Badania epidemiologiczne - blaski i cienie Epidemiological research - the bad with the good

Andrei Shpakou, PhD, MD

Head of the Department of Sports Medicine and Rehabilitation

Yanka Kupala State University of Grodno

Presented:

2nd International Conference of the Higher School’s Pulse

Opole, Poland

May 7, 2015

Dr Andrzej Szpakow

Kierownik katedry Medycyny Sportowej i Rehabilitacji

Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały

w Grodnie

Przedstawione na:

II Międzynarodowej Konferencji Pulsu Uczelni

Opole, Polska

7 maja 2015

Konspekt

1. Proces naukowy

2. Badania epidemiologiczne

3. Epidemiologia (nauka i praktyka)

4. Etapy badania epidemiologicznego (cele, struktura działań, metody pomiaru, udokumentowanie, organizacja, plan analizy wyników )

5. Epidemiologia obserwacyjna i eksperymentalna

6. Źródła danych w epidemiologii

7. Wady i zalety badania opisowego i badań obserwacyjnych

8. Epidemiologia analityczna i jej rozdaje

9. Badanie kohortowe

10. Wartość dowodowa wyników badań epidemiologicznych

11. Badania eksperymentalne

sposób planowania, wykrywania, opisu,

prowadzenia, wyjaśniania, przewidywania

i raportowania wyników badań — często

wymaga długiej pracy, analizy, dyskusji

i sprawdzenia wyników

1.

Proces naukowy

Metoda umożliwiająca pozyskanie

wiarygodnych informacji

2. Badanie epidemiologiczne

“Zorganizowana, celowa i systematyczna

metoda postępowania mająca na celu

poznanie rozpowszechnienia i uwarunkowań

zjawiska zdrowotnego”.

J. Zejda

2. Badanie epidemiologiczne

nauka o rozpowszechnieniu i o czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach oraz jako dyscyplina służąca do kontroli problemów zdrowotnych"

(John. M. Last, 1988)

Odpowiada na pytanie:

jaki jest stan zdrowia ludzkości i co na to wpływa?

3. Epidemiologia

(nauka i praktyka)

E p i d e m i o l o g i a

NAUKA PRAKTYKA

nauka o występowaniu

i uwarunkowaniach zjawisk

zdrowotnych w określonych

populacjach ludzkich

system działań wykorzystujących

uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych

problemów zdrowotnych w populacji

1. Choroby wśród ludzi nie pojawiają się

w sposób losowy

2. Wywołanie choroby związane jest

z czynnikami ryzyka, które mogą być

identyfikowane w badaniach

epidemiologicznych

Dwa podstawowe założenia epidemiologii

Wysunięcie hipotezy

Dobór właściwego modelu badawczego

Pomiar czynników opisujących stan zdrowia

Przeprowadzenie wnioskowania statystycznego

Interpretacja wyników w kategoriach oceny zależności przyczynowo-skutkowej

Ocena zależności przyczynowo-skutkowej

4. Etapy badania epidemiologicznego

Hipotezy w badaniach epidemiologicznych zwykle

dotyczą relacji między:

hipotetycznym czynnikiem ryzyka

(„narażeniem”) a skutkiem zdrowotnym

hipotetycznym czynnikiem ochronnym

a skutkiem zdrowotnym

Hipotezy badawcze

opis występowania chorób i zjawisk

w zależności od cech związanych z

(epidemiologiczna triada):

osobą,

miejscem,

czasem

Istota badania epidemiologicznego

badanie stanu zdrowia populacji i jego dynamiki

badanie związków między chorobą a narażeniem (ekspozycją) na czynniki zagrożenia

badanie związków między chorobą i jej komplikacjami a stosowanymi metodami leczenia

określenie efektywności, kosztów metod leczenia, strategii ochrony zdrowia

badanie skutków występowania choroby

opracowanie wytycznych do strategii zwalczania chorób, monitorowanie

skuteczności strategii ochrony zdrowia

Cele badań epidemiologicznych:

Wybór metody pomiaru zmiennych (np. wywiad

standaryzowany, badanie diagnostyczne)

Wzory zaprojektowanych dokumentów badań

Organizację zbierania danych

Wybór metody przetwarzania danych

Plan analizy wyników

Po wykonaniu wszystkich czynności przygotowawczych do badania epidemiologicznego określamy:

Epidemiologia obserwacyjna – badania obserwacyjne, których

wynikiem jest opis zjawiska bez interwencji w naturalny bieg rzeczy,

np. opis częstości, opis obserwowanych zależności, opis zmienności

zjawiska w czasie. W tej grupie mieszczą się badania: rejestrowanie

zjawisk i/lub okoliczności, w jakich te zjawiska występują

zbieranie w systematyczny sposób informacji, które pozwolą

odpowiedzieć na postawione pytanie lub zweryfikować hipotezę

nie zakłóca się naturalnego biegu rzeczy, a badacz dokonuje tylko

pomiarów, ale nie interweniuje

5. Epidemiologia obserwacyjna

i eksperymentalna

Epidemiologia eksperymentalna – badania

eksperymentalne, których wynikiem jest opis skutku

interwencji, np. skuteczności leku, metody

profilaktycznej, interwencji środowiskowej.

rejestrowanie zjawisk przed i po świadomej, celowej

interwencji (według protokołu klinicznego).

5. Epidemiologia obserwacyjna

i eksperymentalna

Podział badań epidemiologicznych (wg J. Zejda)

6. Źródła danych w epidemiologii

Dane wtórne

Raporty, rejestry, dokumentacja oficjalna

Dane pierwotne

Badania epidemiologiczne (protokół)

Badanie opisowe - pierwszy etap badania epidemiologicznego pozwala

na formułowanie hipotez o

szczególnych warunkach

determinujących

rozprzestrzenianie się choroby

w populacji,

na implikacje administracyjne

(rozdział środków

inwestycyjnych,

programowanie ochrony

zdrowia na różnych

poziomach organizacyjnych)

nie analizuje powiązań między

narażeniem i skutkiem

nie umożliwia analizy przyczyn

chorób czy zjawiska

brak odpowiedzi na pytanie

"dlaczego?“

wymaga przeprowadzenia

analizy lub badania

eksperymentalnego

nie posiada grupy kontrolnej,

możliwość nadużyć

interpretacyjnych.

7. Wady i zalety badania opisowego i badań obserwacyjnych

8. Epidemiologia analityczna

Badania obserwacyjne

Atrakcyjne z powodu

prostoty i łatwości

prowadzenia

trudne do interpretacji

opierają się zwykle na danych

gromadzonych do innych celów

Nie mogą prowadzić do

wnioskowania, które można by

uogólnić dla całej populacji

pozwala zaobserwować trend

(rosnący lub malejący)

występowania danego zjawiska

A. Badania ekologiczne (korelacyjne )

Badania obserwacyjne B. Badania przekrojowe

jest stosunkowo prostym

i oszczędnym schematem

badania, przydatnym do

badania narażeń, które są

w zasadzie stałymi cechami

badanych

mierzące kilka potencjalnych

czynników przyczynowych

jest często najdogodniejszym

pierwszym szczeblem do

poznania przyczyny

trudna ocena narażenia.

brak czułości wobec

sekwencji czasowej wydarzeń

(pomiar zapadalności -

niemożliwy)

brak możliwości pomiaru

ryzyka względnego

A. Kliniczno-kontrolne badania przypadków (case control study case-referent study

proste do przeprowadzenia, nie wymagają dużych nakładów finansowych i coraz częściej

stosuje się je w badaniach nad przyczynami chorób

randomizacja – losowy rozdział badanych obiektów do grup

porównawczych (grupa kontrolna - porównawcza lub referencyjna)

związek narażenia z chorobą mierzy się za pomocą ilorazu szans

opracowany protokół

ślepa próba

badania longitudinalne

Mogą być ograniczenia

w przenoszeniu wyników

na praktykę lekarska

Długi czas do uzyskania

wniosków

Koszty i problemy etyczne

Brak współpracy

Sposób pozyskiwania danych

Badania

retrospektywne

Kliniczno-kontrolne

badania przypadków

(ocenia już uprzednio

zebrane dane)

• polegają na dobraniu grupy osób chorych

na określoną jednostkę chorobową

i poszukiwaniu jej przyczyn

Sposób pozyskiwania danych

Badanie

prospektywne

kohortowe (follow up)

obejmuje dane o grupach

badanych w czasie, który

został określony w starannie

sporządzonym protokole

polega na określeniu narażenia na potencjalnie

szkodliwy czynnik i obserwacji dobranej grupy

osób zdrowych

zwane także badaniami długofalowymi zaczynają

się od grupy (kohorty) ludzi zdrowych

klasyfikowanych w podgrupy o różnym

narażeniu na czynnik, będący potencjalną

przyczyną choroby

B. Badania kohortowe (follow up)

B. Badania kohortowe

ważne narzędzie w epidemiologii analitycznej

obserwacja dynamiczna w czasie

ocena narażenia w okresie poprzedzającym wystąpienie

zdarzenia

rejestracja wystąpienia zdarzenia (zapadalność)

pomiar ryzyka względnego

koszty i trudności organizacyjne – duży rozmiar

badanych populacji i długi czas obserwacji

konieczność zapewnienia tego samego standardu

diagnostycznego w toku długoletnich obserwacji

prospektywnych udział badanych maleje wraz

z upływem czasu – kohorta jest coraz silniej

wyselekcjonowana

10. Wartość dowodowa wyników badań

epidemiologicznych

Minimum Badanie ekologiczne

↓

Badanie przekrojowe

↓

Badanie kliniczno-kontrolne

↓

Badanie kohortowe

Maksimum

11. Badania eksperymentalne

celowy dobór osób do grupy badanej i do grupy

kontrolnej

zastosowanie placebo w grupie kontrolnej

zastosowanie zasady ślepej próby lub podwójnie ślepej

próby

określenie zależności przyczynowo-skutkowej

wyeliminowanie czynników zakłócających

ponieważ chorzy i zdrowi mogą pochodzić z dwóch różnych populacji, nie jest

łatwo ocenić, czy są porównywalni pod

względem dodatkowych czynników ryzyka i innych

źródeł błędu

nie można ocenić częstości występowania chorób i mogą

dotyczyć tylko jednej choroby

11. Badania eksperymentalne

Przydatne w badaniach:

o rzadko występujących

problemów zdrowotnych

o chorób o długim okresie

latencji

o wpływu różnych,

potencjalnych czynników

ryzyka na problem zdrowotny

Mniej czasochłonne i kosztowne,

niż badanie kohortowe

Dane dotyczące narażenia

zbierane są z dokumentacji

szpitalnej lub z wywiadu po

nastąpieniu choroby;

dokumentacja szpitalna może

być niekompletna,

a przypominanie sobie

przeszłych zdarzeń obciążone

błędem pamięci lub pamięcią

selektywną

Thank You!

Questions?

Dziękuję!

Pytania?