Aziz Nesin - Şimdi Avrupa

8/6/2019 Aziz Nesin - imdi Avrupa

1/48

Aziz Nesinimdi Avrupa

BU KTABIN TELF HAKKI NESN VAKFI'NINDIRAziz Nesin, yaptlarnn telif haklarn tmyle NESN VAKFI'na

balamtr.NESN VAKFI'nn amac, kimsesiz, yoksul ve

eitime muhta ocuklar, ilkretimden balatarakbir yksekokul bitirinceye ya da bir meslek edininceye dek

her trl gereksinimlerini salayarak barndrmaktr.NESN VAKFI'nn senedi gereince,

vakfn amacna uygun olmas kouluyla,her dileyen her trl yardm, katk ve bata bulunabilir.

steyenlere u adreslerden bror gnderilir:NESN VAKFI, PK 5 atalca 34540 stanbul

e-posta: [email protected] www.nesinvakfi.orgNesin Vakf Ba Hesaplar

Vakf Bank, atalca ubesi, 237 4348459Ziraat Bankas, atalca ubesi, 130 48907Posta eki, 164 0009

Ebook Dzenleme: Nirvana13


2/48

Nesin Yaynclk LTD. T.Kayahatun Sokak Oktay Bey Apt. No: 11/1

Harbiye ili/stanbulTel: 0212 291 49 89 Faks: 0212 234 17 77

[email protected] www.nesinyayinevi.com

2006 ubatGenel Ynetmen Ali Nesin

Yayn Ynetmeni Atay EriYayn Ynetmeni Yardmcs Sleyman CihangiroluKapak Sleyman Cihangirolu

001 01 02 002-42 ISBN 975-9038-77-3Bask ve Cilt

MMP Bask Tesisleri Tel: (0212) 886 52 13Datm

Hrriyet Gazetecilik ve Matbaaclk A..Hrriyet Medya Towers, Gneli 34 212, stanbul

Tel: (0212) 677 00 00Aziz Nesin imdi Avrupa

ykDerleyen Atay EriNESN YAYINEV


3/48

Mr. Fier GeliyorO? Mdr bey,

- Havalar soudu. Sobalar neden yakmyorsunuz? diye sordu.dare memuru,- Efendim, dedi, sobalar bir bir elden geirttim. Borular ok eskimi,kullanlacak gibi deil. Sobalar yakarsak hep dumana boulacaz.Mdr kzd:-Canm, bunu neden zamannda sylemiyorsunuz? Borular delik deikdiye bu k donacak myz? abuk yazn!dare memuru, not defterine, mdrn syledii msveddeyi yazmayabalad. Mdr ayakta sylyordu:-"Daire Mdrl'ne. Kn gelmesi mnasebetiyle..." Yazdn m?-Yazdm efendim.- "Mnasabeti ile soba borularnn tamiri ciheti..." Yazdn m?

- Yazdm beyim. "Tamiri ciheti..."- "ktiza ettiinden, eski soba borularnn terkin-i kayd ile..."-"Ter-kin-i kay-d ile..." Evet?- Tamam. "htiya grlecek miktarda..." Yazdn m? -"Mik-tar-da..."Yazdm beyim.- "Miktarda soba borusunun mubayaas iin..."- Evet beyim.- "Gereken ilemin icras rica olunur." Bunu hemen daktilo edin,imzalayaym da gnderin.- Bastne beyim.dare memuru, mdrn odasndan kt. Zmbal not defterinden yazlyapra koparp daktilo kza verdi:- unu abuk daktilo et kzm. Mdr bey imzalayacak.Kz, daktilo makinesine kd geirdi. nndeki kargack burgackmsvedde kdn okumaya alt. Ktta, soba borularndan bakanotlar da vard.dare memuru, daktilo kzn yazd btn yazlar alp akamzerimdre imzalatmaya gtrd. Her kd uzattka, kttaki yaznnzetini sylyordu:

- Soba borular iin, efendim.- Haa, peki. Mdr imzay bast.Daire mdr o sabah, masasnn stndeki ktlar okurken, bunlararasndaki u yazdan biey anlayamad:"Daire Mdrl'ne,K gelmesi mnasebetiyle, su borularnn tamiri ciheti iktiza ettiinden

eski su borularnn terkin-i kayd ile ihtiya grlecek miktarda suborusunun mubayaas iin gereken ilemin icras rica olunur."Daire mdr, o daireye yeni atanmt. Zile basp eski memurlardanbirini ard. Ona,- Su borularyla biz mi urarz? diye sordu. Memur ard:- Hangi su borular efendim? -Baya su borular...Memur dnd. Sonra bilgi bilgi,- Su borularyla levazm urar, dedi. Daire mdr kd uzatt.Memur dar kt. Mdrn verdii kd okudu. Sonra bu yazyagre bir msvedde yapt. Makinede yazmas iin ktibe verdi.Levazm mdrnn nne gelen ktta yle yazyordu:"Levazm Md.ne, K gelmesi mnasebetiyle su brolarnn miri cihetine

iki zat ettiinden eski su brolarnn terk ve hini kayd ile ihtiyagrlecek miktarda su brosunun mubayaas iin gereken ilemin icrassayg ile arzolunur."Levazm mdr okudu, bir daha okudu. Sonra dofonun dmesinievirip,- Alattin Bey, Su Brosu neresidir, biliyor musunuz? diye sordu.Dofondaki ses cevap verdi:- Su Brosu mu? Valla beyefendi, aklmda yanl kalmamsa, Su BrosuFen leri'nde olacak.-Bir yaz geldi. Size gndereyim de ne yapmak lazmsa yazn ltfen.Levazm mdr, gelen yazy odacyla Alattin Beye gnderdi.Fen ileri mdr, masasnda yl ktlar okurken yle bir yazylakarlat:"Fen leri Mdrl'ne,Fi gelmesi mnasabetiyle su brolarnn miri cihetine iki zat tayinedildiinden, eski su brolarnn terk ve hini hacette kayd ile ihtiyagrlecek miktarda su brosunun mu, boyas iin gereken ilemin ifas,Levazm Mdrl'nden alnan yazya atfen saygyla arzolunur."


4/48

Fen ileri mdr yazy okudu, bir daha, bir daha okudu. indenkamaynca, yaznn altna "Aidiyeti cihetiyle Sular Idaresi'ne sunulur"diye bir not dt.Sular idaresi mdr muavini bign yle bir yaz ald:"Sular daresi U. Md.ne,Fiin gelmesi mnasebetiyle su brolarnn miri cihetine iki zat tayin

edildiinden eski su brolarnn terk ve lav ile modern cihazlarlayeniden su brolar tekili hakknda, makamdan alnan emre tevfikan,su brolarnn m, yoksa eski su brolarnn m boyanmas gerektiizerinde, tekilatnzn mtehassslar tarafndan bir rapor tanzimi ile,yksek makama sunulmak zere mdrlmze gnderilmesini..."Sular idaresi mdr muavini yazy bika kez okudu. indenkamaynca mdre gtrd. Mdr bir okuyuta anlad. Sevinle,-Tamam, diye bard, ka senedir biz de bunu sylyorduk. Bitrlanlatamamtk. ok kr, ge de olsa, sonunda anlayabildiler.Muavin,- Ben de anladm ama, dedi, fii anlamadm. Fiin gelmesimnasebetiyle, diye yazyor.

-Mister Fi, canm...- Mister Fi mi?- Canm biz geen yl, yabanc bir mtehasss istemitik de, o zamanMister Fier adnda bir Amerikal gelecekti ya...- Bir de iki zatn tayini meselesi var.- Yetimez. Bu i, iki kiinin altndan kalkaca i deil. Siz, efendimhemen belediyeye bir yaz yazn. On kiilik kadro isteyin bir, boyamaklaolmaz deyin, tesisat deimeli iki...Ertesi gn gazetelerin ikinci sayfalarnda, kimsenin anlamad yle birhaber kt:"Bu yl su sknts ekilmeyecek.lgililerden rendiimize gre, artk kullanlmaz hale gelen, ehrimizinsu tesisat, yeni bir plana gre deitirilecek, bylece ehrin su sknts

tamamen nlenecektir. Bu maksat iin Amerika'nn Federal Su leriMtehasss Mister Fier de memleketimize davet edilmibulunmaktadr."Belediye bakanlna yle bir yaz geldi:"Belediye Riyaseti Yksek Kat'naz: Mister Fier'in gelmesi mnasabetiyle.

Mister Fier'in gelmesi mnasabetiyle, kadromuzun yirmi mhendisletakviyesi ve hazrlklarn tamamlanmas iin gereke iliiktesunulmutur. Sayg ile arzolunur."Bu yazy belediye bakan yardmclarndan biri okuyunca dorubelediye bakanna kotu: -Beyefendi, Mister Fier geliyormu.- Mister Fier mi? -Evet... Mister Fier...

- Hemen hazrla balansn...Soba borularnn tamirini isteyen mdrn masasna yle bir yazgelmiti:"Protokol Mdrl'ne,Mister Fier bakanlnda bir Amerikan heyetinin memleketimizi pekyaknda ziyaret edecei haber alnmtr. Karlama programnnhazrlanarak hemen gnderilmesini rica ederim."Mdr, memuru ard,- Mister Fier bakanlnda bir heyet geliyor, dedi. Karlama programhazrlanacak.-Bastne! Taksim Meydannda geceleyin renkli sular...-Evet, evet... Bir de Yeni Camiyi aydnlatsnlar, diye yazn.

Mdr durdu. Biraz sonra,- Soba borular ne oldu? diye sordu.- Yazdk beyefendi...-Yahu, bizde de hibir i kmaz. Bir daha yazn.-Bastne!..


5/48

Aferin adl kitaptanGarba Alan PencereBiz artk buna altk; tannm bir gazeteci, bir yazar, bir politikacyla,

bir ynetmenle birlikte bir geziye kmsa, uradklar yerlerde opolitikac, o ynetmen nutuk ekmise, gezi dnnde yazar herkeseyle der:-O nutku ben hazrlamtm.yle nutuklar dinlemiizdir ki, sonradan sylenilenlere inanmakgerekirse, o nutku, be kii, on kii yazm olduklarn iddia etmilerdir.Hi deilse, yazlm olan nutku dzeltmilerdir. Bylece, bizdeki siyasinutuklarn ounun neden sama sapan olduu daha iyi anlalr.Onun iin politikaclar geziye karlarken, en iyisi, dalkavuklarnagvenseler bile, yanlarna gazeteci yazarlardan hibirini almamaldrlar.nk bunlar, onbinlerce kii nnde politikacnn cokuyla oracktaezbere syleyiverdii nutku bile,

- Ben yazmtm! diye sonradan vnrler. Orada bulunanlardan dahakrkna varmam birgazeteci,- Ben de ok nutuk yazmtm zamannda, dedi, yazdm nutuklarlamilletvekili setirdiklerim bile vardr. lk nutkumu ondokuzyamdayken Mft iin yazmtm.Bu giriten sonra nutuk hikyesini anlatmaya balad:-Bizim oras kk yer, tara ili... Kk yerde byk grnmek kolayoluyor. Ben de daha lisenin onuncu snfndayken, ilin tek gazetesinebayazlar yazmaya balamtm. Herkes, "Kalemi kuvvetli maallah,"diyordu.Liseyi bitirdiim yld. Bizim ile demiryolu ulat. lk tiren gelecek.Herkeste bir hazrlk, bir hazrlk...

Mft Efendi bizim uzaktan akrabamz olur. Bana bir haber gnderdi:"Aman bir nutuk yazsn, tirenin geldii gn okuyacam..."Mft Efendi ok saylan bir bilgin kii. ocuklu-umuzdanberi byk,kk hep byle duymuuz. Bize gre, Mft Efendinin bilmediihibiey yok. Gencimiz, yalmz buna inanmz. Sanrm, Mft Efendio zaman yetmiini gekindi. Bembeyaz uzun sakal vard. Evinden pek

seyrek kard. Taa uzaklardan ziyaretine gelirlerdi. Hemen hemen hikonumazd. Konutuu zaman da dudaklar kprdar, sesi fsltylakard. Bylece azndan dklen her hece, ayr bir deer kazanrd.Biz onun ok derin bilgisini, bu susuundan karyorduk.Enok bildii tarih, bizim ilin tarihiydi. Btn il snrlar iinde gemiolaylar bilirdi. u evde kimler yaam, neler yapmlar, eski yangnlar,

Bizansllar zamann, slam ordusunun bu kenti zaptn, hereyi, hereyibilirdi.Btn kent halk Mft Efendiyle ovunurduk. Vali, Belediye Bakanfilan, bunlarn hepsi Mft Efendiden ok sonra gelirdi. Byklerdenbiri ehrimize gelse, hemen ziyaretine gider, Mft Efendinin eliniperdi.te bu denli nemli kii olan Mft Efendinin, ehrimize ilk tireningelii gn yaplacak trende bir nutuk sylemesi gerekiyordu. O da buok nemli nutku yazma grevini bana vermiti. Bu iin arl altndaezildim. O yata, istanbul, Ankara gibi byk ehirleri bile dahagrmemiim. lk tirenin geliinde neler sylemenin gerekli olduunubilmiyordum. Btn bilgim, okuduum bika kitaptan, gazete ve dergi

yazlarndan geliyor. ok sk alarak gnde, bir nutuk hazrladm.Mft Efendiye amcamla gnderdim.Tirenin ilk gelii gn byk tren yapld. Btn ehir halk istasyonayld. Lokomotif geldi. Kurbanlar kesildi. nce Vali bir nutuk syledi,arkadan Mft Efendi... Ben, Mft Efendiden daha heyecanlydm.Nutkun hl aklmda kalan paralan aa yukar unlar:"Tiren, garba alan bir penceredir. Bu pencereden ziya girecek, yalnzziya deil baka eyler de girecek. Medeniyet, tekerleklerin stnebinerek bize kadar geldi. Tekerlek ne demektir? Tekerlek, medeniyetinayadr. Tekerlek olmasayd, dnyada hibirimiz olamazdk. Biz bugntekerleklerin sayesinde ilerliyoruz. u tnele, u dalarn iine almdeliklere baknz. u grdnz delikten neler doacak neler. Nurluistikbal bizimdir.

Bu bir hazinedir. Eline geirdiin bu hazineyi iyi kullan hemeri! yikullanrsan, ok para kazanrsn, zengin olursun, itibarn artar.Tekerlekler, raylar zerinde kayacak. ler eskisi gibi zor deil. Herseferi seni zengin edecek hemeri! Ka sefer olursa o kadar krlsn.


6/48

yol alncaya kadard. Bir kere yol ald ya, artk btnhemerilerimiz bu yolun stnden kolaylkla gidip gelecektir.Mallarmzn deeri artacaktr. Sen de malnn deerini, kadrini bil!..Cumhuriyet sayesinde nmze gelen bu maln kymetini bilelim;binerken, stne basarken, iine girerken titremeliyiz. Dikkatlibinmezsek bozulur, sonra bizden bakalar kullanamaz. Elin, yabancnn

mal deil ki hor kullanalm. Kendi malmz, btn hem-erilerimizin.Hepimizin ortak malmz..Ondokuz yanda, tara lisesini yeni bitirmi bir gen baka ne yazabilir,ite byle eyler...Mft Efendinin nutku, umulandan da ok alkland. br nutuklarnhibiri, Mft'nn nutkunun etkisini yapmad. Alk kyamet... Herkes,"Bizim Mft gerekten derin hoca..." demeye balad. Dorusu, MftEfendi de nutku hem iyi ezberlemi, hem de gzel, heyecanl syledi.O gnden sonra, nerede bir tren, bir toplant olsa, Mft Efendiyinutuk sylemeye ardlar. Mft Efendi de her gittii yerde hep onutku tekrarlayp durdu. Yalnz nutkun iinden "tiren" kelimesinikaryor, geri kalanlarn olduu gibi sylyordu. Nutuk herkese o denli

gzel geldi ki, hibirimiz nutku tekrar tekrar dinlemekten bkpusanmyorduk. Cumhuriyet Bayramnda, bir kereste fabrikasnnalnda, byklerden birinin ehre geliinde, hep bu nutuk sylendi.Ziya adnda bir akrabamz var, babas ok zengin. Bunlar istanbul'danbir gelin getirdiler. Grlmemi, duyulmam bir dn yapld. Dnziyafetine ehrin btn ileri gelenleri arld. Biz de gittik. Aile okmutaassp, ama son derece mutaassp... Kadnlarla erkekler ayrodalarda yemek yiyoruz. Ne de olsa gelin istanbullu olduundan,yemekten sonra kadn erkek hep biaraya toplanld. Mft Efendiyekonumas iin rica edildi. Dorusu, Mft Efendi konumak istemedi.Ama yle zorladlar ki, adamcaz konumak zorunda kald. Ayaakalkt, balad konumaya:"Muhterem hemerilerim!

Yeni kurulan bu yuva, garba alan bir penceredir."Daha nutkun banda bir honutsuzluk mrlts balad. Aileninpencereye, hele garba alan pencereye benzetilmesi, bizim mutaasspevremizin insanlarn sinirlendirdi. Mft Efendi gelini gstererekdevam etti:

"Bu pencereden ziya girecek, yalnz ziya deil, baka eyler degirecek..."Zaten istanbul'dan kz ald iin yaylan dedikodulardan sinirli olandamat Ziya'nn ka, gz oynamaya balad. Ziya'nn elleri titriyordu.Mft Efendi devam etti:"Medeniyet, nur gibi medeniyet, tekerleklerin stne binerek bize

kadar geldi. Onu hepimiz kucaklayp barmza basacaz. nk ohepimizindir."Sinirli, kzgn ksrklerle nutuk kesiliyordu."te karnzda tekerlek! Tekerlek ne demektir? Tekerlek olmasayd,dnyada hibirimiz olamazdk. Tekerlek medeniyettir. Biz bugntekerlee, medeniyetin tekerleine kavutuk."Damat Ziya elini arka cebine att. Bir cinayet olabilirdi. Bu gerginhavada Mft Efendi, nutkuna devam etti:"u tnele baknz! Bu delikten neler doacak, neler! Nurlu istikbalbizimdir."Yer yer ykselen mrltlar, herzamanki gibi baarsnn sesli gsterisisanan Mft Efendi, damat Ziya'ya dnerek yle dedi:

"Bu bir hazinedir! Eline geirdiin bu hazineyi iyi kullan hemeri! yikullanrsan ok para kazanrsn, zengin olursun, memlekette itibarnartar. ler eskisi gibi zor deil artk. Her seferi seni zengin edecek. Kasefer olursa o kadar krlsn gen hemeri!.."Arkadalar, damadn elini tutmasalar, kan dklecekti. Kaynpeder,Mft Efendinin kulana bieyler syledi. Mft Efendi, ban sallad,nutkuna devam etti:", bir kere yol alncaya kadardr. Yol ald ya, herkes rahat rahatgidip gelecek. Arkada, Cumhuriyetimizin sayesinde sahip olduumuzbu kymetli maln deerini bilelim; binerken, stne basarken, iinegirerken titremeliyiz. Dikkatli binmezsek, abucak bozulur, bakalaristifade edemez. Yabancnn mal deil ki, hor kullanalm. Kendimalmz!..

Arkadalar dar kardklar iin, damat Mft Efendinin szlerininsonunu duymamt. Nutuktan sonra bir souk hava esti. Mft Efendi,neden alklanmadna ok at. Ziyafet dald. gn sonra da Ziya, istanbul'dan getirdii gzel gelini geri gnderdi.Boandlar.


7/48

Ah Biz Eekler adl kitaptanEn Gzel Sermaye zel Sermaye

Yayn dinleyiciler! Radyolarmz, halkmz ekonomi bilimi alanndaaydnlatmak amacyla, "En gzel sermaye, zel sermayedir" adl yenibir kltr program dizisinin yaynna balam bulunuyor. Bu bilimselyayn programn, milli bankalarmzn ynetim kurulu yeliklerindegrevli bir profesr kurulu hazrlamtr. lgiyle dinleyeceiniziumduumuz bu program dizisinin ilkini sunuyoruz.Sayn dinleyiciler! Bilindii gibi, iki yl nce, yurdumuzda bitakmreformlar yaplmas iin karar alnmt. Ancak bu kararn alnmasndaniki yl sonra, reform tasarlarna balanmas yolunda almalaragiriilmesi iin ortamn hazrlanmasnn gerekli olup olmad zerindetartmalarn yrtlmesinin dnlmesine balanmtr. Byle birdnemde, iktisat bilimi asndan soruna k tutmak yararl olacaktr.

Bu konumamzda, zel sermayenin, memleketin kalknmasndaki rolzerinde durmak istiyoruz. Bat medeniyetinin temsilcileri olan Avrupalkeleri ve Amerika, bugnk seviyelerine ancak zel sermayenindesteiyle ulaabilmilerdir. Amerika'da hayat seviyesinin, neden,gkdelenlerin seviyeleriyle doru orantl olduunu anlamamz gerekir.zel sermaye, kendine en uygun ortam olarak serbest ticaret alanndageliebilir. Tarihimizde ve geleneimizde serbest ticaretin ok eski venemli biyeri vardr. Dounun byk bilgini ve iktisatlarn en deriniolan bni Keramet Derun, daha Adam Smith'den yz yl nce, Arapaolarak kaleme ald "Mafi Grgr, lla Mangr" adl eserinde "Ahz itcarcar ve elksibi tccar" buyurmutur. Tabii ne demek istedii akaanlalyor. Adam Smith'in, bni Derun'nin bu eserinden yararlanarakve onun etkisinde kalarak "Hertrl ticaret, serbesttir rezalet!" diye

zetlenebilecek olan ekonomik sistemini kurduu bilinmektedir.Adam Smith yle demitir:"Lesse passe lesse fer, tre joli transfer!" Yani Trk-esi "Brak ziftlensin,bo ver zkkmlansn!" demektir.18. yzyl sonlarnda, 1723-1790 tarihlerinde yaam olan Adam Smithskoya'da domutur. skoyahlarn dnyann en mh etti insanlar

olduu bilinir. te bu nedenle skoyah Adam Smith'in de bir iktisatolmas gayet tabiidir. Nasl Bolu'dan nl alar yetiirse, skoya'danda byk iktisatlar yetiir. skoya'da doan Adam Smith, yurdumuzdaili ve Maka'da doan yksek sosyetenin zel sermayelerini oketkilemitir. Yurdumuzu ynetenlerse, her balar sktka,cankurtaran simidine sarlr gibi, Adam Smith'e sarlmlardr.

Glasgow ve Oxford niversitelerinde renimini bitirdikten sonra,Edinburg niversitesinde hocalk eden Adam Smith, krk yandaykenhocal brakp bir asilzade ocuunun arkasna taklarak onunlabirlikte Fransa ve svire'de turneye kmtr. Dklerle, kontlarla,lordlarla aray dzen Adam Smith 1746'da yurduna dnnceliberalizmin temel kitab olan "L Rer sr la natr e la koz d lapatakoz" adl kitabn yazmtr. "Milletlerin mangr bulma ve kpdoldurma yollar" adl bu kitabyla klasik liberalizmin babas olan AdamSmith, bugnk zel sermayenin de aile dostu, gen zel sermayecilerinde beybabas saylr."Brak yapsn! Tutma gesin! Koyver olsun!" demek olan liberalizminesaslarn yle zetleyebiliriz:

1 - blm: Yorgann ayana gre deil, ayan yorganna greuzat. izmeden yukarya kma!2 - Rekabet: lerlemenin tek yolu rekabettir. Rekabetle Karabet'ibirbirine kartrma!3 - Her koyun kendi bacandan aslr. Her kz kendi boynuzundanekilir. Herkes kendi paasn kurtarsn.4 - Kl kuanann, i becerenindir. Becerebilene akolsun.5 - Gemisini kurtaran kaptan. Kr eline geirdiini sever.6 - Zengin, arabasn dadan arr, yoksul dz ovada yolu arr.7 - Paray seven dd alar. Arkasna gvenen borazanc ba olur.8 - Hak deirmende bulunur. Altta kalann can ksn!Adam Smith, ortaya koyduu bu ilkelerle, en gzel sermayenin zelsermaye olduunu ispat etmi bulunuyor.

Biz bugn, zel sermayenin yerlisini, yabancsn ayrt etmemeliyiz.nk yabanc sermayenin desteine de ihtiyacmz vardr. Yabancsermaye ile dzelebiliriz ve bat medeniyeti yoluna dzlebiliriz.zel sermaye dmanlar, yabanc sermayeyi yalnzca barlardaki,pavyonlardaki yabanc uyruklu konsomatrisler, striptizciler, danszler


8/48

olarak gstermeye almaktadrlar. Ekonomi bilimindeki sermaye ile obiim sermayeyi birbirine kartrmamaldr.Bat dillerinde sermayeye kapital denilir. Kapitalist, elindeki sermayesiniileten, yani iadam demektir. Sermayeyi iletmenin en kazanl yoluise, ticarettir.te bu nedenle tccarlar, bir lkenin kalknmasnda stlerine byk

grevler almlardr. Bir airimiz bu konuda yle demitir ;"Tccarlar almayan memleket, Nehirleri kurutulmu gibidir. Kredilerkesilirse felaket... Daa kmak, adam soymak tabiidir."Bu deerli airimizin de dedii gibi, memleketin nehirleri kurumuorak bir topraa, bir le dnmemesi iin, devlet kesesinin almas,tccarlarmza kredi verilmesi gerekir.Yalnz burada unu da belirtmemiz gerekir ki, bankalara enaz bikamilyon liralk bor takarak piyasadaki itibarlarn henz ispat etmemive bankalarn alacaklarn kurtarmak iin daha ok kredi amayarpndklar insanlar dnda kalanlarn konumuzla bir ilikisi yoktur.Ellerindeki kck sermayeyle alp, zorlukla geinmeye uraanlarnkendilerini tccardan sayp vnmeleri hi doru olmaz.

Dnyada yaplan istatistikler gstermitir ki, her-hangibir lkede devlet,tccarlara bol kredi amazsa, o lkede soygunculuk, dolandrclk,hrszlk, yankesicilik artmaktadr. Bir devlet, bu gibi ktlklerinnlenmesini istiyorsa, tccarlarna bol krediler aarak onlarn kanun dyollara srklenmesine engel olmaldr. nk, kredi ve sermayebulmak yznden daa kanlar, yol kesenler, bu gibi kt yollarasapmak zorunda kalanlar bulunmaktadr. Bu gibi kimseler, devlettenbol bol krediler salayabilselerdi, o zaman hi de daa kp yol kesmez,soygunculuk, ekyalk yapmak zorunda kalmaz, kanun dairesindeehirde ticaret yaparlard.zel sermayenin havasnda geliebilecei liberalizm, zgrlkdemektir. Fiyat kontrol, sat snrlandrlmas, servet bildirisi gibitedbirler ise, zgrl snrlayan etkenlerdir. Bunlar, bir lkenin

ticaret hayatn ldrr. Gmrk duvarlarysa, bir lkeyi cezaevineevirir. Ticarete kar gmrk duvarlar yerine, oktan eskimi, modasgemi yabanc dncelere kar duvarlar ekilmelidir. ngiliz AdamSmith'in ikiyzelli yl nceki liberalizm dnceleriyse, bizim ulusalbnyemize son derece uygundur.

Reformlar yaplmas iin karar alnmasndan iki yl sonra, reformtasarlarna balanmas yolunda almalara giriilmesi iin ortamnhazrlanmasnn gerekli olup olmad zerinde tartmalarnyrtlmesinin dnlmesine baland bugnlerde, reformlarayardmc olmak amacyla dncelerimizi aklam bulunuyoruz.


9/48

Ah Biz Eekler adl kitaptanBiz Adam Olmayz!..^alabaln iinden birisi, "Biz adam olmayz birader!" dedi mi brleri

de, "Eveeet, ok doruuu, olmayz," diye ba sallarlar. Biri de kp, "Onasl sz efendi... Sen sayyla kendine gel bakalm!" demez.Yirmibe yalarnda, kanmn fokur fokur kaynad gnlerde ben bunudeneyecek oldum. Ada'ya giden vapurda neye kzdn anlayamadmyal bir adam,-Biz adam olmayz!., diye barp duruyor, salon-dakiler de, basallayarak onu onaylyorlard.Delikanllk, kanm tepeme srayp,- Neden adam olmazmz, bal gibi de adam oluruz... yle bir adamoluruz ki herkes de aar kalr... diye bardm.Salondaki yolcular szlemiler gibi yaygaray bastlar:- Adam olmayz...

-Adamlk bize ok uzak...- Biz adam olmayz...Bu yaygara karsnda kzgn ihtiyarn yz yumuad da, bana,-Bak olum, dedi, duyuyorsun ya, hep birden "Adam olmayz!" diye barbar baryoruz. Demek ki adam olmayacaz, zorla deil ya...-Oluruz, biz adam oluruz... dedim.- Biz adam oluruz, demek, biz imdi adam deiliz demektir, yle deilmi? dedi.Hi sesimi karmadm, ama o gndenberi yllardr hep dnrdururum: Biz neden adam olmayz?Son hapse giriim benim iin byk bir ans oldu, nk yllardraratrdm nedeni cezaevinde rendim. Cezaevindeki elli kiilik siyasitutuklular kouunda yurdumuzun sekin aydnlaryla, tannm

iadamlarmzla, nl kiiler, valiler, genel mdrler, dkmilletvekilleri, ileri gelen politikaclar, yksek memurlar, mhendisler,doktorlarla birarada yaadm. Kou arkadalarmn ou Avrupa'da,Amerika'da okumu, yabanc lkeleri gezip dolam, bika dil bilenkiilerdi. Dncelerimiz birbirine kartt ama, yine de onlardan ok

eyler rendim. rendiklerimin banda da, neden adam olmadmzgeliyor.Ziyaret gnleri hi de iyi haberler almyordum; evin kirasnverememiiz, bakkala borlanmz, daha bunlar gibi bisr tatszhaberler... Ne yapacam armtm, hibir umarm yoktu. Hemen birroman yazaym da, dedim, belki gazetelerden birine satar, biraz para

alrm. oktanberi yazmay tasarladm bir roman konusu vardkafamda. te bu kararla kalemi kd elime aldm, ranzadaki yatamaktm. Vakit yitirmek, lafla, bo eylerle zaman geirmekistemiyordum. Daha bika satr ancak yaza-bilmitim, kouarkadalarmdan sekin bir aydn geldi, yatamn ucuna oturdu. lksz,- Biz adam olmayz, adam olmayz... demek oldu. Kendisine bieysormadm.- Baknz, neden adam olmayz, diye kendiliinden aklamaya giriti:- Ben svire'de okudum. Belika'da alt yl altm.svire'deki, Belika'daki yaayn uzun uzun anlatt. imdenalkonulduum iin ok canm sklyordu ama ne diyebilirdim!.. Arada

srada nmdeki ktlara bakarak kalemi kt stnde gezdirerekiim olduunu, konumasn ksa kesmesini istediimi sezdirmeyealyordum. Ama oral olmuyor boyuna anlatyordu:- Oralarda elinde kitap olmayan insan gremezsiniz. ki dakika bokalsalar hemen kitaplarn aar, okumaya balarlar. Otobste, tirende,heryerde durmadan okurlar. Hele evlerinde grseniz, aarsnz, herkeskendine gre eline bir kitap alr, boyuna okur.Belki anlar da gevezelii keser diye,- Aman ne iyi, ne iyi... dedim.- Tabii, dedi, bir de bize baksanza; burada bu kadar szde entelekteltoplanm, bitek kitap okuyan var m? Biz adam olmayz beyim,olmayz.-Doru... dedim.

Ben, "doru" deyince yeniden hzland, Belikallarn, svirelilerindurmadan kitap okuduklarn anlatt da anlatt. Yemek zaman geldiiiin ikimiz de kalktk.-imdi anladnz m biz neden adam olmayz?., dedi.-Evet... dedim...


10/48

Yarm gnm svirelilerin, Belikallarn dur-mamasya nasl kitapokuduklarn dinlemekle geirmitim.le yemeini abucak yiyerek, yatama geldim, hemen romanabaladm. Ktlar dizimde, kalem elimde dnyorum, daha bieyyazmaya kalmadan kou arkadalarmdan birisi geldi, yataa oturdu.- Ne yapyorsunuz?

- Bir roman yazmaya alyorum...-Burada yazamazsnz ki, u grltye baksanza... Siz hi Avrupa'yagittiniz mi?- Hayr, Trkiye'den dar kmadm.-Aaaa, yazk! Ben sizin Avrupa'ya gitmenizi ok isterdim; grmek,yaamak baka ey, grnz genilerdi. Hemen hemen btnAvrupa'y dolatm, gitmediim yer kalmad. Enok Danimarka'da,Hollanda'da, sve'te bulundum. Baknz oralarda nasldr.Bikez insanlarn birbirine saygs vardr, birbirlerini rahatsz edecek gibiyksek sesle konumazlar. Bir de bizim uradaki halimize baksanza,nedir bu grlt patrt... yle ya efendim, belki ben uyuyacam, belkiyazacam, okuyacam, belki bir iim var... Siz bu grltde patrtda

dnyada roman yazamazsnz, brakmazlar ki...- Grltde yazarm da, yalnz yan bamda birisi konuursayazamyorum.- Canm efendim, grlt olmasa daha iyi deil mi? Ne haklar var sizirahatsz etmeye, yava da konuabilirler. te Danimarka'da, sve'te,Hollanda'da katiyen byle biey olmaz. Onun iin de adamlarilerliyorlar. nk onlarda insann insana saygs vardr.Bu sayg stne trl rnekler de gstererek konutu da konutu.Terbiyesizlikti ama ne yapaym, o anlatrken bam ktlara eipyazmaya baladm; yazmyordum, yazarm gibi yapyordum.- Hi bouna uramayn, yazamazsnz, sinirleriniz bozulur, dedi;Avrupa baka... Avrupal insan demek, insann insana sayg duymasdemek. Bizde nerdeee... Biz ite bunun iin adam olamayz beyim, biz

adam olamayz!Daha ok anlatacakt ama, iyi ki avukat gelmi, ardlar dakurtuldum. O gider gitmez altm grp de kimse yanma gelmesindiye, bam ktlara bsbtn edim. Daha iki satr yazmtm ki,baka bir kou arkada geldi,- Kolay gelsin, dedi.

- Saolun, dedim. Yatama oturdu:- Adamlk bize ok uzak... dedi.Konuma almasn da abucak gitsin diye sesimi karmadm.-Amerika'da bulundunuz mu? diye sordu.- Hayr...-Yazk... Amerika'da bika ay bulunsaydnz, neden bizim geri

kaldmz anlardnz. Efendim, Amerika'da bizde olduu gibi boubouna konumazlar, gevezelik yok; vakit nakit, herifler "taym iz mani"demiler. Amerikal, bir ii varsa ancak o zaman konuur, syleyeceinien ksa biimde syler, sonra herkes kendi iine gcne... Bizde yle mi?Mesela surdaki halimize bakn, aylardanberi gevezelikten bakayaptmz biey var m? Hep ipe sapa gelmez laflar. te Amerika'da buyok. Buyzden de adamlar ilerliyor.im olduunu anlar da susar, kalkar gider, diye ofladm, pufladm; hioral olmadan anlatt durdu. Akam yemei zaman gelmiti. Giderken,- Biz adam olmayz, dedi; bizde bu gevezelik varken biz adam olamayz.- ok doru sylyorsunuz... dedim.Akam yemeini yer yemez roman yazmak iin kda kaleme sarldm.

- almaynca olmaz, ne yapsak bo... diye yan bamda bir sesduydum. Bam kaldrnca, kou arkadalarmdan birini grdm.Yanmdaki yataa oturmutu.- Siz ne dersiniz? dedi. -Tabii almal... dedim.- Ben Alman terbiyesi aldm.Nerdeyse patlayacaktm hani... Durmadan anlatyordu.-Burada Alman Lisesini bitirdim, yksekrenimimi Almanya'da yaptm,uzun yllar da orada altm. Siz Almanya'da, almayan tek kiibulamazsnz. Bizde yle mi? Mesela surdaki halimize bakn. Yok, yok,biz adam olmayz; adamlk bize daha ok uzak...Anladm ki ne yapsam, roman yazamayacam, bouna sinirlerimbozulacak; imdi brakp, kou-takiler uyuduktan sonra yazmaya kararverdim. O hl Almanya'y anlatyordu: - Almanya'da almamak

ayptr. Nerde olursa olsunlar, Almanlar hi bo durmazlar; kendilerinebir i icat eder, mutlaka alrlar. Aylardanberi surdayz mesela,iimizde bitek alan var m? Sylesen, hapiste ne alalm, derler.Alman aydn byle demez. Anlarn yazar, kendi ii stne bieykaleme alr, kitap evirir, ksacas bo durmaz. Ya biz? Hayr, ne desekbo, biz adam olmayz...


11/48

Yanmdan gittii zaman geceyars olmutu. Artk kimse gelip, nedenadam olmadmz stne konferans vermez diye umutla romanabalamken, birisi geldi. Bu da uzun yllar Fransa'da bulunmu.Uyuyanlar uyanmasn diye alak sesle konuuyordu. Onun anlattnagre de Franszlar, zamannda almasn, zamannda da elenmesinibilirlermi, i ve dinlenme saatlerini birbirlerinden ayrrlarm. Ben bu

geceyarsndan sonra almamalymm.- imdi uyuyun ki, sabah erkenden kalknca din kafayla alasmz,diyordu; bizde ile dinlenme, elenme, hep birbirine kartrlmtr,dinlenilecek zaman alr, allacak zamanlarda da dinlenmeyekalkarz. Onun iin de verimli olamayz. Bizim adam olamaymznsebebi ite budur. Biz adam olmayz.O yanmdan gittii zaman, bende de roman yazacak hal kalmamt;gzlerim kapanyordu. Uyudum.Sabahleyin onlar uyanmadan kalkp roman yazmaya baladm. Saygduyduum bir kou arkadam, heladan dnnde yanma geldi:- ngiltere bakadr; siz ngiltere'de bulundunuz mu hi?- Hayr...

-Vah vah!.. Mesela ngiltere'de bir tirene bindiniz. Saatlerce birkompartmanda yolculuk ettiiniz adam sizinle bitek kelime konumaz.Bizde olsa, ne souk, ne kendini beenmi derler. Soukluundan,kendini beenmiliinden deil, nezaketinden, terbiyesinden... Belki sizonunla konumak istemiyor-sunuzdur, yle ya, ne diye sizi rahatszetsin. Bizde olsa, tansn, tanmasn; karsndakinin ii var m, yok mu,hi dnmez, balar an ana... Onun iin de biz adam olmayz ite...Dizimin stndeki ktlar drdm, yatan altna, kalemi de cebimesoktum, roman yazmaktan vazgetim. Orada roman yazamadm ama,yazacam romandan ok daha deerli olan bir gerei rendim:Neden adam olamadmz!..imdi birisi kzp da,- Biz adam olmayz! derse ben hemen parmam kaldrp,

-Ben onun nedenini biliyorum! diye bariyo-rum.Son hapisliimin kazanc da ite bu oldu.

Biz Adam Olmayz adl kitaptanNe Gzel MemleketLki komu memleket arasnda bir ticaret anlamas yaplacakt. Bununiin komu memleketlerin birinden bir ticaret heyeti br memlekete

gelmiti. Konuk ticaret heyetinin bakan kendi memleketine gngnne rapor gnderiyordu. Aada bu gnlk raporlarn evirisinibulacaksnz.Havaalannda uaktan indiimiz zaman bizi gmrk memurlarndanbaka karlayan olmad. Memurlar bavullarmz, valizlerimizi didikdidik arayp taramaya baladlar. Biz, bu hareketin protokole aykrolduunu, ticaret heyeti olduumuzu, eyalarmz arayamayacaklarnsyledikse de, gmrk memurlarna sz anlatamadk. Belgelerimizigsterdik, para etmedi. Muayeneden sonra iki saat kadar bekletildik.Gelen giden olmad iin ne yapacamz bilemiyorduk. Gece iinkendimize bir otel aramaya karar verdiimiz srada bizi beyz kiiyeyakn bir kalabalk karlamaya geldi. Karlayclarn banda bulunan

zat,- Biz sizi denizyolu ile geleceksiniz diye sabahtan-beri iskeledebekliyorduk, dedi.- Pek akacsnz, diye cevap verdim.Bu zatn bizim memlekete denizden yol olmadn bilmemesi elbetteolanakszd. Gmrk memurlarndan ikyet ettik. Pek nazik biimdezr diledi:- Sizi, bizden sanmlar. Bir kaak etesi geliyor diye ihbar olmu da...Sonra glerek ekledi:- Sizi yabanc yerine koymamlar, bizden saylrsnz.- Teekkr ederiz. Karlayclarn banda gelen zat,- Sizi ancak be altyz kiiyle karlayabildik, dedi."Neden bu kadar kalabalk?" diye sormama vakit brakmadan,

- nk, dedi, gazeteciler Amerika'dan gelen bir artisti karlamayagitmiler. Sayn Bakan da propaganda gezisinde, Mstear Bey altreninde, Genel Mdr de yaplacak barajda. Vali, pazar teftie kt.Protokol Mdr garda Babakan' uurluyor. Mek-tupu ile Hukukleri Mdr'n bu sabah emekliye ayrdlar. zel Kalem Mdrgrlen lzum zerine izinli gnderildi. Genel Mdr Yardmcs salk


12/48

nedenleriyle istifa etti. Kala kala bir ben kaldm. Onun iin bu kadar azkii geldik. Yoksa onbe yirmibin kii ile sizi karlardk.- Zatliniz kimsiniz? diye sordum.-Ben, bakanln mstear muavininin birinci ube mdr vekilininsekreter yardmcsna veklet ediyorum. Eer bakanlk emrinealnmazsam, salk nedeniyle istifa ettirilmezsem, mecburi izne

gnderil-mezsem, grlen lzum zerine iten karlmazsam,grevden affedilmezsem, u dakikada bu ile megulm.Otomobillere binerken,- Karlama trenini denizde hazrlamtk, dedi. imdi hep birliktesahile gidelim. Orada tren yapldktan sonra istirahat edersiniz.Sahilde arabalardan indik. Kayklara binerek akta duran yata ktk.Yat, iskeleye yanaamad iin, biz kayklarla yata yanatk. Yatkalknca, bizi bayraklarla donatlm gemiler karlad. Sahilden krk-birpare top atld.Sahile dndk. Rhtm zerinde yirmi ile yirmibe ya arasndaki kkkz ocuklar (!) bize buketler verdiler. zerlerinde "Hogeldiniz!"yazl, mee dallar ve al sprgesi otlaryla ssl taklarn altndan

geerken kurbanlar kesildi. Bandonun nnden geerkenfotoraflarmz ekildi. Alklar arasnda konuk kalacamz otelegeldik.4 MART 19....Otelde, gazetecilerin basknna uradk. Fotoraflarmz ektiler.- Memleketimizi nasl buldunuz? diye sordular. Biz de her gittiimizgeri kalm lkede, herzaman,heryerde olduu gibi,-Fevkalade... Harikulade... Cennet gibi... Kalknmalarnza hayran olduk.Bizim iin sizden alnacak pekok dersler var... gibi pohpohlayc szlersyledik.Gazetecilerden biri bana,- Enok hounuza giden ne oldu? diye sordu. Ben, nasl cevap verilirse

holarna gideceini nceden rendiim iin,-i kebaplarnzla, dolmalarnza, bir de baklavanza bayldk, dedim.Gazeteciler tam ayrlaca srada ilerinden biri,- Siz ne oynuyorsunuz? diye sordu.- Oyun sevmem, dedim. Yzme tuhaf tuhaf bakt.- Ciddi sylyorum, hayatmda hi oyun oynamadm, dedim.

Bizim heyetteki arkadalardan birine dnd,- Siz nerede oynuyorsunuz? dedi.O da oynamadn syleyince, baka birine sordu: -Mata kimleroynayacak? -Ne ma? dedik.- Siz Magsonar futbol takm deil misiniz?Hayatmda bu denli akac insanlar grmedim, ilerinden biri,

-Yok canm, bunlar futbolcu falan deil, dedi, bunlar Monako'dangelen gre takm... Baka bir gazeteci de,- Yok yahu, dedi, grmyor musunuz heriflerin suratlarn, bunlarbesbelli Honolulu'dan gelen operet artistleri...Biz, gazetecilere ticaret heyeti olduumuzu anlatnca,- yleyse sabahtanberi ne diye bizi megul ediyorsunuz? diye ktlar.Kendilerinden zr diledik.5 MART 19....Geceki ziyafet pek neeli geti. Ziyafet sofrasnda bir zat ayaakalkarak, iki memleket arasndaki kltr, ticaret, tarih, kozmografya,kimya ve hesap ilikilerinden ve kader birliinden sz etti. Ve kadehinierefimize kaldrd. Btn kadehler havaya kalkt srada, birdenbire

elektrikler snd. Ksa bir aknlktan sonra, herkes dar frlad. Bizneye uradmz armtk.-Kontak!.. Kontak!., diye baryorlard.nce bize bu yaplan, bu memleketin bir gelenei, akas, srprizisandm. Bisre sonra elektrikler yand. Nazik bir zat,- ok affedersiniz, dedi. Biz elektrik kontak yapt sanmtk. nkarasra byle kontak olur. Halbuki kontak deilmi.-Neymi? diye sordum.- Bu kez sigorta atm, dedi...Yeniden yemeye imeye baladk. Yine lambalar snd. Bir kama,koumaca daha oldu. Karanlkta yakaladm birine,- Kontak m, yoksa sigorta m att? diye sordum.- Deil, dedi, bu kez cereyan kesildi.

- Ne kadar srer?- Belli olmaz. Bazen uzun srer ama, bazen de bi-riki saat iindeonarrlar.yi ki, ok ihtiyatl insanlar olduklarndan hemen gaz lambalarn,mumlar getirdiler. Fakat lambalarn gaz yoktu. Bu kez amdanlardakimumlar yakarlarken cereyan geldi.


13/48

6 MART 19....Bu gece onurumuza sabaha kadar sanat gsterisi yapld. arklarsylendi, sazlar alnd. Dorusu pek gzel elendik.11 MART 19....Dn, mzeleri, antlar gsterdiler. Bugn de yeni alan fabrikalardolatrdlar. Yarn da kenti gezdirecekler. Henz ticaret

konumalarndan laf yok.Ayp olur diye biz de biey sylemiyoruz. Herhalde bir programlarvardr.16 MART 19....Buraya ticaret anlamas iin geldiimizi hatrlatmamzn doru olupolmadna bitrl karar veremiyorum. Bu hususta emirlerinizibeklerim. Dn gece sabaha kadar erefimize ok byk bir ziyafet dahaverildi. Bugn okullar gezdirecekler, akama baka bir ziyafetteyiz.19 MART 19....Dn geceyarsndan sonra yirmialt otomobille Sulukule denilen yeregittik. Sabaha kadar elendik. Size bu raporu uyku sersemi yazyorum.20 MART 19....ki gndr bizi elencelerle, balolarla, ziyafetlerle, ikilerle iyiceserseme evirip ylece mzakere masasna oturtmak, kazklamakistiyorlar, diye kuku-lanmtm. Yanlmm. haftadr buradayz.Mzakerenin lafn bile eden yok.25 MART 19....Bugn Genel Mdre anlamay ne zaman yapacamz sordum.ararak, - Ne anlamas? dedi.-Ticaret anlamas, dedim.Bsbtn arnca, kendilerine akladm. O zaman,-Yaaa, siz ticaret heyeti miydiniz? dedi, biz sizi baka bir memleketinyardm heyetiyle kartrmz.Akama yine erefimize bir ziyafet var.1 NSAN 19....

Dn gece bizim heyetten kii sarho oldu. Biz de onlar gibi zeybek,iftetelli oynamasn rendik. Ziyafetlerde hopluyor, zplyor, gbekatyoruz. Ticaret iini bikez daha hatrlattm.- Kolay canm. Biz size palamut, ttn, pamuk, fndk satarz, siz de bizekahve satarsnz, dediler.- Bizde kahve yok, yetimez, dedik.

- yleyse buday satn! dediler.-Biz buday alt ay nce sizden satn almtk, dedik.- Zarar yok, artann bize satarsnz, dediler. ok akac insanlar.Ertesi gn gazetelerde resimlerimiz kt. Altnda yle yazyordu:"Dost komu memleketle ticaret anlamas yapld. Yeniden 500 milyondolarlk kredi atlar. Zaruri ihtiyalarmzdan dudak boyas, zpzp, nal

mh, sapan lastii gnderecekler."20 NSAN 19....Geri dnmemiz iin yksek buyruunuzu aldk. Fakat ticaret heyetimizbu memleketin havasna o kadar alt ki, artk dnmemize olanakyoktur. Yiyoruz, iiyoruz, eleniyoruz, oynuyoruz. Bu nedenle toptanuyrukluk deitirerek bu gzel memlekette kalmak kararn verdiimizisayglarmla arz ederiz!


14/48

Damda Deli Var adl kitaptanApona Fuar, arihimiz boyunca btn kt, yanl, gln ilerin eski dnemdeyaplm olduunu sylemek gelenektir. Biz bu geleneimizi bozmak

istemediimizden, bu hikyede anlatlan olaylarn da eski gnlerdegemi olduunu aklarz.Apona kenti uluslararas fuar, imdiye kadarkile-rin hepsinden stnolacakt. Bundan iyi propaganda frsat ele geemezdi. Btn ticaretataeliklerine, fuarda kendilerine yer ayrtabilmeleri iin, en ge iki ayiinde cevap verilmesi istenen mektuplar yazld.Mektuplar alan devletlerin ticaret ataelikleri, arya teekkrle, fuarakatlmak istediklerini bildirdiler. Yalnz biyerden ne "evet", ne "hayr"diye cevap geldi.Cevap vermeyen bu memleketle fuar aacak memleketin ticaretheyetleri arasnda o srada bir anlama yaplmaktayd.Anlamann imzalanmasndan sonra verilen ziyafette heyet bakan,Ticaret Bakanna,-Apona Fuarna katlsaydnz, memleketinizin propagandasbakmndan ok yararl olacakt... dedi.Ticaret Bakan hayretle sordu:-Apona m? Fuar m? Apona'da fuar m alyor?Ticaret heyeti bakan, iki yldr btn uluslarn bu fuar iinhazrlandklarn, btn ajanslarn gazete ve radyolarla durmadanApona Fuaryla ilgili haberler verdiini syledi.Ticaret Bakan, ertesi gn hemen mstearn ard:-Apona Fuarndan neden bana sz etmediniz? Gelen mektubu nedenbana gstermediniz?Mstear, byk bir iyi niyetle, her ne kadar Avrupa ktasnda Aponadiye bir kent olduunu hatrlyorsa da, orada bir fuar alacandan, bir

ar mektubu gnderildiinden haberi olmadn syledi.Ticaret Bakanl altst oldu. Bakan, iddetle mektubun bulunmasnemretti. Bakanlk daireleri, genel mdrlkler, ubeler birbirine girdi.Ortalk o kadar kart ki, bu kargaalkta aknlktan Msr'a pamuk,Kanada'ya buday, Irak'a petrol, svire'ye saat ihrac iin teklifler

yaplrken, ngiltere'den fndk, ran'dan atom bombas, Habeistan'dantepkili uak ithali iin teebbslere de geildi.Bitrl mektup bulunamyor, stelik kaybolan mektup aranrken, dahanceleri kaybolmu mektuplar bulunuyor, bulunan bu mektuplar dayeniden kayboluyordu. ar mektubu Apona'daki Ticaret Ataeliinesoruldu.

Ataelik, Apona'da fuar alaca hakknda her ne kadar bilgisi yoksada, byle bir haber duyulur duyulmaz, hemen arz olunacanbildiriyordu.Uzun arama taramalardan sonra, Bakanlk Evrak Kalemindekikaytlardan, on ay nce Apona Ticaret Ataeliinden resmi bir mektupgnderildii kefedildi. Bu srada ataelik de, on ay nce Apona Fuarnaar mektubunu gnderdiini, tarih ve saysyla bildirmiti. Artk ipucubulunmu demekti. imdi i, mektubun nerelere havale edildii, ensonra nerede taklp kald, kimin hangi sepete attn renmeyekalmt. Bakanln en i bilir, zeki, enerjik memurlar bu resmimektubun aratrlmasyla grevlendirildi.Evrak kalemindeki kayt defterinin incelenmesinden, Apona Fuar iingelen mektubun D Ticaret Dairesine sevk edildiini kefeden memur,fevkalade mesaisinden dolay iki derece birden terfi ettirildi.D Ticaret Dairesi Mdrne Apona'dan gelen mektup sorulunca,- Apona m? dedi, gzleri bisre gemiin anlarna dald.Sonra o anlarn iinden biey karmak ister gibi, salarn kartrd:-Haa, evvv... vet, yle bir mektup hatrlyorum.Uzun bir aratrmadan sonra, mektup bulunamad ama, kayd bulundu.nc ubeye havale edilmiti. nc ube Mdr,- Hm... dedi, byle biey olacakt... "aidiyeti cihe-tiyle" galiba kinciKsma gnderilmiti.kinci Ksm efi ban iki elinin arasna alp derin derin dndktensonra, Arimet Kanununu ikinci kez kefetmi gibi,-Buldum!., diye bard. Apona, deil mi? Tamam... Bakn bakalm u

kayt defterine!Kayda gre Ticaret Ataesinden gelen mektup Msteara verilmiti.Mstear Bey sisler ardndan biey semeye alan kaptan gibi gzleriniufka dikti,


15/48

-Apona... Apona... Apona!.. diye biriki dakika kadar tekrarladktansonra, imdi hatrladm, diye bard, una Apona Fuar iin gelenmektup desenize! Ben o mektubu Bakan'a arz etmitim.Mstear, Bakan'a hatrlatmak iin,- Beyefendi, dedi, hani geen yazd... Tatl bir akamd. Zat devletlerinitiren istasyonundan uurlu-yorduk. Siz Florya'ya nemli bir i

grmeye gidecektiniz... Bendeniz size o srada aceledir diyeApona'dan gelen mektubu...Bakan, Mstear'n szn kesti:- Eveeeeett... canm una Apona Fuar iin gelen ar mektubudesenize! imdi hatrladm.Bakan masasnn gzlerini, dolaplar kartrd.- Buralarda olmadna gre cebimdedir, dedi. Ceplerini kartrd,bulamad. Sonra Mstear'adnd:-Benim stmde o gn hangi elbisem vard?Gzlerini tavana diken Mstear'n dnmekten aln krt. Skntdanparmaklarn tlatt. Epiyce ter dktkten sonra:- Bugnk gibi gzmn nne geldi, dedi. Beyefendi, stnzde bejrenkli spor ceketiniz, altnzda daha ak bej pantolonunuz vard. Evet,evet... Ayanzda pantolon olduunu iyi hatrlyorum. Hatta, stlikolata rengi iskarpin giymitiniz... Ayan beyan gzmn nne geldibeyefendi. Hatta orabnz ak kahverengi naylondu. ok ktnzbeyefendi o gn, ok...Bakan hemen evine telefon etti,- Bej rengi ne kadar spor ceketim varsa hepsinin ceplerini arayn!..inde ok nemli bir evrak olacak...Biraz sonra telefonda cevap verdiler. Cevab alnca Bakan'n suratasld:-Th!.. Elbiseyi lekeciye gndermiler!..Hemen lekeciden elbise getirildi. Ceplerine baktlar... tamam... Oh, ok

kr, i cepten drt evrak kt. Bitanesinin basl balnda "AponaTicaret Ataelii" yazlyd. Fakat yaz?.. Yok... Lekeci elbiseyi o kadardikkatle, kuru buhar sistemiyle temizlemiti ki, mektup kdndakiyazlar da elbise lekeleriyle birlikte km, silinmiti.Bo bir kt halindeki ar mektubunda neler yazl olduubilinmemekle birlikte, her ne olursa olsun fuara katlacamz, Ticaret

Ataeliine bildirildi. Gelen cevapta, ar mektubuna ok ge karlkverildii iin, fuardaki btn yerlerin kapatld, hi bo yerinkalmad bildiriliyordu.Ne olursa olsun, memleketi tantmak iin iyi bir propaganda frsat olanbu fuara katlmak gerekti. Hemen politik giriimlere baland. ki ulusarasndaki tarihi dostluk ve kardelik balar gibi kuvvetli torpiller

kullanmak suretiyle Apona Fuarnda biyer saland. Ama bu yer, hemkenar kede, hem de kkt. Her ne kadar Apona Fuarna katlanmilletlerden sekizinin pavyonlar daha kk, daha darsa da, yine de iyibiyer gerekirdi.Telgraflar, telefonlar, mektuplar, araclarla nce geni bir dostluk vekardelik ilikileri, sonra mektup, rica, para, kira, binbir zorlukla AponaFuarnn en geni yerlerinden biri saland.Pavyon yeri bulunana kadar, baka milletlerin pavyonlar kurulmu,sslenmelerine balanmt.Bu ilerden ve btn ilerden ok iyi anladklarn syleyenlerden birheyet seildi.Heyet Bakan, parti iktidara gemeden, daha partinin muhalefetzamannda byk hizmetlerde bulunmutu. Taltif edilmesi gerekirdi.Elli yandan sonra, gzkapaklarnn altlar ien karsna gzellikameliyat yaptrmak istiyordu. Bu hayati ameliyat iin, Apona FuarHeyetinin bakanl iyi bir frsatt.Heyetin ikinci bakan, bir hafta nce ana muhalefet partisinden dareHeyetine seilmedii iin, bu prensip meselesi yznden istifa ederek,iktidar partisi saflarnda tarafsz kalm, tecrbeli, yetmi yanda birmemleket ocuu idi.yelerden biri de, muhalif parti lideri mitingde konuurken ehrinelektrik cereyann kestirerek, mikrofonda liderin gr sesinin sinekvzltsna dnmesine sebep olan ok alkan bir memurdu. oktanberitaltif edilmek istenen bu memur da fuar bahanesiyle bu geziyekatlacakt. br ye daha yeni evlenmi olduu iin, fuar iiyle balaym

da bir rpda karacakt. Beinci ye, yldr izin diye tutturmutu.Nasl olsa bu heyete adam gerekli olduuna gre, o memurun izni dearadan kacakt. Altnc ye, zaten hibir ie yaramyordu. Aylakt...nemli bir politikacnn bezik arkada olduu iin almaya vakitbulamyordu. Burada kalmasyla fuara gitmesi arasnda hibir farkyoktu. Yani onu da fuara gndermekte hibir saknca grlmedi.


16/48

Yedinci ye, sz reddedilmeyecek birinin damadyd.Ksaca bu heyete, hakszlk edilerek, iyice dnlp tanlmadan, inceelenip sk dokunmadan hikimse seilmemi, kayrlmamt. Herbirininye oluunda bir gereke vard. Ama btn bunlarn arasna, gerektenbu ilerden anlayan birinin de katlmas gerekirdi. te buyzden, bir deuzman, heyet arasna sokulmutu.

Heyet Apona'ya gittii zaman, fuardaki btn pavyonlar kurulmu,sergilenecek mallar da gelmeye balamt.Fuar Heyetinden yalnz uzman olan kalm, brleri kendi zel ilerinigrmek iin dalmlard. Uzman ok acele bir pavyon plan yaplmasnBakanla bildirdi. Hemen pavyon plan yarmaya kondu. Birinciliikazanan plana onbin, ikinciye bebin, ncye de ikibin lira verildi.Bakan planlarn hibirini beenmedi. Cgara paketinin arkasna kendisi dakikada bir pavyon plan izdi. imdi bu plan uygulayacak mimar,dekoratr gerekliydi. Pavyonu kuracak sanatlar Apona'ya gittiklerizaman, br pavyonlarn hepsi tamamlanm, sergilenecek eyalar dayerlerine konulmutu. Fuarn almasna on gn kalmt.Biyandan pavyon yaplrken, biyandan da Apona Fuar iin bir komisyonkurulmutu. Komisyon ilk toplantsnda, Apona Fuarnda nelerinsergileneceini kararlatracakt. Komisyon yesi Ticaret Odasndan birye, fuara gnderilecek mallar sayd.- Fndk, ttn, incir, zm, pamuk, pancar, palamut...Sanayi Odasndan bir ye,- Bu saydklarnz, dedi, milattan nce de bu topraklarda yetiiyordu.Biz asl endstriyel rnlerimizi gndermeliyiz.-Evet, evet... -Ne gnderelim? -Kibrit... tuz...- Uygundur.- Konserve... lokum... akide ekeri...- Baka?-Kuma... orap... -ok gzel... -ie... kt...Komisyondan tarihi bir ye kar koydu:

- Btn bu saydklarnz, biz yabanc memleketlerden de satn alyoruz.Fuarda sergilenince ya alc karsa? Madem bunlar siz yapyorsunuz,ne diye bizden alyorsunuz derlerse...Tarihi haklyd.- Biz, dedi, ancak tarihi eserlerimizle kendimizi tantabiliriz.-Doru... -Doru...

-Mehter takmmz gnderelim, pavyonumuzun kapsnda durmadanks vurup zil alsnlar.- Baka?- Sultan Mahmud'un incili kaftann gnderelim, kaftan grsnler...Yavuz'un klc. Sultan Selim'in kavuu...- Bugnk sanatmz gstermeydim mi?

-Evet... Bir ince saz takm, tannm iki ses sanats... rakkase...Apona Fuarna gnderilecek mallar saptanmt.Apona Fuar ald. Yalnz pavyonlardan biri tamamlanamad iin,kurulmakta olan o pavyonun yresi tahta perdelerle evriliydi. Gerilenbezlerin zerindeki yazlarda, "Pek yaknda burada pavyon alaca"ilan ediliyordu. Apona Fuar Heyetinden ortada bir kii vard. brlerikimi tedaviye, kimi balay gezisine gitmi, kimi geziye kmt.Fuarn alnn onuncu gn sergilenecek mallar geldi. Sandklar ald.Apona Fuarndaki mmessille Ticaret Bakan arasnda telgraflarekilmeye baland.Ticaret Bakanlna,Apona Fuarna gnderilen incirlerin kurtlu, zmlerin bozuk,fndklarn rk olduu arz olunur.Apona Fuarnda Ticaret Mmessilliine, Baka memlekete ihraedilecekken, bozuk maddelerin yanllkla fuara gnderildiianlalmtr. Fuarda sergilenmek zere Tekel maddelerinin yolakarld...Ticaret Bakanlna,Fuarn kapanmasna onbe gn kald. Tekel maddesi olarak gnderilenlikr, arap gibi iki ielerinin yolda krlm olduunu, yalnz bir likr,bir de arap iesinin salam kaldn ve pavyonu ap amamakhususunda yksek emirlerinizi beklemekte olduumu arz ederim.Ticaret Mmessilliine,Yola kardmz tarihi eserler, Sultan Murad'n klc, SultanSleyman'n kemeri, yenieri ve milli kyafetimizden mrekkep elbise

koleksiyonunu alr almaz hemen, vakit kaybetmeden pavyonun bir annce almasn rica ederim.Fuarn kapan gn, pavyonun da al gn treni yaplyordu. Fuarnen byk ziyafeti, bu pavyonun alnda verilmiti. ki aylk fuarsresince bitrl alamayan pavyonu halk merak ettii iin her taraftklm tklmd. Kapdan daha girmeden: "La kukaraa" plann sesi


17/48

duyuluyordu. Mehter ve ince saz takmlar gelmediinden mmessil,kendi zevkine uygun, oradan ele geirebildii plaklar alyordu. MaviTuna valsiyle La kukaraa'nn, mmessilin dnnde alnd iin,onda deerli ans vard.Alt metre yksekliinde, on metre geniliindeki duvarda fndkretimini gsteren grafikler, fndn besleme deeri zerine seme

szler: "Fndk ye, fndk gibi ol" trnden szme szler yazlyd. Btnbu rakamlarn, izgilerin, laflarn altnda bir avu fndk vard. Mmessil,rk fndklardan ancak bu kadar salam fndk ayrabilmiti.Ttn, cgara hi gelmemiti. Bir salon batan baa ttn, cgararetiminin artn gsteren izelgelerle, resimlerle doluydu. Laflarn,boyalarn, renklerin, klarn iinde, bir paket cgara paketi duruyordu.Mmessil, gelirken getirdii cgarasn burda sergiliyordu.Baka bir byk salonda bir ie arapla bir ie likr vard. Ziyaretilerinasl ilgisini eken baka bir salondu. Burada caml dolaplar iinde birkaftan, bir kavuk, bir malah ve bir kl vard.Pavyonun ald gnn akam fuar kapanmt. Tarihi eya geriyegetirilince kyametler koptu. Sultan Mahmud'un kaftan, yolunmukaza dnmt. zerindeki btn inciler alnmt. Tarihi klcn kab-zasndaki deerli talar arlmt. Kavuun altn srmalar yoktu.Gazeteler veryansn ediyordu. Muhalefet, yine herzamanki gibi pireyideve yapmt:- Tarihimizi aldlar, imdi ne yapacaz?iyi ki Bakan, gazetelere, "Kaybolanlarn elmas, inci, prlanta olmayp,deersiz boncuklar olduunu" aklad da bu i de bylece kapanpgitti.

Damda Deli Var adl kitaptan

Amerikan Eya ArtrmasFeen sabah eve geldi.- Hl yataktan kmadn m? dedi. -Hava souk, soba da yok... dedim.- Scak bir ay i!-Havagazn kestiler, ay da yok, eker de yok... -Anlald, senin adamolacan yok. ster misin seni bir anda zengin edeyim...-Zaten canm burnuma gelmi, git iine...- Ciddi sylyorum. Seni on gnde zengin edeceim. Bana dua et...Hikyenin bundan sonrasn rahat rahat anlatabilirim. Kemal'in szneuyduk. Babamn evine gittik, bir bahane ile evdekileri sokaa kardk.Kemal kapya bir kamyon dayad. Babamn evinde ne kadar eski psk,hurda, dknt eya varsa hepsini doldurduk kamyona, bizim evetadk. Babam gelince, eve hrsz girmi, diye telaa dm, kiminumurunda... Ertesi gn gazetelerde, Kemal'in verdii u ilan kt:AIK ARTIRMAYLA AMERKAN EYA SATII31 Ekim 1954 Pazar saat W da, ..........da, Amerika'ya dnecek olanAmerikal mtehasss gedikli avuu Mr. Arnold Pay'in Amerikan malnadide ve ok kymetli eyalar artrmayla satlacaktr.Sat gn bizim evdeki kalabal, hibir sinemada, tiyatroda, konserdegrmedim. zel arabalar soka doldurdu. Ev doldu tat da sokakadam almyor. Ne hanmlar, ne beyler... Artrmaya gelen hanmlardanyalnz birinin krk, ben de dahil, bizim btn eyalardan dahapahal... Byle olacan ummamtm.Kemal'e,- Rezil oldum, dedim.

- Bak bakalm, kim rezil olacak, dedi. Artrma balad. Tellall daKemal yapyor. Ortayerde bard:-Kroehler imzal iki para kanepe ve alt para koltuk!..Gerekte, babamn evinden getirdii koltuklar alt para deil, parapara idi.


18/48

Kemal devam etti:-Sayn bayanlar, baylar!.. Kroehler imzal oda takm... Amerikan avuuMister Arnold Pay'in zarif takmlar... Onbebin...Etraftan bir kahkaha kopacak sandm.-Onbebin beyz!.. diye ince bir ses kt.- Onaltbin...

- Onyedi... -Yirmi...Kemal yan gzle bana bakt,- Hani efendim, var m isteklisi? Yirmibin, Amerikan mtehasssnnbunlar. Satyorum, saattim!..Yirmibine gitti bizim eski koltuklar. Eskiciye satsan yirmi lira vermez.Sultan Read'n taht'a clusunda alnm, yaylar prtlam, yama yamastne, ivi ivi stne, iler tutar yeri yok.Kemal sylyor:- Serjent Arnold'un plastik dine yemek odas takm... Var m bu esizAmerikan takmna talip olan? Dokuzbin...- Onbin... -Onbir bende!..Bir aya krk tahta kahve masasyla iki hasr, bir hezaren ve tahtaiskemle biner biner artarken, gayet mkellef, muhteem, mcella,mualla bir hanmefendi, soluk solua ieri girdi. Az nce satlankoltuklar sordu.-Satld, dediler.-Vah, vah, vah... Yazk oldu takma... Kimin stnde kald?- Sena Hamfendinin.- Grdnz m? Bunu bana inat yapt. u yemek takmn da benalaym da, atlasn...Birdenbire "Yangn var! mdaaatL" der gibi, -Yirmibin!.. diye bard.Bunu duyan Sena Hamfendi,- Yirmibirbin, bende... dedi.Sena Hamfendinin yanndaki erkek, korkarak, -Etmez karcm... dedi.- Ne? Etmez mi? Aman Galip, senin de hi zevkin yoktur. Ayol Amerikal

mtehasss kullanm bunlar... Yirmibin.- Yirmibe...Kemal, herhalde acm olacak...-Yirmibebin... Satyorum, saat-tm!.. diye ksa kesti. Yoksa bizim krkmasa, sandalyeler yzbine kadar ykselecekti.-Sayn bayanlar, baylar!.. Ultramatik ayakl lamba!.. Bin!..

Bizim evde byle eya yoktu. Baktm, Kemal babamn kaln bastonununucunu da bir saksya geirmi!.. Ultramatik lamba diye binsekizyzegitti. Lambay alan hanm,- Aman bizim salona pek gidecek! diyordu.Asl rezalet yataklarda balad. iltenin yrtklarndan frlam kirlipamuklar grnce, bam duvara evirdim. Kemal, bizim yamal

ilteleri sata karmt:- Sayn bayanlar! Mister Arnold'un yataklar... Yayl Holivut yataklar,kauuk ilteler... kibinbeyz...-bin...-binikiyz...Yataklar bebin liraya gitti. Babamn evinden getirdiimiz eyalardansonra, bizim evin krk dkk eyalar da satld. Yalnz eyalar deil,amarlar bile satld. Hl evi boaltmyorlard. Kemal birara yanmageldi. Kolumdan ekip beni banyoya soktu:-Soyun!., dedi.- Ne olacak?-abuk soyun! Elbiselerini, amarlarn da satacam. Sonra gideryenisini alrz.stmde ne varsa kardm. rplak kaldm. Kemal, stme, banyonunkapsn kilitledi.Ben ierden onun sesini duyuyordum:- Muhterem hamfendiler, beyfendiler... Mtehasss Amerikan avuuMister Arnold'un pantolonu... Halis lastikotin, diz kapaklar ve k, zarifgarnitrlerle sslenmitir. Beyz lira...- Altyz...- Yediyz...Arkadan sra amarlara geldi: -Arnold avuun naylon klotu... Yalnziki defa kullanlmtr. Elli lira... Bir kadn sesi duydum...- Dorusu elli lira etmez. Hi olmazsa be on kere giymi olsayd, beyzde verirdim.

- Sayn bayanlar, baylar... Mister Arnold Pay'in keten mendilleri... lira-Be...-Yedi...-On lira efendim. Satyorum. Saat-tm. Ak artrma bitmitir efendim.


19/48

Darda bir uultu, bir grlt oldu. Herkes eyalarn alyor,tatyordu. Yarm saat sonra bir sessizlik oldu. Kemal'in kap arkasndasesini duydum:-Tam yzkrkyedibin lira kazandk!., dedi.-Yaa Kemal!., diye bardm, abuk a kapy, burada dondum.-Biraz bekle!.. Gidip sana amar, elbise alp geleyim.

Kemal gitti. Bir saat, iki saat bekledim. Tir tir titriyorum.Ellerimi bacaklarmn arasna soktum. Zpladm. Karanlk bast, Kemalyok...imdi iki gndr banyoda donmak zereyim. Kapy krp dar ksamdeli diye yakalayacaklar, rezil olacam. Havagaz ak olsa intiharedeceim. Bu yazy banyoda yazyorum.Acaba Kemal'e ne oldu? Tramvay, otobs altnda m kald, yoksa banabir kaza m geldi? yi arkadat dorusu...

Deliler Boand adl kitaptanDdkl Tencere Fabrikas

erli endstriyi korumak hepimizin grevidir.Ddkl tencere fabrikas basna bir ar yapnca ok sevindim. Biokgazeteci oradaydk. Gelenleri daha kapdan karlyorlard. Mdr gleryzl bir adamd. Yerinden kalkyor, salonun kapsnda gazetecilerinelini skyor, koluna giriyor, onlar rahat koltuklara oturtuyordu.Memleketimizde milli sanayinin ddkl tencere yapacak kadarilerlemi olmasndan ok sevinliydim. Mdr hepimize ayr ayrcgaralar sunduktan sonra, zile bast, ieri giren temiz kyafetliadamna,- Beylere bak, ne emrediyorlar... dedi. Sonra bizlere dnd,- Gayet gzel, nefis ilek urubumuz var, dedi. Otuz kadar gazeteciydik.Kimimize ay kahve, kimimize ilek uruplar geldi. nce havalardankonutuk. Oradan yerli filmciliimize geldik, sonra balklmzkalkndrmak iin yaplmas gerekli ilere atladk. Arada, bikamstehcen fkra anlatlp glld. imizde son derece espri yapmayamerakl souk adamlar olduundan salon tuluat sahnesine dnmt.Birara basur memelerinden ikyet eden bir gazeteciye, fabrikamhendisi bir ila salk verdi. Mdr nazik bir ekilde hepimizi leyemeine davet etti.Uzun masada koyumurtasndan tutun, balkyu-murtasna kadar,kustnden deve stne, av etinden deve etine kadar herey vard.Yemek o kadar glmelerle, akalamalarla geti ki, azkalsnarkadalardan biri tavuk budu aznda glerken boulacakt.Yemekten sonra kahveler iildi, cgaralar tellendirildi. Gazeteleriniktisat yazarlarndan ou, baka ileri olduu iin,

- Malum ya, gazetecilik, diye mdrden zr dileyerek fabrikadanayrldlar.Hepimiz hereyi bildiimiz iin musikiden atom bombasna, tiyatrodan jet uaklarna kadar her konuda yetkiyle konutuk. Saat onyediolmutu. Mdr,- Bfeye buyurun, dedi.


20/48

Bfe o kadar mkemmeldi ki, leyin yediimiz yemeklerin henzhazmolmadna hepimiz zldk. tahmz amas iin ikiye kuvvetverdik. Souk mezelerle votka, taze meyvelerle arap, ekerlemelerlelikr, kuru meyvelerle rak, peynir eitleriyle bira ve mezesiz olarak daviski, cin gibi yabanc uyruklu ikiler itik.Arkadalarn bir ksm daha gitti. Ben kendi hesabma, milli sanayimize

fazla nem verdiim iin, ddkl tencere fabrikamz hakknda nezaman bilgi edineceiz diye bekliyordum.Saat yirmiye doru kii kalmtk.Bir spor yazar, biri de gazetelerden birinde apraz bulmaca yapan birarkada, bir de ben mizah yazar.Mdr, "Yedirdik, iirdik ite, daha ne bekler bu herifler..." der gibiyzmze baknca, spor yazarna yavaa sordum:-Ne olacak?- Beni mdr bey otomobiliyle gtrecek, onu bekliyorum.brnn de mdr eski arkadaym. Konuacak laf da bitmiti.Utanarak,- Fabrikanz hakknda biraz bilgi edinebilir miyim? diye mdr beyesordum.Mdr biraz akn, kurunkalemini dilerinin arasnda ezerek,- Haaa, dedi, fabrika m? Biliyorsunuz bu fabrika... ddk... yani...ddkl tencere fabrikasdr. Fabrikamzda gnde yirmiyedi taneddkl tencere yaplr. Ben geldiim zaman, gnlk randman betencereydi. Yaknda bu miktar krk tencereye kadar karabileceimiziumuyorum. Biliyorsunuz hkmet her vatanda ev sahibi yapmak gibi,yine her vatanda eya sahibi yapmay da programna almtr. Busebeple fabrikamzn randmann artracaz. Ancak, baz zorluklarlakarlayoruz. Bu zorluklar rica ederim gazetenize yazmayn, hususiolarak size sylyorum. Ddkl tencere fabrikas iin lazm olanmalzeme, yani tencere, tencerenin kapa, vidalar, ddk ve-sairparalar hep Amerika'dan gelir. Ama biz burada monte eder, ddkl

tencere yaparz. Yani Trk iisinin aln teriyle olur. zerine "YerliMal" diye de madeni bir etiket koyarz. Bu etiketler de Amerika'dangelir. Fabrika, Trk ve Amerikan sermayesiyle ortak kurulmutur. Parasbizden, akl vermek onlardan!Fakat son zamanlarda paralar gelmedii iin ddkl tencereyapmakta zorluk ekiyoruz. Bizim ddkl tencerelerimiz, Avrupa'nn

ve Amerika'nn ddkl tencerelerinden her bakmdan stn. Bir kere,bizim ddklerin sesi gayet tatldr. Mesela tencerenize fasulyekoydunuz da piti, deil mi? Ddk yle tatl, yle ahenkli ter ki,radyoda saz takm alyor sanrsnz. Halbuki Amerika ve Avrupa'nnddkl tencereleri, birdenbire, tiz bir sesle terler. Buyz-den kagebe kadn korkarak ocuunu drmtr. Sonra bizim ddkler

daha uzun mddet terler. Yani her bakmdan yabanc mallarnastndr. Yalnz dediim gibi malzeme bulamyoruz. ok krmemleketimizde ddk ok, fakat tencere yok. imdi biz buna kar birare dndk. Yalnz ddk yapp piyasaya karyoruz. steyentenceresini kendi alr, yemeini piirir. Arasra gider bakar, yemekpimi-se dd ttrr, yemek piti diye haber verir. Bu suretleddkl tencere sahibi olur.Hem bunun baka faydalar da var: steyen ddk yerine, boru, keman,davul kullanr. O zaman keman-l tencere, davullu tencere olur ki, bubulu yalnz bize mahsustur. Davullu tencere olursa, evde ve mahalledeyemein pitiini duymayan kalmaz.Mdre verdii bilgiden tr teekkr ederek fabrikadan ayrldm.Ertesi gn gazetelerde, gezdiimiz fabrika hakknda, ziyafettekigazeteciler yle yazlar yazmlard:"Kalknan sanayimiz""Yerli ddkl tencerelerimiz, her bakmdan Av-rupa'nnkine stn.""Ylda yirmibe milyon ddkl tencere yapyoruz." ve daha neler...


21/48

Fil Hamdi adl kitaptanYeni Dnya Dzeninde Trkiye'nin Yeri

yldzl otellerden birinde deildi bu toplant. Basl arlktayazldna gre, demokratik rgtlerden birinin byke bir salonundayaplacakt. arlkta, yeni bir giriimin balayacandan ve bu giriiminlkemiz iin byk neminden sz ediliyordu. arlkta, giriimcilerinadlar ve ileri yazlyd. Hepsi de lkemizin ilerici, demokrat ve ou da-gnahlarn alyorum ama- solcu olarak tannm aydnlaryd. Bunlarnounluunu, niversite retim yeleri, yazarlar, gazetecileroluturuyordu. Giriimcilerin aralarnda biriki tiyatro sanats, ressam,mimar, mziki de vard. Bu adlardan, giriimin ne denli ciddi olduuanlalyordu. vnmek gibi olmasn ama, giriimcilerin arasnda benimadm da bulunuyordu.Konuulup tartlacak olan konu ok akt: "Sosyolojik DisiplinlerAsndan Bakldnda deolojik Akmlarn Yeni Dnya DzenindekiRol ve Bu Balamda Trkiye'nin Yeri".te konu bu denli ak seikti. Ama benim bir geri zekl olduumubenden bakas bilmediinden -nk bu kaltmsal hastalmkimselere syleyemiyordum- bu denli ak seik konunun bile ne demekolduunu anlayamyordum. Postacnn arl evimebraktmdanberi, tartlacak konuyu boyuna yineleyip duruyordum:Sosyolojik disiplinler iinde... Ne iinde, ne iinde? Sosyolojik iinde...

Sosyolojik disiplinler iinde... dnldnde... ideolojik akmlarn...yeni dnya dzenindeki...Bu "Yeni Dnya Dzeni" lafn son aylarda gazete ve dergilerde okokuyup duyuyordum ama, ne olduunu pek anlayamamtm. Gazeteve dergilerin ounda Yeni Dnya Dzeni yerine ksaltlm olarak YDDyazldn, konuurken yedede denildiini renmitim. Nasl Posta

Telefon Telgraf yerine PTT, Trkiye Byk Millet Meclisi yerine TBMM,rnein Devlet Su leri yerine DS diyorsak ite yle. Yeni Dnya Dzeniyerine konumalarnda yedede diyenler, dinleyenlerin gznde dahaaydn saylyordu. nk bu ksaltmalar yeni bir dil saylmaktayd,kudili gibi bir dil... "Abbreviation" da denilen bu ksaltma dilinibilmeleri ve halkn kendilerini anlayamamalar bir stnlk saylyordu

ki, bana gre doru olan da buydu. rnein, ben imdi bu cahil halkagazetelerimizin yazd gibi, DPT'nin, MGK'nn isteklerine uygun olarakAHK'ya gnderilen... desem, bu ak seik szmden cahil halkmz neanlar? Hi... Neyi anlyor ki bunu anlasn... Oysa benim "DevletPlanlama Tekilatnn, Milli Gvenlik Kurulunun isteklerine uygunolarak Avrupa nsan Haklar Komisyonuna gnderilen..." dediimi,daha dorusu byle demek istediimi, sizin gibi aydnlar elbet p diyeanlamsnzdr. Ne de olsa anlayl insanlarn hali baka...Ben bu ksaltmal dili bile anlyorum da, burada yaplacak tartmannak seik konusunu anlayamamtm. Babam rahmetli, "Olum,bilmemek ayp deil, renmemek ayp!" derdi. Ben de bu toplantnnkonusunu birilerine sorar, renirim diye dndm.istanbul'da 199... ylnn gzel bir nisan gnnde yaplacak olan butoplant, arla ekli izlencesine gre, sabah 10'da alacak, saat13.30'da le yemei iin krkbe dakikalk aradan sonra, 19.30'a deksrecekti. Dinleyicilerden isteyenler de konuma ve tartmalarakatlabilecekti.Yeni Dnya Dzeni ortalkta ok geen bir laft. Ama neydi? kinciDnya Sava ncesinde ve srasnda Nazilerin "Yeni Nizam" diye bir lafvard. Yeni Nizam denilen bu modas gemi ve eskimi kavram, imdiyamanp boyanp, allanp pullanp, Yeni Dnya Dzeni diye yenidennmze mi srlmt? Yeni Dnya Dzeni'nin ne olduunubilmediim gibi, bu Yeni Dnya Dzeni'nde Trkiye'nin yerinin neredeolduunu da bilmiyordum. Ama heryerde olduu gibi en sonlardabiyerlerde biyerimiz olabileceini kestiriyordum. Salt "Yeni Dnya

Dzeni'nde Trkiye'nin Yeri" denilmi olsa, belki bir anlamkarabilirdim. Ama tartma konusu "Sosyolojik Disiplinler AsndanBakldnda deolojik Akmlarn Yeni Dnya Dzeni'ndeki Rol ve BuBalamda Trkiye'nin Yeri" gibi etrefil, anlam anlalmaz, adal,iinden klmaz bir yarg olunca anlamak benim iin olas deildi.Trkiye'de aydn geinenlerden biri sayldma gre, Yeni Dnya


22/48

Dzeni'nin ne olduunu bilmem, bilmesem bile sanki biliyormuum gibigrnmem, sonra da ona buna bilgilik taslamam gerekiyordu.Toplantya gelmeden nce, "Sosyolojik Disiplinler... deolojik Akmlar...Yeni Dnya Dzeni'ndeki Rol..."nn ne olduunu anlamak iinszlkleri, ansiklopedileri aram aratrm, pek de bieyrenememitim, kimi dergilerde, kimi yazlar bulmutum bu konuda.

Ama bu yazlardaki anlatm birbirini tutmuyordu. Kimisine gre YeniDnya Dzeni, dnyann ve bu arada elbet Trkiye'nin kurtuluu,kimisine gre de dnyann ve bu arada elbet Trkiye'nin de batyd.Bu durumda toplantya erkenden gidip ondan bundan, sadan soldanve benden nce konuacaklardan azdan kapma, kulaktan dolmabieyler renmeli, sonra da bu rendiklerimi bakalarnasatmalydm. zlenceye gre toplant saat 10'da balayacakt ama ben9.30'da salondaydm. Kimseler yoktu. Ancak saat 10'a doru biriki kiigrnd. Ne olduunu bilmediim bu denli nemli bir konuya ilgigsterilmemi olmasna ok canm skld. "Bitrl zamanndatoplanmasn, zamann deerini renemedik..." diye sylendim.Benden sonra gelmi olanlardan biri kol saatine bakp,- Saat onu on geiyor, daha erken... dedi. -Toplant 10'da balayacaktbeyefendi... dedim.- Ama Avrupa'da onbe dakika akademik gecikme hakk tannr.Bizimkiler de akademisyen olduklarndan, olmasalar da kendilerini ylesaydklarndan...Baka biri de,- Grrsnz, onu eyrek gee salon dolar... dedi. Gerekten onueyrek gee, tek tk gelenler oldu.Hl al yaplmamt.-Akademik gecikme de tamam, ama hl balamad... dedim.O adam,-Onbe dakika da Trki gecikmeye sayn... dedi.Gerekten de 10.30'da salon tklm tklm doldu. Hl da gelenler vard.

Yine o adam,- Dua edin ki, dedi, bakan makan, bakan makan arlmam. Yoksaakademik gecikme, Trki gecikme derken, bir de demokratik gecikmeyznden bir saat daha onlarn gelmesini beklerdik...Gelmekte olan yeni dinleyiciler biyandan geledur-sun, toplantnn artkbalamas iin salondan sesler ykselmeye balad. Ksack boylu, beyaz

sal, tombalak yzl, bana benzeyen, ama benden daha suratsz-kimbilir belki de bendim- bir adam krsye kp akademik, Trki,brokratik ve demokratik gecikmelerden baka bir de istanbul'un trafikgecikmesi dolaysyla saat onbirbuua dek beklememiz gerektiinisyledi.Salondan biri,

- Hangi onbirbuuk, diye bard, u anda saat on-biri krk geiyor.Krsdeki adam,-Onbirbuuk normal bir gecikmedir, heryerde olur... diye yapt espriyekimse glmeyince, gbeini hoplata hoplata kendisi glmek zorundakald.Yeni gelen dinleyiciler iin koltuklar yetmediinden, salona eksandalyeler konuldu. Derken, kalabalk salondan da tat.Dinleyicilerden biri elini kaldrp,- Usul hakknda sz istiyorum... dedi.nde oturan ve yneticilerden biri olduunu sandm bir adam,-Ne usul birader, daha toplant bile almad, divan olumad... dedi.-Gndem nceden belli: "Sosyolojik Disiplinler Asndan Bakldndaideolojik Akmlarn Yeni Dnya Dzeni'ndeki Rol ve Bu BalamdaTrkiye'nin Yeri"Salonda kimin ne dedii anlalmayan, gndemden nce usul hakkndakonuulabilir mi, konuulamaz m diye amata biiminde bir tartmabalad. Bu amatay susturmak iin yneticilerden biri krsye kpazn mikrofona yaklatrarak mikrofonun alp almadnanlamak istedi. nce ksrd ama biz, salondakiler, ksrk sesiniduymadk. Aznn ksrme biimi almasndan ksrm olabileceinisezinledik. Mikrofon hi de almyor deildi. almasna alyorduama, insan sesini ykseltmek iin bulgulanm olan mikrofonunhoparlrnden hi de insan sesine benzemeyen ok alas seslerkyordu: Boru sesleri, hertrl ddk sesi, deliinden basnl havakaran musluk sesleri, pasl demir kap gcrtlar, kineme ve anrt gibi

sesler, slklar, frtnada esen rzgrlar ve daha doada olan ve olmayannice sesler... Mikrofonsuz konumay denediler. Salon bykt.Konuann sesi salonda bouluyor, duyulmuyordu. Mikrofonun sesiniayarlayacak biri arand. Bilenlerin sylediine gre, byle bir grevlivard ama, mikrofon dzenini kurduktan sonra ekip evine gitmiti. Evinerdeydi? Bilen var myd? Mikrofonun bu yabanl sesini evcilletirmek


23/48

iin, adamn evini bilen birisini yollayp armalydk. Evine gidecekbirisi arand. Byle birisi bulunmasna bulundu ama, mikrofonuayarlayacak olan adamn evine gidip onu armas yarm gnden uzunsrerdi: istanbul'un bu trafik kargaasnda belki de daha uzun... Ondanumut kesilince, salondan, "Recai Bey, Recai Beeey..." diye seslerykseldi. Merak edip arlan Recai Beyin kim olduunu yanmdakilere

sordum. Recai Beyin ok iyi akmak onardn sylediler. akmaklamikrofonun ne gibi bir ilikisi olduunu sordum. Salt akmak deil,gzlk, dolmakalem gibi eyleri de onardn sylediler. Bsbtnzihnim kart. akmak, gzlk, dolmakalem onarmyla mikrofononarm arasnda nasl bir iliki olduunu sordum. Yant veren adambeni tersledi:-Beyefendi niin anlamyorsunuz, bu Recai Bey salt akmak, gzlk,dolmakalem deil, buzdolab, elektrikli sprge, yaz makinesi, hattabilgisayar gibi biok teknolojik aralar onarr. Elinden her i gelir.Bunca hneri olan bir adam elbet bir mikrofonu onarmasn da bilir.nk eskiden pilotmu.Ben "Sosyolojik Disiplinler Asndan Bakldnda deolojik AkmlarnYeni Dnya Dzeni'nde Rol ve Bu Balamda Trkiye'nin Yeri"ni filanunutmu, bunca hneri olan Recai Beyin nasl btn bu ileribecerdiini merak ediyordum. Bunu yanmdakilere sordum:- Recai Bey bunca marifeti nasl beceriyor?Sorduum adam,-Allah vergisi... dedi.Bylece Recai Beyin mikrofonu da onarabileceine beni deinandrmlard. Ben de onlar gibi,-Recai Bey, Recai Beeey, diye seslenmeye baladm.Recai Beyin sesi bouka geldi:- Burdaym.Adamcaz heladaym. Zavall adama oradayken durumu anlattlar.Heladan kan Recai Bey yaam boyunca mikrofon hoparlr gibi

eyleri hi onarma-dn, ama pense, tornavida, ingilizanahtar,matkap, cvata, somun, eki, deiik boylarda ivi ve kablobulunabilirse mikrofonun onarm iin elinden geleni yapacansyledi. Toplantya katlanlardan birisi,- Vin de gerekir mi Recai Bey? diye alay etti. Ordan birisi de,- O kadar alet edevat olunca onu babam da yapar... dedi.

Recai Bey de ok dik bir sesle,- yleyse babanz arn da o yapsn, ben yapmyorum... diye kestiripatt ve kenara ekildi.yi ki o srada, evine gittii sanlan ustann bitiikteki meyhanedeolduu anlald. Adam geldi, bika dakika iinde mikrofonun sesayarn dzenledi. Saat onikiyi yirmi geiyordu.

Mikrofonu onaran usta, mikrofon alcsn parmaklaryla tklatarak,"birki", "sess, sess" diye mikrofondan seslenerek ses ayarnyapyordu.Oturuma katlanlardan biri, yanndakilere bizdeki teknoloji zerineaklamalarda bulunuyordu:- Bunun hikmeti, sebebi nedir, bitrl anlayamadm gitti.- Ne nedir? diye sordular.- Bu cenabetler Trkiye'ye gelince niin bozulur?- Hangi cenabetler?-te bu mikrofon falan gibi teknik... Bu cenabetler yapldmemlekette doru dzgn iler. Sonra bunlar alr gelirizmemleketimize... Daha snr geer gemez, ne olursa olur, snrn teyannda tkr tkr ileyen bu cenabet snrn bu yanna geince bozulurne hikmetse. Bu bozukluk, acaba bizden mi geliyor, memleketimizinhavasndan m, suyundan m?niversitelerimizden birinde botanik profesr olduunu rendiimbirisi,- Olabilir, bakn bu hi aklma gelmemiti, dedi, dorusu hidnmemitim. Nasl kimi bitkiler, rnein kahve filan gibi, nasltopraklarmzda yetimezse, teknoloji de ite yle...Hangi dalda altn bilmediim, ama zoolog olduunu sandm birbilimci de,- Bakn, bu olabilir, dedi, nasl lkemizin havasnda, rnein fil gibibiok hayvan yetiemiyorsa, buyzden bizim havamzda da teknolojiilemiyor, mikrofon almyor olabilir.

Bu yolda deiik yorumlar yaplrken, usta da mikrofonu onarmbulunuyordu. Ordakilerden kimilerinin cenabet diye adlandrdteknolojik aygtlardan mikrofonda, Trkiye'de hi grlmemi biimdeszler ok net olarak duyuluyor, hatta konumac gzel konumasa,yanl konusa bile mikrofon bunlar dzelterek dinleyenlere iletiyordu.Ancak mikrofonda yine de bir kck tekleme vard. Konumalar


24/48

iletirken aradabir, slk yada ddk sesine benzer, ama doada olmayanalas bir ses karyordu. Ksa bi-sre sonra kendiliinden yinedzeliyordu. Usta, bu bozukluun mikrofondan deil, konumacdanileri geldiini syledi. Konumaclar, konumalarnn kimi yerlerindecokulanp cierlerini ske ske birden baryorlar ve o zamanmikrofon insan sesi yerine ddk sesi karyordu.

Dinleyicilerden biri,- nsan deil ki bu bunca barp armaya dayansn, alt yan nazik birmikrofon bu... yorumunda bulundu.Toplantya katlanlardan,-Brakn, ylece kalsn yahu... O kadarck ddk sesinin bir zarar olmaz.Zaten ge kaldk. Hadi artk balayalm... gibi sesler ykselmeyebalaynca, mikrofonu onaran usta da, umarszlk iinde ellerini iki yanaaarak "elimden bu kadar geliyor" gibilerden iaretle krsden ekildi.Saat 13 olmutu. zlenceye gre nce divan kurulu seilecekti. Divankurulu bakann ve yeleri semek ok zaman ald. Partilerin genelkurul toplantlarnda bile divan kurulunu semek bu denli ekimeli,atmak olmaz ve bu denli uzun srmezdi. Divan kurulu bakanlnaorda bulunan herkesin en layk grd zat, yaamn divanbakanlklarnda geirerek ok yalanm ve buyzden artk duyulamazolmu sesini hoparlrlerin bile ykseltemedii biriydi. lle de bu zatnhl divan bakanlna getirilmesini isteyenler vard. stemeyenler,- Arkadalar, sesi bile duyulmuyor, nasl bakanlk yapar? diyenlere illede bakan olmasn isteyenler, bu zatn tarihsel deeri olduunusavlayarak u karl veriyorlard:- Bir bakann ne dediinin duyulmas hi de gerekmez. Bakan, usulenkrsde olsun yeter.Onun bakanlna kar koyanlardan biri,- Ama birader, diyordu, salt ne dedii anlalmaz deil, bu adamcazdenilenleri de duymaz...-Ah, ah... Hey gidi gnler hey... Siz onu kula duyarken, sesi de

duyulurken nasl divan bakanlklar yaptn grecektiniz ki...Dnyann en iyi divan bakanyd o...- Ben de onun iin divan bakan yapalm diyorum ya... Adamcazalm, imdi bakan yaplmaynca zlecek.

Sonunda baka biri divan bakan seildi. Divan yeleri de seildiktensonra iki divan yazmannn seimine geildi. Hikimse divan yazmanolmak istemiyordu. Adamn birini zorla ve zorlayarak, nerdeysegrtlana basarak divan yazman yaptlar. Ama br, divan yazmanolmam diye -affedersiniz- katr gibi direniyordu. En sonunda adambararak kar koydu:

-Yahu arkadalar, ben divan yazman olamam ki... nk divan yazmanhep yerinde oturarak tutanak yazmak zorundadr. Oysa ben on dakikabile kmn stne oturamam. nk prostatm var. Her iki , enokbe dakikada bir, affedersiniz ie giderim. Siz beni nasl divan yazmanyaparsnz?Neyse ki, baka bir yazman bulunarak divan kurulunu oluturmaybaardk.Usul hakknda konumak isteyen biri parmak kaldrarak, toplantkonusunun yanl seildiini sylyordu. Ona gre, Yeni DnyaDzeni'nde Trkiye'nin Yeri diye biyer olamazd. nk herzamanolduu gibi dnya nerdeyse Trkiye de o yerde olurdu. Trkiye'nin ayrbiyeri olamazd ki... Bu dnceden yana olanlar da, olmayanlar daoktu. Hangi yann daha ok olduu bar rlardananlalamyordu.Tam bu srada gzm divan bakanna iliti. Adamcaz ban,kundakta bir bebek gibi, yanndaki divan yesinin omzuna dayam,uyukluyordu. O ye omzunu geri ektike, o da steleyerek adamnvcudunda uyuklamak iin ban koyacak biyer aryordu.- Usul hakknda konumak istiyorum! diye bir ses ykseldi.Divan bakann hafife drterek uyandrdlar. Usul hakknda konumakisteyen adam, ar adlarla yryerek krsye kp yelek cebindenkard kstekli saatini salondakilere gsterip,- ok deerli ve saygdeer arkadalarm, dedi, saat u anda 14.35...Bizim bundan bir saat nce yemee oturup, imdiye dek yemeklerimiziyemi olup, leden sonraki oturuma gememiz gerekirdi. Oysa biz,

daha konunun tartmasna bile geemediimiz gibi, hl konunundoru mu yanl m olduunu tartyoruz. Bizden daha ok zveribeklemeyiniz. Biz nce una karar vermeliyiz. Neye karar vermeliyizarkadalar? le yemei iin ara verelim mi, yoksa konumalarmz akarnna srdrelim mi?


25/48

Bylece toplantnn en can alc tartmas balam oluyordu. ok lafkargaas olduu iin, divan bakan bu neriyi oylamaya sundu: Yemekaras verilsin de sonra m toplant alsn, yoksa toplant srsn de sonram yemek aras verilsin? Bakan bu tartmaya katlanlarn oy vermekiin ellerini kaldrmasn istedi.- Efendim, nce hemen yemee gidilmesini isteyenler... O kalabalk

salonda elini kaldrmayanlar grlmyordu bile... El kaldranlarnokluu karsnda divan bakan,-Buyurun yemee! dedi.-Usul hakknda, usul hakknda... diyenler duyuldu. Bakan,- Nedir? diye sordu.- Kar oylar almadnz.Bakan sz isteyenlerin adlarnn yazlmasn nerdi. Yazmanlarn adlaryazmas uzun srd. Saat 15'te adlarn yazlmas sona erdi.Konuma srasn almak iin dinleyiciler hep birden ellerinikaldrmlard. Yazlma srasna kar koyanlar yeni bir tartmabalatyorlard. Herkes en nce konumak istediine gre, adil birkonuma sras nasl olmalyd? nce bunun akla kavumasgerekiyordu.Dinleyici tartmaclardan biri, aramzda eker hastalarnnbulunabileceini, bunlarn bunca zaman yemek yemezlerse ekerkomasna girebileceklerini, bu nedenle nce eker hastalarnn, yanikendisinin konumas gerektiini savlad.Bakan her neriyi ayr ayr oyluyordu. Oylamada eker hastalarounluu kazanamad. Sinirli bir eker hastas,-Ben byle demokrasinin... diye ar bir svg sallad.Bir dinleyici tartmac da saatin 15.30 olduunu, hl "SosyolojikDisiplinler Asndan Bakldnda deolojik Akmlarn Yeni DnyaDzeni'ndeki Rol ve Bu Balamda Trkiye'nin Yeri" konusunda konu-amam olduklarn, yemein herzaman yenilebileceini, ama bylenemli bir konunun herzaman tartlamayacan, buyzden biraz

daha zveride bulunup yemek yemeden bu ok nemli yurt sorununutartmamz gerektiini ve iimizde yurt sevgisi varsa yle yapmamzgerektiini syledi.Bylece bakanla o adam arasnda bir tartmadr balam oldu.- Efendim, usule gre olumsuz neriyi de oylamanz gerekir. Yemeidaha sonra yiyelim diyenlerin oylarn almadnz ki...

- Efendim, hemen herkes nce yemek yiyelim diyor, ellerini havayakaldrdlar.- Olsun efendim, usul byledir. Siz de tze gre usul yerinegetirmek zorundasnz.- Peki efendim, tzkte yleyse onu da oylarnza sunuyorum. Konumave tartmalarn yemekten nce yaplmasn isteyenler ltfen ellerini

kaldrsnlar.Bir ses ykseldi:- Yahu alktan el kaldracak mecal mi kald? Baka biri de,- Daha konumalar balamad ki, yemekten sonra srdrelim... dedi.Herkes salonun k kapsna koutu. Yemek salonuna gidiyorlard.natla ve srekli olarak "usul hakknda" sz isteyen bey en ndekouyordu. Yemek masalarna oturduumuzda saat 16 idi.Yemeklerimizi smarlamaya kalmadan, a kurtlar gibi sepetlerdekiekmeklere saldrdk. Saat 17 olduunda, yemeini yiyenlerin yarsndanou svmt. Salonda pekaz konumac ve tartmac kalmt. ndekikoltuklar bsbtn botu. Toplant bakan hastalandndan evinegitmiti. Yerine bir bakas bakanlk yapyordu. Yemek sonras hepimizuykulu olduumuzdan bu kez bakann seilmesi ksa zamanda okkolay olmutu. Esneyip duruyorduk. Esnemekten ene kemiklerimnerdeyse yuvalarndan kacakt. yle esniyorduk ki, salondakilerinyars esnemek iin azlarn aarken, esnemi olan br yars daazlarn kapyordu. Esnemek bulac olduundan, bakan ve divanyeleri de esnemekteydi. Bu bulac esnemenin onlardan m bize,bizden mi onlara getiini anlayamadm.Salt benim deil, btn oradakilerin, divan yelerinin ve bakanngzleri kayyor, baygn baygn szlyor, arada gzkapaklarkapanyordu. Dalp dalp gidiyordum. Aradabir "usul hakknda" diye birses duyuyordum.Bakann a konumas olacakt. Kulama devrim ehitlerine saygduruu diye sesler arpyordu.

Yine birara konumac bir hanm krsye karak evrecilerdenolduunu, salonda cgara iilmemesi gerektiini, cgara ienlerinkendilerini dnmyorlarsa, bizleri dnmeleri gerektiini syleyerekcgarann zararlar zerine konutu. Sonra yine dalmm, hatta ryabile grdm. nsan ryasnda geen zamann biriki saniye mi, bir saatmi olduunu kestiremiyor. ok iddetli alk sesleriyle yerimden


26/48

sradm. Uyku sersemliiyle ne olduunu anlayamadmdanyanmdakine,- Ne oluyor? diye sordum.Gzlerini ap ovuturan adam, - Bilmem, dedi...kimiz birden, onlardan daha ok alklamaya baladk.Toplant dalyordu. Ben de ktm salondan. Saatime baktm, sekize

yani yirmiye eyrek var.Katlanlarn bu toplantdan ne anladklarn bilmiyorum ama, ben"Sosyolojik Disiplinler Asndan Bakldnda deolojik Akmlarn YeniDnya Dze-ni'ndeki Rol ve Bu Balamda Trkiye'nin Yeri"nin neresiolduunu iyice anlamtm.

Gdgd adl kitaptan

lle de Zengin Evin Glgesi OlacakKomusunun olu Bill'in Almanya'ya ii olarak gideceini duyunca,Mustuva Emmi,- rn onu bana, telessin gelsin! dedi. Mustuva Emmi, sekseniniaknd. Kyn en ya-lsyd. Btn oralarda Deli Mustuva diye nlyd. Bill soluk soluageldi.- Beni armsn Mustuva Emmi, dedi.-He ya, seni rdm... Alamanya'ya gidiciymi-sin, he mi? dedi.- yle oldu Mustuva Emmi.-Eyi. Eyi olmasna eyi de, yaban illerde gzn, kulan aacaksn.nk neden, oralarda anas belli, babas yzelli insanlar oktur. Bizimbura insanlarna benzemez onlar. Alamanya'ya giderkene sana birikit vereyim, dedim. Sen benim canbirlik arkadamn torunusun.Senin dedenle birlikte askerden katk. Biz bu kyden seferberlikte krkkii askere gittiydik. Altmz sa dndk, gerimiz ehit dt. Sa kalanbiz altmz da, be yl askerlikten sonra katydk. Askerliktenkamasaydk, biz de ehitlik erbetini iecekmiiz, ksmetimiz yokmu.Zati ben ksmetsizin biriyim, ehitlik erbetini bile iemedim. Yaa,dedenle biz askerden katk, geldik kye... Sonra buban ld, bensrnyorum ite... imdi sen Ala-manya'ya neden gidiyorsun?- ilie Mustuva Emmi.- Ulan, elbet iilie. Koca Alaman iine banka amaya gidecek deildinya... Benim sorduum o deil... Neden iilik iin, Alamanya'yagidiyorsun?

- E buralarda i yok Mustuva Emmi, gidip oralarda bika kurukazanrm da...- Hah, ite benim demem de o... imdi kulan a, beni iyi dinle. Bakolum Bill, yaban illerde zengin olmak kolaydr; yeter ki yolunubulasn ve yolunu bilesin. Sen benim canbirlik asker kaakl


27/48

arkadamn olu olduundan, ben imdi yaban illerde zengin olmannyolunu gstereceim. tlerimi eyi dinle.- Aman nedir yolu Mustuva Emmi, can kulayla seni dinlemekteyim.- Aferim... Bunun yolu olum, yestehleyecein zaman, bir zengin evininglgesini arayp bulacaksn. Yook, senin benim gibi bir yoksulundamnn glgesine yestehlersen, bedavadan kendi pisliini yediinle

kalrsn... Sen ne dersen de, denenmitir, snanmtr da ondanbiliyorum.- He anlayamadm Mustuva Emmi...-Dur hele... Telesme! imdi anlatrm. Hani bizim ilde bir Ylmaz Bey var,bildin mi?- Bilemedim Mustuva Emmi.-Ne demek? Ulan Bill, Alaman iine deil, Capon iine gitsen, geneadam olamazsn. Ylmaz Beyi tanmamak olmaz. Herifin n dnyaytutmu. lin giriindeki byk gara kimin. Ylmaz Beyin. lin heykellialanndaki byk oteli bildin mi?- Bildim. -Kimin?- Bilemedim.- Bileceksin. O da bu Ylmaz Beyin. Peki, ildeki en byk, aynalsinemay bildin mi?-Bildim.-O sinema kimin?- Bilemedim.-Bileceksin hey olum, o da Ylmaz Beyin. Peki ulan, ildeki koca frnbildin mi?- Bildim. -Kimin o frn? -Bilemedim.- Tuh sana... Bileceksin. O da Ylmaz Beyin. Anlald, senin hebieyibilecein yok. Ylmaz Beyi bilmeyen mi var? Herifin yle maazalar varki, iine nah bu bizim ky alr da, daha da iki kylk bo yeri kalr. tebu Ylmaz Beyin dedesi de bizim kydendi.- Bizim kyden?

-He ya... Ad da Cinli Memet'ti. Bubanla benim ok iyi arkadamzd. Biritiimiz su ayr giderdi. Bign bana, "Deli Mustuva kardam," dedi,"ben Amerika'ya gideceim," dedi. Bu anlattm, Birinci DnyaSavandan nce oluyor. "Aman Cinli Memet, Amerika nere, bura nereyahu... Oralarda n'eyleyece-ksin?" dedim. "Amerika'ya gidip zenginolacam," dedi. Hani sen imdi Alamanya'ya gidip nasl para

toplayacaksn, Cinli Memet de yle... O zamanlar, Amerika denildi mi,snrndan ieri admn attn m, heryan, heryeri tepeleme altn dolu birlke bilmekteyiz. Bize Amerika'y yle anlatmlar. Altn dedimse, hamaltn, kle altn belleme; hani yanlar trtll, zerinde de orapadiahnn resmi basl, bildiin halis altn para. Snrndan ieri admnattn m, altnlarn yanmasndan, masndan gzlerin kamarm. Artk

doldur ceplerini, doldur heybeni, torban... Tayabildiin kadar. Bunamussuz altn da ar olduundan tanmas zordur.- Ar mdr Mustuva Emmi?-Ben hi tamadm ama, bakalarn tarken grenler, ardr, derler.Herneyse, doldur altnlar, dn gel. Orda kalmak gerekmez. nkneden dersen, orda herkes altndan bkm da, altn grnce midesidnp rp kusuyormu. Herkese altndan irenlik gelmi. Amandardan gelenler olsa, alp alp tasalar da, biraz yollarmz alsa,diyorlarm. te bize o zamann Amerika'sn byle anlatrlard.- Kim anlatrd Mustuva Emmi?- Bizim bura kylerinden Amerika'ya gidenler vard o zamanlar. Gider,dnmezlerdi. Dnmeyince, biz de burda, demek oras bir iyi yer, biraltn bol yer ki, giden dnmyor, derdik.- Tpk cennet gibi mi Mustuva Emmi?-He ya, duvarlar altn, inci olan cennetten nasl kimse geri dnmyorsa,ite yle... Cehenneme gideni zaten geri brakmazlar. Neyse... Biz buCinli Me-met'e, gitme, etme, dedikse de dinletemedik. Kalkt, gitti.Gemi zaman, yalan demeyeyim, aradan alt ay m, yoksa bir yl m negeti, bu Cinli Memet dnd geldi. "Ulan Cinli Memet, altnlar nerde?"Cinli Memet, "Altn toplayamadksa da, khat para aldk, zengin oldukDeli Mustuva kardam," dedi. "Ulan Cinli Memet, Amerika'nn da,bayr altn dolu dedikleri doru mu?" diye sordum. Deilmi. "yleysenasl zengin oldun Cinli Memet kardam?" dedim. yle anlatt:"Oralarda zengin olmann iki yolu var; bakalarnn pisliiniyemeyeceksin, yalnz kendi pisliini yiyeceksin, bu bir... Pislik de olsa

kendi pislii olacak. kincisi de sktn da yestehleyecek biyer miaryorsun, bir zengin evinin glgesi olacak, oraya yestehleyeceksin, buda iki... Bu ikisini denk drdn m, kolayndan zengin oldun gitti."Anlatt Cinli Memet. Amerika'y bizim buralar gibi biyer bilirmi.Vapurdan inince, oralarda bizim hem-erilerin toplat kahveyi buluponlardan i isterim, diye dnm. Bir de vapurdan inmi ki, amann,


28/48

bir kalaba, bir kalaba... Ne ortalarda kahve var, ne grnrlerdehemeri var... Yollarda insanlar, arabalar, kamyonlar vzr vzr... CinliMemet'in ba dnm. Dil bilmez, yol bilmez, sz bilmez, iz bilmez...Bizim hemerilerimizin bulunmad dnyada hibir yer olmaz, gidegide hemerilerin toplat kahveyi nasl olsa bulurum diye dmyollara. Bizim kylmz ok kurnazdr. Bill olum; bizim Cinli Memet

de, gvur iinde yolunu yitirmesin diye, biyerden bulduu birikikiremidi para para edip ceplerine doldurmu ki, yolda giderken,duvarlara, elektrik direklerine kiremit paralaryla birer krmz izikkoysun da, dnnde bu iaretlere baka baka, yolunu yitirmesin. Senu bizim kylmzdeki akla bak... Krmz kiremitle, yol boyu orasnburasn ize ize gidermi. O kent de iine girdike kalabalklarm.Derken... Sen u rezillie bak bre Bill olum, bizim Cinli Memet'inbyk aptesi gelmi. Evet terslik ki, ite o kadar olur... O yana komu,bu yana dnm, hacetini grecek uygun biyer bulamam. te benbuyzden bizim memleketi severim. nk neden? Nereye gitsen,sknca rahatlayacak bir yangn yeri, bir tenha arsa, bir yknt, birukur, bir al dibi, bir uygun yer bulursun. Gvur lkesi yle mi ya...Zavall Cinli Memet azkala altna karacakm. te o zaman temelli

rezillik olacak, yrse yryemez, dursa duramaz. Bunun zerineuygun biyer aramaya balam. Bir de bakm ki, duvarla evrili koskocabahe iinde saray gibi bir kk m, yoksa konak m, ite yle biyer...Orann bahesi, cennet bahesi gibi biyermi; heryan imenler, ayrlar,ieklerle bezeliymi. Dalm ieri ki, bir kuytu yer bulsun da, boalprahatlasn. Bir ulu aacn altna kendini zor atm. "Oh Allahma binkr, bizim gibi yoksulun rahatlamas da anca byle olur," diyerekkalkp ukurunu balar, pantolu toplar toparlanrken, bir ses duymu.Bir de bakm, o saray gibi konan penceresinden bir herif baryor;barmakla da kalsa iyi, tfeinin namlusunu bu bizim Cinli Memet'edorultmu. Cinli Memet, herifin ne dediini anlamyor. Kasa, herifCinli Memet'i ardndan mhlayacak.

Herif, tfek elinde, pencereden barp arrken, oralardaki bakakonaklardan, kklerden, saraylardan adamlar km, yoldan gelipgeenler ylm. Hep birden birbirlerine bararak bieylersylerlermi. Ama penceredeki adamn elinde tfek olduundan,bitrl Cinli Memet'in yanna varam-yorlarm.

Bu bizim Cinli Memet'in bahesine girdii konak, orann en bykzengininin konaym. Her lkenin kral bir dene olur, bu Amerikanlkesinin bin deneden ok kral varm da zenginlii de ondanm. teo konan sahibi de bir Amerikan kralym, hem de enbyklerindenmi. Gzelim bezeli, iekli, bakml, temiz bahesindeyestehledii iin Cinli Memet'e ok kzm. Pencereden Memet'e eliyle

iaretler ederek, pislii yemesini sylyormu. Eyvaaah! imdi neolacak? Cinli Memet, ettiini yemese, Amerika kral Cinli Memet'ikuruna dizecek! Yese, ulan yenir ey deil. Can tatldr Bill olum.Cinli Memet, bu ii yaparken de, dardaki kalabalk kzm, openceredeki herife baryormu. Cinli Memet'in anladna gre,herife, "Bu yaptn insanla smaz!" gibilerden kyorlarm.Gelgeldim, Amerikan kral kyc ki, hi iman yok. Orasn iyicetemizletmeden Cinli Memet'i brakmam. Cinli Memet cann bahedendar atnca, orda toplanan kiiler bunu yakalamlar. Bieylerderlermi, Cinli Memet anlamaz. Sonunda, orda bizim dilimizi bilir birErmeni bulmular. Ermeni bizim Cinli Memet'e demi ki:- Senin bu kraln bahesine yaptn bir belediye suudur, ama onunsana yaptrd ise insan haklarna aykrdr, ar bir sutur. Onun iin

burda toplaanlar, senin bu kral mahkemeye vermeni istiyorlar.Kendileri sana avukat tutacaklar. Gayet yksek tazminat davasaacaklar. Dava yryene dek de, sana yatacak yer gsterecekler,yiyecek paras verecekler...Cinli Memet bir iyilik kurumunun verdii parayla bir otele yerlemi. Okurum, insan haklarna aykr davranp kendi pisliini yedirdi diye oAmerikan kraln mahkemeye vermi. nsan haklar diyerekten ayr birhak varm, orda yazarm ki, kimse kimseye zorla kendi pislii olsa bileyediremez...Amerikan kral, tazminat parasn dememek iin, "Bu adam karaderilidir. Kara deriliye, insan saylmayacandan, ne olsa yediririm," diyekendini savunmusa da, Cinli Memet'in kara derili deil, koyu esmer

derili olduu ispatlanp kral ne dese sk-trememi. u Amerika, naslbir memleket ki, anla artk, kendi kraln bile tazminat demeyemahkm etmi. Bizim Cinli Memet'e kendi yestehledii eyi yedi diye,bidolu para vermiler. Cinli Memet'tir bu, Amerika'nn daha bakakentlerini dolap grd her gzel baheye dalp yestehlemi de, ilkigibi talihi yzne glp kraln bir titizine rastlamadndan, baka bir


29/48

tazminat alamam. Sonunda, bu paralar bana ye

Documents

Aziz Nesin - Şimdi Avrupa