Azîz Mahmud Hüdâyî’Nin Arapça Ve Farsça Manzumeleri

8/12/2019 Azz Mahmud HdyNin Arapa Ve Farsa Manzumeleri

1/23

.

399

Azz Mahmud HdyninArapa ve Farsa Manzmeleri

D O . D R . M U S A Y I L D I Z

Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi, Yabanc Diller Eitimi Blm retim yesi

Azz Mahmud Hdy, yaflad XVI.-XVII. yz yllarn siys, sosyal ve kltrtarihiyle ilgili arafltrmalarda adndan bir vesile ile mutlaka sz edilen mmtazflahsiyetlerden birisidir. Bu alflmada bu gne kadar mstakil bir arafltrma ko-nusu yaplmayan, Azz Mahmud Hdynin dvnnda ve dier eserlerinde yeralan Arapa ve Farsa manzmeleri incelenecektir. Asl ama, Arapa ve Farsamanzmeleri, bu dillere vkf olmayanlarn istifadesine sunmaktr.alflmada Ziver Tezerenin 1987 ylnda stanbulda yaymlamfl olduu AzzMahmud Hdy Divannda yer alan Arapa ve Farsa manzmeler esas aln-mfltr. Bu manzmelerin Arapa olanlarndan drt tanesinin yerleri, divnnnnshalarndan taranarak tespit edilmifltir. Bu nshalar Sleymaniye Ktp-hanesi, Hc Mahmud Efendi Blm, No: 2372/2 (54b-173b), Ankara Mill K-tphane, Yz. A.1915 (142b-178a)1 ile A.5598 (13b-121b)dir. Bunlardan Sley-maniye Ktphanesi, Hc Mahmud Efendi nshasnn istinsh tarihi, melli-fin vefat tarihine iki yl gibi yakn bir zaman olduundan, bu nsha asl nshaolarak kabul edilmifl ve dier iki nsha bununla karfllafltrlmfltr. Sz konusu

yazma, Mustafa Tatc ile birlikte tpk basm ve eviri yazmn hazrlamfl oldu-umuz nsha olup, h.1040/m.1630 tarihlidir2.Divnn taranmas srasnda, sz konusu kitapta yer almayan bir yeni Arapakta tarafmzdan belirlenmifltir. Dvnda tespit edilemeyen dier manzmelerise, ad geen eser esas alnarak, Arapadan Ltin harflerine aktarlmfl olup, l-kemizde tamamnn Trkeye evirisi ilk defa tarafmzdan yaplmfltr. Bylece5 adet Arapa fliir, 12 adet Arapa kta, 12 adet Arapa mfred, 13 adet Arapasecili sz ile 5 adet Farsa kta ve mfred tespit edilmifltir. Ayrca belirlenen14 adet Arapa-Trke karflm mlemma ve telmileri de konuya dahil edil-


2/23

mifltir. Tespit edilen bu manzmelerde Cenab- Hak, Hazreti Peygamber (s.a.v.),kitap, iman, ibadet, af dileme, ktl terk etme, cennette evlatlar grme ar-zusu vb konular ifllenmektedir. alflmann sonuna, btn manzmelerin L-tin harflerine aktarlmfl hli ile Trke evirileri eklenmifltir. fiiirlerin Trke-ye evirileri yaplrken mmkn olduunca fliir diline sadk kalnmfltr.

Osmanl kltrnde kiflinin iki borcu vardr. Bunlardan birincisi Arapa ren-mek, ikincisi de Farsa renmektir. Kim ki bilir Fris, gider deynin yars s-z yaygndr. Bu sze gre, Farsa renen kifli borcunun yarsn demifl olur.Kifli borcunun geri kalan yarsn ise Arapa renerek der. Bu dflnceden ha-reket eden Osmanl limleri, bu iki dili, aldklar salam bir medrese eitimiyleiyi bir flekilde renmifllerdir. Ayn ilm dflnceden hareket ettiini dflnd-mz Azz Mahmud Hdynin bu dillere hakimiyeti, bir yabanc dilde en zorkaleme alnan Arapa ve Farsa manzmelerinde grlmektedir. Yalnz AzzMahmud Hdynin hayatyla ilgili eserlerde3 onun Arapa ve Farsayla olanmnasebetini ortaya koyan pek fazla bilgi yoktur. Ancak bu eserlerde satr ara-larndan baz sonular karmak mmkndr.Mektbt adl eserindeki4 Tahs-

limiz, saltanat- Sleymniye syesinde ve Selimiye devletinde olmufltur. ifade-sinden, eitimini Kanun Sultan Sleyman ve II. Selim zamannda tamamladanlafllmaktadr.Tezkir adl eserinde yer alan flu cmleleri de, onun medrese tahsili hakkndabaz ipular verir niteliktedir5:Merhm ve mafr leh ceddiniz Sultn Sleyman Hn Hazretlerinin sye-i sal-tanatlarnda, Siget (Zigetvar) seferinden iki yl nce esrr- Kurn- Hakm vesr- Furkn- Azm Kkayasofyada bu duacnza mnkeflife olup, hussan

400

Azz Mahmud Hdy klliyesinin ana kapdan grnfl


3/23

bu Y Sn vel-Kurnil-Hakm kssas yn olup, dim yazmak htrasnda ol-duka mevni zuhr ederdi.

Bu cmlelerden, Zigetvar Seferinin meydana geldii h.974/m.1566dan ncekiyllarda Azz Mahmud Hdynin Kkayasofyada ilim tahsili ile meflgul ol-duunu anlamak mmkndr.Bylece ilk tahsline fiereflikohisarda bafllayan, bilgisini arttrmak iin stan-bula giden ve Kk Ayasofya Medresesinde tahslini srdren Azz MahmudHdy, daha sonra stanbulda Nazr-zde Ramazan Efendinin (984/1576) ders-lerini takip etmifltir. Nzr-zde 1569 ylnda Edirneye mderris olarak tayinedilince ondan ayrlmamfl, onun mud ve mlzimi olmufltur. Nazr-zde,1571-1572 yllarnda fiam ve Msr kadlklar grevini if ederken, onun mec-lislerinde bulunmufl ve nibliini yapmfltr. Bu yllarda en nemlisi bu lkelimlerinden ald dersler ve zellikle Kahirede fieyh Kermuddn Halvet(986/1577)den ald Usl-i esm olmufltur6.

Bu alflmada, Azz Mahmud Hdynin Arapa ve Farsa manzmeleri yediana bafllk altnda ele alnmfltr. Bunlar srasyla dvn iinde geen Arapa l-hleri, Arapa lhsi, Arapa ktalar, Arapa mfredleri, Arapa secili szleri,Arapa-Trke karflm mlemma ve telmileri, Farsa kta ve mfredleridir.Dvn iinde geen Arapa lhlerinden ilki (Arapa ve Farsa Manzmeleri A-1), Ziver Tezeren basksnda Tesbhtut-Tervh (Teravih Tesbihat) bafllaltnda verilmifltir. alflmada esas alnan asl nshada, 129. ilh olarak yerinialmfltr. ki beyitten meydana gelen bu ilhde, Allaha yakarp, peygambere sa-lt ve selm getirerek af dileme, doru yola iletmesini isteme ve cennete girme-yi arzulama konular ifllenir.

kinci ilh ise (Arapa ve Farsa Manzmeleri A-2), Ziver Tezeren basksndaTesbhtut-Tervh (Teravih Tesbihat) bafll altnda verilen birinci ilhnindevam gibidir. Ancak incelediim nshalarda pefl pefle gelmelerine ramen, ikiayr ilh fleklinde yazlmfl ve numaralanmfltr. Asl nshada 130. fliir olarakyerini almfltr. Bu ilhde de Peygamber (s.a.v.) konu edilmifl, mira olayna tel-mihte bulunulmufl, Mescid-i Harmdan Mescid-i Aksya gittii, onun Kurnlayaratlanlarn hepsine gnderildii, lemlere rahmet olarak geldii ve peygam-berlerin sonuncusu olduu ifade edilir.nc ilh (Arapa ve Farsa Manzmeleri A-3), Ziver Tezeren basksndaArapa fliirler ksmnda Munctut-Temcd (vme Yakarfl) bafll altndaverilmifltir. Asl nshada ise 149. ilh olarak yerini almfltr. Yedi beyitten mey-

dana gelen bu ilhde Allaha tam bir yakarfl ve yalvarma sz konusudur. Bir r-nek olmas asndan bu fliirin Trke evirisini burada vermek uygun olacak-tr:

1. Ey bu kubbeleri direksiz bin edenEy rzgr gnderen ve ey bulutlar infl eden

2. Ey vicdanlarda gizlenenlerin hepsini bilenEy istediklerini bir kitapta takdr eden

401

.


4/23


5/23

Bu alflmada Arapa Mfredleri bafll altnda (Arapa ve Farsa Manzme-leri D), on iki adet mfred yer alr. Bu mfredlerde Cenab- Hak, peygamber,iman, ktl terk etme, bel ve yol evlatlarn cennette grme arzusu gibi ko-nular ifller. Bunlara rnek olarak flu mfredleri vermek mmkndr:

1. Dail-hubse vecalhu harmen aleykeVe ahsin il men ese ileyke

Trkesi:Brak ktl yasakla onu kendineyilik et sana ktlk eden

8. Nec min nefsihi men vahhadallhezit-tevhdu tirykus-summi

Trkesi:Kendini kurtard kelime-i tevhdi syleyenKelime-i tevhd panzehiridir zehirlerin

10. Eklu treten y Rabbi zidnVe uhr leyte umm lem telidn

Trkesi:Ey Rabbim bana artr bazen derim

Keflke annem beni dourmasayd bazen de derimArapa Secili Szleri bafll altnda (Arapa ve Farsa Manzmeleri E), on adet secili sz yer almaktadr. Bu secili szlerde Cenb- Hak, peygamber, imanve ibadet konularn ifller. Bunlara rnek olarak flu secili szleri vermek mm-kndr:

2. Men amile slihan bi-husnil-itikdiFallhu Tel ysiluhu ilel-murdiFe innellhe Rafun bil-ibdiLeyse li-fadlihi ve keremihi nefdi

Trkesi:Tam bir inanla kim iyi bir amel ifllerAllahu Teala onu muradna erdirirAllah kullarna karfl merhametlidirFazl ve keremi tkenmezdir

6. Veskin flerben tahrVe yessir l bi-rahmetike cenneten ve surr

403

.


6/23


7/23

Trkesi:Allahtan herkes iyi hl isterAma sonunda onun dedii olur

Sonu olarak, Azz Mahmud Hdynin tpk basma esas aldmz dvnnniinde yer alan 234 ilhden drdnn Arapa olduu, bunun yannda dvnnZiver Tezeren basksnda yer alan Arapa fliirleri bafll altndaki manzmele-rinin, dvnn farkl nshalarndan ve stadn dier eserlerinden derlendii an-lafllr. Azz Mahmud Hdynin btn bu manzmelerde, Cenb- Hak, Pey-gamber, iman, kader ve kaz, ibadet, mira, Allaha yakarma, af dileme, Al-lahtan doru yola iletmesini isteme, cennete girmeyi arzulama, dnyay terk et-me, ktl brakma, Allaha ynelme, Allah yolunda alflma, irfld, hamd veflkr konularn iflledii grlr. Bu konularn dvnnda ve eserlerinde ifllenenkonulardan farkl olmad ortaya kar.

Bu manzmeler incelendiinde, Azz Mahmud Hdynin almfl olduu salambir medrese eitimi srecinde, Arapa ve Farsaya vakf olduu sonucuna varlr.te yandan kaleme ald 26 eserinden 19unu Arapa olarak yazmas da bu gr-fl destekler mahiyettedir. zellikle hocas Nazr-zde ile birlikte gittii fiam veMsrda Arapa bilgisini artrd anlafllr. Bylece kendisi kaleme ald manz-meleriyle Osmanlca, Arapa ve Farsaya olan vukfiyetini de gzler nne serer.

ARAPA VE FARSA MANZMELERA-DVNI NDE GEEN ARAPA LHLER

1.Y evvelel-evveln y hirel-hirnSalli alel-Mustaf ve Seyyidil-MurselnVafu ann yevmed-dn vafir len ecmnY Rahmnu y Rahm y Latfu y Kermhdinn-nehcel-kavm ves-sirtal-mustakmVafir len y Mevl Entel-Cevdul-KermNeseluker-Ridvne vel-Cennete ven-nam12

Trkeye evirisi:

Ey ncelerin ncesi ey sonralarn sonrasPeygamberlerin efendisi Mustafya salt etBizi kyamet gnnde affet bizim hepimizi bafllaEy Rahmn ey Rahm ey Latf ey KermBize hakkati ve doru yolu gsterAffet bizi ey Mevl sen cmertsin ve ikram edensinSenden Rdvn Cenneti ve nimetleri isteriz

405

.


8/23

2.

Subhnellez esr bil-Habbil-MustafMinel-Mescidil-Harm ilel-Mescidil-AksEvsalehu bil-fadli ilel-matlabil-alSumme evh m-evh vectebhu vestafErselehu bil-Hud il kffetil-verRahmeten lil-lemn htemen lil-enbiySallllhu aleyhi ve selleme teslmVe lihit-tayybn ve sahbihil-etkiy13

Trkeye evirisi:Noksanlklardan mnezzehtir gece yrten sevgili MustafyMescid-i Harmdan Mescid-i AksyaOnu fazlyla en yce makma ulafltrdSonra vahyini bildirdi14 seti onu ve ayrdOnu Kurnla yaratlanlarn hepsine gnderdilemlere rahmet ve peygamberlerin sonuncusu olarakAllah salt ve selm eylesin onaVe onun iyi ailesine ve takva sahibi dostlarna

3.Mefl Filt Mefl Feln1. Y men ben bil amedin hzihil-kibb15

Y mursiler-riyhi ve y munflies-sehb

2. Y men yer cema hafyd-damiriY men kad ve kaddera m fle fl-kitb

3. Salli al habbike ve lihi ecman16Vestur uyubel-ummeti f mevkifil-hisb

4. Y kflifel-kurbi y firez-zunbY limel-uybi y mulhimes-savb

5. Y men ileyhi yurfau kullul-havici17Y men ileyhi yarciu f defil-idtirb

6. Tahhir fude abdike an hubbi m sivk

Y men lehut-tasarrufu y mliker-rikb7. Yessir len visleke bil-fadli vel-kerem

Y dfial-mevnii y rfial-hicb18

Trkeye evirisi:1. Ey bu kubbeleri direksiz bin eden

Ey rzgr gnderen ve ey bulutlar infl eden

406


9/23

407

.

2. Ey vicdanlarda gizlenenlerin hepsini bilenEy istediklerini bir kitapta takdir eden

3. Habibine ve onun ailesinin hepsine salt etHesap yerinde mmetinin kusurlarn setr et

4. Ey skntlar gideren ve gnahlar bafllayanEy gayb bilen ve dorular ilham eden

5. Ey kendisine btn ihtiyalar sunulanEy straplarn giderilmesinde kendisine dayanlan

6. Kulunun kalbini senden baflkasn sevmemesi iin temizleEy tasarruf sahibi ey klelerin efendisi

7. Fazln ve kereminle sana kavuflmay kolaylafltr bizeEy engelleri kaldran ey rtleri aan

4.

Mefln Mefln1. E l y esadel-evldDaid-duny ve hemmez-zdVe cnib kulle m tatdVe lzim hidmetel-ustd

2. Tecevva key terr-RezzkVe hallin-nefse vel-fkVe sir f lemil-itlk19Hunkel-kadru vel-ayd

Pir ftade Dergahndan bir seccade


10/23

3. Fe hassil ahsenez-zdVe kum vabur alel-vd20Fe men lem yehdihil-HdTehayyeru m leh min hd

4. Telev eyyuhet-tullb21l men yerhamul-evvbAs en yeftehal-ebvbLehul-cdu lehul-imdd22

5. Tecell Rabbunr-RahmnLehul-fadlu lehul-ihsnFe enn yuflihul-insnz lem yakbelil-irfld23

Trkeye evirisi:

1. Dikkat et ey ocuklarn en mutlusuBrak dnyay ve geim skntsnBrak alfltn her fleyiDevam et stadn hizmetine

2. A kal rzk vereni grmek iinBrak enfs ve fkYr zgrlk lemindeOradadr Kadir ve bayramlar

3. Elde et en gzel azKalk ve ge vadiyiEtmezse Allah kime hidyetfiaflrr ve kimse edemez ona hidyet

4. Gelin ey dostlarKuluna merhamet edeneUmulur ki kaplar aarCmerttir O yardm eder

5. Tecell etti Rahmn olan RabbimizOndadr fazilet Ondadr ihsnNasl felh bulur insanrfld kabul etmeyince

B-ARAPA LHS

1. Telev eyyuhel-uflflkFe m fl-kevni mevcdFe ayrul-Hakki madumVe aynul-Hakki maksd

408


11/23

409

.

2. Huver-Rfiu Huvel-HdHuvel-Mut Huvel-MniFe men knet lehu aynunFe bbufl-flirki mesdd

3. Teftinu eyyuhes-slikVe ind kullu fleyin hlikHuvel-Bk Huvel-MlikLehul-fadlu lehul-cd

4. Tuizzu men teflu veTuzillu men tefl y RabFe men vleyte makblVe men deyte merdd

5. Lehud-duny lehul-ukb

Lehul-l lehul-uhrLehus-sur lehul-kubrVe Rabbul-arfli Mahmud

Trkeye evirisi:1. Gelin ey flklar

Yok kainatta kimseYok Haktan baflkasHakkn kendisidir kastedilen

2. Ycelten Odur hidyet eden O

Veren Odur engelleyen de OKimin varsa gzKapaldr flirk kaps

3. Aklet ey slik!Yok olur bendeki her fleyBak olan Odur sahip de OErdem Onun cmertlik de Onundur

4. Dilediini azz eder veDilediini zell edersin24 y RabKime dost olursan odur makbl

Kime dflman olursan odur merdd5. Dnya Onun ukb Onun

Evvel Onun hir OnunKk Onun byk OnunArfln Rabbidir hamd edilen


12/23

C-ARAPA KITALARI

1. Li-ztillhi lezztuVe nrul-Hakki mirtuFe chid f seblir-Rabbi

Fe zikrullhi mirktu2. sbir kallen fe indel-usri yusru

Ve kullu emrin lehu vaktun ve tedbruVe lil-muheymini f ahvlin nazaruVe fevka tedbrin lillhi takdru

3. Tel Rabbunr-RahmnuAnil-aczi anin-nuksniLehul-fadlu lehul-ihsnuLehul-cdu lehul-imddu

4. Y men yut ve yemnauL arifu m asnauNecn min vartati hayretinVehdin sirta m yenfau

5. el-Hamdu leke vefl-flukruY men lehul-fadlul-azmuYessir len zevkal-visliY Mustenu y Kermu

410

Kuran okumann flif olduunu ifade eden levha


13/23

6. fieranl-yevme f emrin azmiTevekkeln alel-Hayyil-KadmiLehul-fadlu lehul-lutfu lehul-cduVe nerc rahmeter-Rabbir-Rahmi

7. Lha l en l felha fl-hevFabudillhe ve kun ehlet-tukVectehid f kesbi hayrin dimLeyse lil-insni ill m se

8. Lekel-hamdu lekefl-flukruLekel-ezkru y RahmnuFe minkel-fadlu vel-cduVe minkel-lutfu vel-ihsnu

9. Fe leysel-klu kel-hli

Ve leysel-ilmu kel-ayniVe eynen-nkisul-amVe eyne shibul-ayni

10. Tih alet-tihi25 ve kun z fitnaKey yetihe thuhu f thikRabben el-hamdu leke vefl-flukru lekFevka addi m tahtel-felek

11. Ente Mahmud Ente MabdEnte Matlb Ente MaksdEnte Mabd Ente Maksd

Ente Mevcd Ente Mabd12. Estafirullhel-Azm

Min kulli m l yestakmEntel-Kerm Enter-Rahmfir len yevmez-zelel26

Trkeye evirileri:1. Allahn ztnn lezzetleri vardr

Ve Hakkn nuru onun aynasdrRabbin yolunda alfl

Allah zikir yceltir2. Biraz sabret zorlukta bir kolaylk vardr

Her iflin bir vakti ve plan vardrHkmrann hllerimizde bir grfl vardrTedbirlerimizin stnde Allahn takdiri vardr

3. Rahmn olan Rabbimiz uzaktrAcizlikten ve noksanlktan

411

.


14/23

Onun iyilii ve ihsn vardrOnun cmertlii ve yardm vardr

4. Ey veren ve engelleyen

Bilemiyorum ne yapacamfiaflknlk kmazna yakalandkBizi fayda veren yola ilet

5. Hamd sana flkr sanaEy yce fazl olanBize kavuflma zevkini kolaylafltrEy yardm eden ey ikramda bulunan

6. Bugn byk bir ifle girifltikEzel olan varla tevekkl ettikHikmet onun, ltuf onun, ikram onun

Rahmetini umarz Rahim olan Rabbin7. Nefse uymada kurtulufl olmadn fark ettim

badet et Allaha ol takva sahibiDaima iyilik yapmaya alflnsan iin yoktur alfltndan baflkas27

8. Hamd sana flkr de sanaZikirler de sanadr ey Rahmnyilik ve ikram sendendirLtuf ve ihsan da sendendir

9. Laf ifl gibi deildirBilgi grmek gibi deildirNerede am olan kusurluNerede gren kifli

10. Kibirliye karfl kibirli ve dikkatli olOnun kibri senin kibrinde yok olsun diyeRabbimiz hamd sanadr flkr de sanaGn altndakilerin saysndan daha fazla

11. Sen hamd edilensin sen ibadet edilenSen talep edilensin sen ynelinen

Sen ibadet edilensin sen ynelinenSen var olansn sen ibadet edilen

12. Af dilerim Yce AllahtanDoru olmayan her fleydenSen cmertsin Sen merhamet edenAffet bizi mahfler gn

412


15/23

D-ARAPA MFREDLER

1. Dail-hubse vecalhu harmen aleykeVe ahsin il men ese ileyke

2. Ve lev knetid-duny tedmu li-vhidLe-kne Raslullhi fh muhalled

3. Tevekkeln alel-hayyil-kadmiRecevn fadlahu bahran amk

4. Teveccehn iler-Rabbil-KermiFe nerc rahmetellhir-Rahmi

5. Yesserallhul-Kermul-MustenRuyetel-evldi f dril-cinn

6. Tevekkeltu hakkan al HalikVe fevvadtu emr al Rzik

7. Y fifial-haliki y menbeal-hudEntellez buiste il davetil-ver

8. Nec min nefsihi men vahhadallhezit-tevhdu tirykus-summi

9. Racavn fadlahu bahran amkanTeveccehn iler-Rabbil-Kermi

10. Eklu treten y Rabbi zidn

Ve uhr leyte umm lem telidn28

11. Hlikal-cinni Hlikan-nsiRzikaz-zkirne ven-nsi

12. Kitbun fhi ilmud-dni mezkrBi-mcibihil-amelu nrun al nr

Trkeye evirileri:1 Brak ktl yasakla onu kendine

yilik et sana ktlk edene

2. Dnya flyet bir kifli iin kalsaydReslullah orada ebed kalrd

3. Ezel olan varla tevekkl ettikDerin bir deniz olan fazln umduk

4. krm sahibi Rabbimize yneldikRahm olan Allahn rahmetini dileriz

5. krm sahibi ve yardm eden Allah kolaylafltr bizeEvlatlarmz grmeyi cennet evinde

413

.


16/23

6. Gerekten yaratcma tevekkl ettimflimi de rzk verene braktm

7. Ey yaratlanlarn flefaatisi ey hidyet kayna olanYaratlanlarn daveti iin sensin gnderilen

8. Kendini kurtard kelime-i tevhdi syleyenKelime-i tevhd panzehiridir zehirlerin

9. Derin bir deniz olan fazln umdukkrm sahibi Rabbimize yneldik

10. Ey Rabbim bana artr bazen derimKeflke annem beni dourmasayd bazen de derim

11. Ey cinleri yaratan ey insanlar yaratanEy zikredenlere ve insanlara rzk veren

12. Allahn kitabnda din ilimler mezkrdurOna gre amel etmek nr stne nrdur

E-ARAPA SECL SZLER

1. Allahumme salli aler-Raslil-Mustaf vel-habbil-MuctebRkibil-Burki leyletel-mirciShibifl-flefatil-uzm yevmel-ihtiyciHtemil-enbiyi vel-murselnEd-D ilellhi bi-kemlil-yakn

2. Men amile slihan bi-husnil-itikdi

Fallhu Tel ysiluhu ilel-murdiFe innellhe Rafun bil-ibdiLeyse li-fadlihi ve keremihi nefdi

3. Men amile slihan ev kle hayranFallhu hayran yerahu ve yesmauhu

leyke yasadul-kelimut-tayyibuVel-amelus-slihu yarfauhu

4. Y Almu ve y Hd aleyke itimdSahhih amel vatikd ve yessir l bi-fadlike murd

5. Tevhdul-efli ves-sifti vez-ztMifthud-derectil-liyt

6. Veskin flerben tahrVe yessir l bi-rahmetike cenneten ve surr

7. Men amile slihan bi-husnil-itikdEvsalehullhu bi-fadlihi ilel-murd

8. et-Tevhdu sihhatul-eflbhi ve rhatul-ervhiVe minhcul-envri ve mircul-esrri

414


17/23

9. et-Tevhdu tirykun ekbera li-subnin-nefsVe tarkun esleme il makmil-uns

10. Aid zikre mahbbil-kulbi ve fikrihLi-yezhebe huznul-kalbi ve yezdde flavkuh

11. Allahumme inn necaluke f nuhrihimVe nezu bi-ke min flurrihim

12. Y Almu ve y HdSahhih amel vatikd

13. Allahumme aslih amel vatikdVe avsinl bi-fadlike il murd

14. Fe keenne kulben beyne haddFh l yuessiru vadun ve l vad

Trkeye evirileri:

1. Allahm setiin Peygamberine ve ayrdn HabbineMirac gecesinde Buraka binenehtiya gn yce flefaat sahibineNeblerin ve Resullerin sonuncusunaTam bir imanla Allaha davet edene salt et

2. Tam bir inanla kim iyi bir amel ifllerAllahu Teala onu muradna erdirir

415

.

Aziz Mahmud Hdy Cmiinden bir kesit


18/23

Allah kullarna karfl merhametlidirFazl ve keremi tkenmezdir

3. Kim iyi bir amel ifllerse ya da hayr sylerse

Allah o hayr grr ve onu iflitirGzel sz ona ulaflryi amel de ona ykselir

4. Ey her fleyi bilen ve ey hidyet edenSana dayanrmDzelt amelimi ve inancmYardmnla kolaylafltr bana muradm

5. Fillerin sfatlarn ve ztn birliiAnahtardr yce derecelerin

6. Temiz bir iecek sun bana

Kolaylafltr rahmetinle cenneti ve sevinci bana7. Tam bir inanla kim iyi bir amel ifller

Allahu Teala yardmyla onu muradna erdirir

8. Kelime-i tevhd hayallerin sal ve ruhlarn rahatdrNurlarn yolu srlarn miracdr

9. Kelime-i tevhd nefis ylannn en byk panzehiridirnsiyet makamna giden en doru yoldur

10. Kalplerin ve dflncelerin sevgilisini anmay tekrarlaKalbin hznnn gitmesi ve flevkinin artmas iin

11. Allahm (dflmanlar) kahretmeyi sana brakyoruzfierlerinden de sana snyoruz

12. Ey her fleyi bilen ve ey hidyet edenDzelt amelimi ve inancm

13. Allahm dzelt amelimi ve inancmYardmnla muradma erifltir beni

14. Sanki kalplerimiz demirler arasndaNe vaat ne de tehdit tesir ediyor onlara

F- ARAPA-TRKE KARIfiIMI MLEMMA VE TELMLER

1. Allhumme y Hd29sn eyle yolumuzSehhil ubrel-vd30Tz geir tut elimiz31

2. Koma Hdyyi garbVasln ana eyle nasb

416


19/23


20/23

12.nnel-Habbel-MustafKad kle l uhs sen52fikrn at zre atY Rab nice flkredelim53

13. Chid fllhi y ehles-salh

nne umrel-meri yemd ker-riyh54

Cennet ehline gerek ilm amelL-cerem umaa lzmdr cenh

Y ibdallhi km vabudVezkurhu fil-guduvvi ver-revh55

Akla bakma er tecell nrunafiema hcet kalmaz oldukda sabh56

14.Leyse lil-insn ill m-se57Fectehid fllhi in flitel-felh58

Ey Hdy Hakk zikr et dimT ki sadra hsl ola inflirh59

G- FARSA KITA VE MFREDLER

1. Sermye-i sedet-i lem MuhammedestMaksd ez-in tnet-i dem MuhammedestDer sret-i dem mede geri mukaddem

418

Hilye-i fierif


21/23

Der mani pflv ve mukaddem MuhammedestGeri Hdy ehl-i rislet mukerremestMahbb-i hk Muhammed ve htem Muhammedest

2. Ey deret Kabe-i erbb- nectKblet vechuke f kulli saltZt- pk-i t munezzeh zi-cihtDergehet kabe-i ehli derect

3. Ey ilh-i men ve ilh-i hemeVey penh-i men ve penh-i hemeRahmetet r hadd yet nstAfv kon y Kerm gunh-i heme

4. Zenb r itirf huner estfier cezst ez befler befler est

5. Ez hak hemekes hl-i nik mhhedn-est serencm ki mhhed

Trkeye evirileri:

1. Alemin mutluluunun sermayesi MuhammeddirAdemin bu yaratlflndan maksat MuhammeddirAdem geri srette nce gelmifltir amaManda nc ve nde olan MuhammeddirHdy rislet ehli olanlar deerli olsalar daMuhammed Hakkn sevgilisidir ve sonuncu Muhammeddir

2. Ey kaps kurtulufl ehlinin Kabesi olanYzn her namazda benim kblemdirSenin temiz ztn ynlerden mnezzehtirDerghn derece ehlinin Kabesidir

3. Ey benim ilahm ve herkesin ilahEy benim snam ve herkesin snaRahmetinin madem yoktur haddi hududuEy Kerm affet herkesin gnahn

4. Hnerdir gnahn itiraf etmesi insann

Beflerin flerri cezasdr beflerin5. Allahtan herkes iyi hl ister

Ama sonunda onun dedii olur.

419

.


22/23

420

DPNOTLAR

1. Mstensihi Ahmed b. Hall Efendidir. stinsh tarihi 11 Rebil-evvel 1137/27 Kasm 1724.2. Azz Mahmud Hdy, Dvn- lhiyt (Haz. Mustafa Tatc-Musa Yldz), stanbul 2005.3. Hayat ve eserleriyle ilgili ayrntl bilgi iin bkz. Mstakim-zde Sleyman Sadeddn Efendi,

Mecelletn-Nisb, Sleymaniye Ktp., Hlet Efendi Blm., No: 628, 439b; Kemalettin fienocak,Kutbl-rifn Seyyid Azz Mahmud Hdy (Hayat-Menkb-Eserleri), stanbul 1970; Ziver Te-zeren, Seyyid Azz Mahmud Hdy, stanbul 1984, I, 9-85; Ylmaz, H. Kmil, "Azz MahmudHdy", TDVA, IV, 338-339; a.mlf., Azz Mahmud Hdy ve Celvetiyye Tarkat, stanbul1999; Mehmet Emin Ertan, Azz Mahmud Hdy, stanbul 200l; Mustafa zdamar, Azz Mah-mut Hdy, stanbul 200l.4. Sleymaniye Ktp, Fatih Blm., No:2572, 127a.5. Tezkr-i Hdy, Sleymaniye Ktphanesi, Fatih Blm., No:2572, 267a-268b.6. Celvetiye'de slk, esm iledir. Esm-i seba, yani Allah'n yedi ad "usl-i esma" adn alr.Celvetlikte bunlardan baflka befl ad daha kabul edilmifltir ki, bunlara da "fur-i esm" denilir.7. Ey hidyet eden Allahm!8. Vadiyi gememizi kolaylafltr.9. Allah kime hidyet etmezse ona kimse hidyet edemez.

10. Bilsin ki insan iin kendi alflmasndan baflka bir fley yoktur. Necm Sresi, 39. yetten ikti-bs.11. Kurtulufla ermek istersen alfl Allah yolunda.12. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 123a-123b; Ankara Mill Ktp., Yz. A.1915, 178a.13. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 123b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,178a.14. Necm Sresi, 10. yetinden iktibas.15. Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915, 178ada hzihil-kibbe, li-hzihil-kibbe fleklindedir.16. Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915, 178ada ve lihi ecman, vel-l ecman fleklindedir.17. Bu beytin birinci msras Ziver Tezeren basksnda Y men ileyhi yurfau f kullil-havicifleklinde geer. Muhtemelen araya giren f harf-i cerri matbaa hatasdr.18. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 133a-133b; Ankara Mill Ktp., Yz. A.

1915, 168b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 94a-94b.19. Bu msra Ziver Tezeren basksnda Ve sir lemel-itlk fleklinde geer. Muhtemelen ikincikelimeden sonraki f harf-i cerri yazm srasnda unutulmufltur.20. Bu msra Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915te Ve chid vabur alel-vd fleklindedir.21. ncelediimiz nshalarda geen tullb kelimesi, Ziver Tezeren basksnda ashb olaraknakledilmifltir.22. Bu msra Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915te Lehul-cdu lehul-cd fleklindedir.23. z lem yakbelil-irfld, Ziver Tezeren basksnda z lem yebkalil-irfld olarak geer.Muhtemelen matbaa hatasdr. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 134a-134b;Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915, 168a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 94b-95a.24. l-i mrn Sresi, 26. yetinden iktibas.25. et-Tihi kelimesi Ziver Tezeren basksnda et-Th fleklinde yazlmfltr. Muhtemelenmatbaa hatasdr.26.

Bu son kta dvnnda yer almaktadr. bk. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No:2372, 103a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915, 160b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 61b.27. Necm Sresi, 38. yetten iktibas.28. Bu mfred de dvnnda yer almaktadr. bk. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No:2372, 173a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 79a.29. Ey hidyet eden Allahm!30. Vadiyi gememizi kolaylafltr.31. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 82a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915, 151a;Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 35a.32. Ey dualara icbet eden! steimi kolaylafltr.33. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 69a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915, 149a;


23/23

421

Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 46b.34. Sen cmertsin yardm istenensinSen her zaman esirgeyensin.35. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 95b-96a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,158b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 56a.36. Fesat karanlar yoldan ktlar.37. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 103b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,161a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 62a.38. Bileni bilenBilir ve kendini tanr39. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 117a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,165b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 69a.40. Kaf ve nn ile (kun/ol diyerek) bizleri yarattnSylenenlerin hepsinden uzaktr senin flnn41. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 118a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,165b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 70a.42. Merhametli olan Rabbi zikreder olBudur doru yol.

43. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 141a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,165b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 70a.44. Ne mutlu zikreden topluluaYakn bilginin nurlarn mjdele onlara45. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 141a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,172b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 86b.46. O ncedir O sonradrgizlidir O aflikrdr47. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 144b-145a; Ankara Mill Ktp., Yz. A.1915, 171a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 85a.48. Sen merhametlisin Sen gnahlar affedersinSen cmertsin kusurlar rtersinSen glsn sen kalpleri slh edersin49.

Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 146b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,172b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 97b.50. Allah kime hidyet etmezse ona kimse hidyet edemez.51. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 146a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,175a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 98b.52. fiphesiz Habibin MustafaOnu yeterince vemem dedi53. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 103b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,175a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 100a.54. Ey doru yolda olanlar! alfln Allah yolundaZira kiflinin mr geer rzgar gibi55. Ey Allahn kullar! Kalkn ve ibadet edinSabah akflam Allah zikredin56. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 149b; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,174a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 102a.57. Bilsin ki insan iin kendi alflmasndan baflka bir fley yoktur. Necm Sresi, 39. yetten ikti-bs.58. Kurtulufla ermek istersen alfl Allah yolunda.59. Sleymaniye Ktp., Hc Mahmud Efendi, No: 2372, 150a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 1915,174a; Ankara Mill Ktp., Yz. A. 5598, 102a-102b.

Documents

Azîz Mahmud Hüdâyî’Nin Arapça Ve Farsça Manzumeleri