7. Baskı

Mustafa Kale

Bekir Buluç

Bahri Ata

Yavuz Erişen

M. Engin Deniz

M. Akif Sözer

H. Şenay Şen

İsmail Aydoğan

Ali Taş

Mehmet Okutan

Kemal Köksal

Lütfullah Türkmen

Oktay Akbaş

Ercan Yılmaz

Editör

Prof. Dr. Emin Karip

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

ISBN 978-605-4282-51-7

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2007, Ankara7. Baskı: Eylül 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Ştiİvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A

Yenimahalle/ANKARA(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

iii

ÖNSÖZ

Eğitim bir toplumun varoluşundan bugüne kadar gelişerek oluşan kültürünün, değerlerinin ve birikimlerinin yeni kuşaklara aktarılmasının bir aracı olarak görülmektedir. Aynı zamanda eğitim, toplumların sürdürülebilir bir ekonomik ve toplumsal kalkınma sağlamalarının önkoşuludur. Küresel rekabette bir adım öne taşıyan eğitim nasıl bir eğitimdir ve bu rekabette üstünlüğü yakalayabilmek için nasıl bir eğitim öğretim verilmesi gerekir? Eğitim sistemlerini geliştirme çabaları sistemin fiziksel ve örgütsel yapısı, eğitim öğretimin içerik, yöntem, teknik ve materyalleri ile öğretmen niteliğinin geliştirilmesine odaklanmaktadır. Genel olarak kabul gören görüş, eğitim sürecinde fiziksel alt yapı, yönetim, öğretim programları, yöntem, teknik ve ders materyalleri gibi öğelerin önemli olmakla birlikte, en kritik öğenin öğretmen ve öğretmenin niteliği olduğu yönündedir. Öğretmenin niteliğinin geliştirilmesinde, hem hizmet öncesi öğretmen eğitimi hem de öğretmenin meslek yaşamı boyunca gelişimin sağlayacak etkinlikler önemli bir role sahiptir. Öğretmen adayları, hizmet öncesi eğitim sürecinde öğretmenlik meslek bilgisi ile ilgili temel bilgi beceri, tutum ve değerleri, diğer bir ifade ile öğretmenlik formasyonunu kazanırlar. Eğitim Bilimine Giriş dersi, öğretmen adaylarının öğretmenlik meslek bilgisi alanı ile ilk tanışmalarını ve diğer derslerde kazanacakları bilgi ve becerilerinin altyapısını oluşturmalarını sağlayacak bir ders olarak tasarlanmıştır.

Eğitimin disiplinler arası bir bilim olma özelliği, öğretmen adaylarına eğitim biliminin temel kavram ve bilgilerini farklı disiplinler açısından, fakat bir bütünlük içinde sunmayı gerektirmektedir. Eğitim Bilimine Giriş kitabı öğretmen adaylarında, eğitim öğretimde mevcut yapı ve işleyiş ile kuram ve uygulamaların felsefi, tarihsel, toplumsal, psikolojik, politik, ekonomik ve hukuksal temellerine ilişkin temel kavram ve bilgileri kazandırarak, eğitim bilimine ve öğretmenlik mesleğine yönelik olumlu bir bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu kitapta eğitim biliminin ve eğitimin temelleri, ilişkili olduğu diğer disiplin alanları açısından ele alınmış, eğitimde bilimsel bilginin oluşturulmasında yöntem, eğitimin tarihsel gelişimi, eğitimin işlevleri, eğitim ile toplumsal kurumlar ve toplumsal değişme arasında etkileşim geniş bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Bu kitabın, öğretmenliği bir meslek olarak seçme düşüncesi ile öğretmenlik eğitimine başlayan geleceğin öğretmenlerine, öğretmenlik ile ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırılmasında iyi bir temel oluşturması beklenmektedir.

Kitabın hazırlanması aşamasında özenle çalışan meslektaşlarıma Türkiye’de öğretmen eğitimine sağladıkları katkı için teşekkür eder kitabın basımına kadar her aşamada titiz bir çalışma ortaya koyan Pegem Akademi ekibinin başarılarının devamını dilerim.

Prof. Dr. Emin Karip

Editör

iv

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. Bölüm: Eğitimin Temel Kavramları Yrd. Doç. Dr. Mustafa KALE, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Eğitimin Amaç ve Đşlevleri Doç. Dr. Bekir BULUÇ, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Temelleri Doç. Dr. Bahri ATA, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Eğitimin Felsefi Temelleri Doç. Dr. Yavuz ERĐŞEN, Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Eğitimin Psikolojik Temelleri Prof. Dr. M. Engin DENĐZ, Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6. Bölüm: Eğitimin Toplumsal Temelleri Doç. Dr. M. Akif SÖZER, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Eğitim Açısından Toplumsal Değişme ve Yenileşme Doç. Dr. H. Şenay ŞEN, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

8. Bölüm: Eğitimin Politik Temelleri Doç. Dr. Đsmail AYDOĞAN, Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: Eğitimin Ekonomik Temelleri Doç. Dr. Ali TAŞ, Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

10. Bölüm: Eğitimin Hukuksal Temelleri Yrd. Doç. Dr. Mehmet OKUTAN, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi

11. Bölüm: Türk Eğitim Sistemi

Yrd. Doç. Dr. Kemal KÖKSAL, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

12. Bölüm: Eğitim Bilimlerinde Yöntem Prof. Dr. Lütfullah TÜRKMEN, Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

13. Bölüm: Eğitim Bilimlerinde Yeni Yönelimler

Doç. Dr. Oktay AKBAŞ, Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 14. Bölüm: Bir Meslek Olarak Öğretmenlik

Doç. Dr. Ercan YILMAZ, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

v

İÇİNDEKİLER Önsöz .............................................................................................................. iii Bölümler ve Yazarları ....................................................................................... v İçindekiler ....................................................................................................... vii

1. BÖLÜM

EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI

(ss: 1 - 19) Giriş ................................................................................................................. 2 Eğitim ve Öğretim ............................................................................................ 3

Formal Eğitim ............................................................................................. 6 Öğretme ve Öğrenme ....................................................................................... 9 Yaşam Boyu Eğitim ve Öğrenme .................................................................... 10

Yaygın Eğitim ........................................................................................... 12 İnformal Eğitim ......................................................................................... 14

Uzaktan Eğitim ............................................................................................... 16 Hizmet Öncesi Eğitim ..................................................................................... 16 Özet ............................................................................................................... 17 Kaynakça ....................................................................................................... 18

2. BÖLÜM

EĞİTİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

(ss: 21 - 52) Giriş ............................................................................................................... 22 Bir Sistem ve Toplumsal Kurum Olarak Eğitim ............................................... 23 Sistem Nedir? ................................................................................................. 23

Sistem Tipleri .......................................................................................... 23 Toplumsal Bir Kurum Olarak Eğitim ve Okul ........................................... 26

Eğitimin Amaç ve İşlevleri ............................................................................... 27 Eğitimde Amaçlar ...................................................................................... 28 Sosyoloji Kuramlarına Göre Eğitimin İşlevleri ............................................. 30 Eğitimin İşlevleri ........................................................................................ 33

vi

Özet ............................................................................................................... 47 Kaynakça ....................................................................................................... 49

3. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN TARĐHSEL TEMELLERĐ

(ss: 53 - 82)

Tarih Öncesinden 18. Yüzyıla Kadar Eski Uygarlıklarda Eğitim ....................... 55 Karahanlı Devletinden Osmanlı Đmparatorluğu’na Kadar Klasik Eğitim Sistemi ................................................................................................ 61 18. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar Avrupa'da Eğitim ......................................... 64 18. Yüzyıldan 20. Yüzyılın Başlarına Kadar Osmanlılarda Eğitim .................... 66 Cumhuriyet Döneminde Eğitim ...................................................................... 72 Özet ............................................................................................................... 79 Kaynakça ...................................................................................................... 79 Ek: Mustafa Kemal Atatürk’ün Maarif Kongresini Açış Konuşması ................... 81

4. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN FELSEFĐ TEMELLERĐ

(ss: 83 - 104)

Giriş ............................................................................................................... 84 Felsefe Nedir? ................................................................................................. 85 Felsefenin Alanları .......................................................................................... 88 Felsefi Akımlar ................................................................................................ 90 Felsefe-Eğitim Đlişkisi ....................................................................................... 95 Başlıca Eğitim Felsefeleri ................................................................................ 96 Özet ............................................................................................................. 100 Kaynakça ..................................................................................................... 103

vii

5. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN PSĐKOLOJĐK TEMELLERĐ

(ss: 105 - 146)

Gelişim ile Đlgili Temel Kavramlar .................................................................. 107 Gelişimin Temel Đlkeleri ......................................................................... 109

Bedensel ve Devinimsel Gelişim ................................................................... 110 Doğum Öncesi Evre .............................................................................. 110 Yeni Doğan Bebeğin Bedensel ve Devinimsel Özellikleri ........................ 111

Psikoseksüel Gelişim .................................................................................... 113 Oral Dönem .......................................................................................... 113 Anal Dönem .......................................................................................... 113 Fallik Dönem ......................................................................................... 114 Latent (gizil) Dönem .............................................................................. 114 Genital Dönem ...................................................................................... 114

Psiko-Sosyal Gelişim .................................................................................... 115 Temel Güven Duygusuna Karşı Güvensizlik ........................................... 115 Özerkliğe Karşı Şüphe ve Utanç ............................................................. 116 Girişimciliğe Karşı Suçluluk Duygusu ..................................................... 116 Çalışkanlığa Karşı Yetersizlik Duygusu ................................................... 116 Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası ................................................ 117 Yakınlığa Karşı Yalnızlık (Yalıtılmışlık) .................................................... 118 Üretkenliğe Karşı Durgunluk ................................................................ 118 Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk ................................................... 118

Bilişsel Gelişim ............................................................................................ 118 Bilişsel Gelişim Kuramı ................................................................................. 119

Bilişsel Gelişim Kuramı ile Đlgili Temel Kavramlar .................................. 119 Zihinsel Gelişimi Etkileyen Faktörler ...................................................... 120 J. Piaget’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri .......................................... 121

Dil Gelişimi ................................................................................................... 124 Davranışçı Kuram .................................................................................. 124

Ahlak Gelişimi .............................................................................................. 125 Piaget ve Ahlaki Gelişim Kuramı ............................................................ 126 Kohlberg ve Ahlaki Gelişim Kuramı ....................................................... 126

Öğrenme ......................................................................................... 128 Öğrenme ile Đlgili Temel Kavramlar ........................................................ 128 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler .............................................................. 130

viii

Öğrenme Yaklaşımları .................................................................................. 131 Davranışçı Yaklaşımda Öğrenme ........................................................... 131

Klasik Koşullama .......................................................................................... 132 Edimsel Koşullanma ..................................................................................... 134 Sosyal Öğrenme Kuramı ............................................................................... 137 Bilişsel Yaklaşımda Öğrenme ........................................................................ 138 Gizil Öğrenme .............................................................................................. 139 Ani Kavrayış Yoluyla Öğrenme .................................................................... 140 Anlamlı Öğrenme ......................................................................................... 140 Buluş Yoluyla Öğrenme ................................................................................ 141 Eğitim Psikoloji ile Đlgili Araştırmalar Işığında Öğretmenlere Öneriler ............. 142 Özet ............................................................................................................. 143 Kaynakça ..................................................................................................... 146

6. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN TOPLUMSAL TEMELLERĐ

(ss: 147 - 161)

Eğitim ve Toplum Đlişkisi ............................................................................... 148 Toplumsallaşma ...................................................................................... 149 Toplumsallaşma Ortamları ...................................................................... 152 Toplumsallaşma Ortamı Olarak Eğitim .................................................... 152 Toplumsal Bir Eğitim Ortamı Olarak Aile ................................................. 153 Toplum ve Okul Đlişkilerinin Düzenlenmesi .............................................. 155

Eğitim ve Kültür Đlişkisi .................................................................................. 156 Kültürler Arası Etkileşim ................................................................................ 159 Özet ............................................................................................................. 159 Kaynakça ..................................................................................................... 160

ix

7. BÖLÜM

EĞĐTĐM AÇISINDAN TOPLUMSAL DEĞĐŞME VE YENĐLEŞME

(ss: 163 - 179)

Giriş ............................................................................................................. 164 Toplumsallaşma Süreci ve Bu Süreçte Etkili Unsurlar .................................... 164 Toplumsal Değişme ve Değişimi Sağlayan Unsurlar ...................................... 167 Toplumsal Değişimde Etkili Unsurlar ............................................................ 168 Toplumsal Değişim ve Eğitim........................................................................ 169

Toplumsal Hareketlilik ve Etkili Unsurlar ................................................. 170 Toplumsal Hareketliliğin Yönü ...................................................................... 171 Toplumsal Değişim, Yenileşme, Eğitim ve Öğretmen .................................... 174 Özet ............................................................................................................. 177 Kaynakça ..................................................................................................... 179

8. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN POLĐTĐK TEMELLERĐ

(ss: 181 - 226)

Giriş ............................................................................................................. 182 Eğitim, Devlet ve Đdeoloji .............................................................................. 183

Demokrasi ve Eğitim ............................................................................. 188 Sendikalar ve Eğitim ............................................................................ 197

Ulusal ve Uluslararası Politikalar ve Eğitim .................................................... 200 Eğitimi Etkileyen Ulusal Politikalar ......................................................... 201 Eğitimi Etkileyen Uluslararası Politikalar ................................................ 211

Özet ............................................................................................................. 221 Kaynakça ..................................................................................................... 222

9. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN EKONOMĐK TEMELLERĐ (ss: 227 - 260)

Giriş ............................................................................................................. 228 Eğitim ve Ekonomi Bilimi ............................................................................. 229 Eğitim ve Kalkınma Đlişkisi ............................................................................. 230

x

Eğitim ve Kalkınma ................................................................................. 230 Đşgücü Planlaması ve Kalkınma Planları .................................................. 235

Eğitim ve Ekonomi Đlişkisi ............................................................................. 239 Küreselleşme ve Eğitim ............................................................................ 241

Eğitimin Bireysel ve Toplumsal Faydaları ...................................................... 244 Eğitim Arzı ve Talebi ..................................................................................... 246

Eğitimin Tüketim ve Yatırım Malı Özelliği ................................................ 248 Eğitimin Verimliliğe Etkisi ............................................................................ 249 Eğitimin Maliyeti ........................................................................................... 251 Eğitimin Finansmanı ..................................................................................... 252 Özet ............................................................................................................ 256 Kaynakça ..................................................................................................... 257

10. BÖLÜM

EĞĐTĐMĐN HUKUKSAL TEMELLERĐ (ss: 261 - 292)

Eğitim ve Hukuk ........................................................................................... 262 Hukuksal Düzenlemelerin Hiyerarşisi ..................................................... 263

Eğitimin Hukuksal Temelleri ......................................................................... 265 Uluslararası Belgelerde Eğitimin Hukuksal Temelleri .............................. 266

Türk Eğitim Sisteminin Hukuksal Temelleri ................................................... 273 Milli Eğitim Temel Kanununda Eğitimin Genel Amaçları ve Temel Đlkeleri .... 283

Türk Eğitim Sisteminin Genel Amaçları.................................................. 284 Millî Eğitimin Özel Amaçları ................................................................... 285 Millî Eğitimin Temel Đlkeleri ................................................................... 285

Öğretmenlik Mesleğinin Hukuksal Statüsü .................................................... 288 Özet ............................................................................................................. 291 Kaynakça ..................................................................................................... 291

xi

11. BÖLÜM

TÜRK EĞĐTĐM SĐSTEMĐ

(ss: 293 - 314)

Türk Eğitim Sistemi ...................................................................................... 294 Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı...................................................... 295 Örgün Eğitim ................................................................................................ 295 Okul Öncesi Eğitim .................................................................................. 295 Đlköğretim ................................................................................................ 297 Ortaöğretim ............................................................................................. 297 Yükseköğretim ......................................................................................... 300 Yaygın Eğitim ............................................................................................... 302 Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilatı ...................................................................... 303 Taşra Teşkilatı .............................................................................................. 311 Yurtdışı Teşkilatı ........................................................................................... 313 Kaynakça .................................................................................................... 314

12. BÖLÜM

EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐNDE YÖNTEM

(ss: 315 - 330)

Bilim ve Bilimsel Bilgi ................................................................................... 316 Bilgi .............................................................................................................. 318 Bilgi Edinme Yöntemi ................................................................................... 322 Özet ............................................................................................................. 328 Kaynakça ..................................................................................................... 329

13. BÖLÜM

EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐNDE YENĐ YÖNELĐMLER

(ss: 331 - 362)

Giriş ............................................................................................................ 332 Yirmi Birinci Yüz Yılın Genel Özellikleri ........................................................ 332 Toplum ve Birey ...................................................................................... 333 Bilim ve Teknoloji.................................................................................... 334 Yirmi Birinci Yüzyılda Eğitimde Yeni Eğilimler .............................................. 336

xii

Öğrenme ve Öğretme Kuramları .............................................................. 337 Eğitim Programları................................................................................... 338 Eğitimin Hedef Kitlesi ve Süresi ............................................................... 341 Zekâ Anlayışı ........................................................................................... 343 Öğretim Teknolojileri ............................................................................... 344 Değer Eğitimi .......................................................................................... 345 Öğrenme-Öğretme Yaklaşımlarında Yeni Eğilimler ....................................... 346 Beyin Temelli Öğrenme ........................................................................... 347 Yapılandırmacı Yaklaşım ......................................................................... 349 Çoklu Zekâ Kuramı .................................................................................. 351 İşbirliğine Dayalı Öğrenme Yaklaşımı ....................................................... 354 Yansıtıcı Düşünce .................................................................................... 355 Eleştirel Düşünce ..................................................................................... 356 Yaratıcı Düşünce ..................................................................................... 357 Özet ............................................................................................................. 358 Kaynakça ..................................................................................................... 359

14. BÖLÜM

BİR MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK

(ss: 363 - 380) Meslek .......................................................................................................... 364 Mesleğin Özellikleri .................................................................................. 365 Öğretmenlik Mesleği ..................................................................................... 366 Öğretmen Yeterlilikleri .................................................................................. 366 Kişisel ve Mesleki Değerler – Mesleki Gelişim ........................................... 368 Öğrenciyi Tanıma .................................................................................... 368 Öğretme ve Öğrenme Süreci ................................................................... 368 Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme ......................................... 369 Okul, Aile ve Toplum İlişkisi ..................................................................... 369 Program ve İçerik Bilgisi .......................................................................... 370 Öğretmenin Eğitim Sürecinde Rolleri ....................................................... 371 Türkiye’de Öğretmenlik Mesleği .................................................................... 375 Eğitimdeki Yeni Oluşumlar ve Öğretmenlik Mesleği ...................................... 377 Özet ............................................................................................................. 378 Kaynakça ..................................................................................................... 379

1. BÖLÜM

EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Kale*

Bölümün Öğrenme Kazanımları

Öğrenci bu bölümü çalıştığında;

1. Eğitim ve öğretimin anlamında çeşitliliği ve bu çeşitliliğin nedenle-rini kavrar,

2. Eğitim öğretimin farklı tür ve düzeyleri arasında ilişkileri kavrar,

3. Yaşam boyu öğrenme anlayışının gelişimini kavrar,

4. Eğitimin temel kavramlarını açıklar.

İçindekiler

Giriş

Eğitim ve Öğretim

Öğretme ve Öğrenme

Yaşam Boyu Eğitim ve Öğrenme

Uzaktan Eğitim

Hizmet Öncesi Eğitim

Özet

Kaynakça

* Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

Eğitim Bilimine Giriş 2

Giriş

“Eğitimin amacı…” biçiminde başlayan bir cümleyi nasıl tamamlardınız? Bu cümleyi nasıl tamamladığınız eğitimi nasıl tanımladığınızı gösterir. Eği-timin amacını “okuma-yazmayı öğretmek”, “meslek kazandırmak”, “öğ-renmeyi öğretmek”, “bireyin topluma uyumunu sağlamak”, “bilgi, beceri ya da karakteri geliştirmek”, “bireyin bir bütün olarak potansiyelinin en üst düzeyinde gelişmesini sağlamak” gibi çeşitli anlamlarda tanımlayabilirsiniz. Bu tanımlardan hiçbirini benimsemeyebilir, kendi özgün tanımlamanızı da yapabilirsiniz. Hatta eğitimin amacının nasıl tanımlandığı sizin öğretmen mi, öğrenci mi, veli mi veya işveren mi olduğunuza bağlı olarak değişebilir. Eğitimin ne olduğu ve nasıl tanımlandığı temel değerlerimize, dünya görü-şümüze, deneyimlerimize ve ihtiyaçlarımıza göre de değişebilir. Bunun da ötesinde eğitimin amacını aynı sözcüklerle tanımlamak, aynı şeyin kast edil-diği anlamına da gelmez. Çoğu zaman, aynı sözcüklerle tanımladığımız bir amaca ya da kavrama farklı anlamlar yüklemek de olasıdır.

Milli Eğitim Temel Kanununun 2. maddesinde Türk Milli Eğitiminin Genel Amacı, Türk Milletinin bütün fertlerinin “beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve ka-raktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı so-rumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; … ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri ve davranışlar” ka-zandırmak olarak tanımlanmaktadır. Öğretim programlarının hazırlanma-sında, ders kitaplarının yazımında ve bir öğretmenin sınıfta herhangi bir dersi işleyişinde kazandırılması “gerekli” bilgi ve beceriler nelerdir? Hangi değerler kazandırılmalıdır? Ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli bir insan yetiştirmenin anlamı nedir? Bir insanı eğitmenin anlamı nedir? Bilgi ve beceriler, ahlak, karakter, ruh ve duygu bakımından dengeli bir insan yetiştirmenin yolları, yöntemleri, araçları ve ortamları nelerdir? Bu sorula-rın cevaplanmasında ortak bir anlayış oluşturmak ne kadar güç ise, eğitim anlamı üzerinde bir birliktelik oluşturmak da o kadar güç gözükmektedir. Eğitimin anlamının farklı bakış açılarından nasıl görüldüğüne birkaç örnek verebiliriz1:

“Eğitimin ana görevi öğrenme isteği ve zemini oluşturmaktır; eğitim öğrenmiş değil öğrenen insan üretmelidir. Gerçek insan topluluğu, büyük anne-büyük babaların, anne-babaların ve çocukların birlikte olduğu, öğrenen bir toplumdur.”

Eric Hoffer

Eğitimin Temel Kavramları 3

“Henüz hiç kimse bir çocuğun ruhunda gizli olan sempati, nezaket ve cömertliğin değerini anlayabilmiş değildir. Gerçek bir eğitim, bu hazinenin kapılarını açmaya çabalamalıdır.”

Emma Goldman

“Eğitimin tek amacı, bir öğrenciye nasıl yaşayacağını öğretmektir. Bunun için zihninin geliştirilmesi ve gerçekle baş etmesini sağlaya-cak bilgi ve becerilerin kazandırılması gerekir. Đhtiyacı olan eğitim, teorik ve kavramsaldır. Ona düşünmenin, anlamanın, bütünleştir-menin ve onaylamanın öğretilmesi gerekir. Ona geçmişte keşfedilen temel bilgiler ve kendi çabasıyla bilgi edinebilme yeterlikleri öğre-tilmelidir.”

Ayn Rand

“Eğitimin amacı bize ne düşüneceğimizi öğretmek yerine, nasıl dü-şüneceğimizi öğretmek; belleğimizi başkalarının düşünceleri ile doldurmak yerine, kendimiz için düşünmemizi sağlayacak şekilde zihnimizi geliştirmek olmalıdır.”

Bill Beattie

Yukarıda verilen örneklerde görüldüğü gibi eğitim, Ayn Rand’ın tanı-mında olduğu gibi objektif bir dünyanın gerçeklerinin çocuğa-öğrenciye kazandırılması olarak da görülebilir, Bill Beattie’nin tanımında olduğu gibi her öğrencinin kendi zihninde kendi dünyasını inşa etmesine yardımcı ol-mak olarak da görülebilir. Đkincisinde eğitimin anlamı öğrencide öğrenme isteği, merakı ve bilgi için bir açlık yaratmaktır. Bunu yapabilecek öğret-menler ise kendisi birer öğrenci olan öğretmenlerdir. Öğrenemeyen bir öğretmen öğrenme merakı uyandıramaz ve öğrenmenin öğrenilmesini sağ-layamaz. Bireyin öğrenme süreci; eğitim öğretim, formal ya da informal, okulda, diğer kurumlarda ya da kurumlar dışında bireyin varoluşu ile başlar ve yaşamı boyunca devam eder.

Eğitim ve Öğretim

Đnsan davranışlarının iki ana kaynağı vardır. Bunlardan birincisi doğuş-tan getirilenler, ikincisi ise sonradan kazanılanlardır. Eğitimin temel ilgi alanı sonradan kazanılan davranışlarla ilgili olmakla birlikte, eğitim doğuş-tan getirilen davranışların geliştirilmesi ile de ilgilenir. Đnsanoğlu doğduğu andan itibaren ve hatta doğum öncesinde de çevresiyle sürekli etkileşim halindedir. Bu etkileşim öncelikle yakın çevresi olan aile içinden başlayarak,

Eğitim Bilimine Giriş 4

zaman içerisinde arkadaş grupları, yaşadığı yerel çevre, ulusal ve uluslarara-sı deneyimlerle devam eder.

Eğitimi tanımlarken hangi açıdan baktığınız, neye inandığınız ve nereye ulaşmak istediğiniz çok önemlidir. Yukarıda da açıklandığı gibi, eğitimi kültürel mirasın aktarılması, çocuğun yaşamda kullanacağı bilgi ve becerile-rin kazandırılması, çocuğa bilgi yüklemekten çok, bilgiyi elde etme yolları-nın kazandırılması ve belli bir işi yapabilmek için gerekli becerilerin kazan-dırılmasına varıncaya kadar birçok farklı açıdan açıklamaya çalışan görüşler mevcuttur. Bu görüşlerin bazıları bilgiyi, bazıları öğretmeni ve bazıları da öğrenciyi merkeze almaktadır. Bu görüşlerin her birinin doğruluk payı ol-makla birlikte tek başlarına eğitimi açıklamaları ya da sınırlarını belirleme-leri mümkün değildir. Eğitimin daha iyi anlaşılabilmesi için amaç ve işlevle-rinin belirlenmesi bize yardımcı olabilir. Eğitimin amaç ve işlevlerini şöylece özetleyebiliriz2;

• Geçmişten günümüze kadar elde edilen bilgilerin aktarılması.

• Sağlıklı bir toplum düzeninin oluşturulması.

• Mevcut bilgileri değerlendirerek gelecekle ilgili karar verebilme.

• Problem çözme yeteneğinin geliştirilmesi.

• Fiziksel ve zihinsel gelişimin sağlanması.

• Farklı yön ve bakış açılarından olayları değerlendirebilme.

• Toplum tarafından istenen ahlaki değerlerin kazandırılması.

• Đnsan onurunu tanıma ve saygı gösterme.

• Yaşamı sürdürecek bilgilerin kazandırılması.

• Fiziksel ve zihinsel sağlığın korunması.

• Đyi bir vatandaş yetiştirme.

• Yaratıcı düşünebilme.

• Kendini gerçekleştirme, kendine saygı…vb.

Bunlardan da anlaşılacağı gibi eğitim yaşamın her alanını kuşatıcı bir et-kiye sahiptir. Bu yüzden eğitim yaşam boyu devam eder. Bu yönüyle de eğitim çok boyutlu bir kavramdır. Eğitimin planlı ve programlı (formal) yapılan boyutu olduğu gibi, rastlantısal ve kendiliğinden (informal) oluşan bir boyutu da vardır. Formal eğitim, eğitim programlarına dayalı olarak gerçekleştirilir. Eğitim programları bir ekip çalışması sonucunda oluşturu-lur. Eğitim programlarının oluşturulması; birçok farklı alan uzmanının ortak çalışması sonucunda, kazandırılacak amaçlar, bu amaçlara ulaştıracak içe-

Eğitimin Temel Kavramları 5

rik, içeriğin kimler tarafından, nasıl, hangi yöntemler ve araçlar kullanılarak verileceği ve sonuçların nasıl değerlendirileceğinin belirlenmesi işidir.

Eğitimin planlı ve programlı yapılan boyutuna öğretim denir. Eğitim programlarının belli bir öğretim düzeyi için (örneğin ilköğretim, ortaöğre-tim) yapılanlarına da öğretim programı denmektedir. Öğretim, oluşturulan eğitim kurumları aracılığı ile farklı düzeylerde yapılabilir. Öğretim okul öncesinden başlayarak, yüksek öğretime ve oradan hizmet içi eğitim gibi farklı yaş ve amaçlara hizmet eden geniş bir yelpazede gerçekleştirilir.

Öğretimin amacı öğrenene planlı, programlı ve örgütlenmiş etkinliklerle yeni davranışlar, bilgiler, beceriler, tutumlar ve değerler kazandırmaktır. Öğretim etkinlikleri öğretmenler aracılığı ile onların rehberliğinde yapılır. Öğretim etkinlikleri sonunda öğrenme ortaya çıkar. Öğretimin öğretme boyutu daha çok öğretmen nitelikleri ile öğrenme boyutu ise öğrenen nite-likleri ile ilişkilidir. Öğretme etkinlikleri her zaman bu etkinliklerin öğren-me ile sonuçlanacağı anlamına gelmez. Bazı öğrenciler iyi bir öğretim sonu-cunda bile öğrenemeyebileceği gibi, bazı öğrencilerde kötü bir öğretim so-nunda bile öğrenebilir.

Eğitim, öğretimi de kapsayan çok geniş bir kavramdır. Öğretim, eğitimin belli bir zaman diliminde gerçekleştirilen kısmını temsil eder. Bir öğrencinin okulda geçirdiği süre yaklaşık 6 saat civarındadır. Bu bir günün dörtte biri demektir. Günün 6 saatini öğretim etkinliklerinde geçirirken, kalan 18 saat içerisinde eğitim devam eder. Öğretimin dışında kalan zaman oldukça uzun bir süredir. Bu sürenin etkili kullanılabilmesi açısından özellikle aile ve ya-kın çevrenin bilinçli ve duyarlı olması gerekir. Öğretim dışında kalan za-manda da eğitim gerçekleşebilmekte ve bireyler farklı yollarla öğrenmeye devam etmektedir.

Sonuç olarak eğitimin bir tanımı yapılması gerekirse, eğitimciler arasın-da yaygın kabul gören tanımı3; “Eğitim bireyin davranışlarında kendi yaşan-tısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir.” Bu tanım yaygın olarak kabul görmekle birlikte, bu tanımın eğitim kavramı-nı açıklamakta yetersiz kaldığı da göz ardı edilmemelidir. Bireyde davranış değişikliği oluşmamakla birlikte, bireyin herhangi bir olguya ait bilgiyi edinmiş olması durumunda eğitimden söz edemez miyiz? Bireyin davranı-şında gözlenebilir bir değişiklik olmasa da anlayışında, kavrayışında, bakış açısında, olaylar nesneler veya insanlar hakkında düşüncelerinde değişiklik-ler olması da eğitimin bir parçasıdır. Diğer yandan eğitim sonucunda yalnız-ca “istendik”; önceden amaçlanmış ve tanımlanmış davranışlar oluşmaz. Eğitim sürecinde birey, önceden amaçlanmamış ve tanımlanmamış davra-nışlar, bilgiler, beceriler, tutumlar ve değerler de kazanabilir.

Eğitim Bilimine Giriş 6

Formal Eğitim

Belirli bir zaman diliminde, belirli amaçlara ulaşmak için, belirli bir plan ve program dahilinde, eğitimcilerin gözetim ve denetimi altında gerçekleşti-rilen ve gerekli değerlendirme ve düzeltme çalışmaları yapılan eğitime “formal eğitim” denir. Okullarda, kamu kurumlarında ya da Halk Eğitim merkezlerinde yapılan eğitimler formal eğitime örnek verilebilir.

Formal eğitim 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda4 da belirtildiği gibi “örgün eğitim” ve “yaygın eğitim” olmak üzere ikiye ayrılır.

Örgün Eğitim

Belli yaş gruplarına yönelik olarak, planlı ve programlı olarak, önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda ve okul çatısı altında gerçekleştirilen öğretim etkinliklerine “örgün eğitim” denir. Örgün eğitimde genel, mesleki ve teknik eğitim programları uygulanır. Örgün eğitim; Okul Öncesi, Đlköğre-tim, Ortaöğretim ve Yükseköğretim kurumlarını kapsar.

Okul Öncesi Eğitimi

Çocuğun 37-66 aylık dönemde, zorunlu eğitim yaşına kadar geçen süre-de, gelişim özellikleri, bireysel farklılıkları ve yetenekleri göz önüne alına-rak, duyuşsal, fiziksel ve zihinsel gelişimlerini sağlamaya yönelik, aileler ve eğitimcilerin ortaklaşa gerçekleştirmeye çalıştıkları sistemli bir eğitimdir. Okul öncesi eğitimi, ailelerin isteği üzerine, okul öncesi eğitim kurumların-da, belli bir ücret karşılığında verilir. Okul Öncesi Eğitim Kurumları Yö-netmeliğine göre anaokuluna ve uygulama sınıfına 37-66 ay arası çocuklar, anasınıfına ise 48-66 arası çocuklar kayıt yaptırabilirler.

Okul öncesi eğitim kurumlarının (anaokulu ile bünyesinde uygulama sı-nıfı ve ana sınıfı bulunan her derece ve türdeki okullar) çoğunluğu Milli Eğitim Bakanlığı, bir kısmı da diğer bakanlıklara bağlı kamu kurum ve ku-ruluşları ile özel sektör bünyesinde bulunmaktadır.

2012-2013 verilerine göre okul öncesi eğitimi veren kurumlar 27.197 okulda, 62.933 öğretmen ile 1.077.933 öğrenciye hizmet vermektedir.

Đlköğretim

Đlköğretim; dört yıl süreli ve zorunlu ilkokul ile dört yıl süreli ve zorunlu ortaokuldan oluşan bir Milli Eğitim ve Öğretim Kurumudur. Đlköğretim kurumlarının ilkokul ve ortaokul olarak bağımsız okullar hâlinde kurulması esastır. Ancak imkân ve şartlara göre ortaokullar, ilkokullarla veya liselerle birlikte de kurulabilir. 6287 Sayılı kanuna göre mecburi ilköğretim çağı 6-13