B Buku ya 1 Buku ya

Buku ya 1B Buku ya 1B

GIREDI YA 3 XITSONGA

1. Tatana u sele na n’wana 2. Xi famba hi xihatla

4. Xivumbeko xa xifaniso3. Swi kahle ku nyikela

BUKU YA 1A BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso


1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani


1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela


1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Xitsonga-1B.indd 3 2019/07/18 10:23 AM

Matsalwa ma vahlayi ma nandzelelano ma Xiyenge xa Masungulo

Tsalwa ri hangalasiwile hi 2015 hi Molteno Institute for Language and Literacy

Nseketelo wa timali hi Zenex Foundation

Giredi ya 3 Buku ya 1B n Muhleri wa matsalwa: Jenny Katzn Muhluvukisi wa xitori: Mirna Lawrence na Jenny Katzn Swivutiso endzhaku ko hlaya xikambela ntwisiso na migingiriko: Jenny Katzn Mutivi wa ririmi ra Xitsonga: Rachel Nxumalon Muhlayisisi: Tlharihani Khoza na Grace Mphephu Mathebulan Swifaniso: Rob Owen - 1. Tatana u sele na n’wana

Sandy Lightley - 2. Xi famba hi xihatla Vusi Malindi - 3. Swi kahle ku nyikela Sandy Campbell - 4. Xivumbeko xa xifaniso

n Maandlalelo na nkhaviso: Resolution na ihwhiteDesign

© 2015 Molteno Institute for Language and Literacy

Website: www.vulabula.co.za

ISBN 978-1-77580-557-1

GIREDI YA 3

Buku ya 1B

Leswi nga endzeni

1. Tatana u sele na n’wana .................................. 1

2. Xi famba hi xihatla ............................................ 11

3. Swi kahle ku nyikela ......................................... 21

4. Xivumbeko xa xifaniso ...................................... 31

Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives (CC BY-NC-ND) 4.0 International Licence

Disclaimer: You are free to download and share this work as long as you attribute the Molteno Institute for Language and Literacy, but you may not change this work in any way or use it commercially.


http://www.vulabula.co.za

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/






1

1. Tatana u sele na n’wana

LOKO U NGA SI HLAYA XITORI

Tiva tinhlamuselo ta rito leri

mantonoro

Tiva ku hlaya marito lama

enhlengeletanini, pyere, evurhongweni

2

Manana u ya enhlengeletanini kutani tatana u ta sala na Miyelani. Ku ta va ro sungula tatana a sala na n’wana a ri yexe ! Manana u na ku chavanyana.

‘Xana u ta swi kota ?’ a vutisa tatana.

‘Hinkwaswo swi ta tshamiseka,’ ku vula tatana. ‘Swa olova ku sala na n’wana !’

Kambe n’wana a nga swi voni tano. U lava manana wa yena !

3

Endzhaku ka timinete, n’wana u sungula ku rila.

‘U nga rili, n’wana,’ ku vula tatana. ‘A hi cini !’

Tatana u tlakula n’wana a jikajika na yena hi kamara.

Kambe n’wana a nga lavi ku cina. ‘Waah-waah-waah,’ wa rila.

‘Hikokwalaho ka yini u rila, n’wana ?’ ku vutisa tatana. ‘Swa tsakisa leswi !’

4

N’wana wa ha ri eku rileni.

‘U nga rili, n’wana,’ ku vula tatana. ‘Ndzi ta ku yimbelelela.’

Tatana u tshama ehansi a karhi a yisa n’wana hansi na le henhla hi mavoko ya yena a karhi a n’wi yimbelelela:

Miyela n’wana, miyela n’wana Miyela n’wana, miyela n’wana U nga rili, u nga rili Miyela n’wana !

Kambe n’wana a nga lavi risimu. ‘Waah-waah-waah,’ wa rila.

‘Hikokwalaho ka yini u rila, n’wana ?’ ku vula tatana, a karhi a bohulula thayi. ‘Swa tsakisa leswi !’

5


Tatana u ehleketa leswaku n’wana a nga va a twa ndlala. U n’wi veka exitulwini xa yena kutani a ya teka bibi.

‘U nga rili, n’wana,’ ku vula tatana. ‘Hi lowu mukapu wa wena wa pyere.’

Kambe n’wana a nga lavi ku dya. Swakudya swi ya hinkwako handle ka le non’wini !

‘Waah-waah-waah,’ wa rila.

‘Hikokwalaho ka yini u rila, n’wana ?’ ku vula tatana a karhi a ti nwaya nhloko. ‘Ummm, swa tsakisa leswi.’

6


Tatana u ehleketa leswaku n’wana a nga va a twa torha. U n’wi veka eka xikhigelo lexikulu ehansi kutani a n’wi funengeta hi nkumba.

‘U nga rili, n’wana,’ ku vula tatana, a khisama ehansi. ‘Hi lowu meleke wo kufumela u ta nwa.’

Kambe n’wana a nga lavi meleke. ‘Waah-waah-waah,’ wa rila.

‘Ndza ku kombela u nga rili, n’wana,’ ku vula tatana hi rito ro karhala. ‘Swa tsakisa leswi.’

Tatana u twa onge a nga rila. Ku sala na n’wana a swi olovi.

7

Emakumu n’wana a miyela ku rila. U etlele.

Tatana u tilahlela esofeni. U karhele !

Tatana u pfala mahlo, a tiphina hi ku rhula na ku miyela. Ku nga ri khale u etlele, a karhi a ba mantonoro katsongo.

8

Manana wa vuya hi le hlengeletanini. U vona ku hlangahlanganile laha kamareni. U vona swo tlangisa swi tele laha hansi. U vona swakudya swi halake ndhawu leyi hinkwayo. U vona bodlhela leri a ri ri na meleka laha hansi. U vona n’wana a etlele. U vona na tatana a etlele esofeni.

Kambe manana a nga na mhaka na swona.

‘Ndza swi vona leswaku tatana na n’wana a va ri ekutiphineni swin’we,’ a ehleketa, a karhi a n’wayitela.

‘Hmmm,’ ku hefemuteka n’wana evurhongweni.

‘Hmmm,’ ku hefemuteka tatana evurhongweni.

Xana tatana na n’wana va tiphinile ?

U ehleketa njhani ?

9

1B-1 Tatana u sele na n’wana

A. Xikambela ntwisiso

Hlamula swivutiso u tirhisa swivulwa leswi nga helela.

1. Xana manana a ya kwini ?

2. Manana a karhatekile hi ku siya n’wana na tatana hikuva _______________.

a) A ku ri n’wana wo phungela n’wana loyi.

b) Tatana a vabya.

c) Tatana a nga si tshama a sala na n’wana a ri yexe.

3. Incini lexi tatana a nga xi endla ro sungula ku ringeta ku miyeta n’wana ?

4. Xana n’wana u xi rhandzile xinsin’wana lexi tatana a nga n’wi yimbelelela xona. Hikwalaho ka yini u vula tano ?

5. Vekela xihambano X kusuhi na xivulwa lexi nga hoxeka na gwaju ekusuhi na xivulwa lexi nga lulama.

a) N’wana u dye mukapu wa pyere a mama na meleke.

b) Tatana u swi vonile leswaku a swi olovi ku sala na n’wana.

c) Yindlu a yi basile loko manana a vuya.

d) N’wana na tatana a va etlele loko manana a vuya.

6. Hikokwalaho ka yini n’wana a rila loko manana a nga ri kona ?

10

7. Manana a n’wayitela loko a vuya ekaya hikuva _________________________.

a) a ehleketa leswaku tatana wa hlekisa

b) a ehleketa leswaku tatana na n’wana va tiphinile

c) u tiphinile eka nhlengeletano

B. Matirhisele ya ririmi

DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 1: pheji 46, 72, 84, 106, 107DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 2: pheji 73

Tsala xivulwa lexi u karhi u hoxa swihikahato leswi kayiveleka.

1. hinkwaswo swi ta tshamiseka, ku vula tatana

2. ‘hikokwalaho ka yini u rila, n’wana ?’ ku vula tatana

C. Ku tsala

DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 1: pheji 111

Ehleketa onge u manana wa n’wana. Tsalela tatana swileriso leswi nga ta n’wi pfuna ku hlayisa n’wana.

11

2. Xi famba hi xihatla


Tiva tinhlamuselo ta marito lama

endzhutini, emugangeni

Tiva ku hlaya rito leri

chinginya

12

Vanhu hinkwavo emugangeni wa ka hina va rhandza ku ya ephakeni. Vanhu va jikajika na timbyana ta vona. Vanhu va fika va tshama endzhutini va hungasa. Vana va ta ku ta tlanga bolo. Xa nkoka, vana va ta ku ta chinginya, ku tlanga ntlangu wo rheta na xo famba hi ku hatlisa.

Gingi u ta ephakini. U ya eka xo famba hi ku hatlisa. Wa xi rhandza ! Wa khomelela kutani xi sungula ku tsutsuma, a karhi a xi susumeta. Loko xo famba hi xihatla xi jika, Gingi wa xi tlulela.

13

Jin u fika ephakini. U ya eka Gingi a khandziya xo famba hi xihatla. Xi sungula ku famba katsongo. Jin u khomelela tinsimbi a xi endla leswaku xi famba hi ku hatlisa. Kutani a xi tlulela.

Gingi wa chava. A nga swi rhandzi loko xi famba hi ku hatlisa. Wa khomelela.

14

Sweswi ku fike Jonah ephakini. Na yena u rhandza xo famba hi xihatla. Jonah u susumeta tinsimbi a xi endla leswaku xi tsutsuma ngopfu. Sweswi se xi tsutsuma hi ku hatlisa !

Gingi a nga titwi kahle. Jin se wa chava. Va lava leswaku xi famba katsongo.

15

Tlharihani wa fika na yena loko Jonah a xi tlulela. Sweswi i nkarhi wa yena wo khomelela tinsimbi leswaku xi ta tsutsuma. Tlharihani i nhwana lonkulu, wa matimba ku nga ri khale xo famba hi xihatla se a xi tsutsuma ngopfu. Wa huwelela a tsakile a karhi a xi tlulela.

16

Gingi se wa vabya. ‘Yima ! Yima ! Ndzi lava ku chika !’ a rila.

Jin a nga ti twi kahle. ‘Yima ! Yima ! Ndzi lava ku xika !’ a gungula.

Na Jonah u sungula ku chava. A nga si tshama a khandziya xo famba hi xihlata xo tsutsuma hi ndlela leyi. ‘Yima ! Yima ! Na mina ndzi lava ku chika !’ a huwelela.

Tlharihani a languta Gingi. A languta Jin na Jonah.

‘Va ka hina,’ a ehleketa. ‘Vana lava va lava ku chika. Xo famba hi xihatla lexi xi fanele ku yima.’

17

Tlharihani a vona Ntiyiso a ri eku teni. ‘Ntiyiso ! Tana hatlisa, ndzi kombela u ndzi pfuna !’ a n’wi vitana. ‘Hi fanele ku yimisa xo famba hi xihatla !’

Ntiyiso wa tsutsuma a ya eka xo famba hi xihatla. U khoma nsimbi a yi yisa endzhaku. U koka milenge ya yena ehansi ku hunguta rivilo. Tlharihani na yena u pfuna hi ku koka milenge ya yena ehansi ka santi.

18

Emakumu xo famba hi xihatla xi hungute rivilo. Xi jika ro hetelela kutani xi yima. Gingi, Jin na Jonah va chika hi vukheta. Va khome hi nsululwana va tsandzeka no famba !

‘Tshama ebyanyini,’ ku vula Ntiyiso. ‘Swi ta antswa.’

Kutani yena na Tlharihani va khoma tinsimbi ta xo famba hi xihatla va xi tsutsumisa ngopfu. Va khandziya, va huwelela va hlekelela loko xo famba hi ku hatlisa xi karhi xi jikajika.

Gingi, Jin na Jonah a va koti ku languta ! Tinhloko ta vona ta ha jikajika !

19

1B-2 Xi famba hi xihatla



1. Xana xitori xi humelela kwini ?

2. Vanhu va ya ephakeni ku _______________.

a) fambisa timbyana ta vona

b) ya tlanga bolo

c) ya tshama endzhutini va vulavula

d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

3. Hikokwalaho ka yini Gingi a kongome xo famba hi ku hatlisa ?

4. Loko xo famba hi ku hatlisa xo tsutsuma ngopfu _______________.

a) u nga karhala kutani u etlela

b) xi nga yima

c) u nga khomiwa hi sululwana ivi u vabya

5. Nambara swivulwa ku suka eka 1-4 hi ku landzelelana eka xitori.

a) Tlharihani u vone leswaku vana lavatsongo va lava ku chika.

b) Jin na Jonah va sungule ku vabya.

c) Ntiyiso u pfune Tlharihani ku yimisa xo famba hi ku hatlisa.

d) Gingi na yena u sungule ku vabya.

20

6. Tlharihani na Ntiyiso ____________________.

a) a ku ri na vana lava nga na vutihlamuleri

b) a va lava leswaku xo famba hi ku hatlisa xi va xa vona ntsena

c) va sungule ku vabya eka xo famba hi ku hatlisa

d) a va chavisa vana

7. Hikokwalaho ka yini Tlharihani na Ntiyiso a va tsutsumisa xo famba hi ku hatlisa ?



Hlaya mahlawuri lama landzelaka. Hlawula marito ya mune ku hlamusela Gingi, Jin na Jonah. Kutani u tsala swivulwa swa wena hi rin’we ra marito lama.

tsakangi, tsongo, kulu, matimba, chava, vabya, hlundzukile, sululwana, tsakile, chuha

C. Ku tsala

U tshama u ya ephakeni ? U endla yini kona ? U rhandza ku tlanga yini ? U tlanga na mani ?

Tsala ndzimana ya kwalomu ka 8 wa swivulwa u tlhela u dirowa na xifaniso.

21

3. Swi kahle ku nyikela



mahahlwa, swisiwana


enhlaneni, enhlokweni, mapyere, mutwa, makhalavatla

22

Va Senthara ya Vaaki va kombele vaaka tiko ku va tisela minyikelo ya mihandzu.

Mina na manana hi le ndleleni yo ya kona. Hi ya nyikela hi maapula hikuva i mihandzu leyi hi yi rhandzaka ! A hi kule ku ya eSenthareni ya Vaaki, kambe yhi maapula lama ma tika ! Ndzi navela onge a ndzi kota ku ma rhwala enhlokweni ku fana na manana, kumbe enhlaneni wa yena ku fana na loko a bebula butana !

Ndza tivutisa leswaku i mani la a nga ta dya maapula lawa yo nandziha ?

Sentharaya vaaki

23

Mina na tatana hi le ndleleni yo ya eSenthareni ya Vaaki. Hi nyikela hi mapyere hikuva i mihandzu leyi hi yi rhandzaka ! Bokisi ra mina leritsongo a ri tiki kambe basikiti ra tatana ri tele swinene hi mapyere ya rihlaza.

Ndza tivutisa leswaku i mani la a nga ta dya mapyere lawa yo nyanganya ?

24

Hahani wa mina i muongori etliliniki. Loko a nga si sungula ntirho u famba na hina ku ya eSenthareni ya Vaaki. Hi nyikela hi mapapawa hikuva i mihandzu leyi hi yi rhandzaka !

Manana Shingange wa n’wayitela loko a hi vona. ‘Vona ! Mahahlwa ma khome mahahlwa ya mapapawa !’ a vula.

Ha tivutisa leswaku i mani la a nga ta dya mapapawa lawa yo nandziha ?

Senthara

ya vaaki

25

Ndzi famba na kokwana wa xisati na kokwana wa xinuna ku ya eSenthareni ya Vaaki. Hi nyikela hi maperekisi hikuva i mihandzu leyi hi yi rhandzaka !

Kokwana u rhwele maperekisi hi rihlelo enhlokweni. U rhwala njhani a nga khomeleli ? Mikarhi hinkwayo loko ndzi ringeta ku rhwala xan’wanchumu enhlokweni, xa wa.

Ndza tivutisa leswaku i mani la a nga ta dya maperekisi lama yo tsokombela ?

26

Mina na Mufundhisi Marhule hi ya eSenthareni ya Vaaki. Hi nyikela hi makhalavatla hikuva i mihandzu leyi hi yi rhandzaka !

Mufundhisi Marhule wa ndzi languta. ‘Loko a ndzi ri na xikalichana xo fana na xa wena,’ a vula. ‘Makhalavatla lama ma tika !’

Ndza tivutisa leswaku i mani la a nga ta dya makhalavatla lama yo nandziha ?

27

Buti wa mina u sungule ntirho lowuntshwa exitichini xa maphorisa. Loko a nga si ya entirhweni, u fambe na mina ku yisa mihandzu eSenthareni ya Vaaki. Hi nyikela hi swihenge hikuva i mihandzu leyi hi yi rhandzaka ! Swihenge swi na mutwa, ndzi fanele ku swi khoma hi poto !

Ndza tivutisa leswaku i mani la a nga ta dya swihenge leswa xitshopana swo tsokombela ?

ya vaakiSenthara

28

Vona ! Ku na vhene leyikulu ya rihlaza yo huma eSenthareni ya Vaaki. Hikokwalaho ka yini yi pake ekaya ra swisiwana ? Hikokwalaho ka yini vana va humela ehandle ?

Vatirhi va le ku chikiseni ka mabokisi ya mihandzu … maapula, mapyere, mapapawa, maperekisi, makhalavatla na swihenge ! Hinkwavo va n’wayitela.

Sweswi ha swi tiva leswaku i vamani lava nga ta dya mihandzu !

Swi kahle ku nyikela !

KAYA RASWISIWANA

29

1B-3 Swi kahle ku nyikela



1. Xana vanhu va tise tinxaka tingani ta mihandzu ? Yi longoloxe.

2. Xisiwana munhu ____________.

a) wo pfumala vatswari

b) wo pfumala vana

c) wo pfumala vabuti na vasesi


3. Hikokwalaho ka yini nhwanyana a koke khalavatla hi xikalichana ?

4. Hikokwalaho ka yini mufana a chele swihenge endzeni ka poto ?

5. Xana mihandzu leyi va yi yise njhani eka swisiwana ?

6. Vekela X kusuhi na swivulwa leswi nga hoxeka na kusuhi na swivulwa leswi nga swona.

a) Bokisi ra maapula na makhalavatla swa tika.

b) Apula ri tika ku tlula khalavatla.

c) A swi olovi eka vanhu hinkwavo ku rhwala swilo hi nhloko.

d) Timbyana, swimanga na tihuku swi dya mihandzu.

30

7. Xana xitori lexi xi komba moya wa vumunhu hi ndlela yini ?

a) Vanhu va dye mihandzu yo tala.

b) Vanhu va hlawule mihandzu leyi va yi rhandzaka.

c) Vanhu va nyikele hi matsavu.

d) Vanhu va nyikele hi mihandzu.


DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 1: pheji 80, 92, 118, 121 DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 2: pheji 87, 88

1. Kuma marito lama nga tirhisiwa eka xitori ku hlamusela mihandzu. Malongoloxe.

2. Hlawula muhandzu wun’wana na wun’wana. Dirowa xifaniso lexikulu xa muhandzu wa wena. Ehleketa hi muhlovo wa muhandzu, xivumbeko, nantswo, na leswi xi nga va xi ri njhani – loko u nga si dya na loko u xi dya.

C. Ku tsala

Hikokwalaho ka yini hi fanele ku dya mihandzu ? Lavisisa ku kuma leswaku hikokwalaho ka yini mihandzu yi hi lulamerile. Tsala mahungu ya wena u tirhisa swivulwa leswi nga helela.

31

4. Xivumbeko xa xifaniso



vutandza, yinhlanharhu, yinhlamune, xikwere, nxakwa, ntlhambi


ncila, xirhendzevutana, tiyinhlanharhu, ntlhambi

32

Vadyondzi va tlilasi ya vutshila ya Mudyondzisi Dlamini va ti lulamisele ku dyondza. Va na tipensele, tirhaba, tirhula, swikero, swo namarheta na maphepha ya muhlovo wa mpunga.

Namuntlha va ta dirowa swivumbeko swo hambana. Mudyondzisi u va tele na switensele na tibuloko swo va pfuna. U ri va ta tsema swivumbeko va endla swifaniso. Ku ta va xifaniso xa njhani ?

Mudyondzisi Dlamini u byela tlilasi ku dirowa xivumbeko xa vutandza lexikulu.

‘Xivumbeko lexi xi fana na xivumbeko xa tandza,’ a va byela.

Vadyondzi va tirhisa switensele na tibloko ku va pfuna ku dirowa.

‘Ku ta va xifaniso xa tandza ?’ va tivutisa.

33

Mudyondzisi u va byela ku dirowa xirhendzevutana lexintsongo.

‘Xirhendzevutana xi fana na bolo,’ a va byela.

Vadyondzi va tirhisa tibloko na mathini na swipfalo ku va pfuna ku dirowa.

‘Ku ta va xifaniso xa bolo ?’ va ti vutisa.

34

Mudyondzisi u va byela ku dirowa tiyinhlanharhu timbirhi letitsongo to ringana.

‘Yinhlanharhu yi na matlhela manharhu,’ u tsundzuxa vadyondzi, ‘ku fana na xilayi xa khekhe kumbe pitsa.’

Vadyondzi va tirhisa tirhula na tibloko ku va pfuna ku dirowa.

‘Ku ta va xifaniso xa kheke ? Kumbe pitsa ?’ va tivutisa.

35

Mudyondzisi u va byela ku dirowa yinhlamune ta mune letitsongo to ringana.

‘Yinhlamune yi na matlhelo ya mune ku fana na xikwere,’ a va byela, ‘tsundzuka leswaku i matlhelo mambirhi ntsena lama ringanaka, ku fana na buku kumbe rivanti.’

Vadyondzi va tirhisa tibloko na mabokisi ku va pfuna ku dirowa.

‘Ku ta va xifaniso xa rivanti ?’ va ti vutisa.

36

Mudyondzisi u va byela ku dirowa yinhlamune yo leha yi tlhela yi lala.

Vadyondzi va tirhisa rhula ku dirowa.

Va na swivumbeko swa kaye swo hambana eka phepha ra vona ra mpunga: xivumbeko xa tandza, xirhendzevutana, tiyinhlanharhu timbirhi na tiyinhlamune ta ntlhanu.

Swivumbeko leswi swi ta endla xifaniso xa njhani ? Yindlu ? Xitimela ? Xikepe ?

37

Mudyondzisi u nyika vadyondzi phepha ra rihlaza leri nga na xikwere eka rona. U byela vadyondzi ku tsema xikwere na swivumbeko hinkwaswo leswi va nga swi dirowa.

Va ta hlangisa swivumbeko leswi hinkwaswo ku endla xiharhi.

Xiharhi ? Xiharhi xa njhani ?

38

‘Xivumbeko xa vutandza i miri,’ ku vula Mudyondzisi. ‘Xirhendzevutana i nhloko kasi tiyinhlanharhu timbirhi i tindleve. Tiyinhlamune ta mune i milenge kasi yinhlamune yo leha, i nxakwa.’

Nxakwa ?

‘Ku fanele ku ri ndlopfu !’ ku bvumba tlilasi.

Vadyondzi va hlanganisa swivumbeko hi vukheta ku endla xifaniso xa ndlopfu. Va namarheta swifaniso leswi eka xikwere. Emakumu, va dirowa mahlo, nomu na ncila.

‘Mi tirhe kahle, vadyondzi !’ ku vula Mudyondzisi. ‘Vonani ntlhambi wa tindlopfu ta Afrika la tlilasini ya hina.’

39

1B-4 Xivumbeko xa xifaniso



1. U hlaye hi swivumbeko swingani eka xitori ?

2. Hi xihi xivumbeko lexi vana va nga xi dirowa ro sungula ?

3. I swakudya swa njhani leswi nga na xivumbeko xa yinhlanharhu ?

4. Xana yinhlamune na xikwere swi fana hi yini ? Swi hambana hi yini ?

5. Xana vadyondzi va swi tive rini leswaku va le ku diroweni ka ndlopfu ?

a) Mudyondzisi Dlamini u va byele leswaku i xiharhi xa nhova.

b) Mudyondzisi Dlamini u va byele ku dirowa xirhendzevutana.

c) Mudyondzisi Dlamini u va byele leswaku xiharhi xa kona xi na nxakwa.


6. Xana vadyondzi a va lava swivumbeko swingani ku vumba ndlopfu ?

7. Nombora swivulwa leswi ladzelaka ku suka eka 1-3 hi ku landzelelana eka xitori.

a) Vadyondzi va tsema swivumbeko.

b) Vadyondzi va tirhisa swivumbeko ku endla ndlopfu.

c) Vadyondzi va dirowa swivumbeko swo hambana.

40


DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 1: pheji 11DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 2: pheji 11, 50, 80, 103

1. Tsala marito lama landzelaka hi ku ya hi nongongoko wa ma letere:

swivumbeko, ndlopfu, rivanti, vutandza, yinhlamune, xikwere, nxakwa

DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 1: pheji 80, 92, 121DBE Giredi ya 3 Buku ya Migingiriko 2: pheji 87, 88, 104

2. Lava maviti manharhu na rihlawuri eka xivulwa lexi landzelaka:

Vadyondzi va tirhisa tibuloko letitsongo na mabokisi ku va pfuna ku dirowa.

C. Ku tsala


Tsalela munghana wa wena swileriso, u n’wi hlamusela leswaku a nga endla njhani ndlopfu hi ku tirhisa swivumbeko. Tsala nhlokomhaka u nombora na swileriso. Tirhisa xitori ku ku pfuna.


Buku ya 1B

ISBN: 978-1-77580-557-1

GIREDI YA 3


1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso


1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani


1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela


1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha, swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B, Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Visit the Vula Bula website to view or buy all materials

www.vulabula.co.za


http://www.vulabula.co.za

Documents

B Buku ya 1 Buku ya