. Günümüzde maalesef bu yazıların yazarları bazen bilinmemektedir. Bundan dolayı emeldaş arkadışımız sayın Av. Ünsal Aktaş’tan bu konuda yukarıdaki yazısını Dergimizde yayınlamamız için iznini rica ettik. Buna binaen Cafer Seydahmet Kırımer’in Kırımlı Yılmaz imzalı çıkan aşağıdaki hikâyesini , eski harflerden çevirerek, okuyucularımıza sunmayı faydalı gördük. Saim Osman Karahan Cafer Seydahmet Kırımer (Kırımlı Yılmaz)

21BAHÇESARAY

İstanbul’da, Fatih’te Malta çarşısında dört beş katlı büyük bir bina olan Taş Han’ı Kırımlılar çoktan tanırlar … Abdülhamid ve Meşrutiyet devirlerinde bu hanın rutubetli odalarında Kırımlı talebeler yaşarlardı … Şimdi o odalardan her birinde Kırımlı bir aile barınmaktadır. Türk tebaası olduklarından Kırım’dan çıkabilen bu zavallıların burada çektikleri yoksullıkları, acıları işitmiştim. Bir genç arkadaş, göz yaşları arasında, boğuk sesiyle bana bunların hallerini anlatıyor : “… Çocuklarına bir dilim ekmek veremiyorlar … Hepsi aç ! … Bir mangal olsun yakamıyorlar, … hepsi titriyor ! … İçlerinde hastaları var. İlâç değil, bir kâse sıcak çorbaya bile muhtaç ! Bilhassa kadınların üstleri başları berbat … Bazıları bu soğukta taşlar üstünde yalın ayak ! … Zavallı halkımızın baş yazısı ne kadar acı, ne kadar kara imiş ! … “ Bu temiz yürekli kardeş artık göz yaşlarını tutamadı, sözünü uzatamadı … Soğuğu, rutubeti kemiklere işleyen İstanbul’un yağmurlu ve karlı bir gününde Malta çarşısına gittim … Bir zamanlar Kırım’ın ümitli gençlerinin millî yükseliş ve kurtuluş emellerini işledikleri, Türkçülük hayallerinini iman kuvvetiyle süsledikleri Taş Han’a girdim … Bu büyük binanın ortasında küçük bir avlusu var … Burası biraz hapishaneleri andırıyor …Güneş bile buraya kıskançlıkla, hissizlikle bakar … Merdivenlerinden çıkarken bir kadının : “mukayyet ol, mukayyet ol, parañnı coyma !” diye bağırdığını işittim … Merdivenlerden hızla inen 12 yaşlarındaki çocuktan bir şeyler sormak istedim. “Biz açmız. Şimdi bizim yaktan bir akay kelip bir parça para berdi … Ekmek almağa ketemen !“ dedi ve hızla merdivenlerden bir ikisini birden atlap, koşup gitti … İkinci katta karşıma altmışlık, ak sakallı bir kart çıktı. Koltuğunda bir samavar .. Düşünceli düşünceli … yavaş yavaş geliyordu … “Hoş geldin, baba … ben de Kırımlıyım, Yalıboyluyum, sizleri görmeğe geldim …” dedim. Kart derinden içini çekip “Buyur, buyur balam !” dedi ve beni odasına götürdü … Kart ana, gelini, onun balaları, kendi kızları, hepsi bu dar odacığa sığınmışlar … Birbirlerine sıkışmışlar … Odada iki sandık …, yerde bir kilim ve töşekler …Bu yataklar onların hem uyumalarına, hem oturmalarına ve hem de misafirleri konaklamalarına yaramakta … Sandıklardan birisi sofraları … birisi de ikisinin oturmalarına yarayan iskemleleri … “Odamız soğuk, kardeşim … Mında mangal kullana ekenler, bu bizim alıştığımız şey değil amma …, ne yaparsın, şimdi bu samavarı satsam, bir mangal, bir parça kömür alacağım. Çare yok, soğuk arta. Balalar

Kırımlı Yılmaz / Cafer Seydahmet Kırımer,

üşüy ! … dedi ve “Men Közlev betten, … köyünden Kurtveli’yim. O yaklarda tanığanıñ olsa, sor, bilsem aytarman ! … Yalıya çoktan ketalmadım !” diyen karta ben Kırım’ın her tarafında olup geçenleri bir parçacık olsun, bildiğimi kendilerini görmekten maksadımın niçin ve nasıl geldiklerini öğrenmek olduğunu söyledim. Kart içini çekti, ben kendisine bir sigara verdim. “Çoktan içalmadım !” dedi ve birbiri ardından çektikten son, “Ey kardaşım, sen menim dertlerimi kozğatmaya keldiñ, desene” dedi ve: “Ay gidi, menim öz köyüm, su başı Nayman, Seniñ közüñ torlansa, men cılayman.” Çıñnı tekrarladı ve sanke yüregimiñ bütün derinliğini okumak ister gibi gözlerini gözlerime dikti, birkaç saniye sözsüz birbirimize baktık … Kartnıñ gözleri doldukça doldu … “Yurt ! … Yurt ! … Öz yurtımız ! … Bütün yüreklerimiz onuñçün kaynay … Onı tekrarlap kaynay … Yurt ! Kolay kolay bırakılır mı ?” dedi … Bu arada kart ana söze karıştı. “Bolşevik cehenneminden kurtulup gelenler herkese şüphe ile bakarlar … Her laftan korkarlar … Sözlerini hep nükteli söylerler … Bunda da pek haklıdırlar … Böyle de yapmaları ve dikkatli bulunmaları pek yerindedir. Bu kart yok mı, balam ! Bu Nuh der de, peygamber demez, cınsındandır ! Ben ona “Diniñ içün değil, künüñçün” degenler ! Şu bolşeviknıñ yoluna tekaran uy, dedim, tıñlatamadım ! O hep menim sözümü keser ve mağa: “Avdarıl kaya, bas meni, körmesin közüm” Ölsem özüm öliyim, ölmesin sözüm” dep karşılık berirdi. Ana soñu, balam : “Avdarıldı Çatır Tav, köçtü Kırım.” Kart anayga ben biraz kendimden bahs ettim, yurt derdiyle yandığımı uzunca anlattım. Benim de Kırım’ın milliyetçilerinden olduğumu söyledim ve Kurultaycıların yolunda olmağa ant edenlerden olduğumu anlattım ve : “Tözmiy göñül, tözalmay ! Can könalmay, Endi bizge yok kaytuv, açuv almay.” dedim. Kart anay rahatlandı. “Ah, balam, ne ot bar, ne cezbe … Sağa bir kave pişiralmadık ! Ayse ayt, kart. Bu başka, ayt, o bizni añlar, ondan bizge yamanlık kelmez ! ... dedi ve sözü karta bıraktı … “Birlik barda, dirilik bar !” degenler. Ana, bizim halkın anlayalmadığı bu şey, balam … Bizni bahtsızlıkka sürüklegen mına bu … Dün de, bugün de yurtımıznı gasp ettiren mencilik, balam, mencilik ! … Ka, kızım Asiye, şu “münafıklık” degen beyitleri okuçı !” dedi. 15 yaşlarında olan Asiye “münafıklık” değil, babay.

TAŞ HAN, 1935TAŞ HAN, 1935

22 BAHÇESARAY

Nifak, Nifak ! dedi ve Türk şairi Mehmet Emin begin o güzel şiirini heyecanla, ateşle okudu … (1).(1) – Bu şiir Kırım’da vaktiyle bolşevik devrinde basılmış kıraat kitabının üçüncü bölüğünde “Osmanlı ve Azerbaycan Türkleri Edebiyatından Örnekler kısmında basılmıştı. Şimdi (1935 yılı) mennedilmiş ve toplanmışır.

NİFAK

Ey, Vatanın ufkunda ıslık çalan baykuş ses !Lânet sana, sus, boğul ; kahkahanı artık kes ! … Evet, senin fırtınan her boradan zalimdir,Senin alçak hırsların girdaplardan derindir,Senin kanlı kinlerin kayalardan keskindir,Senin melun rüzgârın dünyaları titretir ;

Bir devleti öyle bir felâkete düşürür,Tehlikeye atar ki,, burda büyük bir millet,Şeref, namus, hürriyet …Bir geminin enkazı gibi batar ve çürür.

Ey tarihin feneri ! Sen bizlere ışık ver,Kurtarıcı nurunu şimşek gibi parıldat,Gözümüzü kör eden karanlığı aydınlat ;Neredeyiz, Nereye gideceğiz ? Yol göster !

Ve göster ki : Zamanın kumlarında kaç mezar,Şu uğursuz nifaka kurban olmuş kaç vatan,Kaç zavallı Hindistan,Kaç zavallı Buhara, kaç zavallı Kırım var ! …

Kart”Ana, balam, men başkalarını pek bilmem, yalnızbizim yurtımızın ve halkımızın bahtsızlığını arttıran bu nifaktır !” dedi. Ve bolşevik cehenneminde halkımızın birçok günahlarının eriyip gittiğini ve bu kabilden artık münafıklığın, kıskançlığın da çok azaldığını söyledi ve kendi diliyle, kendi anlayışıyle birçok misaller getirerek bolşeviklerin yaptıkları bütün haksızlıklar, bütün vahşetlerle halkımızda millî imanın kuvvetlenmesini, birliğin arttığını anlatı … Hakikaten, kartın dertleri kozgalmış ve o, candan coşmuş idi … Ben bir sırasını getirip bir daha kendisinden neden ve nasıl buraya geldiğini sordum … İki oğlunun ve damadının milletçilikle itham edilerek yok edildiklerini ve kendi vaziyetinin de çok tehlikeli bir hale girmesinden dolayı göçmeğe mecbur kaldığını añlattı … Ve yine derin bir nefes aldı, ağır göğüs geçirdi … Bolşeviklerin kendisine para çıkartmadıklarını, büyük vergiler ve cezalar uydurarak elindeki, avucundaki paraları tutup aldıklarını anlattı … Ve burada da elindeki birkaç doların ancak rıhtıma çıkmağa yettiğini ve gümrükten kendilerini alarak

bu odalara yerleştiren ve burada da kendilerine yardım edenlerin yalnız Kırımlılar olduğunu büyük bir teessürle söyledi … Ve kendilerinden pasaportlarınız tamam değil diye ceza istediklerini anlatarak, bu da ne, bu da nasıl iş ? … Mında da halimiz avur eken … Bunu hiç de anlayamadık ! … dedi ve: “Avursam halim sorar yok, ölsem cılar, Başımnı sıypap közümnü kim cumdurar ! …”çıñını söyledi ve “İşte balam, biz Kırımlılar böyle bahtsız olduk ! … diyerek sigarasını derin derin çekti. Tam bu sırada odaya yine Kırım’dan gelmiş muhacirlerden bir kadın geldi ve heyecanla, telâşla karttan bir zengin İstanbullu hanımın gelip kendi kızçığını evlâtlığa istediğini söyledi. “Ne yapayım, nasıl evlâtçığımdan ayrılayım … Vermesem nasıl ona da bir lokma ekmek bulacağım ?” … dedi. Kartnıñ iri kaşları çatıldı. Gözleri büsbütün nurlandı, sesi değişti ... “Balanı vermiyeceksiñ … Onıñ aşını men veririm.” dedi. Ve kadının “Ya sizler, özüñüz de muhtaçsıñız da!” diyen sözlerine karşı o : “O balanıñ babası halkımız içün öldürüldü … O bize Tañrı’nıñ emanetidir. Biz ölmeden onı horlatmamız … Ve seniñ biñ türlü felâketnen yanan yüreğin onıñ acısını da kaldıramaz !” dedi … Kadın süyünçle akan gözyaşlarıyle kartın eline sarılıp öperken, ben de, ihtiyarsızca, onıñ mübarek ellerinden ve gözlerinden öptüm … Kırım faciasının manasını anlayabilmek içün, halkımızın yüreğindeki duygunun temizliğini ve yüksekliğini kavramak lâzımdır … Taş Han’da gördüğüm açlık ve ıztırapla bütün ruhum ezilir ve çırpınırken, birdenbire kendimde yüksek bir kuvvet buldum, göz yaşlarım arasında büyük bir sevinç duydum … Bu duygularla ben karttan ayrıldım. Merdivenlerden inerken başka bir odada yaşayan bahtsız Kırımlı bir kızın ince, titrek sesiyle söylediği muhacir türküsü bu ağır, hissiz Taş Han’ın lâkayt duvarları arasında kayıp olup gidiyordu. “Kimisi de maldan ayrılğan, ey yâr, Kimisi de candan … Aytır da ağlarım.” Bu ses hâlâ kulaklarımda çınlamakta. Gördüğüm manzara hâlâ gözlerimde, kartın “Yurt ! Yurt ! Öz yurtımız ! …” sözleri hâlâ kafamda … “O balanıñ babası halkımız içün öldürüldü, biz ölmeden onı horlatmamız ! ...” kararı hâlâ yüreğimde canlanmakta. Onun mübarek ve nurlu çırayı hep karşımda … Bütün bunlar bana Kırım’ın genç ve ölmez kurbanlarından Hamdi Giray’ın “Ant etkemen ant edenin antı içün ölmege“ şiirini tekrarlatıyor. Ve yüreğim bu andı tekrarlamakla teselli ve kuvvet buluyor. Evet : Endi bizge yok kaytuv, açuv almay.

(Emel Mecmuası, 3 - 1935

23BAHÇESARAY

PİRAYE KADRİZADE’nin şiirlerinden :Qırım efsanelerinden :

ARZI QIZ yahut SUV ANASI, 1944(Öz hayalıma köre qalemge algan edĭm.)

Neden bilmem, aqlıma keldi bugünHasret olğan vatanımnıñ mazısı,Qırım’nıñ pek eski künlerindeHalq ağzından alınğan bir “yazısı”.

Gece. Her kes uyquda, Mishor yuqlay,Hiç teprenmey İstanbul selbileri,Sıra sıra askerge benzep taşlay Yükseklerge oqtalğan kevdeleri.Deniz yuqlay pek nazlı baladayBaşın salıp ana yerniñ tizine.Yuqarıdan ışık serpe oña ay,Küle küle baqıp bayğın yüzüne.Sabah deňiz uyana, bir yel ese,Şuvuldaşa İstanbul selbileri,Keçke qalmay kün doğa, aydınlanaTatarlarnıñ sofalı şeñ evleri.Küneş doğsa deňişe bar tabiat,Yer canlana, her şeyde başqa bir hal,Köyde başlay hareket, kaynay hayat.Sıcaq basa her yerni, qalmay mecal.Soñra, küneş batqan son salqın tüşe,Suv almağa keteler köy qızları,Bir biriniñ artından yolğa tüşe, Hür Mishor’nıñ ziyneti, yıldızları. Çivildeşe, iteşe, yırlaşalar,Bir birine şeñ mane aytışalar,

Göñüllerin açalar, sırdaşalar,Soñra tınıp birden bir yatışalar.Mına endi çıqtılar eniş yolğa,Çapışalar, baqmaylar sağğa solğa,Gügümlerin alğanlar hepsi qolğa,Bilmeyler hiç ğam qasvet neden doğa.Arasında qızlarnıñ bir danesi,Selbi boylı, gül yüzlü, nazlı sesi, Yoq bilmegen onın hiçbir manesi,Hür Mishor’da bir dane, güzel Arzı. Ottay yana zeytin renkli közleri, Gülday aça yanaqları külgende, Göñül ohşay talı, nazlı sözleri, Balakları yelpirey yel eskende.Onsekizni toldırdı güzel Arzı,Şimdigecek göñlüne ğam kirmedi,Sakin geçti hayatı, nazlı nazlı,Taliy onı kimseye layik körmedi.Yavaşlattı yorulıp adımların,Güzel Arzı kızlardan artta qaldı.Arkasından yetişip aqranların, Yal almakçün gögümünü taşqa saldı.Soñra qızlar kettiler, özi qaldı.

Yukarıdan sarıqlı bir insannıñ Közin tikip turğanın tuymay qaldı.Av ızına tüşken bir qaşqırday,Sarıqlınıñ közleri pek yaltıray.Qıznıñ güzel olğanını sezgen soñ,Qıvancından qol-ayağı qaltıray.Yuqarıdan sekire, bir oqtala,Arzı qıznıñ yanında soñ toqtala.Bir daqqada kötere, qolğa ala,

İstanbul Selbileri

24 BAHÇESARAY

Sesi çıqmasın dep ağzına yavluq sala. Arzı şaşa, abdıray, özin coya,İşniñ aslın pek keçikmey pek tez tuya.Kurtulmağa araştıra bir çare,Tapalmay hiçbir türlü – hepsi nafle.Haydut kete aşıqıp yalı betke,Çoq keçikmey, yete bir dena çetke.- Arqadaşlar, men keldim, dep bağıra,Haydutlarnı tez yanına çağıra.Toplaşa, fısıldaşa, quvanşalar.Tap sonunda, ne ise, añlaşalar.Arzı kıznı minsetip bir gemigeKetecekler satmağa karşı betke.

Bir gemige Arzı’nı minseteler,Bir qaranlıq odağa minseteler.Yavaş yavaş qaderge alışır dep,Özlerince alçaqlar ümit eteler.

Arzı anlay taliyge könmeycegin,Endiden soñ hür serbest cürmeycegin, Anasını babasını körmeycegin, Bahtlı hayat sefasın sürmeycegin.Çoq tüşünmey, kele o bir qararğa. Yavaşçıktan çekile bir kenarğa,Soñki defa taray o gür saçların,Ses çıkmasın dep taşlay papuçların.Haydutlar pek qızğınlı oynağanda,Birbirine qanları qaynağanda,Arzı birden sekire, suvğa dala,Açuvını onlardan böyle ala.

Mishorlılar Arzını pek araylar,Künler keçe, bir yerden tapalmaylar.Anasınen babası qasvet etip,Dayanalmay bu dertke, kete ölüp.

Keçip kete aradan birqaç sene,Eşitile Mishor’da bir laf gene,

Lakin onı herkeske pek aytmaylar. Aytqanlar da sözünden hiç kaytmaylar.

Küneş batıp qaranlıq basqandan soñ Çıqa, deyler yalığa Suv Anası,Gür saçları töküle arqasına,Qucağında körüne yaş balası.Aydınlatsa ışıq serpip onı ay,Pek parılday suvda gümüş kevdesi,Yırlap yırlap Mishor betke pek qaray,Arzı qıznıñ sesine beñzey sesi.Sesi yetkencek,bar küçünen bağıra,Anasını babasını çağıra,Unuttıñız siz meni, dep öpkeley,Dostlarına yaman canı ağıra.Barıp çeşme başına saçın taray,Közlerinen toktamay bir şey aray,Qollarınen birevge şimar ete,Soñ birden bir deñizge çomup kete.

Gece. Her kes yuquda, Mishor yuqlay.Hiç teprenmey İstanbul selbileri,Sıra sıra askerge beñzep taşlay,Yükseklerge oqtalğan kevdeleri.Deñiz yuqlay pek nazlı bir baladay, Başın salıp ana yerniñ tizine,Yuqarıdan ışıq serpe oña ay,Küle küle baqıp bayğın yüzüne.

*

BAHÇESARAY

QIRIM’ĞA, 1982

Ey sevgili Vatanım, Sen qaydalarda qaldıñ ?Köz aldında yata hep,O sevgili hayalın.Vaqıt kele ölmege,Ketecekmen biçare.Vatanımnı körmege Tapılmay bir çare.Dua kibi adıñnıFısıldayman içimde.Elâl et de, Vatanım,Añ meni de kimerde.Köz aldında belireDumanlı yalılarıñ,Gece tüşüme keleO gezdigim yollarıñ.Taşıña, toprağıña,Hasret qaldım, Vatanım.Qurban olsıñ oğrıñaŞu taliysiz hayatım !Aceba hiç men kibi,Seni kimse sevdi mi ?Qıymetiñni, qadriñniMen qadar hiç bildi mi ?Sen quvansañ quvandım,Ağlaganda ağladım,

Qaderimni ömrümniYalınız sağa bağladım.Çekken bütün azabımKözlerimde yaş oldı,Ğam-keder, ıstırabımBağırımda taş oldı.Muqaddes toprağıñnıTaptadılar, ezdiler,Türlü türlü kelmeşeklerToprağıñda gezdiler.Baba-dede mezarları Yermen yeksan etilgen,Baş taşları çıqarılğan,Saban sürüp ekilgen.Ey sevgili Kırım’ım,Vaqıt keldi, yorğunım,Saña açam sırımnı,Soñ sözümni, yırımnı.Ömürimniñ saatiSoñkı defa urğanda,Baş ucumda AzrailQanat kerip turğanda,Soñ nefeste sırımnı Tekrarlarım içimde,Elvida ! aziz Qırım,Añ sen bazı meni de!

ARZI QIZ

Zarema Trasinova

25

KURBANLARIMIZI KIRIM’ DA KESELiM1991’denberikurbanlarımızıVatanKırım’dakesiyoruz.Türkiye’ den Vatan Kırım’ a doğru kurulan bu gönül köprüsü

Kırım Tatarları’ na maddi ve manevi bakımdanönemli bir güç vermektedir.

Varolma mücadelesİ veren kardeşlerİmİze destek vererek;

Kurbanlarımızı Kırım’ da Keselİm kampanyasına katılalım.

Kurbanlar İslami usullere göre kesildikten sonra Kırım Tatar Milli Meclisi tarafındanihtiyaç sahiplerine dağıtılacaktır.

Müracaat : Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği İstanbul ŞubesiÖrdek Kasap Mahallesi Akkoyunlu Sokak No: 52

Dr. Ahmed İhsan Kırımlı Kırım Tatar Türkleri Kültür EviÇapa - Fatih - İSTANBUL

Telefon : 0(212) 534 92 31 Belgegeçer : 0(212) 635 26 11

BAHÇESARAY

FAZİLET OLCAY Halamız (26.11.1926 – 17.5.2010)

Fazilet Olcay hanım, İstanbul Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneğimizin en kıdemli ve saygın üyelerimizden biriydi. 1970’li yıllarda dayısı olan Derneğimizin başkanı Emekli asker Av. Ali Kemal Gökgiray’ın yanında birçok faaliyetlerin müteşebbisi ve neferi idi. 1990 yılından sonra Türkiyemize tahsile veya sağlık sorunlarına derman bulmaya gelen Kırımlı kardeşlerimize yardım elini uzatan O idi. İster Derneğimizin üyeleri, ister Kırımlı misafirler onu bir hamiden ziyade, kendilerinin bir yakını, bir halası olarak görmeye başladı. Fazilet Olcay hanım adı yerine Hala demeye başladılar. İstanbul’daki faaliyetlerimizde de, Kırım gezilerimizde de Hala hep bizimle beraberdi. Bizlere ettiği tenbihlerden biri, hem Türkiyemiz için, hem Kırım için çalışacaksınız idi. Kendisi tam bir Türk insanı idi, yüreğinde ayırımsız, hem Türkiye Türküne, hem Kırım Türküne sevgisi vardı. Mal varlığını hep milletinin hayrı için kullandı. Okullar yaptırdı, okuyanlara yardımcı oldu. 2005 yılında kendi adına yaptırdığı “Kırımlı Fazilet Olcay Anadolu Lisesi”nin açılışında yaptığı konuşmada öğrencilere şöyle demişti : “Gençler , siz sevgi dolu bir dünyada yaşarken belki ben bu dünyada olmayacağım. Ancak, sizden isteğim benim adımı hatırlamanız değil, kendi dünyanızı dilediğinizce kurmanız için çok çalışmanız ve okumanızdır. Gençler, dünyada başka bir Türkiye yok. Vatanımız tek cennet .. El ele, gönüle, severek, barış içinde, çok çalışarak, okuyarak bu Vatanı sizlerde yükselterek koruyunuz. … Sahip olunuz.” Hala 17 Mayıs 2010 günü Hakkın rahmetine kavuştu. Ertesi gün, 18 Mayıs’ta, Kırım sürgünü ve şehitlerimizin anıldığı gün İstanbul Karacaahmet mezarlığında dayısının yanına, toprağa verildi. Allah rahmet eylesin, nur içinde yatsın.

26

27BAHÇESARAY

28 BAHÇESARAY

Haftalardan beri beklediğimiz gün gelmişti. Fakat havaya baktımızda, kapalı, bulutlu görünce benim gibi sanırım herkesi bir tereddüt sarmıştı. Ama İstanbul’da böyle hava ise, Çatalca’da da öyle olacağı anlamına gelmezdi ya. Evvel Allah yola çıkalım dedik. Esenler Belediyesinin reisi Nemci Kadıoğu’nun otobüsleri

gelmiş, bizleri Çapa’da bekliyordu. İhtiyatlı arkadaşlarımız Çatalca’yı aradılar telefonla. Belediye başkanı ve bu yılki Tepreçimizin ağası Cem Kara yüreklerimize su serpti : “Hava orada da kapalı idi, fakat “Havuzlar”da Belediye’nin kapalı tesisleri bizlerin keyfine amade idi. “Hayda bre !” dedik yola çıktık. … Vardığımızda “Havuzlar altı” koruluğunu Çatalca Belediyesinin ekipleri tarafından Tepreç için bir eksiksiz hazır hale getirilmiş bulduk. Çevre köy ve beldelerden bizden evvel gelenler yerleşmişlerdi bile. Herkes önce bir teftiş ve tanış arayışına çıktı. Kendine bir yer seçti. Tepreş ağamız Cem Kara, Esenyurt başkanı Nemci Kadıoğlu, AKP İstanbul eski il başkanı Mehmet Müezzinoğlu, Ukrayna Başkonsolosu Bogdan Yaremenko, eşi ve tercümanları, eski Romanya müftüsü Şahingiray Bağış efendi ve hepimiz, bizler vardık. İstiklâl Marşımız, Ant Etkenmen ve Tepreş Duamız okundu. Celâl İçten başkanımızın açış konuşmasından sonra Tepreç eğlenceleri başladı. Server Kakura, Asiye Sale ve Ansamblin değerli müzisyenleri, halkın coşkusu, Çiberek kokusu ortamı tam “millileştirdi”. Bir ara Cem Kara ağa ile Celâl İçten başkanımız “kalaynı tığırttılar”, emarelerini okuyarak 2010 yılının bereketli bir yıl olacağını müjdelediler, herkes sevindi, uzun uzun alkışaldı , yine zıplayıp hoplayıp oyunlara başladı. Kaytarmalarda meydan aşınıp çukurlaştı. Kırım’dan İstanbul’a çalışmaya gelen “Kara” Leyla yine saatlerce, bazen tek başına bile, dur durak bilmeden oynadı. Guiness temsilcileri olsaydı Tepreç’te mutlaka bir rekor daha tespit ettik deyip dönerlerdi. “Beyaz” Leyla ancak ara sıra oyuncular arasında bir kaçamak yaptığı görüldü. Zavallının çibörek kazanının başında işi başından aşkındı. Güreşler yapıldı, çuvallanıp çuval koşuları oldu, çuvallayanlar da halkı epey güldürdü. Böylece akşamı bulduk. Unutmadan şunu da kaydedeyim, Büyük Allah o gün bizi kayırdı. Üstümüzde bulutlar hâlâ vardı galiba, ıslanmadığımız için, göğe bakmak aklımıza gelmedi. Dönüş yolunda ancak zaman zaman yağmurdan geçtik. Aşağıda Tepreşimizden bazı görüntüler veriyorum. (Emre Kırımtay çekti) Resimlerde görünenler kim kimdir, onu ben söylemeyeceğim, bilenler bilmeyenlere söyler. Benim maksadım, Tepreç sabahı bulut görüp de nem kapmış olan dostlarımızı biraz hayıflandırmak. Allah bizlere daha nice Tepreçler nasip etsin.

Erkal Tezgüler, Çatalca Kaymakamı Yüksel Ayhan, Muammer Yontar, Celâl içten

Kırım Ansambli

6 Haziran Tepreçimizden notlar Hakan Özbayraktar

29BAHÇESARAY

Kırım Ansambline yeni star mı ?

Başkonsolos Bogdan Yaremenko,Ukrayna Konsolosluğu görevlileriÇatalca Bld. Bşk. Cem Kara

Milletvekili Mehmet Müezzinoğlu

Celâl İçten – açılış konuşması

Zuya Tatar Milli Mektebi Dışişleri Bakanımız Ahmet Davutoğlu tarafından açıldı TİKA – Avrasya bülteni 80,

Mayıs 2010

Resmi temaslarda bulunmak üzere Kırım’a giden Dışişleri Bakanımız Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu Türk İşbirliği ve Kalkınma (TİKA) Başkanlığı tarafından inşa edilen Zuya kasabası Tatar Milli Mektebinin açılışını yaptı. Açılışta Bakanımız yanı sıra TİKA başkanı Musa Kulaklıkaya ve Kırım Tatar Milli Meclisi Başkanı, Ukrayna milletvekili Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu da bulundu. Dışişleri Bakanı Davutoğlu törende yaptığı konuşmada Kırım’a denizin ötesinden selâmlar getirdiğini ederek, her türlü meselelerinde Türkiye olarak Kırım halkının yanında olmaya devam edeceğimizi söyledi. “Bundan sonra Kırm ile denizin öte yakasını daha çok kaynaştıracağız. Yalta ile Sinop arasında feribot seferlerini başlatmayı planlıyoruz “ dedi.

Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu “Vatanımızda çok sorunlarımız var. Bu sorunlardan en önemlisi eğitimdir, dedi. Şu anda 15 Kırım Tatar çocuklarının ancak yüzde 10’u ana dilinde eğitim görüyor. Eğer çocuklar milli ruh içinde yetiştirilmezse, milli kimlik kaybedilir. Bugüne kadar yaptıklarınızdan dolayı teşekkür ediyorum. Umarım, yardımlarınız devam edecektir,” diye konuştu. Buğüne kadar TİKA tarafından 2006 yılından bu yana 40’ın üzerinde çeşitli projeler gerçekleştirildi. Oktyabrskaya (Büyük Onlar), Mayskoye (Kalayköy), Starıy Krım (Eski Kırım), Belogorsk (Karasupazar), Kezlev (Yevpatoriya), Kolçugino (Bulganak), Zuya okulları bunların bazılarıdır.

Akmescit’te Kırım Tatar Bayrak Günü kutlandı

AKMESCİT/SİMFEROPOL, 28.06.2010 (QHA) – Kırım Tatar Milli Bayrak Günü, 26 Haziranda Akmescit’in merkez meydanında düzenlenen programla tarihte ilk kez kutlandı. Program, Kırım Tatar Milli Meclisi, Sivil Toplum Kurumu teşkilatı ve Kırım Haber Ajansının desteğiyle “Mecal” (Güç), Vatanperver Grubu, Tutum - İ.N.D. gibi gençlik teşkilatları ortak düzenledi.

30 BAHÇESARAY

31BAHÇESARAY

Kırım Tatarlarından Yanukoviç’e restAKMESCİT, 03.08.2010 (QHA) - Kırım Tatar Milli Meclisi, Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukobviç’in Kırım Tatar halkı temsilcileri ile yapacağı görüşmeye, bu toplantıya yıkıcı faaliyet yürüten siyasi grupların da davet edilmesini protesto etmek amacıyla katılmadı. Kırım’a çalışma ziyareti yapan Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç, 3 Ağustos’ta “Kırım Tatar halkı temsilcileri ile görüşme” şeklinde anons edilen toplantı gerçekleştirdi. Söz konusu toplantıya Kırım Tatarlarının temsili organı olan Kırım Tatar Milli Meclisinin yanı sıra Rusya’ya yakınlığıyla tanınan yıkıcı faaliyetlerde bulunan bazı siyasi güçlerin temsilcileri de davet edildi. KTMM yönetimi ise, görüşmeden önce KTMM başkanlık divanı toplantısı düzenleyerek, Yanukoviç ile görüşme formatının değiştirilmesi ve Kırım Tatar halkının temsili organı olarak yaptıkları skan-dallarla bilinen ve kendi çıkarları için her türlü yıkıcı hareketlere başvurmaya hazır olan iki-üç Kırım Tatar sosyal ve siyasi oluşumların görüşmeye davet edilmesi nedeniyle Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç ile yapılacak görüşmeye katılmama kararını aldığını bildirdi.

Kırımoğlu, temsilciler kurulunun adının değiştirilmesini teklif ediyorAKMESCİT, 30.08.2010 (QHA)- Kırım Tatar Milli Meclisi (KTMM) Başkanı ve Ukrayna Milletvekili Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, 28 Ağustosta yapılan 5. Kırım Tatar Milli Kurultayı 3.toplantısının ilk gününde Ukrayna Cumhurbaşkanı Kırım Tatar Temsilciler Kurulunun adının değiştirilmesini teklif etti. Kırımoğlu, ‘ Önermek istediğim tek şey, kurumun adını değiştirmek. Çünkü bir halkın temsilcileri atanmaz, seçilir’’ dedi. Kırımoğlu, günümüzde Kırım Tatar halkının yaşadığı birçok sorunun Ukrayna Cumhurbaşkanı’nın müdahalesi olmadan çözülmediğinden dolayı bundan iki hafta önce Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’e mektup göndererek Ukrayna Cumhurbaşkanı’nın Kırım Tatar Temsilciler Kurulu ile görüşmesini talep ettiğini kaydetti.

KIRIM TATARLARI, KIRIM PARLAMENTOSU SEÇİMLERİ İÇİN ADAYLARINI BELİRLEDİAKMESCİT, 30.08.2010 (QHA) - Kırım Özerk Cumhuriyetinin başkenti Akmescit’te (Simferopol) yapılan Kırım Tatar Milli Kurultayında, Kırım Parlamentosu seçimlerinde Kırım Tatarlarını temsil edecek milletvekili adayları belirlendi. Kırım Tatar Türklerinin kendi kendilerine beş yılda bir seçtikleri delegelerle oluşturdukları en yüksek özyönetim organı olan Kırım Tatar Milli Kurultayı, 31 Ekimde Ukrayna çapında yapılacak olan yerel seçimlerden önce toplanarak aday listelerini oluşturdu. Kurultayın bir diğer önemli gündemi olarak da Kırım Tatar halkının yaşadığı sorunların ele alınacağı uluslar arası forumun organizasyonu gerçekleştirecek komitenin kurulması yer aldı. Kırım Özerk Cumhuriyeti Verhovna Radası (Parlamentosu) için yapılan aday oylamasıyla 15 kişilik liste oluşturuldu. Listede ağırlıklı olarak kurultayın daimi icra organı olan Kırım Tatar Milli Meclisi üyeleri yer aldı. Kırım Tatar Milli Meclisi Başkanı ve Ukrayna Milletvekili Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu’un sağ kolu olan Dünya Kırım Tatarları Kongresi Başkanı Refat Çubarov listenin başında yer aldı. Kırım Tatar Milli Kurultayı uzun yıllar boyunca işbirliği yaptığı, etnik Ukraynalıların destek verdiği Ukrayna Halk Hareketi partisinin Kırım Şubesi Başkanı Leonid Pilunskiy’ye bu listede ikinci sıra verildi. Yerel Seçim Kanununda yapılan değişikliklerin ardından azınlıkta olan Kırım Tatarlarının nüfusları oranınca temsil edilebilme ihtimali azaldı. Kırım Tatarları Kırım’da nüfusun %13’ünü teşkil etmesine rağmen, Kurultay – Ukrayna Halk Hareketi grubu son dönem Kırım Parlamentosunda 8 kişi ile %8 oranında temsil hakkı kazanabilmişti. Bu seçimlerde temsil oranının yarı yarıya düşmesi bekleniyor.

YILMAZER EMLAKEmlak Danışmanlığı

Ev - Arsa - Villa - Arazi Alım SatımıFerhat Yılmazer

0(531) 846 74 04İzzettin Mah. No: 66/B Çatalca / İstanbul

Tel & Faks : 0(212) 796 22 63

BAHÇESARAY

(01.12.1924 - 04.07.2010)Eğitimci, etnograf, halk bilimcisi – “Boztorgay” ve “Unutma Beni” folklor derlemelerinin toplayıcısı ve naşiri, Tatarca ve Türkçe okul kitapları editörü, yazar ve çevirmendi. Merhuma Allah’tan rahmet, ailesi, yakınları ve halkımıza başsağlığı dileriz.Müstecib Ülküsal 1981 yılında “Boztorgay”ı hazırlayanları Emel’de şu sözlerle tebrik etmişti :

“Evvelâ, bu kıymetli eseri yayınlamış olan aydın gençlerimizi yürekten kutlarım. Bununla bugün Romanya’da yaşayan Kırım asıllı 50 bin kadar Türk-Tatar’a büyük bir hizmet yapmışlardır. Çünkü, 20 yıldan fazla bir zamandan beri okulu, dergisi, kitabı, gazetesi olmayan ve yalnızca Rumence okuyup yazan , her yerde ve hattâ evinde bile Rumence konuşulup anadilini tamamiyle unutmaya başlayan çocuklarımıza ve gençlerimize severek zevkle okuyacakları bir kıymetli kitap hediye etmişlerdir. Ümit ve temenni ederim ki babalar ve analar da kıymetli eserin değerini bilerek ve sağlayacağı faydaları düşünerek kendileri de okurlar ve çocuklarına da okumayı tavsiye ederler.”

BAHÇESARAY

PROF. CAViT MUSA (23.12.1931 - 05.07.2010) Bükreş Üniversitesi ve Köstence “Ovidius” Üniversitesi Fizik fakültelerinde Plasma Fiziği ve Lazerler profesörü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fizik Laboratuvarları, diploma ve masterlik çalışmalarının yöneticisi, Romanya Bilimler Akademisinin üyesi Prof. Cavit Musa Hakkın rahmetine kavuşmuştur.Değerli soydaşımıza Allahtan rahmet, ailesi, yakınları ve halkımıza başsağlığı dileriz.

Dobruca’daki millî faaliyetin önderlerinden

şehit NecipH.Fazıl’ın, oğlu

Bora H. Fazıl – Ülküsal(15. 06. 1936 – 15. 07. 2010)

Hakkın rahmetine kavuşmuştur.

Merhuma Allah’dan rahmet, yakınlarına

başsağlığı diliyoruz.

Sema Tokgöz, Suha Çilmi, Şeref Çilmi’nin sevgili anneleri

Hacı Süheyla Çilmi29 Temmuz 2010 tarihinde Hakkın

rahmetine kavuşmuştur.Merhumeye Allah’tan rahmet, yakınlarına başsağlığı dileriz

İstanbul Kırım Türkleri Derneği

VEFAT VEFAT

VEFAT ve BAŞSAĞLIĞISaygılı Sabri Ülker’ in Eşi ve Saygılı Murat Ülker’ in Annesi

Güzide Ülker Hanım’ a Allahtan Rahmet,

Ailesi ve sevenlerine başsağlığı dileriz.

İstanbul Kırım Türkleri Derneği

32

PROF. AHMET - NACi CAFER ALi VEFAT ETTi