Embed Size (px)
Citation preview
2
A u t o r ë s i A d h e k o n t r i b u t e t
Ky dokument u hartua në kuadër të projektit “Përgatitja e masterplanit dhe studimeve të fizibilitetit për projekte infrastrukturore në zonën e Alpeve të Shqipërisë” të zbatuar nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit, me mbështetjen financiare të Fondit të Përbashkët Evropian të Ballkanit Perëndimor nën kornizën e investimeve në rajon, përfituar nëpërmjet Bankës për Zhvillim të Këshillit të Evropës.
Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura në këtë dokument janëtë autor-it/ve (konsorciumi që përbëhet nga PM Group, Archidata, Globaldit,Instituti i Politikave Publike e Private IP3, Seda) dhe nuk përfaqësojnëdomosdoshmërisht ato të kontribuesve në Fondin e Përbashkët Evropian të BallkanitPerëndimor, të EBRD, si bashkë-menaxher i Fondit të Përbashkët përBallkanin Perëndimor, apo Bankës për Zhvillim të Këshillit të Evropëssi institucion financiar kryesor në lidhje me projektin.
3
pËrmbajtja
1. pËRMbLEDhJE JO TEKnIKE ....................................................................................1.1 HYrjE ...................................................................................................................................1.2 KUaDrI I VLErËSImIt ...................................................................................................... 1.2.1 Objektivat e VSm-së ..................................................................................................... .............
2. METODOLOGJIA DhE pROCESI I hARTIMIT TË vSM-SË .................................2.1 KUaDrI LIGjOr ...................................................................................................... ...........2.2 FaZat E prOCESIt ............................................................................................................
3. pËRShKRIMI I pËRGJIThShËM I pLAnIT .............................................................3.1 pËrmbLEDHjE E VIZIONIt DHE ObjEKtIVaVE ..........................................................3.2 KUaDrI LIGjOr I pKS-së ..................................................................................................3.3 pOLItIKat DHE DOKUmENtat E tjEra .....................................................................3.4 aNaLIZa SWOt .................................................................................................................
4. pËShKRIMI I GJEnDJES EKzISTuESE ..................................................................4.1 bUrImEt NatYrOrE ........................................................................................................ 4.1.1 bimësia ........................................................................................................................................ 4.1.2 biodiversiteti .............................................................................................................................. 4.1.3 peizazhi ....................................................................................................................................... 4.1.4 tokat, pyjet, kullotat, tokat bujqësore ...................................................................................... 4.1.5 Gjeologjia dhe gjeomorfologjia .................................................................................................4.2 VEÇOrItË FIZIKO-GjEOGraFIKE .................................................................................. 4.2.1 përshkrim i luginave kryesore dhe elementet gjeografike të zonave të mbrojtura .............. 4.2.2 Gjeografia, topografia dhe morfologjia .................................................................................... 4.2.3 Gjeologjia, hidrogjeologjia dhe sizmiciteti ............................................................................... 4.2.4 Klima, erërat dhe rrezatimi diellor ...........................................................................................4.3 bUrImEt UjOrE .................................................................................................................4.4 ELEmENtEt E FOrta tErrItOrIaLE ...........................................................................4.5 ZONat E mbrOjtUra NatYrOrE ................................................................................ 4.5.1 parqet e reja natyrore .................................................................................................................4.6 INFraStrUKtUra mjEDISOrE ...................................................................................... 4.6.1 Furnizimi me ujë dhe KUZ ........................................................................................................ 4.6.2 menaxhimi i mbetjeve të ngurta ...............................................................................................4.7 mEtabOLIZmI I tErrItOrIt .......................................................................................... 4.7.1 Fluksi i energjisë ......................................................................................................................... 4.7.2 Fluksi i ujit .................................................................................................................................. 4.7.3 Fluksi i ushqimit ........................................................................................................................ 4.7.4 Fluksi i mbetjeve ........................................................................................................................ 4.7.5 Fluksi i turizmit ..........................................................................................................................4.8 VEÇOrItË SOCIO-EKONOmIKE ...................................................................................... 4.8.1 Demografia ................................................................................................................................. 4.8.2 punësimi dhe sektorët e punësimit ..........................................................................................
10111313
161823
2627313639
42434345485152535357606567727475818181838385858888919193
4
9495102104105105107112112113113115116117
118123123123123124124125125125125
126127128137138
146
158160
164165165166166167
4.8.3 Ekonomia, të ardhurat dhe sektorët e mundshëm ekonomikë ................................. 4.8.4 trashëgimia kulturore dhe historike ...........................................................................4.9 ENErGjIa rINOVUESHmE NË rajON ..........................................................................4.10 prObLEmatIKat mjEDISOrE ....................................................................................... 4.9.1 Cilësia e ujit ................................................................................................................... 4.9.2 menaxhimi i mbetjeve ................................................................................................... 4.9.3 Vlerësimi i cilësisë së ajrit ............................................................................................. 4.9.4 Gjuetia e specieve të rralla ........................................................................................... 4.9.5 Degradimi/humbja e sipërfaqes së tokës .................................................................... 4.9.6 rreziku i përmbytjeve ................................................................................................... 4.9.7 Ndryshimet klimatike ................................................................................................... 4.9.8 HEC-et dhe ndikimi i tyre në mjedis ........................................................................... 4.9.9 Zhurmat ......................................................................................................................... 4.9.10 Kërcënimet ndaj elementeve të peizazhit ..................................................................
5. TEnDEnCAT E MunDShME nË TË ARDhMEn pA pLAn ................................5.1 tOKa ....................................................................................................................................5.2 ajrI .......................................................................................................................................5.3 FaKtOrËt KLImatIKË .....................................................................................................5.4 UjI ..........................................................................................................................................5.5. bIODIVErSItEtI ................................................................................................................5.6 mbEtjEt ...............................................................................................................................5.7 ZHUrma ..............................................................................................................................5.8 pOpULLSIa DHE aSEtEt matErIaLE ...........................................................................5.9 traSHËGImIa KULtUrOrE ............................................................................................5.10 pEIZaZHI ...........................................................................................................................
6. bAzA pËR pËRGATITJEn E vLERËSIMIT MJEDISOR .........................................6.1 pËrCaKtImI I ObjEKtIVaVE mjEDISOrE ..................................................................... 6.1.1 Konventat, direktivat e bE-së dhe dokumentet strategjike kombëtare .................... 6.1.2 Identifikimi i ndikimeve mjedisore .............................................................................6.2. mEtODIKa E VLErËSImIt tË NDIKImIt NË mjEDIS ................................................
7. vLERËSIMI I pËRpuThShMËRISË SË ObJEKTIvAvE ........................................
8. vLERËSIMI I pROJEKTEvE SpECIFIKE ..................................................................8.1 prOjEKtEt QË prItEt tË SHKaKtOjNË NDIKImE NË mjEDIS ...............................
9. vLERËSIMI I nDIKIMEvE MJEDISORE .................................................................9.1 VLErËSImI DHE paSOjat NGa ZbatImI I pLaNIt ................................................... 9.1.1 toka ................................................................................................................................ 9.1.2. ajri ................................................................................................................................. 9.1.3 Faktorët klimatikë ......................................................................................................... 9.1.4. Uji ..................................................................................................................................
5
167169170171172172173174
176178181182182182186187188189190191192193
194200200200200201204
206
219
220
9.1.5. Natyra .......................................................................................................................... 9.1.6. mbetjet ......................................................................................................................... 9.1.7. Ndotja akustike ........................................................................................................... 9.1.8. popullata dhe asetet materiale ................................................................................... 9.1.9. trashëgimia kulturore ................................................................................................ 9.1.10. peizazhi ...................................................................................................................... 9.1.11. Konkluzioni mbi vlerësimin .....................................................................................9.2 NDIKImI NDËrKUFItar ..................................................................................................
10. uDhËzIME DhE MASAT zbuTËSE ......................................................................10.1. tOKa .................................................................................................................................10.2. ajrI ....................................................................................................................................10.3. FaKtOrËt KLImatIKE .................................................................................................. 10.3.1. masat zbutëse ndaj ndryshimeve klimaterike ........................................................ 10.3.2. përshtatja ndaj ndryshimeve klimaterike ...............................................................10.4. UjI .......................................................................................................................................10.5. mjEDISI NatYrOr ..........................................................................................................10.6. mbEtjEt ............................................................................................................................10.7. ZHUrmat .........................................................................................................................10.8. pOpULLSIa DHE aSEtEt matErIaLE ........................................................................10.9. traSHËGImIa KULtUrOrE .........................................................................................10.10. pEIZaZHI ........................................................................................................................ 10.10.1. Strategjia e peizazhit ...............................................................................................
11. MOnITORIMI I nDIKIMEvE nË MJEDIS ............................................................11.1 pËrmbLEDHjE mbI VLErËSImIN ..................................................................................11.2 KrItErEt mjEDISOrE QË KUFIZOjNË ZHVILLImIN E pLaNIt .............................. 11.2.1 Kriteret mjedisore ...................................................................................................... 11.2.2 Kriteret inxhinierike ................................................................................................... 11.2.3 Kriteret ligjore ............................................................................................................11.3 rEKOmaNDImE ...............................................................................................................
12. pROCESI I KOnSuLTIMEvE ..................................................................................
REFERENCAT E PERDORURA ....................................................................................................................
SHTOJCA ........................................................................................................................................................
6
ImaZHE
1. plani i përgjithshëm Kombëtar. Vizioni ...............................................................................2. plani i Integruar Ndërsektorial i bregdetit ...........................................................................3. parku ndërkufitar mes Shqipërisë, Kosovës dhe malit të zi ...............................................4. Lloje të florës në zonën e alpeve ...........................................................................................5. peizazhi i ultësirës ..................................................................................................................6. peizazhi i ujor .........................................................................................................................7. morfologjia .............................................................................................................................8. Gjeologjia ................................................................................................................................9. Sizmiciteti ...............................................................................................................................10. Erërat .....................................................................................................................................11. rrezatimi diellor ..................................................................................................................12. Hidrogjeologjia .....................................................................................................................13. Elementet e forta territoriale ...............................................................................................14. plani i menaxhimit. parku Kombëtar i alpeve ...................................................................15. parku bashkiak Nikaj-mërtur. plani i menaxhimit ...........................................................16. parku bashkiak i Shkrelit. plani i menaxhimit ...................................................................17. rrjeti i zonave emerald ne nivel kombetar ........................................................................18. Fluksi i energjise ..................................................................................................................19. Fluksi i ujit ............................................................................................................................20. Fluksi i ushqimit .................................................................................................................21. Fluksi i mbetjeve .................................................................................................................22. Fluksi i turizmit ...................................................................................................................23. problematika mjedisore .......................................................................................................24. Ndryshimet klimaterike në Shqipëri ..................................................................................25. Skenari sipas zhvillimit aktual ............................................................................................26. Skenari i zhvillimit maksimal ..............................................................................................27. Skenari i mbrojtjes maksimale .............................................................................................28. Skenari i zhvillimit optimal .................................................................................................
36373844484959616465666873767879808486878990104114120120122122
7
tabELa & GraFIKË
tabela 1 : Vlerësimi i vertebrorëve në alpet e Shqipërisë ......................................................tabela 2: Shtrirja e parkut Kombetar të alpeve ......................................................................tabela 3: Sipërfaqia e zonave të menaxhimit parku Kombetar i alpeve ..............................tabela 4: Sipërfaqia e zonave të menaxhimit pNb Nikaj-mertur ..........................................tabela 5. Sipërfaqia e zonave të menaxhimit pNb Shkrel .....................................................tabela 6: popullsia ne moshe pune ...........................................................................................tabela 7. mbetjet ditore dhe vjetore per bashki .......................................................................tabela 8. Vlerësimi i përputhshmërisë së objektivave dhe politikave të planit me objektivat mjedisore ....................................................................................................tabela 9. Krahasimi i programeve dhe aktiviteteve specifike në kuadrin e
përputhshmërisë së tyre me objektivat mjedisore ................................................tabela 10. Vleresimi i objektivave strategjike dhe programeve ne raport me ato mjedisore.tabela 11. monitorimi i ndikimeve në mjedis prej zbatimit të planit ...................................
Grafiku 1. piramida e moshës...................................................................................................Grafiku 2. prodhimi i brëndshëm bruto në nivel qarku ........................................................Grafiku 3. Vlerat mesatare vjetore të pm10 krahasuar me normën vjetore të bE ................Grafiku 4. Vlerat mesatare vjetore të pm2.5 krahasuar me normën vjetore të bE ...............Grafiku 5. Vlerat mesatare vjetore të NO2 krahasuar me normën vjetore të bE ..................Grafiku 6. Vlerat ditore të SO2 krahasuar me normën ditore të bE ......................................Grafiku 7. Vlerat mesatare vjetore të SO2 ................................................................................Grafiku 8. Vlerat mesatare vjetore të O3 .................................................................................
467576787993106153
162
163164
9294108108108109109110
8
9Lugina e Valbonës © Aurel Duka
10
pËRMbLEDhJE JO TEKnIKE01 1.1 HYrjE 1.2 KUaDrI I VLErËSImIt 1.2.1 Objektivat e VSm-së
11
Një ndër prioritetet më të rëndësishme në kon-tekstin e planifikimit të vendit është edhe zh-
villimi i turizmit të qëndrueshëm, veçanërisht në rajonin e alpeve Shqiptare, rajon ky i spikatur për lloje të ndryshme të turizmit rural dhe malor, i cili sot po ndeshet me një zhvillim të vrullshëm.
planet Kombëtare Sektoriale, sipas ligjit të plani-fikimit të territorit, hartohen me qëllim zhvillim-in strategjik të një ose më shumë sektorëve sipas fushave të kompetencës. Sektori kryesor i plan-ifikimit në këtë dokument është turizmi, kështu plani në vetvete do të formulojë një kornizë afatg-jatë për zhvillimin e turizmit me anë të politikave e strategjive, planifikimit, forcimit institucional, legjislacionit dhe rregullores, zhvillimit të pro-dukteve dhe diversifikimit, marketingut dhe pro-movimit, infrastrukturës së turizmit, zhvillimit të burimeve njerëzore dhe socio-kulturore.
turizmi është sot një nga industritë më të mëdha në botë që gjeneron të ardhura dhe lidhet ngushtë me sektorët e tjerë të zhvillimit. Në këtë rajon, punësimi në sektorin e turizmit ofron një poten-cial të konsiderueshëm për zbutjen e varfërisë, sidomos për gjininë femërore. përveç kësaj, indus-tria e turizmit ndikon menjëherë edhe në sektorët e tjerë si industria e prodhimit, bujqësia dhe sek-tori i shërbimeve. Këto lidhje kanë krijuar efekte shumëzuese të cilat stimulojnë ekonominë lokale dhe ofrojnë burime të ndryshme të të ardhurave për popullsinë vendase dhe jo vetëm. përveç nx-itjes ekonomike, turizmi mund të ndikojë edhe në ruajtjen e biodiversitetit, duke qenë se me rritjen e numrit të vizitorëve, shumë parqe kombëtare dhe zona të mbrojtura nuk do të mund të mbijetonin financiarisht.
turizmi i qëndrueshëm, sidomos në vendet në zh-villim si Shqipëria, ofron mundësi për të eduku-ar vizitorët në lidhje me objektivat e politikave të bashkëpunimit për zhvillim, me sfidat në des-tinacionet e ndryshme si dhe në rritjen e ndërg-jegjësimit të përgjithshëm mbi nevojën globale, qëndrueshmërinë dhe të drejtat njeriut bazuar në zhvillim.
plani për turizmin do të hartohet me synimin për të rritur burimet njerëzore të kualifikuara dhe të trajnuara në sektorët publikë e privatë, për të shërbyer dhe menaxhuar industrinë e turizmit në mënyrë të qëndrueshme dhe konkurruese në përputhje me standartet ndërkombëtare, për të përmirësuar kapacitetet menaxhuese të burimeve njerëzore, për të përforcuar sistemin arsimor e trajnimet dhe për të arritur një standard cilësie.
përmirësimi i industriesë së turizmit përfshin edhe cilësinë e produkteve dhe të shërbimeve (akomodimin, restorantet, guidat turistike, oper-atorët turistikë, etj), me qëllim rritjen e kërkesës kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare, promov-imin e konkurrueshmërisë brenda kësaj industrie dhe prodhimin e informacioneve të besueshme e të vlefshme mbi standardet e cilësisë.
Ndikimi kryesor i këtij plani nuk do të jetë vetëm në industrinë e turizmit, por me anë të këtij të fundit, qëllimi shkon përtej dhe arrin në dimen-sione ekonomike e sociale në aspektin e kërkesës (origjina e vizitorëve, karakteristikat e vizitës, konsumimi i produkteve dhe shërbimeve) dhe ofertës (karakteristikat e industrisë vendase të tu-rizmit, produktet përkatëse, përdorimi i kapital-eve duke drejtuar kështu politikat e turizmit dhe planifikimin e territorit në këtë zone).
Zhvillimi i turizmit është i rëndësishëm për të rritur konkurrueshmërinë e industrisë kombëtare duke vlerësuar qëllimin dhe diversitetin e buri-meve potenciale ekzistuese, për të siguruar drej-timet kryesore për transformimin e këtyre poten-cialeve në produkte turistike cilësore bazuar në prirjet aktuale dhe të ardhshme të tregut, për të drejtuar sfidat kombëtare dhe rajonale të produk-teve të përbashkëta dhe mungesës së shumëllo-jshmërisë së tyre me qëllimin e vetëm tërheqjen e turistëve të rinj dhe zgjatjen e qëndrimit të tyre, dhe mbi të gjitha për të kontribuar ekonomikisht jo vetëm në zonë por në të gjithë vendin.
1.1hYRJE
12
rajoni i alpeve të Shqipërisë, me gjithë potencia-let e tij për turizëm, ka nevojë për një plan të de-tajuar dhe promocional për sektorin në fjalë duke marrë parasysh cilësinë dhe sasinë e produkteve turistike, shumëllojshmërinë, tregjet ndërkom-bëtare dhe rajonale, imazhin dhe pozicionimin, markën me të cilën do të prezantohet dhe sig-urisht mekanizmat institucionalë për tregëtimin dhe promovimin e këtyre produkteve, përfshirë këtu sektorin publik dhe privat.
metodologjia për hartimin e këtij dokumenti do të udhëhiqet nga proceset e dialogut dhe konsultim-it me të gjithë aktorët e grupet e interesit. Qeveri-të e niveleve të ndryshme, sektori privat dhe sho-qëria civile duhet të punojnë së bashku në mënyrë konstruktive për të kuptuar potencialin e madh që mbart industria e turizmit për një zhvillim të qën-drueshëm. më tej, kjo metodologji do të mbështe-tet në një vlerësim të detajuar të territorit nëpërm-jet mbledhjes dhe përditësimit të vazhdueshëm të të dhënave dhe indekseve ekonomike, sociale dhe infrastrukturore.
rajoni i alpeve Shqiptare, duke u karakterizuar nga një përqendrim i madh e i shumëllojshëm i burimeve natyrore, ka filluar të jetë nën trysninë e kërkesës së lartë për përdorim e shfrytëzim të burimeve të tij. Nëse kjo trysni nuk kontrollohet dhe nuk orientohet në kohë, rrezikon të prodhojë zhvillim të paqëndrueshëm dhe të shkatërrojë në mënyrë të pakthyeshme pasuritë natyrore, ekosis-temet shumë specifike të rajonit, si dhe rrezikon degradimin e vazhdueshëm të peizazhit rural e natyror.
13
Vlerësimi Strategjik mjedisor (VSm) është një nga instrumentet kyçe për integrimin e çështjeve mje-disore dhe parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në planifikimin strategjik dhe vendimmarrjen.
VSm-së i nënshtrohet hartimi i të gjithë planeve dhe programeve për bujqësinë, pyjet, peshkimin, energjinë, industrinë minerare, transportin, menaxhimin e mbetjeve, menaxhimin e ujërave, telekomunikacionin, turizmin, planet kombëtare e vendore të planifikimit të territorit urban e rural përfshirë mbrojtjen e peizazhit dhe të përdorim-it të tokës, të cilat vendosin nëse projektet do të miratohen më tej.
Kuadri ligjor i VSm-së përfshin në mënyrë të de-tyrueshme Ligjin Shqiptar për VSm-në, ndërkohë që, për të qenë koherent, nuk është lënë mënjanë edhe kuadri ligjor ndërkombëtar. referencat për-katëse ligjore janë dhënë më poshtë:
• Ligji nr. 91/2013 “për vlerësimin strategjikmjedisor”
• Direktiva 2001/42/EC e Komisionit Evropian
protokolli i VSm-së i hartuar dhe miratuar në Konventën e Espoos (UNECE)VKm 2019, datë 11.3.2015 “ për përcaktimin e rregullave të proce-durave për konsultimin me grupet e interest dhe publikun, si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor.
1.2.1 Objektivat e vSM-sëObjektivi kryesor i Vlerësimit Strategjik mjedisor (VSm-së) është që të shqyrtohen me kujdes ndik-imet që mund të sjellë në mjedis pKS-ja në fushën e turizmit për rajonin e alpeve Shqiptare si dhe të japë sugjerime e të hartojë programe që kanë si synim mbrojtjen e mjedisit në mënyrë që ndikimet negative të planit të jenë sa më të vogla.
Në fokus të objektivave të VSm-së qëndron shqyr-timi i aspekteve mjedisore të zhvillimit të planit me tendencat e mundshme dhe situatën aktuale.
raporti i VSm-së përcakton sektorët më të rëndë-sishëm mjedisorë dhe objektivat mjedisore si më poshtë:
• mbrojtja e burimeve natyrore, zonave tëmbrojtura, tokave bujqësore;
• Ndikimet mjedisore të veprimtarive ekono-mike dhe shoqërore si: bujqësia, industria,turizmi dhe ndryshimet e parashikuaragjatë hartimit të planit;
• mjedisi dhe trashëgimia historike e kultu-rore, aspektet dhe vlerat peizazhistike, qen-drat historike, etj;
• mjedisi urban, përdorimi i tokës, cilësiae ajrit dhe ujërave sipërfaqësore e nën-tokësore, biodiversiteti, flora, fauna, hot-spote të ndotjes, zonat me ndjeshmërimjedisore, zonat e përmbytura, zonat e ek-spozuara ndaj rreziqeve natyrore, ndotja,menaxhimi i mbetjeve dhe ujërave të zeza,çështje të shpërhapjes urbane, urbanizimi itokave potenciale bujqësore, degradimi i to-kave, zhurmat, etj;
• Infrastruktura dhe shërbimet - sigurimi iujit, transportit dhe reduktimi i shkarki-meve, menaxhimi i mbetjeve urbane të ngur-ta dhe të lëngshme, transporti alternativ, etj;
raporti i VSm-së përcakton sektorët më të rëndë-sishëm mjedisore, objektivat mjedisore si dhe përcakton e analizon ndikimet potenciale si më poshtë:
1. 2KuADRI I vLERËSIMIT
14
raporti i VSm-së përcakton sektorët më të rëndë-sishëm mjedisore, objektivat mjedisore si dhe përcakton e analizon ndikimet potenciale si më poshtë:
TokaObjektiv Mjedisor 1 (OM 1): mbrojtja, menaxhimi dhe përdorimi i qëndrueshëm i tokës.Objektiv Mjedisor 2 (OM 2): parandalimi i shfry-tëzimit pa kriter të burimeve natyrore, duke rrit-ur përdorimin e materialeve të riciklueshme gjatë ndërtimit/rehabilitimit të infrastrukturës.
AjriObjektiv Mjedisor 3 (OM 3): arritja e objektivave afatgjata për sasitë vjetore të shkarkimeve të ndotësve, në përputhje me kufijtë maksimalë të lejueshëm nga bE për shkarkimet e ndotësve at-mosferikë.
Faktorët klimatikeObjektiv Mjedisor 4 (OM 4): përshtatja e infrastruk-turës dhe ekonomisë në përputhje me ndryshimet klimatike dhe ulja i sasisë vjetore të emetimeve të gazeve “serrë” në nivelet e përcaktuara nga SKZH II.
UjiObjektiv mjedisor 5 (Om 5): mbrojtja nga efek-tet negative mbi burimet ujore (nëntokësore dhe sipërfaqësore, si dhe burimet e ujit të pijshëm).
Mjedisi natyrorObjektiv mjedisor 6 (Om 6): mbrojtja e biodiversi-tetit (florës dhe faunës) dhe pyjeve.Objektiv mjedisor 7 (Om 7): ruajtja e zonave që kanë status të veçantë mbrojtjeje, nga aktivitetet me ndikime të konsiderueshme.
MbetjetObjektiv mjedisor 8 (Om 8): menaxhimi i integru-ar i mbetjeve urbane në të gjitha fazat (nëpërm-jet proçeseve të reduktimit të sasisë dhe rritjes së riciklimit e ripërdorimit).
ZhurmaObjektiv mjedisor 9 (Om 9): minimizim i ndotjes zhurmës/akustike dhe përafrimi me normat e re-komanduara nga bE dhe ObSH.
Popullsia dhe asetet materialeObjektiv mjedisor 10 (Om 10): përmirësimi i ko-hezionit social, sigurisë së jetës dhe lëvizshmërisë së qëndrueshme.
Trashëgimia KulturoreObjektiv mjedisor 11 (Om 11): ruajtja e veçorive, përmbajtjes dhe shtrirjes së zonave dhe struk-turave të trashëgimisë kulturore.
PeizazhiObjektiv mjedisor 12 (Om 12): ruajtja e peizazhit .
Siç parashikohet në Ligjin 91/2013 “për vlerësimin strategjik mjedisor”, pas dëgjesave publike, prezantimit të raportit paraprak të Vlerësim-it Strategjik mjedisor të planit, konsultimeve të mëtejshme me grupe të ndryshme dhe komuni-kimin me ministrinë e mjedisit, komentet, vërejt-jet dhe sugjerimet që do të merren do të reflekto-hen më tej në hartimin e raportit Final të VSm-së për pKS e rajonit të alpeve në fushën e turizmit.
15Vaskat e Thethit, Ndërlysë © Fation Plaku
16
METODOLOGJIA DhEpROCESI I hARTIMIT TË vSM- së02 2.1 KUaDrI LIGjOr
2.2 FaZat E prOCESIt
17
bazuar në parimin mjedisor të “parandalim-it”, sipas të cilit çdo ndërhyrje e planifikuar duhet të provojë paraprakisht që nuk do të ketë pasoja negative në mjedis, të gjitha ven-det me legjislacion mjedisor bashkëkohor kryejnë Vlerësimin Strategjik mjedisor (VSm). prandaj në ligjin nr. 91/2013 “për Vlerësimin Strategjik mjedisor”, procesi i Vlerësimit Strategjik mjedisor përfshin:
• hartimin e të gjitha planeve dhe programevepër bujqësinë, pyjet, peshkimin, energ-jinë, industrinë, transportin, menaxhimine mbetjeve, menaxhimin e ujërave, planetkombëtare e vendore të planifikimit të terri-torit urban e rural, përfshi edhe mbrojtjen epeizazhit, të përdorimit të tokës, etj.
• hartimin e një raporti të posacëm për pa-sojat në mjedis të një plani ose programi,realizimin e konsultimeve me grupet e in-teresit, si dhe marrjen në konsideratë të re-zultateve të raportit dhe konsultimeve nëmarrjen e vendimit përfundimtar për planinKombëtar Sektorial të turizmit të rajonit tëalpeve Shqiptare në përputhje me procedu-rat e përcaktuara në ligj.
Vlerësimi Strategjik mjedisor (VSm) është një nga instrumentet kyçe për integrimin e çështjeve mje-disore dhe parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në planifikimin strategjik dhe vendimmarrjen. VSm-ja, nëpërmjet analizës së hollësishme mjedis-ore dhe shqyrtimit të objektivave të planit mund të kuptohet si “Një proces sistematik i cili para-shikon dhe vlerëson efektet e mundshme mjedis-ore gjatë hartimit të një plani apo programi, me qëllim adresimin e këtyre efekteve në mënyrë të përshtatshme që në fazat më të hershme të ven-dimmarrjes”.
VSm garanton se analiza e gjendjes mjedisore dhe propozimet e planit informojnë dhe integrohen në vendimmarrjen strategjike në mbështëtje të një zhvillimi të qëndrueshëm dhe në këndvësh-trimin e mjedisit të qëndrueshëm. më konkretisht, procesi i VSm-së mbështet autoritetet përgjegjëse për planet e programet dhe vendimmarrësit që të marrin në konsideratë:
• tendencat mjedisore dhe ndikimet e projek-teve që propozohen nga plani apo programi;
• përputhshmërinë e objektivave dhe indika-torët mjedisorë me planin apo programin;
• Efektet e konsiderueshme mjedisore tëpropozimeve dhe projekteve të parashi-kuara në plan;
• masat zbutëse mjedisore në projektet epropozuara në plan për të shmangur,zvogëluar apo zbutur efektet negative;
• Sugjerimet, të dhënat shtesë gjatë dëgje-save publike dhe konsultimin me grupet einteresit, gjë që përmirëson informacionindhe nivelin e shqyrtimit të projekteve tëpropozuara në plan.
18
2. 1KuADRI LIGJOR
Kuadri ligjor i VSm-së përfshin në mënyrë të de-tyrueshme Ligjin Shqiptar për VSm-në, ndërkohë që, për të qenë koherent, nuk është lënë mënjanë edhe kuadri ligjor ndërkombëtar. referencat për-katëse ligjore janë dhënë më poshtë:
• Ligji nr. 91/2013 “për Vlerësimin Strateg-jik mjedisor”, i cili ka për qëllim të siguro-jë mbrojtje të lartë të mjedisit dhe zhvil-lim të qëndrueshëm, përmes përfshirjes së çështjeve të mjedisit gjatë hartimit, mirati-mit, rishikimit, ndryshimit ose modifikim-it të planeve a programeve me pasoja të mundshme negative në mjedis. Ligji përcak-ton institucionet dhe autoritetet përkatëse, detyrat e përgjegjësitë e tyre, si dhe rregul-lat e procedurës për kryerjen e Vlerësimit Strategjik mjedisor. Ligji është përafruar me Direktivën 2001/42/KE, datë 27 qershor 2001. më shumë informacion në http://www.legjislacioni.gov.al/frontwnd/change documents/129.
• Vendimi nr. 219, datë 11.3.2015 “për përcak-timin e rregullave e të procedurave për kon-sultimin me grupet e interesit dhe publikun si dhe dëgjesën gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”.
procesit të VSm-së i nënshtrohet hartimi i të gjitha planeve dhe programeve për bujqësinë, pyjet, pe-shkimin, energjinë, industrinë, industrinë miner-are, transportin, menaxhimin e mbetjeve, menax-himin e ujërave, telekomunikacionin, turizmin, planet kombëtare e vendore të planifikimit të territorit urban e rural përfshirë edhe mbrojtjen e peizazhit dhe përdorimin e tokës. procesi i VSm-së parashikon hartimin e një raporti të posaçëm për pasojat në mjedis të një plani apo programi, realizimin e konsultimeve me grupet e intere-sit dhe marrjen në konsideratë të rezultateve të raportit dhe konsultimeve në marrjen e vendi-meve përfundimtare për planin apo programin, në përputhje me procedurat e përcaktuara në këtë ligj. Në nenin 1, pika “a” të ligjit të VSm-së thek-sohet se këtij vlerësimi i nënshtrohen projektet e planifikimit të territorit, si dhe planet e programet e zhvillimit kombëtar, rajonal e vendor.
• Direktiva 2001/42/EC e Komisionit Evropi-an mbi vlerësimin e efekteve në mjedis prej planeve apo programeve të caktuara (Di-rektiva e VSm-së). më shumë informacion gjendet në http://www.ec.europa.eu/envi-ronment/eia/home.htm.
• protokolli i VSm-së i hartuar dhe miratu-ar në Konventën e Espoos (UNECE). më shumë informacion gjendet në http://www.unece.org/env/eia/sea protocol.htm.
• Ligji nr. 10 431, datë 9.6.2011 “për mbrojtjen e mjedisit”
Legjislacioni për mbrojtjen e mjedisit është pas-uruar progresivisht me akte ligjore dhe nënligjore të cilat janë përgjithësisht përafrim me direktivat dhe standardet mjedisore të bashkimit Evropian.parimet kryesore që rregullojnë legjislacionin mjedisor në Shqipëri janë të njëjta me ato të bash-kimit Evropian.
Në këtë ligj përfshihen kërkesat për:
- Zhvillim të qëndrueshëm;- parimi i parandalimit dhe marrja e masave
paraprake;- parimi i ruajtjes së burimeve natyrore;- parimi i përgjegjësisë së ndërsjelltë dhe bash-
këpunimit;- parimi i nxitjes së veprimtarive për mbrojtjen
e mjedisit;- Ndotësi paguan;- Ndërgjegjësimi i publikut dhe pjesëmarrja në
vendimmarrje.
• Ligji nr. 9587, datë 20.7.2006, “për mbrojtjen e biodiversitetit”
Synimi kryesor i këtij ligji është të sigurojë mbro-jtjen dhe ruajtjen e diversitetit biologjik, si dhe të rregullojë përdorimin e qëndrueshëm të për-bërësve të diversitetit biologjik nëpërmjet integ-rimit të elementeve kryesore të biodiversitetit në strategjitë, planet, programet dhe vendimmarrjet e të gjitha niveleve.
19
• Ligji nr. 81/2017 “Për Zonat e Mbrojtura”
1. Ky ligj ka për objekt shpalljen, ruajtjen, admin-istrimin, menaxhimin, përdorimin e qëndrueshëm të zonave të mbrojtura mjedisore dhe të burimeve të tyre natyrore e biologjike në bazë të parimit të zhvillimit të qëndrueshëm, për të garantuar përm-bushjen e funksioneve mjedisore, ekonomike, so-ciale e kulturore në interes të të gjithë shoqërisë, si dhe përcaktimin e përgjegjësive të institucion-eve publike dhe personave fizikë/juridikë privatë për ruajtjen dhe administrimin e qëndrueshëm të tyre nëpërmjet: a) evidentimit, përcaktimit dhe shtimit të zonave të mbrojtura mjedisore ose zg-jerimit të atyre ekzistuese; b) sigurimit, ruajtjes, rehabilitimit dhe ripërtëritjes së ekosistemeve të habitateve natyrore, të llojeve, të rezervave dhe të peizazheve natyrore brenda zonave të mbro-jtura mjedisore; c) përdorimit të qëndrueshëm të zonave të mbrojtura mjedisore duke integruar el-emente të tij në strategjitë, planet, programet dhe vendimmarrjet e të gjitha niveleve.
2. Dispozitat e këtij ligji zbatohen për sipërfaqet e përfshira brenda kufijve të zonave të mbrojtura mjedisore në republikën e Shqipërisë.
Qëllimi i ligjit:
Qëllimi i këtij ligji është të sigurojë mbrojtje të veçantë të zonave të mbrojtura mjedisore dhe përbërësve të rëndësishëm të biodiversitetit dhe të natyrës së tyre, nëpërmjet:
a) Shpalljes së Zonave të mbrojtura mjedisore, me rëndësi të veçantë për vlerat e tyre natyrore, ekonomike apo sociale, si pjesë e trashëgimisë natyrore dhe kulturore e mjedisit;
b) Zhvillimin dhe mbrojtjen e Zonave të mbro-jtura mjedisore, pasurive kombëtare me rëndësi të veçantë për vlerat e rralla e të pazëvendësueshme të ekuilibrave natyrorë dhe biodiversitetit, si detyrim në interes të brezave të sotëm dhe të ardhshëm;
c) Lehtësimin e kushteve për zhvillimin e qën-drueshëm dhe promovimin e vlerësimin e shërbimeve të ekosistemeve (mjedisore);
ç) Informimin dhe edukimin e publikut për gjendjen dhe dobinë e Zonave të mbrojtura mjedisore.
• Ligji Nr 10463, datë 22.9.2011 “Për menax-himin e integruar të mbetjeve”
Ky ligj ka për qëllim të mbrojë mjedisin e shënde-tin e njeriut dhe të sigurojë menaxhimin e duhur mjedisor të mbetjeve nëpërmjet:
o parandalimit të minimizimit të mbetjeve ose pakësimit të ndikimeve negative nga krijimi dhe menaxhimi i integruar i mbetjeve;
o përmirësimit të efikasitetit të përdorimit të tyre;
o pakësimit të ndikimeve negative të përg-jithshme.
• Ligji nr. 10440, datë 07.07.2011 “Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis”
Ky ligj kërkon bërjen e një vlerësimi të përgjith-shëm, të integruar dhe në kohë të ndikimeve mje-disore, të projekteve ose veprimtarive që kërkojnë të zbatohen, duke parandaluar dhe zbutur ndik-imet negative në mjedis. Lidhur me VSm-në, në nenin 5 të Ligjit për VNm kërkohet që procesit të VSm t’i nënshtrohen strategjitë e planet e veprim-it për energjitikën, minierat, industrinë, transpor-tin, bujqësinë, pyjet, administrimin e burimeve natyrore, pasurive minerale dhe të mbetjeve, planet kombëtare dhe rajonale të rregullimit të territorit për qendrat e zonat urbane dhe rurale, për zonat industriale, për zonën bregdetare, për zonat turistike, për zonat e mbrojtura dhe zonat me ndjeshmëri të lartë ndaj ndotjes dhe dëmtimit.
• Ligji nr.9115, datë 24.7.2003 “Për trajtimin mjedisor të ujërave të ndotura”
Ky ligj ka për qëllim të mbrojë mjedisin dhe shën-detin e njeriut nga ndikimet negative të ujërave të ndotura, duke përcaktuar rregullat e trajtimit mjedisor të tyre, si dhe detyrimet e shkarkuesve të ujërave të ndotura.
Objekt i zbatimit të këtij ligji janë:
o Ujërat e ndotura urbane;o Ujërat e ndotura industriale, sipas degëve të
veçanta të industrisë;o Ujërat nga kullimi i tokave bujqësore;o Ujërat e ndotura të çdo lloji.
20
• Ligji nr. 9108, datë 17.7.2003 “Për substan-cat dhe preparatet kimike”
Ky ligj ka për qëllim të rregullojë administrimin e substancave dhe të preparatëve kimike për mbro-jtjen e jetës, shëndetit të njerëzve e të kafshëve, si dhe për mbrojtjen e mjedisit nga rreziqet që mund të shkaktojnë lëndët e rrezikshme.
Objekt i këtij ligji është:
o Vendosja e të drejtave dhe detyrimeve të per-sonave juridikë ose fizikë në përcaktimin e vetive dhe klasifikimin e substancave dhe të preparateve kimike për regjistrimin, inventa-rizimin, njoftimin, menaxhimin dhe tregtimin e tyre;
o përcaktimi i juridiksionit të zyrave të admin-istratës për marrjen e masave për mbrojtjen e jetës dhe të shëndetit të njerëzve e të kafshëve, si dhe për mbrojtjen mjedisit.
• Ligji nr. 9774, datë 12.7.2007 “Për vlerësimin dhe administrimin e zhurmës në mjedis”
Ky ligj ka për qëllim mbrojtjen e shëndetit dhe të mjedisit nga zhurmat, duke përcaktuar mënyrën e shmangies dhe masat për parandalimin, uljen dhe zhdukjen e efekteve të dëmshme dhe ekspozimit ndaj tyre, përfshirë bezdinë nga zhurma.
• Ligji nr. 107/2014 “Për planifikimin dhe zh-villimin e territorit”, i ndryshuar
Ky ligj ka për qëllim:o të sigurojë zhvillimin e qëndrueshëm të ter-
ritorit, nëpërmjet përdorimit racional të tokës dhe të burimeve natyrore;
o të vlerësojë potencialin aktual e perspektiv për zhvillimin e territorit në nivel kombëtar e vendor, në bazë të balancimit të burimeve natyrore, të nevojave ekonomike e njerëzore dhe interesave publike e private, duke bash-kërenduar punën për:
i) mbrojtjen e burimeve natyrore, si: toka, në veçanti toka bujqësore, ajri, uji, pyjet, flora, fauna, peizazhet;
ii) Krijimin e garantimin e territoreve të ndër-tueshme, të organizuara në mënyrë të harmonizuar e funksionale, duke i dhënë përparësi hapësirës publike, mundësisë së
banimit për të gjitha shtresat ekonomike e sociale, krijimit të infrastrukturës fizike të përshtatshme për nxitjen e investimit në ushtrimin e veprimtarive ekonomike, so-ciale e kulturore, lehtësimit të përdorimit të sigurt të shërbimeve e komoditeve publike, të transportit, komunikimit dhe infrastruk-turës, përfshirë territoret e përshtatura;
iii) Nxitjen e jetës ekonomike, shoqërore e kul-turore në nivel kombëtar e vendor;
iv) Garantimin e burimeve të furnizimit të mjaftueshëm dhe veçanërisht atij jetësor;
v) Garantimin e kushteve të sigurisë së jetës dhe të shëndetit publik, rendit publik dhe sigurisë kombëtare;
vi) Nxitjen e zhvillimit të balancuar rajonal për të siguruar shpërndarje të qëndrueshme të popullsisë në vend në bazë të burimeve;
o të nxitë veprimet e duhura për mbrojtjen, res-taurimin dhe rritjen e cilësisë së trashëgimisë natyrore e kulturore dhe për ruajtjen e shumël-lojshmërisë biologjike, zonave të mbrojtura, monumenteve të natyrës, zonave të ndjeshme mjedisore dhe të peizazhit ;
o të mundësojë të drejtën e përdorimit e të zh-villimit të pronës, në përputhje me dokument-et planifikuese dhe sipas legjislacionit mjedis-or në fuqi;
o të krijojë kushte të përshtatshme e të drejta dhe shanse të barabarta për banim, veprimtari ekonomike e sociale për të gjitha kategoritë so-ciale, kohezion ekonomik e social dhe gëzim të të drejtave të pronësisë;
o të sigurojë që autoritetet kombëtare e vendore të planifikimit të hartojnë e të përditësojnë rregullisht dokumentet e planifikimit, sipas kërkesave të tregut dhe nevojave sociale;
o të sigurojë që autoritetet e planifikimit të bashkërendojnë veprimtaritë e tyre planifi-kuese për të nxitur planifikimin e harmoni-zuar e të integruar të territorit;
21
• Ligji nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen ven-dore”
Ky ligj rregullon organizimin dhe funksionimin e njësive të vetëqeverisjes vendore në republikën e Shqipërisë, si dhe përcakton funksionet, kompe-tencat, të drejtat dhe detyrat e tyre e të organeve përkatëse.
akte nënligjore që lidhen me fushën e mjedisit dhe mbrojtjes së natyrës;• VKM“Përmonitorimin emjedisit nëRepub-
likën e Shqipëris딕 VKM“Përnormatecilësisësëajrit”• VKM “Për normat e shkarkimeve të lëngëta
dhe kriteret e zonimit”• VKM“Përshpalljenemonumentevetënatyrës
shqiptare”• VKM“Përadministriminezonavetëmbrojtu-
ra”• VKM “Për rregullat emiratimit të zonave të
mbrojtura dhe buferike”• VKM “Për ndalimin e veprimtarisë së shfry-
tëzimit të rërës dhe zhavorrit të shtretërve të lumenjve”
• VKM 96, datë, 21.11.1966 “Për shpalljen ethethit park Kombëtar”
• VKMnr.102, datë 15.01.1996 “Për shpalljen eLumit të Gashit rezervat Strikt Natyror”
• VKMnr.102, datë 15.01.1996 “Për shpalljen eLuginës së Valbonës park Kombëtar”
Konventat Ndërkombëtare Mjedisore
Shqipëria ka ratifikuar disa konventa e protokolle mjedisore të cilat krahas forcimit institucional dhe përmirësimit të mëtejshëm të kuadrit ligjor ndiko-jnë në përmirësimin e menaxhimit dhe mbrojtjes së mjedisit:
• KonventaeBernës, “Për ruajtjene florësdhefaunës së egër dhe mjedisit natyror të Ev-ropës” Ligji nr. 8294, datë 02.03.1998.
• Ligjinr.8690,datë16.11.2000“Përaderiminerepublikës së Shqipërisë në Konventën e bar-celonës si dhe të 6 protokolleve shoqëruese”.
• KonventaeBazelit;“Përkontrollinelëvizjevendërkufitare të mbetjeve të rrezikshme dhe as-gjësimin e tyre”. Ligji nr. 8216, datë 13.05.1997.
• Konventa eVjenës; “Përmbrojtjen e shtresëssë ozonit” dhe protokolli i montrealit “për substancat që hollojnë shtresën e ozonit”, Ligji nr. 8463, datë 10.03.1999.
• Konventa eAarhus-it; “Për të drejtën e pub-likut për të pasur informacion, për të marrë pjesë në vendimmarrje dhe për t’iu drejtuar gjykatës për çështjet e mjedisit”. Ligji nr.8672, datë 26.10.2000.
• KonventaKuadëreKombevetëBashkuarapërndryshimet klimatike, tetor 1994.
• KonventaeKombevetëBashkuarapërBiodi-versitetin, janar 1994.
• Konventa për ruajtjen e florës dhe faunës sëegër të mjedisit natyror të Evropës.
• Konventapërmbrojtjenespecieveshtegtaretëkafshëve të egra.
• Konventapërndotjenatmosferikenëdistancatë mëdha.
• Konventa embetjeve të rrezikshme dhe asg-jësimit të tyre, 22 mars 1989
• Konventa e Stokholmit, “Mbi ndotësit or-ganikë të qëndrueshëm”, Ligji nr. 9263, datë 29.07.2004.
• VendimiNr. 219, datë 11.3.2015 “Përpërcak-timin e rregullave e të procedurave për kon-sultimin me grupet e interesit dhe publikun si dhe dëgjesën gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”.
• VKM “Për miratimin e strategjisë dhe Plan-it Kombëtar të Veprimit për zbatimin e Kon-ventës se aarhusit”.
22
Kuadri institucional për mbrojtjen e mjedisit
Institucionet mjedisore në Shqipëri kanë kaluar nëpërmjet një procesi reformimi pas vitit 1991 në strukturë, përgjegjësi dhe në hartimin e legjisla-cionit, duke filluar me ngritjen e agjencisë Kom-bëtare të mjedisit (1991-1998).
ministria e mjedisit është autoriteti kryesor përg-jegjës për hartimin e politikave të mbrojtjes së mjedisit dhe kontrollit në nivel kombëtar. ajo har-ton dhe zbaton politikën e qeverisë për mbrojtjen e mjedisit, harton projekt-akte ligjore e nënligjore në funksion të mbrojtjes dhe menaxhimit të qën-drueshëm të mjedisit, bashkërendon aktivitetet e institucioneve për çështje të mjedisit, organizon dhe koordinon punën për monitorimin e mjedisit, përgatit projekt-marrëveshjet ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit, përgatit raportin “për gjend-jen e mjedisit”, shqyrton dhe jep lejet mjedisore për aktivitetet e ndryshme ekonomike, nxit in-formimin, ndërgjegjësimin dhe tërheqjen e publi-kut në diskutime të rëndësishme për mjedisin, etj.
Në varësi të ministrisë së mjedisit vepron agjen-cia Kombëtare e mjedisit dhe 12 drejtori rajonale të mjedisit me përgjegjësi kryesore zbatimin e legjislacionit, kryerjen e inspektimeve, kontrollin e funksionimit të aktiviteteve dhe përdorimin e burimeve natyrore në rajonet e tyre, duke marrë pjesë në dhënien e lejeve mjedisore për aktivite-tet e reja dhe në mbështetjen e monitorimit dhe të vlerësimit mjedisor, etj.
Një strukturë e re në përbërjen e ministrisë së mjedisit është agjencia Kombëtare e Zonave të mbrojtura me 12 drejtori rajonale të Zm në vartësi të saj.
Në nivel vendor, bashkitë janë përgjegjëse për mbrojtjen e mjedisit brenda territorit të tyre, megjithëse janë në fazën e plotësimit të njësive të specializuara mjedisore. Në bazë të ligjit ”për vetëqeverisjen vendore“ nr. 139/2015, bashkitë janë përgjegjëse për sigurimin në nivel vendor të masave për mbrojtjen e cilësisë së ajrit, tokës dhe ujit nga ndotja, sigurimin në nivel vendor të masave për mbrojtjen nga ndotja akustike, zhvil-limin në nivel vendor të aktiviteteve edukuese dhe promovuese që lidhen me mbrojtjen e mje-disit.
23
2. 2FAzAT E pROCESIT
FaZat pËrSHKrImIShqyrtimi Gjatë shqyrtimit identifikohet nevoja për VSm që zbatohet në një plan,
program apo projekt specifik. Shqyrtimi si proces fokuson burimet tek ato plane, programe apo projekte të cilat mund të shkaktojnë efekte të konsiderueshme në mjedis dhe shëndet, dhe përjashton nga procesi i VSm-së ato me ndikime të vogla ose pa ndikime. Qëllimi i shqyrtimit është të identifikojë nëse VSm-ja duhet të apliko-het për një plan, program apo projekt specifik.
Studimi i shtrirjes/qëllimit të VSm
Çështjet e identifikuara gjatë studimit të shtrirjes / qëllimit të VSm-së do të orientojnë vlerësimin e gjendjes së përgjithshme të mjedis-it, vlerësimin aktual të ndikimeve të pritshme dhe konsideratat për opsione të mundshme alternative. VSm-ja merr në konsideratë përf-shirjen e aspekteve me të gjera mjedisore apo sociale, siç janë adapti-met ndaj ndryshimeve klimatike, mundësitë për punësim etj. Qëllimi i kësaj faze është të përcaktohen çështjet kyçe që duhen adresu-ar në raportin e VSm-së.
analiza e gjendjes ekzistuese analiza e gjendjes ekzistuese do të përbëjë bazën për vlerësimin e ndi-kimeve dhe përpilimin e skemës së monitorimit. për VSm-në është e rëndësishme që të përvijohen tendencat e mundshme në të ardhmen - duhet të bëhet analiza e tendencave në të kaluarën me qëllim që të par-ashikohen zhvillimet e ardhshme. Vlerësimi i ndikimeve të pritshme nuk mund të bëhet pa kuptuar mirë gjendjen ekzistuese të çështjeve kyçe të identifikuara në studimin e shtrirjes / qëllimit të VSm-së. Qëllimi i analizës së gjendjes ekzistuese është që të orientojë drejt një specifikimi më të mirë të çështjeve kyçe dhe një identifikimi më të mirë të problemeve kryesore që lidhen me planet, programet apo projektet përkatëse.
analiza e ndikimeve dhe for-mulimi i masave zbutëse
VSm-ja analizon efektet e konsiderueshme negative dhe pozitive të planeve të propozuara. Një nga përfitimet kryesore prej VSm-së është se ajo mundëson identifikimin e efekteve mjedisore të një numri projektesh të përfshira në dokumentin strategjik, dhe si e tillë do të adresojë efektet e pritshme akumulative, të cilat mund të jenë të vogla individualisht por të konsiderueshme të marra se bashku, që do të kryhen për një periudhë të caktuar kohore. Në vijim të rreziqeve dhe ndikimeve të identifikuara, VSm-ja sugjeron masa zbutëse për të adresuar efektet e pritshme negative si dhe për të rritur ndikimet pozitive që do të vijnë nga zbatimi i planeve, pro-grameve apo projekteve përkatëse. Kjo fazë ka për qëllim që të vlerësojë efektet e konsiderueshme nega-tive dhe pozitive të planeve përkatëse, dhe në vijim të konkluzioneve të analizës së ndikimeve të marrë në konsideratë alternativat dhe op-sionet dhe të formulojë masat zbutëse për të parandaluar, reduktuar, dhe sa më shumë të jetë e mundur për të kompensuar çdo ndikim të konsiderueshëm negativ të planeve, programeve apo projekteve për-katëse.
24
FaZat pËrSHKrImIHartimi i raportit të VSm-së raporti i VSm-së përmbledh të gjitha gjetjet dhe konkluzionet e nxjer-
ra gjatë gjithë procesit të VSm-së dhe shërben si bazë për konsultimet me autoritetet përkatëse dhe grupet e tjera të interesit. Qëllimi i kësaj faze është përgatitja e një raporti të shkruar mirë dhe të kuptueshëm, i cili paraqet të gjithë informacionin dhe të dhënat e rëndësishme, konkluzionet dhe rekomandimet në një mënyrë të qartë, duke mundësuar kështu konsultime efektive me autoritetet përkatëse dhe grupet e tjera të interesit.
adaptimi jepet informacion mbi adaptimin e planit, programit apo projektit për-katës, si janë reflektuar komentet dhe sugjerimet e procesit të konsulti-meve, si dhe për metodat e monitorimit të efekteve të konsiderueshme mjedisore që vijnë nga zbatimi i planit, programit apo projektit për-katës
monitorimi monitorimi i efekteve të konsiderueshme mjedisore dhe realizimi i ve-primeve të duhura korrigjuese/zbutëse për çdo efekt mjedisor të kon-siderueshëm të paparashikuar
25
Duke u përballur gjithnjë e më shumë me fenomene si shtimi i popullsisë, rritja e numrit të turistëve, prodhimi i mbetjeve urbane, inertet, ujërat e zeza, rritja e konsumit, nevoja për urban-izim dhe shumë faktorë të tjerë që ushtrojnë pre-sion ndaj përbërësve të mjedisit, ndotjes së am-bientit, ujërave, ajrit dhe tokës, ka lindur nevoja që gjatë procesit të përcaktimit të projekteve dhe strategjisë së zhvillimit ato duhet t’i nënshtrohen Vlerësimit Strategjik mjedisor (VSm).
Nëse nuk merret parasysh VSm-ja gjatë procesit të planifikimit, përcaktimit të projekteve dhe strategjisë së zhvillimit, atëherë rritet edhe shkalla e gabimeve dhe impakteve mjedisore. bazuar në parimin mjedisor të “parandalimit”, sipas të cilit çdo ndërhyrje e planifikuar duhet të provojë para-prakisht që nuk do të ketë pasoja negative në mje-dis, të gjitha vendet me legjislacion mjedisor bash-këkohor kryejnë atë që quhet Vlerësim Strategjik mjedisor (VSm) për çdo ndërhyrje, projekt apo in-vestim konkret. politikat, planet, dhe programet shqyrtohen për ndikime mjedisore të mundshme. Nëse planet nuk hartohen duke shqyrtuar impa-ktet mjedisore mund të shkaktohen dëme mjedis-ore të pariparueshme dhe afatgjata.
Kryerja e një analize mjedisore si dhe identifikimi problemeve kryesore të ndikimeve në mjedis kanë një rëndësi të veçantë.
analiza mjedisore që përfshin:
• Sistemet e territorit;• relievi, gjeologjia dhe gjeomorfologjia;• Hidrologjia, të dhëna klimatike dhe burimet
ujore;• të dhëna mbi biodiversitetin dhe zonat e
mbrojtura, peizazhi, toka bujqësore, pyjet;• raporti i ndikimit në mjedis;• Ndikime mjedisore;• Kushtet sizmike e tektonike të rajonit;• burimet territoriale dhe ekonomike;• Historia, monumentet e kulturës, arkeologjia;• menaxhimi i mbetjeve dhe ujërave të ndotura;• Ndryshimet klimatike;• profili ekonomik dhe turizmi;• popullsia (gjendja ekzistuese dhe tendecat e
ndryshimeve);• Infrastruktura (rrjeti rrugor, sheshet e grum-
bullimit të mbetjeve urbane, ujësjellës, kana-lizimet, elektriku, telefonia);
• të dhëna mbi infrastrukturën sociale;• Cilësia e ajrit dhe cilësia e ujërave sipër-
faqësore e nëntokësore;• alternativat e skenarëve të planifikimit, mbi
ndikimet në mjedis.
Në analizën mjedisore janë konsideruar të gji-tha kërkesat e shtuara të ministrisë së mjedisit lidhur me (i) trajtimin e problematikave ligjore dhe institucionale për implementimin e planeve, (ii) mbrojtjen e natyrës dhe përqasjes së planeve me zonat e mbrojtura, (iii) pyjet dhe kullotat, (iv) analizën e situatës së mbetjeve dhe elementeve të menaxhimit, (v) trajtimin dhe propozimin e masave lidhur me cilësinë e ajrit, ujërave të ndotu-ra dhe ujërave të ndotura industriale.
26
pËRShKRIM I pËRGJIThShËMI pLAnIT03 3.1 pËrmbLEDHjE E VIZIONIt DHE ObjEKtIVaVE
3.2 KUaDrI LIGjOr I pKS-së 3.3 pOLItIKat DHE DOKUmENtat E tjEra 3.4 aNaLIZa SWOt
27
Një ndër prioritetet më të rëndësishme në kontek-stin e planifikimit të vendit është edhe zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm, veçanërisht në rajonin e alpeve Shqiptare, rajon ky i spikatur për lloje të ndryshme të turizmit rural dhe malor i cili sot po ndeshet me një zhvillim të vrullshëm.
planet Kombëtare Sektoriale, sipas ligjit të plani-fikimit të territorit, hartohen me qëllim zhvillim-in strategjik të një ose më shumë sektorëve sipas fushave të kompetencës. Sektori kryesor i planifi-kimit në këtë dokument është turizmi, kështu që plani në vetvete do të formulojë një kornizë afatg-jatë për zhvillimin e turizmit me anë të politikave e strategjive, planifikimit, forcimit institucional, legjislacionit dhe rregullores, zhvillimit të pro-dukteve dhe diversifikimit, marketingut dhe pro-movimit, infrastrukturës së turizmit, zhvillimit të burimeve njerëzore dhe socio-kulturore.
rajoni i alpeve të Shqipërisë, me gjithë potencia-let e tij për turizëm, ka nevojë për një plan të de-tajuar dhe promovues për sektorin në fjalë duke marrë parasysh cilësinë dhe sasinë e produkteve turistike, shumëllojshmërinë, tregjet ndërkom-bëtare dhe rajonale, imazhin dhe pozicionimin, markën me të cilën do të prezantohet dhe sigur-isht mekanizmat institucionale për tregtimin dhe promovimin e këtyre produkteve, përfshirë këtu sektorin publik dhe privat.
rajoni i alpeve shqiptare, duke u karakterizuar nga një përqëndrim i madh e i shumëllojshëm i burimeve natyrore, ka filluar të jetë nën trysninë e kërkesës së lartë për përdorim e shfrytëzim të burimeve të tij. Nëse kjo trysni nuk kontrollohet dhe orientohet në kohë, rrezikon të prodhojë zh-villim jo të qëndrueshëm dhe të shkatërrojë në mënyrë të pakthyeshme pasuritë natyrore, ekosis-temet shumë specifike të rajonit si dhe degradi-min e vazhdueshëm të peizazhit rural e natyror.
plani për turizmin do të hartohet më synimin për të rritur burimet njerëzore të kualifikuara dhe të trajnuara në sektorin publik e privat, për të shërbyer dhe menaxhuar industrinë e turizmit në mënyrë të qëndrueshme dhe konkurruese në përputhje me standardet ndërkombëtare, për të përmirësuar kapacitetet menaxhuese të burimeve njerëzore, për të përforcuar sistemin arsimor dhe trajnimet dhe për të arritur një standard cilësie.
Ndikimi kryesor i këtij plani nuk do të jetë vetëm në industrinë e turizmit, por me anë të kësaj të fundit qëllimi shkon përtej dhe arrin në dimen-sione ekonomike e sociale, në aspektin e kërkesës (origjina e vizitorëve, karakteristikat e vizitës, konsumimi i produkteve dhe shërbimeve) dhe ofertës (karakteristikat e industrisë vendase të tu-rizmit, produktet përkatëse, përdorimi i kapital-eve) duke drejtuar kështu politikat e turizmit dhe planifikimin e territorit në këtë zonë.
metodologjia për hartimin e këtij dokumenti do të udhëhiqet nga proceset e dialogut dhe konsultim-it me të gjithë aktorët e grupet e interesit. Qeveri-të e niveleve të ndryshme, sektori privat dhe sho-qëria civile duhet të punojnë së bashku në mënyrë konstruktive për të kuptuar potencialin e madh që mbart industria e turizmit për një zhvillim të qën-drueshëm. më tej, kjo metodologji do të mbështe-tet në një vlerësim të detajuar të territorit nëpërm-jet mbledhjes dhe përditësimit të vazhdueshëm të të dhënave dhe indekseve ekonomike, sociale dhe infrastrukturore.
3. 1pËRMbLEDhJE E vIzIOnITDhE ObJEKTIvAvE
28
Në 2031, alpet e Shqipërisë do të jenë një rajon që manifeston ekuilibrin midis njeriut dhe natyrës, që ruan vlerat mjedisore dhe
promovon identitetin, trashëgiminë kulturore e historike, duke zhvilluarnjë turizëm të qendrueshëm që i përgjigjet tregut dhe nevojav e socio-ekono-
mike, të bazuar në hierarkinë e qendrave të specializuara që funksionojnë si një rrjet organik.
Kështu, “bjeshkët e Nemuna”, do të jenë rajoni, ku kërkuesit e eksperiencave, udhëtarët, vizitorët dhe banorët e zonës do të sigurohen që malet janë vendi
nga ku shikojmë si ka qenë bota pa ne dhe si do të jetë në të ardhmen.
• “manifeston ekuilibrin midis njeriut dhenatyrës” – qëllimi i këtij plani është zhvillimi i një turizmi të qëndrueshëm që do jetë në har-moni
mes mbrojtjes së mjedisit, trashëgimisë kulturore dhe mirëqenies së komunitetit vendas.
•“ruan,promovon,zhvillon”–AlpeteShqipërisëjanë një krahinë e cila ka mundësi të konkurrojë në rang vendi dhe rajoni, duke bashkëpunuar me aktorët vendas dhe ndërkufitarë për të arri-tur një ekonomi dhe turizëm të qëndrueshëm. Në të njëjtën kohë, ky rajon ruan vlerat kultu-rore dhe trashëgiminë së bashku me potencia-let natyrore që kanë zonat e mbrojtura, duke i promovuar dhe zhvilluar në bazë të karakterit dhe identitetit që mbartin.
• “hierarkia e qendrave të specializuara” – nëzonën e pKSt-alpe mendohet të krijohet një hi-erarki qendrash, bazuar në specializimin e tyre sipas karakterit dhe potencialit që mbartin.
•“rrjetorganik”–pavarësishtshumëllojshmërisësë sistemeve territoriale, zona e alpeve të
Shqipërisë do të funksionojë si një sistem or-ganik i mirëkoordinuar duke kontribuar në nivel rajonal dhe vendor.
•“kërkuesiteeksperiencave,udhëtarët,vizitorëtdhe banorët e zonës” – do të jenë të shumtë per-sonat që frekuentojnë alpet e Shqipërisë, gjë që flet për një rajon ku mund të gjesh natyrën, pushimin, kushte të veçanta jetese dhe turizmi.
• “si ka qenë bota pa ne dhe si do të jetë në tëardhmen” – qëllimi i këtij plani është që rajoni i alpeve të Shqipërisë t’i shërbeje jo vetëm ko-munitetit dhe vizitorëve të sotëm, por gjithash-tu të sigurohet që brezat e ardhshëm do të kenë mundësinë të shijojnë këtë zonë dhe të njihen me historinë, vlerat dhe traditat e saj.
“
“
29
Vizioni i mësipërm do të zbërthehet në 3 objektiva specifike:
OS1. EKuILIbËR MIDIS nATYRËS DhE zhvILLIMIT TË TuRIzMIT
OS2. RRITJE E pRODuKTIvITETIT TË TuRIzMIT
OS3. pROMOvIM DhE MARKETIM I ALpEvE SI nJË DESTInACIOn I vEÇAnTË
OS1. EKuILIbËR MIDIS nATYRËS DhE zhvILLIMIT TË TuRIzMIT
turizmi shpeshherë stimulon masat për të mbro-jtur ose ruajtur natyrën, por paralelisht aktiv-itetet e këtij sektori paraqesin një rrezik të kon-siderueshëm për sa i përket ndikimit mjedisor. Zhvillimi i industrisë së turizmit është i lidhur ngushtë me parqet dhe sistemin natyror, ndërkohë që ndikimi mjedisor i aktiviteteve turistike inten-sifikohet me rritjen e kërkesës turistike. Kështu, marrëdhënia mes aktivitetit turistik dhe mjedisit duhet të garantojë një efekt reciprok pozitiv.
Evidentohen disa lloj marrëdhëniesh ndërmjet turizmit dhe mbrojtjes së natyrës: marrëdhënie konfliktuale, bashkëjetuese dhe simbiotike.
Marrëdhënia konfliktuale ndodh kur zhvillimi i turizmit shfaq vetëm efekte të dëmshme në mje-dis.
Bashkëjetesa ndodh kur të dyja palët përfitojnë efekte pozitive. Gjithsesi, kjo bashkëjetesë duket e rrallë për t’u arritur, sidomos për raste si ai i turizmit malor në alpe, kërkesa për të cilin vjen gjithmonë duke u rritur.
Marrëdhënia simbiotike, arrihet kur përfitimet si për turizmin dhe ruajtjen e natyrës arrijnë në një ekuilibër.
turizmi dhe zonat e mbrojtura në këtë rajon do të synojnë një marrëdhënie simbiotike, pasi zona të tilla ofrojnë vlera, mjedis dhe burime tërheqëse për vizitorët. turizmi i qëndrueshëm kërkon medoemos ruajtjen e natyrës, dhe në këtë mënyrë mund të mbështesë mirëmbajtjen ose përmirësimin e zonave natyrore dhe rritjen e par-ashikuar të prurjes së vizitorëve.
Nga ana tjetër, burimet apo potencialet natyrore nuk do të mund të promovohen dhe të vlerësohen nëse nuk ka turizëm. Një objektiv i tillë është je-tik si për sektorin dhe përfitimet që lindin nga ai, ashtu edhe për asetin kryesor, natyrën, dhe është një nga prioritetet kryesore të zhvillimit të rajonit.
Ky objektiv citon mbështetjen e zhvillimit të tu-rizmit me një perspektivë strategjike për të gjithë rajonin e alpeve Shqiptare, duke siguruar kon-trollin e presionit njerëzor në mjedisin natyror. prurjet e turizmit, veçanërisht atij të huaj, janë gjithnjë në rritje, dhe deri tani zhvillimi i turiz-mit në këtë zonë të ndjeshme dhe të brishtë nga ana mjedisore është menaxhuar me iniciativa in-dividuale e pa një qasje të gjerë, përveç disa vep-rimtarish apo aktivitetesh nga donatorë e aktorë të ndryshëm të cilët kanë përkrahur zhvillimin e turizmit. Veprimet e këtyre të fundit kanë qenë efektive në shkallë lokale dhe kryesisht në disa nga zonat kyçe (si thethi). megjithatë, duke fil-luar nga sezoni i ardhshëm është e nevojshme të hartohet një qasje strategjike globale për të zvogëluar ndikimet negative të rritjes së presionit njerëzor, duke rritur në të njëjtën kohë ndikimin pozitiv dhe të ekuilibruar në cilësinë e jetës për banorët vendas. Kjo realizohet duke ruajtur si asetet natyrore ashtu edhe ato kulturore, pra ato të cilat përbëjnë tërheqjen më të madhe turistike. Ekuilibri i presionit njerëzor në mjedisin naty-ror është qëllimi kryesor dhe një mundësi unike pikërisht në këtë fazë të zhvillimit të turizmit në zonat natyrore të alpeve Shqiptare.
30
OS2. RRITJA E pRODuKTIvITETIT TË TuRIzMIT
turizmi sot është një nga sektorët më të ekuilibru-ar dhe të qëndrueshëm ndaj ndryshimeve ekono-mike dhe sociale. Një sektor i tillë ka kapacitetin për të krijuar vende pune dhe për të zgjeruar shërbimet dhe produktet për vizitorët dhe pop-ullsinë lokale. Falë sektorit të turizmit ofrohen alternativa për aktivitetet ekonomike të reja dhe ekzistuese, vende të reja pune, zhvillim social etj.
përmirësimi i produktivitetit të turizmit synon uljen e sezonalitetit. produktiviteti ka të bëjë me të bërit shumë duke shfrytëzuar elementet e pa-kta në zotërim, dhe rritja e tij arrihet nga bash-këpunimi i një sërë aktorësh në ekonomi - punon-jës e biznese, investitorë dhe qeverisës. Në fund të fundit, për të përmirësuar produktivitetin duhet përmirësuar cilësia e ideve, e cila më pas shton vlerën e mallrave dhe shërbimeve.
OS3. pROMOvIMI DhE MARKETIMI I ALpEvE SI nJË DESTInACIOn I vEÇAnTË
bizneset turistike, krahas operatorëve të ndrys-hëm turistikë, qeverisjes vendore dhe sektorëve përkatës siç është transporti, duhet të ndajnë përg-jegjësitë për krijimin e një eksperience autentike e të suksesshme në rajonin e alpeve. Eksperiencat natyrore, kulturore, historike dhe peizazhistike në rajon, duke qenë elementet kryesore tërheqëse për vizitorët, kërkojnë standarde të larta menax-himi dhe promovimi.
menaxhimi efektiv dhe promovimi i duhur i ra-jonit kërkon një qasje të integruar, duke marrë parasysh nevojat e vizitorëve, banorëve dhe mje-disit. rritja e nivelit të kënaqësisë nga eksperienca e vizitorëve të huaj dhe vendas dhe inkurajimi për të zgjedhur rajonin e alpeve si destinacion turistik, janë elementet kryesore në rritjen e përgjithshme të kërkesës dhe përfitimeve nga sektori i turizmit.
31
plani Kombëtar Sektorial është një plan që mbështetet në një kuadër të gjerë ligjor të për-
bërë nga ligje organike, ligje specifike, akte nën-ligjore zbërthyese të ligjeve si dhe në vendime të Këshillit të ministrave.
Një aspekt i rëndësishëm i këtij plani është edhe sektori të cilin plani trajton, sektori strategjik i tu-rizmit në zonën e alpeve Shqiptare. Ligji kryesor sektorial në të cilin mbështetet ky plan është Ligji nr. 93/2015 “për turizmin”.
Në kreun IV të këtij ligji parashikohet “pLaNI-FIKImI I ZHVILLImIt tË tUrIZmIt” në të ci-lin synohet të krijohet një harmonizim me ligjin e planifikimit dhe zhvillimit të territorit, duke njo-hur ministrinë si autoritetin kombëtar sektorial të planifikimit që do të hartojë planin Kombëtar Sek-torial të turizmit. Hartimi i këtij plani parashikon një përdorim të disiplinuar të territorit dhe min-imizon mundësitë dhe hapësirat për ndërhyrje të pakontrolluara në të.
Kuadri ligjor i këtij sektori ka mangësi për shkak të mosplotësimit të ligjit Ligji Nr. 93/2015 “për turizmin” më akte të tjera nënligjore, çka e bën edhe vetë ligjin jo plotësisht të zbatueshëm, duke marrë në konsideratë që aktet nënligjore janë një mjet themelor për detajimin dhe rritjen e zbat-ueshmërisë së ligjeve.
Çështjet urbane dhe territoriale janë të rëndë-sishme dhe prioritare në axhendën e zhvillimit në Shqipëri, veçanërisht me përfshirjen dhe respek-timin e konceptit të zhvillimit të qëndrueshëm.Ky ligj bazohet në ligjin e planifikimit të territorit, i cili e ka shpallur turizmin si sektor të rëndësisë kombëtare dhe e ndjek këtë parim.
Ligji i planifikimit të territorit ka pësuar një sërë ndryshimesh dhe rishikimesh duke u përditësu-ar në Ligjin nr.107 / 2014 “për planifikimin dhe Zhvillimin e territorit”, i ndryshuar. Ky i fundit, pasuron sektorin e planifikimit me instrumente të posaçme për qeverisjen e burimeve territoriale. Si rrjedhojë, një ndër to janë dhe planet Kombëtare Sektoriale (pKS) për zona të caktuara të territorit që do të shërbejnë si promovues dhe si shembull për hartimin e planeve të tjera territoriale,
rajonale apo dhe vendore. autoriteti përgjegjës për hartimin e instrumentit të planifikimit sekto-rial kombëtar siguron një proces horizontal dhe vertikal dialogu, bashkëpunimi dhe koordinimi me çdo autoritet të planifikimit dhe me të gjitha palët e interesuara në fillim të procesit dhe gjatë hartimit të instrumenteve të planifikimit.
autoriteti konsultohet me agjencinë Kombëtare të planifikimit të territorit (aKpt) së bashku me palët e interesuara, dhe i informon ato në mënyrë periodike mbi ecurinë e procesit të hartimit.
Në këtë ligj, parashikohet gjithashtu roli ndërve-prues i ministrisë së Zhvillimit Ekonomik, turiz-mit, tregtisë dhe Sipërmarrjes1 me ministritë e tjera të linjës, të cilat sipas fushave të përgjegjësisë luajnë rol në zhvillimin e turizmit, duke përfshirë infrastrukturën, shërbimet publike, arsimimin dhe formimin profesional.
të interesuarit publikë apo privatë, në rast inves-timi në zonën e alpeve Shqiptare duhet të njohin dhe respektojnë legjislacionin përkatës, vendi-met e miratuara lidhur me këtë zonë, dhe duhet të ndjekin në mënyrë rigoroze hapat ligjore duke respektuar parimet, objektivat, standardet dhe kriteret e këtij plani.
Ky plan mbështetet gjithashtu edhe në ligjet dhe aktet nënligjore sektoriale për bujqësinë, arsimin dhe shëndetin, pyjet dhe kullotat, administrimin e ujit, trashëgiminë kulturore, faunën dhe florën, emergjencat civile, hidrokarburet, mjedisin, mbrojtjen nga zjarri, ndërtimin dhe strehimin, transportin, infrastrukturën dhe komunikimet el-ektronike.
baza ligjore të tjera të rëndësishme të cilave u referohet ky plan, janë: • VendimiiKëshillittëMinistravenr.676,datë
20.12.2002 “për shpalljen “zonë e mbrojtur” të monumenteve të natyrës shqiptare”.
• Ligjinr.93/2015“Përturizmin”,siligji themelor sektorial në hartimin e këtij plani; • Ligjinr.139/2015“Përvetëqeverisjen vendore”;
3. 2KuADRI LIGJOR I pKS- së
32
• Ligjinr.111/2012“Përmenaxhimineintegru-ar të burimeve ujore”;
• Ligji nr. 16/2012 për disa ndryshime dheshtesa në ligjin nr. 8752, datë 26.3.2001 “për krijimin dhe funksionimin e strukturave për administrimin dhe mbrojtjen e tokës”, i ndry-shuar;
• Ligjinr.8906,datë6.6.2002“Përzonatembro-jtura”, i ndryshuar;
• VKM,nr.266,datë24.4.2003“Përadministra-tat e zonave të mbrojtura”, i ndryshuar;
• Ligji nr. 8752, datë 26.03.2001 “Për krijimindhe funksionimin e strukturave për adminis-trimin dhe mbrojtjen e tokës”, i ndryshuar;
• Ligjinr.9244,datë17.06.2004“Përmbrojtjenetokës bujqësore”;
• Ligji nr. 91, datë 28.2.2013 “Për vlerësiminstrategjik mjedisor”;
• Ligj nr. 9693 datë 19.03.2007 “Për fondinkullosor”;
• VKM nr. 86, datë 11.2.2005 “Për krijimin ekomiteteve të menaxhimit të zonave të mbro-jtura”;
• VKM,nr.267,datë24.4.2003“Përprocedurate propozimit dhe shpalljen e zonave të mbro-jtura dhe baferike”;
• VKMnr. 807,datë 4.12.2003“Për rregullat edhënies në përdorim të shpellave”;
• Ligjinr.10431,datë9.6.2011“Përmbrojtjenemjedisit”;
• Ligjiiri“Përvlerësiminendikimitnëmjedisnr.10 440, datë 7.07. 2011, i cili është përafru-ar me Direktivën 85/337/EEC, datë 27 korrik 1985, për vlerësimin e efekteve të disa projek-teve publike dhe private mbi mjedisin. Ky ligj ka për qëllim mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet parandalimit, zbutjes dhe kompensimit të dëmeve të projekt-propozimit i cili mund të shkaktojë efekte negative të rëndësishme di-rekte ose indirekte mbi mjedisin për shkak të madhësisë, natyrës ose zonës ku parashiko-het të zbatohet. Ligji përcakton rregulla për vlerësimin e efekteve mjedisore, palët e përf-shira dhe detyrimet e autoriteteve për të bërë të aksesueshëm informacionin dhe qëndrimin ndaj raportit të VNm-së për zhvilluesin. Një vëmendje e posaçme i kushtohet zonave të mbrojtura ku nuk lejohet zhvillimi i projek-teve me përjashtim të disa rasteve të veçanta. Gjithashtu, pjesë e këtij ligji është edhe trajti-mi i efekteve ndërkufitare.
• Ligjinr.162/2014“Përmbrojtjenecilësisësëajrit në mjedis”;
• Ligji “Përdisandryshimedhe shtesanë lig-
jin nr. 9587, datë 20.7.2006, “për mbrojtjen e biodiversitetit”, i ndryshuar, që përafrohet plotësisht me direktivën e Këshillit 92/43/EEC, në 21 maj 1992, “për ruajtjen e habitat-eve natyrore të faunës dhe florës së egër”, miratuar më 2 korrik 2014;
• VKM nr. 31, datë 20.1.2016 “Për miratimine dokumentit të politikave strategjike për mbrojtjen e biodiversitetit”;
• Ligji nr.9817, datë 22.10.2007 “Për bujqësinëdhe zhvillimin rural”;
• Ligji nr. 8093, datë 21.03.1996 “Për rezer-vat ujore” ndryshuar me ligjin Nr. 8375 date 15.07.1998;
• Ligji Nr. 9048, datë 07.04.2003, “Përtrashëgiminë kulturore” i ndryshuar me Lig-jin nr. 9592, datë 27.07.2006, Ligjin nr. 9882, datë 28.02.2008;
• Ky Ligj përfaqëson përpjekjen e parë përtë zgjeruar mbrojtjen ligjore në fushën e trashëgimisë kulturore jo-materiale. Këtu përfshihen: kategoritë e trashëgimisë kul-turore shqiptare për t’u mbrojtur (p.sh. të prekshme, të paprekshme, të luajtshme, të paluajtshme), përkufizime dhe shembuj të trashëgimisë materiale dhe jo-materiale, përgjegjësitë e institucioneve përkatëse dhe organeve të pushtetit, dënimet për ata që dëmtojnë trashëgiminë kulturore dhe proce-durat lehtësuese.
• Ligjinnr. 9385,datë4.5.2005, “Përpyjetdheshërbimin pyjor”, i ndryshuar me Ligjin nr. 48/2016;
• Ligjinr.10006,datë23.10.2008“Përmbrojtjene faunës së egër”;
• Ligjinr.10.253,datë11.3.2010“Përgjuetinë”;• Ligji nr.10 304 datë 15.7.2010 “Për sektorin
minerar në republikën e Shqipërisë”.
aktualisht, brenda kufirit të pKSt-alpe gjenden tre zona të mbrojtura të kategorisë së parë dhe të dytë sipas IUCN, deklaruar si të tilla në bazë të vendimeve qeveritare:• RezervatShkencor/RezervatStriktNatyror:
“Lugina e Lumit të Gashit”, zonë e shpal-lur sipas vendimit të Këshillit të ministrave nr.102, datë 15.1.1996 “për miratimin në pa-rim të strategjisë për zbatimin e projektit për vlerësimin mjedisor nga zbatimi i projektit të pyjeve”, me sip. 3000 ha, kategoria e parë e mbrojtjes.
• Parku Kombëtar i Thethit, i shpallur sipasvendimit të Këshillit të ministrave nr. 96, datë 21.11.1966, me sip. 2630 ha, kategoria dytë e
33
mbrojtjes. • Parku Kombëtar i Luginës së Valbonës,
propozuar si park kombëtar sipas vendimit nr.102, datë 15.1.1996 “për miratimin në pa-rim të strategjisë për zbatimin e projektit për vlerësimin mjedisor nga zbatimi i projektit të pyjeve”, me sip. 8000 ha, kategoria e dytë e mbrojtjes.
Vizionipërstrategjinëezhvillimittёterritoritdhedetajimi iobjektivavestrategjikedo tёkenëpar-asysh direktivat ndërkombëtare dhe disa kritere kryesore si: • Sigurimi i njohjes dhe përpilimi i treguesve
për zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit; • Lidhjaeproduktitturistikmerrjetet;• Mbrojtjaetrashëgimisëkulturore;• Mbrojtjaebiodiversitetitdhemjedisit;• Strategjiaemenaxhimit;• Hierarkiahapësinore;• Zonatemenaxhimit;• Ngritjaekapaciteteveinstitucionale.
Në implementimin të këtij vizioni, ky plan mbështetet edhe në akte ndërkombëtare në të cilat Shqipëria është aderuese duke respektuar me përpikmëri detyrimet e marra përsipër.
mund të përmendim një sërë ligjesh që kanë rati-fikuar akte ndërkombëtare në të cilat Shqipëria ka aderuar, me ndikim në hartimin e kësaj pKS-je si: • Ligjinr. 9478,datë 16.02.2006“Për aderimin
e republikës së Shqipërisë në vendimet II/14 dhe III/7, amendamentet e Konventës Espoo për VNm-në në kontekstin ndërkufitar;
• Ligjinr.9424,datë06.10.2005“Përratifikimine protokollit të vlerësimit strategjik mjedis-or”.
Në Shqipëri janë hartuar ndër vite tre strategji për turizmin: strategjia e vitit 1993, ajo e vitit 2002, dhe e vitit 2007, ndërkohë që është në proces mira-timi Strategjia Kombëtare e turizmit 2017 - 2022.Strategjitë e hartuara kanë pasur mungesa në as-pekte të ndryshme si: mungesë zbatueshmërie, probleme koordinimi me ligjet e fushave ndi-kuese, mungesë kontrolli mbi zhvillimet, mung-esë bashkëpunimi institucional, etj.
Në mbështetje të kuadrit ligjor të turizmit dhe strategjive mbështetëse, plani Kombëtar Sektorial i turizmit për rajonin e alpeve të Shqipërisë syn-on arritjen e një modeli turizmi të integruar, aktiv dhe social.
Legjislacioni ndërkombëtar • Direktiva 2004/35/KE “mbi përgjegjësinë
mjedisore, parandalimin dhe riparimin e dëmeve mbi ambientin”;
• Direktiva 2001/42/KE “për vlerësimin e pasojave në mjedis të planeve dhe pro-grameve të caktuara”;
• Direktiva 2003/4/KE “mbi të drejtën e publi-kut për të pasur informacion mjedisor”;
• Direktiva 2003/35/KE “mbi tërheqjen e publi-kut në vendimmarrje në hartimin e planeve, programeve në fushën e mjedisit dhe amen-dimet për pjesëmarrjen e publikut dhe akse-sin në drejtësi”;
Cilësia e ajrit:• Direktiva 2008/50/KE “mbi cilësinë e ajrit të
ambientit dhe për një ajër më të pastër për Evropën”;
• Direktiva 2001/81/KE “mbi tavanet kom-bëtare të shkarkimit për disa ndotës atmos-ferikë”;
• Direktiva 2012/33 “Në lidhje me përmbajtjen e squfurit në lëndët djegëse në transportin detar”;
• Direktiva 2004/42/KE “mbi limitimin e shkarkimeve të komponimeve organike të avullueshme për shkak të përdorimit të tretësve organikë në disa bojëra dhe llaqe të caktuara dhe produkteve për rilyerjen e au-tomjeteve”;
• Direktiva 97/68/KE “mbi përafrimin e legjis-lacionit të vendeve anëtare në lidhje me ma-sat që do të ndërmerren kundër shkarkimit të ndotësve të gaztë dhe lëndës së ngurtë pezull nga motorët me djegie të brendshme që instalohen në makineritë e lëvizshme jo-rrugore”;
• Direktiva 2005/55/KE “mbi përafrimin e leg-jislacionit të vendeve anëtare në lidhje me masat që do të ndërmerren kundër shkarki-meve të ndotësve të gaztë dhe lëndës së ngurtë pezull nga motorët me ndezje me kompresion dhe motorët me ndezje pozitive që djegin gaz natyral apo të lëngshëm për përdorim në automjete”.
Ndryshimet klimatike:• Vendimi i Këshillit 2002/358/KE “Në lidhje
me miratimin, në emër të Komunitetit Ev-ropian, të protokollit të Kiotos të konventës kuadër të Kombeve të bashkuara për ndrys-himet klimatike dhe përmbushjen e përbash-kët të angazhimeve në përputhje me to”;
34
• Direktiva 2003/87/KE “për krijimin e një skeme të tregtimit të njësive të lejuara të gazeve me efekt serrë brenda komunitetit e cila amendon direktivën e këshillit 96/61/ke”;
• Direktiva 2004/101/KE “për krijimin e një skeme të tregtimit të njësive të lejuara të gazeve me efekt serrë brenda komunitetit, në lidhje me mekanizmat e protokollit të kiot-os-s”;
• Direktiva 2009/29/KE e cila amendon Direk-tivën 2003/87/KE në mënyrë që të përmirëso-jë dhe zgjerojë skemën tregtare të kompen-simit të njësive të lejuara të emetimeve të gazeve me efekt serrë të Komunitetit;
• Vendimi i Komisionit nr. 2010/2/bE i cili përcakton një listë të sektorëve dhe nënsek-torëve që mendohet të jenë të ekspozuar ndaj një risku të konsiderueshëm të rrjedhjes se karbonit;
• Direktiva 2008/101/KE e cila amendon Direk-tivën 2003/87/KE në mënyrë që të përfshijë aktivitetet e aviacionit në skemën e tregtisë së njësive të lejuara të gazeve me efekt serrë brenda Komunitetit;
• Direktiva e Këshillit 85/337/KE “mbi vlerësimin e efekteve të projekteve publike dhe private mbi mjedisin”;
• Direktiva 1999/94/KE “Në lidhje me dis-ponueshmërinë e informacionit të konsuma-torit mbi ekonominë e lëndës djegëse dhe emetimet e CO të pasagjerëve”.
Administrimi i mbetjeve:• Direktiva 2008/98/KE “mbi mbetjet”;• Direktiva 86/278/EKE “për mbrojtjen e mje-
disit dhe veçanërisht të tokës, kur llumrat e ujërave të ndotura përdoren në bujqësi”;
• Direktiva 2006/66/KE “për bateritë dhe aku-mulatorët, mbetjet nga bateritë dhe akumu-latorët”;
• Direktiva 94/62/KE “për ambalazhet dhe mbetjet nga ambalazhet”;
• Direktiva 2000/53/KE “për automjetet në fund të jetës”;
• Direktiva 2002/96/KE dhe Direktiva 2012/19/EU “për mbetjet nga pajisjet elektrike dhe el-ektronike”;
• Direktiva 1999/31/KE “mbi landfillin e mbet-jeve”;
• Direktiva 2006/21/KE “për menaxhimin e mbetjeve nga industria nxjerrëse”;
• Direktiva 2011/65/EU “për kufizimin e për-dorimit të substancave të rrezikshme në pa-jisjet elektrike dhe elektronike”.
Cilësia e Ujërave:• Direktiva 2000/60 dhe Direktiva 2000/60/KE
e parlamentit dhe Këshillit Evropian, datë 23 tetor 2000, “Ngritja e një kuadri ligjor për ve-primet e komunitetit në fushën e politikës së ujërave”. Numri CELEX: 32000L0060, Fletor-ja Zyrtare e bashkimit Evropian, Seria L, nr. 327, datë 22.12.2000, faqe 1 – 73;
• Direktiva 91/271/EKE “për trajtimin e ujërave të ndotura urbane”;
• Direktiva 2008/56/KE “për krijimin e një kuadri në fushën e politikave mjedisore de-tare (direktiva për kuadrin e strategjisë de-tare)”;
• Direktiva 98/83/KE “për cilësinë e ujit të pi-jshëm”;
• Direktiva 91/676/KE “për mbrojtjen e ujërave nga ndotja e shkaktuar nga nitratet e për-dorura në bujqësi”;
• Direktiva 2006/7/KE “për menaxhimin e cilë-sisë së ujërave të larjes”;
• Direktiva 2006/118/KE “për mbrojtjen e ujërave nëntokësore nga ndotja dhe degradi-mi”;
• Direktiva 2013/39/bE “për sa i përket sub-stancave prioritare në fushën e politikave të ujit”;
• Direktiva 2009/90/KE “Që parashtron speci-fikimet teknike për analizat kimike dhe mon-itorimin e statusit të ujit”;
• Direktiva 2007/60/KE “për vlerësimin dhe menaxhimin e rreziqeve nga përmbytjet”.
Mbrojtja e natyrës:• Direktiva 2009/147/KE “për ruajtjen e
shpendëve të egër”;• Direktiva 92/43/KE “për ruajtjen e habitateve
natyrore, florën dhe faunën e egër”;• Direktiva 83/129/KE “Lidhur me importin në
shtetet anëtare të lëkurës së disa llojeve të vegjlish të fokave dhe produkteve të deriv-uara prej tyre”.
Zhurmat:• Direktiva 2002/49/KE 2 “për vlerësimin dhe
administrimin e zhurmave në mjedis”;• Direktiva 70/157/KE “mbi përafrimin e legjis-
lacionit të shteteve anëtare në lidhje me nive-lin e lejueshëm të zhurmës dhe të shkarki-meve nga mjetet motorike”;
• Direktiva 97/24/KE “mbi disa komponentë dhe karakteristika të mjeteve motorike me dy ose tri rrota”;
• Direktiva 2001/43/KE “mbi gomat e mjeteve motorike dhe të rimorkiove të tyre si dhe
35
montimi i tyre”; • Direktiva 2009/40/KE “mbi kontrollet e për-
shtatshmërisë rrugore për mjetet motorike dhe rimorkiot e tyre”.
Konventat:• UNESCO Konventa e UNESCO-s “për rua-
jtjen e trashëgimisë kulturore jomateriale” (2003);
• Konventa Ndërkombëtare “për të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore”;
• Konventa Kuadër e Kombeve të bashkuara “për ndryshimet klimatike” (UNFCCC);
• Konventa e bernës (1976): “ruajtja e faunës së egër dhe mjedisit natyror evropian”;
• Konventa e “biodiversitetit” (Diversiteti bi-ologjik, 1992);
• Konventa e “ramsarit për ligatinat” (1971);• Konventa e aarhusit (“Konventa mbi të dre-
jtën për informacion, pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje dhe të drejtën për t’ju dre-jtuar gjykatës për çështjet mjedisore”, 1998);
• Konventa e bonit (1979); “Konventa për mbrojtjen e specieve shteguese të kafshëve të egra”;
• Konventa CItES (1975): “Konventa mbi treg-tinë ndërkombëtare të specieve të rrezikuara të florës dhe faunës së egër”;
• Konventa e Espoos (1991):“Konventa për vlerësimin e ndikimit në mjedis në kontekst ndërkufitar së bashku me amendimet dhe protokollet”;
• Konventa “për ruajtjen e trashëgimisë kultu-rore nënujore” (2001).
Konteksti rajonal:• Strategjia e Evropës juglindore 2020 (SEj
2020); • Kuadri i Investimeve në ballkanin perëndi-
mor (KIbp);• Strategjia e bashkimit Evropian për rajonin
adriatiko - jonian (SbEraj);• programi Ipa II;• Samiti i ballkanit përendimor – “rrjeti i kor-
ridoreve kyç rajonale të transportit”.
Konteksti kombëtar:• Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integ-
rim 2015-2020; • Strategjia Kombëtare Ndërsektoriale për bu-
jqësinë dhe Zhvillimin rural 2014-2020; • Strategjia e Zhvillimit të biznesit dhe Investi-
meve 2014-2020;• Strategjia e Furnizimit me Ujë & Kanalizimet
2014-2020;
• Strategjia Kombëtare Ndërsektoriale “për administrimin e mbetjeve 2010-2025”;
• plani Kombëtar për administrimin e mbet-jeve 2010-2025;
• Strategjia Ndërsektoriale e mjedisit 2015-2020 (draft);
• plani i përgjithshëm Kombëtar për territorin (draft).
36
3. 3pOLITIKAT DhE DOKuMEnTETE TJERA
bazuar në ligjin 107/2014 “për planifikimin dhe Zhvillimin e territorit”, i ndryshuar, si
dhe aktet nënligjore në zbatim të tij, më poshtë paraqitet hierarkia e instrumenteve kombëtare të planifikimit në vendin tonë.
plani i përgjithshëm Kombëtar (ppK) “Shqipëria 2030”, është instrumenti më i lartë i planifikimit territorial në Shqipëri, i cili adreson në mënyrë të integruar çështjet e planifikimit duke e parë terri-torin shqiptar si një të tërë.
Në bazë të parimeve, objektivave dhe specifi-kimeve të tij, detajohen planet e niveleve më të ulëta si: planet Kombëtare Sektoriale (pKS), plan-et e Detajuara të Zonave me rëndësi Kombëtare (pDZrK), Strategjitë e Zhvillimit rajonal (SZHr) apo planet e përgjithshme Vendore (ppV).
plani Kombëtar Sektorial i turizmit për rajonin e alpeve të Shqipërisë është instrument planifi-kimi që nga pikëpamja e hierarkisë ndodhet nën ppK dhe mbi çdo instrument tjetër planifikimi. për këtë arsye, ppK shihet si një ndër dokumentet kryesore ku mbështeten parimet dhe strategjitë e zhvillimit të pKSt-alpe. Në të njëjtën kohë, pKSt-alpe është udhëzuesi i hartimit të politikave për SZHr, ppV apo çdo instrumenti tjetër që është në shkallë më të ulët në këtë hierarki.
Duke iu referuar kontekstit dhe karakterit të plan-it, është parë e arsyeshme që të merret në konsid-eratë pINS bregdeti, duke qenë se janë në të njëj-tin nivel planifikimi dhe jep disa direktiva të cilat prekin zonën e veriut të Shqipërisë: Strategjia e Zhvillimit rajonal për Qarkun Shkodër, Strateg-jia e Zhvillimit rajonal për Qarkun Kukës, plani i përgjithshëm Vendor i Vaut të Dejës (në proces), plani i përgjithshëm Vendor i malësisë së madhe (në proces), plani i përgjithshëm Vendor i Shkod-rës (në proces miratimi në KKt), plani i përgjith-shëm Vendor i tropojës (në proces).
përveç detyrimit ligjor, shihet me interes zbërthi-mi i disa prej politikave të ppK-së dhe planeve të niveleve të tjera. për këtë arsye, më poshtë jepet një përmbledhje e drejtimeve të tyre kryesore.
Zona e pKSt-alpe shtrihet në pjesën veriore të Shqipërisë duke u pozicionuar si një zonë kyçe për zhvillimin ndërkombëtar, kombëtar dhe ra-jonal të vendit. Duke iu referuar këtij konteksti, pKSt-alpe merr në konsideratë të gjitha specifi-kimet e ppK-së në fusha dhe nivele të ndryshme.
plani i përgjithshëm KombëtarppK
1. Plani i Përgjithshëm Kombëtar. Vizioni
37
bashkitë e zonës bregdetare të Shqipërisë orien-tohen nga pins-bregdeti për zhvillimin e tyre deri në 2030, duke mbajtur në fokus kryesor lidhjen e sektorëve të ndryshëm me njëri-tjetrin: lidhjen e turizmit bregdetar (plazhi i Velipojës), sezon-al dhe eko-turizmit (Laguna e Kunë Vajinit) me turizmin malor, alpet e Shqipërisë, agroturizmin dhe monumentet e kulturës nëpërmjet transportit “soft” (të lehtë) publik, me rrugë të dizenjuara për biçikleta, këmbësorë, transport publik me impakt të ulët mjedisor dhe vaporë për transportin publik nga deti.
Kjo do të mundësojë zhvillimin e të gjitha hallkave të zhvillimit ekonomik, lidhur me kategoritë e ndryshme të turizmit dhe të zinxhirit ekonomik lidhur me agrobizneset, peshkimin apo kulturën. Në sektorin e turizmit, mundësia e aksesit në çdo vlere/aset, kulturë, mjedis, natyrë, agroturizëm, peizazhe të bukura shqiptare, etj, realizon zhvil-limin e shumë sektorëve njëkohësisht si dhe zh-villimin e turizmit në 12 muajt e vitit. Sipas pins-bregdeti, zona e pKSt-alpe, është pjesë përbërëse e rajonit natyror, i pozicionuar në zonën veriore të Shqipërisë. Në vijim jepen in-terpretimet e sektorëve kryesorë, duke parë se si ndikojnë në zonën e pKSt alpe.
plani i Integruar ndër-sektorialpër brezin bregdetarpInS-bregdeti
2. Plani i Integruar Ndërsektorial i Bregdetit
38
plani Kombëtar Sektorial i turizmit për rajonin e alpeve Shqiptare qëndron më lart se planet e përgjithshme Vendore të bashkive që preken, por duke qenë se disa plane janë në një fazë të avanc-uar, gjatë hartimit të planit Sektorial do të merret parasysh vizioni dhe objektivat e parashikuara nga strategjitë e zhvillimit të këtyre bashkive.
Kufiri i pKSt-së përfshin ato njësi administrative, bashkitë respektive të së cilave i kanë dhënë funk-sion ose drejtim turistik. pothuajse të gjitha këto njësi janë parashikuar si pole të specializuara në zhvillimin e turizmit malor, rural dhe agroturiz-mit. bashkitë që preken nga ky plan, të paktën ato të cilat kanë arritur të përcaktojnë vizionin dhe dre-jtimet kryesore të zhvillimit, flasin për një zhvil-lim ekonomik të bazuar në turizmin e ekuilibruar, të kombinuar me zhvillimin bujqësor e blegtoral, mjedisor e turistik, vlerësojnë pasuritë natyrore, kulturore e trashëgiminë historike, zhvillimin ekonomik e urban të ndërthurur me mbrojtjen e këtyre të fundit. Qëllimet dhe objektivat e këtyre bashkive, secila prej tyre si portë unike e rajonit të alpeve, flasin për turizëm gjithëvjetor që do të jetë vlerë e shtuar e ekonomisë lokale e kombëtare, duke garantuar larmishmëri në zhvillim me anë të llojeve të ndryshme të turizmit që ofron rajoni.
peizazhi i magjishëm malor me luginat e alpeve të Shqipërisë, malit të Zi dhe Kosovës përmban një florë dhe faunë të jashtëzakonshme. Gjithash-tu, mënyra e jetesës tradicionale, pothuajse unike në Evropë dhe relativisht e paprekur nga zhvil-limi modern, është një ndër atraksionet kryesore për turizmin.
Krijimi i një “parku të paqes” në ballkan mes malit të Zi, Kosovës dhe Shqipërisë, ka qenë një qasje fillestare e cila nuk është pranuar zyrtarisht nga këto vende. Sipërfaqja e përgjithshme e tre parqeve arrin deri në 3000 km² duke përfshirë këtu parkun Kombëtar të alpeve të Shqipërisë, bjeshkët e Nemuna në Kosovë (të cilat nënkupto-jnë “bjeshkët e mallkuara”) dhe parkun Kombëtar prokletije në malin e Zi. bashkëpunimi ndërmjet këtyre parqeve dhe sig-urisht bashkërendimi i planeve të zhvillimit, është një hap i rëndësishëm në vizionet kombëtare të shteteve respektive në mbrojtjen e mjedisit të për-bashkët natyror dhe në promovimin e një turizmi të qëndrueshëm, duke sjellë zhvillim ekonomik për të gjithë këto zona.
pavarësisht se parqet ndahen nga kufij admin-istrativ, vlerat e gjithë kësaj zone shkojnë përtej këtyre kufijve duke ndarë habitate të përbashkë-ta, ekosisteme me karakteristika të njëjta nga ana mjedisore dhe natyrore, si dhe elemente të rëndë-sishme historike dhe kulturore. Këtu mund të përmendim:
bashkërendimi me ppv - të Parku ndërkufitar
3. Parku ndërkufitar mes Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të zi
39
3. 4AnALIzA SWOT
PIKAT E FORTA PIKAT E DOBËTA• Peizazh i mahnitshëm përfshirë këtu; lumenjtë, luginat,
kanionet, qafat, shpatet, etj.• Atraksione, rreth 90 monumente natyre dhe 16 monu-
mente kulture• Shumëllojshmëri e biodiversitetit• Shumëllojshmëri aktivitetesh në natyrë• Ekuilibër mes natyrës dhe njeriut• Organizim dhe arkitekturë tradicionale e vendbanimeve• Prania e Parqeve Kombëtare dhe Bashkiake, 61% e zonës
është zonë e mbrojtur• Bashkёpunime ndёrkufitare pёr ruajtjen e natyrës nëpërm-
jet parkut të përbashkët ndërkufitar• Rrjet i zhvilluar shtigjesh brenda rajonit dhe përtej kufijve• Marrëdhënie me qendrat e zhvilluara urbane (Shkodër)
dhe zonat e tjera të mbrojtura (Liqeni i Shkodrës)• Lloje të ndryshme turizmi• Mjedis pa ndotje industriale• Trashëgimi materiale dhe jomateriale e pasur me vend-
banime, arkeologji, arkitekturë, kostume, punime, zakone, histori, legjenda, mite etj.
• Kuzhinë tradicionale e pasur• Prania e rrjetit hekurudhor Durrës-Shkodër• Afërsia me aeroportet (Prishtinë, Podgoricë, Kukës)• Cilësi e mirë e ujit për përdorim• Fshatra me popullsi të ulët• Prania në zonë e veprave të mëdha hidroenergjitike• Energji e pastër nga uji• Ndërtimi i gazësjellësit TAP Shqipëri-Kosov• Kushte të favorshme për energji alternative, diellore dhe
eolike• Bujqësia, sektori prodhues primar në zbutjen e varfërisë• Cilësi e mirë e produkteve lokale bujqësore dhe blegtorale• Numër i lartë i popullsisë aktive të lirë• Kërkesë në rritje për produkte specifike, bimë medicinale,
aromatike, gështenja, mjalti, etj.• Industria energjetike dhe minerare, një sektor i rëndë-
sishëm në ekonomi dhe punësim.
• Objektet e trashëgimisë kulturore të shkatërruara• Elementet e trashëgimisë (materiale dhe jomateriale) të
papromovuara• Mungojnë hapësirat e veçanta për organizime festive dhe
evente teatrale• Ndërtimet e fundit me stil jo tradicional• Cilësia e akomodimeve e ulët• Sasi e limituar e strukturave akomoduese dhe shërbimeve• Mungesa e menaxhimit të parqeve• Mungesa e sinjalistikave dhe paneleve të informacionit• Mungesë e marketimit të turizmit• Aksesueshmëri e dobët e rajonit• Gjuetia ilegale• Prerja e pyjeve• Mungesa e monitorimit të habitateve dhe biodiversitetit• Mungesa e furnizimit me energji elektrike, dhe KUZ• Mungesa e grupeve të shpëtimit• Shfrytëzim i pakontrolluar i burimeve dhe ujrave sipër-
faqsorë• Vendbanime të shpërndara në territor• Mungesa e infrastrukturës rrugore në disa fshatra• Mungesa e sinjalistikës vertikale dhe horizontale• Mungesa e terminaleve, stacioneve të autobusëve, linjave ë
transportit publik• Mungesë e ndriçimit publik• Mungesë e mbulimit më telefoni celulare• Mungesë e një menaxhimit të përshtatshëm të mbetjeve• Mungesa e politikave dhe e nismave të qëndrueshme për
ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit.• Akses i dobët ndaj pikave kulturore për shkak të infras-
trukturës• Mungesë e burimeve njerëzore për zhvillimin e turizmit
kulturor• Nivel i lartë migrimi• Niveli i ulët i kualifikimit të forcës puntore• PBB për frymë, ndër më të ulëtat në rang kombëtar• Të ardhura dhe cilësi e ulët e jetesës• Mungesa e strukturave të specializuara për produktet
bujqësore e blegtorale• Fragmentimi i tokës dhe problematikat e pronësisë• Mungesa e sistemit financiar• Mungesë e promovimit dhe marketimit të produkteve
lokale• Prodhim bujqësor dhe blegtoral kryesisht për përdorim
vetiak• Mungesa e sistemit vaditës dhe kullues
40
MUNDËSITË KËRCËNIMET• Kërkesë në rritje për Alpet Shqiptare• Aktivitete tërheqëse kulturore, histori dhe mitologji, agro-
turizmi, itinerare liqenore dhe aktivitete të ndryshme ujore, aktivitete sportive alpine, speleologji, turizëm aventuri-er, kulturë dhe etnografi, kuzhinë tradicionale, produkte biologjike.
• Përmirësimi i transportit publik• Përmirësimi i lidhjeve me aeroportet (Podgoricë, Tiranë)• Zhvillimi i aeroportit të Kukësit• Çertifikimi i produkteve vendase• Mbështetja e turizmit me prodhime vendase• Mirëmbajtja/ruajtja e stilit të ndërtimeve• Përqendrimi i shërbimeve masive jashtë parkut• Rritja e ofertës për turizëm kulturor dhe mitologjik• Vendimarrja e duhur në planifikimin hapësinor• Akses ndërkombëtar, rajonal e kombëtar me impakt të
ulët në mjedis• Përmirësimi i shërbimeve turistike• Përmirësimi i aftësive/kapaciteteve njerëzore në indus-
trinë e turizmit.• Kombinim i llojeve të transportit• Përmirësimi i infrastrukturës rrugore dhe sistemeve të
transportit• Pajisja me sinjalistikë informuese• Ndërtimi i vendqendrimeve/stacioneve për autobuzë• Ruajtja e ekuilibrit ekzistues midis zhvillimit të infrastruk-
turës dhe mbrojtjes së natyrës• Përdorimi i zonave me biodiversitet të pasur për kërkime/
turizëm shkencor• Interes në rritje për të eksploruar trashëgiminë kulturore
në Alpe• Punësimi i forcës punëtore të lirë në sektorin e turizmit
dhe industrisë së lehtë përpunuese• Rivitalizim i sipërfaqes së tokës bujqësore dhe kulturave
frutore• Rritja e shkallës së përpunimit dhe zhvillimi i filierave
prodhuese• Diversifikimi i shërbimeve turistike• Shfrytëzimi i ndërtesave ekzistuese në zhvillimin e
sistemit të akomodimit turistik• Interes në rritje nga strukturat shtetërore, investitorët,
ndihmës së huaj dhe diasporës• Organizimi i evenimenteve dhe panaireve promovuese
për prodhimet vendase
• Prishja e ekuilibrit njeri-natyrë• Vendgrumbullimet e mbetjeve• Braktisja e mëtejshme e territorit• Shtrirja e vendbanimeve drejt zonave / parqeve të mbroj-
tura• Ndërtimet me stile të reja arkitektonike• Mbetjet urbane• Keqpërdorim i burimeve natyrore• Mosmenaxhimi i parqeve• Impakti i turizmit masiv në natyrë• Zjarri në pyje• Shpyllëzimet e sipërfaqeve pyjore për kullotat dhe ngrohje• Shaktërrimi i peizazhit• Infratsruktura kërkon investime të mëdha për shkak të
terrenit• Vështirësia në akses për shkak të kushteve klimaterike• Zhvillimi i infrastrukturës mund të shkatërrojë identitetin
peisazhistik• Ndotja e puseve, burimeve dhe ujrave sipërfaqsorë• Sigurimi i ujit në mënyra individuale - shkak për sëmundje• Impaktet negative në ekosistem dhe peisazh nga ndërtimi i
veprave hidroenergjitike• Menaxhim jo i përshtatshëm i mbetjeve, sidomos për
mbeturinat me volum të madh• Dëmtim i biodiversitetit dhe zhdukje e specieve të rralla• Ndotja e ujrave sipërfaqësorë dhe nëntokësorë• Mungesa e mirëmbajtjes së elementëve të trashëgimisë• Mungesa e politikave specifike për turizëm kulturor• Mungesa e trajnimeve të burimeve njerëzore për interpre-
timin dhe promovimin e elementëve kulturorë• Mungesa e muzeumeve për mirëmbajtjen dhe promovimin
e elementëve të trashëgimisë• Migrimi• Rënia e lindshmërisë, dhe vjetërsimi i popullsisë• Përdorimi masiv dhe pa kontroll i kimikateve bujqësore
dhe blegtorale.• Ndryshimet klimaterike• Impakti mjedisor nga frekuentimi masiv turistik• Informaliteti dhe presioni i lartë i sektorit të ndërtimit• Rritja e konkurrencës fqinje• Izolimi për shkaqe infrastrukturore dhe klimatike
41Speleologji në Alpe © Aurel Duka
42
AnALIzA E GJEnDJES EKzISTuESE04 4.1 bUrImEt NatYrOrE
4.2 VEÇOrItË FIZIKO-GjEOGraFIKE 4.3 bUrImEt UjOrE 4.4 ELEmENtEt E FOrta tErrItOrIaLE 4.5 ZONat E mbrOjtUra NatYrOrE 4.6 INFraStrUKtUra mjEDISOrE 4.7 mEtabOLIZmI I tErrItOrIt 4.8 VEÇOrItË SOCIO-EKONOmIKE 4.9 ENErGjIa rINOVUESHmE NË rajON4.10 prObLEmatIKat mjEDISOrE
43
rajoni i alpeve Shqiptare është një nga zonat më të bukura panoramike të vendit, një zonë ku natyra alpine është e kombinuar me peizazhin rural. Në këtë zonë gjenden lumenj me ujërat më të kulluar dhe pyje masive pothuajse të paprekur nga aktiviteti njerëzor, përmendim këtu Livadhet e arushës në Vermosh, Lumin e Gashit në tropojë dhe pyjet e ahut në Curraj të Epërm.
megjithatë, në zona të caktuara hasen çështje jo të favorshme që kanë të bëjnë me natyrën, të tilla si peizazhe të dëmtuara nga zjarret, shpyllëzimi, ndërtesat e reja pa kriter, mbetjet urbane, etj.
4.1.1 bimësiaZona e alpeve, vertikalisht përbëhet nga tri zona të vegjetacionit pyjor. ato e kanë origjinën nga ra-joni submesdhetar-alpin, duke filluar me brezin e dushqeve (Quercetum montanum), pyjet e për-ziera të mëllezës dhe Frashërit e zi (Orno Ostrye-tum carpinifoliae). Në këtë brez pyjor mbizotëro-jnë llojet e bungës (Quercus petrea), Frashëri i zi (Fraxinus ornus), mëlleza (Ostrya carpinifo-lia), Qarri (Quercus cerris) dhe Shkoza e bardhë (Carpinus betulus). brezi përhapet kryesisht në lartësitë e ulëta 250-700m (800m) ose përgjatë luginave kryesore të cilat përshkojnë territorin e alpeve si Lugina e Valbonës, Lugina e Shalës dhe Lugina e Cemit. mbi të vendoset brezi i ahut i vendosur në lartësitë 700-800m deri 1600-1800m, në të cilin dallohen dy nënzona, Fagetum mont-anum dhe Fagetum moesiaceae subalpinum. Ko-munitetet më të rëndësishme bimore të këtij brezi, me interes mbrojtjeje nga pikpamja e menaxhimit janë shoqërimet Gështenjë dhe ah (Castane-fa-getum submontanum) ose shoqërimet e përziera me panjë, Shkozë dhe ah (acero-Ostrio-Fagetum moesiacae).
Nën ndikimin e faktorëve natyrore dhe veçanërisht faktorëve të relievit dhe klimatiko-tokësor vërehet qartë një shkallëzim vertikal i mbulesës bimore. Në këtë rajon dallohet prezenca e këtyre kateve bimore:
Kati i dushkut - shtrihet në pjesën perëndimore të alpeve dhe pjesërisht në lindje te tyre, në lartësitë 200-1000m në luginat e lumenjve Valbonë, Cem,
përroi i thatë, Shalë etj. përfaqësuesit kryesorë, ndërmjet specieve mezofile, janë: Shparthi (Q. fraineto) Qarri (Quercus cerris), llojet kserofil si bungëbuta (Q. pubescens), Gështenjat (Castanea sativa) janë gjithashtu karakteristike për këtë kat etj. jane te pranishme gjithashtu: Frashëri, Shko-za, Lajthia, mëlleza, Kumbulla, Qershia, Qarri, Krekëza, panja, etj. Në zonat e larta, të këtij kati, në seksionet ku dushku bashkohet me ahun, gjenden disa specie endemike si zhabinë e Haje-kut (ranunculus hayekii), dhe të rralla manush-aqja e Koshaninit (Viola kosanin), etj.
Kati i ahut - shtrihet në kufirin e sipërm të lartë-sive mesatare (900-1000m deri në 1800m) (në shpatin e luginës së thethit dhe Valbonës).Ky brez shpesh përzihet me drurë të bredhit të bard-hë (abies alba), Hormoqit (picea abies), ndërsa më në lartësi (1600-2200m) kombinohet me halorë të tjerë si rrobulli (pinus heldreichii) dhe arneni (pinus peuce). arealet më të gjëra e më të zhvillu-ara të ahut (Fagus sylvatica), takohen në luginat e Vermoshit, Cemit, Valbonës dhe Shalës, në pllajen karstike Veleçik-bridashe, Çerem, Gash, etj.
Kati i pyjeve halore - në gjithë gjatësinë dhe gjerësinë e përhapjes së tyre përzihen me brezin e ahut, ku formojnë pyje halorësh dhe gjetheg-jerësh, duke formuar habitate me rëndësi të florës dhe faunës së zonës së alpeve.Lloj i rëndësishëm i këtij kati është pisha e zezë (pinus nigra), e cila ka një areal tepër të kufizuar. arealet më të mëdha të pishës së zezë shtrihen në Vermosh, në Çerem, Nikç, Kukaj (shpati jugor i majës së thatë), në shpatin e djathtë të luginës së Gashit (bradoshnice-Luma e Gashit) etj.
Kati i kullotave alpine - shtrihet në lartësitë mbi 2000m, dominohet nga shoqërime bimore pri-mare sekondarë të shqopishteve (pinetum mughi, Vaccinium myrtillus, Vacciunum uliginosum, ju-niperus sibirica ose bruckenthalia spiculifolia). përgjithësisht janë kullota me bimësi barishtore gramore ose jo gramore, të thata, të lagura, livad-he alpine ose livadhe torfikë ose moçalishteve përreth liqeneve akullnajore ose përgjatë rrjedhës së ujrave, të gjitha shoqërime të klasave molin-io-arrhenatheretea, Festuco-brometea, Caricitea curvulae, Elyno-seslerietea, Nardo-callunetea, montio-Cardaminetea ose Schechzerio-Caricetea.
4. 1buRIMET nATYRORE
44
Androsace hedraeanthae Ligusticum Alpinum
Gentiana dinarica Viola aetiolica
Soldanela alpine Trolius europaeus4. Lloje të florës në zonën e Alpeve
45
4.1.2 biodiversitetiterritori i alpeve Shqiptar shquhet për shumël-lojshmëri biologjike e peizazhore, falë pozicion-it gjeografik, kushteve gjeologjike, pedologjike, hidrologjike dhe karakteristikave të relievit e të klimës. relievi i thyer dhe vertikaliteti i theksuar ofrojnë kushte per ekzistencën dhe ruajtjen e një numri të madh llojesh bimore dhe shtazore.
Sidoqoftë, deri më tani, për alpet e Shqipërisë nuk ekziston asnjë dokument integral floristik dhe faunistik. Kështu që lista e llojeve bimore të rajonit të alpeve me rreth 1,305 taksone bimore, përbën përpjekjen e parë inventarizuese të spe-cieve bimore dhe pasurisë floristike. mendohet se në territorin e alpeve duhet të rriten më shumë se sa kaq taksone bimore. Sipas rakaj (2011), alpet Shqiptare përbëjnë këndin jugor të alpeve Evro-piane, duke shërbyer njëkohësisht si rrugëkalimi e disa bimëvë migratore dhe akullnajore për ball-kanin dhe madje edhe për Evropën jugore.
Zona e alpeve është e pasur me specie faunis-tike. Edhe pse fauna e zonës nuk është e njo-hur mirë, sidomos ajo e parruazorëve, nga një vlerësim paraprak i faunës së vertebrorëve rezu-lton se zona strehon 65 prej 79 llojeve të gjitarëve takësorë (82%), 155 prej 330 llojeve të Shpendëve (47%), 29 prej 38 llojeve të reptilëve (76%), si dhe 13 prej 16 llojeve të amfibëve (81%). rajoni shquhet për vlerat e tij unikale, duke qenë strehë për 15 lloje endemikë vertebrorësh të ballkanit, midis të cilëve përmendim rrëqebullin e ballkanit (Lynx lynx balcanicus), Dhinë e egër të ballkanit (rupicapra rupicapra balcanica), miu ballkanik të dëborës (Dynaromys bogdanovi), miun e Feltinit (microtus felteni), tritoni me krestë të ballkanit (triturus macedonicus), bretkocën e përrenjve (rana graeca) dhe troftën e ballkanit (Salmo far-oides).
Kësisoj, është banesë për një numër të madh llo-jesh të mbrojtura nga Direktivat Evropiane të Habitateve dhe Shpendëve:18 gjitarë, 7 reptilë, 7 peshq dhe 1 lloj amfibi që janë pjesë e Shtojcës II të Direktivës së Habitateve (HD). Ndërsa 50 lloje shpendësh janë pjesë e Shtojcës I të Direktivës së Shpendëve (bD). Numrit të mësipërm u shtohen edhe 67 lloje vertebrorësh, të Shtojcës III të HD dhe 14 lloje shpendësh, të Shtojcës II të bD. Këto shifra tregojnë rëndësinë e zonës së alpeve në kontekstin Evropian.
Në territorin alpeve gjejnë strehë 10 lloje verte-brorësh dhe 4 lloje invertebrorësh (insekte) glo-balisht të rrezikuar. Numri i llojeve të rrezikuar, në nivel kombëtar, vlerësohet në 41 lloje verte-brorësh dhe 32 lloje invertebrorësh (insektesh), duke e bërë kështu parkun me vlera të veçanta ruajtjeje kombëtare dhe globale.
Zona e alpeve është i vetmi mjedis në vendin tonë ku takohen në simpati të tre llojet e mishngrënësve të mëdhenj: ariu (Ursus arctos), Ujku (Canis lu-pus) dhe rrëqebulli (Lynx lynx balcanicus) dhe të tre llojet e thundrakëve të mëdhenj: Dhia e egër (rupicapra rupicapra), Derri egër (Sus scrofa) dhe Kaprolli (Capreolus capreolus).
pyjet e virgjër të zonës ofrojnë banesa për llo-je të shumtë shpendësh të lidhur me to, ndër të cilat shquhen: Gjeli i egër (tetrao urogallus), lloje të shumtë Qukapikësh (Dryocopus martius, pi-cus canus, picus viridis, Dendrocopos sp.div, ), shpendët rrëmbenjës të ditës dhe natës (acipiter gentilis, bobo bubo, Strix aluco), të cilët përveç vlerave ruajtëse përbëjnë edhe një atraksion të veçantë për naturalistët dhe eko-turistët. majat e thepisura dhe livadhet alpine shpesh të mbuluara me akuj të përhershëm si dhe liqenet akullnajorë janë habitate të përshtatëshme për Shqiponjat, Korbat alpin (pyrrhocorax pyrrhocorax, p. gracu-lus), Dhinë e egër, miun e deborës, tritonin alpin dhe Salamandrën e zezë.
Këto pyje janë strehë e një numri insektesh të lidhura me pyjet e virgjër, të cilët vlerësohen me rëndësi për komunitetin Evropian, si Cerambyx cerdo, rosalia alpina, Osmoderma eremita, Lu-canus cervus.
46
Grupi Lloje ne alpe 1
HD ShtojcII
HD Shtojc IV
HD ShtojcV
bD ShtojcI
bD Shto-jc II
bD Shto-jcIII
Ende-mike në ballkan
Global rrezik (IUCN)2
rrezik në Shqip-ëri3
Gjitarë toksorë
65 (79) 18 33 5 na na na 4 3 8
Shpendë 155 (330) na na na 50 14 1 4 29
reptilë 29 (38) 7 24 na na na 5 1 2Amfibë 13 (16) 1 7 na na na 4 0peshqit e ujërave të ëmbla
8 (60) 7 3 1 na na na 2 2 2
total 270 (522) 33 67 6 50 14 1 15 10 41
1 Numri në kllapa tregon numrin e llojeve të raportuar për Shqipërinë2 Lloje të rrezikuar globalisht konsiderohen ata që i përkasin kategorive CR, EN, VU3 Lloje të rrezikuar në nivel kombëtar janë ata që i përkasin kategorive CR, EN VU
Habitatet
Habitatet në zonën e alpeve mundësojnë, ekzist-encën e popullatave të ndryshme të florës dhe faunës. Habitate të ndryshme strehojnë lloje të ndryshme bimore, shoqërime bimore dhe grupe të faunistikë të larmishëm, gjë që i bën habitatet mjaft kompleks. janë identifikuar rreth 31 tipe habitatesh, pesë nga të cilët kërkojnë masa të veçanta mbrojtjeje.
Këta habitate janë: 4070* Shkorreta me pinus mugo dhe rhododendron hirsutum (mugo-rho-dodendretum hirsutum); 6230* Kullota me prani të lartë të Nardus stricta në substrate silicore të zonave malore; 7110* moçalishte me ngritje ak-tive; 8240* Sipërfaqe shkëmbore të sheshta dhe 9180* pyje të aleancës tilio-acerion të shpateve shkëmbore, çakëllishteve dhe luginave të thata. Listat dhe përshkrimi i habitateve kryesore, mbështeten në studimet e kryera për rajonin e alpeve dhe në VKm nr. 866, datë 10.12.2014 “përmiratimin e listave të tipave të habitateve natyrore, bimëve, kafshëve dhe shpendëve, me interes për bashkimin Evropian” (aneksi I, II, III e IV).
Habitatet e livadheve dhe kullotave alpine, stre-hojnë një numër llojesh shtazore që i janë përsh-tatur më së miri kushteve klimatike dhe bimësisë, duke krijuar kështu një habitat të rëndësishëm në këtë territor. Gjithashtu këto habitate streho-jnë një numër të madh shpendësh gjatë stinës së verës; gjatë pjesës tjetër të vitit ato janë banesë për një numër të pakët llojesh për shkak të motit ekstrem dhe burimeve të pakta të ushqimore. Ndër llojet më të përhapur të shpendëve të livad-heve dhe kullotave alpine përmendim: disa lloje Laureshash (alauda arvensis, Lullula arborea, Calandrella brachydactyla), Dredhuesit (prunella modularis, prunella collaris) dhe Cërlën e malit (Emberiza cia). Fauna dominohet nga Urithët (talpa stankovici dhe talpa caeca), Hundëgjatët (Sorex alpinus) dhe minjtë e livadheve alpinë (mi-crotus felteni, Dynaromys gogdanovi, Chionomys nivalis).
Lloje të tjera të veçanta të janë Salamandara e zezë (Salamandra atra), Nepërkat (Vipera berus dhe Vipera ursinni).
pyjet me bredh dhe Hormoq, ofrojnë një habitat të përshtatshëm për disa lloje shtazore. ato janë të rëndësishëm sidomos për popullatat e shpendëve (harabelorët dhe shpendët rrëmbenjës), si dhe për gjitarët e mëdhenj, si ariu dhe rrëqebulli. py-jet e vjetër të bredhit dhe hormoqit përbëjnë një habitat të mirë për Qukapikët (Fam. picidae) dhe trishtilat (Fam. paridae).
Tabela 1 : Vlerësimi i vertebrorëve në Alpet e Shqipërisë
47
pyjet me arnen dhe pishë, strehojnë një numër të madh shpendësh folezues si dhe mishngrënësish të mëdhenj si ariu, rrëqebulli dhe Ujku, etj. Ndër shpendët përmendim: Nucifraga cariocatactes, Loxia curvirostra, Coccothraustes coccothraustes, parus atter, p. major, p. cristatus, etj.
pyjet e ahut, gjatë periudhës së pranverës, verës dhe vjeshtën së hershme strehojnë komunitete të rëndësishme shpendësh. Këto pyje ofrojnë hab-itat të përshtatëshëm për folezim dhe ushqim për një numër të madh shpendësh gjatë verës. Në dimër pyjet e ahut strehojnë një numër të pakët shpendësh, ku përmendim: Falco subbu-teo, Columba palumbus, Cuculus canorus, bubo bubo, Strix aluco, Dryocopus martius, Dendro-copos leucotos, Dendrocopos syriacus, Certhia brachydactyla, Sitta europea, dhe lloje të shumtë gardelinash, avdosa, verdull (Fam.Fringilidae). Këta pyje janë habitate të përsh-tatshme për riprodhim dhe ushqim për një numër gjitarësh, si ariu, rrëqebulli, Derri i egër, Shqa-rthin, Kaprollin, Ketrin, Gjumashët e pyllit dhe Dryomys nitedula, etj.
pyjet e dushkut, karakterizohen për një densitet të lartë të popullatave të shpendëve. ato ofrojnë vende shumë të përshtatshme dhe të pasura me ushqim dhe për folezim për një numër të madh shpendësh. Llojet më karakteristike të shpendëve përfshijnë qukapikët si picus viridis, Dendroco-pos syriacus, D. major, D. minor, etj., trishtilat (parus major, parus caerueleus, parus lugubris), mëllënjat (turdus merula) dhe grifsha (Garrulus glandarius). pyjet gjethegjerë janë një habitat i përshtatëshëm për ariun, rrëqebullin, Derrin e egër, macen e egër, Kaprollin, Ujkun, Shqarthin, baldosën, Ket-rin, Gjumashët etj. Gjithashtu, strehojnë një numër reptilësh, ndër të cilët spikasin breshkat (testudo hermanii).
Habitati i tokave shkurrore, dominohet nga har-abelorët (rendi passeriformes). Shpendët më karakteristikë përmendim bilbilat (Sylvia spp), Gushëkuqi (Erithacus rubecula), Çerri apo cinx-amiu (troglodytes troglodytes), pupëza (Upupa epops), Cërlat (Emberiza spp), mbretthi dhembretthi vetullbardhë (regulus regulus dhe r. ig-nicapillus), Gardelina (Carduelis carduelis),mëllënja (turdus merula), dhe Grifsha (Garrulus glandarius).
Nga gjitarët mbizotërojnë minjtë e pyllit (apo-demus spp) dhe gjumashët (muscardinus avella-narius dhe Glis glis). Nër specie të tjera gjitarësh përmendim: Dhelprën, baldosën, Nuselalja (mus-tela nivalis) dhe hundëgjatët dhëmbëbardhë (Cr-ocidura spp).
Shkëmbinjtë dhe rrëpirat, janë habitate karakter-istikë të parkut. Shumë shpendë janë përshtat-ur ndaj këtyre kushteve, duke përmendur këtu shpendët rrëmbenjës, si aquila chrysaetos, Fal-co peregrinus, Falco tinnunculus, bubo bubo. Shpendët të tjerë karakteristikë të këtyre mje-diseve janë Zvarritësi i shkrepave (Sitta neumay-er), Zvarritësi i shkëmbit (tichodroma muraria), tusha e malit (monticola saxatilis) dhe tusha blu (m. solitarius), thëllënxa e malit (alectoris graeca), Dallëndyshja e shkëmbit (ptyonopro-gne rupestris), Dejkat (apus spp), bishtbardhat e shkëmbit (Oenanthe spp), etj. Shkëmbinjtë e lartë-sive alpine janë strehë e Korbave alpinë (pyrrhoc-orax pyrrhocorax dhe pyrrhocorax graculus).
Shpellat, janë habitate karakteristike për zonën, por deri më sot vetëm një pjesë e vogël prej tyre janë eksploruar nga pikëpamja biologjike. ato përfaqësojnë një habitat shumë të rëndësishëm për lakuriqët e natës banorë të shpellave krye-sisht për rhinolophus ferrumequinum, r.blasii, r. euryale, r, hipposideros, Eptesicus serotinus, myotis myotis, myotis blythi, myotis capaccinii, tadarida teniotis, miniopterus schreibersii, Vep-ertilio murinus, plectotus spp, etj.
Lumenjtë dhe përrenjtë malorë, përbëjnë një hab-itat të rëndësishëm për llojet shtazore si pilivesat, peshqit (troftat), amfibët dhe disa reptilë. Ujrat e pastër dhe të freskëta malore ofrojnë një habitat të rëndësishëm për shpendë të tillë si mëllënja e ujit (Cinclus cinclus), bilbilin e ujit (alcedo atthis) dhe bisht-tundësat (fam. motacillidae). Habitati, vlerësohet si i rëndësishëm edhe për Lundërzën, për llojin hundëgjati i ujrave (Neomys anomalus).
48
4.1.3 peizazhialpet Shqiptare përbëjnë një peizazh unikal në Shqipëri dhe rajon. ato karakterizohen në tërësi nga peizazhi me elemente të forta e të dallueshme që i japin kësaj hapësire një pamje piktoreske të shoqëruar me kontraste të forta.
për efekt të karakterizimit më të plotë të peizazhit , peizazhi i alpeve do të ndahet në disa kategori kryesore përfshirë peizazhin: (i) malor, (ii) fushor ose të ultësirës, (iii) ujor i përbërë nga ai liqenor dhe lumor, (iv) rural urban dhe (v) qytetar urban.
1.Peizazhi Maloralpet paraqesin zonën më malore të vendit dhe shtrihen në pjesën veriore të Shqipërisë. për-faqësojnë krahinën fiziko-gjeografike më të lartë dhe më madhështore, kufijtë e tyre janë mjaft të qartë. Shtrihen në Veri të lumit Drin në perëndim të rrjedhjes së poshtme të lumit Valbonë (degë e Drinit). Dallohen për shumëllojshmërinë e pei-zazheve fi¬ziko-gjeografike. Kanë pozitë gjeo-grafike tepër të izoluar, sepse rrugët që i lidhin me rajonet e tjera të vendit dhe trevat shqiptare jashtë kufirit, janë të pakta dhe në gjendje të jo të mirë.
Njëherazi dallohen për grumbullin malor më të fuqishëm, më të lartë, më të ashpër dhe më të copëtuar të vendit. Lartësia mesatare e tyre mbi nivelin e detit arrin në 1500 m. Këtu ndodhen dhe shumica e majave të Shqipërisë me lartësi mbi 2000m, majën më të lartë e alpeve, jezerca (2694m), e dyta pas majës së Korabit (2751m). morfologjia karakterizohet nga shpate të thepisu-ra, me lugina të thella akullnajore, me gryka të ngushta me pragje të shumta, në të cilat ka liqene, pyje dhe kullota të pasura, që paraqesin bukuri të rralla natyrore jo vetëm në Shqipëri, por dhe për ballkanin.
2.Peizazh i Ultësirëspeizazhi i Ultësirës është thuajse atipik për Shqipërinë për shkak të karakteristikave të veçan-ta gjeologjike, hidrologjike dhe klimatike. ai për-faqësohet nga Fusha e mbishkodrës dhe ajo e postopojës (Shkrel) e dominuar nga gjeoformacio-net lumore karstike, ujërat nëntokësorë të thella, klima e lagësht me rreshje në nivelin e 2000-3000 mm dhe bimësia barishtore natyrale apo të kul-tivuar (sherebelë, lavandë, grurë, duhan etj).
Karakteristikat e veçanta e bëjnë përfaqësues edhe të një faune të veçantë të dominuar sidomos nga insektet, shpendët insektngrënës dhe kafshë të tjera që i ndërtojnë foletë në tokë të hapur.
3.Peizazh Ujor (liqenor dhe lumor)Ky peizazh përfaqësohet kryesisht nga Liqeni i Vaut të Dejës, Komanti dhe Fierzës (liqene arti-ficial), si dhe Liqenet akullnajore të Doberdolit e Sylbicës (tropojë), jezercës etj, si dhe rrjedhjet hidrike si; Lumi i Cemit dhe përroi i Vermoshit e Lëpushës dhe përroi i thatë (malësia e madhe), Lumi i Shalës (Shkodër), Lumi i Valbonës, Lumi i Gashit dhe Lumi i tropojës (tropojë).
5. Peizazhi i ultësirës
49
4.Mjediset liqenore (artificiale)përveç liqeneve natyrale (në zonën e projektit të gjitha liqenet natyrale janë me origjinë akullna-jore), në zonën e alpeve Shqiptare gjenden edhe disa liqene artificiale, të krijuara nga aktivitetet e ndërtimit të Hidrocentraleve në Kasakadën e Lu-mit Drin. Këto liqene, pavarësisht qëllimit parësor të tyre për prodhimin e energjisë, përfaqësojnë një potencial shumë të madh për zhvillimin e turiz-mit; si për sportet ujore, ashtu dhe turet dhe gui-dat në këto liqene. Gjithashtu, këto liqene krijojnë mundësinë e diversifikimit të ofertës turistike në zonë, duke sjellë me shumë të ardhura dhe zhvil-lim për zonën dhe komunitetet që jetojnë atje. Këto liqene janë; Vaui i Dejës, Komani dhe Fierza, të cilët përshkruhen më poshtë;
5. Liqeni i Vaut të DejësLiqeni i Vaut të Dejës është krijuar për shkak të ndërtimit të Hidrocentralit me të njëtin emër, përmes ndërtimit të tre digave në kaskadën e lumit Drin. Ndodhet rreth 18 km larg qytetit të Shkodrës. Hidrocentrali i Vaut të Dejës nisi të ndërtohej në vitin 1967 dhe u vu në shfrytëzim më tetor 1970 (pjesërisht) dhe me kapacitet të plotë në vitin 1975. Ndodhet në lartësinë 74 m mbi nive-lin e detit dhe ka një thellësi maksimale prej 52 m. Në mes të Liqenit të Vaut të Dejës është edhe ishulli i Shurdhahut ose ishulli i Sardës, në zonën e të cilit në mesjetë thuhet se sundonte dinastia e Dukagjinëve. Sipërfaqja totale e liqenit është 2470 ha (ose 24,7km2).
Vëllimi i ujit në liqen është 580 milion m3. Liqeni është krijuar nga ndërtimi i tre digave; • Diga e Qyrsaqit me lartësi 46.4 metra dhe
gjatësi prej 440 m;• Diga e Zadejës, me lartësi 60 metra dhe gjatë-
si 390 metra;• Diga e rragamit, me lartësi 34 metra dhe
gjatësi 340 metra.
Liqeni ka përmbytur një ndër qëndrat kryesore arkeologjike të vendit, siç ishte ajo e Dejës (më herët njihej me emrin Danja). Deja e kishte kulmin e zhvillimit të vet në vitet 1400, dhe pas pushtimit osman (1479) filloi edhe rrënimi i saj. Ky hidro-central është një ndër më të rëndësishmit që ka aktualisht vendi, si për prodhimin e energjisë ash-tu dhe për menaxhimin e ujit në kaskadë.Liqeni përbën aktualisht një atraksion turistik, i cili është në hapat e parë të zhvillimit dhe pro-movimit të tij. aktualisht është shumë i vizitu-ar në perjudhën e verës nga vizitorë të huaj dhe shqiptarë.
6. Liqeni i Komanit
Hidrocentrali i Komanit nisi të ndërtohej në vi-tin 1980. Në vitin 1985 filloi vënien në shfrytëzim (pjesërisht) dhe në vitin 1988 u vu në funksion të plotë. Diga është me gurë dhe ekran prej betoni të armuar. Krijon një rezervuar (liqen artificial) me sipërfaqe rreth 1200 ha, dhe vëllim rreth 500 milion m3 ujë. Diga është 133m e lartë dhe 290 m e gjatë. Ky hidrocentral është një ndër hidro-centralet më kryesorë për prodhimin e energjisë elektrike në vend.
6. Peizazhi i ujor
50
Nga pikëpamja e potencialit të turizmit, liqeni i Komanit është më i shfrytëzuari aktualisht, pa-varësisht se në kapacitete minimale. janë disa tragete që operojnë në të, kryesisht në linjën Koman-Dushaj dhe anasjelltas. Udhëtimi është mjaft tërheqës, për shkak të peizazhit panoramik të zonës, gjatë gjithë distancës së udhëtimit.
7. Liqeni i FierzësLiqeni i Fierzës është krijuar prej digës së HEC-it të Fierzës, në tropojë. Fierza është aktualisht hi-drocentrali më i sipërm i kaskadës së lumit Drin. për nga fuqia e instaluar, pozicioni dhe vëllimi i rezervuarit, Fierza luan rol kyç për shfrytëzimin, rregullimin dhe sigurinë e gjithë kaskadës. puni-met për ndërtimin e këtij hidrocentrali kanë filluar në vitin 1970. Në vitin 1978 HEC-i ka filluar punë me turbinën e parë. Ndërsa punën me kapacitet të plotë HEC-i u vu në punë në vitin 1980. Diga është 161.5m e lartë dhe 380m e gjatë, gjerësia e digës shkon nga 576m në bazamentin e saj në 13m në kreshtën e digës.
Liqeni ka një volum prej prej 2,7 miliardë m3 ujë dhe një sipërfaqe prej 7200 ha. Liqeni i Fierzës, që është Liqeni artificial më i madh në vend. Edhe Liqeni i Fierzës përbën një ndër liqenet me po-tencialin më të madh tusitik në zonën veriore të vendit.
peizazhi lumor apo i përrenjve shfaq variacione që lidhen më së shumti me strukturën gjeomor-fologjike të substratit që përshkon. përrenjtë e ultësirës janë përgjithësisht torrencialë dhe të zhveshur nga bimësia. Në pjesë të caktuara, këta përrenj zgjerojnë shtratin e tyre duke u shaqur në formën e plazheve me guralecë. Ky habitat atipik, i thatë vlen për mbijetesën e shumë gjallesave dhe duhet ruajtur përgjithesisht i pacënuar nga aktiv-itetet njerëzore.
Lumenjtë e Cemit, Vermoshit, Lëpushës, Shalës, Gashit, tropojës, ruajnë deri më sot karateristika të forta natyrore të pacënuara dhe përbëjnë një aset të jashtëzakonshëm për ruajtjen e biodiver-sitetit dhe zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm. Ndërkohë që Valbona po e humbet këtë natyral-itet për shkak të numrit të madh të HEC-eve që parashikohet të ndërtohen dhe që një pjesë e tyre kanë filluar nga ndërtimi tashmë. por në një pjesë të tyre janë parashikuar tashmë hidrocentrale, efektet e të cilëve mund të jenë të dëmshme sepse mund të sjellin ndryshime të forta hidrologjike,
limnologjike dhe biologjike.
8. Peizazh urban me tendenca industrialepeizazhi urban karakterizohet nga ndërtesa të përqëndruara në një sipërfaqe të kufizuar të tokës (qyteti i bajram Currit), me pemë të mbjella afër njëra-tjetrës, kryesisht në akse rrugore ku llojet pemëve të mbjella shfaqen të ndryshueshme sipas rrugës. pemët janë përgjithësisht të vendosura në trotuare të shtruara rizhtazi. Së fundmi, edhe qën-dra e qytetit të bajram Currit i është nënshtruar rikualifikimit urban, duke i dhënë një pamje mjaft tërheqëse. Nuk ka ende hapësira të dedikuara për parqe apo qëndër të qytetit bazuar në influencën dhe ndërthurjen e fortë të peizazhit rural me atë urban. Zona tampon apo brezat e gjelbër pengues të erës dhe imazheve urbane janë përgjithësisht spontane. Gardhet e muret ndarës të pronave në disa zona janë mbi 2 metra të lartë dhe nuk gëzojnë përkujdesje të karakterit estetik. rre-thinat urbane, vuajnë gjithashtu nga mungesa e menaxhimit të peizazhit duke i lënë dorë të lirë nismave private të shoqëruar shpesh me mbjellje të pemëve joautoktone dhe që nuk përshtaten me kushtet ekologjike të zonës.
9. Peizazh urban ruralKy tip peizazhi merr karakteristikat e peizazhit rrethues apo më të afërt. Në zonat rurale të ultë-sirës është i përbërë nga grupe banesash të ulëta të rrethuara me kopshtije të bimëve frutore dhe to-kave bujqësore të punuara por të lëna djerrë. Një pjesë e mirë e tyre menaxhohen edhe si kullota për të përballuar nevojat e blegtorisë. Shpesh tokat bujqësore lidhen me njëra-tjetrën nëpërmjet kor-ridoreve me bimësi autoktone apo të introduktuar që shërben për hijëzim të sipërfaqeve dhe mbrojt-je të të mbjellave nga erërat e forta. përveç sa më sipër, bimët e mbjella formojnë njëkohësisht një korridor natyror për gjallesat e zonës. Korridoret, krahas rëndësisë peizazhistike që mbartin, ofro-jnë shërbime të rëndësishme ekologjike si strehi-mi, ushqimi, vendet e riprodhimit për gjallesat dhe kalimin e tyre nga një zonë në tjetrën.
Në zonat malore, banesat janë më të veçuara, shtr-ihen më mirë në peizazh shpesh duke u shkrirë me këtë të fundit.
51
4.1.4 Tokat, pyjet, kullotat dhe toka bujqësore
Në përgjithësi tokat e territorit të alpeve janë të shumëllojshme, si rrjedhoje e faktorëve te formimittëtyre.Klimadhevegjetacionijanёfak-torëtёcilёtkanёndikuarnёkrijiminetokave,tёndikuaradhenga lartёsia, regjimivjetor i rresh-jevetёshiut,ngasubstrati,pozitadhemadhёsiaemasivit bimor.
Substraktet kryesore, mbi tё cilat janё zhvilluartokateAlpeve,janё:substraktimbigëlqeror,mbiserpentine,mbi shkёmbinjё silikatё.Me rritjen elartёsisё,krahasndërrimittёtipittёvegjetacionit,ndërrojnёdhellojetetokave.Shtrirjenmëtëgjërëe kanë tokat e kafenjta malore, pastaj vijnë tokat e murrme dhe livadhore malore.
tokat e kafenjta malore, shtrihen në pjesët më të ulëta të alpeve, deri në 900-1200m, si në Valbonë. tokat e murrme pyjore, vendosen kryesisht midis 800-1800m lartësi, pra në katin bimor të ahut, por në pjesë të veçanta zbresin deri në 400- 600m (në luginën e Cemit, përroit të thatë).
tokat karbonato-humusore, të cilat kanë përm-bajtje më të lartë të humusit, shtrirjen më të gjërë e kanë në bogë, Vukël, theth, Vermosh, Valbonë etj. tokat livadhore malore, shtrihen në lartësitë më të mëdha midis 1700-2400m, pra në brezin e kullotave alpine. përhapjen më të gjërë e kanë në bjeshkët e Namuna, Vermosh, Gash, bllokun e jezercës, Kollatës, Kakisë, malin e Hekurave etj. tokat primitive, përfaqësohen prej tokave zall-ishtore dhe gurore. Shtrihen në trajtë fragmentare nëpër zallishtoret e luginave lumore Shalë, Ver-mosh, Valbonë, etj, përbëhen prej depozitimesh të trasha zhavorri (rrallë prej rëre të trashë), të për-ziera me gur të mëdhenj.
Toka bujqësoretoka bujqësore në këtë territor është e kufizuar edhe pse tokat në këtë zonë janë shumë pjellore dhe të mirëujitura. toka dhe klima janë shumë të favorshme për rritjen e disa kulturave bujqësore. Sipërfaqja mesatare e tokave të punuara është rreth 0.9 ha/familje, ndërsa në aspektin individual është rreth 0.25 ha/frymë. Në sipërfaqen e tokave bujqësore pjesën më të madhe e zënë tokat e kaf-enjta me 77%, tokat e murrme me rreth 22% dhe livadhet alpine me rreth 0.6% të sipërfaqes.
arat zënë pjesën më të madhe të tokës së punueshme (rreth 50%). Kulturat kryesore bu-jqësore që mbillen në tokat e alpeve janë: misri, gruri, foragjerët, perimet dhe patatet.
tokat bujqësore punohen me anë të kafshëve të punës si njëthundrakët, qetë si dhe përdorimi i parmendës (në shumë raste i plugut) të cilat përbë-jnë një kufizim të madh. mospërdorimi i mjeteve mekanike (makineritë) ndodh për disa shkaqe që mund të jenë i) çmimet e larta të mjeteve mekani-ke; ii) sipërfaqet e vogla të parcelave; iii) pjerrësia e madhe e tokës; iv) kostoja e lartë e mirëmbajtjes së makinerive etj. Këto dhe shkaqe të tjera, bëjnë që tokat të punohen me kafshët e punës. Numri i kafshëve të punës (këtu përfshihen kryesisht qetë, por dhe njëthundrakët), ka pësuar një rritje të nd-jeshme që nga viti 1990.
Në rajonin e alpeve karakteristike janë mënyra tradicionale e shfrytëzimit të tokës, përdorimi nga banorët vendas i burimeve natyrore, kultivimi i disa bimëve të arave, pemtarisë, arrorëve, gësht-enjave, mollëve, kumbullave, të prodhimeve të dyta pyjore, grumbullimin e bimëve mjekësore si boronica (Vaccinium myrtilus), mbajtjen e bagë-tive, kullotjes, peshkimit, bletaria, prodhimit të mjaltit etj.
përgjithësisht fermat në fshatrat e zonës së alpeve janë zakonisht familjare, mjaft të varfra dhe me një kapital shumë të kufizuar. thuajse të gjitha proceset që kryhen në arë në zonën e alpeve në ditët e sotme janë të pa mekanizuara. mjetet (qof-shin traktorë apo makineri të tjera) që disponojnë këto ferma janë shumë të pakta, si pasojë e mung-esës së burimeve financiare për ti blerë këto mjete, kostove të larta të karburantëve etj.
52
Pyjet dhe KullotatNë të gjithë vendin, pyjet janë dëmtuar nga moskujdesi, ashtu edhe nga prerjet e paligjshme, krahas atyre të ligjëshme. Kjo ka sjellë një situatë vërtetë problematike. Konkretisht në disa pjesë të zonës së alpeve, gjendja e pyjeve dhe kullotave është relativisht e mirë si pasojë e mungesës së infrastrukturës, por edhe si rezultat i rujatjes së tyre nga vetë banorët.
pyjet me llojet e ahut, pishës së zezë, panjës, bre-dhit, blirit, lisit, gështënjës, etj, kryesisht përdor-en për lëndë ndërtimi, dru zjarri, si biomasë dhe një bazë e mundshmë ushqimore për blegtorinë, por gjithashtu dhe për ekoturizëm. pyjet zënë rreth 70% të sipërfaqes së parkut dhe konsidero-hen burim kryesorë i ruajtjes së natyrës dhe mbro-jtjes së mjedisit. por, pyjet nuk vlerësohen vetëm si burim fur-nizimi me drurë, por në të njëjtën kohë prodhimet e nënpyllit, janë konsideruar vlerë e shtuar dhe mundësi për të siguruar të ardhura shtesë.
Këtu mund të futet një gamë e gjerë: nga prodhi-mi i frutave arrorë, tek thanat, manat, kërpudhat, etj. por, nga ana tjetër, pylli shfrytëzohet dhe si kullotë, kryesisht për dhitë, që përbëjnë një lloj mjaft të përhapur të kafshëve shtëpiake. po ash-tu, mund të shfrytëzohen gjethet e thata si shtresë për bagëtitë dhe mundësi për shtimin e sasisë së plehut organik, etj.
megjithatë fondi pyjor paraqitet i rrezikuar si pa-sojë e mungesës së një menaxhimi të mirëfilltë të pyjeve, nevojës së theksuar për dru zjarri, për ndërtimin e shtëpive etj. Situata më tepër është shqetësuese ku shumica e prerjeve është kryer pa asnjë kontrollë, duke prerë exemplarët e shën-doshë të formuar mire. Dëmet për fat të keq ende nuk janë vlerësuar dhe saktësisht nuk dihen.
4.1.5 Gjeologjia dhe gjeomorfologjia
alpet Shqiptare, nga pikëpamja gjeologjike, shtri-hen tërësisht në albanidet Veriore, dhe i përkasin tri zonave tektonike: • Zonës së Gashit;• Zonës së alpeve të mirëfillta;• Zonës së Cukalit.
Formimet kryesore janë karbonatikët e meso-zoit të cilat zënë rreth 60% të sipërfaqes së përg-jithshme, ndërsa 40% të territorit zënë rreshpet e paleozoit, të paleocenit (flishet) dhe magmatikët e mesozoit (intrusive dhe efuzive). Shkëmbinjtë karbonatikë zënë sipërfaqen më të madhe të ter-ritorit të alpeve, në të cilët janë formuar kresh-tat më të larta dhe të mprehta të relievit malor si bjeshkët e Namuna, Kollata, blloku i jezercës, Grykat e Hapëta, maja e Hekurave etj, të cilët janë dhe pjesa kryesore e territorit. menjëherë mbas karbonatikëve vjen formacioni terrigjen, i cila pa-raqitet tepër i rreshpëzuar nga metamorfizmi në pjesën më të madhe të tij. Një rol kyç në forma-cionet gjeologjike zënë depozitimet kuaternare të cilat shtrihen kryesisht në zallishtoret, tarracat e luginave lumore, gropat e cirqeve akullnajore, në tarracat e ndryshme deluvo-proluviale, rrëzë shpateve e rrëpirave, në lugjet.
alpet Shqiptare dallohen dhe për një tektonikë të fuqishme, shumë të ndërlikuar në të cilën spi-kasin sidomos proceset shkëputëse dhe më rrallë proceset rrudhosëse. Një veçori dalluese struktu-rore të zonës së alpeve është shmangia nga dre-jtimi i përgjithshëm Veri perëndim–jug Lindje, që kanë strukturat e albanideve.
Në jurasikun e mesëm zona tektonike e alpeve diferencohet në dy nënzona, në atë të malësisë së madhe me tiparet e një kurrizoreje dhe atë të Val-bonës me tiparet e një shpati kontinental.
Në fund të kretakut në nënzonën e Valbonës fillon formimi i flishit, me të cilën mbyllet dhe cikli gje-osinklinal i zhvillimit të alpeve Shqiptare.Fundosjet e fuqishme janë shoqëruar me ngrit-je të fuqishme si bjeshkët e Namuna-jezercë, etj. Formimi i kanioneve të shumta, i tarracave nga lumenjtë e alpeve, veçanërisht kanioni i përroit të thatë, i Grunasit dhe i Valbonës, i Shkallës së thethit janë dëshmi e ngritjeve që pësojnë edhe sot strukturat e zonës së alpeve.
53
4.2.1 përshkrim i luginave kryesore dhe elementet gjeografike të zonave të mbrojtura
I gjithë territori i alpeve Shqiptare përfshin 11 luginat dhe komplekset mikro-gjeografike si më poshtë: • Lugina e lumit të Vermoshit, Lepushë dhe
vargjet malore të marulë-maja e bojës. • Lugina e lumit të Cemit dhe Vuklit, dhe
vargjet malore Dubinë-Golish-berizhdol. • bjeshkët e Namuna dhe maja e bridashit. • Lugina e epërme e përroit të thatë. • Lugina e lumenjve të thethit dhe Shalës. • Lugina e lumit të Currajt të Epërm. • basenet e Nikaj-mërturit dhe malet përreth. • Lugina e Lumit të Valbonës dhe malet mes
Luginës së Valbonës dhe Luginës së Gashit.• blloqet e jezerces dhe Kollatës. • Lugina e lumit të Gashit dhe vargjet malore
mes luginës së Gashit dhe luginës së Val-bonës.
• Vargjet malore mes luginës së Gashit dhe luginës së tropojës.
Lugina e Lumit të Vermoshit e Lëpushës dhe varg-mali Marulë-Maja e Bojës Fillon nga 1300m lartësi, me përroin e Skroba-tushës, deri në afro 1000m, nën grykëderdhjen e përroit të Lëpushës. Është luginë tipike sinklina-le me drejtim Veri perendim-jug Lindje. Lugina përfshin përroin e Skratushës, përroin e Lëpushës, përroin e budacit, Livadhin e Harushës, Qafën e bordolecit, Skrapatusha, kufiri perëndimor-veri-or-lindor shtetëror me malin e Zi, maja e trajanit, maja e Fluturit, fshatrat Vermosh dhe Lëpushë. Lugina ka klimë malore të lagësht, dallohet për amplitudat e vogla të temperaturës, periudhën e gjatë me ngrica, reshjet e dendura të borës etj.
Lumi i Vermoshit ka një rrjedhje të pasur gjatë gjithë vitit, veçanërisht në stinën e pranverës. tipi i tokave dominuese në luginën e Vermoshit janë tokat e murrme pyjore malore. Si pasojë e ndik-imit te faktorëve klimatiko-tokësore janë formuar pyjet e mirënjohura të ahut të Vermoshit.
rajoni i alpeve Shqiptare duke u bazuar në ndry-shimet natyrore, ndahet në dy zona të mëdha: • Zona e alpeve perëndimore • Zona e alpeve Lindore
Alpet PerëndimoreNga pikëpamja litologjike mbizotërojnë formacio-net karbonatike të jurës, të kretës dhe terrigjenet e rreshpëzuar. Nga ndërtimi morfologjik janë lus-pat e Vuklit, bishkaz-biga e Gimajve, strukturat bllokore, në bjeshkët e Nemuna, biga e Gima-jve-troshan.
tipat kryesore të relievit janë lumor, strukturo-ro-eroziv (rrëpirat e thyerjeve mbihipëse) dhe tipi nivalokarstik. Vargjet malore marrin pamjen e pllajave karstike, si pllaja Velecik-bridashe, e Kunorës së Lohës. Gjithashtu, përfshihen lugina e Shalës, vargmali midis luginës së Shalës dhe Kirit, vargmali midis luginës së Kirit dhe përroit të thatë, bjeshkët e Nemuna dhe pllaja karstike Veleçik-bridashë, lugina e Cemit, vargmali midis luginës së Cemit të Selcës dhe të Vermoshit, lugi-na e Vermoshit dhe vargmali marlule-maja e bo-jës.
Kanë klimë malore të lagësht. mbizotërojnë to-kat e kafenjta malore, të murrme pyjore malore dhe livadhore malore. Kanë një mbulesë bimore shumë të pasur dhe të shumëllojshme, përfshirë këtu edhe kullotat.
Alpet Lindorembizotëruese janë strukturat bllokore të Kollatës, jezercës, majës së Hekurave, Grykave të Hapëta, Kakisë etj. Kurse strukturat luspore (mbihipëse) shtrihen në kufirin midis zonës tektonike të Gashit, të Çeremit e bradoshnicës. Në këtë zonë dominon relievi strukturoro-eroziv (kreshtat mo-noklinale, rrëpirat e thyerjeve etj.), nivalo-kars-tik dhe lumor. Ka klimë malore relativisht më të thatë e më të ftohtë së ajo e alpeve perëndimoreLlojet dominuese të tokave janë livadhore malore, të murrme pyjore, ndërsa tokat e kafenjta malore shtrihen në një territor të ngushtë, në skajin jugor dhe juglindor të zonës së alpeve perëndimore.
4. 2vEÇORITË FIzIKO-GJEOGRAFIKE
54
Lugina e Lumit të Cemit e Vuklit dhe vargmali Dubinë-Golish-Berizhdolpozicionohet në pjesën e sipërme të luginës së Cemit, majës Suka e javorit (1230 m), në gropat e Selcës, në qafën e Këstecit, Nikçi, në fshatin Vukël, në pjesën e sipërme të përroit të Cemit i Nikshit, në majën e muricellës (2023m), Livadhet alpine të bogës, në majën e Djegur (1783m).
Lugina e Cemit formohet nga e Cemit të Vuklit dhe e Cemit të Selcës, të cilat pas bashkimit for-mojnë luginën e lumit të Cemit. Sektori i sipërm (pellgu i Vuklit) ka asimetri të theksuar të shpat-eve e reliev të copëtuar, janë formuar gropat e jamës, e Fushës së Liqenit dhe e Dershenës.Lugina e Cemit të Selcës, fillon nga lartësia 1200m deri në 235m.
Veçoritë klimatike të kësaj lugine janë pak a shumë të ngjashmë me ato të luginave të lartpërmendu-ra. Sasia e reshjeve është nga më të mëdhatë e alpeve, pasi bien mesatarisht deri në2435mm në vit (tamarë). Në luginën e Cemit janë të përhapura tokat e kaf-enjta malore, të murrme pyjore malore. Në përg-jithësi mbulesa bimore është e varfër e lidhur me shtrirjen e gjërë të rrëpirave karbonatike. Kati i ahut e ka shtrirjen më të madhe në sektorin e sipërm të luginës së Cemit të Selcës (9001200m).
Bjeshkët e Namuna dhe Pllaja e Bridashe Kufizohet në jug-perëndim nga Veleçiku, në veri-lindje nga maja e Lagojve, (në kufirin shtetëror), me gjatësi prej 26 km, në veri-perën-dim nga lugina e Cemit të Vuklit dhe Lëpushës, kurse në kufirin jug-lindor formon luginën e për-roit të thatë, gropën e thethit dhe lugun e ru-nicës.
brënda territorit të parkut gjenden maja e tocil-lacit (2253.0m), maja Shenikut (2206.0m), maja emridzit (1951.3m), maja brinja e Lisit ((2263.0m), gropa e Koprishtit, maja e madhe (2552.5m), qafa e Dobraçës, maja Forca e Klemendit (2072.0m), Liqeni i bogës, maja e rriskullit (2324.0m), maja e radohinës (2568.3m), gropat e radohinës, qafa Shtegu i Dhenve (2104.0m), maja buni i tërthores (1775.5m) etj.
bjeshkët e Namuna, janë shumë të larta, të tha-ta e të zhveshura. Shtrihen në pjesën verilindore të vargut, midis Cemit të Vuklit, në perëndim të pejës dhe gropës së thethit, në lindje midis Qa-fës së tërthores dhe rrjedhjes së sipërme të për-
roit të thatë, në jug. Në jugperëndinim veçohen nga pllaja Veleçik-bridashë, me anë të gropës së Kozhnjës. Elementët kryesore morfologjike të bllokut janë gropat dhe kreshtat e mprehta midis tyre si: Gropa e Shtërpave, e Kllogjenit, e Livadhit të bogës, lugu i runicës, gropa e radohinës etj. Gropat janë formuar gjatë kuaternarit dhe kanë origjinë akullnajore-karstike.
pllaja karstike Veleçik-bridashe, zë pjesën jug-perëndimore të vargmalit. Ndahet nga bjeshkët e Namuna me gropën e Kozhnjës dhe të mëkzezës (përmbi bogë). përbëhet prej shkëmbinjësh kar-bonatike. pllaja ka një zhvillim të karstit. rrjetit hidrografik është mjaft i varfër.
Lugina e sipërme e Përroit të Thatë Lugina e përroit të thatë shtrihet midis vargut rabë-biga e Gimajt-Kunora e Lohës, në lindje vargut radohinë-Veleçik, në perëndim. Qafa e tëthores dhe Shtegu i Dhënëve (2040m) e lidhin me luginën e thethit.
Këtu përfshihen: maja rabës (2250m), qafa e trashanit, maja pishterës (2033.0m), maja mar-damit (2179.0m), maja e bridashës (2225.9m), maja e Drugomirës (1904,3m), maja e boçan-it (1872,6m), fshati bogë, perroi troshanit, maja raba e Ducajve (2221.4m), maja e Kamshjollit (2016.0m), maja e Elbunit (1971.0m) dhe maja boga e Shalës (2230.8m).
Lugina e bogës ka klimë të ngjashmë me atë të luginës së Shalës, sektori i sipërm (theth), por dallohet për sasinë e madhe të reshjeve (3039mm). Kati i ahut shtrihet tërësisht në sektorin e sipërm midis Okolit dhe Ducajt, në lartësinë 900-1200m. Është luginë tipike akullnajore. Lugina e Lumit të Thethit dhe Shalës Lumi i Shalës formohet pas bashkimit të Lumit të thethit me përroin e Kapreit dhe përroin e Stup-jes. Lugina nga lindja kufizohet me luginën e Val-bonës dhe të Nikajt, kurse në perëndim me lug-inën e përroit të thatë (bogës) dhe të Kirit. pjesë e kësaj luginë janë: maja e jezercës (2692.1m), maja e arapit 2217.2m), burimet e Shtrazës, fshatrat e thethit, maja e popluqes (2569.0m), qafa e Lu-gut Valit, maja e Valbonës (1965.9m), maja e arzit (1663.1m), maja e boshit (2414.5m), përroi i ru-nicës, maja e bojës (2461.0m), qafa e jezercës, Liq-eni i jezercës, maja e Kokërhanës (2495.0m), maja e KujZhariellave (1713.0m), fusha e Denellit, qafa e Kakisë, maja e Kakisë (2358.7m), maja e Zezë
55
(1923.1m), maja e Lopëve (1825.0m), maja biga e Shalës (2230.8m), deri të bashkimi i Lumit tëthethit me fillimin e Lumit të Shalës, poshtë fshatit Ndërlysë.
Formacionet e luginës janë gëlqerorët e mesozoit, terrigjenët, kryesisht rreshpe. Një rol të rëndë-sishëm në formimin e saj ka luajtur akullzimi kua-ternar, që i ka dhënë trajtën e një korite.
Dega më e rëndësishme është lugina e Kapreit, e cila në pjesën e sipërme ka tiparet e një pellgu, ku përfundojnë cirqet e shpateve rrethuese midis majës së Shtegut e të bigës së Gimajve.
Lugina e thethit përgjithësisht ka klimë malore me dimër të ashpër, rreshje të pasura shiu e bore, verë relativisht të freskët. mbizotërojnë tokat e murrme pyjore malore. mbulesa bimore e kesaj luginë është relativisht e pasur, dominohet nga ahu e pisha e zezë.
Lugina e Lumit të Valbonës dhe vargmali midis luginës së Valbonës dhe të Gashitpërfaqëson një nga luginat më të bukura dhe më të njohura, që shtrihet pothuaj në qendër të alpeve Lindore, mes bllokut të jezerces, Kollatës, varg-malit Qypi i Gracit-rupe, në veri dhe verilindje; vargut malor maja e boshit-mala e Hekurave, në jug e juglindje. Kjo luginë fillon me lugun akull-najor të Valit që shtrihet midis majës së alisë dhe të poplukës, në jugperëndim të bllokut të jezercës. Lugina e përroit të Kukajt është një luginë tipike akullnajore e formuar në thyerjen tektonike midis bllokut të jezercës e të Kollatës. Shpatet e saj ngri-hen me kreshtën e Kollatës dhe të Qetës së Har-ushës. Zgjerim i vetëm është i mbaskollatës (120-150m gjërësi) i formuar në kryqëzimin e thyerjes tektonike të përroit të Çeremit me atë të Valbonës. Këtu bashkohet me Valbonën e lugina e përroit të Çeremit, me origjinë të njëjtë me atë të Kukajt, por me morfologji të ndryshme.
Lugina e Valbonës ka klimë malore, me dimër të ashpër e reshje të pasura shiu e bore, temper-atura të ulëta, periudhë të gjatë me ngrica, erëra të fuqishme. mbizotërojne tokat e murrme pyjore (midis 500-1200m), tokat e kafenjta malore, të cilat shtrihen gati tërësisht në shpatin e majtë të kësaj luginë nga mbaskollata në Shoshan (në lartësinë 400-900m). Në tarracat shtratin e luginës shtrihen tokat aluvionale, kurse rrëpirat karbonatike zihen nga tokat primitive.
Lugina dallohet gjithashtu për mbulesë të pas-ur bimore, fale kushteve të favorshmë klima-tiko-tokësore. Lugina e Lumit të Gashit dhe vargmali midis lug-inës së Gashit dhe luginës së TropojësShtrihet në verilindje të alpeve Lindore nga lugu akullnajor i Dobërdolit, në lartësinë 1600m dhe përfundon te pellgu i tropojës, në lartësinë 244m. Shkëmbinjët intruzive, efuzive, terrigjenë e kar-bonatike kanë përcaktuar larminë e tipareve mor-fologjike të saj. Nga e majta e lugut akullnajor të Dobërdolit shtrihet liqeni akullnajor i Dashit, i cili vjen i treti për nga madhësia pas atij të Sylbicës, i pari për sa i përket lartësisë në të gjitha alpet (2175m). Nga Koshutica e derisa përfundon në pellgun e tropojës lugina gradualisht merr tipa-re erozive gjithnjë e më të qarta, sidomos nga Ko-shutica në bradoshnicë, ku merr tipare morfolog-jike të ngjashme me atë të luginës së tropojës, kur çan karbonatikët e majës së radeshës.
rrjeti ujor i luginës së Gashit përfaqësohet nga lumi me të njëjtin emër, i cili buron nga rrëza ver-ilindore e Qafës së Dobërdolit, deri në Koshuticë. tokat janë kryesisht të murrmë pyjore malore, pjesërisht livadhore malore (në lugun e Dobërdo-lit), të kafenjta malore (nga bradoshnica në Shos-han). mbulesa bimore është nga më të pasurat e alpeve, pyjet e torkuzit, përfaqësohet kryesisht nga kati i ahut, kullotat alpine dhe pjesërisht kati i dushkut.
Lugina e Lumit të Tropojës Lugina shtrihet në skajin më verilindor të alpeve Lindore, menjëhere pas lugut akullnajor të Sylb-icës. pjesa e sipërme deri tek shkalla e Sylbicës, përbën një lug akullnajor. pjesa perëndimore zihet nga liqeni i madh i Sylbicës, në lartësinë 2050m. Në fshatin ballaban lugina hyn në pellgun e tropojës, duke përçarë karbonatikët e strukturës Shkëlzen-radeshë. Ky sektor është shfrytëzuar nga lumi i tropojës, për të formuar një luginë me tiparet e një kanioni të vërtetë, me gjërësi 5-6m, gjatësi afro 4 km dhe thellësi 300-400 m.
përgjatë kufirit shtetëror të luginës së tropo-jës shtrihet vargu brevin-Kërshi i Vujkut. Ky varg fillon me malin e brovinës (2263m) e vijon deri tek Kershi i Vujkut (2273m), duke formuar një gjysmëhark që lidhet me kontaktin tektonik të shisteve. Ulja e menjëhershmë e vargut lid-het me mbylljen tektonike të strukturës Shkël-zen-radeshë. pjesa më e lartë arrihet në majën
56
e Gusanit (2538m). Qafat janë tektoniko-ero-zive, midis tyre dallohet Qafa e Dobërdolit (mbi 2200m).
Lumi i Tropojës buron nga rrëza juglindore e Qa-fës së Dobërdolit, nga Liqeni i Madh i Sylbicës.pellgu ujëmbledhës përbëhet prej shkëmbinjsh magmatike, me përshkueshmëri të dobët. tokat më të përhapura janë të murrme pyjore malore (në lartësinë 800-1400m), tokat livadhore malore, që shtrihen në lugun e Sylbicës (në 1400-1600m) dhe të kafenjta malore, të cilat zenë sek-torin më të poshtëm të saj (në 400-900m). mbulesa bimore e luginës përbëhet kryesisht prejahut, që shtrihet në lartësinë 1100-1600m dhe prej kullotave alpine (mbi 1600-1700m lartësi), deri në pragun e Koshuticës dhe të Sylbicës.
Vargmali midis luginës së Gashit dhe luginës së TropojësShtrihet në skajin më lindor të alpeve Lindore, midis grykave të thella erozive të luginës së Gashit e të tropojës. Ka shtrirje të përgjithshme juglind-je-veriperëndim, nga mali i Shkëlzenit (2407m) e deri në Kershin e Kocajve (2397m). përbëhet tërë-sisht prej magmatikesh (efuzive e intruzive), ka strukturë luspore.
Vargu Shkëlzen-radeshë, ka formën e një trape-zi. Shpatet jp dhe VL kanë formën e greminave madhështore, që bien përkatësisht në luginën e Gashit dhe të tropojës. relievi është i ngjashëm me Shkëlzenin dhe shpatin jugperëndimor të radeshës, që përfundon në luginën e Gashit. pjesa e sipërme formon cirkun e Kërpicës, prej ku zbret përroi i radeshës. Është shumë i zhvilluar karsti nëntokësor, rrjedhojë e mungesës së rrjedhjes sip-erfaqësore. Ndër format nëntokësore më të zhvil-luara janë guvat, shpellat, zgavrimet e ndryshme, që takohen pothuajsë në të gjithëperiferinë e këtij vargu.
mbulesa bimore është relativisht e varfër, veçanërisht në shpatin lindor e perëndimor. bimë-sia përfaqësohet nga brezi i dushkut, deri në 800-1000m lartësi, ai i ahut (deri 1600-1800m), dru-rët e rrallë të rrobullit. Në lartësinë mbi 2000m, kreshtat alpine, janë thuajse të zhveshura, ndërsa në lugjet e gropat ka kullota të pasura verore.
Një varg tjetër zë fill nga Kërshi i Kocajve -tringëllimë deri në Qafën e Erushës, ku takohet me vargun Shkëlzen-radeshë. pjesa qëndrore, më e larta përbëhet nga shkëmbinj si granite, ga-
bro e pjesërisht efuzive. me këta shkëmbinj lid-hen e majat më të larta si ajo e Kërshit të Kocajve (2397m), maja e Zezë (2425m) etj, Qafa e Koritave dhe të Lumës së Gashit.
Degët e lumit të Gashit, me nivelin bazë 150-200m më të ulët se të lumit të tropojës, kanë formuar shtretër shumë më të thellë. mbi lartësinë 1600-1700m, në këtë vargmal mbizotëron relievi akull-najor dhe dukuritë erozivo-denuduese (solifluk-sioni, rrëshqitjet, shpërlarja etj). Në shpatin VL shtrihen disa cirqe akullnajore të ruajtura mjaft mirë si të Dobërdolit e të Sylbicës. morenat janë bërë shkak për formimin e 15 liqeneve morenike. Në pjesën më të sipërme të Kërshit të Kocajve dhe Koritave të Dobërdolit, shtrihet Liqeni i madh dhe Liqeni i Dashit.
mbulesa bimore është e pasur, përfaqësohet nga brezi i ahut, ku vlen të përmenden pyjet e Lumës së Gashit. Në nënkatin e sipërm të ahut takohet bredhi i bardhë (Koshuticë), kurse kullotat alpine gjenden mbi 1700-1800m lartësi.
57
4.2.2 Gjeografia, topografia, morfologjia.Lartësia mesatare e alpeve është 1140 metra. Kjo është pothuajse 1.5 herë më e lartë se mesatarja e përgjithshme në Shqipëri. Lartësia mbi 2000 me-tra, përfaqëson 7% të sipërfaqes së përgjithshme të alpeve dhe shtrihet në pjesën qendrore. me një distancë lineare prej 40km nga Deti adriatik, ndi-kimi i detit është i pranishëm në luginat e Drinit, lugina e Kirit, Cem dhe përroi i thatë.
Ndikimi kontinental është gjithashtu i pranishëm në alpe. Kjo është më e ndjeshme në pjesën e tyre veriore dhe veri-lindore. Kombinimi dhe përqën-drimi i ndikimeve të tilla në seksione të veçanta kanë bërë që alpet të dallohen për larminë e pei-sazheve fiziko-gjeografike.
për këtë arsye, mbrojtja e mjedisit është me rëndë-si të lartë dhe më kryesorja ndër të tjera. Zonat e mbrojtura janë në zemër të Zonës bërthamë dhe çdo projekt, ose program për zhvillimin so-cio-ekonomik duhet të marrë parasysh menax-himin e tre parqeve të reja, një kombëtar dhe dy rajonal, ku janë të pozicionuara edhe vendet më tërheqëse për turizëm.
alpet Shqiptare dallohen për kontraste të mrekul-lueshme të relievit, këtu manifestohet ndryshimi i madh ndërmjet luginave dhe kreshtave alpine, një diferencë qe shkon deri në 2000m. pothuajse të gjitha vargjet malore dhe luginat e lumenjve fillojnë nga qendra e alpeve (aksi vertikal i terri-torit të Shqipërisë), duke zbritur gradualisht deri në basenet përreth. Disa vargje malore janë for-muar si blloqe, si psh. blloku i jezercës, Kollatës, bjeshkët e Namuna, Kunora dhe Loha, maja e Hekurave, etj. Luginat e thella alpine janë të kufi-zuara nga skarpatet e kreshtave përreth, lugina të tjera janë të shtrira dhe të ngushta duke formuar gryka e kanione. Këto lëvizje të shquara dhe të menjëhershme janë ato që i japin kësaj zone kar-akterin alpin.
alpet dallohen për kontrastete të theksuara të re-lievit që shprehen në ndryshimin e madh midis fundit të luginave, kreshtave rrethuese alpine, ndryshim që arrin deri në 2000m. Vargjet malore marrin herë pamjen e blloqeve (blloku i jezercës, i Kollatës, i bjeshkëve të Namuna, i Kunorës së Lohës, i malit të Hekurave etj), apo të pllajave (pllaja Veleçik-bridashë), të kreshtave të mprehta alpine, duke bërë kontrast të theksuar midis tyre. Luginat e thella alpine, që kufizohen nga rrëpirat e kurrizeve rrethuese, herë zgjerohen dhe marrin
pamjen e koritave, herë ngushtohen dhe formojnë gryka e kanione mjaft të thella.
Në alpet dallohen disa tipa gjenetike të relievit:
Relievi strukturoro-eroziv - është i lidhur krye-sisht me strukturën shkëputëse, sepse është kar-akteri i theksuar bllokor e luspor i strukturave të kësaj krahinë. Në lidhje me sipërfaqen e parkut vlen të përmenden në mënyrë të veçantë bjesh-kët e Namuna, dy shpatet e luginës së Valbonës, etj. Një vend të rëndësishëm zënë strukturat mo-noklinale, me të cilat lidhen forma të shumta të relievit, siç janë kreshta monoklinale, kuestet, luginat strukturore si bjeshkët e Namuna, vargu biga e Gimajve, maja e madhe, Golishi etj., ndërsa nga kuestet, vargu midis lumit të Shalës e Kirit etj.Në raport me strukturën e përgjithshme mo-noklinale të alpeve janë formuar lugina të tipave të ndryshme strukturore. Kështu, luginat e tropo-jës, Gashit, Valbonës, janë të tipit obsekuent, kurse luginat e Cemit të Selcës dhe të Vuklit etj, janë të tipit subsekuent.
Relievi lumor - i cili përfaqësohet nga rrjeti i lug-inave lumore, tarracave, koneve të depozitimit etj. Në relievin lumor, ashtu si në atë karstik, janë ruajtur mjaft tipare të morfologjisë akullnajore, veçanërisht në rrjedhjen e sipërme të lumenjve. Forma të tjera të relievit lumor janë edhe tarracat, të cilat takohen në sektorët e mesëm të luginës së Shalës, Valbonës e Cemit të Vuklit. përsa i përket koneve të depozitimit, ato gjenden kryesisht në grykëderdhjet e degëve të përrenjve kryesore.
Relievi tipik karstik – territoret që dallohen jane pllajat Veleçik-bridashë (fusha karstike e tro-shanit, Fusha e Zezë, Gropat e Vrrinit, Fusha e Lqethit, Fusha e Krekezës, ajo e mëkzezës Kuno-ra e Lohës me uvalet e repishtit, Kosanit etj). mjaft të përhapura janë format nëntokësore si shpellat, guvat, zgavrimet e ndryshme, galeritë, oxhaqet, vrimat ujëthithëse etj.
Relievi akullnajor - shumë forma të tij janë shkatërruar nga erozioni ujor pas akullnajor dhe forcat e tjera të jashtme. ruajtja më e plotë e re-lievit akullnajor vërehet në lartësitë 1600-1800m (në shpatin perëndimor e jugor), kurse në shpatet Lindore e Veriore ai ruhet deri në lartësitë 1300-1500m. për morfologji tipike akullnajore dallohen gjithë pjesët e sipërme të luginave lumore e bogës, thethit, Valbonës, Vermoshit, Currajt, Dobërdo-lit, Sylbicës. tipike janë edhe lugu i Valit, Kukajt,
58
Çeremit, motinës (në luginën e Valbonës), lugina e Lëpushës (dega e djathtë e luginës së Vermoshit), degët e djathta të luginës së lumit të Gashit etj. Cirqet akullnajore përbëjnë tiparin kryesor të relievit të këtyre vargmaleve mbi lartësinë 1500-1600m, duke i dhënë atyre pamjen e një relievi të ashpër alpin, siç janë liqenet e jezercës, të Dobër-dolit, të Sylbicës, të mojanit etj. Kurse një pjesë tjetër zihet nga bora e përhershme (rreth jezercës, majës së Hekurave, Kakisë, Kollatës, radohinës, Grykave të Hapëta etj). Depozitimet morenike ta-kohen në bogë, Dobërdol, runicë, Lugu i Valit etj.
Në peizazhin e larmishëm të alpeve takohen gjurmë të proceseve të shpatit. Format kryesore të kësaj veprimtarie janë konet koluviale të rëndesës, blloqet e rrëshqitura, gjuhët dhe gropat e rrëshqit-jes, bokërrimat, rrelikte gurore, gjuhëzat e solif-luksionit. përmenden në veçanti konet e shumta rreth bllokut të jezercës, të bjeshkëve të Namuna, vargut ujëndarës midis luginave të lumenjëve Val-bonë e përroi i thatë. Zhvillim të konsiderueshem kanë rrëshqitjet, ku vlen të përmënden, ajo në jug të fshatit bradoshnicë, në shpatin perëndimor të majës së boshit (mbi kanionin e Grunasit), e Selcës (në shpatin Vp të kurrizit Golish-Dubinë).
597. Morfologjia
60
4.2.3 Gjeologjia, hidrogjeologjia, sizmiciteti
Zona e alpeve Shqiptare është zona me përhapje në veri të thyerjes tektonike Shkodër - pejë. ajo është e branisur mbi nënzonën e Cukalit.
prerja e zonës së alpeve Shqiptare nis me for-macionet terrigjene e karbonatike të permianit të sipërm deri në anizianin e poshtëm dhe vijon me gëlqerorë, silicorë e tufite të anizianit dhe gëlqer-orë kryesisht platformike deri në triasikun e von-shëm.
Duke filluar me jurasikun në zonën e alpeve Shqiptare veçohen dy nënzona: • malësia e madhe• Valbona
Në nënzonën e malësisë së madhe vazhdon regji-mi platformik me depozitime karbonatike, me ujra të cekta deri në Kretakun e vonshëm ku shfaqen gëlqerorët me globotrunkana dhe që pasohen me sipër, me flishin e paleocen-Eocenit të poshtëm.Nënzona e Valbones fillon me jurasikun dhe veçanërisht në Dogër dhe individualizohet nga platforma e malësise së madhe si shpat lidhës i saj me trogun e Cukalit. Në të depozitohen prerje të kondensuara karbonatike dhe flishi i maastrik-tianit.
618. Gjeologjia
62
Shqipëria është një vend i pasur me burime min-erale të ndryshme. Zbulimi, shfrytëzimi dhe për-punimi i tyre, përbën një aktivitet të rëndësishëm për ekonominë e vendit. tradicionalisht, mbas vitit 1944, industria nxjerrëse dhe e përpunimit të mineraleve si kromi, bakri, hekuri, qymyrguri, ka siguruar të ardhura të konsiderueshme.
rajoni i alpeve siç është përmendur më lart për-behen kryesisht nga gëlqeroret, por gjenden edhe depozitime terrigjene dhe magmatike. me këtë ndërtim gjeologjik lidhen pasuritë minerare si: minerali i kromit, bakrit, boksitet dhe kuarcitet, etj.më poshtë jepet harta e burimeve minerare për ra-jonin e alpeve.
Tropoja2 Kromi: burimi më i rëndësishëm minerar në zonën e alpeve (pjesa juglindore) përfaqësohet nga Kro-mi. Në territorin e bashkisë tropojë, njihen mbi 100 vendburime të kromit dhe janë, zbuluar rreth 5,758,700 ton minerale me cilësi rreth 30% Cr2O3. Vendburimet kryesore që njihen janë; Kam, Zogaj 1, Zogaj 3, Zogaj 5, Kepenek fshat, Lugu i Gjinit 1, Lugu Gjinit 2, Gjelaj 4, etj. boksidet. takohen në zonën e luginës së Valbonës ku llogaritet rreth 3,055,186 ton të cilësisë së II dhe III-të.
materialet e ndertimit. • argjilet takohen në tropojë (tropojë e Vjetër)
dhe në Luzhe me rreth 6,000,000 ton. • Gëlqerore për çimento, ndodhen në rrugën
bajramCurri – Fierzë.• azbesti, gjendet në sasi të mëdha në rajonin
e tropojës (vendburimi Gegaj) me rreth 22,000,000 ton.
Në Çerem (Valbonë), në vitet ’80 janë bërë punime kërkimore gjeologjike për polimetale (minerale që përmbajnë në përqindje të ndryshme plumb, Zink, bakër, argjend, ar), por nuk kanë dhënë re-zultate.
aktualisht në alpe (në zonën e projektit), përveç aktiviteteve minerare (nxjerrjes dhe përpunimit të inerteve) nuk zhvillohet ndonjë aktivitet intensiv minerar. përjashtim bën gurorja në afërsi të Urës së Valbonës (margegaj – bashkia tropojë) e cila është e vendosur në hyrje të parkut Kombëtar Lugina e Valbonës dhe që punon në periudha se-zonale. Gjithsesi, duke mos zbatuar asnjë kriter mjedisor, aktiviteti minerar shkakton ndotje të
konsiderueshme të ajrit me grimca pluhuri, gjatë procesit të përpunimit të inerteve. Gjithashtu, ak-tiviteti i gurores po shkatërron peizazhin tipik malor të zonës. aktiviteti, sipas administratës Lokale të Zonave të mbrojtura është i paligjshëm, sepse nuk është dhënë leje për të.Në Llugaj ka një galeri kromi e cila për momen-tin funksionin me kapacitet të kufizuar. pjesa më kryesore e aktivitetit minerar zhvillohet jashtë zonës së planit, në jug të tij.
Vau i Dejes Në bashkinë e Vau-Dejës gjenden disa depozitime mineralesh metalorë dhe jometalorë. Nga de-pozitimet e metaleve përmendim bakrin, zhivën, kurse metalet jometalorë që gjenden në bashkinë e Vau-Dejës janë magnezi, argjila, dolomitë etj.Depozitimit e bakrit vihen re në pjesën veri-lin-dore të bashkisë, në kufi me bashkinë e pukës. Siç duket edhe nga harta, në Koman gjenden dy pika, konkretisht të depozitimeve të bakrit dhe të zhivës.
Në njësinë administrative të Shllakut, dhe konk-retisht në malin e Gzhoprës vihen re depozitime të mineralit jometalor të magnezit.Në njësinë administrative të bushatit, në kodrat e Zefjanës gjenden dy pika të depozitimit të ar-gjilës, përkatësisht në bushat dhe në melgushë. Kurse në afërsi të Fshatit të ri gjendjen depozi-time të dolomitëve.Në bashkinë e Vaut të Dejës ka funksionuar edhe fabrika e pasurimit të bakrit në mjedë, e cila është mbyllur në vitin 2005 me vendim të Këshillit të ministrave Nr. 30, date 13.1.2005.
përveç fabrikës së pasurimit të bakrit në bashkinë e Vau-Dejës kanë funksionuar edhe një sërë mini-erash. përmendim minierën e nxjerrjes së zhivës në Koman, atë të nxjerrjes së magnezit në njësinë administrative të Shllakut, minierën e nxjerrjes së bakrit në Vigë. të gjitha këto miniera aktualisht nuk funksionojnë. të vetmet miniera që vazhdo-jnë të funksionojnë janë dy miniera për nxjerrjen e bakrit në Karma. aktualisht janë disa subjekte që kanë leje minerare aktive për shfrytëzimin e disa zonave në bashkinë e Vau-Dejës. Në Karmë janë dhënë dy leje, njëra prej të cilave për shfrytëzim të shisteve argjilore, tjetra për kërkim-zbulim të mineralit të bakrit. Në bushat dhe në melgushë janë dhënë leje për shfrytëzim të karrierave të argjilës, dhe në Fshatin e ri për shfrytëzimin e gurëve gëlqeror.
63
Shkodra Në qarkun e Shkdrës ushtrojnë aktivitetin 20 sub-jekte private në shfrytëzimin e gurorëve gëlqer-orë dhe argjilave. Këto karriera nga aktivitetiti i pa kontrolluar i tyre nuk kanë zbatuar në mënyre korekte projektet e rehabilitimit të mjedisit. Ky aktivitet ka ndikuar në prishjen e ekuilibrave natyrorë në zhduken e florës pavarësisht efektit pozitiv në punësimin e banorëve të zonave ku ato kryejnë këto punime.
aktivitetin për shfrytëzimin e inerteve në qarkun e Shkodrës e ushtrojnë 6 subjekte private. Shfry-tëzimi i inerteve në qarkun e Shkodrës nga firmat private është përqëndruar kryesisht në shtratin e lumit Drin.Shfrytëzimi pa kriter duke zgjeruar sipërfaqet e shrytëzimt ka ndikuar negativisht në prishjen e ekulibrave natyrorë.
malësia e madhe territori i bashkisë malësia e madhe është rela-tivisht i varfër në pasuri minerale; në të ka vetëm minerale jometalore dhe janë studiuar disa shfaq-je të mineralizuara dhe disa vendburime tjera:
Shfaqja e mineralizimeve të boksiteve Greçë (malësi e madhe). Shfaqja ndodhet 1 km larg rrugës automobilistike që të çon në Vermosh, në anën e majtë të fshatit Selcë, në afërsi të kufirit me malin e Zi. Gjatësia e horizontit boksit mbajtës i kalon të 400 m dhe me perspektivë në vazhdim, ku është kontrolluar dhe me dy nivele galerish në thellësi.
Shfaqja e mineralizimeve të hekurit marlule (maja e bojës). Kjo shfaqje ndodhet në rajonin e Kelmendit në shpatin lindor të Vermoshit në ma-jën e marlulës.
Shfaqja e mineralizimeve të hekurit Vuçaj. Kjo shfaqje ndodhet rreth 14 km larg qytetit Koplikut, në anën e majtë të rrugës për razëm. Forma mor-fologjike e këtyre trupave të mineralizuar është mbushje xhepash apo hinkash karstike. minerali është i tipit hematit – getit.
Shfaqja e mineralizimeve të hekurit bogë. Kjo shfaqje ndodhet në shpatin e majtë kur shkon për në fshatin bogë, në plane. Forma morfologjike e këtyre trupave të mineralizuar është mbushje xhepash apo hinkash karstike. minerali është i tipit hematit – getit.
Shfaqja e mineralizimeve polimetalore e perblicës. Kjo shfaqje lidhet me gjetjen e një cope të miner-aleve polimetalore në përroin e balonës në zonën e jaçicës, e cila përfaqëson mineralizim plumbi, zinku, e bakri të vendosur në një ambient dolo-mitik. punimet gjeologjike të kryera rilevuese dhe kërkuese për gjetjen e daljes rrënjësore nuk kanë arritur fiksimin e saj, por vetëm prezencë të min-eralizimeve me fonde të ngritura të mineraleve polimetalore dhe zhivës.
Shfaqja e mineralizuar e zhivës Seferçe. Në se-ktorin e Seferçës përveç mineralit të kinovarit të takuar në një çarje me karbonat kalciumi në rreshjet argjilo – silicore tek Gal.nr.4 në afërsi të kontaktit gëlqerore – efuzive janë takuar mineral-izime bakri të tipit malahit në dolomitet e gëlqer-orët e dolomitizuar të anazinianit sipas çarjeve duke i dhënë shkëmbit ngjyrë blu.
Shfaqja e mineralizuar e zhivës trojan. Kjo shfaq-je e mineralizuar e zhivës ndodhet sipër fshatit Lëpushë në kufi me malin e Zi, vetëm 30 m larg piramidës me rënie 15 – 200, në drejtimin verior- verilindor, pra në drejtim të Gucisë.
Vendburimi i argjilave tamarë. Ndodhet rreth 300 m mbi fshatin tamarë, në mes depozitimeve Kimerixhane (j3K), në formën e dy shtresave me trashësi 15-20 m, e rrallë deri 50 m, me shtrirje disa qindra metra, të vendosura larg njëra-tjetrës 0.8 deri 1.2m. rezervat llogariten në 100,000 ton
Vendburimi i argjilave Çezme – Koplik Ndodhet 3 km pa arritur në qytetin e Koplikut, në të dy anët e rrugës automobilistike dhe hekurudhore duke përfaqësuar disa dalje me moshë të neogjenit.
Vendburimi i argjilave të bardha rapshë. Ndod-het në fshatin rapshë. Ky vendburim është ven-dosur në shkëmbinj të jurasikut sipërm në formën e dy shtresave me të njëjtat karakteristika e trashë-si si ato të tamarës. rezervat e llogaritura janë: =68,000 ton.
Vendburimi i gëlqeroreve marth. Ky vendburim vendoset në një ambient të depozitimeve gëlqer-orë shtresë-hollë deri shtresë trashë të kimerixhi-anit. përfaqëson një trashësi të madhe gëlqeroresh me ngjyrë gri të errët i mbuluar nga gëlqerorë me silicor të dolomitizuar në pjesët afër majës së marthit. rezerva 48,195,776 ton.
64
Vendburimi i gurëve dekorativ rrapshë. Në ndër-timin gjeologjik të këtij vendburimi marrin pjesë depozitimet karbonatike të jurasikut dhe për-faqësohen nga një shtresë gëlqerorësh me ngjyrë bardhë e zi me trashësi deri në 8 m me pamje të dallueshme në këtë zonë dhe në të gjithë alpet Shqiptare. rezervat e llogaritura janë b = 40,000 ton.
Vendburimi i gëlqerorëve të mermerizuar Kara-fil. Ky vendburim ndodhet në zonën e Vermoshit. Vendburimi vendoset në gëlqerorët e triasit të mesëm duke përfaqësuar një trashësi të madhe gëlqerorësh masivë ngjyrë rozë.
Shfaqja e mineralizimeve të qymyrëve Kozhnje. Kjo shfaqje e mineralizimeve të qymyrëve ndod-het në fshatin Kozhnjë dhe vendoset në një am-bient gëlqeror me moshë të jurasikut të poshtëm me lithiotis. Shkëmbinjtë rrethues janë gëlqerorë jurasike. minerali është qymyr humusor me fuqi kalorifike Q=2715k/kalori dhe përmbajtje të hirit 54.30 %. rezervat janë të kufizuara.
SizmicitetiNë përgjithësi e gjithë Zona bërthamë, për shkak të terrenit të fortë malor, përfshihet në fashën e rajonit sizmik me intensitet 6-7 ballë. Një pjesë e Zonës bërthamë, nga Qafë morina në Njësinë administrative tropojë e Vjetër, në lindje, duke përshkuar bajram Currin dhe Njësinë bujan, dhe më tej Komanin në Vaun e Dejës, drejt Shkodrës e Shëngjinit në perëndim, përfshihet në rajonin sizmik me intensitet8 ballë. Kjo zonë përkon me luginën e lumit Drin, përkatësisht segmenti ujor Fierzë-Koman-Vau Dejës.
Zona më në rrezik është Shkodra me intensitet sizmik 8 ballë duke zbritur drejt detit adriatik, ku intensiteti sizmik shkon deri në 9 ballë.
9. Sizmiciteti
65
4.2.4 Klima, erërat, diellzimiZona e alpeve për shkak të pozicionit gjeografik, relievit dhe natyrës, është pjesë e nënzonave kli-materike malore mesdhetare të veriut.
Veçoritë klimaterike në këtë rajon janë shumë të komplikuara për shkak të shumëllojshmërisë së zonave të rajonit alpin. alpet janë zonat më të ftohta të vendit dhe më të ndikuara nga reshjet vjetore. temperaturat mesatare në janar, muaji më i ftohtë i vitit, arrijnë shkojnë nën 0ºC në zonat e ulta, ndërsa në zonat e larta, rreth 1300m mbi nivelin e detit, temperaturat mesatare të janarit arrijnë -4ºC deri në -6ºC. Në zonat më të larta mbi nivelin e detit këto temperature arrijnë nën -8 ºC. Stina e verës në alpe është përgjithsisht e freskët. temperaturat mesatare në Korrik variojnë nga 15-18 ºC, dhe në disa zona të caktuara shkojnë deri në 21 ºC. Në tërësi temperaturat mesatare në ra-jonin e alpeve është mbi 0 ºC për një periudhë 7-8 muaj të vitit. Stina e dimrit në këtë rajon është shumë e gjatë, nga prilli në Dhjetor.
ErëratNjohja e klimës së rajonit të alpeve Shqiptare është e lidhur ngushtë me njohjen e erërave kar-akteristike, sepse rrymat ajrore nuk janë vetëm një shfaqje e klimës, por mund të konsiderohen edhe një nga faktorët drejtues të saj. regjimi i erërave është i lidhur ngushtë me regjimin sezonal, me pozicionin, ndikimin e detit adriatik dhe ndik-imin kontinental. Drejtimi i erërave, ndryshon gjatë vitit, dhe në të ndikojnë faktorët lokale, afër-sia me detin, drejtimi i vargmaleve dhe i luginave të lumenjve. Nga vrojtimet e kryera në hartën e mëposhtme tregohet se shpejtësitë më të mëdha të erës janë në zonat me lartësi më të madhe mbi nivelin e detit.
10. Erërat
66
rrezatimi diellorrrezatimi diellor paraqitet si faktor kryesor i formimit dhe i ndryshimit të klimës. Sasinë dhe efektin e energjisë diellore e përcakton këndi i rënies së rrezeve të diellit i cili varet nga gjerë-sia gjeografike dhe elementë të tjerë orografike, vranësirat.
pjesa më e madhe e Zonës bërthamë ka një shper-ndarje të orëve me diell që shkon rreth 2100-2300 orë në vit. Vlen të shënohet se rrezatimi diellor është një faktor i rëndësishëm klimatik që ndikon në krijimin e mikroklimave. pjesa jug-perëndi-more e Zonës bërthamë, e cila zbret në lartësi dre-jt Shkodrës dhe detit adriatik, ka një rrezatim më të lartë diellor që shkon rreth 2300-2500 orë diell në vit.
11. Rrezatimi diellor
67
Zona e alpeve Shqiptare është ndër zonat më të pasura me ujë . Kjo për shkak të modulit të resh-jeve (alpet përbëjnë zonën më me shumë reshje në Shqipëri).
për shkak të karakterit të veçantë gjeologjik, si dhe proceseve dinamike të ndodhura në zonë (proceset gjeologjike, faktorët natyrorë, etj) zona e alpeve karakterizohet nga rrjedhje ujore që përgjithësisht lëvizin në formacione karbonatike (gëlqerore). Këto rrjedhje përfaqësojnë gryka të thella e të ngushta, të krijuara prej proceseve ero-zive në këto zona. Në disa raste, fenomani karstik është mjaft i pranishëm (përroi i thatë), duke bërë që rrjedhja e ujit thuajse të mos shihet fare me sy për pjesën më të madhe të vitit.
Së bashku, formacionet gjeologjike të alpeve në ndërveprim me faktorët natyrore dhe ato eroziv, kanë krijuar gryka e lugina të veçanta, duke i dhënë zonës peziazhe nga më unikët në vend.
tiparet origjinale të natyrës së alpeve spikatin edhe në veçoritë e hidrografisë së tyre. ato dal-lohen për pasuri të madhe ujore për shkak të kushteve të favorshme, siç janë sasia e madhe e reshjeve, veçanërisht reshjet e borës, përbërja karbonatike e pjesës më të madhe të tyre, relievi i thyer, mbulesa e pasur bimore, etj.
Në konceptin e ujshmërisë zona e alpeve futet në kategorinë e ujërave me prurje 50-70 l/sek/km2 dhe > 70 l/sek/km2.
bazuar në hartën hidrogjeologjike në shkallë 1:200000 të republikës së Shqipërisë, konstato-het që në zonën e alpeve Shqiptare ndodhet pjesa më e madhe e formacioneve karbonatike dhe për pasojë është një zonë me ujëra nëntokësorë dhe sipërfaqësorë në sasira të mëdha. Sipas të dhënave të kësaj harte burimet nëntokësore të konstatuara rezultojnë se janë të rendit 100-1000 l/sek.
Burimet sipërfaqësore
rajoni i alpeve konsiderohet shumë i pasur me ujëra sipërfaqësore. Në përgjithësi burimet ujore në rajonin e alpeve karakterizohen nga një cilësi e mirë. të gjithë lumenjtë që kalojnë në këtë zonë; Lumi i tropojës, Lumi i Gashit, Lumi i Valbonës, Lumi i Shalës, “përroi i thatë”, lumi i Cemit, Lumi i Vermoshit, Lumi i Kirit etj, rrjedhin nga zona me lartësi të mëdha dhe në territore ekolog-jikisht shumë të pastra.Lumenjtë kryesorë janë më shumë në formën e lu-menjve të vegjël me sipërfaqe jo të madhe të pell-gjeve ujëmbledhëse.Ndër lumenjtë dhe përrenjët kryesorë, që përfshi-hen në territorin e alpeve Shqiptare, përmendim:
Lumi i Shalës
Lumi i Shalës ka një gjatësi prej 37.6 km, sipër-faqe të pellgut ujëmbledhes 269 km2 dhe pjerrësi të shtratit 22 m/km. Ka dy degë të rëndësishme, përroin e Kapreit (Lumi i Zi) dhe të Stupjes. bu-ron në rrezen juglindore të majës së radohinës (burimet e Okolit në theth) dhe rrjedh pothuajse me drejtim veri-jug derisa përfundon në luginën e Drinit. Ky lum dallohet për ujshmëri të madhe me prurje mesatare vjetore prej 33.7 m3/sek, duke ia kaluar kështu edhe Valbonës, megjithëse pellgu i Shalës është 2.5 herë më i vogë se ai i Valbonës.
Lumi i Kirit
Lumi i Kirit ka një gjatësi prej 52 km, sipërfaqja e pellgut ujëmbledhës afro 261 km2 dhe pjerrësia e shtratit 27 m/km. buron nga rrëza jugore e majës së Elbunit dhe rrjedh me drejtim veri-jug deri në fshatin prekal. tek ky fshat ai bën një kthesë të menjëhershme për nga jp derisa përfundon në lu-min Drin. Ka degë të shumta, midis të cilave vlen të përmenden përroi i rogoshit, përroi i madh (nga e djathta), kurse në të majtë gjenden; përroi i Zi dhe ai i Zabelit. prurja mesatare vjetore e Kirit është 17 m3/sek, kurse moduli 651 l/sek/km. Në regjimin e këtij lumi vërehen luhatje të theksuara të prurjeve.
4. 3buRIMET uJORE
68
përroi i thatë
Nga vetë emri, përroi i thatë përbën një rast tip-ik ku uji rrjedh tërësisht nëpër një terren kastik. Lugina e përroit të thatë, një nga luginat me interesante të Shqipërisë nga pikëpamja gjeo-morfologjike, shtrihet midis vargut rabë-biga e Gimajt-Kunora e Lohës në lindje dhe vargut radohinë-Velecik në perëndim. Në këtë territor lugina ndërtohet tërësisht nga shkëmbinj gëlqer-ore shumë të shkatërruar nga karsti e tektonika që formojnë antiklinalin e përroit të thatë. janë këta faktorët kryesorë që kjo luginë ka copëtimin horizontal më të vogël në alpe (0.1-1 km/ km2), pavarësisht se është më e lagështa e gjithë ven-dit, dhe një copëtim vertikal me vlera të mëdha e shumë të mëdha (nga 300-500 km/km2) në sektor-in e mesëm (deri në mbi 500 m/ km2) e në sektorin e sipërm të saj.
Lumi i Cemit
Lumi i Cemit është më i madhi i alpeve me një gjatësi prej 62 km dhe sipërfaqe të pellgut ujëm-bledhës 368 km2, nga të cilat vendit tonë i përka-sin rreth 255 km2. Ky lumë formohet prej dy de-gëve kryesore, ajo e Cemit të Vuklit dhe e Cemit të Selcës, të cilët pas bashkimit formojnë një rrjedhje të pasur, me prurje mesatare vjetore 26 m3/sek, me modul dhe koeficient të rrjedhjes përkatësisht me 68 l/sek/km2. prurja mesatare vjetore gjatë pe-riudhës së lagësht të vitit përbën 84% të rrjedh-jes së përgjithshme vjetore, kurse në periudhën e thatë 16% të saj. Ky ndryshim i theksuar i detyro-het jo vetëm regjimit të çrregullt të reshjeve, por edhe zhvillimit të madh të karstit. Ky i fundit bën që lumi të pësojë humbje të konsiderueshme gjatë periudhës së thatë për shkak të uljes së theksuar të nivelit të ujërave nëntokësore në shtresat kars-tike. regjimi i rrjedhjes në lumin e Cemit ka një natyre alpino-karstike.
12. Hidrogjeologjia
69
përroi i Vermoshit
përroi i Vermoshit që përshkon këtë luginë në përgjithësi ka një rrjedhje të pasur gati gjatë gjithë vitit, veçanërisht në stinën e pranverës. Sipërfaqja e pellgut ujmbledhësështë rreth 150 km2. ai për-bëhet nga dy degë; ai i Vermoshit dhe Lëpushës. prurjet më të mëdha të tij takohen në muajin maj, lidhur me shkrirjen e borës, ndërsa ato minimale i përkasin fundit të gushtit deri në gjysmën e parë të shtatorit. Shtrirja në kohë e vlerave maksimale e minimale të prurjeve tregon qartë për karakterin tipik alpin të rrjedhjes së tij. përroi i Vermoshit përbën të vetmin burim ujor të Shqipërisë i cili derdhet në Detin e Zi, përmes lumit Danub.
Lumi i Nikajt dhe Currajt
pellgu i Nikaj-mërturit ka një rrjet hidrografik të pasur. Lumi kryesor i tij është ai i Nikajt, me një gjatësi 19 km dhe sipërfaqe të pellgut ujëm-bledhës 145 km2. Shtrihet tërësisht në pellgun e Nikaj-mërturit dhe formohet nga dy degë krye-sore, ajo e Currajt dhe e Nikajt, që bashkohen në jug të fshatit Curraj i poshtëm. Fillimin e degës së Nikajt e formojnë burimet e Vranës, kurse atë të Currajt burimet e Shpellës së Drelës që shtrihen midis majave të Kakisë e të boshit. për shkak të sasisë së madhe të reshjeve ai dallohet për një rr-jedhje të pasur gati gjatë gjithë vitit. prurja mesa-tare vjetore në grykë derdhje është 14.7 m3/sek, moduli i rrjedhjes lëkundet nga 60 I/sek/km2 ne 107 l/sek/km2, kurse koeficienti i rrjedhjes është 0.75-0.80. Ushqimin kryesor e përbëjnë reshjet e borës dhe ato të shiut, si dhe burimet e fuqishme karstike, të cilat dalin kryesisht në fillimin e tij. regjimi i rrjedhjes së lumit të Nikajt në përgjithësi është i tipit alpin.
Lumi i Valbonës
Valbona, është lumi më i madh i alpeve Shqiptare. Shtrihet pothuajse në qëndër të alpeve Lindore. burimet e Valbonës gjenden në rrëzën e shpatit lindor të qafës së Valbonës, ku ajo ushqehet nga disa burime karstike në lartësinë 1450m. men-jëherë nën ujëvarën e pragut të Valbonës ujërat e këtyre burimeve zhduken nën zhavorret gëlqer-ore të luginës tek hyrja e fshatit rragam. Nga ky fshat e deri në atë të Valbonës (Selimaj), në një gjatë si rreth 7 km, rrjedhja sipërfaqësore e këtij lumi mungon krejtësisht gjatë stinës së verës, për
shkak të natyrës karstike të terrenit. Dallohet për sasinë e madhe ujore thuajse gjatë gjithë vitit, falë reshjeve të shumta, (të borës e të shiut) që bien në pellgun e tij ujë mbledhës dhe ushqimit nën-tokësor. Në sektorin e poshtëm, pra gjatë kalimit nëpër pellgun e tropojës, Valbona merr dy degët më të rëndësishme, lumin e Gashit (në Shoshan) dhe atë të bushtricës (në bujan), të cilët e pasuro-jnë mjaft rrjedhjen e saj. prurja mesatare vjetore e Valbonës për stacionet Dragobi dhe Gri është përkatësisht 12.2m3/sek dhe 33,3m3/sek. regjimi vjetor i Valbonës pasqyron mjaft mirë regjimin e klimës. prurjet mesatare më të mëdha janë në pranverë, pavarësisht se për nga sasia e reshjeve ajo vjen pas dimrit e vjeshtës.
Lumi i Gashit
Lumi i Gashit ka një gjatësi prej 27 km. ai buron nga rrëza verilindore e Qafës së Doberdolit dhe deri në Koshuticë ka karakterin e një përroi. Që nga Koshutica ai kthehet drejt juglindjes deri-sa bashkohet me lumin e Valbonës. Grumbullon ujërat e territorit verilindor të alpeve Lindore, që kanë përbërje kryesisht magmatike. Vetëm në sektorin midis bradoshnicës dhe Shoshanit, ku ai kalon nëpër një taban gëlqeror të karstifikuar, rr-jedhja e tij pëson humbje të ndjeshme që shoqëro-hen me lëkundje të theksuara të nivelit të tij. për nga peizazhi dhe natyra e tij, Lumi i Gashit për-faqëson një ndër oazet më të famshme natyrore në Shqipëri.
Lumi i tropojës
Lumi i tropojës, ka një gjatësi 21 km dhe një pjer-rësi rënieje 17.6 m/km. buron nga rrëza juglin-dore e Qafës së Dobërdolit pikërisht nga Liqeni i madh i Sylbicës dhe ruan një drejtim të përgjith-shëm veri-jug deri në pellgun e tropojës. pellgu ujëmbledhës i tij përbëhet në pjesën dërrmuese prej shkëmbinjsh magmatike me përshkueshmëri të dobët dhe pjesërisht nga gëlqerore (kur kalon në për skajin me verilindor të vargmalit Shkël-zen-radeshë). Lumi i tropojës ka një rrjedhje të pasur falë reshjeve të mëdha të shiut dhe të borës që bien në pellgun e tij. pasi bashkohet me degën e majtë, përroin e Kasajt (midis tropojës e babinës) ai merr emrin lumi i bushtricës, i cili derdhet në Valbonë (në fshatin bujan) pasi merr dhe përroin e Vitalinës.
70
Në hidrografinë e alpeve bëjnë pjesë edhe 33 liq-ene me ori¬gjinë akullnajore ku pjesa më e madhe e të cilave është në tharje e sipër, veçanërisht ato që shtrihen në zonat gëlqerore.
midis këtyre liqeneve, ato më të mëdhenjtë janë Liqeni i madh, Liqeni i Dashit dhe Liqeni i Sylb-icës, të cilat shtrihen në alpet Lindore. Ushqimi kryesor i tyre janë ujërat e shkrirjes së borës, prandaj dhe regjimi i tyre është tipik alpin (nival), por dhe me natyrë karstike në sektorët gëlqer-ore. Nga Dhjetori deri në prill liqenet ngrijnë dhe mbulohen me një shtresë të trashë akulli e bore. Nga maji e deri në qershor, si rezultat i shkrirjes së borës, niveli i ujit në këto liqene arrin lartësinë maksimale. Duke filluar nga gjysma e dytë e muajit gusht e deri në gjysmën e parë të shtatorit niveli i ujit ulët në minimum. Në vite të veçanta me reshje të pakta bore, liqenet e vendosura në gëlqerorë thahen (Liqeni i madh i jezercës).
Liqeni i Dashit
Ka një sipërfaqe prej afro 3.5 ha (përmasat 200x225 m), gjendet në lartësinë 2175 m mbi nivelin e detit. Gjendet në Doberdol (pjesën e sipërme të luginës së Lumit të Gashit).
Liqeni i Sylbicës
Ka një sipërfaqe prej afro 3 ha. Gjendet në lartësinë 2081m mbi nivelin e detit. bën pjesë në luginën e lumit të tropojës.
Liqenet e jezercës
Është një grup liqenesh të vegjël akullnajore që shtrihen në zonën e njohur si buni i jezercës, të përbërë nga pesë liqene. më i madhi prej tyre është Liqeni i madh. Gjendet në lartësinë 1792m mnd, dhe ka një sipërfaqe prej 5 ha. Liqene të tjerë janë: Liqeni i Lulashit, Liqeni i mjelësave dhe liq-eni i Lohjanit.
Burimet nëntokësoreNë pasuritë nëntokësore të alpeve bëjnë pjesë burimet e shumta e të fuqishmë, pothuajse të gji-tha me origjinë karstike. midis këtyre ndër më kryesoret mund të përmendim:
burimet e ShtarzësNdodhet afër fshatit theth, njësia administrative Shalë, 900 m mbi nivelin e detit. burimi karstik del në brekçë, ku zë fill lumi i thethit. Vizitohet sipas rrugës rurale Koplik–theth.
Cirku i Gropës së bukur së jezercësNjihet edhe me emrin Gropa e jezercës. Gjendet pranë fshatit theth, njësia administrative Shalë. përfaqëson gropë glacio–karstike në cirk akullna-jor (gjatësia mbi 1,5 km). Ka depozitim morenikë dhe 4–5 liqene të vegjël akullnajorë. Vizitohet si-pas rrugës Koplik–theth–rruga këmbësore.
burimet e Okolit – thethitGjenden në fshatin theth (Nikgjonaj), njësia ad-ministrative Shalë, pranë shtratit të lumit theth, rreth 900 m mbi nivelin e detit. burimi karstik del në kontaktin gëlqeror–rreshpë, me gjatësi rreth 20 m. Vizitohet sipas rrugës Koplik–theth. burimet e KiritGjenden afër fshatit Kir, Njësia administrative pult, 400m mbi nivelin e detit. burim karstik i tipit vokluzian në kontaktin tektoniko–litologjik gëlqerorë–flish. Uji i tij del gjatë një vijë mbi 800 m. prurja e tyre arrin mbi 600 l/sek. Këtu zë fill lumi i Kirit. Vizitohet sipas rrugës Shkodër–Kir.
burimet e VuklitGjenden pranë fshatit Vukël, njësia administra-tive Kelmend, 500–550 m mbi nivelin e detit. janë disa burime karstike në kontaktin gëlqerorë–ter-rigjene, me prurje 800 l/sek që ushqejnë lumin e Cemit të Vuklit. përdoren për t’u pirë e ujitje. Vizitohen sipas rrugës Koplik-tamarë -Vukël.
burimet e KoprishtitGjendet afër fshatit Selcë,në Kelmend, 1450m mbi nivelin e detit. burim karstik prurja 600 l/sek) del në kontaktin gëlqerorë-flish, nga një gropë 3-5 m e gjerë , 3-5 m e thellë, ku zë fill lumi i Cemit të Selcës. Vizitohet sipas rrugës rurale Koplik-tama-rë-Gropat e Selcës.
71
morenat e razmësGjenden në fshatrat Vrith e razëm, njësia admin-istrative Shkrel, 1050 m mbi nivelin e detit. janë depozitime të akujve kuaternare, të ardhura nga cirku i Gropës së karikjeve. Formojnë kodra me lartësi 50 - 80 m, shtrirje 1,7 km të gjatë, 1,2 km të gjerë, hinka e gropa karstike. mbulohen nga pyll ahu e meshtekne. Vizitohet sipas rrugës rurale Koplik - Dedaj - razëm.
Cirku i Livadhit të bogësGjendet në bjeshkët e Namuna, 1820m mbi nive-lin detit, pranë fshatit bogë, në Kelmend. është i gjatë 800 m, i gjerë 250–300m e me forma kars-tike. Vizitohet sipas rrugës Koplik–bogë-rruga këmbësore.
burimi i Qukut të DunishësNdodhet afër fshatit Valbonë, 870 m mbi nivelin e detit.
burimi i ShoshanitNdodhet pranë fshatit Shoshan, njësia adminis-trative margegaj, pranë shtratit të Valbonës, 350m mbi nivelin e detit. rrobulli në liqenin e ponarëve. Është pranë majës së Hekurave dhe fshatit Shos-han, njësia administrative margegaj, 1200-1300m mbi nivelin e detit.
burimet e ValbonësNdodhen pranë fshatit Valbonë, njësia adminis-trative margegaj, 932m mbi nivelin e detit etj.
Zonat më të përhapura dhe që kanë përmbajtje të lartë të ujërave nëntokësor janë:• Currajt të Epërm. • Zona e Dragobisë ose zona e pellgut ujëm-
bledhës të lumit të Valbonës. • Zona e përroit të Cemit dhe të pellgut ujëm-
bledhës të lumit të Cemit. • Zona e thethit dhe pellgut ujëmbledhës të
lumit të Shalës.• Zona e pellgut ujëmbledhës të përroit të rr-
jollit në zonën e mbishkodrës. • Zona masivit karbonatik të Cukalit dhe të
prekalit. • burimet e pellgut ujëmbledhës të Lekbibajt.
Zona e alpeve Shqiptare ndahet në tre nënzona për sa i përket koeficientit të prurjes së ujërave nëntokësor:1. Zona me K > 2.9 2. Zona me 2.3 < K < 2.93. Zona me 1.7 < K < 2.3
72
rajoni i alpeve Shqiptare dallohet për morfolog-jinë malore të terrenit dhe për pozicionin strateg-jik gjeografik. pothuajse të gjitha njësitë adminis-trative në këtë rajon kanë karakteristika të njëjta përsa i përket morfologjisë dhe karakterit terri-torial. Një morfologji e këtij lloji ka rezultuar në aksesueshmëri të dobët dhe rrjedhimisht krijimin e qendrave me karakter rural. Ky element, para-qet në të njëjtën kohë edhe veçori pozitive të cilat janë kthyer në potenciale për zhvillimin e llojeve të ndryshme të turizmit.
Ndërkohë pozicioni gjeografik i këtij rajoni, ku-fitar me dy shtete të tjera, e bën të përshtatshëm ndaj marrëdhënieve, shkëmbimeve dhe alternimit të sektorit të turizmit me sektorët e tjerë si bujqë-sia e blegtoria.
Zhvillimi i turizmit është një nga prioritetet e këtij rajoni dhe në një të ardhme mbase edhe shtylla kryesore e ekonomisë vendase. potencialet për këtë sektor fillojnë nga malet e larta, pyjet e kat-egorive të ndryshme për t’u eksploruar, shumël-lojshmëria e florës e faunës, luginat dhe lumenjtë e veçantë, e deri te trashëgimia historike dhe kul-turore.
Elementet infrastrukturore janë gjithashtu ndër strukturuesit e qendrave rurale por në rajonin e alpeve mungojnë korridoret e rëndësishme rrugore. pavarësisht kësaj, tërësia e elementëve të fortë natyror dhe infrastrukturor krijojnë poten-cial të madh për zhvillimin e qëndrueshëm të se-ktorit të turizmit.
4. 4ELEMEnTET E FORTA TERRITORIALE
7313. Elementet e forta territoriale
74
aktualisht, pa marrë në konsideratë planin e menaxhimit, territori i alpeve Shqiptare përfshin tre zona të mbrojtura: (1) parku Kombëtar “Lu-gina e Valbonës” (Kategoria e II e mbrojtjes), me një sipërfaqe prej 8000 ha, (2) parku Kombëtar i thethit (Kategoria e II e mbrojtjes), me një sipër-faqe prej 2630 ha dhe (3) rezervati Strikt Natyror “Lumi i Gashit” (Kategoria e I e mbrojtjes sipas IUCN) me një sipërfaqe prej 3000 ha.
aktualisht nuk ka plane menaxhimi të miratuara për Zonat e mbrojtura ekzistuese. për këtë arsye i jemi referuar Draft-planit të menaxhimit të pK të alpeve për territorin që mbulon ai park. Objek-tivat menaxhuese të planeve të menaxhimit janë në përputhje me objektivat e planit Kombëtar Se-ktorial për fushën e turizmit të zonës së alpeve Shqiptare. Organi propozues i Zonave të mbro-jtura është agjencia Kombëtare e Zonave të mbro-jtura.
Parku Kombëtar i ThethitZona e thethit, me një sipërfaqe prej 2630 ha, është shpallur park Kombëtar në bazë të VKm-së nr. 96, datë 21/11/1966. Ky park shtrihet në qendër të alpeve Shqiptare, midis bllokut “bjeshkët e Nemuna” në perëndim dhe bllokut të jezercës në lindje. parku është i rrethuar nga të katër anët me maja malesh të të dy blloqeve të sipërpërmendu-ra.
parku shtrihet në luginën që ka krijuar lumi i thethit. Shpatet malore janë shumë të pjerrë-ta me thyerje nga 16° deri 35°, në disa raste nga 45° deri 60° dhe në ndonjë rast të veçantë edhe 90°. Forma e luginës ngjan me atë të një grope të thellë të rrethuar me male. Kjo favorizohet edhe nga aktiviteti i akullnajës gjatë gjithë viteve. Lumi i Shalës ka formuar tarraca në të dy anët e për-bëra nga tokë ranore. Disa nga pjesët më të mah-nitshme të këtij parku Kombëtar janë maja e ra-dohimës (2570 m), maja e arapit (2217 m), maja e paplukës (2569 m) dhe maja e alisë (2471 m). parku Kombëtar i thethit është 75 km larg nga qyteti i Shkodrës. Zona është tërësisht pjesë e një-sisë administrative të Shalës të rrethit të Shkodrës dhe përfshin 8 fshatra: thethi (Nikgjonaj), thethi (Okoli), thethi (Grunasi), thethi (Gjelaj), thethi (Hardedaj), thethi (Nënrrethi), thethi (Gjeçaj) dhe thethi.
Shtigjet kryesore janë shtegu që lidh Fushë-theth-in me majën e pejës, shtegu Qafë-thorë - Shtegu i Dhenve - radohimë - malësi e madhe dhe shtegu Fushë-theth - qafa e Valbonës - rragam - lugina e Valbonës, i cili lidh dy parqet kombëtare. brenda parkut Kombëtar të thethit ka shtigje që lidhin fshatrat me njëri-tjetrin, siç janë shtegu i Gruna-sit - Fushë-theth, shtegu Camp - Okol dhe shtegu Gjelaj - Fushë-theth.
Parku Kombëtar “Lugina e Valbonës”Lugina e Valbonës me një sipërfaqe 8000 hek-tarë është shpallur “park Kombëtar”, bazuar në Vendimin e Këshillit të ministrave nr. 102, datë 1996/01/15 “mbi miratimin në parim të strategjisë për zbatimin e projektit të vlerësimit mjedisor nga projektet pyjore”.
Kjo luginë është e vendosur në qendër të alpeve Shqiptare në mes të bllokut të jezercës, Kollatës, maleve të Qypit të Gracit-rupe në veri dhe varg-malit të majës së boshit-majës së Hekurave në jug dhe juglindje. Nga ura e Shoshanit deri në Fierzë, lugina kalon nëpër ujëmbledhësin e tropojës me reliev kodrinor ndërmjet bujanit dhe tëplanit. Në të gjithë gjatësinë e saj, lugina formon një gjysmë-hark me pjesë konkave në jugperëndim. Fillimi i kësaj luginë përkon me brazdën akullnajore të Valit që ndodhet midis majës së alisë dhe asaj të poplukës në jugperëndim të bllokut të jezercës.
parku përfshihet në njësinë administrative mar-gegaj dhe mbulon 11 fshatra: Çeremi, Çeremi (Gocaj), Dragobia, Dragobia (Hajderaj), Dragobia (Kikaj maskollata), Kocanaj (Këlcyrë), rragami, Shoshani (Grac), Valbona, Valbona (Cuka e Dun-ishës) dhe Valbona (Kukaj).
Në këtë vargmal dominojnë shkëmbinjtë karbon-atikë, ndërsa bërthama e shistit të alpeve shfaqet vetëm në fshatrat Valbonë dhe Dragobi. Kufijtë e parkut shtrihen përgjatë kufirit shtetëror midis Shqipërisë dhe malit të Zi në veriperëndim, nda-jnë kufijtë anësorë me parkun kombëtar të thethit nga ana perëndimore dhe me rezervatin Natyror të lumit të Gashit në anën lindore.
Shtigjet kryesore që lidhin fshatrat janë: Dragobi - Valbonë - rragam i Shalës dhe Dragobi - Cerem.
4. 5zOnAT E MbROJTuRA nATYRORE
75
Shtigje të tjera për këmbësorë janë shtegu Drago-bi - lumi i Gashit (lidh parkun Kombëtar të Lug-inës së Valbonës me rezervatin Strikt Natyror të lumit të Gashit), shtegu Valbonë - Qafa e Val-bonës - theth (lidh parkun Kombëtar të thethit me parkun Kombëtar të Luginës së Valbonës), si dhe shtegu Valbonë - Grykët e Hapura - Curraj i Epërm.
Rezervati Strikt Natyror i Lumit të Gashit Lumi i Gashit është shpallur si “rezervat Strikt Natyror”, bazuar në VKm nr. 102, datë 1996/01/15 “mbi miratimin në parim të strategjisë për zba-timin e projektit për zbatimin e vlerësimit mjedis-or për projektet pyjore”, me një sipërfaqe 3000 ha.
Lugina e lumit të Gashit është e vendosur në ver-ilindje të alpeve Shqiptare. ajo fillon nga pellgu akullnajor i Dobërdolit në një lartësi prej 1600 m dhe përfundon në ujëmbledhësin e tropojës në një lartësi prej 244 m. Diversiteti litologjik reflektohet në larminë morfologjike të luginës, veçanërisht në zgjerimet dhe ngushtimet e saj, të ndara midis tyre me kufijtë me origjinë kryesisht tektonike-li-tologike. Në të majtë të këtij pellgu është vendo-sur liqeni akullnajor i Dashit, i cili është i treti për nga madhësia pas liqenit të Sylbicës dhe i pari për nga lartësia në të gjithë zonën e alpeve (2175 m). Gjatësia totale e këtij liqeni arrin deri në 275 m, ndërsa gjerësia e tij është 255 m.
Kufijtë e rezervatit Strikt Natyror të lumit të Gashit shtrihen përgjatë kufirit shtetëror mes Shqipërisë dhe malit të Zi në veriperëndim dhe në mes të Shqipërisë dhe Kosovës në verilindje, ndërsa ndan kufijtë anësorë me parkun Kom-bëtare të thethit në anën perëndimore dhe lug-inën e tropojës në lindje. rezervati ndodhet në njësitë administrative margegaj dhe tropojë të rrethit të tropojës dhe përfshin 3 fshatra: Shkël-zeni (Kovocica), bradoshnica (Herusha), dhe bra-doshnica.
4.5.1 parqet e reja natyroreSi rezultat i një procesi të gjatë riorganizimi dhe racionalizimi, janë formuar tre parqe të reja, duke përfshirë një park Kombëtar dhe dy parqe bash-kiake.
tre parqet, që mbulojnë me shumë se 61% të “Zonës bërthamë”, janë:• parku Kombëtar i “alpeve Shqiptare”• parku Natyror bashkiak (pNb) Nikaj-mërtur
që korrespondon me të gjithë sipërfaqen e Njësisë administrative Lekbibaj, duke u njo-hur edhe si “parku Lekbibaj”
• parku Natyror bashkiak i Shkrelit, që kor-respondon me të gjithë sipërfaqen e Njësisë administrative të Shkrelit.
Në lidhje me zonimin e parkut të alpeve është bërë konsultimi me grupet e interesit dhe me aKZm në lidhje me zonimin e parkut. Zonimi ak-tual paraqet rezultatin e konsultimeve apo kon-sensusit të arritur me aktorët vendorë. Hartimi i pNb Shkrel dhe Nikaj-mertur ka qenë një proces i hapur, ku problemi i zonimit është konsultuar me publikun dhe grupet e interesit dhe është rënë da-kord me njësitë administrative përkatëse (Shkrel dhe Lekbibaj) dhe qarkun Shkodër e Kukës. Lidhur me pNb Nikaj-mërtur, në dokument thek-sohet se: Këshilli i qarkut Kukës, me vendimin nr. 20, datë 13.10.2014 e ka shpallur pNb Nikaj-mër-tur si Zonë të mbrojtur. për këtë arsye është har-tuar edhe plani i menaxhimit, i cili është në pritje për t’u miratuar nga ministri i mjedisit.
Parku Kombëtar i Alpeveparku Kombëtar i alpeve të Shqipërisë shtrihet në territorin e tre bashkive: malësi e madhe, Shkod-ër dhe tropojë. Ky park ka një sipërfaqe të përg-jithshme prej 86.086,34 ha, nga të cilat 32.935,23 ha ose 38,26% e territorit shtrihet në malësinë e madhe.
Emërtimi administrativ
Sip. Ha Sip. %
Qarku SHKODËrbashkia malësia e madhe 32,935.23 38.26bashkia Shkodër 12,988.22 15.08totali Qarku Shkodër 45,923.45 53.34Qarku KUKËS
Tabela 2: Shtrirja e Parkut Kombëtar të Alpeve
76
Sipas studimeve dhe kërkimeve mbi larminë e llojeve të habitateve, florës dhe faunës, alpet e Shqipërisë përfshijnë rreth 1600 lloje të bimëve vaskulare, një numër të lartë të llojeve relikte, en-demike, sub-endemike, rreth 80 lloje në rrezik, të rrezikuara kritikisht dhe të rralla. Flora e territorit të alpeve përbën 43% të gjithë florës apo rreth 40% të gjithë llojeve endemike në Shqipëri. burimet dhe ujërat e shumta ofrojnë dy lloje të troftës dhe llojshmëri peshqish të ujërave malore. pasuria me lloje autoktone, endemike, endemo-relikte të florës dhe të faunës si dhe historia e mirënjohur e kësaj zone, janë kontribut i rëndësishëm në pro-movimin e vlerave natyrore dhe kulturore dhe mbrojtjen e tyre.
Sipërfaqja e parkut propozohet të zonohet si më poshtë:
Nr. Emërtimi i nën-zonave Sipërfaqja, Ha1. Zona qendrore 19.356,362. Zona e menaxhimit efektiv 36.932,973. Zona e përdorimit tradicional 26.259,824. Zona e zhvillimit të qëndrue-
shëm 3537,19
TOTALI 86.086,34
14. Plani i menaxhimit. Parku Kombëtar i Alpeve
Tabela 3: Sipërfaqia e zonave të menaxhimit
77
Nën-zona qendrore ka si funksion ruajtjen tërësore të biodiversitetit dhe siguron një zonë natyrore të paprekur. Kjo nën-zonë ka përformacë të lartë mjedisore dhe për të zbatohet shkalla e parë e ru-ajtjes. Nën-zona qendrore përfshin sipërfaqe të mbrojtjes të natyrës pa ndërhyrje, e cila shërben si pikë referimi nga aspekti i trashëgimisë natyrore, i kërkimeve studimore dhe i monitorimit. ajo përfshin habitate natyrore të rëndësisë parësore dhe speciet përkatëse të tyre endemike, sub-ede-mike, të kërcënuara apo të rrezikuara që mbro-hen nga legjislacioni vendas, konventat ndërkom-bëtare, direktivat e bE (për habitatet e zogjtë), apo që përfshihen në Librin e Kuq (si për bimët, shpendët dhe kafshët e egra).
Nën-zona e menaxhimit efektiv ka funksion parësor ruajtjen e biodiversitetit dhe sigurimin e një zone natyrore të paprekur nga veprimtaritë ekoturistike nga menaxhimi efektiv të vizitoreve dhe të infrastrukturës mbështetëse. Nënzona përf-shinë disa habitate natyrore dhe speciet përkatëse të tyre të rëndësisë kombëtare dhe evropiane, për të cilat kërkohen masa të veçanta ruajtjeje të cak-tara në planin e menaxhimit, sipas dispozitave të ligjit “për mbrojtjen e biodiversitetit”. Nënzona ka përformacë të lartë mjedisore, dhe për të zba-tohet shkalla e dytë e ruajtjes.
Nën-zona e përdorimit tradicional; Ka funksion ruajtjen e natyrës dhe të biodiversitetit në har-moni me zhvillimin e veprimtarive tradicionale të banorëve të zonës, veçanërisht toka bujqësore, blegtoria, pyjet, kullotat, ujërat, burimet e tjera natyrore, monumentet natyrore, kulturore e shpirtërore dhe peizazhi rural, në përputhje me objektivat e caktuara në planin e menaxhimit. Nënzona ka përformacë të mirë mjedisore dhe për të zbatohet shkalla e tretë e ruajtjes.
Nënzona e zhvillimit të qëndrueshëm: Nënzona ka funksion ruajtjen e natyrës dhe të biodiversi-tetit në harmoni me zhvillimin e veprimtarive so-cial-ekonomike dhe të infrastrukturës për banorët e zonës dhe komunitetin e biznesit, në përputhje me vizionin, objektivat, masat mbrojtëse, dhe ato zhvillimore e menaxhuese të veprimit të caktuara në planin e menaxhimit. Nënzona ka performacë të mjaftueshme mjedisore dhe për të zbatohet shkalla e tretë e ruajtjes.
monumentet e natyrës janë një tjetër aset i rëndë-sishëm natyror në zonën e alpeve Shqiptare. monumentet e natyrës, bazuar ne ligjin nr.8906 datë 06.06.2002 “për zonat e mbrojtura” i ndry-shuar, përfaqësojnë kategorinë e tretë të Zonave të mbrojtura në Shqipëri (kategoria e III sipas IUCN). ato janë shpallur me VKm. Nr. 676, datë 20.12.2002 “për shpalljen zonë e mbrojtur të mon-umenteve të natyrës shqiptare” . Në alpe vlerëso-het se gjenden rreth 70 monumente natyre.
Parku Natyror Bashkiak “Nikaj-Mërtur”pNb Nikaj-mertur ka një sipërfaqe të përg-jithshme prej 17,505 ha.Vizioni për pNb Nikaj-mërtur është: “trashëgim-ia e shquar natyrore dhe kulturore është e njohur në nivel lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar - ku komuniteti i zonës, zhvillimi ekonomik dhe mbro-jtja e mjedisit të zhvillohen në mënyrë harmonike dhe të qëndrueshme ndërmjet tyre”.
Qëllimi i shprehjes së vizionit në këtë plan menaxhimi, është ai i përcaktimit të një elementi jetësor për parkun – zhvillimi i qëndrueshëm.
• ruajtja e biodiversitetit, agro-biodiversitetit, pejzazhit natyror dhe kulturor të zonës;
• të evidentohen vlerat natyrore, kulturore, historike dhe shoqërore në zonën e Ni-kaj-mërturit;
• të punohet për promovimin e këtyre vlerave në nivel, lokal, kombëtar dhe ndërkombëtar;
• të ndërthuren këto vlera, duke ofruar një pa-ketë të integruar turistike;
• të garantohet zhvillimi i qëndrueshëm i zonës, si elementi bazë që garanton eviden-timin, ruajtjen dhe zhvillimin e të gjitha vler-ave aktuale që ka zona.
Në rastin e pNb Nikaj-mërtur, zonimi përbëhet nga tre zona kryesore:
Zona qëndrore: E cila nga pikpamja e vlerave natyrore dhe kulturore përfaqëson elementet më të rëndësishëm të natyrës dhe natyralitetit të zonës.
Zona e zhvillimit të qëndrueshëm: Ku parashiko-hen aktivitete të ndryshme që do të zhvillohen në harmoni të plotë me natyrën, kulturën dhe tra-ditat e zonës, bazuar në principet e zhvillimit të qëndrueshëm.
78
Zona e përdorimit tradicional: përfaqëson zonën e cila do të ndjekë të njëjtën rrjedhë zhvillimi ash-tu siç ka qenë deri më tani, duke kufizuar vetëm aktivitetet intensive të ndryshme, që shihen si cënuese të vlerave të parkut.
Nr. Emërtimi i zonave Sipërfaqja, Ha1 Zona qëndrore 1105.62 Zona e përdorimit tradicional 11,720.83 Zona e zhvillimit të qëndrue-
shëm4,678.6
totali 17,505
Këshilli i Qarkut Kukës me vendimin Nr. 20, datë 13.10.2014 e ka shpallur pNb Nikaj-mërtur si zonë të mbrojtur.
Parku Natyror Bashkiak i Shkrelit
parku Natyror bashkiak (pNb) “Shkreli”, ka një sipërfaqe të përgjithshme prej 20,282 ha. Është shpallur park Natyror rajonal bazuar në Ligjin nr. 8906, datë 6.6.2002 “për Zonat e mbrojtura”, ndryshuar me ligjin Nr.9868, datë 4.2.2008 si dhe VKm Nr.519, datë 30.06.2010 për “procedurat e propozimit e të miratimit dhe rregullat e admin-istrimit të parqeve Natyrore rajonale”.
pNb Shkrel përfaqëson një territor unik për nga pikpamja e pejzazhit dhe harmonizimit të vler-ave natyrore me ato kulturore të zonës. Vizioni i parkut është: rritja e cilësisë së jetës së komu-nitetit në zonën e Shkrelit përmes ruajtjes, zhvil-limit dhe promovimit të vlerave natyrore e kul-turore të zonës, të integruara në zhvillimin dhe menaxhimin e parkut Natyror rajonal të Shkrelit, përmes realizimit të objektivave të mëposhtëm;• përdorimin e qëndrueshëm të burimeve
natyrore të zonës;• menaxhimin e mjedisit natyror dhe
trashëgimisë kulturore për të mirën e brezave të tanishëm dhe ato të ardhshëm;
• Duke siguruar banorët që të përdorin, të nd-jekin dhe zbatojne aktivitetet e tyre rekrea-tive në zonë në një mënyrë të qëndrueshme që është në përputhje me vlerat e trashëgimisë mjedisore dhe kulturore të parkut;
• Duke ruajtur dhe përmirësuar marrëdhëniet e bazuara në mirëbesim, bashkëpunimit dhe mirëkuptimit reciprok, për të arritur objekti-vat e këtij plani në mënyrë që të kontribuojë në një zhvillim të qëndrueshëm për zonën;
• bashkëpunim me pronarët e tokës, bizne-set, fermerët, agjencitë qeveritare lokale dhe qëndrore dhe veçanërisht me komunitetin për të siguruar nevojat e tyre për një jetë të mirë, si dhe pasqyrimi i këtyre elementeve në menaxhimin e parkut.
Në rastin e pNb Shkrel, zonimi përbëhet nga katër zona kryesore;Zona qëndrore: E cila nga pikëpamja e vlerave natyrore dhe kulturore përfaqëson elementet më të rëndësishme të tyre;
Zona e zhvillimit të qëndrueshëm: Ku parashiko-hen aktivitete të ndryshme që do të zhvillohen në harmoni të plotë me natyrën, kulturën dhe tradi-tat e zonës;
15. Parku bashkiak Nikaj-Mërtur. Plani i menaxhimit
Tabela 4: Sipërfaqia e zonave të menaxhimit PNB Nikaj-Mertur
79
Zona e përdorimit tradicional: përfaqëson zonën e cila do të ndjekë të njëjtën rrjedhë zhvillimi ash-tu siç ka qenë deri më tani, duke kufizuar vetëm aktivitetet intensive të ndryshme, që shihen si cënuese të vlerave të parkut;
Zona e shërbimit për vizitorët: përfaqëson një zonë me ndërtime (bare, restorante, hotele) dhe që është në funksion të vizitorëve.
Zonat menaxhuese të pNb “Shkreli”dhe sipërfaq-ja e tyre jepet më poshtë:
Zona Sip.haZona e Zhvillimit të Qëndrueshëm 2,641Zona e përdorimit tradicional 15,205Zona Qëndrore 2158Zona e Shërbimit për Vizitorët 278
Shuma, pNb Shkrel 20,282
Këshilli i Qarkut Shkodër e ka shpallur pNb “Shkrel” si Zonë të mbrojtur.
Zonat e mbrojtura në nivel ndërkombëtar - Rrjeti Emerald
rrjeti Emerald është një rrjet i zonave të mbro-jtura natyrore, i krijuar për të ruajtur florën dhe faunën e egër dhe habitatet natyrore të Evropës, i cili u nis në vitin 1998 nga Këshilli i Evropës si pjesë e punës në kuadrin e Konventës për ruajtjen e Natyrës së Faunës dhe Habitatit Natyror Evro-pian ose Konventës së bernës, që hyri në fuqi më 1 Qershor 1982. rrjeti Emerald bazohet në të njëjtat parime si Natura 2000, dhe përfaqëson shtrirjen e saj de facto në vendet jo-anëtare të bE-së
rrjeti Emerald, njihet ndryshe edhe si rrjeti i Zonave me Interes të Veçantë të ruajtjes (aSCIs). Identifikimi i Zonave me Interes të Veçantë të ruajtjes (aSCI-s), është realizuar në periudhën 2002–2008 për Shqipërinë. Si rezultat janë identi-fikuar dhe studiuar 25 zona natyrore potenciale të rrjetit Emerald.
propozimet u vlerësuan nga EtC/bD dhe Këshilli i Evropës gjatë viteve 2010–2012.
Komiteti i përhershëm i Konventës së bernës në takimin e 32-të, në Dhjetor 2012 miratoi 25 zonat e propozuara për Shqipërinë.
Lidhur me rrjetin Emerald në zonën e projek-tit, ai përfshin një territor më të gjerë se tre zo-nat aktuale të mbrojtura; Lumi i Gashit, Valbona dhe thethi. praktikisht përfshin pjesën kryesore të alpeve Shqiptare, duke u shtrirë deri në Kel-mend. Zona ka një sipërfaqe prej 77,458 ha. Në raport me këtë rrjet, parku Kombëtar i alpeve (i propozuar) mbulon një territor edhe më të madh se ai i propozuar në rrjetin Emerald, me afro 9,000 ha më shumë, duke garantuar një mbrotje edhe më të madhe mjedisore në zonën e alpeve Shqiptare.rrjeti EmEraLD në Shqipëri, është përcaktuar në ‘Dokumentin e politikave Strategjike për mbrojt-jen e biodiversitetit’, miratur me VKm nr. 31, datë 20.1.2016.
16. Parku Bashkiak i Shkrelit. Plani i menaxhimit
Tabela 5. Sipërfaqia e zonave të menaxhimit
80 17. Rrjeti i zonave Emerald ne nivel kombetar
81
4.6.1 Furnizimi me ujë dhe KuzZona që përfshin pKS e alpeve (siç është emërtu-ar si zona bërthamë) përmban dymbëdhjetë Një-si administrative që janë pjesë e katër bashkive, tropojë, malësi e madhe, Shkodër dhe Vau Dejës. Shërbimi i furnizimit me ujë dhe sistemi i kana-lizimt të ujërave të zeza për këto Njësi adminis-trative është nën juridiksionin e katër Ndërmarr-jeve të Ujësjellës-Kanalizimeve Sh.a. përkatësisht tropojë UK Sh.a Vau Dejës UK Sh.a malësi e mad-he UK Sh.a dhe Shkodër UK Sh.a.
ana lindore e “Zonës bërthamë” ku pjesa më e madhe e fshatrave bëjnë pjesë në bashkinë e tropojës, paraqet një situatë relativisht më të kën-aqshme për sa i përket furnizimit me ujë në kra-hasim me anën përendimore të “Zonës bërthamë”. Gjeografikisht qyteti i bajram Currit është i po-zicionuar në qendër të territorit që mbulon kjo bashki duke mundësuar një aksesueshmëri më të lartë në territor dhe me zonën tonë në studim. Ndryshe ndodh me bashkitë e tjera ku pjesa më e madhe e fshatrave që i përkasin zonës sonë të studimit, janë pothuajse të pozicionuar diametral-isht kundër me qytetet përkatëse, gjë që ndikon negativisht në ofrimin e shërbimeve dhe mirëm-bajtjen e tyre. Kjo çon edhe në nevojën që këto ko-munitete të mundësojnë furznizimin me ujë me mënyrat e lartpërmendura.
me ndarjen e re territoriale është bërë edhe copëzimi i disa ndërmarrjeve, si Shkodër-Fshat në rastin tonë, e cila më përpara mbulonte një terri-tor shumë të madh dhe haste vështirësi në ofrimin e shërbimeve. përqëndrimi në një territor më të vogël, bën të mundur menaxhimin më të mirë dhe një mirëm-batje periodike të të gjithë strukturave përbërëse të ujësjellsave.
Zona në tërësinë e saj është e pasur me burime natyrore uji, ujëra nëntoksorë dhe sipërfaqësorë.
problematikë për t’u theksuar mbeten K.U.Z. mungesa e rrjeteve inxhinierike dhe Impianteve të trajtimit të Ujërave të Ndotur, pothuaj në të gjithë zonën tonë të studimit, gjë që ndikon në prodhimin e një sërë faktorësh negativë. Gropat septike dhe kanalet e ndërtuara nga vetë banorët
pa respektuar kushtet teknike, janë ndotës për ambientin, nëntokën dhe ujërat sipërfaqësore. Duke u nisur nga qëllimi i këtij plani Kombëtar Sektorial për turizmin, situata aktuale e furnizim-it me ujë dhe K.U.Z paraqitet problematike si për rezidentët e “Zonës bërthamë”, ashtu edhe për turistët që sa vijnë e shtohen vit pas viti. përveç mungesës së shërbimeve pa standart, fenomeni më negativ ngelet impakti ndotës në mjedis, duke dëmtuar ekosistemin dhe duke cënuar vlerat natyrore të zonës.
4.6.2 Menaxhimi i mbetjeve të ngurta
menaxhimi i mbetjeve, ashtu si në pjesën më të madhe të vendit edhe në territorin e alpeve për-faqëson një ndër problematikat më kryesore mje-disore. mungesa e një plani të menaxhimit të mbetjeve e ka përkeqësuar më shumë situatën duke i kthyer hapësirat ku grumbullohen dhe hidhen mbetjet në vendburime ndotjeje, duke rrezikuar shëndetin e banorëve, ndotjen e ajrit, ndotjen e ujërave, hapësirave përreth etj.
aktualisht kjo problematikë paraqitet më serioze në Luginën e Valbonës dhe të thethit, gjithashtu po bëhet edhe më e dukshme në zonën e Kelmen-dit.
Kjo situatë ka krijuar një çështje vërtet serioze për zonat në fjalë, për aq kohë sa mbeturinat grum-bullohen kudo (në rrjedhjet e ujit, livadhet, pyjet, zonat e banuara, etj). Shpesh herë edhe grupet e turistëve që vizitojnë rajonin e alpeve zgjedhin t‘i hedhin mbeturinat e tyre në mjedis si në lumenj, përrenj, lugina etj, ashtu siç veprojnë edhe pje-sa me e madhe e banorëve që jetojnë këtu. asnjë nga zonat kryesore me potencial të lartë turistik si lugina e Valbonës, thethit dhe Kelmendit nuk kanë landfille për trajtimin e mbetjeve urbane. Në shumicën e rasteve, kontenieret e mbetjeve mun-gojnë. Shërbimi i grumbullimit të mbetjeve nga bashkitë pothuajse nuk ekziston. Në Valbonë, ky shërbim realizohet privatisht nga grupe individ-uale operatorësh. mbetjet plastike (shishet, am-balazhet etj) dhe mbetjet tekstile vërehen gjith-monë në shtretërit e lumenjve.
4. 6InFRASTRuKTuRA MJEDISORE
82
Në rastet e qyteteve, mbetjet depozitohen në vendgrumbullimet e tyre përkatëse (në qytetet Koplik, Shkodër dhe bajram Curri). Këto vend-grumbullime mbetjesh nuk janë të përcaktuara dhe në pjesën dërrmuese janë të lokalizuara në afërsi të shtretërve të lumenjve të cilat janë forma-cione gjeologjike që përshkohen lehtë nga uji. Si pasojë, të gjithë komponentët kimikë të mbetjeve shpërlahen nga reshjet e shiut dhe më pas depozi-tohen në tokë duke ndotur tokat bujqësore, ujërat nëntokësore dhe ujërat e pastra.
Tendencat e mundshme rritja e fluksit të vizitorëve në rajonin e alpeve do të ketë pasoja shumë serioze. Do të gjenerohen më shumë sasi mbetjesh në zonë, shumë territore të pashkeluara do të eksplorohen dhe si rrjedhim dhe rreziku i dëmtimit të pejzazhit natyror do të jetë shume i madh. Gjithashtu, biodiversiteti do të jetë gjithnjë e më shumë i kërcënuar dhe për disa specie situata mund të jetë katastrofike.
83
Sipas Nenit 2 të VKm Nr.671 “për miratimin e rregullores së planifikimit të territorit”, metab-olizmi i territorit është model që përdoret për identifikimin dhe analizën e flukseve të materi-aleve dhe të energjisë brenda territoreve të cak-tuara. Ky model u ofron studiuesve një kuadër, nëpërmjet të cilit të studiojnë ndërveprimet e sis-temeve natyrore dhe njerëzore në rajone të caktu-ara. metabolizmi urban është një vatër hulumtimi shumëdisiplinare, e prirur për të ofruar njohuri të rëndësishme rreth sjelljes së territorit me qëllim përftimin e propozimeve për një të ardhme më njerëzore dhe ekologjikisht të përgjegjshme.
Flukset që analizon metabolizmi i territorit mund të jenë flukse të tilla si: energjia, uji, ushqimi, mbetjet, biomasa, mallrat, paratë, informacio-ni, sedimentet, njerëzit; por fokusi kryesor do të jetë në flukset e energjisë, ushqimit dhe ujit, duke qenë se këto flukse kanë ndikim të drejtpërdre-jt në jetën e përditshme të njerëzve dhe rëndësi të madhe në kontekstin Shqiptar. Nëse analizo-hen këto flukse dhe studiohen me koherencë, ka mundësi të zhvillohen ndërhyrje hapësinore që në mënyrë proaktive dhe produktive shfrytëzojnë metabolizmin, duke krijuar kështu modele më të qëndrueshme të zhvillimit hapësinor që krijojnë një territor.
4.7.1 Fluksi i energjisë në rajon
prodhimi më i madh i energjisë elektrike vjen nga rajoni verior i Shqipërisë, rajon i cili ka disa nga rezervuaret më kryesore të hidrocentraleve. Nëpër luginat malore të këtij rajoni janë të shpërndara edhe shumë HEC-e të cilat janë në përdorim. Stu-dime të tjera janë duke u zhvilluar për ndërtimin e të tjerë HEC-eve në këtë rajon.
Ndërkohë që në rang Kombëtar, një peshë të madhe të prodhimit të energjisë e zënë edhe hi-drokarburet, ky karakter mungon në rajonin e alpeve. Deri në vitin 1995 energjia elektrike sig-urohej vetëm nga hidrocentralet, të cilat sot për-bëjnë vetëm 20% të konsumit të përgjithshëm të energjisë së brendshme. megjithatë, klima ofron gjithashtu mundësi të mira për prodhimin e en-ergjisë, diellore dhe të erës, por në këtë rajon akoma nuk janë përcaktuar parqe të funksioneve të tilla. mbetet për t’u thënë se pavarsisht poten-cialeve që ka ky rajon për prodhimin e energjisë nga burimet ujore, pjesa më e madhe e zonave të banuara, qofshin këto qëndra lokale apo urbane, ka një mungesë të theksuar të shpërndarjes së en-ergjisë. Një pjesë e mirë e energjisë së prodhuar nga pellgjët ujëmbledhëse të këtij rajoni, konsu-mohet në një pjesë komplet tjetër të vendit, gjë që bën që 40% e energjisë së prodhuar të humbasë rrugës dhe tregon për kapacitetin e dobët fizik që ka vendi.
4. 7METAbOLIzMI I FLuKSEvE
84 18. Fluksi i energjise
85
4.7.2 Fluksi i ujit në rajon
rajoni i alpeve Shqiptare ka pasuri të jashtëzakonshme të rrjetit hidrografik, burime nëntokësore dhe sipërfaqësore. Ky territor përsh-kohet nga lumenj të rëndësishëm si Drini, Valbo-na, Lumi i Gashit, Shalës, Kirit, lumi i Vermoshit, Cemit, bunës dhe shumë lumenj të tjerë në formë përrenjsh me sipërfaqe jo të mëdha të pellgjeve ujëmbledhës. Në këtë rajon gjenden edhe 33 liq-ene akullnajore dhe liqene të tjerë të vegjël si liq-eni i bogës.
I gjithë ky sistem bën të mundur shfrytëzimin për energji elektrike, pjellorinë e tokës bujqësore (sido-mos në bashkinë tropojë, ku pothuaj i gjithë ter-ritori i bashkisë përshkohet nga kanalet vaditëse) dhe praninë e një peizazhi që është tërheqës sa për vendasin edhe për turistët e huaj. megjithatë, sistemi ujor haset me probleme serioze të mirëm-bajtjes, ndotjes së ujërave të lumenjve e liqeneve nga mbetjet urbane, erozioni etj.
Zonat më të përhapura dhe që kanë përmbajtje të lartë të ujërave nëntokësor janë: • Currajt të Epërm;• Zona e Dragobisë ose zona e pellgut ujëm-
bledhës të lumit të Valbonës;• Zona e përroit të Cemit dhe të pellgut ujëm-
bledhës të lumit të Cemit;• Zona e thethit dhe pellgut ujëmbledhës të
lumit të Shalës;• Zona e pellgut ujëmbledhës të përroit të rr-
jollit në zonën e mbishkodrës;• Zona masivit karbonatik të Cukalit dhe të
prekalit;• burimet e pellgut ujëmbledhës të Lekbibajt.
burimi kryesor i këtij rrjeti hidrik janë kryesisht reshjet, veçanërisht ato të borës dhe burimet e fu-qishme karstike. Klima ndryshon pak nga lugina në luginë. Në luginën e lumit të Vermoshit dhe të Lëpushës, ka klimë malore të lagësht dhe zona dallohet për amplitudat e vogla të temperaturës, periudhën e gjatë me ngrica, reshjet e dendura të borës.
Lugina e thethit përgjithësisht ka klimë malore me dimër të ashpër, rreshje të pasura shiu e bore, verë relativisht të freskët. Lugina e bogës ka klimë të ngjashmë me atë të luginës së Shalës, por dallo-het për sasinë e madhe të reshjeve (3039mm).
Lugina e Valbonës ka klimë malore, me dimër të ashpër e reshje të pasura shiu e bore, temperatura të ulëta, periudhë të gjatë me ngrica dhe erëra të fuqishme.
Lugina e Lumit të Cemit e Vuklit ka veçori klima-tike pak a shumë të ngjashme me ato të luginave të lartpërmendura. Sasia e reshjeve është nga më të mëdhatë e alpeve, pasi bien mesatarisht deri në 2435mm në vit (tamarë).
4.7.3 Fluksi i ushqimit në rajon
pjesa më e madhe e tokave bujqësore ndodhen në zonën e ultësirës bregdetare. rajoni verior i Shqipërisë ka mungesë të theksuar të tokave bu-jqësore për shkak të terrenit të thyer malor dhe kushteve klimatike. Ky rajon spikatet për pro-dhime biologjike, kultivimin e bimëve medicinale dhe çajrave, boronicës, mjaltit dhe gështenjës. për-punimi i produkteve në këtë rajon është shumë i varfër, për mos thënë që mungon në masë. pjesa më e madhe e tyre eksportohet drejt vendeve të tjera të rajonit pa iu nënshtruar përpunimit dhe klasifikimeve përkatëse.
86 19. Fluksi i ujit
8720. Fluksi i ushqimit
88
4.7.4 Fluksi i mbetjeve në rajon
Njësitë administrative, të përfshira në rajonin e alpeve, kanë kapacitete shumë të dobëta për ad-ministrimin dhe grumbullimin e mbetjeve. Në rang rajonal ekziston vetëm dy vendgrumbullime në qytetin e bajram Currit dhe në njësinë admin-istrative Lekbibaj të cilat shërbejnë për atë pjesë të rajonit që i përket bashkisë tropojë.
përveç mbetjeve urbane, këto zona kanë mungesë totale të sistemit të kanalizimeve për ujërat e zeza. Si rezultat i kësaj kanë ardhur dhe ndotjet e nivele të ndryshme të ujërave të lumenjve. Emëtuesit më të mëdhenj të mbetjeve janë kryesisht zonat ur-bane, por edhe qëndrat lokale të cilat akomodojnë turistë gjatë sezonit të verës.
4.7.5 Fluksi i turizmit në rajonpërveç flukseve të mësipërme, një tjetër motor është edhe turizmi i cili konsiderohet si një nga mundësitë më të rëndësishmë, duke patur para-sysh potencialet natyrore që ka Shqipëria.
Ndër larmishmërinë e llojeve të turizmit që ekzis-tojnë në vend, në rajonin e alpeve sigurisht krye-son turizmi pejzazhistik/malor.
8921. Fluksi i mbetjeve
90 22. Fluksi i turizmit
91
Zona që studion plani Kombëtar Sektorial i tu-rizmit është identifikuar si “Zona bërthamë” dhe përfshin 12 Njësi administrative të cilat janë: Kelmend, Shkrel, pult, Shalë, temal, Shosh, Shl-lak, bajram Curri, Lekbibaj, margegaj, bujan dhe tropojë.
Njësitë administrative të lartpërmendura i përka-sin 4 bashkive: malësi e madhe, Shkodër, Vau-De-jës dhe tropojë, të cilat përfshihen në dy Qarqe: Qarkun Shkodër dhe Qarkun Kukës.
Ndërkohë, studimi dhe mbledhja e të dhënave shtrihen më tej gjeografikisht duke formuar kësh-tu një Zonë mbështetëse, e cila nuk do të përfshi-het në kufirin e planifikimit të pKSt-së dhe në ndryshim nga Zona bërthamë, do të merret në konsideratë si një kornizë më e gjerë në mbështet-je të kësaj të fundit, për planin Sektorial, së bash-ku me dokumentin e planifikimit Kombëtar, pra vetëm për arsye studimore pa i’u nënshtruar një planifikimi specifik.
4.8.1 Demografia
Studimi i demografisë bazohet në studimin e pop-ullsisë rezidente dhe popullsisë së regjistruar në Gjendjen Civile. regjistrimi i përgjithshëm i pop-ullsisë 2011, ofron një imazh statistikor të popull-sisë rezidente dhe kushtet socio-ekonomike në të cilën jeton popullsia e Shqipërisë në tetor 2011.
“Zona bërthamë” shtrihet në një sipërfaqe prej 2,003 km2, duke përfaqësuar 6.97% të sipërfaqes totale të republikës së Shqipërisë. Kjo zonë shtri-het kryesisht në bashkinë tropojë dhe në bashkinë malësi e madhe, të cilat përfaqësojnë përkatësisht 38% dhe 32% të “Zonës bërthamë”.
Ndërsa “Zona mbështetëse” e cila përfshin të gji-tha Njësitë administrative të bashkive malësi emadhe, Shkodër, Vau –Dejës, pukë, Fushë-arrëz dhe tropojë, ka një sipërfaqe prej 4,426 km2, duke përfaqësuar 15.4% të sipërfaqes së republikës së Shqipërisë.
Shpërndarja territoriale e popullsisëtë dhënat e Census 2011, regjistrojnë në “Zonën bërthamë” një popullsi rezidente prej 28,006 banorë, të cilët përfaqësojnë rreth 1% të banorëve të republikës së Shqipërisë dhe rreth 11.9% të “Zonës mbështetëse”. për shkak të numrit të ulët të popullsisë rezidente dhe sipërfaqes së lartë të “Zonës bërthamë”, vërehet një densiteti tepër i ulët prej 14 banorësh/km2. Densiteti i ulët i pop-ullsisë të regjistruar në “Zonën bërthamë” shënon vlera nën mesataren kombëtare dhe mesataren e “Zonës mbështetëse”, që përkatësisht janë 97 banorë/km2 dhe 53 banorë/km2. Shpërndarja e popullsisë dhe e banesave, thekson karakterin ru-ral të zonës së alpeve, ku vërehet një përqëndrim banesash përgjatë akseve rrugore (si në rastin e Vermoshit dhe Vukël) ose ishuj demografikë si boga, thethi, Valbona dhe Dragobia.
Popullsia e Parqeve “Zona bërthamë” shtrihet në një sipërfaqe prej 2,003 km2, duke përfaqësuar 6.97% të sipërfaqes totale të republikës së Shqipërisë dhe përbëhet nga 106 fshatra, të cilat përfshihen në 12 njësi ad-ministrative, që janë: Kelmend, Shkrel, pult, Shalë, Shosh, temal, Shllak, bajram Curri, Lekbibaj, margegaj, bujan dhe tropojë, të cilat përfshihen në 4 bashki: malësi e madhe, Shkodër, Vau-Dejës dhe tropojë, që i përkasin Qarkut Shkodër dhe Kukës.
pra, ashtu sikurse vërehet sipërfaqja e “Zonës bërthamë” është e gjerë, nëse marrim në konsid-eratë shtirjen e parkut Kombëtar të alpeve dhe parqeve rajonale të Shkrelit dhe Nikaj-mërtur.26.4% të popullsisë rezidente të “Zonës bërthamë” ( ose 7,388 banorë) jeton në brendësi të territoreve të parqeve, rreth 12.1% e popullsisë rezidente të “Zonës bërthamë” jeton brenda territorit të par-kut të Shkrelit, 10.2% jeton brenda territorit të parkut të alpeve dhe 4.1% e popullsisë rezidente jeton brenda territorit të parkut Nikaj-mërtur.
Projeksioni demografik.“projeksionet e popullsisë 2011-2031” publikuar nga Instituti i Statistikave, identifikon tre ske-narë të mundshëm në vlerësimin e ardhshëm të popullsisë rezidente. Këto skenarë bazohen në ndryshimet e mundshme të indikatorëve të
4. 8vEÇORITË SOCIO-EKOnOMIKE
92
lindshmërisë, vdekshmërisë dhe migrimit dhe kanë karakteristikat e më poshtme: • Skenarin e rritjes së ulët (me tregues
lindshmërie dhe imigrim të ulët, tregues vdekshmërie dhe emigrimi të lartë);
• Skenarin e rritjes së mesme (me tregues lindshmërie, vdekshmërie dhe migracion të mesëm).
• Skenarin e rritjes së lartë (me tregues lindshmërie dhe imigrimi të lartë, tregues vdekshmërie dhe emigrimi të ulët).
Këto skenarë synojnë të na japin tendencat e mundshme të popullsisë, për 15 vitet e ardhshme.
Siç vihet re dhe nga projeksioni i popullsisë rezidente, tendencat aktuale orientojnë drejt njëtkurrje të moshave nën 25 vjeç dhe një rritje të popullsisë mbi 65 vjeç, për 15 vitet e ardhshme, gjë që lë të kuptojë vjetërsimin e popullsisë dhe tendencën migratore të grupmoshave të reja.projeksioni i popullsisë është një tregues krye-sor në parashikimin e forcës punëtore dhe të nevojave të ardhshme territoriale për punësim.
Grafiku 1. Piramida e moshës. Burimi: IP3
2200 1800 1400 1000 600 200 200 600 1000 1400 1800 2200
0 - 4
5 - 9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
>85
2031
2021
2026
2031
2021
2026
Meshkuj Femra
93
4.8.2 punësimi dhe sektorët e punësimit
Punësimiregjistrimi i përgjithshëm i popullsisë i ndërmar-rë gjatë vitit 2011, tregon qartë përbërjen e pop-ullsisë rezidente, duke evidentuar popullsinë në moshë pune, popullsinë mbi 15 vjeç dhe nën 65 vjeç, popullsinë e punësuar, popullsinë e papunë, sipas strukturës së mëposhtme.Këto elemente demografike japin një përqasje të detajuar mbi popullsinë në moshë pune, pop-ullsinë në varësi, punësimin dhe papunësinë, si dhe karakteristikat kryesore të tregut të punës.
Popullsia në moshë punepërbërja e popullsisë të pasqyruar nga Census 2011 jep një imazh në një moment të caktuar, ku evidentohet qartë popullsia në moshë pune dhe popullsia në varësi, pra popullsia nën 15 vjeç dhe mbi 65 vjeç. “Zona bërthamë” gëzon ende një popullsi rezidente në moshë të re, për shkak se 64.9% e popullsisë rezidente janë në moshë pune (pra bëjnë pjese në grupmoshën 15-65 vjeç).
pjesa e popullsisë në moshë pune, përbën një indikator kryesor që ndërlidhet ngushtë me as-pektet socio-ekonomike të territorit, për shkak se përmban popullsinë aktive, pra forcën prodhuese prezente në një territor të caktuar. Njësitë ad-ministrative të cilat gëzojnë vlerat më të larta të popullsisë në moshë pune, janë Shosh, Shllak dhe bajram Curri, me përkatësisht 67.4%, 66.9% dhe 65.5%.
popullsia në moshë pune popullsia nën 15 vjec dhe mbi 65 vjec popullsia total
% Nr. % Nr. % Nr.bajram Curri 65.5% 3,497 35% 1,843 0.19% 5,340
bujan 64.2% 1,636 36% 914 0,09% 2,550Kelmend 65.2% 1,992 35% 1,064 0.11% 3,056Lekbibaj 65.1% 786 35% 421 0.04% 1,207margegaj 62.7% 1,470 37% 876 0.08% 2,346
pult 63.3% 968 37% 561 0.05% 1,529Shalë 64.6% 1,166 35% 638 0.06% 1,804Shkrel 64.5% 2,270 36% 1,250 0.13% 3,520Shllak 66.9% 449 33% 222 0.02% 671Shosh 67.4% 205 33% 99 0.01% 304temal 65.2% 1,018 35% 544 0.06% 1,562
tropojë 64.2% 2,643 36% 1,474 0.15% 4,117“Zona
bërthamë” 65% 18,100 35% 9,906 1.00% 28,006
“Zona mbështetëse” 66% 155,182 34% 80,682 8.42% 235,864
Shqipëri 68% 1,904,094 32% 896,044 100% 2,800,138
Tabela 6: Popullsia ne moshe pune
94
4.8.3 Ekonomia, të ardhurat dhe sektorët e mundshëm ekonomikë
prodhimi i brendshëm bruto (pbb) është një in-dikator i cili mat vlerën e mallrave dhe shërbi-meve të prodhuara nga banorët e një vendi apo rajoni, gjatë një periudhe të caktuar. por pbb nuk merr në konsideratë faktin se një pjesë e kësaj pas-urie është krijuar nga jorezidentët dhe që banorët e zonës mund të prodhojnë në vende të tjera të botës.
Nisur nga të dhënat e Instat 2014, pbb me çmime korrente për Shqipërinë është 1.394,4 miliardë lekë, duke shënuar një rritje prej rreth 1,83% kra-hasuar me vitin 2013. Kontributin më të madh në prodhimin e pbb për vitin 2014, vjen nga Qarku i tiranës i cili përqëndron aktivitetet ekonomike më të mëdha të vendit. Nga ana tjetër, vlen të për-mendim edhe Qarqet që kanë kontributin më të ulët në zhvillimin ekonomik të vendit, ku Qar-ku i Kukësit kontribuon vetëm në 3% të pbb të Shqipërisë. për më tepër Qarku i Shkodrës kon-tribuon vetëm në 6% të pbb në rang Kombëtar.
Nëse studiojmë pbb për frymë në nivel qarku, vërehet se Qarku i Shkodrës dhe i Kuksit shënojnë përkatësisht një pbb për frymë prej 336 mijë lek/frymë dhe 343 mijë leke/frymë, duke shënuar në këtë mënyrë vlera që përfaqësojnë vetëm gjysmën e pbb/frymë të Qarkut të tiranës.
Indikatorët rajonalë shprehin qartë rolin e sektorit të bujqësisë në ekonominë e Qarkut Kukës dheShkodër. Duke marrë në konsideratë se “Zona bërthamë”, është kryesisht rural, bujqësia shfaqet si një sektor tepër i rëndësishëm. për këtë arsye një studim më i detajuar i këtij sektori orienton planifikimin dhe orientimin e zhvillimit të ard-hshëm të “Zonës bërthamë”.
Ndërsa për sa i përket aktiviteteve kryesore ekonomike që mund të zhvillohen në zonë janë sektorët e turizmit, bujqësisë dhe tregëtisë .
Grafiku 2 – Prodhimi i brëndshëm bruto në nivel qarku
95
4.8.4 Trashëgimia kulturore dhe historike
Zona e Shqipërisë së veriut kryesisht dallohet për karakteristikat e jashtëzakonshme natyrore dhe pasurinë e trashëgimisë kulturore. Edhe pse kar-akteristikat dalluese natyrore, format e terrenit dhe klima i bëjnë kushtet e jetesës së kësaj zone të vështira, kjo zonë është banuar që prej kohëve të lashta. Në këtë zonë, jeta ka vazhduar jo vetëm në përputhje me karakteristikat specifike të mje-disit natyror, por gjithashtu me ndryshimet e rre-thanave historike dhe socio–ekonomike.
trashëgimia kulturore dhe historike e kësaj zone karakterizohet nga shtresa të pasura dhe të shumëllojshme të trashëgimisë së lëvizshme, të palëvizshme dhe jo materiale/të paprekshme. të gjitha këto kontribuojnë në kuptimin e plotë të peizazhit kulturor të zonave të Shqipërisë së ve-riut.
Peizazhi kulturorpjesa më me vlerë e trashëgimisë kulturore në Shqipërinë e veriut është sigurisht peizazhi kultu-ror në tërësinë e vet. për një kuptim më të gjerë të konceptit të trashëgimisë kulturore, i cili përfshin të gjitha aspektet e mjedisit që vijnë nga ndërve-primi i njerëzve dhe vendeve ndër vite, peizazhi kulturor përfaqëson kategorinë më gjithëpërf-shirëse të trashëgimisë kulturore. peizazhi kultu-ror “përfaqëson punën e kombinuar midis natyrës dhe njeriut” (UNESCO – Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention).
Monumentet e kulturësEdhe pse trashëgimia kulturore e zonës së Shqipërisë së veriut është padyshim domethënëse dhe komplekse, vetëm disa zona me trashëgimi kulturore të palëvizshme të këtyre zonave janë mbrojtur zyrtarisht. më poshtë përmenden disa nga ndërtesat e arkitekturës tradicionale dhe ansamble dalluese rurale.
Në zonën bërthamë dhe mbështetëse të pKSt alpe mund të përmendim një sërë monumentesh kulture (informacion i marrë nga ministria e Kul-turës):
Qarku Kukës, bashkia tropojë – “Zona bërthamë”: Kalaja e Shoshanit, Kalaja e Lekës, Qyteza e rosu-jës, Shpella e Dragobisë, mulliri i bajram Currit, banesa e mehmet ramës, banesa e bajram Osum-it, banesa e Sali manit, Kulla e mic Sokolit.
Qarku Kukës, bashkia tropojë – “Zona mbështetëse”: Kalaja e Sakatit, Kalaja e Cernicës,Kështjella e breglumit, Kisha e ancitit, banesa e Ismail dhe arif mustafait, banesa e Halil Qele-poshit, banesa e adem Demaj, teqeja e Dervish Sokolit, Shtëpia e heroit të demokracisë azem Ha-jdarit, tybeja e Devish Luzhës.
Qarku Shkodër, bashkia Shkodër – “Zona bërthamë”: banesa e Lulash Kecit, banesa e Nduemark Kolës, banesa e marash Kolës, banesa e Shkurte alija, banesa e Zef Kocekut.
Qarku Shkodër, bashkia Shkodër – “Zona mbështetëse”: Kalaja e Shkodrës, Kalaja e Drishtit, Kalaja e Gajtanit, Kalaja e beltojës, Ka-laja e ballecit, Qyteza e Dakajve, Qyteza e Gan-jollës, Hamami, Xhamia e plumbit, banesa e Seit bushatit, banesa e Filip Cekës, banesa e mehmet Gjylit, banesa e mazhe mazrekut, banesa e Kol Sumës, banesa e mati jubanit, banesa e Idriz Dall-nezit, banesa e Daut boricit, banesa e Lulash Ke-cit, banesa e Ndue mark Kolës, banesa e marash Kolës, banesa e Shkurte alia, muzeu popullor, banesa e Hume bajraktarit, banesa e Hysen bek-teshit, banesa e ramiz bekteshit, banesa e Sade-din bilalit, banesa e Kasem bushatit, banesa e myzafer Cenës, banesa e Zija Caushollit, banesa e Xhevaire Celës, banesa e Sofie Celiketes, bane-sa e Nush Cobes, banesa e Eshref Danit, banesa e Sabri Digës, banesa e Emine Dizdarit, banesa e Hasan Durgutit, banesa e beqir Ferizit, banesa e petrit Garucit, banesa e mahmut Grudës, banesa e muho Celepisë, banesa e Kol Cobës, banesa e Hy-sen Hotit, banesa e Kasem jonuzit, banesa e Shfik Kalasë, banesa e Idriz Kajushit, banesa Shyqyri Kalacit, banesa e Veli Kasemit, banesa e abdulla Krajës, banesa e e Sandër Krajës, banesa e e alie e Sule Kraja, banesa e Oso Kukës, banesa e mu-hamet Llazanit, banesa e musa Llazanit, banesa e rexhep Llazanit, banesa e Hamit Llujës, banesa e Xhevdet Llujës, banesa e Halil mandisë, banesa e Iliaz metanit, banesa e Hajrulla metës, banesa e Sadi mukës, banesa e Faik mushanit, banesa e Xhamal Nehanit, banesa e Ismete ramovit, bane-sa e Sul Saracit, banesa e Ferit Spahiut, banesa e Guljelm Sumës, banesa e Nazim Sykjes, banesa e tish Shahinit, banesa e Zef Shantojës, banesa e Emil Shirokës, banesa e riza tahirit, banesa e Isa jonuz telit, banesa e mehdi Xhabisë, Shkolla ’10 Korriku’, Kulla e Zef Kocekut, Ndërtesa e prefe-kturës, teatri migjeni, Kinema republika, Kon-sullata Italiane, banesa e familjes Selfo, banesa e familjes Lahi, Gjimnazi ’28 Nëntori’, Varrezat e rrmajit, Kafja e madhe.
96
Qarku Shkodër, bashkia Vau i Dejës – “Zona bërthamë”: banesa e Shkrimtarit martin Camaj,Kalaja e Dalmaces, arrezat e Lashta të Komanit.
Qarku Shkodër, bashkia Vau i Dejës – “Zona mbështetëse”: Kalaja e Vigut, Kalaja e Sapës.
Qarku Shkodër, bashkia malësia e madhe – “Zona bërthamë”: Kalaja e ballecit, Ura e tamares mbi Lumin Cemi i Vuklit Dhe Hani pranë saj.
Qarku Shkodër, bashkia malësia e madhe – “Zona mbështetëse”: Kalaja e marshejt, rruga me Kall-drëm, Fshati Gruemirë, Ura mbi përroin e thatë, Ura e Navredës, rrënojat (gërmadhat) e Kishës se Shën Gjinit (Kisha e rashit).
Qarku Shkodër, bashkia Fushë arrëz – “Zona mbështetëse”: Kalaja në fshatin micaj.
Qarku Shkodër, bashkia pukë – “Zona mbështetëse”: Kështjella dhe Kishat e Kabashit, Shpella e Kaurit, Shkolla ‘migjeni’.
Monumentet e natyrësmonumentet e natyrës janë gjithashtu të pran-ishme në zonë, sipas Vendimit të Këshillit të min-istrave nr.676, datë 20.12.2002 “pËr SHpaLLjEN ZONË E mbrOjtUr tË mONUmENtEVE tË NatYrËS SHQIptarE”, përcaktohen:
-29 monumente natyrore në territorin e bashkisë tropojë (1. rasa e pesmarrës 2. Shpella e Haxhisë 3. Liqenet akullnajore të Doberdolit 4. Liqenet akullnajore të Sylbicës 5. Shkëmbi i Forcës 6. buri-mi Karstik i Qirecit 7. rasa e Currajt 8. Depozitimet fluvioglacioale të Shoshajt 9. bredhishtja e rag-amit 10. Shelgu i rrjetëzuar 11. burimi i Qukut të Dunishes 12. burimi i Shoshanit 13. burimet e Val-bonës 14. Shpella e Haxhisë 15. Shpella e akullit 16. Lugina e varur akullnajore e Kukajt 17. Lugina akullnajore e motinës 18. Kanioni i Shoshanit 19. blijtë në markaj 20. Dushkajat e Qafë Luzhës 21. Liqeni i ponarëve 22. mështekna e Lugut të Zi 23. ahishtja Gurra e Hasan Gushit (mërtur) 24. rrob-ulli në liqenin e ponarëve 25. arra e Dragobisë 26. Shpella e Dragobisë 27. Hormoqi i Valbonës 28. ahishtja e Vranicës).
-42 monumente në bashkinë Shkodër (1. burimi i Vakes 2. Olistolitet e Kodrës së tepesë 3. mbihipja tektonike e Shirokës 4. Fragment i thyrjes tekton-ike Shkodër-pejë (Karmë) 5. blloku Gravitative Gurit të Zi 6. Ujëvara e thethit 7. rasa e palajve
8. Guri i Lekës 9. Shpella e Gjeçovit 10. portat e Shalës 11. Shpella e thethit 12. Shpella e Gajtanit 13. pragu i Kapreit 14. Shpella e jubanit 15. Cir-ku i Gropës së bukur së jezercës 16. burimet e Shtarzës 17. Liqeni i jezercës 18. pisha Flamur e Qafës së pejës 19. Ura Shkëmbore e markzagorës 20. burimet e Okolit -thethit 21. Shpella e majës së arapit 22.Liqeni i pejës 23. Gështanjat e mgullit (pult) 24. blirët në Lesniqe 25. Kanioni i Urës së Shtrenjtë 26. Shpella e Zhylës 27. Shpella e melag-jisë 28. Shpella e muriqit 29. Kanion i Grunasit 30. Kërleka e Kakisë 31. Shpella e Liqethit Cukal 32. burimet e Kirit 33. Habitati i Salamandrës alpine 34. Shpella e Kataraktit 35. Fusha e Liqethit 36. pylli Ishullit të Franc jozefit 37. Lisat e minaqit (Domne) 38. rrepet e Vorrezave të ramajt 39. rra-pi i Hoxhë Dheut 40. Çinari i tophanës 41. rrapi i toplanës 42. ahet e Gurrës së Krenave).
-32 monumente në bashkinë malësi e madhe (1. Syri i Sheganit 2. Fortesa e Kelmendit 3. burimet e Koprishtit 4. Syri i Gjonit 5. Shpella e Krevenicës 6. morenat e ramzës 7.Cirku i Livadhit të bogës 8. burim i Vuklit 9. blini i bzhetës 10. Vidhat tek pusi i markajve 11. ahu i Gerges (mrizi i Gerg-es) 12. Carraca e Vrithit 13. tarraca e Greges 14. Shpella e Gjolajve 15. Kanioni i bashkimit Ver-mosh 16. mrizi (ahu) i pleshtit (Eoge)17. Vulfenia e Shtegut të Dhenëve 18. mullaret e radit (rrapsh) 19. arra e madhe 20. Foljeta e Lohjes 21. Çinari (Foljeta) e Ganjollit 22. Shpella e pucit 23. pusi i Xhek markut 24. Shpella e Njerëzve të Lagur 25. Kanioni i poicës 26. mullaret e Gurte të Eajzës 27. pusi i Cilikokajve 28. Kalaja e Shtegut të Dhenëve 29. Lugu akullnajoci runicës 30. Depozitimet flu-vio-glaciale të bogë 31. Lugu akullnajor i Seferçës 32. Gështenja e reçit).
Muzetëmund të përmendim 4 muze shtetërorë: muzeu i bajram Currit - Ndodhet në një ndërtesë të inauguruar në 1985. për nga përmasat, rëndë-sia dhe arkitektura, radhitët si muzeu i tretë më i rëndësishëm në Shqipëri, pas muzeutKombëtar dhe muzeut të Skënderbeut në Kru-jë. U konceptua dhe u ndërtua për të prezantu-ar historinë e gjithë malësisë së Gjakovës. Në të gjenden mozaikë dhe piktura murale të cilat pa-raqesin ngjarjet më të rëndësishme historike dhe gjithashtu disa gura varri të gjendura në Shoshan. muzeu është duke u rinovuar dhe pritet të hapet së shpejti. pas ri-hapjes së tij do të jetë muzeu më i madh në pjesën veri-lindore të Shqipërisë me një përzgjedhje të madhe të objekteve etnografike, si dhe një pavilion historik.
97
muzeu Etnografik në theth - Ndodhet në një ndërtesë tradicionale prej guri, të ndërtuar me një çati druri, çardak, shkallë të jashme dhe dritare të vogla me hark, që reflekton ndërtimin e saj për qëllime mbrojtëse kundër pushtuesve. ana e ma-jtë e hyrjes është ndërtuar mbi një shkëmb. Kati i parë shërbente si strehë për gjënë e gjallë, ndër-sa kati i dyte kishte funksione banimi. Në ditët e sotme kjo ndërtesë dallohet lehtësisht dhe vizito-het nga ata persona që udhëtojnë për në qendër të thethit. Shtëpitë përreth oforjnë një varietet të ob-jekteve të përdishme dhe shpjegohen me pasion nga banorët e zonës.
muzeu Historik i Shkodrës - U themelua në 1949, bazuar në koleksione të mbledhura nga jezuitët dhe murgjëve franceskanë në fund të shek. XIX dhe gjithashtu nga koleksione private të dhuru-ara nga familjet shkodrane. muzeu është i vendo-sur brenda një ndërtesë monumentale të shekullit XIX, shtëpia e familjes Oso Kuka, një tregëtar i pasur i shtresës së mesme. Vetë shtëpia, e ndër-tuar në 1815, është po aq interesante sa muzeu i rrethuar me mure mbrojtës, një shtëpi tipike tregëtari që flet edhe për rolin që kishte Shkodra si një qytet kryesor tregëtar në rrugët e tregëtisë midis detit mesdhe dhe Kosovës. Në ambientet e brendshme, muzeu paraqet një dhomë miqsh tipike të zbukuruar dhe një bodrum me disa ob-jekte të vogla arkeologjike si pjata Kristiane e Da-vidit, artefakte nga periudha greke dhe romake. Në kopësht vizitorët do të gjejnë një varr romak dhe një gur venecian. Në katin e dytë të muzeut gjendet arkivi dhe libraria me publikime shume të çmuara nga shek. XVII dhe materiale etnografike me shumë objekte nga jeta e përditshme e pop-ullësisë së zonës së Shkodrës dhe bjeshkëve të Nëmuna.
Fototeka Kombëtare ‘marubi’ - Ndodhet në Shkodër dhe është krijuar në vitin 1970 pasi Gege marubi i dhuroi shtetit arkivin e tij personal të tre brezave me rreth 150 mijë negative në forma të të ndryshme në pllaka qelqi, që datojnë që prej 1858 në 1959. Sot, së bashku me kontributet e tjera të fotografëve të rëndësishëm, janë arkivuar rreth 450.000 negativë. Ky fakt e bën këtë galeri një prej më të pasurave në ballkan.
mund të përmendim edhe disa iniciativa që kanë lidhje me koleksionet private në këtë zonë. Në bujan gjendet muzeu Etnografik shtetëror, i cili menaxhohet nga të afërmit e mic Sokolit; gjithash-tu në Shkdoër gjendet një muze Etno, i cili është i vendosur në Hotelin ‘tradita Gegë dhe toskë”.
Zonat Arkeologjike Zonat më të spikatura arkeologjike në alpet shqiptare, që i përkasin periudhës së hekurit, janë: Qyteza ilire e rosujës, Qyteza e Shoshanit, Qyteza e Grisë, Qyteza e Disdarit, Kalaja e Lekës, si dhe muret Ilire në rajë.
Në zonën e Shqipërisë së veriut ka disa zona të rëndësishme arkeologjike. Këtu mund të përmen-dim monedha nga periudha Ilire, bizhuteri dhe vizatime në shpella, fortifikime, kështjella dhe ura: - Në Okol të thethit, në 2005 janë gjetur dy copa të vogla që mendohet të jenë pjesë të vazove qera-mike prehistorike.-Vendbanimi Grunas në theth, Lugina Shala është një vendbanim prehistorik (shek.IX phr) e rizënë në periudhën mesjetare ose moderne. Ky është një prej vendabimeve më të vjetra në theth, një kompleks i vogël arkitektonik. - rosuja është 6 km në jug – perëndim të ba-jram Currit dhe pozicionohet në një kodër me dy kreshta që shohin nga lugina e lumit të Valbonës. mendohet që mund të ketë pasur aktivitet që nga Epoka e Hershme e Hekurit deri në shek.V p.e.s. Gjithashtu është identifikuar një ndërtesë kulti së bashku me ndërtesat vendase me mure me argjilë dhe dysheme me baltë. Në peridudhën romake u ndërtua një kullë vrojtimi dhe më vonë u fortifi-kua edhe muri rrethues. brenda zonës së mbrojtur ka gjurmë të dallueshme të ndërtesave që datojnë në periudhën romake dhe të vonë romake. - Fortifikimi i Kratulit ndodhet në një kodër në fshatin boks në postribë. muret rrethues për-bëhen nga blloqe të mëdhenj të cilët përforcojnë kapacitetin e tij si një pikë kontrolli ushtarake e themeluar nga mbreti Gent (shek.II phr). - Kështjella antike e Dragobisë, Shoshan, e quaj-tur gjithashtu “Kalaja e Këlcyrës” (e njohur edhe si Kalaja e Shoshanit) ndodhet pranë fshatit të Dragobisë. Daton që prej shek.I-IV p.e.s. - Kështjella mesjetare e Dakaj, Lugina Shala ndod-het sipër lumit Shala pranë fshatit Nënmavriq. mund të ketë shërbyer në periudhën e vonë mes-jetare (shek.XIV – XV) si rezidenca e lordëve ven-das feudalë. - Kështjella mesjetare Selimaj u ndërtua gjatë pe-riudhës së Skëndërbeut, shek.IV dhe u quaj “Kal-aja e Lekës”. - Kështjella mesjetare, Cërnicë ndodhet në një shkëmb me pamje nga rrjedha e përbashkët e lumit bistricë dhe Valbonë, duke mundësuar në këtë mënyrë kontroll strategjik mbi dy luginat e lumenjve. Fortifikimi zë një sipërfaqe prej 0.07 ha
98
dhe përbëhet nga një mur në formë rrethore me të paktën dy kulla. muret u ndërtuan nga gura të rrumbullakosur nga shtrati i lumenjve. -Ura e mesit e ndërtuar nga mehmet pashë bushati në 1770 mbi lumin Kir ndodhet 6 km larg fshatit mes. përbëhet nga 13 harqe me madhësi të ndryshme dhe ka një gjatësi prej 108m. E ven-dosur përgjatë itinerarit tregtar midis Shkodrës dhe Kosovës, është përshkruar nga romanët dhe venedikasit. Nuk është vetëm historike, por në të njëjtën kohë mrekullisht e bukur. - Kështjella e Drishtit ndodhet në një kodër shkëmbore, pranë lumit Kir. Ka një hapësirë të çr-regullt prej katër këndesh dhe është kompozuar me kështjellë dhe qytet të fortifikuar. Si një forti-fikatë që daton që prej epokës së mesjetës, forte-sa ka dy hyrje nga ana lindore dhe perëndimore, ndërsa kështjella ka vetëm një hyrje.
Objektet e kultit fetarpavarësisht sfidave ndër shekuj, pjesa më e mad-he e popullsisë së Shqipërisë së veriut ngeli kato-like. pjesa tjetër e popullsisë u kthye në islamike gjatë periudhës së perandorisë Osmane. pas 50 vitesh komunizëm (1944 – 1991) ku feja nuk lejo-hej të praktikohej, shumë prej ndërtesave fetare u shkatërruan, ose u keqpërdorën dhe nuk u mirëm-bajtën ashtu siç duhet. Sot në pjesën shqiptare të bjeshkëve të Nemuna, gjejmë gjurmët e kishave dhe xhamive të vjetra dhe të rejat e ndërtuara pas 1991 ndër të cilat listojmë si më poshtë:
Kisha e Shën Gjinit - Në theth daton në shek.XVIII dhe fillimin e shek.XIX. Është ndërtuar në stil tradicional një formë e thjeshtë kubike, me një kupolë dhe një çati me majë, të mbuluar me tjegulla druri. Kisha u braktis dhe pothuajse u shkatërrua gjatë periudhës komuniste. U restau-rua në 2006 nga anëtarë të komunitetit katolik të thethit.
99Kisha e Thethit
100
Katedralja e Shkodrës - E njohur si Katedralja Ka-tolike e Shën Stefanit ose Kisha e madhe u ndërtua me një dekret të lëshuar nga periudha Osmane në 1851 por puna filloi në 1858. Fillimisht katedralja ishte 74 metër e gjatë, 50 metër e gjerë dhe 23.5 metër e lartë, me kapacitet për 6000 njerëzish.
Xhamia e Vjetër e Dragobisë në Shqipëri - E ndër-tuar në fillim të shek.XX, e ndodhur përgjatë rrugës në Valbonë ka një formë rrethore dhe një çati të ndërtuar dhe mbuluar nga druri. Xhamia e plumbit në Shkodër është ndërtuar në 1773 nga pasha mehmed bushati. Kjo xhami ka një arkitek-turë osmane dhe mori emrin kështu për shkak të kupolave të saj të mbuluara me plumb.
Trashëgimia arkitektoniketrashëgimia arkitektonike, zanafillat e të cilave janë që në kohët e lashta Ilire, shfaqet në format e qytezave dhe kalave, muret e të cilave janë të ndërtuara me gurë të përmasave të mëdha të palatuar, të palidhur me llaç. banesat kryesisht vendoseshin në vende me mbrojtje natyrore, në vende të pjerrëta, në kodra, mbi shkëmbinj etj. Karakteristikë e vendosjes se banesave ka qenë banesa të veçuara. banesat në tropojë ka kaluar në disa faza: banesë një katëshe (përdhese), dy katëshe dhe më vonë ka ardhur deri në ditët tona banesa tre katëshe tip kulle.
banesat e zonës së Shqipërisë së veriut karak-terizohen nga kompozime të thjeshta vëllimore, hapësira me funksione të ndara nga njëra – tjetra, sipërfaqe të plota, me hapësira ndriçimi të vogla e të pakta dhe nga përdorimi tepër i kursyer i el-ementeve dekorative. të vetmet elemente që bien në sy në pamjen e jashtme janë dyert, të punuara me mbulesa në formë harku me gurë të latuar. Vëllimi i mbyllur dhe ndërtimi me gurë i japin banesës karakter mbrojtës. Herë ky karakter thek-sohet së tepërmi nga përdorimi i elementeve for-tifikuese, si frëngjitë ose kullëzat e ngritura në një kënd të banesës, të cilat ia rrisin aftësinë mbro-jtëse. Në këto raste banesa fiton një karakter më të plotë fortifikues. Trashëgimia e lëvizshme dhe jo-materialetrashëgimia jo materiale përfshin folklorin, kul-turën shpirtërore dhe sociale të një kombi. Në të përfshihen kostumet, besimet dhe supersticionet, ligji zakonor, arti popullor (muzika, poezia dhe kërcimi), gjuha, legjendat, eposet, literatura pop-ullore dhe gojëdhënat.
Kostumet tradicionaleVeshjet popullore, janë pa dyshim një nga mani-festimet më të fuqishme të kulturës tradicionale të popullsisë së alpeve. ato janë trashëguese e transmetuese të shumë elementeve që vijnë nga lashtësia dhe nga mesjeta, por janë njëkohësisht edhe shprehje e marrëdhënieve kulturore me popuj të tjerë gjatë shekujve.
Zona e alpeve ka etnografi dhe folklor të pasur. Kostumet popullore janë të bukura dhe të larm-ishme në ngjyra dhe motive, veçanërisht ato të grave. Elementet më të përhapura të veshjes pop-ullore të burrave janë tirqet e bardha me gajtanë të zinj dhe kapuçi i bardhë gjysmë sferik. Larmia më e madhe ekziston te veshjet e grave. tiparet krye-sor janë: veshja me xhubletë, veshja e “ngushtë” dhe veshja me “mbështjellëse të gjerë” - një fund i hapur, i mbledhur tek beli me rrudha ose pala, ku mbizotëron ngjyra e kuqe.
Zona alpeve shquhet edhe për traditën mjaft të zhvilluar në endjen e pëlhurave të leshtavegun (tezgjahun) horizontal, të cilat përdoreshin për veshje, shtroje e mbuloja, etj.
Armët dhe bizhuteritë armët dhe bizhuteritë ishin pjesë përbërëse e kos-tumeve kombëtare dhe në të njëjtën kohë element-eve të tyre dekoruese. burrat zakonisht mbanin pistoletë dhe jatagan të vendosura në brez me rre-ma (rrip lëkure me pjesë ndarëse), dhe një push-kë përgjatë shpatullës. përveç këtyre armëve, ata mbanin bandolier/gejrdan, kanë, çibuk, qese du-hani, etj. Në varësi të besimit fetar, bizhutë e fem-rave konsistonin në karfica të thjeshta, gjerdanë të bërë prej vargjesh monedhash të arta, rripa arg-jendi dhe tokëza, vathë, byzylykë dhe unaza.
Që në kohët e lashta, njerëzit i kanë shprehur ndjenjat e tyre nëpërmjet poezisë dhe kërcimit. poezitë zakonisht këndoheshin me lahutë, çifteli ose fyell.
Folklori muzikor Kërcimi dhe lojërat ishin gjithashtu shumë të famshme për njerëzit. Këngët e vallet e shumël-lojshme, lojërat e ndryshme argëtuese, ritet dhe imitimet e pazakonta kanë shoqëruar jetën e banorëve të zonave të Shqipërisë së veriut dhe janë trashëguar me shumë kujdes deri në ditët e sotme. Kërcimet shqiptare të kësaj zone janë shumë specifike dhe unike nga ku mund të për-mendim vallja e logut, presja me tagana, kërcimi i
101
shpatave, vallja e tropojës, vallja me jataganë, kër-cimet (me tepsi në kokë dhe i gajtanit) e burrave: njëshe, dyshe ose treshe, të shoqëruara me lo-dra. të veçanta janë vallet “deshtë vrastarë” dhe “kapuças”. Vallet e grave, shoqërohen me dajre, shpesh edhe me këngë nga gratë që i rrethojnë.
Zakonet, Besimet dhe Supersticionet Kostumet, besimet dhe supersticionet janë një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë shpirtërore.Zakonet mund të ndahen në tre grupe bazike: so-ciale, ekonomike dhe fetare, edhe pse shpeshherë mbivendosen dhe përzien me njëra – tjetrën.
Kanuni i Lekë Dukagjinit u kodifikua gjatë shek..XV. Në të gjenden ligje të cilat kontrollojnë të gji-tha aspektet e jetës së popullsisë në Shqipërinë e veriut, duke përfshirë këtu organizimin ekono-mik të shtëpive, mikëpritjen, vllazërinë, klanet, kufinjtë, punën, martesën, tokën, etj.
Kanuni aplikohej si për besimin katolik ashtu edhe musliman. rregullat më kundërshtuesë tëKanunit, specifikojnë se si vrasja duhet të kryhet, që shpeshherë në të shkuarën dhe ndonjëherë edhe në ditët e sotme, çon në gjakmarrje që zgjat derisa të gjithë burrat e dy familjeve të përfshira të vriten. Këto rregulla mbizotëronin në Shqipërinë veriore, duke qenë se njerëzit nuk kishin besim në qeverisjen dhe politikën e vendit.
Ushqimet tradicionale Zona e Shqipërisë së veriut u ofron vizitorëve eks-periencë të pasur kulinare. banorët vendas kreno-hen me prodhimet unike që u ofrojnë mysafirëv, siç janë: çorbë e gatuar me gjalpë dhe mëlçi të zeza, qërvish me miell misri dhe pule të skuqur, mazë e zie, oriz në tepsi me mish qingji, keci nën saç, pite me mazë, kos i kulluar, mjaltë gështenje dhe lulesh, mish i thatë, suxhuk, qumësht dele i ftohur me kaljmak, mish qingji dhe keci në hell, fli, kos i kulluar etj. Këto gatime pëlqehen shumë nga turistë të huaj dhe vendas.
102
Energjia e ripërtëritshme në vendin tonë varion nga energjia e biomasës, gjeotermike, hidroenerg-jia, diellore dhe energjia e erës.
Shqipëria mbështetet kryesisht në burimet hi-droenergjitike, megjithatë, kjo nuk është shumë e besueshme pasi niveli i ujit luhatet dhe krijon vështirësi kur niveli i ujit është i ulët. Vendi ynë ka një potencial të madh për energjinë diellore, të erës dhe gjeotermike.
Furnizimi me energji elektrikepavarësisht burimeve të shumta hidrike, zona e alpeve Shqiptare përfaqëson një zonë problem-atike sa i përket furnizimit me energji. Kjo për shkak të amortizimit të linjave të transmetimit apo pajisjeve të tjera të infrastrukturës energjitike. Ndëprerja e energjisë është një fenomen i zakon-shëm, si në periudhën e dimrit (për shkak të defe-kteve në linjat e transmetimit) ashtu dhe në verë (për shkak të ngarkesave në linja). Veçanërisht problematike paraqitet situata në theth, Vermosh, Lepushë, Çerem, Lekbibaj dhe Valbonë. Vite më parë, zona të tilla si Lekbibaj, Çeremi, Valbona, thethi etj, furnizoheshin me energji elektrike nga hiodrocentrale të vegjël që gjendeshin në territor-in e këtyre zonave. aktualisht këto hidrocentrale nuk janë funksionale.
Në zonat kryesore ku tashmë turizmi po zhvil-lohet me ritme të shpejta si thethi, Valbona dhe Kelmendi duhet të bëhen përmirësime në të gjithë infrastrukturën e rrjetit të shpërndarjes së energ-jise elektrike, në mënyrë që zona e alpeve të ketë një furnizim sa më të plotë dhe pa problematika si deri më sot.
Burimet hidro-energjitike në zonëNë territorin e alpeve gjenden një numër i kon-siderueshëm HEC-esh, që në pjesën më të madhe janë HEC-e të vegjël me kapacitet 0.15- 1.4 mW me përjashtim të Hidrocentraleve të Fierzës, të Komanit, të Vaut të Dejës që futen në grupin e HEC-ve të mëdhenj me kapacitet që shkon nga 250 mW deri në 500-600 mW.
Ndër HEC-et funksionalë që ndodhen në terri-torin e alpeve përmendim: Hidrocentralin e Fi-erzës (me kapacitet 500 mW), të Komanit (600 mW), të Vaut të Dejës (250 mW), HEC-i ashtës, të përbërë nga stacioni elektrik ashta 1 dhe ash-ta 2 (Kapacitetit i plotë të dy HEC-eve është 53 (mW)), gjithashtu përmendim edhe Hidrocentra-let që gjenden në fshatrat tamarë, Selcë, Curraj, Ndërlysaj, Vukël, Çerem dhe Lekbibaj (të gjithë me Kapacitet 0.15-1.4 mW).
Zona e alpeve Shqiptare, përveç peizazhit unik të saj, për shkak të pozicionit gjeografik, topograf-isë dhe gjeologjisë së saj, përfaqëson një zonë me burime të shumta ujore. Lumi Drin, më i madhi i vendit tonë, ndan gjeografikisht zonën e alpeve Shqiptare nga pjesa tjetër e vendit. pikërisht, në këtë kufi ndarës (fillimisht natyror për shkak të lumit dhe më pas artificial për shkak të liqeneve) gjenden edhe burimet më të mëdha energjitike të vendit – Hidrocentralet e Kaskadës së Lumit Drin. Në shtratin e lumit Drin janë të ndërtuara hidro-centralet e Fierzës, Komanit, Vaut të Dejës dhe ashtës me kapacitet të instaluar rreth 1400 mW: • Hidrocentrali i Fierzës ka një fuqi të instalu-
ar prej 500 mW (4 X 125 mW);• Hidrocentrali i Komanit me fuqi të instaluar
prej 600 mW (4 X 150 mW);• Hidrocentrali i Vaut të Dejës me një fuqi të
instaluar prej 250mW (5 X 50mW);• Hidrocentrali i ashtes (ashta1+ashta 2) me
një fuqi të instaluar prej 53 mW.
të dhënat për kapacitetin prodhues dhe të dhë-na të tjera teknike lidhur me hidrocentralet, janë marrë nga portali i KESH (www.kesh.al).
HEC-i i FierzësDiga e HEC-it të Fierzës ka krijuar një rezervuar me një volum prej 2,7 miliardë m3 ujë dhe një sipërfaqe prej 72 km2. Vëllimi i dobishëm i rezer-vuarit është 2.3 miliardë m3. Diga e HEC-it të Fi-erzës, gjendet në Fierzë, tropojë. Fierza gjendet vetëm 18 km larg nga Qyteti i bajram Currit (bash-kia tropojë). Nga ky HEC furnizohet me energji elektrike e gjithë zona e alpeve lindore (Kukës, Has, tropojë, etj.) si dhe një pjesë e rëndësishme e vendit tonë.
4. 9EnERGJIA E RInOvuEShME
103
të dhënat energjitike;• Kapaciteti i instaluar (4 ag.) 500 mW• Fuqia nom. e Gjeneratorëve 125 mW• rënia nominale 118 m• Konsumi nominal i ujit 116,6 m³/s• prodhimi mesatar vjetor 1,299,590 mWh• prurja mesatare vjetore 196 m³/s• Niveli mesatar vjetor 280.68 m• Kapaciteti total i shkarkimit 2670 m3/sek.
HEC- i Vaut të DejësLiqeni i Vaut të Dejës është krijuar për shkak të ndërtimit të Hidrocentralit me të njëtin emër, përmes ndërtimit të tre digave në kaskadën e lumit Drin. Ndodhet rreth 18 km larg qytetit të Shkodrës. Hidrocentrali i Vaut të Dejës nisi të ndërtohej në vitin 1967 dhe u vu në shfrytëzim në tetor 1970 (pjesërisht) dhe me kapacitet të plotë në vitin 1975. Ndodhet në lartësinë 74 m mbi nive-lin e detit dhe ka një thellësi maksimale prej 52 m. Sipërfaqja totale e liqenit është 2470 ha (ose 24,7km2). Vëllimi i ujit në liqen është 580 milion m3. Liqeni është krijuar nga ndërtimi i tre digave; • Diga e Qyrsaqit me lartësi 46.4 metra dhe
gjatësi prej 440 m;• Diga e Zadejës, me lartësi 60 metra dhe
gjatësi 390 m;• Diga e rragamit, me lartësi 34 metra dhe
gjatësi 340 m.
Një linjë e re e transmetimi të energjisë 220 Kv është ndërtuar së fundmi në aksin Vau i Dejës – Koplik. Kjo linjë pritet të përmirësojë ndjeshëm furnizimin me energji elektrike të zonës së alpeve perëndimore (zona e malësisë së madhe).
të dhënat energjitike;• Kapaciteti i instaluar (4 agregate) 250 mW• Fuqia e gjeneratorëve 50 mW• rënia nominale 52 m• Konsumi i ujit 113 m3/sek• prodhimi mesatar vjetor 1000 GWH• Niveli maksimal i ujit në liqen 76 m mnd• Niveli minimal i operimit 61 m mnd• Kapaciteti shkarkues maksimal 7500 m3/sek
HEC-i i KomanitDiga është me gurë dhe ekran prej betoni të ar-muar dhe krijon një rezervuar (liqen artificial) me sipërfaqe rreth 1200 ha, dhe vëllim rreth 500 milion m3 ujë. Diga është 133m e lartë dhe 290 m e gjatë. Ky hidrocentral është një ndër hidro-centralet më kryesorë për pordhimin e energjisë elektrike në vend.
të dhënat energjitikeNga pikëpamja energjitike, Komani është hidro-centrali i dytë dhe më i fuqishëm i kaskadës së lumit Drin. për nga fuqia e instaluar, pozicioni dhe vëllimi i rezervuarit, ky HEC luan rol kyç për prodhimin dhe shfrytëzimin e të gjithë kaskadës. Komani është hidrocentrali me kapacitetin më të madh të prodhimit të energjisë në vendin tonë.
parametrat teknike të shfrytezimit të HEC-it të Komanit• Kapaciteti i instaluar (4 ag.) 600 mW• Fuqia nom. e Gjeneratorëve 150 mW• rënia nominale 96 m• Konsumi nominal i ujit 184 m³/s• prodhimi mesatar vjetor 1,811,186 mWH• prurja mesatare vjetore 263 m³/s• Kapaciteti total i shkarkimti 3400 m3/sek.
HEC-i i AshtësHidrocentrali i ashtës është i pozicionuar në veri të Shqipërisë afër Shkodrës, qyteti i katërt më i madh në Shqipëri. Në të ardhmen HEC-i i ashtës do të prodhojë 240 milionë kilovatë orë energ-ji elektrike. Njëqind mijë familje shqiptare do të furnizohen me energji prej burimeve të rino-vueshme. HEC-i është i ndarë në dy stacione: ash-ta 1 gjeneron e para elektricitet, aty ku tre dekada më parë është ngritur rezervuari i Spatharës me digën rrjedhëse dhe disa sisteme të vogla vaditje-je. Në fund të kanalit lidhës 5 km të gjatë në afër-si të fshatit të ashtës, elektriciteti do të gjenero-het sërish, por këtë herë në ashta 2. Kapacitetit i plotë të dy HEC-eve (ashta 1 dhe ashta 2) është 53 (mW);
të dhënat energjitike;• tipi i HEC-it Hidrocentral me turbina • prodhimi mesatar vjetor i energjisë 240 mil-
ion KWH • turbinat 2 x 45 / turbina matrix • Kapaciteti total (ashta 1 dhe ashta 2) 53mW • Lartësia e rënies së ujit
ashta1 =4.98 m dhe ashta2 =7.53 m
104
rajoni i alpeve nuk vlerësohet për ndonjë prob-lematikë mjedisore të theksuar dhe për këtë arsye pothuajse nuk përmendet në raportet vjetore që bëhen çdo vit nga institucionet përkatëse.por kjo nuk nënkupton që në këtë zonë nuk ka çështje të cilat konsiderohen si problematika mje-disore.
problemet kryesore mjedisore në zonë janë si më poshtë: • Ndotja e ujërave;• menaxhimi i mbetjeve; • Degradimi/humbja e sipërfaqes së tokës;• Cilësia e ajrit;• rreziku i përmbytjeve;• Ndryshimet klimaterike;• Gjuetia pa kriter e specieve të rralla;• rreziku nga ndërtimi dhe funksionimi i
HEC-eve;• Kërcënimet ndaj elementeve të peizazhit;• pikat e Nxehta mjedisore (Hot-Spotet) në
zonën e alpeve.
4. 10pRObLEMATIKA MJEDISORE
23. Problematika mjedisore
105
4.9.1 Cilësia e ujërave
Vitet e fundit zmadhimi dhe industrializimi më i madh i qëndrave të banuara ka sjellë rritjen e shkallës së ndotjes në mjediset ujore. Shkarkimi i mbetjeve të lëngëta urbanë dhe industriale pa asnjë lloj trajtimi paraprak janë disa nga burimet kryesore të ndotjes së ujërave sipërfaqësore. Shkarkimi i tyre në mënyrë progresive ka ndikuar në uljen e cilësisë së ujërave të lumenjve, liqeneve, burimeve të tjera ujore dhe mjedisit në përgjithësi.
Cilësia e ujërave në territorin e alpeve Shqiptare është e lidhur ngushtë me cilësinë e burimeve ujo-re të zonës dhe territorin që ato përshkojnë. Në përgjithësi burimet ujore në rajonin e alpeve kar-akterizohet nga një cilësi e mirë. të gjithë lumen-jtë që kalojnë në këtë zonë; Lumi i tropojës, Lumi i Gashit, Lumi i Valbonës, Lumi i Shalës, “përroi i thatë”, Lumi i Cemit, Lumi i Vermoshit, Lumi i Kirit etj, rrjedhin nga zona me lartësi të mëdha dhe në territore ekologjikisht shumë të pastra. por nga ana tjetër duke pasur parasysh se një pjesë e mad-he e këtyre ujërave kalojnë përmes qëndrave ur-bane dhe zonave turistike, bëhen subjekt i ndotjes nga mbetjet dhe ujërat e ndotura që nuk trajtohen paraprakisht. përveç kësaj, banorët e Valbonës, Shalës dhe Cemit ushtrojnë gjuetinë e peshkut me eksploziv, e cila përveç të qënit shkatërruese për faunën ujore, është gjithashtu dhe një burim po-tencial për ndotjen e ujërave.
aktualisht nuk ka studime të veçanta në lidh-je me shkallën e ndotjes së ujërave nëntokësore por do të mjaftonte vështrimi i këtyre lumenjve për të kuptuar shkallën e kontaminimit të tyre. përkundër faktit të ndotjes, në sajë të regjimit të tyre alpin (me rrjedhje të shpejtë dhe dinamike të ujërave) këtu rriten ende specie mjaft të rralla dhe disa lloje peshqish endemike të tilla si trofta.
Sistemet e trajtimit të ujërave të zeza në alpe nuk ekzistojnë, si rezultat këto ujëra derdhen në mje-dis të patrajtuar më parë, duke shkaktuar ndotje të mëdha.
tokat në territorin e alpeve, si pasojë e përbërjes së tyre kanë veti t‘i filtrojnë ujërat në një masë të madhe. Kjo nënkupton që ujërat e ndotura shkar-kohen, duke ndotur kështu burimet ujore dhe to-kat përreth.
për shkak të mungesës së burimeve financiare, nuk është kryer asnjë monitorim për ujërat e zonës së alpeve në lidhje me shkallën e ndotjes.
4.9.2 Menaxhimi i mbetjevemenaxhimi i mbetjeve, ashtu si në pjesën më të madhe të vendit edhe në rajonin e alpeve përfaqë-son një ndër problematikat më kryesore mjedis-ore. mungesa e një plani të menaxhimit të mbet-jeve e ka përkeqësuar më shumë situatën duke i kthyer hapësirat ku grumbullohen dhe hidhen mbetjet në vendburime ndotjeje, duke rrezikuar shëndetin e banorëve, ndotjen e ajrit, ndotjen e ujërave, hapësirave përreth etj.
arsyet e problematikës së mbetjeve vijnë si pasojë e:• mungesës së infrastrukturës për grumbul-
limin dhe përpunimin e mbetjeve;• rritje e numrit të vizitorëve në zonë;• mungesa e ndërgjegjësimit të publikut në
lidhje me mbetjet dhe rreziqet që ato shkak-tojnë në mjedis dhe shëndetin e banorëve.
aktualisht kjo problematikë paraqitet më serioze në Luginën e Valbonës dhe të thethit, gjithashtu po bëhet edhe më e dukshme në zonën e Kelmen-dit.
Kjo situatë ka krijuar një çështje vërtetë serioze për zonat në fjalë, për aq kohë sa mbeturinat grum-bullohen kudo (në rrjedhjet e ujit, livadhet, pyjet, zonat e banuara, etj). Shpesh herë edhe grupet e turistëve që vizitojnë rajonin e alpeve zgjedhin t‘i hedhin mbeturinat e tyre në mjedis si në lumenj, përrenj, lugina etj, ashtu siç veprojnë edhe pje-sa me e madhe e banorëve që jetojnë këtu. asnjë nga zonat kryesore me potencial të lartë turistik si lugina e Valbonës, thethit dhe Kelmendit nuk kanë landfille për trajtimin e mbetjeve urbane. Në shumicen e rasteve, kontenieret e mbetjeve mun-gojnë. Shërbimi i grumbullimit të mbetjeve nga bashkitë pothuajse nuk ekziston. Në Valbonë, ky shërbim realizohet privatisht nga grupe individ-uale operatorësh. mbetjet plastike (shishet, am-balazhet etj) dhe mbetjet tekstile vërehen gjith-monë në shtretërit e lumenjve.
Duke iu referuar studimeve dhe anketimeve të mëparshme ka rezultuar se sasia mesatare e mbet-jeve të prodhuara për individ/në ditë është rreth 0.3 kg.
106
tabela e mëposhtme tregon sasinë e mbetjeve ditore dhe vjetore nga bashkitë përkatëse.
bashkitë popullsia mbetje/në ditë (kg) mbetje/në vit (ton)Shkodër 201,385 60,416 21,750
malësi e madhe 53,971 16,191 5,829tropojë 28,290 8,487 3,055
Vau Dejës 49,159 14,748 5,309turistë në alpe 129,500 38,850 210
Vizitorët në alpe 100,000 30,000 30
Numri i turistëve në vit u llogarit duke u bazuar në kapacitetin e akomodimit, të dhënave lokale dhe rezultateve të pyetësorit të turizmit: bajram Cur-ri 11400, Kelmend 10800, Lekbibaj 11,000, Shkrel 20,100, Shalë 44,600, tropojë 12,700, margegaj 18,900 për një total prej 129,500 turistësh. Nga të dhënat lokale rezulton se në zonën e alpeve Shqiptare kemi dhe një frekuentim ditor që prek vlerat prej 100,000 turistësh ditorë. Nuk dispono-hen të dhëna për sa i përket numrit të vizitorëve jashtë territorit të zonës së alpeve. Gjithashtu nga rezultatet e pyetësorit është përcaktuar se periud-ha mesatare e qëndrimit të turisteve në alpe është 5.4 dite.
Nga studimet dhe anketimet e mëparshme të kry-era në zonë mbi sasinë e gjeneruar të mbetjeve, dëshmojnë se:• mbetje organike 45%;• Letër 15%;• mbetje plastike 14%; • mbetje tekstile 15%; • mbetje qelqi 3%;• metale 2%;• të tjera 6%.
Në rastet e qyteteve, mbetjet depozitohen në vendgrumbullimet e tyre përkatëse (në qytetetKoplik, Shkodër dhe bajram Curri). Vend depozi-timet që gjenden në rajonin e alpeve janë të para-qitura më lart në hartën 4.16 (Harta e problema-tikës mjedisore).
Këto vendgrumbullime mbetjesh nuk janë të për-caktuara, dhe në pjesën dërrmuese janë të lokali-zuara në afërsi të shtretërve të lumenjve të cilat janë formacione gjeologjike që përshkohen lehtë nga uji. Si pasojë, të gjithë komponentët kimik të mbetjeve shpërlahen nga reshjet e shiut dhe më
pas depozitohen në tokë duke ndotur tokat bu-jqësore, ujërat nëntokësore dhe ujërat e pastra.për të përmirësuar situatën e krijuar në zonën e alpeve duhet të synohet ndarja e mbetjeve që në burim përmes futjes së skemave të grumbullimit të diferencuar, sensibilizimit të publikut, biznesit si dhe edukimit në shkolla.
Një çështje serioze që kërcënon mjedisin e rajonit të alpeve janë grumbujt e mbetjet organike si psh. mbetjet e ushqimore të gjeneruara nga familjet, mbeturinat e tregjeve të fruta-perimeve, të hotel-eve, punishteve të birrës, furrave të bukës, resto-ranteve, dyqaneve të mishit, familjeve etj, mbetjet që gjenerohen nga stallat e mbarështimit të kaf-shëve dhe shpendëve si derrat, dhitë, pulat etj.psh. në zonën e alpeve stallat e mbarështimit të derrave të cilat në shumë raste gjenden afër zonave të mbrojtura kanë sjellë kështu krijimin e pirgjeve të mëdha mbetjesh dhe mos trajtimi i tyre në mënyrë adekuate, paraqet një kërcënim të vazhdueshëm për popullsinë dhe për mjedisin në tërësi.
problem në vehte paraqesin dhe mbeturinat si:
• Vajrat e përdorura sidomos ato që përmbajnë pCb, pCt dhe pbb;
• bateritë, akumulatorët;• mbeturinat spitalore, infektive, shtazore,
barnat e skaduara;• ambalazhi i substancave të rrezikshme;• mbeturinat e gomës dhe plastikës;• pesticidet e skaduara etj.
Tabela 7. Mbetjet ditore dhe vjetore per bashkiBurimi: Vrojtimi mbi Sasinë dhe Përbërjen e Mbetjeve të Ngurta në Bashkinë e Tiranës, financuar nga JICA,
realizuar ne Maj 2012 nga DIAVA CONSULTING shpk.
107
4.9.3 vlerësimi i cilësisë së ajrit
burimet e ndotjes së ajrit mund të kenë origjinë natyrore ose antropogjenike.Ndotësit e ajrit të tillë si kimikatet, grimcat e pluhurit ose materia-let biologjike shkaktojnë efekte negative mbi mje-disin, shëndetin e njerëzve dhe mbi atmosferën.rrjeti i monitorimit të cilësisë së ajrit nuk mbulon qendrat kryesore urbane që bëjnë pjesë në alpet e Shqipërisë. Në këtë rajon Shkodra është i vetmi qytet ku kryhet monitorimi i cilësisë së ajrit.
Ndotja e ajrit vjen nga; grimca pluhuri, kimikate apo materiale biologjike, të cilat kanë efekte mbi organizmin e njeriut, mjedisin apo atmosferën.
treguesit kryesorë të cilësisë së ajrit janë niveli dhe përqëndrimi i gazeve të tillë si; • SO2, NOx dhe NH3 (amoniaku), të cilët
shkaktojnë ndër të tjera edhe shirat acide; • CO2, CH4 (metani), NO2, lidhen me
emëtimin e gazeve në atmosferë të shkak-tuar nga aktivitetet njerëzore (djegia e bio-masës, dekompozimi i bimësisë në liqen apo mbarështimi i blegtorisë);
• pm10, tregon përqëndrimin e grimcave të ngurta në ajër.
treguesit e mësipërm cilësohen problematikë kur ata marrin vlera të larta si pasojë e shkarkimeve nga sektori i transportit ose ai industrial. Që të dy këto burime janë sot për sot në një gjendje të ku-fizuar. për pasojë, kemi tendencën të besojmë se cilësia e ajrit në Koplik dhe në qëndra të tjera ur-bane është në përputhje me standartet kombëtare. për të gjithë zonën e alpeve, të dhëna mbi cilësinë e ajrit ka vetem për qytetin e Shkodrës. bazuar në raportin e gjendjes në mjedis (2015) nga të gjithë treguesit e analizuar, rezulton se Shkodra ka ndotje të ajrit brenda të gjitha parametrave dhe normave të lejuara për të gjithë parametrat e mat-ura të ajrit; pm10, pm 2.5, NO2, SO2, O3 siç treg-ohet dhe në grafikët në vijim.
monitorimi i NO2 për vitin 2015 është realizuar në 6 stacione, tirana mm (Stacioni mobile), Dur-rës, Elbasan, Shkodër, Vlorë dhe Korçë. bazuar në të dhënat e monitoruara rezulton se nuk kemi tejkalim të vlerës limite vjetore në stacionin e mm në masën 6 %% ku vlera e monitoruar është 42.38 µg/m³ nga 40 µg/m³ që është norma vjetore e bE.
108
Grafiku 3. Vlerat mesatare vjetore të PM10 krahasuar me normën vjetore të BE
Grafiku 4. Vlerat mesatare vjetore të PM2.5 krahasuar me normën vjetore të BE
Grafiku 5. Vlerat mesatare vjetore të NO2 krahasuar me normën vjetore të BE
109
Vlerësimi i situatës nga SO2
monitorim i SO2 për vitin 2015 është realizuar në 6 stacione si tirana mm ( Stacioni mobile), Durrës, Elbasan, Shkodër, Vlorë dhe Korcë. bazuar në te dhënat e monitoruara rezulton se në asnjë stacion nuk kemi tejkalim të vlerës limite ditore dhe as vlerës limite orare të bE për SO2.
Grafiku 6. Vlerat ditore të SO2 krahasuar me normën ditore të BE
Grafiku 7. Vlerat mesatare vjetore të SO2
110
Nga grafikët e mësipërm, vërehet që Shkodra, qyteti më i madh në rajonin e alpeve Shqiptare nuk ka probleme me ndotjen e ajrit. Kjo të bën të kuptosh që qytetet tjera (Koplik, b.Curri) apo fshatrat e rajonit të alpeve nuk kanë probleme me ndotjen e ajrit.
megjithatë ndër kontribuesit potencialë për ndot-jen e ajrit të zonës alpeve mund të përmendim:• Zjarret e qëllimshëm dhe të pakontrolluara
që here përdoren për të djegur mbeturinat urbane dhe herë ato shkaktohen spontanisht. Kjo dukuri përbën një burim të fuqishëm të ndotjes së ajrit me elemente ndotëse sidomos me dioksinë.
• burim tjetër vlerësohen edhe proceset e nx-jerrjes dhe përpunimit të mineraleve, që e ndosin ajrin me gaze të dëmshëm.
• Gjithashtu keqmenaxhimi i mbetjeve, prania e vendgrumbullimeve ilegale, menaxhimi i dobët i ujërave të zeza përbëjnë burime po-tenciale të ndotjes së ajrit.
Ndikimet e aktivitetit minerar në ndotjen e ajrit në zonën e projektit.
proceset e nxjerrjes dhe përpunimit të mineraleve vlerësohen si burim potencial i ndotjes së ajrit me gazra të dëmshëm.
aktualisht në alpe (në zonën e projektit), përveç aktiviteteve minerare (nxjerrjes dhe përpunimit të inerteve) nuk zhvillohet ndonje aktivitet in-tensiv minerar. përjashtim bën gurorja në afërsi të Urës së Valbonës (margegaj–bashkia tropojë) e cila është e vendosur në hyrje të parkut Kombëtar
Lugina e Valbonës dhe që punon në periudha se-zonale.
Duke mos zbatuar asnjë kriter mjedisor, aktivi-teti minerar shkakton ndotje të konsiderueshme të ajrit me grimca pluhuri, gjatë procesit të për-punimit të inerteve. Gjithashtu, aktiviteti i gurores po shkatërron peizazhin tipik malor të zones. Kjo pikë, veçanërisht në periudhën e verës paraqet një shqetësim serioz dhe bezdisje për vizitoret, prej ndotjes që shkaktohet nga pluhuri dhe shkatërri-mi i peizazhit.
Grafiku 8. Vlerat mesatare vjetore të O3
111
Në Llugaj ka një galeri kromi e cila për momentin funksionon me kapacitet të kufizuar. pjesa krye-sore e aktivitetit minerar zhvillohet jashtë zonës së planit, në jug të tij.
Nga pikpamja mjedisore, aktiviteti minerar për nxjerrjen e kromit shkakton ndryshim të destina-cionit të tokës (duke e zënë atë me mbetjet min-erare nga mbeturinat e shkëmbinjve, pluhurit, mbeturinave të tjera dhe dhe mbeturinave ujore). Studime të ndryshme tregojnë se ekspozimi i kro-mit në kushte ekstreme mund të çojë në formim-in e Kromit gjashtë-valent, i cili përfaqëson një element mjaft të rrezikshëm për shëndetin. Në ekosistemet ujore, kromi është i njohur për bio-akumulimin e tij nga algat, bimët ujore, jorrua-zorët dhe peshqit. Studimet kanë treguar efektet toksike të kromit gjashtë-valent edhe me përqën-drime relativisht të ulëta.
Këto përfshijnë rritjen e reduktuar dhe foto-sintezën në algat dhe bimët ujore; toksicitet vdekjeprurëse, ndryshimet e sjelljes dhe rritje e reduktuar, ndikime tek riprodhimi dhe mbijetesa e jorruazorëve. Edhe kromi tre-valent ka ndikim negativ tek fauna ujore.
Edhe në ekosistemet tokësore, kromi (Cr III dhe Cr VI) ndikon negativisht në mjedis, përmes tok-sicitetit të tij, duke shkaktuar: ngadalësim të rrit-jes së bimëve, zhvillim të kufizuar, vyshkje, tharje bimesh etj.
Efektet toksike të vëzhguara, të përbërjeve të kro-mit tek njerëzit ose kafshët përfshijnë çështjet e zhvillimit, dëmtimin e lëkurës, sistemet respira-tore, riprodhuese dhe digjestive, etj.
112
4.9.4 Gjuetia pa kriter e specieve të rralla
Gjuetia është një nga aktivitetet me ndikim të madh në gjendjen e biodiversitetit gjenetik e speci-fik, pra të biodiversitetit të llojeve. Kjo për shkak të faktit se aktivitetet e paligjshme të gjuetisë për gati dy dekada nuk janë mundur të kontrollohen në mënyrë efektive. Kjo ka sjellë rënie të numrit të individëve në popullatat e llojeve të egra që janë objekt gjuetie dhe sidomos shpendëve dhe kaf-shëve të egra të cilat për vite të tëra kanë pësuar një rënie të konsiderueshme në numër. Gjuetia e shpendëve dhe e kafshëve, shpesh jashtë kriterit është ndër faktorët që çon në uljen e popullatave.
Ky fenomen ka çuar në shumë raste dhe në zh-dukje të kategorive të specieve me interes në këtë rajon. problematikë kryesore në lidhje me bio-diversitetin është edhe gjuetia e disa specieve të mbrojtura si ariu i murrmë, rrëqebulli, ujku etj.Situata është përmirësuar në vitet e fundit me zbatimin e moratoriumit të Gjuetisë së Kafshëve e Shpendëve të egra.
problematikë tjetër, vlerësohet dhe gjuetia e pe-shkut kryesisht, me mjete shfarosëse. Sidomos në zonën e Valbonës, Shalës dhe Cemit ushtro-het gjuetia e peshkut me eksploziv, e cila përveç të qënit shkatërruese për faunën ujore, është gjithashtu dhe një burim potencial për ndotjen e ujërave.
Gjithashtu gjuetia e peshkut është zhvilluar jashtë kontrollit me mjete të ndaluara edhe në periud-ha të riprodhimit të peshkut, etj. Kjo ka bërë që struktura e popullatave të peshkut të ndryshojë drejt specieve jo të dëshiruara.
4.9.5 Degradimi/humbja e sipërfaqes së tokës
Degradimi i tokës është një rrezik mjedisor që kërcënon rajonin e alpeve Shqiptare. aspektet e degradimit të tokës në këtë territor shfaqen përmes erozionit, ndotjes së tokave dhe uljes së cilësisë së tyre.
ErozioniDukuria e erozionit përbën një rrezik natyror prezent në zonën tonë të studimit, duke shkaktuar modifikim apo shkatërrim të habitateteve, pyjeve, tokës, dëmtim të pejzazhit dhe të ujërave, dëmtim të biodiversitetit, si dhe ndikim në cilësinë e eko-sistemeve ujore.
Gjithashtu rrëshqitjet apo shembjet e tokës janë një rrezik natyror mjaft serioz edhe për vetë faktin pasi sjellin dëme të mëdha ekonomike, por ajo që konsiderohet më serioze janë dëmet që kjo dukuri ka sjellë në jetë njerëzish.
territori i alpeve sipas një studimi mbi “Vlerësimin e rrezikut potencial dhe aktual të erozionit të tokës për të gjithë territorin e Shqipërisë nëpërmjet Sis-temit të Informacionit Gjeografik (GIS)” klasifiko-het me një shkallë të lartë të erozionit si rezultat i një pjerrësie të theksuar të shpateve, nivelit të lartë të reshjeve, prerjes së paligjshme të drurëve, degradimit të pyjeve në zonat e larta malore etj. Erozioni i tokës vlerësohet si mjaft problematik në disa zona si psh; në bogë dhe Vermosh (malesia e madhe), në theth (Shkoder), në Fierzë, Valbonë dhe Çerem (tropojë). Në bogë erozioni është një problem i madh aktualisht për shkak të dëmtimit të pyjeve nga zjarret. pjerrësia e madhe e shpateve si dhe zjarrvënia e bimësisë pyjore, kanë krijuar vatra erozioni mjaft problematikë në zonë. Ndër-kohë që në Vermosh problemi i erozionit është kryesisht në lumin e Vermoshit ku janë dëmtuar brigjet e tij. Edhe në zonat tjera, erozioni ka ard-hur kryesisht për shkak të prerjes dhe djegies së pyjeve.
ZjarretZjarret në pyje kanë shkaktuar një problem vërtet serioz, me pasoja të mëdha negative për ekosis-temet, si humbjen e sipërfaqeve të mëdha pyjore, shkretime, gërryerjen e tokës, humbjen e funk-sioneve biologjike etj, të cilat pasohen me humbje të mëdha socio-ekonomike.
Si rezultat i zjarreve të rëna në gjithë territorin e zonës së alpeve, sipërfaqe të mëdha me pyje janë dëmtuar, duke ekspozuar këto sipërfaqe edhe ndaj rrezikut të erozionit.përveç pyjeve prodhuese, zjarret kanë djegur edhe zona të mbrojtura, në sipërfaqe të konsid-erueshme, duke humbur vlerat dhe rëndësinë që kanë patur. për sa u përket shkaqeve, në shumicën e rasteve ato konsiderohen të qëllimshëm. tem-peraturat e larta vetëm kanë favorizuar përhapjen më të madhe të tyre. më poshtë jepet dhe harta e rrezikut nga zjarret.
Rrëshqitjet e tokësrreshqitjet e tokës ndodhin në zonat e larta ma-lore atje ku pjerrësia e shpatit i kalon 40° dhe ku kemi vendosje të shkëmbinjve më të fortë mbi ata me të butë ose dhe brenda shkëmbinjve të fortë
113
në profilin e shpatit. Situata të tilla janë shumë të përhapura në zonën e alpeve Shqiptare. Ndotja e tokave shkaktohet kryesisht nga përdorimi i kimi-kateve të ndryshme në bujqësi.
4.9.6 Rreziku i përmbytjeverreziku i përmbytjeve në rajonin e alpeve është kthyer në një shqetësim vitet e fundit me shtimin e problematikave që kanë ardhur si rezultat i ndryshimeve klimaterike. rreziku nga përmbyt-jet vjen si rrjedhojë e veprimit të faktorëve naty-rorë dhe atyre njerëzorë.
problematike çështja paraqitet në rastet e: • Shirave të vazhdueshëm, të cilat zgjasin
shumë, për disa ditë pa pushuar duke rëndu-ar shumë situatën. Kjo pasi këto lloj reshjesh shkaktojnë përmbytje në sipërfaqe të mëdha sepse toka e ngopur e nxjerr ujin në sipërfaqe në vend të asimilimit të tij. Edhe reshjet e borës në shtresa deri në 1m paraqesin rrezik për përmbytje psh. në rastin e mbulimit të tërë pellgut ujëmbledhës të Drinit (alpe, malësi e madhe, mali i Zi, Kosovë etj).
• Lumi Kir paraqitet si burim për përmbytje për shkak të sedimenteve të mëdha që sjell më vete. Ky lum ka dëmtuar shumë argji-naturën e tij dhe gjatë reshjeve të mëdha ai paraqet rrezik vërtet serioz për zonat ku ai rrjedh.
• Kombinimi i reshjeve të shiut me ato të borës, shoqëruar me ulje e ngritje të shpejta të temperaturave, dukuri kjo e përsëritur 2 herë gjatë 10-15 viteve (klasifikohet si dukuri e rrallë).
• mospërputhja e kapaciteteve ujëmbledhëse dhe ujëpërcjellëse. pjesa malore me lartësi e pjerrësi të mëdha të shpateve dhe sipërfaqeve të mëdha ujëmbledhëse transporton sasi të mëdha uji në rrugë sipërfaqësore e nën-tokësore drejt aksit të lumenjve dhe pellgjeve liqenore. Ndërsa pjesa fushore, me sipërfaqe dhe pjerrësi shumë herë më të vogël, është e paaftë për të tërhequr dhe përcjellë këtë sasi të konsiderueshme prurjesh për shkak të pjerrësisë së vogël të territorit të saj.
• përmbytje shkakton edhe Drini, përms shkarkimit të tij indirekt në Liqenin e Shkod-rës.
përveç faktorëve natyrorë në rrezikun e përmbyt-jeve kontribojnë edhe faktorët njerëzorë, ndër të cilët mund të përmendim:
• Çlirimi i papritur i sasive shumë të mëdha të ujit nga rezervuarët e veprave hidroenergji-tike;
• mosfunksionimi i sistemeve të drenazhimit nëpër fusha;
• Ndërhyrjet pa kriter në shpatet e zonave malore, pa studime paraprake, të cilat kanë cënuar raportet e ekuilibrit midis elementeve të ndryshme natyrore. psh. prerja masive e pyjeve të larta dhe ekspozimi i territorit kun-drejt reshjeve dhe shpërlarjes.
4.9.7 ndryshimet klimaterike
Ndonëse Shqipëria është një nga vendet që nuk ka një kontribut të konsiderueshëm në emetimin e gazeve të efektit serrë, ajo si shumë vende të tjera të botës pëson efektet e ngrohjes globale.
rritja e parametrave klimatikë si temperatura, rreshjet, si dhe rritja e nivelit të detit kanë ndi-kuar ndjeshëm në shëndetin e njeriut, në kulturat bujqësore, në pyjet, në burimet ujore, në zonat e tjera natyrore.
Ndër sektorët më të prekur nga ndryshimet kli-materike në vendin tonë janë:
bujqësia - parashikohet një rritje e mëtejshme e temperaturave në vendin tonë si dhe ulje e nivelit të reshjeve, duke u shoqëruar këto me dukuritë e thatësirave ekstreme dhe përmbytjeve masive. Si rezutat do të kemi ulje të nivelit të prodhimtarisë bujqësore, ku do të dëmtohen ndjeshëm kultur-at bazë të bujqësisë. Kjo prishje e sistemit të pro-dhimit të produkteve bujqësore do të ketë një ndi-kim negativ në cilësinë e jetës së banorëve.
Energjia – Fenomenet drastike të ndryshimeve klimaterike do ta vendosin në krizë sektorin e prodhimit të energjisë elektrike pasi vendi ynë mbështetet tek energjia ujore për furnizimin me energji, kjo sepse vendi yne e ka shumë të vështirë të përmbushë kërkesat për energji elektrike me burimet energjitike që ka (hidrocentralet) si dhe të sigurojë burim të vazhdueshëm ujor për të plotësuar kërkesat e tregut.
114
biodiversiteti, toka dhe ekosistemet ujore - Si rezultat i ndryshimeve klimaterike Shqipëria si shumë vende të tjera do të vuajë ndikimin në lidh-je me:
1. rritjen e temperaturave vjetore;2. rritjen e nivelit të detit deri 20-24 cm deri në 2050 dhe për pasojë rritjen e erozionit detar dhe rritjen e nivelit të ujërave të lumenjve;
Nëse këto dukuri do të ndodhin realisht në 40 vitet e ardhshme, praktikisht tokat të cilat janë zona bregdetare apo afër tyre do të përmbyten dhe to-kat bujqësore në brendësi të territorit ku kalojnë lumenjtë do të përmbyten. të gjitha këto dukuri do të shkaktojnë presion të madh në burimet ujo-re, duke modifikuar zinxhirin e jetës në këto mje-dise, çka do të sjellë ndryshimin e habitateve dhe pakësimin e burimeve ujore.
aktualisht në territorin e alpeve (Sipas Institutit të Gjeoshkencës) ashtu si edhe në pjesën tjetër të vendit tonë, klima ka ndryshuar ndjeshëm. Këto ndryshime vërehen kryesisht në formën e parreg-ullsive të mëdha atmosferike si:
• rritje të temperaturës dhe ulje të sasisë së re-shjeve;
• mundësia e fenomeneve ekstreme dhe ndry-shueshmërisë së temperaturave ditore mini-male dhe atyre maksimale;
• rriten mundësitë e thatësirave më të shpesh-ta dhe më të ashpra të cilat shtojnë më shumë rrezikun e zjarreve;
• për shkak të rritjes së temperaturave mesa-tare të dimrit, pritet që sasia më e madhe e reshjeve të jetë në formën e shiut dhe jo të borës, çka do të shkaktojë rritje si të lagësht-isë së tokës ashtu dhe të prurjeve;
• rritja e nivelit të përgjithshëm të reshjeve mund të shtojë rrezikun e erozionit të tokës në varësi të intensitetit të shiut.
Është e dukshme edhe në ditët e sotme se klima ka ndryshuar ndjeshëm. Stina e verës është gjith-një e më e nxehtë dhe e thatë (sidomos në muajt gusht), ndërsa stina e dimrit është shkurtuar në kohëzgjatje, me shtim të periudhave të thatësirës, por nga ana tjetër me përsëritje të episodeve të shirave të shpeshta e të ndjeshme të cilat jo në pak raste kanë shkaktuar përmbytje drastike.
24. Ndryshimet klimaterike në Shqipëri - Burimi: Plani i Përgjithshëm Vendor Shkodër
115
4.9.8 hEC-et dhe ndikimi i tyre në mjedis
Në territorin e alpeve gjendet një numër i kon-siderueshëm HEC-esh, që në pjesën më të madhe janë HEC-e të vegjël me kapacitet 0.15- 1.4 mW me përjashtim të Hidrocentraleve të Fierzes, të Komanit, të Vaut të Dejës që futen në grupin e HEC-ve të mëdhenj me kapacitet që shkon nga 250 mW deri në 500-600 mW.
Ndër HEC-et funksionalë që ndodhen në terri-torin e alpeve përmendim: Hidrocentralin e Fi-erzës (me kapacitet 500 mW), të Komanit (600 mW), të Vaut të Dejës (250 mW), HEC-i ashtës, të përbërë nga stacioni elektrik ashta 1 dhe ash-ta 2 (Kapacitetit i plotë të dy HEC-eve është 53 (mW), gjithashtu përmendim edhe Hidrocentra-let që gjenden në fshatrat tamarë, Selcë, Curraj, Ndërlysaj, Vukël, Cerem dhe Lekbibaj (të gjithë me Kapacitet 0.15-1.4 mW).
Ka një tendencë dhe presion të shtuar për të ndër-tuar hidrocentrale në zonën e alpeve Shqiptare. Kryesisht kjo tendencë ka filluar më së shumti në Valbonë. Ka shifra të ndryshme përsa i përket parashikimit për ndërtim HEC-esh në kaskadën e lumit të Valbonës (shifra që luhaten nga 3-14 hi-drocentrale).
Duhen përmendur këtu HEC-et e propozuara për t’u ndërtuar në lumin e Valbonës, rreth 11 të tilla, ku 8 prej të cilave kanë marrë lejen për ndërtimin e tyre përgjatë 25 km të luginës së Valbonës.
aktualisht një hidrocentral (4 mW) ka nisur ndër-timin e tij që nga viti 2013 me ritme shumë të ngadalta, dërsa dy HEC-e të tjerë (27 mW) do të fillojnë ndërtimin së shpejti (projekti në kaskadën e Dragobisë). Gjithsesi në mungesë të konsulti-meve të duhura publike është e vështirë të gjesh të dhëna të sakta në lidhje me to.
Ndërtimi i hidrocentraleve në një zonë të mbroj-tur park Kombëtar (Kateg.II e IUCN) dhe me një peizazh tërësisht alpin siç është Valbona, është shkatërruese për zhvillimin e turizmit, peizazhit, florës dhe faunës së parkut. Ndërtime të kësaj natyre lënë gjurmë përjetësisht në peizazhin e zonës, duke e tjetërsuar përfundimisht atë. Ndi-kuese janë gjithashtu edhe linjat e transmetimit të energjisë, të cilat sipas ligjit të ri për Zonat e mbrojtura nr. 81/2017 nuk lejohet të ndërtohen në parqet Kombëtare. E njëjta gjë vlen edhe për hi-drocentralet, sipas ligjit.
Fakti i ndërtimit të HEC-eve në Valbonë ka krijuar një pasiguri të madhe tek banorët e Valbonës dhe operatoret turistike atje, lidhur me te ardhmen tu-ristike të zonës, si dhe pakësimin e burimit ujor të lumit më të madh të alpeve Shqiptare, përfshirë dhe efektet e pritshme që do të shkaktohen në mjedis.
E njëjta problemtike ekziston edhe në zonën e Shalës (pjesa jugore e parkut Kombëtar të thethit) dhe në lumin e Cemit.
Duke qenë se në afërsi të alpeve Shqiptare gjenden katër hidrocentrale (nga të cilët tre janë HEC-et më të mëdhenj që ka aktualisht Shqipëria), ndërtimi i këtyre HEC-eve të reja brenda zonave të mbro-jtura, nga pikëpamja ligjore dhe mjedisore është e papranueshme. Gjithsesi, tashmë që ndërtimi i tyre ka filluar, është me rëndësi që aktorët ven-dore (komuniteti, OjF-të mjedisore, operatorët turistike, bashkia, etj) duhet të insistojnë në mini-mizimin e dëmeve në mjedis, planet rehabilituese të mjedisit, planet e përfshirjes dhe zhvillimit so-cio-ekonomik të zonës, etj.
Gjithashtu duhet theksuar se ndërtimi i HEC-ve në Valbonë ka hasur kundërshime nga banorët e zonës, intelektuale të shumtë dhe ambientalistë të cilët kanë protestuar kundër ndërtimit të tyre.
Ndër ndikimet kryesore përmendim:
prishjen e peizazhit të zones - Habitatet natyrore humbasin, ndërkohë që lidhjet tokësore fragmen-tarizohen. përmes ndërtimit të digave, devijimit të rrjedhave të ujit, kanalizimeve dhe tuneleve preken në mënyrë të drejtpërdrejtë aspekte krye-sore të peizazhit.
përmbytja e tokave - Si rezultat i ndërtimit të HEC-ve sipërfaqe të tëra toke përmbyten, për pasojë në shumicën e rasteve kjo shoqërohet me shpërnguljen e popullsisë që jeton në ato zona.
Shfaqja e specieve vektore të sëmundjeve -tashmë është e vërtetuar prania e llojeve aliene, të cilat janë vektorë të sëmundjeve për llojet vendase të peshqve. Kjo ka sjellë zvogëlim të sasisë së ujit në rrjedhën kryesore, shkakton rritjen e temper-aturës së ujit dhe cënimin e kushteve bazë të jetës së gjallesave ujore.
Humbja e diversitetit ujor - Devijimi i rrjedhjës së ujit çon në humbjen e diversitetit ujor, ku mund
116
të zhduken peshqit e rrallë, siç është trofta (Sal-mo faroides), për shkak të pengesës së rrugëve migruese për specien. Gjithashtu, të gjitha speciet janë të kërcënuara nga mortaliteti pas kalimit në turbina.
rritje e erozionit – Si pasojë e ndërtimit të HEC-ve dhe si rezultat i gërmimit të tokës, prerjes së pyjeve përreth e zhdukjes së bimësisë, do të kemi rritje të fenomenit të erozionit sidomos në ato zona ku ndikimi i erozionit është i lartë duke sjellë kështu humbje të sipërfaqeve tokësore, humbjen dhe ndryshimin e biodiversitetit etj.
Ndër ndikimet kryesore të marrjes së ujit dhe devijimit të lumit përmendim:
• mbajtja dhe depozitimi i sedimenteve dhe rënie e sasisë së sedimenteve, të cilat kalojnë në pjesën e poshtme të rrjedhës;
• Humbje e drejtpërdrejtë e shpateve lumore, habitateve specifike anësore;
• Depozitimet e sedimenteve sjellin probleme në pjesën e poshtme të rrjedhës, për efe-kt të mosbalancimit të shtratit me mjedisin rrethues.
Ndër ndikimet që vijnë nga ndërtimi i barrierave përmendim:
• Humbjen e traditave kulturore përsa i përket përdorimit të burimeve natyrore, si dhe
• Ndryshimet e shërbimeve të ekosistemeve si pasojë e ndërtimit të ujëmbledhësave etj.
Nga ana tjetër ndërtimi i HEC-ve përveç aspek-teve negative sjell edhe disa avantazhe që listohen si më poshtë:
• përmirësimi i furnizimit me energji elektrike në zonat e thella;
• aktivizimi i burimeve ekonomike private kombëtare dhe ndërkombëtare;
• Liqenet që krijojnë japin një peizazh të bukur natyror;
• përdorimi i burimeve lokale të rinovueshme të energjisë për të ulur importin e energjisë elektrike;
• Shmangia e shterimit të burimeve energjitike të parinovueshme (qymyri, gazi dhe nafta);
• Siguria e furnizimit me energji elektrike me ndikime të ulëta negative në mjedis;
• mungesa e ndotjes dhe e konsumit të ujit që përdoret për prodhimin e energjisë;
• Efiçenca e lartë 70% deri ne 90%, e cila deri tani efiçenca më e lartë e të gjitha teknolog-jive;
• HEC-et (vecanërisht të mëdhenjtë) luajnë rol në menaxhimin e përmbytjeve dhe sigurojnë ujë për ujitje në zonat ku ata operojnë;
• Sisteme të tilla zgjasin shumë në kohë pasi ndërtohen që të zgjasin edhe më shumë se 50 vjet në operim.
4.9.9 zhurmaLidhur me nivelin e zhurmave, i referohe-mi standarit te ObSH dhe Ligjit Nr.9774, datë 12.7.2007 “për vlerësimin dhe administrimin e zhurmës në mjedis”.
Sikurse për ajrin, edhe niveli i zhurmave në mje-disin e rajonit të alpeve është përgjithësisht i ku-fizuar. Kjo lidhet me zhvillimin urban të kufizuar dhe mungesën e aktiviteteve industriale të zhvil-luara. të vetmet zona ku nivelet e zhurmës janë të larta, mbeten ato në afërsi të linjës hekurudhore dhe asaj rrugore që lidh Shkodrën me podgoricën. megjithatë, zonat e banuara ndodhen përgjithë-sisht larg këtyre burimeve të zhurmës dhe për pasojë ndikimi i tyre në shëndetin publik dhe atë mjedisor është relativisht i ulët.
Burimet e zhurmësSikurse thënë më lart, burimet e zhurmës ndonëse të kufizuara lidhen kryesisht me transportin rrugor dhe hekurudhor. Niveli i ndotjes akustike është gjithsesi i ulët për shak të largësisë së këtij rrjeti nga qendrat intensive urbane.aktualisht nuk ka të dhëna për matjet apo nive-lin e zhurmave në zonën e alpeve. Kjo edhe për shkak të nivelit të ulët të aktivteteve njerëzore që zhvillohen atje.
117
4.9.10 Kërcënimet ndaj elementeve të peizazhit
peizazhi i spikatur i alpeve Shqiptare, megjithë vlerat e tij, mbetet i kërcënuar nga disa faktorë që përgjithësisht çojnë në fragmentimin, degradimin e tij dhe në shkëputjen e peizazheve të zonave ur-bane me aktivitet industrial nga peizazhi natyror. midis faktorëve të shumtë do të rendisim ata më kryesorët si:
a. Në qendrat urbane mungon ende një peizazh i mirëfilltë urban ku të integrohen gjelbërimi, arkitektonika, monumentet kulturore dhe his-torike;
b. Qendrat urbane janë të shkëputura nga pei-zazhi rrethues përfshirë atë rural, liqenor, fushor dhe malor. Kalimi nga peizazhi urban në format e tjera të tij është i fortë, ofron nd-jesinë e tjetërsimit dhe nuk kanë asnjë lidhje organike në mes tyre. përdorimi i elementeve spontane të peizazhit e ka përforcuar këtë shkëputje;
c. Ndryshimi i destinacionit të tokës. Ndërtimet e reja të banesave apo shërbimeve, guroret dhe hapja e rrugëve bën që të ndryshojë edhe peizazhi i zonës. Shpeshherë aktivitetet ndër-tuese nuk shoqërohen me masa rehabilituese në peizazh dhe mjedis;
d. peizazhi fushor apo i ultësirës po cënohet nga qendrat e menduara industriale. Ndërkaq mungesa e korridoreve lidhëse brenda zonave të këtij peizazhi cënon integritetin e tij dhe shkrirjen e butë në peizazhin rrethues. Kjo shkëputje peizazhore përforcohet nga për-dorimi i elementeve spontane të peizazhit ur-ban dhe industrial;
e. peizazhi rural po dëmtohet nga elemente arkitektonike të papërshtatshme të përfaqësu-ara nga ndërtesa pa lidhje organike me mje-disin përreth. arkitektura tradicionale po lihet mënjanë. Kjo shkëputje përforcohet nga për-dorimi i elementeve spontane të arkitekturës dhe gjelbërimit;
f. peizazhi malor është i prekur kryesisht nga prerjet e paligjshme të pyjeve, me sipërfaqe të djegura të cilat shoqërohen përgjithësisht me erozion të shpejtë të tokës. Ndërprerja e plotë e prerjeve do të çojë shumë shpejt në një ripërtëritje natyrore të mbulesës bimore;
g. peizazhi ujor, liqenor apo lumor, dëmtohet së bashku me përkeqësimin e cilësisë së ujërave. Në rastin e liqenit ka ndikim të lartë rritja e ngarkesës organike si pasojë e derdhjes në liq-en të ujërave të zeza të patrajtuara. Ndërkaq
peizazhi lumor shfaq ende gjurmët e shfry-tëzimit për prodhimin e materialeve inerte me origjinë zhavorrore. mungesa e menaxhimit të integruar të mbetjeve urbane dhe sidomos shpërndarja e tyre sipërfaqësore spontane apo e përqendruar në formën e një vend-depoziti-mi ilegal përbën një tjetër faktor të cënimit të peizazhit ujor dhe integrimit të butë të tij më peizazhin rrethues.
me qëllim përmirësimin e peizhazhit dhe ndër-thurjen e tipologjive të tij është e nevojshme të merren masa sipas rastit, duke ulur efektet e demitimit te peizazhit.
118
TEnDEnCAT E MunDShEM nË TË ARDhMEn pA pLAn05 5.1 tOKa
5.2 ajrI 5.3 FaKtOrËt KLImatIKË 5.4 UjI 5.5. bIODIVErSItEtI 5.6 mbEtjEt 5.7 ZHUrma 5.8 pOpULLSIa DHE aSEtEt matErIaLE 5.9 traSHËGImIa KULtUrOrE 5.10 pEIZaZHI
119
plani Kombëtar Sektorial i alpeve në fushën e turizmit ka shqyrtuar 4 skenarë të mundshëm të zhvil-limit, të cilat analizojnë marrëdhënien dhe ndikimet që do të kenë në secilin nga sektorët që ndërthuren me sektorin e turizmit si dhe sistemet që gjenden në territor. Skenarët e mundshëm janë:
Skenari I: Sipas tendencave aktuale;Skenari II: Zhvillim maksimal; Skenari III: mbrojtje maksimale;Skenari Iv: Zhvillimi optimal.
Krahasimi i skenarëve të mundshëm na erdhi në ndihmë për shqyrtimin e disa tendencave të përg-jithshme që mund të shfaqen në të ardhmen në çështjet mjedisore nëse plani nuk do të zbatohet si në cilësinë e ajrit, cilësinë e ujit, ndryshimet klimatike, përdorimit të tokës, biodiversitet, cilësitë e ujit, mbetjet, peizazhi etj,.
Skenari I: Sipas tendencave aktualemundësia e parë e zhvillimit është të ndiqen ten-dencat aktuale të turizmit të orientuar kryesisht drejt natyrës, pushimit dhe turizmit sportiv. Zh-villimi do të ndodhë në zona që kanë kërkesë të lartë turistike, në ato pak zona që janë të njohura sot, duke vënë kështu në rrezik zonat e mbrojtura të parkut (jo domosdoshmërisht për përhapjen e strukturave të ndryshme aty, por edhe për flukset e vizitorëve që do të presin këto zona). Këtu do të përqendrohen si strukturat akomoduese, ashtu edhe investimet të cilat do të orientohen në të një-jtën mënyrë.
Si rrjedhojë e zhvillimit të fokusuar vetëm në pak lokalitete, shërbimet dhe aktivitetet turis-tike do të përqendrohen drejt tyre duke reduktu-ar larmishmërinë e ofertës në alpe, rajon i cili ka lokalitete të shumta me potencial turistik. tregu do të orientohet drejt kërkesës aktuale pa marrë në konsideratë potencialin për segmente të tjera turistike, dhe sipas këtij skenari, vështirësia do të jetë në menaxhimin e presionit të zhvillimit terri-torial, në zgjatjen e sezonit turistik gjithëvjetor, në promovimin e produkteve turistike dhe në qën-drueshmërinë e imazhit konkurrues të rajonit.
Nëse ky skenar do të zbatohet pritet që të ketë disa ndikime në mjedisin e zonës së alpeve të cilat mund të jenë të natyrave të ndryshme. Ndër to mund të përmendim:
- përhapje urbane dhe presion në rritje për ndërtim drejt parqeve;- Ndërhyrje në sistemin natyror për të siguruar ujin, lëndë drusore, materiale ndërtimi, etj;- Impakt i lartë në lidhje me biodiversitetin, burimet ujore sipërfaqësore dhe nëntokësore, cilësinë e ajrit, tokës, etj.
Skenari II: Zhvillim maksimalKy zhvillim synon të tërheqë një gamë të gjerë dhe një numër të lartë turistësh. Një zhvillim i tillë synon të gjitha llojet e turizmit malor, naty-ror, turizmit të aventurës, sportiv, kulturor, atij të zbavitjes etj., me struktura akomoduese me kapacitet të lartë. Ky intensitet i lartë ndërtimi do të kërkojë zhvil-limin e investimeve të mëdha infrastrukturore në mënyrë që të përballojë fluksin e lartë të turistëve. Shërbimet turistike do të zgjerojnë gamën e tyre. Qendrat do të zhvillohen në mënyrë të ngjashme dhe do të ofrojnë të njëjtat produkte dhe aktivi-tete turistike, pa u diferencuar në konkurrencë me njëra-tjetrën.
Një skenar i tillë zhvillimi do të përshpejtojë ma-turimin e produkteve turistike, duke sjellë të ard-hura ekonomike në një fazë paraprake por në një periudhë të shkurtër kohore. Ky zhvillim do të cënojë sistemin natyror për shkak të mosrespekti-mit të kapacitetit mbajtës dhe ngarkesës turistike të territorit.
120
25. Skenari sipas zhvillimit aktual
26. Skenari i zhvillimit maksimal
121
Skenari III: Mbrojtje maksimaleNë këtë skenar synohet një zhvillim i ulët që do të ketë një mbrojtje strikte të zonave natyrore dhe parqeve për të reduktuar maksimalisht impaktin mjedisor. për rrjedhojë, segmenti më i zakonshëm i turistëve do të jetë ai i orientuar drejt natyrës, ekologjisë dhe relaksit me një fluks shumë të kufi-zuar. Infrastruktura rrugore dhe transporti do të zhvillohen detyrimisht në zonat jashtë parqeve, duke mos ofruar mundësi zhvillimi për qendrat e banuara rurale që gjenden brenda tyre. Shërbimet turistike dhe strukturat akomoduese do të jenë tradicionale, miqësore me mjedisin dhe të special-izuara në natyrë, florë dhe faunë. planifikimi në përgjithësi do të jetë frenues dhe korrigjues.
parqet e mbrojtura në vetvete nuk do të mund të vetëmenaxhohen për shkak të numrit dhe frekuentimit të vogël të turistëve. produktet dhe shërbimet turistike do të ofrojnë një paketë shumë të limituar, të përqendruar vetëm tek turizmi ekologjik e natyror. Si pasojë e këtij zhvillimi, ra-joni nuk do të jetë konkurrues për pasojë të moss-hfrytëzimit optimal të avantazheve konkurruese (si natyra, stili jetesës, etj.).
Skenari IV: Zhvillimi optimal Ky skenar synon të gjejë ekuilibrin e duhur mes zhvillimit të territorit në kuadër të turizmit dhe mbrojtjes së mjedisit, duke organizuar territorin me lokalitete të specializuara, me karaktere dhe funksione të ndryshme.
Ky skenar lejon një zhvillim të kontrolluar që synon t’i përgjigjet kërkesës së turizmit, por pa dëmtuar pasuritë natyrore e kulturore të zonës.rajoni në tërësi do të sigurojë zhvillimin e struk-turave akomoduese që do të ruajnë identitetin tradicional në zonat brenda parqeve. ai do të synojë një gamë më të gjerë e të larmishme struk-turash dhe shërbimesh për ato lokalitete që janë jashtë parqeve dhe për ato të cilat lejojnë një zh-villim të lartë bazuar në kapacitetin akomodues optimal dhe ngarkesën turistike të territorit.
Ofrimi i shërbimeve publike dhe infrastrukturës do të bëhet në sajë të hierarkisë dhe specializimit të lokalitetit bazuar edhe në kërkesën turizstike. po ashtu, edhe segmentet turistike do të jenë të shumëllojshme dhe të orientuara sipas special-izimit të lokaliteteve. Këto të fundit do të jenë komplementare dhe jo konkurruese mes njëra-tjetrës. Ndërkohë, rajoni në tërësi do të rrisë konkurrueshmërinë në rang kombëtar e ndërkom-bëtar.
122
27. Skenari i mbrojtjes maksimale
28. Skenari i zhvillimit optimal
123
5.1.1 TokaNëse pKS e zonës së alpeve nuk zbatohet, gjendja dhe përdorimi i tokave bujqësore dhe pyjeve do të mbeten në situatën aktuale. Zona e alpeve kar-akterizohet nga aspektet e degradimit të tokës që shfaqen përmes erozionit, ndotjes së tokave, zjar-reve në pyje, uljes së cilësisë së tokave si pasojë e përdorimit të kimikateve (herbicide, pesticide, ushqyes), informalitetit, rreziqeve natyrore si përmbytja e tokave, etj. Gjithashtu do të vazhdojë të jetë i pranishëm presioni mbi burimet tokësore bujqësore dhe pyjore, fenomeni i mbikullotjes etj.
Në mungesë të planit, infrastrukturat përkatëse nuk do të mund të rikonstruktohen ose ndërto-hen mbi bazën e nevojave dhe mundësive aktuale. mungesa e një analize të nevojave dhe kërkesave konkrete do të sillte krijimin e infrastrukturave të papërshtatshme, të cilat do të kishin efekte neg-ative mbi përdorimin aktual të tokave bujqësore dhe pyjeve, si dhe përdorimit aktual të hapësirës.
5.1.2 Ajriajri në rajonin e alpeve është i një cilësie relativ-isht të mirë e pa vlera të larta ndotjeje. të gjithë treguesit kryesorë të ndotjes janë brenda normave të lejuara. Kjo pasi transporti rrugor që cilësohet si kontribuesi kryesor i ndotjes së ajrit nuk është shumë i zhvilluar në këtë zone, dhe si rrjedho-jë gazrat e djegies së karburanteve janë në nive-le shumë të ulëta. Gjithashtu, sektori industrial është pak i zhvilluar.
megjithatë, disa fenomene paraqiten shqetësuese në zonë, si emetimet e ndotësve si pasojë e zjarreve të qëllimshme dhe të pakontrolluara, ndotësit që emetohen nga keqmenaxhimi i mbetjeve nëpërm-jet pranisë së vendgrumbullimeve ilegale, si dhe menaxhimi i dobët i ujërave të zeza, duke qenë burime potenciale të ndotjes.
pKSt-ja e zonës së alpeve nuk parashikon pro-jekte konkrete për përmirësimin e cilësisë së ajrit për vetë faktin se kjo çështje nuk paraqitet shqetësuese, por nga ana tjetër dhënia e disa reko-mandimeve konsiderohet shumë e rëndësishme.
pra, nëqoftëse plani nuk zbatohet, masat reko-manduese (si moslejimi i djegieve të grumbulli-meve të mbetjeve, monitorimi dhe matja e nive-leve të emetimeve të ndotësve në ajër, vendosja e sanksioneve me qëllim ndërgjegjësimin e popull-sisë etj.), nuk do të merren parasysh në zbatimin
e mëtejshëm nga institucionet përkatëse me qël-lim uljen e nivelit të ndotjes në rajonin e alpeve Shqiptare.
5.1.3 Faktorët klimatikëNdonëse Shqipëria është një nga vendet që nuk ka një kontribut të konsiderueshëm në emetimin e gazrave të efektit serrë, ajo si shumë vende të tjera të botës vuan pasojat e ngrohjes globale. rritja e parametrave klimatike si temperatura, rreshjet, si dhe rritja botërore e nivelit të detit, kanë ndikuar ndjeshëm në shëndetin e njeriut, në kulturat bu-jqësore, në pyjet, në burimet ujore dhe në zonat e tjera natyrore.
për shkak se situata është gjithnjë e më e ndjeshme dhe po ndikon në sektorin bujqësor dhe energji-tik, në biodiversitet, tokë, ekosisteme etj, pKSt-ja e zonës së alpeve ka parashikuar disa propozime specifike për të minimizuar sadopak këto ndik-ime negative. pra, në rast se plani nuk adaptohet, infrastruk-tura dhe masat përkatëse që janë planifikuar atje nuk do të ndërmerren, duke sjellë rritje të nd-jeshmërisë ndaj ndryshimeve klimatike dhe duke shkaktuar dëme të konsiderueshme në sektorë të caktuar.
5.1.4 ujiVitet e fundit zmadhimi dhe industrializimi më i madh i qendrave të banuara ka sjellë rritjen e shkallës së ndotjes në mjediset ujore. Shkarkimi i mbetjeve të lëngëta urbane dhe industriale pa asnjë lloj trajtimi paraprak janë disa nga burimet kryesore të ndotjes së ujërave sipërfaqësore. Shkarkimi i tyre në mënyrë progresive ka ndikuar në uljen e cilësisë së ujërave të lumenjve, liqeneve, burimeve të tjera ujore dhe mjedisit në përgjithësi.
pKSt e zonës së alpeve i ka kushtuar një rëndë-si të madhe çështjes së përmirësimit të cilësisë së ujërave nëpërmjet disa propozimeve konkrete dhe rekomandimeve për shkak të situatës aktuale të ujërave që po përkeqësohet më shumë si pasojë e ndotjes së shkaktuar nga çështje të përmendura më sipër.
adaptimi i planit do të bëjë të mundur ndërtimin ose rikonstruksionin e infrastrukturave përkatëse mbi bazën e nevojave dhe mundësive aktuale në zonë. Gjithashtu, ky plan do të mundësojë që propozimet ose rekomandimet e tij të mer-
124
ren parasysh nga autoritetet përkatëse. Në bazë të tij, nfrastrukturat dhe politikat përkatëse do të hartohen mbi bazën një analize të nevojave dhe mundësive, duke marrë në konsideratë karakter-istikat ekzistuese natyrore të zonës.
5.1.5 biodiversitetirajoni i alpeve ka një shumëllojshmëri të florës dhe faunës, me tre Zona të mbrojtura të shpallu-ra (parku i thethit, i Valbonës dhe lumi i Gashit), tre parqe që pritet të miratohen (parku Kombëtar i alpeve që do të përfshijë lumin e Gashit, Val-bonën dhe thethin, si dhe dy parqe Natyrore rajonale, Nikaj-mërturin dhe Shkrelin), shumël-lojshmëri pyjesh, peizazhe të larmishme, kullota dhe livadhe alpine.
plani Kombëtar Sektorial i alpeve nuk ka par-ashikuar masa konkrete për çështjet që lidhen me biodiversitetin, megjithatë dhënia e disa re-komandimeve (kryerja e monitorimeve të vazh-dueshme për speciet me rëndësi kombëtare dhe llojet e rrezikuara, vlerësimi i impakteve mbi llo-jet e rrezikuara, moslejimi i prerjes së paligjshme të bimësisë, ndalimi i gjuetisë ilegale, etj.) konsid-erohet e rëndësishme duke qenë se biodiversiteti ka një prioritet në këtë rajon.
5.1.6 MbetjetSektori i grumbullimit/trajtimi/riciklimit të mbet-jeve është një ndër sektorët më problematikë në Shqipëri për vetë natyrën e tij ndërlidhëse me një sërë sektorësh të tjerë (ajri, toka, uji, shëndeti etj). Këto problematika përfshijnë: mungesën e infra-strukturës për grumbullimin dhe përpunimin e mbetjeve, rritjen e numrit të vizitorëve në zonë, mungesën e ndërgjegjësimit të publikut në lidh-je me mbetjet dhe rreziqet që ato shkaktojnë në mjedis dhe shëndetin e banorëve, praninë e vend-depozitimeve të hapura (të ligjshme dhe të paligjshme), praninë në sasi të mëdha të mbet-jeve inerte, mbetjeve të rrezikshme dhe spita-lore, mbetjeve organike, mungesën e landfilleve për mbetjet e rrezikshme, ndarjen që në burim të mbetjeve, etj.
Duke vlerësuar situatën aktuale të mbetjeve në rajonin e alpeve, plani ka propozuar masa/re-komandime konkrete të cilat do të ndihmojnë më tej në përmirësimin e situatës së mbetjeve në rajonin e alpeve. Nëse ky plan nuk do të zbato-
het, infrastruktura dhe masat/rekomandimet e parashikuara nuk do të ndërmerren dhe situata e mbetjeve do të vazhdojë të mbetet serioze, duke u përkeqësuar më tej me kalimin e kohës për shkak të zhvillimeve të pakontrolluara në të gjithë se-ktorët përfshirë edhe planifikimin hapësinor/ur-ban.
125
5.1.7 zhurmaaktualisht pKSt-ja e zonës së alpeve nuk ka par-ashikuar masa konkrete, për vetë faktin se kjo çështje nuk paraqitet problematike në zonë.
Nëse ky plan nuk do të zbatohet, gjendja e zhur-mave do të mbetet e njëjtë dhe do të mungojë monitorimi pasi niveli i zhurmave në këtë zonë është përgjithësisht i ulët e pa ndikime negative.
5.1.8 popullsia dhe asetet materialeCilësia e ofrimit të shërbimeve në zonat rurale dhe në zonat e thella të rajonit të alpeve është shumë e ulët. pjesa më e madhe e popullsisë së këtyre zonave të thella ka qasje të kufizuar në shërbimet sociale, veçanërisht në shëndetësi dhe arsim. Kufizimet e transportit publik dhe kostot e larta ndikojnë në lëvizshmërinë e njerëzve dhe qasjen ndaj mundësive të punësimit jashtë fsha-trave. Dendësia e ulët, shpërndarja territoriale e theksuar dhe mungesa e infrastrukturës rrugore, vështirësojnë përmirësimin dhe implementimin e investimeve të nevojshme për shërbime publike cilësore.
Një çështje tjetër serioze është edhe fenomeni i emigrimit për shkak të mossigurimit të nevojave jetësore si punësim, jetesë, kushteve të vështira klimatike, mungesës së shërbimeve publike etj. Frenimi i tendencave emigruese është një nga problematikat kryesore të zonës në studim, për këtë arsye ndërmarrja e politikave dhe strategjive në përmirësimin e cilësisë së jetës dhe ekonomisë rajonale, shfaqen si një domosdoshmëri për zhvil-limin e qëndrueshëm të territorit.
plani i ka kushtuar një rëndësi shumë të madhe krijimit dhe ofrimit të lehtësirave për shërbimet sociale për vetë faktin se ato ndikojnë në mënyrë të drejtëpërdrejtë në zhvillimin e turizmit në ra-jonin e alpeve.Nëse plani nuk do të zbatohet, aksesueshmëria e popullsisë do të vazhdojë të mbetet një problem serioz për këto zona, duke ndikuar negativisht në promovimin dhe zhvillimin e turizmit në zonë. Një tjetër problematikë do të mbetet emigrimi në zonat e thella rurale, i cili do të vazhdojë të jetë shumë i madh.
5.1.9 Trashëgimia kulturoretrashëgimia kulturore e kësaj zone karakterizo-het nga shtresa të pasura dhe të shumëllojshme të trashëgimisë së lëvizshme, të palëvizshme dhe jomateriale/të paprekshme. të gjitha këto kon-tribuojnë në kuptimin e plotë të peizazhit kultu-ror të zonave të Shqipërisë së veriut. Duke qenë se trashëgimia kulturore personifikon në një farë mënyre rajonin e alpeve, plani i ka kushtuar një rëndësi të veçantë duke propozuar disa masa/re-komandime, të cilat do të kontribuonin në ruajt-jen e këtyre vlerave në zonë.
Nëse plani nuk zbatohet, mund rrezikohen ak-tivitetet infrastrukturore, integriteti dhe karak-teristikat e zonave dhe njësive të trashëgimisë kulturore, sidomos të peizazheve kulturore, pei-zazheve historike dhe zonave të trashëgimisë ur-bane. Nga ana tjetër, zhvillimi i infrastrukturës dhe politikave përkatëse nuk do të planifikohet në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe mbi bazën e një analize të nevojave dhe mundësive. Si pasojë, zh-villimet e paplanifikuara do të kenë efekte nega-tive në trashëgiminë kulturore.
5.1.10 peizazhialpet Shqiptare përbëjnë një peizazh unik në Shqipëri dhe rajon. ato karakterizohen nga një peizazh me elemente të forta e të dallueshme që i japin kësaj hapësire një pamje piktoreske të sho-qëruar me kontraste të forta të relievit.
Nëse plani nuk zbatohet, peizazhi do të gjendet gjithnjë e më shumë nën trysninë e aktiviteteve njerëzore të ligjshme ose të paligjshme dhe dëmti-meve mjedisore. aktivitetet dhe masat mbrojtëse nuk do të mund të zbatohen dhe si rezultat integ-riteti e tiparet e veçanta të peizazhit të zonës dhe sistemet natyrore mund të rrezikohen nga zhvilli-met e paplanifikuara.
126
bAzA pËR pËRGATITJEn E vLERËSIMIT STRATEGJIK MJEDISOR06 6.1 pËrCaKtImI I ObjEKtIVaVE mjEDISOrE
6.2. mEtODIKa E VLErËSImIt tË NDIKImIt NË mjEDIS
127
plani Kombëtar Sektorial i turizmit për rajonin e alpeve Shqiptare është një nga planet më me rëndësi në fushën e zhvillimit të turizmit në pjesën veriore të Shqipërisë në rajonin e alpeve që po merr së fundmi një zhvillim të vrullshëm.Ky plan ka të bëjë me zhvilimin strategjik të tu-rizmit e për pasojë edhe të ekonomisë në këtë ra-jon, dhe si i tillë duhet të përmbushë njëkohësisht detyrimet respektive të konventave në lidhje me mbrojtjen e mjedisit dhe shëndetin publik.
Vlerësimi mjedisor është një nga kërkesat pri-oritare për miratimin e çdo master plani për përmirësimin zhvillimor në vendin tonë, ba-zuar kjo në Ligjin nr. 1019/2009 “për planifikimin e territorit”, Ligjin nr. 91/2013 për “Vlerësimin Strategjik mjedisor” si dhe Ligjin nr.10440/2011 për “Vlerësimin e ndikimit në mjedis”.
bazuar në analizën e: a) detyrimeve të specifi-kuara në konventat e ratifikuara dhe në direk-tivat respektive të bE-së, si dhe në dokumentet strategjike të Shqipërisë, b) situatës ekzistuese të mjedisit, dhe c) ndikimeve potenciale mjedisore që mund të shkaktohen nga aktivitetet e parashi-kuara në plan, raporti i VSm-së përcakton sek-torët më të rëndësishëm mjedisorë dhe objektivat mjedisore si më poshtë:
tokaObjektiva mjedisore 1 (Om 1): Garantimi i menax-himit dhe përdorimit të qëndrueshëm të tokës dhe mbrojtja e saj.
Objektiva mjedisore 2 (Om 2): parandalimi i shfry-tëzimit të burimeve natyrore, duke rritur nivelin e përdorimit të materialeve të riciklueshme nga mbetjet që gjenerohen gjatë ndërtimit/rehabiliti-mit të infrastrukturës.
ajriObjektiva mjedisore 3 (Om 3): Garantimi i arri-tjes së objektivave afatgjata për sasitë vjetore të shkarkimeve të ndotësve, për të arritur për-puthshmërinë me kufijtë maksimalë të lejueshëm nga bE për shkarkimet e ndotësve atmosferikë.
Faktorët klimatikëObjektiva mjedisore 4 (Om 4): adoptimi i infra-strukturës në përgjigje të ndryshimeve klimatike dhe ulja e sasive vjetore të emetimeve të gazeve serrë në nivelet e përcaktuara në SKZHI II.
UjiObjektiva mjedisore 5 (Om 5): Kufizimi i efek-teve negative mbi ujërat nëntokësore dhe sipër-faqësore, ujërat e njelmët dhe burimet e ujit të pi-jshëm.
mjedisi natyrorObjektiva mjedisore 6 (Om 6): Garantimi i kohezi-onit të popullatave dhe mbrojtjes së biodiversi-tetit.
Objektiva mjedisore 7 (Om 7): ruajtja e zonave që kanë një status të veçantë mbrojtjeje prej aktivi-teteve me ndikime të konsiderueshme.
mbetjetObjektiva mjedisore 8 (Om 8): Kompletimi tërësor i infrastrukturës së landfilleve e incineratorëve dhe njëkohësisht ulja e sasisë së depozitimit të mbetjeve në landfill nëpërmjet proceseve të re-duktimit dhe rritjes së riciklimit e ripërdorimit.
ZhurmaObjektiva mjedisore 9 (Om 9): Ulja e ndotjes nga zhurma/akustike dhe përafrimi me nivelet e reko-manduara nga bE dhe ObSH.
popullsia dhe asetet materialeObjektiva mjedisore 10 (Om 10): përmirësi-mi i kohezionit social, sigurisë së jetesës dhe lëvizshmërisë së qëndrueshme.
trashëgimia kulturoreObjektiva mjedisore 11 (Om 11): ruajtja e shtrir-jes, përmbajtjes dhe veçorive të zonave dhe struk-turave të trashëgimisë kulturore.
peizazhiObjektiva mjedisore 12 (Om 12): Garantimi i ru-ajtjes së peizazheve të veçanta dhe zonave pei-zazhistike me veçori dalluese në nivel kombëtar dhe krijimi i një imazhi peizazhi me cilësi të lartë.
6. 1ObJEKTIvAT MJEDISORE
128
128
6.1.
1 K
onve
ntat
, dir
ekti
vat e
bE-
së d
he d
okum
ente
t str
ateg
jike
kom
bëta
repë
r të
për
cakt
uar
obje
ktiv
at e
rën
dësi
shm
e sp
ecif
ike,
janë
për
doru
r de
tyri
met
e s
peci
fiku
ara
në k
onve
ntat
e r
atif
ikua
ra d
he n
ë di
rekt
ivat
res
pekt
ive
të b
E-së
, si d
he n
ë do
kum
ente
t st
rate
gjik
e të
Shq
ipër
isë.
Lid
hja
mes
sek
torë
ve t
ë m
jedi
sit
dhe
obje
ktiv
ave
mje
diso
re s
i dhe
dok
umen
tet
përk
atës
e të
pl
anev
e, p
rogr
amev
e ap
o po
litik
ave
mje
diso
re ja
në p
araq
itur
në ta
belë
n e
mëp
osht
me.
Ref
eren
ca li
gjor
e e
Be-s
ë
dhe
Shqi
ptar
e
Q
ëllim
i dhe
obj
ektiv
at
Lidh
ja m
e se
ktor
in
përk
atës
të
mje
disi
t
Lidh
ja m
e ob
jekt
ivat
m
jedi
sore
Stra
tegj
ia K
ombë
tare
për
Zh
villi
m d
he In
tegr
im II
, 20
15-2
020
(VK
M n
r. 34
8,
datë
11.
5.20
16)
Përc
akto
n pr
iori
tete
t dhe
viz
ioni
n ko
mbë
tar p
ër z
hvill
imin
e v
endi
t si d
he je
p in
dika
tore
t për
katë
s pe
r sec
ilën
fush
ë, p
ërsh
irë
edhe
mje
disi
n e
zona
t e m
broj
tura
. Si
guro
n in
tegr
imin
me
Plan
in e
Pë
rgjit
hshë
m
Kom
bëta
r
Har
mon
izim
i ob
jekt
ivav
e zh
villu
ese
në n
ivel
ko
mbë
tar
Stra
tegj
ia N
dërs
ekto
rial
e e
Mje
disi
t 201
5-20
20 (d
raft
) Pë
rcak
ton
obje
ktiv
at m
jedi
sore
në
lidhj
e m
e ci
lësi
në e
mje
disi
t, du
ke p
ërfs
hirë
: to
kën,
ujin
, ajri
n, z
hurm
at, p
eiza
zhin
etj.
Pë
rfsh
in
elem
ente
t kr
yeso
re të
zh
villi
mit
të
qënd
rues
hëm
m
jedi
sor
Sigu
ruar
për
mes
in
tegr
imit
të
kërk
esav
e të
kës
aj
stra
tegj
ie
Dok
umen
ti i P
oliti
kave
St
rate
gjik
e pë
r Mbr
ojtje
n e
Biod
iver
site
tit 2
015-
2020
(V
KM
nr.
31 d
atë
20.0
1.20
16)
Përc
akto
n pr
iori
tete
t dhe
obj
ektiv
at e
ruaj
tjes
së n
atyr
ës.
Biod
iver
site
ti Si
guru
ar n
ëpër
mje
t in
tegr
imit
të
obje
ktiv
ave
të
vend
osur
a pë
r zo
nat e
mbr
ojtu
ra
aktu
ale
dhe
ato
të
plan
ifiku
ara
në të
ar
dhm
en.
Ligj
i nr.
9244
, dat
ë
17.6
.200
4 Pë
r mbr
ojtje
n e
tokë
s bu
jqës
ore
Stra
tegj
ia
tem
atik
e Li
gji n
r. 10
431
datë
9.6
.201
1 “P
ër
mbr
ojtje
n e
mje
disi
t” (n
eni
18)
K
onve
nta
mbi
Div
ersi
tetin
Bi
olog
jik (1
994)
Duh
en m
arrë
në
kons
ider
atë
disp
ozita
t mbi
të c
ilat ë
shtë
baz
uar h
artim
i i D
irek
tivës
që
për
cakt
on k
uadr
in p
ër m
broj
tjen
e to
kës d
he a
men
don
Dir
ektiv
ën 2
004/
35/E
C.
Stra
tegj
ia m
err n
ë ko
nsid
erat
ë nj
ë së
rë fu
nksi
ones
h, d
iver
site
tin d
he k
ompl
eksi
tetin
e
tokë
s si d
he n
jë së
rë p
roce
sesh
deg
radi
mi t
ë ci
lave
ajo
(tok
a) u
nën
shtr
ohet
. O
bjek
tivi s
trat
egjik
ësh
të m
broj
tja d
he sh
fryt
ëzim
i i q
ëndr
uesh
ëm i
tokë
s, b
azua
r në
pari
met
e m
ëpos
htm
e ud
hëzu
ese:
-
Para
ndal
imi i
deg
radi
mit
të m
ëtej
shëm
dhe
ruaj
tja e
funk
sion
eve
të to
kës k
ur
toka
për
dore
t si m
jedi
s pr
itës p
ër e
fekt
et e
akt
ivite
tit të
nje
riut
apo
feno
men
eve
mje
diso
re;
-Ri
kthi
mi i
tokë
s së
degr
adua
r në
një
nive
l fun
ksio
nalit
eti k
onsi
sten
t të
pakt
en
me
përd
orim
in a
ktua
l apo
të s
ynua
r, du
ke p
asur
par
asys
h ko
stot
e re
stau
rim
it te
tokë
s.
Toka
, na
tyra
, pe
izaz
hi
OM
1 O
M11
129
129
Ref
eren
ca li
gjor
e e
Be-s
ë
dhe
Shqi
ptar
e
Q
ëllim
i dhe
obj
ektiv
at
Lidh
ja m
e se
ktor
in
përk
atës
të
mje
disi
t
Lidh
ja m
e ob
jekt
ivat
m
jedi
sore
Stra
tegj
ia K
ombë
tare
për
Zh
villi
m d
he In
tegr
im II
, 20
15-2
020
(VK
M n
r. 34
8,
datë
11.
5.20
16)
Përc
akto
n pr
iori
tete
t dhe
viz
ioni
n ko
mbë
tar p
ër z
hvill
imin
e v
endi
t si d
he je
p in
dika
tore
t për
katë
s pe
r sec
ilën
fush
ë, p
ërsh
irë
edhe
mje
disi
n e
zona
t e m
broj
tura
. Si
guro
n in
tegr
imin
me
Plan
in e
Pë
rgjit
hshë
m
Kom
bëta
r
Har
mon
izim
i ob
jekt
ivav
e zh
villu
ese
në n
ivel
ko
mbë
tar
Stra
tegj
ia N
dërs
ekto
rial
e e
Mje
disi
t 201
5-20
20 (d
raft
) Pë
rcak
ton
obje
ktiv
at m
jedi
sore
në
lidhj
e m
e ci
lësi
në e
mje
disi
t, du
ke p
ërfs
hirë
: to
kën,
ujin
, ajri
n, z
hurm
at, p
eiza
zhin
etj.
Pë
rfsh
in
elem
ente
t kr
yeso
re të
zh
villi
mit
të
qënd
rues
hëm
m
jedi
sor
Sigu
ruar
për
mes
in
tegr
imit
të
kërk
esav
e të
kës
aj
stra
tegj
ie
Dok
umen
ti i P
oliti
kave
St
rate
gjik
e pë
r Mbr
ojtje
n e
Biod
iver
site
tit 2
015-
2020
(V
KM
nr.
31 d
atë
20.0
1.20
16)
Përc
akto
n pr
iori
tete
t dhe
obj
ektiv
at e
ruaj
tjes
së n
atyr
ës.
Biod
iver
site
ti Si
guru
ar n
ëpër
mje
t in
tegr
imit
të
obje
ktiv
ave
të
vend
osur
a pë
r zo
nat e
mbr
ojtu
ra
aktu
ale
dhe
ato
të
plan
ifiku
ara
në të
ar
dhm
en.
Ligj
i nr.
9244
, dat
ë
17.6
.200
4 Pë
r mbr
ojtje
n e
tokë
s bu
jqës
ore
Stra
tegj
ia
tem
atik
e Li
gji n
r. 10
431
datë
9.6
.201
1 “P
ër
mbr
ojtje
n e
mje
disi
t” (n
eni
18)
K
onve
nta
mbi
Div
ersi
tetin
Bi
olog
jik (1
994)
Duh
en m
arrë
në
kons
ider
atë
disp
ozita
t mbi
të c
ilat ë
shtë
baz
uar h
artim
i i D
irek
tivës
që
për
cakt
on k
uadr
in p
ër m
broj
tjen
e to
kës d
he a
men
don
Dir
ektiv
ën 2
004/
35/E
C.
Stra
tegj
ia m
err n
ë ko
nsid
erat
ë nj
ë së
rë fu
nksi
ones
h, d
iver
site
tin d
he k
ompl
eksi
tetin
e
tokë
s si d
he n
jë së
rë p
roce
sesh
deg
radi
mi t
ë ci
lave
ajo
(tok
a) u
nën
shtr
ohet
. O
bjek
tivi s
trat
egjik
ësh
të m
broj
tja d
he sh
fryt
ëzim
i i q
ëndr
uesh
ëm i
tokë
s, b
azua
r në
pari
met
e m
ëpos
htm
e ud
hëzu
ese:
-
Para
ndal
imi i
deg
radi
mit
të m
ëtej
shëm
dhe
ruaj
tja e
funk
sion
eve
të to
kës k
ur
toka
për
dore
t si m
jedi
s pr
itës p
ër e
fekt
et e
akt
ivite
tit të
nje
riut
apo
feno
men
eve
mje
diso
re;
-Ri
kthi
mi i
tokë
s së
degr
adua
r në
një
nive
l fun
ksio
nalit
eti k
onsi
sten
t të
pakt
en
me
përd
orim
in a
ktua
l apo
të s
ynua
r, du
ke p
asur
par
asys
h ko
stot
e re
stau
rim
it te
tokë
s.
Toka
, na
tyra
, pe
izaz
hi
OM
1 O
M11
Kon
vent
a Ev
ropi
ane
për
Peiz
azhi
n
-K
onve
nta
ka të
bëj
ë m
e ha
pësi
rat n
atyr
ore,
rura
le, u
rban
e dh
e pe
riur
bane
, pë
rfsh
in h
apës
irat
tokë
sore
, ujë
rat e
bre
ndsh
me
dhe
deta
re d
he k
a të
bëj
ë si
me
peiz
azhe
t që
mun
d të
kon
side
rohe
n të
veç
anta
, ash
tu d
he m
e pe
izaz
het e
m
jedi
sit t
ë pë
rdits
hëm
dhe
pei
zazh
et e
deg
radu
ara.
St
rate
gjia
e Z
hvill
imit
të
Bizn
esit
dhe
Inve
stim
eve
2014
-202
0 (V
KM
Nr.
635,
da
të 1
.10.
2014
)
Syno
n rr
itjen
e in
vest
imev
e në
përm
jet p
ërm
irës
imev
e të
vaz
hdue
shm
e në
kua
drin
lig
jor d
he in
stitu
cion
al, s
tabi
litet
it dh
e rr
itjes
eko
nom
ike
të q
ëndr
uesh
me,
pë
rmir
ësim
it të
mët
ejsh
ëm d
he m
oder
nizi
mit
të in
fras
truk
turë
s
Përc
aktim
in e
zo
nim
it ha
pësi
nor d
he
proj
ekte
ve
stra
tegj
ike
prio
rita
re
Zhvi
llim
i i
qënd
rues
hëm
Stra
tegj
ia N
dërs
ekto
rial
e pë
r Zhv
illim
in R
ural
dhe
Bu
jqës
or (V
KM
nr.7
09,
datë
29.
10.2
014)
Përc
akto
n pr
iori
tete
t dhe
obj
ektiv
at e
zhv
illim
it ru
ral
Bujq
ësia
, zh
villi
mi r
ural
Si
guru
ar n
ëpër
mje
t in
tegr
imit
të
sist
emev
e na
tyro
re,
ujit,
buj
qësi
së d
he
infr
astr
uktu
rës n
ë pr
oces
in e
pl
anfik
imit.
St
rate
gjia
e F
urni
zim
it m
e U
jë &
Kan
aliz
imet
201
1-20
17 (d
raft
i 201
4-20
20)
Përc
akto
n ob
jekt
ivat
e z
hvill
imit
të se
ktor
it dh
e pë
rmir
ësim
it të
shër
bim
eve
përk
atës
e.
Uji
i pijs
hëm
, tr
ajtim
i i
ujër
ave
të
përd
orur
a
Kon
side
rim
i i
infr
astr
uktu
rës
përk
atës
e të
fu
rniz
imit
me
ujë,
la
rgim
it të
ujit
të
përd
orur
, cilë
sinë
e
shër
bim
eve.
St
rate
gjia
Sek
tori
ale
e Tr
ansp
ortit
(dra
ft)
Përc
akto
n ob
jekt
ivat
e z
hvill
imit
të tr
ansp
ortit
. Tr
ansp
orti,
in
fras
truk
tura
Si
guru
ar p
ërm
es
inte
grim
it të
si
stem
it të
tr
ansp
ortit
dhe
m
obili
tetit
. D
irek
tiva
2008
/98/
EC p
ër
mbe
tjet,
Dir
ektiv
a 20
06/1
2/EC
për
mbe
tjet,
tran
spoz
uar n
ë
legj
isla
cion
in s
hqip
tar s
i
Qël
limi t
helb
ësor
i të
gjit
ha li
gjev
e, V
KM
-ve
dhe
rreg
ullo
reve
mbi
mbe
tjet ë
shtë
m
broj
tja e
shën
detit
të n
jerë
zve
dhe
e m
jedi
sit n
ga e
fekt
et e
dëm
shm
e që
shka
ktoh
en
nga
grum
bulli
mi,
tran
spor
timi,
përp
unim
i, de
pozi
timi d
he tr
ajtim
i i m
betje
ve.
Dir
ektiv
a 20
08/9
8/K
E (D
irek
tiva
Kua
dër m
bi M
betje
t) pa
rash
ikon
një
qas
je të
re m
bi
adm
inis
trim
in e
mbe
tjeve
baz
uar n
ë pa
rand
alim
in e
ndi
kim
eve
nega
tive
të
Toka
, mbe
tjet
OM
2 O
M8
130
130
Kon
vent
a Ev
ropi
ane
për
Peiz
azhi
n
-K
onve
nta
ka të
bëj
ë m
e ha
pësi
rat n
atyr
ore,
rura
le, u
rban
e dh
e pe
riur
bane
, pë
rfsh
in h
apës
irat
tokë
sore
, ujë
rat e
bre
ndsh
me
dhe
deta
re d
he k
a të
bëj
ë si
me
peiz
azhe
t që
mun
d të
kon
side
rohe
n të
veç
anta
, ash
tu d
he m
e pe
izaz
het e
m
jedi
sit t
ë pë
rdits
hëm
dhe
pei
zazh
et e
deg
radu
ara.
St
rate
gjia
e Z
hvill
imit
të
Bizn
esit
dhe
Inve
stim
eve
2014
-202
0 (V
KM
Nr.
635,
da
të 1
.10.
2014
)
Syno
n rr
itjen
e in
vest
imev
e në
përm
jet p
ërm
irës
imev
e të
vaz
hdue
shm
e në
kua
drin
lig
jor d
he in
stitu
cion
al, s
tabi
litet
it dh
e rr
itjes
eko
nom
ike
të q
ëndr
uesh
me,
pë
rmir
ësim
it të
mët
ejsh
ëm d
he m
oder
nizi
mit
të in
fras
truk
turë
s
Përc
aktim
in e
zo
nim
it ha
pësi
nor d
he
proj
ekte
ve
stra
tegj
ike
prio
rita
re
Zhvi
llim
i i
qënd
rues
hëm
Stra
tegj
ia N
dërs
ekto
rial
e pë
r Zhv
illim
in R
ural
dhe
Bu
jqës
or (V
KM
nr.7
09,
datë
29.
10.2
014)
Përc
akto
n pr
iori
tete
t dhe
obj
ektiv
at e
zhv
illim
it ru
ral
Bujq
ësia
, zh
villi
mi r
ural
Si
guru
ar n
ëpër
mje
t in
tegr
imit
të
sist
emev
e na
tyro
re,
ujit,
buj
qësi
së d
he
infr
astr
uktu
rës n
ë pr
oces
in e
pl
anfik
imit.
St
rate
gjia
e F
urni
zim
it m
e U
jë &
Kan
aliz
imet
201
1-20
17 (d
raft
i 201
4-20
20)
Përc
akto
n ob
jekt
ivat
e z
hvill
imit
të se
ktor
it dh
e pë
rmir
ësim
it të
shër
bim
eve
përk
atës
e.
Uji
i pijs
hëm
, tr
ajtim
i i
ujër
ave
të
përd
orur
a
Kon
side
rim
i i
infr
astr
uktu
rës
përk
atës
e të
fu
rniz
imit
me
ujë,
la
rgim
it të
ujit
të
përd
orur
, cilë
sinë
e
shër
bim
eve.
St
rate
gjia
Sek
tori
ale
e Tr
ansp
ortit
(dra
ft)
Përc
akto
n ob
jekt
ivat
e z
hvill
imit
të tr
ansp
ortit
. Tr
ansp
orti,
in
fras
truk
tura
Si
guru
ar p
ërm
es
inte
grim
it të
si
stem
it të
tr
ansp
ortit
dhe
m
obili
tetit
. D
irek
tiva
2008
/98/
EC p
ër
mbe
tjet,
Dir
ektiv
a 20
06/1
2/EC
për
mbe
tjet,
tran
spoz
uar n
ë
legj
isla
cion
in s
hqip
tar s
i
Qël
limi t
helb
ësor
i të
gjit
ha li
gjev
e, V
KM
-ve
dhe
rreg
ullo
reve
mbi
mbe
tjet ë
shtë
m
broj
tja e
shën
detit
të n
jerë
zve
dhe
e m
jedi
sit n
ga e
fekt
et e
dëm
shm
e që
shka
ktoh
en
nga
grum
bulli
mi,
tran
spor
timi,
përp
unim
i, de
pozi
timi d
he tr
ajtim
i i m
betje
ve.
Dir
ektiv
a 20
08/9
8/K
E (D
irek
tiva
Kua
dër m
bi M
betje
t) pa
rash
ikon
një
qas
je të
re m
bi
adm
inis
trim
in e
mbe
tjeve
baz
uar n
ë pa
rand
alim
in e
ndi
kim
eve
nega
tive
të
Toka
, mbe
tjet
OM
2 O
M8
ligj n
r.10
463,
dat
ë 22
.9.2
011
Për m
enax
him
in e
in
tegr
uar t
ë m
betje
ve”
VK
M n
r. 17
5, d
atë
19.1
.201
1 “S
trat
egjia
dhe
pla
ni
kom
bëta
r i m
enax
him
it të
m
betje
ve 2
010-
2025
”
gjen
erim
it të
mbe
tjeve
dhe
adm
inis
trim
it m
bi sh
ënde
tin e
nje
riut
dhe
mje
disi
n, s
i dh
e du
ke s
ynua
r kuf
izim
in e
pro
dhim
it të
mbe
tjeve
, si d
he n
xitje
n e
përd
orim
it të
m
betje
ve s
i bur
im n
ga ri
cikl
imi d
he ri
kupe
rim
i. M
betja
ësh
të n
jë b
urim
i lë
ndës
së
parë
(dhe
jo d
içka
që
duhe
t shp
ërbë
rë s
a m
ë lir
ë që
të je
të e
mun
dur)
, kës
htu
që
duhe
t të
mer
ren
mas
a pë
r të
ripë
rdor
ur m
betje
t sa
më
shum
ë të
jetë
e m
undu
r. Pë
rsa
i për
ket r
icik
limit,
SK
ZHI-
II p
araq
et n
jë o
bjek
tiv m
jedi
sor q
ë ës
htë:
“55
% e
mas
ës
tota
le të
mbe
tjeve
të ri
përd
oret
apo
rici
kloh
et d
eri n
ë 20
20”.
Dir
ektiv
a 20
08/5
0/EC
mbi
ci
lësi
në e
ajr
it dh
e pë
r ajë
r m
ë të
pas
tër p
ër E
vrop
ën.
Dir
ektiv
a 20
04/ 1
07/C
E lid
hur m
e ar
seni
kun,
ka
dmiu
min
, më
rkur
in,
nike
lin d
he h
irdo
karb
uret
ar
omat
ike
polic
iklik
e në
aj
rin
e m
jedi
sit.
Shqi
përi
a u
ësht
ë pë
rafr
uar p
lotë
sish
t kë
tyre
dir
ektiv
ave
përm
es:
- Lig
jit n
r. 16
2/20
14, d
atë
12
.04.
2014
" Për
mbr
ojtje
n e
cilë
sisë
së
ajr
it të
mje
disi
t " d
he V
KM
nr.
594,
dat
ë
10.0
9.20
14 "
Për m
irat
imin
e
Stra
tegj
isë
Kom
bëta
re të
C
ilësi
së s
ë A
jrit
"
Dir
ektiv
a 20
08/5
0/EC
për
cakt
on m
asat
që
syno
jnë
si v
ijon:
1. P
ërku
fizim
in d
he p
ërca
ktim
in e
obj
ektiv
ave
për c
ilësi
në e
ajri
t har
tuar
për
Ev
ropë
n. D
irek
tiva
2004
/107
/CE
lidhe
t me
arse
niku
n, k
adm
ium
in, m
ërku
rin,
nik
elin
dh
e hi
rdok
arbu
ret a
rom
atik
e po
licik
like
në a
jrin
e m
jedi
sit.
Shqi
përi
a u
ësht
ë pë
rafr
uar p
lotë
sish
t kët
yre
dire
ktiv
ave
përm
es:
- Lig
jit n
r. 16
2/20
14, d
atë
12.0
4.20
14 “
Për m
broj
tjen
e ci
lësi
së së
ajri
t të
mje
disi
t”
- VK
M n
r. 59
4, d
atë
10.0
9.20
14 “
Për m
irat
imin
e S
trat
egjis
ë K
ombë
tare
të C
ilësi
së së
A
jrit"
2. L
loga
ritje
n e
cilë
sisë
së a
jrit t
ë am
bien
tit n
ë ve
ndet
anë
tare
me
bazë
met
oda
dhe
krite
re të
për
bash
këta
;
3. S
igur
imin
e in
form
acio
nit m
bi c
ilësi
në e
ajri
t të
ambi
entit
në
mën
yrë
që të
nd
ihm
ojë
luftë
n ku
ndër
ndo
tjes d
he sh
qetë
sim
it të
ajri
t dhe
të m
onito
rojë
pri
rjet d
he
përm
irës
imet
që
vijn
ë si
rezu
ltat i
mas
ave
kom
bëta
re d
he të
kom
unite
tit;
4. G
aran
timin
se in
form
acio
ni i
tillë
mbi
cilë
sinë
e a
jrit t
ë am
bien
tit d
o t’i
bëh
et i
disp
onue
shëm
pub
likut
;
5. M
irëm
bajtj
en e
cilë
sisë
së
ajri
t atje
ku
ësht
ë e
mir
ë dh
e pë
rmir
ësim
in e
saj
në
rast
e të
tjer
a;
6. N
xitje
n e
rritj
es së
bas
hkëp
unim
it m
idis
ven
deve
anë
tare
për
redu
ktim
in e
ndo
tjes
së a
jrit.
Obj
ektiv
at e
Dir
ektiv
ës 2
004/
107/
CE
janë
: (a
) të
përc
akto
jë n
jë v
lerë
të sy
nuar
për
pë
rqen
drim
in e
ars
enik
ut, k
adm
ium
it, n
ikel
it dh
e be
nzo
(a) p
iren
it në
ajri
n e
ambi
entit
me
qëlli
m sh
man
gien
, par
anda
limin
ose
redu
ktim
in e
efe
ktev
e të
Ajri
O
M3
131
131
ligj n
r.10
463,
dat
ë 22
.9.2
011
Për m
enax
him
in e
in
tegr
uar t
ë m
betje
ve”
VK
M n
r. 17
5, d
atë
19.1
.201
1 “S
trat
egjia
dhe
pla
ni
kom
bëta
r i m
enax
him
it të
m
betje
ve 2
010-
2025
”
gjen
erim
it të
mbe
tjeve
dhe
adm
inis
trim
it m
bi sh
ënde
tin e
nje
riut
dhe
mje
disi
n, s
i dh
e du
ke s
ynua
r kuf
izim
in e
pro
dhim
it të
mbe
tjeve
, si d
he n
xitje
n e
përd
orim
it të
m
betje
ve s
i bur
im n
ga ri
cikl
imi d
he ri
kupe
rim
i. M
betja
ësh
të n
jë b
urim
i lë
ndës
së
parë
(dhe
jo d
içka
që
duhe
t shp
ërbë
rë s
a m
ë lir
ë që
të je
të e
mun
dur)
, kës
htu
që
duhe
t të
mer
ren
mas
a pë
r të
ripë
rdor
ur m
betje
t sa
më
shum
ë të
jetë
e m
undu
r. Pë
rsa
i për
ket r
icik
limit,
SK
ZHI-
II p
araq
et n
jë o
bjek
tiv m
jedi
sor q
ë ës
htë:
“55
% e
mas
ës
tota
le të
mbe
tjeve
të ri
përd
oret
apo
rici
kloh
et d
eri n
ë 20
20”.
Dir
ektiv
a 20
08/5
0/EC
mbi
ci
lësi
në e
ajr
it dh
e pë
r ajë
r m
ë të
pas
tër p
ër E
vrop
ën.
Dir
ektiv
a 20
04/ 1
07/C
E lid
hur m
e ar
seni
kun,
ka
dmiu
min
, më
rkur
in,
nike
lin d
he h
irdo
karb
uret
ar
omat
ike
polic
iklik
e në
aj
rin
e m
jedi
sit.
Shqi
përi
a u
ësht
ë pë
rafr
uar p
lotë
sish
t kë
tyre
dir
ektiv
ave
përm
es:
- Lig
jit n
r. 16
2/20
14, d
atë
12
.04.
2014
" Për
mbr
ojtje
n e
cilë
sisë
së
ajr
it të
mje
disi
t " d
he V
KM
nr.
594,
dat
ë
10.0
9.20
14 "
Për m
irat
imin
e
Stra
tegj
isë
Kom
bëta
re të
C
ilësi
së s
ë A
jrit
"
Dir
ektiv
a 20
08/5
0/EC
për
cakt
on m
asat
që
syno
jnë
si v
ijon:
1. P
ërku
fizim
in d
he p
ërca
ktim
in e
obj
ektiv
ave
për c
ilësi
në e
ajri
t har
tuar
për
Ev
ropë
n. D
irek
tiva
2004
/107
/CE
lidhe
t me
arse
niku
n, k
adm
ium
in, m
ërku
rin,
nik
elin
dh
e hi
rdok
arbu
ret a
rom
atik
e po
licik
like
në a
jrin
e m
jedi
sit.
Shqi
përi
a u
ësht
ë pë
rafr
uar p
lotë
sish
t kët
yre
dire
ktiv
ave
përm
es:
- Lig
jit n
r. 16
2/20
14, d
atë
12.0
4.20
14 “
Për m
broj
tjen
e ci
lësi
së së
ajri
t të
mje
disi
t”
- VK
M n
r. 59
4, d
atë
10.0
9.20
14 “
Për m
irat
imin
e S
trat
egjis
ë K
ombë
tare
të C
ilësi
së së
A
jrit"
2. L
loga
ritje
n e
cilë
sisë
së a
jrit t
ë am
bien
tit n
ë ve
ndet
anë
tare
me
bazë
met
oda
dhe
krite
re të
për
bash
këta
;
3. S
igur
imin
e in
form
acio
nit m
bi c
ilësi
në e
ajri
t të
ambi
entit
në
mën
yrë
që të
nd
ihm
ojë
luftë
n ku
ndër
ndo
tjes d
he sh
qetë
sim
it të
ajri
t dhe
të m
onito
rojë
pri
rjet d
he
përm
irës
imet
që
vijn
ë si
rezu
ltat i
mas
ave
kom
bëta
re d
he të
kom
unite
tit;
4. G
aran
timin
se in
form
acio
ni i
tillë
mbi
cilë
sinë
e a
jrit t
ë am
bien
tit d
o t’i
bëh
et i
disp
onue
shëm
pub
likut
;
5. M
irëm
bajtj
en e
cilë
sisë
së
ajri
t atje
ku
ësht
ë e
mir
ë dh
e pë
rmir
ësim
in e
saj
në
rast
e të
tjer
a;
6. N
xitje
n e
rritj
es së
bas
hkëp
unim
it m
idis
ven
deve
anë
tare
për
redu
ktim
in e
ndo
tjes
së a
jrit.
Obj
ektiv
at e
Dir
ektiv
ës 2
004/
107/
CE
janë
: (a
) të
përc
akto
jë n
jë v
lerë
të sy
nuar
për
pë
rqen
drim
in e
ars
enik
ut, k
adm
ium
it, n
ikel
it dh
e be
nzo
(a) p
iren
it në
ajri
n e
ambi
entit
me
qëlli
m sh
man
gien
, par
anda
limin
ose
redu
ktim
in e
efe
ktev
e të
Ajri
O
M3
dëm
shm
e të
ars
enik
ut, k
adm
ium
it, n
ikel
it dh
e hi
drok
arbu
reve
pol
icik
like
arom
atik
e në
shën
detin
e n
jeri
ut d
he n
ë m
jedi
s si
një
i të
rë; (
b) të
sigu
rojn
ë, n
ë lid
hje
me
arse
niku
n, k
adm
ium
in, n
ikel
in d
he h
idro
karb
uret
pol
icik
like
arom
atik
e, q
ë ci
lësi
a e
ajri
t të
am
bien
tit ë
shtë
ruaj
tur a
tje k
u aj
o ës
htë
e m
irë
dhe
ësht
ë pë
rmir
ësua
r në
rast
e të
tjer
a; (c
) të
përc
akto
jë m
etod
at e
për
bash
këta
dhe
kri
tere
t për
vle
rësi
min
e
përq
endr
imev
e të
ars
enik
ut, k
adm
ium
it, n
ikel
it dh
e hi
drok
arbu
reve
pol
icik
like
arom
atik
e në
ajri
n e
ambi
entit
si d
he p
ër d
epoz
itim
in e
ars
enik
ut, k
adm
ium
it,
mër
kuri
t, ni
kelit
dhe
hid
roka
rbur
eve
polic
iklik
e ar
omat
ike;
(d) t
ë si
guro
jë m
arrje
n e
info
rmac
ioni
t të
duhu
r mbi
për
qënd
rim
et e
ars
enik
ut, k
adm
ium
it, m
ërku
rit,
nike
lit
dhe
hidr
okar
bure
ve p
olic
iklik
e ar
omat
ike
në a
jrin
e am
bien
tit si
dhe
mbi
de
pozi
timet
e a
rsen
ikut
, kad
miu
mit,
mër
kuri
t, ni
kelit
dhe
hid
roka
rbur
eve
polic
iklik
e ar
omat
ike,
dhe
të si
guro
jë v
ënie
n në
dis
pozi
cion
të p
ublik
ut. S
KZH
I II
përc
akto
n ob
jekt
ivat
për
niv
elet
e e
met
imev
e në
ajë
r si m
ë po
shtë
: për
NO
x - 4
0 μ/
m³,
për P
M10
- 40
μ/m
³, pë
r PM
2,5
- 25
g / m
3 dh
e 20
g/m
3 dh
e SO
2 - 1
25 μ
/ m³.
Stra
tegj
ia e
BE-
së p
ër
adap
timin
nda
j nd
rysh
imev
e kl
imat
ike
(CO
M (2
013)
Ligj
nr.
75/2
016
“Pë
r ra
tifik
imin
e m
arrë
vesh
jes
së P
aris
it, n
ë ku
adër
K
onve
ntës
Kua
dër t
ë K
ombe
ve të
Bas
hkua
ra,
për n
drys
him
et k
limat
ike.
Një
lig
j spe
cifi
k “
Për
ndry
shim
et k
limat
ike”
ës
htë
draf
tuar
. D
okum
enti
tekn
ik p
ër
përc
aktim
in e
Kon
trib
utit
Kom
bëta
r të
Pikë
synu
ar
(IN
DC
) për
Shq
ipër
inë
(201
5)
Obj
ektiv
at e
për
gjith
shm
e të
stra
tegj
isë
së B
E pë
r zba
tim li
dhen
me
kont
ribu
tin p
ër
një
Evro
pë m
ë el
astik
e nd
aj ç
ësht
jes
së k
limës
. Kjo
do
të th
otë
rritj
e e
punë
s pë
rgat
itore
dhe
e k
apac
itetit
për
t’iu
për
gjig
jur n
diki
mev
e ng
a nd
rysh
imet
klim
atik
e në
niv
el lo
kal,
rajo
nal d
he k
ombë
tar,
duke
zhv
illua
r një
për
afri
m lo
gjik
dhe
duk
e pë
rmir
ësua
r koo
rdin
imin
. Sh
qipë
ria
ka ra
tifik
uar K
onve
ntën
e V
jenë
s dh
e pr
otok
ollin
e M
ontr
ealit
në
teto
r 19
99, ë
shtë
anë
tare
e K
onve
ntës
Kua
dër t
ë K
ombe
ve të
Bas
hkua
ra m
bi N
drys
him
et
Klim
atik
e (U
NFC
C) q
ë n
ga ja
nari
200
9, d
he k
a fin
aliz
uar m
e su
kses
për
gatit
jen
e K
omun
ikim
it të
Tre
të K
ombë
tar q
ë m
bulo
n pe
riud
hën
2000
-200
9. N
ë vi
tin 2
016
ësht
ë pa
rash
ikua
r të
përf
undo
jë h
artim
i i S
trat
egjis
ë K
ombë
tare
dhe
Pla
nit
Kom
bëta
r të
Vep
rim
it pë
r Ndr
yshi
met
Klim
atik
e, m
e ko
hëzg
jatje
201
6-20
30
(Str
ateg
jia d
he p
lani
janë
har
tuar
së fu
ndm
i dhe
pri
tet m
irat
imi i
tyre
). Ra
tifik
ohet
Mar
rëve
shja
e P
aris
it në
kua
dër t
ë K
onve
ntës
Kua
dër t
ë K
ombe
ve të
Ba
shku
ara,
për
ndr
yshi
met
klim
atik
e, b
ërë
në P
aris
më
12.1
2.20
15.
Dok
umen
ti pë
rcak
ton
anga
zhim
et e
Rep
ublik
ës së
Shi
përi
së p
ër k
ufiz
imin
e
emet
imev
e të
gaz
eve
serr
ë m
e 11
,5%
der
i në
vitin
203
0.
Fakt
oret
kl
imat
ikë
OM
4
132
132
Dir
ektiv
a 20
00/6
0/EC
(D
irek
tiva
Kua
dër e
Ujit
) lig
ji nr
. 111
/201
2 P
ër
men
axhi
min
e in
tegr
uar t
ë bu
rim
eve
ujor
e V
KM
nr.
246,
dat
ë
30.0
4.20
14 “
Për
përc
aktim
in e
nor
mav
e të
ci
lësi
së s
ë m
jedi
sit p
ër
ujër
at s
ipër
faqë
sore
”
Dir
ektiv
a pë
rcak
ton
mas
at p
ër a
rritj
en e
obj
ektiv
it st
rate
gjik
të s
tatu
sit t
ë m
irë
ekol
ogjik
për
ujë
rat n
ë vi
tin 2
020.
K
y lig
j ka
si q
ëllim
: a)
mbr
ojtje
n dh
e pë
rmir
ësim
in e
mje
disi
t ujo
r, të
ujë
rave
sip
ërfa
qëso
re, q
ofsh
in të
pë
rkoh
shm
e ap
o të
për
hers
hme,
të u
jëra
ve të
bre
ndsh
me
deta
re, t
ë uj
ërav
e te
rrito
rial
e, z
onav
e ek
onom
ike
eksk
luzi
ve, s
helfi
t kon
tinen
tal,
të u
jëra
ve
ndër
kufit
are,
të u
jëra
ve n
ënto
këso
re s
i dhe
të s
tatu
sit t
ë ty
re;
b) s
igur
imin
, rua
jtjen
, zhv
illim
in d
he sh
fryt
ëzim
in s
a m
ë ra
cion
al të
bur
imev
e uj
ore,
të
dom
osdo
shm
e pë
r jet
ën d
he p
ër z
hvill
imin
soc
ial e
eko
nom
ik të
ven
dit;
c)
shpë
rnda
rjen
e dr
ejtë
të b
urim
eve
ujor
e si
pas
qëlli
mev
e të
për
dori
mit
dhe
drej
timin
e a
dmin
istr
imin
e e
fekt
shëm
të ty
re;
ç) m
broj
tjen
e bu
rim
eve
ujor
e ng
a nd
otja
, shp
ërdo
rim
in d
he h
arxh
imin
mbi
nev
ojat
fa
ktik
e;
d) p
ërca
ktim
in e
kua
drit
inst
ituci
onal
në
nive
l kom
bëta
r e v
endo
r për
vën
ien
në je
të
të n
jë p
oliti
ke k
ombë
tare
për
adm
inis
trim
in d
he m
enax
him
in e
bur
imev
e uj
ore
në të
m
irë
të k
omun
itetit
dhe
inte
resa
ve so
cial
e dh
e ek
onom
ike
të v
endi
t.
Uji
OM
5
Dir
ektiv
a 20
08/1
05/E
C p
ër
stan
dard
et e
cilë
sisë
m
jedi
sore
në
fush
ën e
po
litik
ave
ujor
e
VK
M n
r. 24
6, d
atë
30
.04.
2014
“Pë
r pë
rcak
timin
e n
orm
ave
të
cilë
sisë
së
mje
disi
t për
uj
ërat
sip
ërfa
qëso
re”
Kjo
Dir
ektiv
ë pë
rcak
ton
stan
dart
et e
cilë
sisë
mje
diso
re p
ër s
ubst
anca
t pri
orita
re d
he
ndot
ësit
e tje
rë, s
iç p
ërca
ktoh
et n
ë D
irek
tivën
200
0/60
/EC
me
obje
ktiv
arr
itjen
e n
jë
gjen
djej
e të
mir
ë ki
mik
e të
ujë
rave
sip
ërfa
qëso
re d
he n
ë pë
rput
hje
me
para
shik
imet
dh
e ob
jekt
ivat
e D
irek
tivës
200
0/60
/EC
mbi
par
anda
limin
e e
met
imit
të s
ubst
anca
ve
në u
jë ,
duke
nda
rë u
jëra
t e z
eza.
VK
M-ja
që
tran
spoz
on D
irek
tivën
200
8/10
5/EC
në
legj
isla
cion
in sh
qipt
ar p
ërca
kton
nor
mat
iva
të d
etaj
uara
dhe
gjit
hëpë
rfsh
irës
e pë
r vl
erës
imin
e g
jend
jes
kim
ike
të u
jëra
ve s
ipër
faqë
sore
.
Uji
OM
5
Dir
ektiv
a 20
06/7
/EC
për
M
enax
him
in e
Cilë
sisë
së
U
jit p
ër L
arje
, VK
M n
r. 24
6, d
atë
30.
04.2
014
“Për
pë
rcak
timin
e n
orm
ave
të
Dir
ektiv
a pë
rcak
ton
mas
at p
ër të
: a)
mon
itoru
ar d
he k
lasi
fikua
r sip
as c
ilësi
së u
jin p
ër la
rje,
b) m
enax
huar
cilë
sinë
e u
jit p
ër la
rje d
he
c) in
form
uar p
ublik
un m
bi c
ilësi
në e
ujit
për
larje
. Q
ëllim
i (ob
jekt
iva)
i kë
saj D
irek
tive
ësht
ë “t
ë ru
ajë,
mbr
ojë
dhe
përm
irës
ojë
cilë
sinë
e
mje
disi
t dhe
të m
broj
ë sh
ënde
tin e
nje
rëzv
e, d
uke
plot
ësua
r Dir
ektiv
ën
2000
/60/
EC”
Uji
O
M5
133
133
cilë
sisë
së
mje
disi
t për
uj
ërat
sip
ërfa
qëso
re”
Dir
ektiv
a e
Kës
hilli
t 98
/83/
EC n
ë li
dhje
me
cilë
sinë
e u
jit të
cak
tuar
pë
r kon
sum
im n
jerë
zor
(tran
spoz
uar n
ë
legj
isla
cion
in s
hqip
tar
përm
es V
KM
nr.
246,
dat
ë
30.0
4.20
14)
Dir
ektiv
a e
Kës
hilli
t 98/
83/E
C rr
egul
lon
cilë
sinë
e u
jit q
ë pë
rdor
et p
ër k
onsu
m n
ga
njer
ëzit.
Uji
ësht
ë i s
hënd
etsh
ëm d
he i
past
ër n
ëse
ai n
uk p
ërm
ban
mik
roor
gani
zma,
pa
razi
të d
he ç
do s
ubst
ancë
tjet
ër, t
ë ci
lat n
ë sa
si a
po p
ërqë
ndri
me
të c
aktu
ara
përb
ëjnë
një
rrez
ik p
oten
cial
për
shën
detin
e n
jerë
zve.
Obj
ektiv
a e
kësa
j dir
ektiv
e ës
htë
të m
broj
ë sh
ënde
tin e
nje
rëzv
e pr
ej ç
do e
fekt
i neg
ativ
apo
ndo
tjeje
të u
jit q
ë pë
rdor
et p
ër k
onsu
m n
ga n
jerë
zit,
duke
gar
antu
ar q
ë uj
i të
jetë
i pa
stër
për
sh
ënde
tin.
Uji
OM
5
Dir
ektiv
a 20
09/1
47/E
C p
ër
mbr
ojtje
n e
zogj
ve të
egë
r.
Ligj
i nr.
9587
, dat
ë
20.7
.200
6 “P
ër m
broj
tjen
e bi
odiv
ersi
tetit
”, të
nd
rysh
uar”
Ligj
i nr.
1000
6, d
atë
23
.10.
2008
“Pë
r mbr
ojtje
n e
faun
ës s
ë e
gër”
Dir
ektiv
a of
ron
një
korn
izë
të p
lotë
për
mbr
ojtje
n, m
enax
him
in d
he k
ontr
ollin
e të
gj
ithë
zogj
ve të
egë
r që
ndod
hen
në B
E. D
irek
tiva
udhë
zon
shte
tet a
nëta
re të
mar
rin
mas
a pë
r të
mba
jtur p
opul
latë
n e
të g
jithë
lloj
eve
të z
ogjv
e të
egë
r që
jeto
jnë
në
zonë
n e
BE-s
ë. M
asa
të ti
lla m
und
të p
ërfs
hijn
ë m
irëm
bajtj
en d
he/o
se ri
kriji
min
e
vend
bani
mev
e pë
r str
ehim
in e
kët
yre
zogj
ve. P
ër të
gjit
ha s
peci
et e
zog
jve
që
refe
rohe
n në
Sht
ojce
n e
Dir
ektiv
ës, s
i dhe
për
të g
jitha
spe
ciet
e rr
egul
lta m
igra
tore
që
kan
ë ne
vojë
për
mbr
ojtje
, ven
det a
nëta
re d
uhet
të k
rijo
jnë
Zona
t e V
eçan
ta të
M
broj
tjes
(ZV
M),
apo
të a
shtu
quaj
tura
t “N
atyr
a 20
00”.
Në
këto
ZV
M d
uhet
ga
rant
uar q
ë po
pulla
tat e
spe
ciev
e gj
ende
n në
një
situ
atë
të fa
vors
hme.
SK
ZHI I
I pë
rcak
ton
si o
bjek
tiv s
trat
egjik
“N
gritj
en e
rrje
tit e
kolo
gjik
“N
atyr
a 20
00”.
Mje
disi
nat
yror
O
M6
Dir
ektiv
a e
Kës
hilli
t 92
/43/
EEC
për
ruaj
tjen
e ha
bita
teve
nat
yror
e dh
e të
fl
orës
e fa
unës
së
egër
.
Ligj
i nr.
9587
, dat
ë
20.7
.200
6 “P
ër m
broj
tjen
e bi
odiv
ersi
tetit
”, i
nd
rysh
uar”
;
- Lig
ji nr
. 81/
2017
"Për
Zo
nat e
Mbr
ojtu
ra”
Dir
ektiv
a e
habi
tate
ve k
ërko
n që
shte
tet a
nëta
re të
mar
rin
mas
at e
duh
ura
për t
ë m
ënja
nuar
shka
tërr
imin
e h
abita
teve
nat
yror
e dh
e të
hab
itate
ve të
spe
ciev
e në
zo
nat e
veç
anta
të ru
ajtje
s si
dhe
shq
etes
imin
e s
peci
eve
për t
ë ci
lat j
anë
përc
aktu
ar
zona
t e “
Nat
yra
2000
”, n
ë ra
stet
kur
ky
shqe
tësi
m ë
shtë
duk
shëm
i lid
hur m
e ob
jekt
ivat
e k
ësaj
Dir
ektiv
e. K
jo d
ispo
zitë
apl
ikoh
et p
ër Z
VM
-të e
pro
pozu
ara,
sic
përc
akto
het n
ë pë
rput
hje
me
proc
edur
at d
he k
rite
ret e
dir
ektiv
ës së
hab
itate
ve.
SKZH
I II p
ërca
kton
si o
bjek
tiva
stra
tegj
ike:
- Një
rritj
e e
synu
ar m
e 17
% e
sipë
rfaq
ës së
Zon
ave
të M
broj
tura
në
gjith
ë te
rrito
rin,
pë
rmes
zgj
erim
in d
he m
enax
him
it të
int
egru
ar të
zon
ave
të m
broj
tura
;
- Gar
antim
i i s
tatu
sit t
ë m
broj
tur p
ër 5
% të
spe
ciev
e dh
e ha
bita
teve
të k
ërcë
nuar
a.
Mje
disi
nat
yror
O
M2
OM
6 O
M7
134
134
Lig
ji nr
. 100
06, d
atë
23
.10.
2008
“Pë
r mbr
ojtje
n e
faun
ës s
ë e
gër”
;
Qël
limi i
ligj
it 81
/201
7 “P
ër z
onat
e m
broj
tura
” ës
htë
të si
guro
jë m
broj
tje të
veç
antë
të
zon
ave
të m
broj
tura
mje
diso
re d
he p
ërbë
rësv
e të
rënd
ësis
hëm
të b
iodi
vers
itetit
dh
e të
nat
yrës
në
to.
Kon
vent
a e
Bern
ës (B
ern,
19
79) (
ratif
ikua
r nga
Pa
rlam
enti
i Shq
ipër
isë
me
Ligj
in n
r. 82
94, d
atë
2.
3.19
98)
Për r
uajtj
en e
flor
ës d
he fa
unës
së e
gër d
he m
jedi
sit n
atyr
or e
vrop
ian.
Obj
ektiv
a kr
yeso
re ë
shtë
ruaj
tja e
flor
ës d
he fa
unës
së e
gër d
he h
abita
teve
nat
yror
e.
Mje
disi
nat
yror
O
M6
Dir
ektiv
a 20
02/4
9/EC
për
vl
erës
imin
dhe
ad
min
istr
imin
e z
hurm
ës
në m
jedi
s. L
igji
nr. 9
774,
da
të 1
2.7.
2007
“Pë
r vl
erës
imin
dhe
ad
min
istr
imin
e
zhur
mës
në
mje
dis”
, i
ndry
shua
r
Obj
ektiv
i kry
esor
ësh
të m
enax
him
i i q
ëndr
uesh
ëm i
zhur
mës
me
qëlli
m re
spek
timin
e
nive
leve
të le
juar
a dh
e m
broj
tjen
e sh
ënde
tit të
nje
rëzv
e. P
ërca
ktoj
në k
ërke
sa
spec
ifike
për
zhu
rmat
e g
jene
ruar
a ng
a se
ktor
ë të
tjer
ë, s
iç ë
shtë
tran
spor
ti rr
ugor
, aj
ror,
heku
rudh
or, z
hurm
at e
gje
neru
ara
nga
pajis
jet d
he m
akin
eritë
. Në
trem
ujor
in
e fu
ndit
të v
itit 2
017
ësht
ë pa
rash
ikua
r mir
atim
i i d
y V
KM
-ve:
- “Pë
r kri
tere
t, pr
oced
urat
dhe
rreg
ulla
t për
cer
tifik
imin
, pez
ullim
in d
he h
eqje
n e
cert
ifika
tës
së e
kspe
rtit
të z
hurm
ës n
ë m
jedi
s” d
he
- “Pë
r për
bërje
n dh
e or
gani
zim
in e
Kom
itetit
Tek
nik
të Z
hurm
ave
(KTZ
H)”
.
Kjo
gjë
do
të si
guro
jë k
onfo
rmim
in e
plo
të të
kës
aj D
irek
tive
në le
gjis
laci
onin
sh
qipt
ar.
Zhur
mat
O
M9
Plan
i kom
bëta
r i v
epri
mit
“Për
men
axhi
min
e
zhur
mav
e në
mje
dis”
(V
KM
nr.
123,
dat
ë 17
.02.
2011
)
Përc
akto
n ob
jekt
ivat
dhe
mas
at p
ër m
enax
him
in e
zhu
rmës
në
mje
dis.
Zhur
mat
dhe
m
enax
him
i i
tyre
Nëp
ërm
jet h
artim
it të
pla
nit l
okal
të
men
axhi
mit
të
zhur
mës
në
mje
dis.
Udh
ëzim
i nr.
9, d
atë
3.
07.2
012
“Mbi
aud
itim
in
dhe
insp
ektim
in e
sig
uris
ë rr
ugor
e”
Obj
ektiv
a e
kësa
j Dir
ektiv
e ës
htë
“gar
antim
i i in
fras
truk
turë
s së
sigu
rt rr
ugor
e pë
r të
gjith
ë pë
rdor
uesi
t e rr
ugës
”.
Popu
llsia
dhe
as
etet
mat
eria
le
OM
10
135
135
Kon
vent
a Ev
ropi
ane
për
Mbr
ojtje
n e
Tras
hëgi
mis
ë
Ark
eolo
gjik
e –
Kon
vent
a e
Mal
tës
(MEK
VA
D)
(Shq
ipër
ia k
a ad
erua
r pë
rmes
mir
atim
it të
Lig
jit
nr. 9
806
datë
17.
09.2
007)
Kon
vent
a i r
efer
ohet
kon
cept
it gj
ithëp
ërfs
hirë
s të
ruaj
tjes
së tr
ashë
gim
isë
arke
olog
jike.
Ajo
për
cakt
on li
dhje
n m
es ru
ajtje
s së
tras
hëgi
mis
ë ar
keol
ogjik
e dh
e pl
anifi
kim
it ha
pësi
nor.
Kon
vent
a kë
rkon
që
çdo
palë
të:
- kër
kojë
të p
ajto
jë d
he të
ndë
rthu
rë k
ërke
sat p
ërka
tëse
të a
rkeo
logj
isë
me
plan
et
hapë
sino
re d
uke
sigu
ruar
që
arke
olog
ët të
mar
rin
pjes
ë në
har
timin
e p
oliti
kave
të
plan
ifiki
mit
hapë
sino
r dhe
në
faza
të n
drys
hme
të z
batim
it të
kët
yre
polit
ikav
e;
- sig
uroj
ë që
ark
eolo
gët,
plan
ifiku
esit
urba
në d
he a
ta h
apës
inor
ë të
kon
sulto
hen
sist
emat
ikis
ht m
e nj
ëri-t
jetr
in m
e që
llim
lejim
in e
mod
ifiki
mit
të a
tyre
pla
neve
ha
pësi
nore
që
kanë
të n
gjar
ë të
dëm
tojn
ë tr
ashë
gim
inë
arke
olog
jike;
- sig
uroj
ë ko
hë d
he b
urim
e të
mja
ftues
hme
për n
jë s
tudi
m sh
kenc
or q
ë du
het t
ë bë
het n
ë zo
nën
përk
atës
e dh
e të
pub
likoh
en re
zulta
tet e
kët
ij st
udim
i.
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
re
OM
11
Kon
vent
a pë
r Mbr
ojtje
n e
Tras
hëgi
mis
ë
Ark
itekt
onik
e të
Evr
opës
–
Kon
vent
a e
Gra
nadë
s
Kon
vent
a pë
rfor
con
konc
eptin
gjit
hëpë
rfsh
irës
të ru
ajtje
s së
tras
hëgi
mis
ë ar
kite
kton
ike
(mon
umen
te, n
jësi
ark
itekt
onik
e, z
ona
apo
stru
ktur
a m
emor
iale
). K
onve
nta
kërk
on q
ë çd
o pa
lë p
jesë
mar
rëse
të:
- zba
tojë
mbi
kqyr
jet d
he p
roce
dura
t e a
utor
izim
eve
të d
uhur
a në
për
puth
je m
e kë
rkes
at e
par
acak
tuar
a pë
r mbr
ojtje
ligj
ore
të s
truk
tura
ve n
ë fja
lë;
- Par
anda
lojë
dëm
timin
, rrë
nim
in o
se sh
katë
rrim
in e
str
uktu
rave
të m
broj
tura
. Po
litik
a e
ruaj
tjes
gjith
ëpër
fshi
rëse
të tr
ashë
gim
isë
arki
tekt
onik
e i d
etyr
on të
gjit
ha
palë
t që
të:
- për
fshi
jnë
mbr
ojtje
n e
tras
hëgi
mis
ë ar
kite
kton
ike
si o
bjek
tiv të
rënd
ësis
hëm
në
plan
ifiki
min
hap
ësin
or d
he a
të u
rban
; - n
xisi
n pr
ogra
met
për
rest
auri
min
dhe
mir
ëmba
jtjen
e tr
ashë
gim
isë
arki
tekt
onik
e;
- mun
dëso
jnë
që ru
ajtja
, rig
jallë
rim
i dhe
për
mir
ësim
i i tr
ashë
gim
isë
arki
tekt
onik
e të
bë
het -
aty
ku
ësht
ë e
mun
dur -
bre
nda
proc
esit
të p
lani
fikim
it ur
ban
dhe
hapë
sino
r, të
nxi
sin
ruaj
tjen
dhe
përd
orim
in e
dis
a st
rukt
urav
e të
cila
t ind
ivid
ualis
ht n
uk e
ju
stifi
kojn
ë st
atus
in e
ruaj
tjes,
por q
ë ja
në të
rënd
ësis
hme
si p
jesë
e z
hvill
imit
urba
n ap
o ru
ral d
he s
i ele
men
t i c
ilësi
së së
jetë
s; - n
xisi
n pë
rdor
imin
dhe
zhv
illim
in e
aftë
sive
dhe
mat
eria
leve
trad
icio
nale
, të
cila
t ja
në të
rënd
ësis
hme
për t
ë ar
dhm
en e
tras
hëgi
mis
ë ar
kite
kton
ike.
O
bjek
tivi:
“Rua
jtja
e Tr
ashë
gim
isë
Ark
itekt
onik
e si
një
qël
lim i
rënd
ësis
hëm
i pl
anifi
kim
it ha
pësi
nor d
he a
tij u
rban
”.
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
re
OM
11
136
136
Stra
tegj
ia K
ombë
tare
për
Zh
villi
m d
he In
tegr
im,
draf
ti i 2
-të, 2
015
- 202
0
Stra
tegj
ia e
dyt
ë K
ombë
tare
për
Zhv
illim
dhe
Inte
grim
(SK
ZHI-
II) p
araq
et
vizi
onin
e S
hqip
ëris
ë pë
r zhv
illim
in e
saj
soc
ial,
dem
okra
tik d
he e
kono
mik
për
pe
riud
hën
2015
-202
0, si
dhe
asp
irat
ën p
ër in
tegr
imin
evr
opia
n.
SKZH
I-II s
hpje
gon
se si
do
të a
rrih
et k
y vi
zion
për
mes
pol
itika
ve d
he st
rate
gjiv
e të
qe
veri
së, d
uke
synu
ar:
- Shn
dërr
imin
e S
hqip
ëris
ë n
ë nj
ë ve
nd të
den
jë p
ër t’
u an
ëtar
ësua
r në
Bash
kim
in
Evro
pian
;
- Arr
itjen
e s
tand
arde
ve q
ë i s
hërb
ejnë
qyt
etar
ëve,
rritj
es së
mir
ëqën
ies
së ty
re d
he
gara
ntim
it të
mbr
ojtje
s së
të d
rejta
ve të
tyre
, dhe
- Har
timin
e p
oliti
kave
që
nxis
in k
onku
rrue
shm
ërin
e dh
e zh
villi
min
eko
nom
ik n
ë Sh
qipë
ri, d
uke
u kr
ahas
uar m
e ve
ndet
e ra
joni
t dhe
më
gjer
ë.
SKZH
I-II ë
shtë
një
ele
men
t kyç
i Si
stem
it të
Pla
nifi
kim
it të
Inte
grua
r (SP
I) në
Sh
qipë
ri. S
PI p
ërbe
het n
ga n
jë k
ompl
et p
arim
esh
oper
acio
nale
, të
cila
t gar
anto
jnë
se
plan
ifiki
mi d
he z
batim
i i p
oliti
kave
të q
ever
isë
bëhe
n në
një
mën
yrë
kohe
rent
e,
efek
tive
dhe
të in
tegr
uar.
Kua
dri k
ohor
201
5-20
20 i
SKZH
I-II ë
shtë
har
mon
izua
r me
peri
udhë
n vi
jues
e 20
14-2
020
të p
lani
fikim
it fin
anci
ar të
BE-
së, m
e St
rate
gjin
ë e
Li
sbon
ës d
eri n
ë 20
20, d
he m
e tr
e ci
klet
viju
ese
të k
uadr
it af
atm
esëm
bux
heto
r. Pë
rveç
kët
yre
proc
esev
e, S
KZH
I-II ë
shtë
har
mon
izua
r edh
e m
e pr
oces
e dh
e do
kum
ente
të tj
era
kyçe
të z
hvill
imit
dhe
refo
rmim
it st
rate
gjik
.
Toka
Ajri
Fakt
orët
kl
imat
ikë
Uji
Mje
disi
nat
yror
M
betje
t
Zhur
ma
Popu
llsia
dhe
as
etet
mat
eria
le
Tras
hëgi
mia
kultu
rore
Peiz
azhi
OM
1
OM
2
OM
3
OM
4
OM
5
OM
6
OM
7
OM
8
OM
9
OM
10
OM
11
OM
12
Dra
ft -
Plan
i i E
fiçe
ncës
En
ergj
etik
e Pë
rcak
ton
norm
at e
ruaj
tjes
së e
nerg
jisë
dhe
rritj
en e
efiç
encë
s së
përd
orim
it.
Efiç
enca
e
ener
gjis
ë K
rite
ret d
he
stan
dart
et e
nd
ërtim
it në
lidh
je
me
efiç
encë
n e
ener
gjis
ë
Plan
i i P
ërgj
ithsh
ëm
Kom
bëta
r (V
KM
nr.
881,
da
të 1
4.12
.201
6)
Koo
rdin
imin
dhe
bas
hkër
endi
min
e p
oliti
kave
dhe
pla
neve
sekt
oria
le k
ombë
tare
pë
r ter
rito
rin.
Pl
anifi
kim
i i
terr
itori
t Re
spek
ton
pari
met
e
plan
it pë
r zh
villi
min
ek
onom
ik, s
ocia
l dh
e m
broj
tjen
e m
jedi
sit d
he rr
itjen
e
qënd
rues
hme
137
6.1.2. Identifikimi i ndikimeve mjedisore
Ndikimet kryesore mjedisore që mund të shkaktohen nga aktivitetet e parashkuara në planin Sektorial të turizmit në alpet e Shqipërisë janë përmbledhur në mënyrë të detajuar në tabelën më poshtë:
Sektori imjedisit
përcaktimi i ndikimeve që mund që mund të vlerësohen në procesin e vSM-së
vlerësimipo/Jo
toka
• Fragmentimi i zonave me aktivitet bujqësore, zonat pyjore dhe kullotat;
• përdorimi i burimeve të energjisë së rinovueshme;• administrimi i mbetjeve të gjeneruara nga ndërhyrjet infrastruk-
turore.pO
ajri
• Emetimi i ndotësve në ajër, të cilët kanë ndikime të dëmshme tek ekosistemet dhe biodiversiteti;
• Emetimiindotësvepërtëcilëtjanëpërcaktuarkufijtëesipërmnënivel kombëtar;
• Ndikimi në shëndet (sistemi i frymëmarrjes) në rastet e një pranie të lartë të ndotësve në ajër.
pO
Faktorët klimatikë
• Ndjeshmëria e sistemeve dhe komuniteteve ndaj situatave eks-treme të motit;
• Emetimet e gazeve serrë që shkaktohen nga djegia e karburanteve dhe aktivitetet njerëzore.
pO
Uji
• Siguria nga përmbytjet;• Ndikimet e substancave të rrezikshme në cilësinë e ujërave sipër-
faqësore dhe nëntokësore, në rast të derdhjeve aksidentale të tyre;• Ndikimet tek ujësjellësat dhe cilësia e ujit të pijshëm;• Ndikimet mbi ujërat që përdoren për larje (plazh).
pO
mjedisi natyror (biodiversiteti,
habitatet, zonat e mbrojtura)
• Fragmentimi i habitateve;• Ndikim në rrugët e emigrimit të kafshëve dhe shpendëve;• Ndikim në integritetin dhe funksionalitetin e Zonave të mbrojtura
dhe ato të rrjetit Emerald; • Ndikime mbi tipologjinë dhe cilësitë e veçorive të çmuara naty-
rore;• Ndikime mbi peizazhin.
pO
mbetjet
• Ndikimet nga zona të ndotura të njohura si hot-spote (mbetje kim-ike, materiale të rrezikshme) që akoma nuk janë sistemuar;
• Ndikimet nga venddepozitime të hapura (të ligjshme dhe të palig-jshme);
• Kapacitetipamjaftueshëmilandfilleveekzistuese/mungesaetyre;• mbetjet inerte, mbetjet e rrezikshme, mbetjet spitalore dhe mbetjet
e kafshëve nuk trajtohen sipas kërkesave ligjore;• Ndarja në burim e mbetjeve/riciklimi (kuadri ligjor është plotësuar
që prej vitit 2011, por nuk zbatohet në praktikë).
pO
Zhurma • Ndotja akustike që shkaktohet gjatë ndërtimit dhe shfrytëzimit të infrastrukturës përkatëse dhe ndikimi tek shëndeti i njerëzve. pO
popullsia dhe asetet materiale
• Ndikime mbi asetet materiale për shkak të nevojës për hapësirë;• aksesibiliteti dhe lidhjet mes zonave/rajoneve të ndryshme;• Ndikimet që lidhen me sigurinë rrugore. pO
trashëgimia kulturore
• Ndikime në elemente të trashëgimisë kulturore pO
peizazhi • Ndryshimi i peizazhit dhe i veçorive pamore të hapësirës së zonës pO
138
Vlerësim Strategjik mjedisor bazuar në ligjin 91/2013 “për Vlerësimin Strategjik mjedisor” i përmbahet gjashtë shkallëve të rëndësishme të ndikimit në mjedis.
Ndikimet e rëndësishme të planit në mjedis dhe objektivat mjedisore janë analizuar dhe vlerësuar sipas shkallëve të mëposhtme: • a – S’ka ndikim/ndikim pozitiv; • b – Ndikim i parëndësishëm; • C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse; • D – Ndikim i rëndësishëm; • E – Ndikim shkatërrues; • X – Vlerësimi i ndikimit nuk është i mundur.
aktualisht, në tabelat në vijim jepen ndikimet në kolonën majtas dhe në kolonën djathtas, të gjitha shkallët e vlerësimit, nga a në X, kur aktualisht duhen identifikuar se cilës shkallë i përkasin ndikimet konkrete. meqënëse në këtë fazë objektivat e planit janë të identifikuara, duhet vlerësuar secili objektiv i planit kundrejt elementeve mjedisore si uji, ajri, toka, etj.
toka Kriteret e vlerësimit për Om1: Garantimi i menaxhimit dhe përdorimit të qëndrueshëm të tokës dhe mbrojtja e saj.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Ndryshimi i strukturës aktuale të përdorimit të tokës, pyjeve dhe kullotave.(zbatimi i aktiviteteve që lidhen me ndërhyrjet in-frastrukturore dhe rrugët në tokat bujqësore, pyjore a kullosore do të çojë në humbjen dhe/ose ndry-shimin e përhershëm të kategorisë së përdorimit të tyre, nga tokë bujqësore, pyjore apo kullotë në truall ndërtimi, rruge apo ndonjë kategori tjetër ndryshe nga ai aktuali).aktivitetet projektuese/zbatuese që përfshihen në këtëkategori,duhettëstudiohendhecertifikohenndër të tjera edhe nga ekspertë të licensuar mjedis-orë.
D – Ndikim i rëndësishëm: probabiliteti i ndry-shimit të strukturës aktuale të përdorimit të tokës bujqësore, pyjeve dhe kullotave është shumë i lartë. Ndikimi mbi përdorimin e qëndrueshëm të tokës bujqësore, të pyjeve apo kullotave do të jetë i kon-siderueshëm. Infrastruktura do të shtrihet në toka bujqësore prodhuese, apo në zona pyjore me funk-sion të prodhimit të lëndës drusore a grumbullimit të bazës ushqimore për blegtorinë. Gjithashtu, nd-ikimi prek potencialisht edhe sipërfaqe kullosore. megjithese duhen parashikuar masa zbutëse, ato nuk do të mund të realizojnë në nivel të kënaqshëm përmbushjen e plotë të efektit të tyre për të reduk-tuar ndikimin negativ në mjedis.
Ndryshimi i strukturës së përdorimit të tokës.(zbatimi i aktiviteteteve që lidhen me ndërhyr-jet infrastrukturore dhe rruget në toka bujqesore, pyjore apo kullota me potencial prodhues do të çojë në humbjen e përhershme të tokës me cilësi prod-huese).aktivitetet projektuese/zbatuese të kësaj kategorie, duhettëstudiohendhecertifikohenndërtëtjeraedhe nga ekspertë të licensuar mjedisorë
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: probabiliteti i ndry-shimit të strukturës aktuale të përdorimit të tokës bujqësore, pyjore dhe kullotave është i lartë. Infras-truktura do të shtrihet në toka bujqësore me poten-cial prodhues, apo në zona pyjore a kullosore me një funksion të përcaktuar të prodhimit të lëndës drusore apo sigurimit të bazës ushqimore për bleg-torinë. Duhen parashikuar masa zbutëse për të ulur ndikimin.
6. 2METODIKA E vLERËSIMIT TË nDIKIMIT nË MJEDIS
139
toka Kriteret e vlerësimit për Om2: parandalimi i shfrytëzimit të burimeve natyrore, duke rritur nivelin e përdorimit të materialeve të riciklueshme nga mbetjet që gjenerohen gjatë ndërtimit / rehabilitimit të infrastrukturës.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Ndryshimi sipërfaqeve me status të vecantë mbro-jtjeje.(zbatimi i aktiviteteteve që lidhen me ndërhyrjet infrastrukturore dhe rrugore në toka bujqesore, zona pyjore me status të veçantë mbrojtje ose konservimi, si dhe prania e habitateve me rëndësi të veçantë në tokat pyjore apo kullota, mund të prekë në mënyrë të konsiderueshme ato cilësi për të cilat zona gëzon atë status).aktivitetet projektuese/zbatuese të kësaj kategorie duhettëstudiohendhecertifikohenndërtëtjeraedhe nga ekspertë të licensuar mjedisorë.
D – Ndikim i rëndësishëm: probabiliteti i ndry-shimit të strukturës aktuale të përdorimit të tokës bujqësore, pyjeve apo kullotave është i lartë. Nd-ikimi mbi përdorimin e qëndrueshëm të tokës bujqësore, të pyjeve dhe kullotave do të jetë i konsiderueshëm. Infrastruktura do të shtrihet në toka bujqësore me potencial prodhues, apo në zona pyjore ose kullosore me funksion të prodhimit të lëndës drusore. megjithëse duhen parashikuar masa zbutëse, ato nuk do të mund të realizojnë në nivel të kënaqshëm përmbushjen e plotë të efektit të tyre për të ulur ndikimin.
Ndryshimi i sipërfaqeve pyjore me funksion prodhimin e lëndës drusore.(zbatimi i aktiviteteteve që lidhen me ndërhyrjet infrastrukturore në zona pyjore me një funksion të mirëpërcaktuar të prodhimit të lëndës drusore do të çojë në humbjen e përhershme të këtyre tokave. Gjithashtu do të shkaktojë humbjen e lëndës dru-sore duke shtuar emetimet e GHG në atmosferë). aktivitetet projektuese/zbatuese të kësaj kategorie duhettëstudiohendhecertifikohenndërtëtjeraedhe nga ekspertë të licensuar mjedisorë.
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: probabiliteti i ndry-shimit të strukturës aktuale të përdorimit të tokës pyjore, kullotave dhe tokës bujqësore është i lartë. Infrastruktura do të shtrihet në toka bujqësore me potencial prodhues, kullota apo në zona pyjore me një funksion të mirëpërcaktuar të prodhimit të lëndës drusore. megjithëse shkalla e ndikimit sasior është e vogël, duhen parashikuar masa zbutëse për të reduktuar ndikimin.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Niveli i riciklimit të mbetjeve që gjenerohen gjatë ndërtimit/rehabilitimittëinfrastrukturësfizike.(aktivitetet që lidhen me ndërtimin / rehabiliti-mineinfrastrukturësfizikeduhettëgarantojnëse60-100% e mbetjeve që gjenerohen nga aktivitetet ndërtuese duhet të riciklohen, dhe materiali që gërmohet duhet të jetë sa më shumë i mundur të riciklohet duke u përdorur në mbushjet gjatë ndër-timeve. materiali që do të rezultojë nga gërmimet nuk do të derdhet në shpatet me pjerrësi të zonës, për të mos dëmtuar tokën dhe peizazhin. aktivitetet projektuese/zbatuese të kësaj kategorie duhettëstudiohendhecertifikohenndërtëtjeraedhe nga ekspertë të licensuar mjedisorë.
E – Ndikim shkatërrues: Zbatimi i aktiviteteve do të gjenerojë mbetje nga ndërtimi, për të cilat duhet të organizohet procesi i largimit apo i rickilimit të tyre në të njejtën zonë. Veçanërisht në rastin e aktivi-teteve gërmuese në terrene me pjerrësi të madhe është e domosdoshme që mbetjet inerte të depozi-tohen në vende të përcaktuara, në mënyrë që ato të mos të lejohen të rreshqasin nëpër shpatet e maleve, duke shkaktuar tjetër humbje/fragmentim të tokës dhe mbi te gjitha dëmtim të peizazhit malor të zonës. rekomandohet minimizimi i hedhjes së cdo mbetjeje nga gërmimet në terrene/zona të mbuluara me bimësi, toka bujqësore, kullota, sipërfaqe ujore etj.
140
ajri
Kriteret e vlerësimit për Om3: Garantimi i arritjes së objektivave afatgjata për sasitë vjetore të shkarki-meve të ndotësve, për të arritur përputhshmërinë me kufijtë maksimalë të lejueshëm nga bE për shkarkimet e ndotësve atmosferikë.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Sasia vjetore e emetimeve të ndotësve në ajër, si psh. oksidet e squfurit, azotit, lëndës organike volatile pa përmbajtje metani, amoniakut dhe pjesë-zave.(përmirësime të matshme të cilësisë së ajrit duke ar-ritur nivelet e synuara të ndotësve të ajrit në lidhje me shëndetin e njerëzve, sipas vlerave respektive: përNOx≤40μ/m³,përPM10≤40μ/m³,përPM2,5≤25g/m3dheSO2≤125μ/m³)
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: Zbatimi i aktiviteteve do të shkaktojë emetime të ndotësve në ajër (përf-shirë edhe pjesëzat pm), për të cilat janë përcaktuar kufijtëmaksimalëtëemetimitnënivelkombëtardukeruajturkufijtëepërcaktuarnëSKZHI-II.Përtëreduktuaremetimetmbikufinjtëelejuar,nëfazën e zbatimit të aktiviteteve duhet të parashiko-hen dhe zbatohen masa zbutëse në mënyrë që niveli maksimaliemetimevetëzbresënëkufijtëepara-shikuar në SKZHI-II.
Numri vjetor i ditëve kur tejkalohet niveli i ndotjes së ajrit me pjesëza, i matur në pikat e monitorim-it të cilat janë të ekspozuara ndaj emetimeve të ndotësve.(duhet të ulet me 40% numri i ditëve kur tejkalohet niveli i ndotjes së ajrit me pjesëza; sa më pak ditë me ndotje të lartë të ajrit, aq më i ulët është ndikimi tek shëndeti i njerëzve dhe kostoja për shoqërinë, për shkak të numrit potencialisht të lartë të njerëzve të ekspozuar, shëndeti i të cilëve preket nga ndotja e ajrit).
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: Zbatimi i aktiviteteve do të shkaktojë emetime të ndotësve (pjesëzave) në ajër,përtëcilatjanëpërcaktuarkufijtëmaksimalëtëemetimitnënivelkombëtardukeruajturkufijtëepërcaktuar në SKZHI-II. për të reduktuar emetimet mbikufijtëelejuar,nëfazënezbatimittëaktivi-teteve duhet të parashikohen dhe zbatohen masa zbutëse në mënyrë që niveli maksimal i emetimeve tëzbresënëkufijtëeparashikuarnëSKZHI-II.
141
Faktorët klimatikë
Kriteret e vlerësimit për Om4: përshtatja e infrastrukturës dhe ekonomisë në përputhje me ndryshimet klimatike dhe reduktimi i sasisë vjetore të emetimeve të gazeve “serrë” në nivelet e përcaktuara nga SKZH II.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
përshtatja e infrastrukturës ndaj ndryshimeve kli-matike. (aktivitetet që lidhen me ndërtimin/ rehabilitimin e infrastrukturës duhet të përfshijnë aktivitete që zvogëlojnë apo parandalojnë pasojat e ndryshimeve klimatike, veçanërisht të përmbytjeve, ngjarjeve ekstreme të motit, dëborës dhe ngricave)
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: aktivitetet e parashi-kuara garantojnë përshtatjen ndaj ndryshimeve klimatike. Emetimet e gazeve serrë do të rriten deri nëatëmasëpërtëcilatjanëpërcaktuarkufijtëmak-simalë të emetimit në nivel kombëtar duke ruajtur normat e përcaktuara në SKZHI-II. për të reduktu-ar emetimet duhet të parashikohen dhe zbatohen masa zbutëse, të cilat do të garantojnë që niveli i emetimevenukdotëkalojëkufijtëeparashikuarnëSKZHI-II. Gjithashtu duhet pasur parasysh edhe INDC lidhur me reduktimin e emetimeve me 11,5% deri në vitin 2030.
Sasia vjetore e emetimeve të gazeve serrë (sasia maksimale e emetimeve të gazeve serrë nuk duhet të tejkalojë sasinë e synuar vjetore prej 18,000 Gg CO2 në 2020. Ndikimet akumulative të të gjithë aktiviteteve të planit lidhur me gazet “serrë” nuk duhet t’i tejkalojnë vlerat e synuara që jepen në SKZHI-II lidhur me reduktimin e emetimeve të gazeve “serrë” në 2020.
b – Ndikim i parëndësishëm: aktivitetet për zbatimin e projektit mund të çlirojnë GHG (nga shpyllëzimet, përdorimi i lëndeve fosile, munge-sa e trajtimit të mbetjeve dhe ujërave të zeza etj). Nëse zbatohen dispozitat përkatëse ligjore, planet rehabilituese në mjedis, praktikat e mira menax-huese, pritet që ndikimi në mjedis do të jetë i parëndësishëm.Kjokërkonpërdorimineficienttëkarburanteve, si dhe masa kompensuese për uljen e emetimeve të GHGs.
Sasia e emetimeve te Gazeve serrë;(Kontributi Kombëtar i pikësynuar (INDC) e Shqipërisë është një target i skenarit bazë: ajo an-gazhohet të reduktojë emetimet e CO2 krahasuar me skenarin bazë në periudhën 2016 dhe 2030, me 11,5 %. Ky reduktim do të thotë reduktim me 708 kt të emetimit të gazeve me efekt serrë më 2030-n. trajektorja e emetimeve të Shqipërisë lejon të ketë një prirje të zbutur për të arritur 2 tonë gaze me efekt serrë të emetuar për frymë deri më 2050-n, e cila mund të merret si një target për tkurrjen dhe konvergjencën globale të emetimeve të gazrave me efekt serrë). (VKm nr.762, datë 16.9.2015)
b – Ndikim i parëndësishëm: Ka mundësi poten-ciale që aktivitetet për përshtatjen e infrastrukturës dhe përdorimin e burimeve energjitike për këtë qëllim të ndikojnë në emetimin e gazeve serrë, përmes cilësisë së tyre, teknologjive që përdoren si dheeficiencëssëtyre.Ndikimimbisasinëeclir-imit të gazeve serrë pritet të jetë i parëndësishëm, pasi volumi i punimeve që parashikohen të bëhen në kuadër të planit nuk është shumë i madh dhe shpyllëzimet në rastin e ndërtimit të rrugëve/infrastrukturës, pritet të kenë efekt ku sasia e GHG që clirohet do të jetë domethënëse. Gjithsesi, përmirësimiieficiencëssëmjetevedheteknolog-jive përkatëse duhet të jetë në përputhje të plote me standartet mjedisore në mënyrë që të ofrojë një performancë të kënaqshme. Edhe aktivitetet rehabilituese në mjedis apo praktika të mira menax-huese duhet të ndërmerren.
142
mbetjet
Kriteret e vlerësimit dhe metodologjia për Om8: Kompletimi tërësor i infrastrukturës së landfilleve e incineratorëve dhe njëkohësisht reduktim i sasisë së depozitimit të mbetjeve në landfill nëpërmjet proceseve të reduktimit dhe rritjes së riciklimit e ripërdorimit (3r).
Zhurma
Kriteret e vlerësimit dhe metodologjia për Om 9: reduktimi i ndotjes akustike dhe zhurmave, si dhe përafrimi me nivelet e rekomanduara nga bE dhe ObSH.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Sasia e mbetjeve që gjenerohen dhe depozitohen në landfill(zhvillimet në zonë do të rritin sasinë e mbetjeve që gjenerohen, përfshirë mbetjet e ngurta, ujërat e zeza dhe mbetje të rrezikshme. Ky fakt bën që të priten ndikime negative në cilësinë e tokës, të ujërave nëntokësore, të ajrit, dhe shëndetin e njerëzve).
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: Zbatimi i aktiviteteve do të rrisë sasinë e mbetjeve të gjeneruara, gjë që do të shkaktojë ndotje të tokës, ujit, ajrit dhe rreziqe për shëndetin e njerëzve. Duhen parashikuar dhe zbatuar masa zbutëse për të reduktuar ndikimin, të cilat garantojnë se procesi i grumbullimit/trajtimit të mbetjeve i përgjigjet sasisë së rritur të mbetjeve dheseniveliindotjesuletderinëkufijtëevleravetë pranuara/përcaktuara. Zbatimi i praktikave të mira në këtë fushë do të jetë i domosdoshëm.masat zbutëse duhet të shoqërohen gjithnje me aktivitete ndërgjegjesuese dhe edukuese në këtë drejtim.
Sasia e mbetjeve që riciklohen (SKZHI II deklaron se deri në 2020 sasia e mbetjeve urbane të ricikluara dotëjetë55%)-ndërtimiilandfillevetëreja(kjo gjë do të ndikojë pozitivisht në procesin e tra-jtimit dhe riciklimit të mbetjeve duke ulur sasine e tyre te depozituar, rritjen e nivelit te riciklimit dhe reduktimin e tyre. Veçanërisht reduktimi është i mundurfillimishtpërmbetjetorganike).
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: Zbatimi i aktiviteteve do të rritë sasinë e mbetjeve të gjeneruara, gjë që do të shkaktojë ndotje të tokës, ujit, ajrit dhe rreziqe për shëndetin e njerëzve. Duhen parashikuar dhe zbatuar masa zbutëse për të reduktuar ndikimin, të cilat garantojnë se procesi i grumbullimit/trajtimit të mbetjeve i përgjigjet sasisë së rritur të mbetjeve dhe se proceset teknologjike që kanë të bëjnë me re-duktimin, riciklimin dhe ripërdorimin po zbatohen në nivelet e pranuara/përcaktuara.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Ekspozimi ndaj zhurmës së shkaktuar prej ndërhyr-jeve në infrastrukturë (sa më pak shqetësime që të ketë mjedisi nga zhur-ma, aq më i ulët është ndikimi në dëmtimin e cilë-sisë së mjedisit, shëndetin e njerëzve dhe kostot e shoqërisë, për shkak të numrit të njerëzve të ekspo-zuar, shëndeti i të cilëve preket direkt).
b - Ndikim i parëndësishëm: Zbatimi i aktiviteteve do të rrisë ekspozimin ndaj zhurmës, por nëse zbatohen dispozitat përkatëse zbutese sipas përcak-timevedhekufizimeveligjore,ndikimidotëjetëiparëndësishëm. Ndikimi do të ketë kryesisht efekte të përkohshme (në fazën e ndërtimit të infrastruk-turës dhe rrugëve). Ndikim do të ketë edhe në fazën e operimit (shqetësime nga lëvizja dhe zhur-ma e mjeteve motorrike).
143
popullsia dhe asetet materiale
Në tabelën më poshtë janë përshkruar kriteret e vlerësimit dhe metodologjia për Om10: përmirësimi i kohezionit social, sigurisë së jetesës dhe lëvizshmërisë së qëndrueshme.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
Lidhja mes vendbanimeve dhe qendrave rajonale. (një lidhje më e shpejtë dhe më e mirë përmirëson kohezionin social:lidhja më e shpejtë me qendrat e qyteteve përbën një bazë më të mirë për zhvillimin e turizmit dhe aktiviteteve ekonomike, të cilat nga ana e tyre sjellin ndikime pozitive në të ardhurat individuale dhe të familjeve, në mënyrën e jetesës dhe në vlerën e aseteve materiale – pasuritë e palu-ajtshme).
a - S’ka ndikim/ndikim pozitiv: Zbatimi i aktivi-teteve pritet të përmirësojë lidhjet mes zonave të veçuara me qendrat rajonale, të përmirësojë sig-urinëetrafikutdhelëvizshmërinëeqëndrueshme.Nga ana tjeter, lidhja mes vendbanimeve do të ofrojë kushte për lëvizje më të shtuar në drejtim të qendrave urbane dhe anasjelltas, duke përmirësuar kështu aksesin rrugor, aksesin ndaj tregjeve dhe duke rritur numrin e vizitorëve potencialë në zonë.
përfshirja e aktiviteteve për të përmirësuar sigurinë etrafikut(më shumë aktivitete të kësaj natyre sjellin përmirësim të sigurisë rrugore dhe më pak aksiden-te).
X – Vleresimi i ndikimit është i pamundur: aktivi-tetinëfjalëkandikimnëaspektetsociale,porështëe pamundur të bëhet një vlerësim i ndikimit të tyre në mjedis.
përfshirja e aktiviteteve për të rritur efektivitetin e transportit publik (përdorimi sa më i madh i transportit publik sjell një lëvizshmëri më efektive dhe të qëndrueshme; një transport publik me efektiv sjell uljen e ngark-esëssëtrafikutnërrugëdheruanvlerëneasetevemateriale siç është toka dhe pasuritë e paluajtshme; gjithashtu një transport publik redukton sforcon financiarepërfamiljet,pasireduktonnevojënpërtëpatur apo përdorur makina personale).
a - S’ka ndikim/ndikim pozitiv: aktivitetet do të ndikojnë në uljen e numrit të mjeteve që qa-rkullojnë, duke kontribuar pozitivisht në kursimin e shpenzimeve që familjet kane aktualisht prej transportit. Gjithashtu, transporti publik është më ipëlqyeshëmfinanciarishtedhengavizitorët.Njëkontribut tjetër i shtuar i transportit publik eshte pakësimi i emetimeve të gazeve serrë, për shkak të reduktimit të përdorimit të mjeteve private, lehtësi-mi në aksesimin e zonës dhe në sigurinë rrugore.
përfshirja e aktiviteteve për të rritur mundësitë për jetesë të shëndetshme(aktivitetet që lidhen me lëvizshmërinë e qën-drueshme, kërkojnë një organizim të mirë të infrastrukturës çlodhëse/argëtuese (psh. korsitë e biçikletave, shtigjet e ecjes në këmbë, përfshirë edhe mbërritjen deri aty); çlodhja/argëtimi ndikon pozi-tivishtnëgjendjenmendoredhefiziketënjerëzvedhe në këtë mënyrë redukton kostot e shoqërisë, pasi shfrytëzohet një mënyrë e shëndetshme e jetesës.)
a - S’ka ndikim/ndikim pozitiv: aktivitetet do të përmirësojnë cilësinë e jetës së komuniteteve dhe vizitorëve, duke ofruar më shumë alternativa argëtimi, çlodhje, shijimin e natyrës, traditave dhe kulturëssëzonës,dukediversifikuaraktivitetetnëzonë dhe duke ofruar alternativa më të shumta për gjenerimin e të ardhurave për komunitetitn.aktivitete të tilla përmirësojnë edhe kohezionin social në zonë, rrisin ndërgjegjësimin dhe aksesin ndaj natyrës.
144
trashëgimia kulturore
Kriteret e vlerësimit për Om11: ruajtja e shtrirjes, përmbajtjes dhe veçorive të zonave dhe strukturave të trashegimisë kulturore
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
probabiliteti që infrastruktura të shtrihet në njësitë e regjistruara të trashëgimisë kulturore (zbatimi i aktiviteteteve që lidhen me ndërhyrjet infrastrukturore në njësitë e trashëgimisë kulturore mund të rrezikojnë integritetin e trashëgimisë dhe tëmodifikojnëveçoritëesajcilësore.Veçanërishttërrezikuara janë peizazhet kulturore dhe peizazhet historike të zonave të trashëgimisë arkitektonike dhe arkeologjike).
C – Ndikimi bëhet i parëndësishëm për shkak të zbatimit të masave zbutëse: Është për t’u konsideruar probabiliteti që aktivitetet të shtrihen në njësitë e regjistruara të trashëgimisë kulturore, dhe për pasojë të zvogëlojnë apo ndiko-jnë në formën, përmasat dhe strukturën e tyre. me gjithë zbatimin e parashikimeve ligjore, ndikimi i aktiviteteve mbi trashëgiminë kulturore do të jetë i rëndësishëm, veçanërisht për zonën e thethit dhe statusit të veçantë që qendra e fshatit ka marrë së fundmi. E njëjta gjë vlen edhe për zona të tjera potenciale me vlera arkitekturore dhe arkeologjike. Duhen parashikuar dhe zbatuar masa zbutëse për të ulur ndikimin.
probabilitet i shkatërrimit të mbetjeve arkeologjike (zbatimi i aktiviteteteve që lidhen me ndërhyrjet infrastrukturore në njësitë e trashëgimisë kulturore nënkupton cënimin e tokës dhe si pasojë mbart një probabilitet të lartë për shkatërrimin e mbetjeve arkeologjike).
b – Ndikim i parëndësishëm: Ka mundësi poten-ciale që aktivitetet të shtrihen në zonat e trashëgi-misë kulturore. përderisa aktivitetet shtrihen pranë apo përgjatë infrastrukturës ekzistuese, probabilite-ti që aktivitetet të shtrihen në zona të trashëgimisë kulturore dhe që mbetjet arkeologjike të dëmtohen, është i ulët. Duke zbatuar dispozitat përkatëse ligjore, ndikimi mbi veçoritë cilësore të njësive të regjistruara të zonave arkeologjike do të jetë i parëndësishëm. për çdo rast duhen parashikuar dhe zbatuar masa zbutëse për të ulur ndikimin.
145
peizazhi
Në tabelën më poshtë janë përshkruar kriteret e vlerësimit dhe metodologjia për Om12: Garantimi i ruajtjes së peizazheve të veçanta dhe zonave peizazhistike me veçori dalluese në nivel kombëtar dhe krijimi i një imazhi peizazhi me cilësi të lartë.
Indikatori / Kriteri i Vlerësimit Shkalla e Vlerësimit
probabiliteti që infrastruktura të shtrihet në pei-zazhe të veçanta dhe zona peizazhistike me veçori dalluese në nivel kombëtar (Zbatimi i aktiviteteve që lidhen me ndërhyrjet infrastrukturore në njësitë e peizazhit mund të rrezikojnë seriozisht integritetin e peizazheve të veçanta dhe zonave peizazhistike me veçori dal-luese në nivel kombëtar dhe të shkatërrojë veçoritë e tyre cilësore. Veçanërisht problematike paraqiten rrugët e reja dhe portet që janë propozuar të ndër-tohen në kuadër të planit)Një ekspert mjedisor i licensuar duhet të jetë pjesë e planifikimitdhezbatimittëaktiviteteve.
E – Ndikim shkatërrues: Ndikimi i aktiviteteve mbi veçoritë cilësore të peizazheve të veçanta dhe zonave peizazhistike me veçori dalluese në nivel kombëtar do të jetë shkatërrues. Do të dëmtohen shumë peizazhet me cilësi të lartë të imazhit të tyre dhe që përmbajnë elemente të jashtëzakonshme natyrore dhe kulturore. megjithëse duhen parashi-kuar dhe zbatuar masa zbutëse për të ulur ndikim-in në peizazh, ato nuk mund ta zbusin aq sa duhet ndikimin e aktiviteteve për ndërtimin e rrugëve dhe infrastrukturës. Duhen ndërmarrë masa kompensuese dhe reha-bilituese në mjedis, si dhe të zbatohen praktikat më të mira menaxhuese në këtë drejtim.
probabiliteti që infrastruktura të shtrihet në zonat peizazhistike me elemente të mbrojtura të natyrës dhe në zonat peizazhistike kulturore shumë të ekuilibruara, të cilat mbartin edhe simbolika të veçanta (zbatimi i aktiviteteteve që lidhen me ndërhyrjet infrastrukturore në njësitë e peizazhit mund ta ndryshojë në mënyrë të konsiderueshme imazhin ekzistues të peizazhit. Ndikimi është veçanërisht i dukshëm në zonat peizazhistike me elemente të mbrojtura të natyrës dhe në zonat peizazhistike kulturore shumë të ekuilibruara.rekomandohet që materialet që rezultojnë nga pro-cesi i gërmimeve të mos derdhen në anë të rrugëve, kanaleve, ndërtesave etj, por të riciklohen, mundë-sisht në masën 100% të tyre)Një ekspert mjedisor i licensuar duhet të jetë pjesë e planifikimitdhezbatimittëaktiviteteve).
E – Ndikim shkatërrues: Ndikimi i aktiviteteve mbi veçoritë cilësore të peizazheve të veçanta dhe zonave peizazhistike me veçori dalluese në nivel kombëtar do të jetë shkatërrues. peizazhet me cilësi të lartë imazhi dhe me elemente të jashtëzakonshme natyrore dhe kulturore, do të dëmtohen shumë. megjithëse duhen parashikuar dhe zbatuar masa zbutëse për të ulur ndikimin në peizazh, ato nuk mund të zbusin aq sa duhet ndikimin që aktivitetet për ndërtimin e rrugëve dhe infrastrukturës do të kenë.Duhen ndërmarrë masa kompensuese dhe reha-bilituese në mjedis, si dhe të zbatohen praktikat më të mira menaxhuese në këtë drejtim.
146
vLERËSIMI I pËRpuThShMËRISËSË ObJEKTIvAvE07
147
Objektivat e përcaktuara mjedisore duhet të jenë në përputhje me Ligjin 91/2013 “për Vlerësimin Strategjik mjedisor”, objektivat e përcaktuara në SKZHI II dhe Direktivën 2001/42/KE, të cilat shër-bejnë për të vlerësuar politikat dhe projektet që parashikon ky plan për të arritur objektivat e tij.
Objektivat strategjike për mbrojtjen e mjedisit nga zbatimi i këtij plani u vendosën mbi bazën e një analize të plotë që prek:• analizën e elementeve mjedisore të zonës;• Karakteristikat mjedisore më të forta;• Detyrimet që rrjedhin nga kuadri ligjor ven-
das për ruajtjen e cilësisë së elementeve të ndryshme mjedisore;
• Detyrimet nga kuadri ligjor ndërkombëtar për çështje të caktuara mjedisore;
• Detyrimet e vendosura në dokumente të ndryshme strategjike;
• Ndikimet mjedisore potenciale që mund të shkaktohen nga aktivitetet e parashikuara në plan.
Në vijim të analizës u përcaktuan objektivat si më poshtë, të renditur sipas përparësisë për trajtim nga ky raport i Vlerësimit Strategjik mjedisor: I. Uji: Kufizimi i efekteve negative mbi ujërat
nëntokësore, sipërfaqësore dhe burimet e ujit të pijshëm;
II. mjedisi natyror: Garantimi i mbrojtjes së bio-diversitetit dhe qëndrueshmërisë së zhvillim-it, si dhe ruajtja e zonave që kanë një status të veçantë mbrojtjeje kombëtare ose ndërkom-bëtare prej aktiviteteve me ndikime të konsid-erueshme;
III. toka: Garantimi i menaxhimit dhe përdorim-it të qëndrueshëm të tokës dhe mbrojtja e saj, si dhe parandalimi i shfrytëzimit të burimeve natyrore, duke rritur nivelin e përdorimit të materialeve të riciklueshme nga mbetjet që gjenerohen gjatë ndërtimit apo rehabilitimit të infrastrukturës;
IV. mbetjet: menaxhimi i integruar i mbetjeve dhe minizimi i rreziqeve që rrjedhin prej keqmenaxhimit të tyre, e sidomos ndikimi në ujërat sipërfaqësore, ujërat nëntokësore, tokë dhe peizazh;
V. peizazhi: ruajtja e vlerave të veçanta të pei-zazhit dhe zonave peizazhistike me veçori dalluese në nivel kombëtar dhe krijimi i një imazhi peizazhi me cilësi të lartë;
VI. trashëgimia Kulturore: ruajtja e shtrirjes, përmbajtjes dhe veçorive të zonave dhe struk-turave të trashëgimisë kulturore;
VII. ajri: Ulja e ndotjes së ajrit nga aktivitetet urbane, trafiku, ndërtimi dhe industria në për-puthje me kufijtë e lejuar nga bashkimi Evro-pian për shkarkimet e ndotësve atmosferikë;
VIII. Faktorët klimatikë: Zhvillimi i infrastruk-turës në përgjigje të ndryshimeve klimatike dhe ulja e sasive vjetore të emetimeve të gazeve “serrë” në nivelet e përcaktuara në SKZHI (II) 2015-2020.
IX. Ndotja akustike: Ulja e ndotjes akustike dhe përafrimi me nivelet e rekomanduara nga bE dhe ObSH.
X. popullsia dhe asetet materiale: përmirësi-mi i kohezionit social, sigurisë së jetesës dhe lëvizshmërisë së qëndrueshme.
përputhshmëria e politikave të planit është vlerësuar duke i kombinuar këto politika me ob-jektivat mjedisore të kësaj VSm-je. Vlerësimi është bërë duke përdorur përafrimin standard në formë matrice. për të kryer vlerësimin numerik të nivelit të përputhshmërisë, është përdorur grafiku i vlerësimit që jepet në tabelën që vijon.
Niveli i përputhshmërisë Vlerësimi nu-merik absolut
Vlerësimi nu-merik mesatar
Objektivat përputhen plotësisht
3 3,00
Objektivat përputhen pjesërisht
2 1,50 – 2,99
Lidhja mes objektivave është e zbehtë
1 0,00 – 1,49
Nuk ka lidhje mes objek-tivave
0 0,00
Objektivat nuk përpu-then
-1 negativ
rezultatet e vlerësimit të përputhshmërisë së poli-tikave të planit me objektivat mjedisore janë pa-raqitur në tabelën e mëposhtme. tabela tregon se aktivitetet dhe projektet e planit janë në përputhje në shkallë të ndryshme me objektivat mjedisore, në varësi të tipologjisë dhe shkallës së ndikim-it që ato kanë. baza e vlerësimit ka qenë matri-ca e programeve, projekteve dhe aktiviteteve të parashikuara në planin përkatës për Zhvillimin e turizmit në alpet Shqiptare, sipas objektivave strategjike.
148
OBJ
EKTI
VA
T PR
OG
RA
MET
PR
OJE
KTE
T OS1
EKUILIBËR MIDIS NATYRËS DHE ZHVILLIMIT TË TURIZMIT
OS1P1
Zhvi
llim
i i q
ëndr
uesh
ëm i
turi
zmit
duke
ruaj
tur m
jedi
sin
dhe
biod
iver
site
tin
Iden
tifik
imi i
pot
enci
alev
e na
tyro
re d
he ru
ajtja
e ty
re d
uke
orie
ntua
r flu
kset
e tu
rist
ëve
Zhvi
llim
i i tu
rizm
it du
ke re
spek
tuar
Pla
net e
Men
axhi
mit
të P
arqe
ve K
ombë
tare
dhe
Ra
jona
le (p
roje
kte
sipa
s Pla
neve
të M
enax
him
it)
Ori
entim
dre
jt nj
ë tu
rizm
i edu
kativ
dhe
shke
ncor
lidh
ur m
e nj
ohje
n e
florë
s dh
e fa
unës
lo
kale
Iden
tifik
im i
akse
sit n
ë zo
nat e
mbr
ojtu
ra d
he in
form
im i
turi
stëv
e pë
r rre
gulla
t për
katë
se
(pan
ele
info
rmue
se, m
inik
urse
, etj.
)
OS1P2
Forc
im i
iden
titet
it ur
ban
dhe
arki
tekt
onik
të lo
kalit
etev
e si
nxi
tës
të z
hvill
imit
të tu
rizm
it
Mon
itori
mi d
he o
rien
timi i
zhv
illim
it të
loka
litet
eve
sipa
s ka
rakt
eris
tikav
e ur
bane
dhe
ar
kite
kton
ike
dhe
kapa
cite
teve
mba
jtëse
turi
stik
e
Ori
entim
i dhe
pro
mov
imi i
zhv
illim
it të
str
uktu
rave
turi
stik
e në
për
puth
je m
e id
entit
etin
e
seci
lit lo
kalit
et
Nxi
tja e
tran
sfor
mim
it të
god
inav
e m
e ar
kite
ktur
ë tr
adic
iona
le n
ë st
rukt
ura
të h
apur
a pë
r pu
blik
un (m
uze,
bar
-res
tora
nt, o
bjek
te tr
egta
re, e
tj.) d
he b
ujtin
a
Org
aniz
imi d
he m
onito
rim
i i n
jë p
lani
të p
ërba
shkë
t për
pro
mov
imin
dhe
rest
auri
min
e
obje
ktev
e të
tras
hëgi
mis
ë hi
stor
ike
dhe
kultu
rore
(zon
at a
rkeo
logj
ike,
qen
drat
e fs
hatr
ave,
m
ullin
jtë e
ujit
, kul
lat,
obje
kte
kulti
, muz
eum
e, e
tj.) m
e që
llim
rritj
en d
he z
hvill
imin
e
turi
zmit
kultu
ror
Mbë
shte
tje n
ë si
stem
imet
dhe
rino
vim
et e
ban
esav
e që
tran
sfor
moh
en n
ë bu
jtina
apo
në
shër
bim
e m
e që
llim
ruaj
tjen
e ka
rakt
eris
tikav
e të
ark
itekt
urës
ver
nako
lare
(çat
i, fa
sada
, ga
rdhe
, obo
rret
, etj)
Mon
itori
mi i
pas
urim
it të
hap
ësir
ave
kom
unita
re (s
hesh
e, fu
sha
spor
ti, e
tj.)
të id
entif
ikua
ra
për t
'u p
ërdo
rur n
ë fu
nksi
on të
turi
zmit
rekr
eativ
dhe
spo
rtiv
, me
shër
bim
e in
fras
truk
ture
dh
e ar
redi
m u
rban
si p
ërgj
igje
e k
ërke
sës
së tu
rizm
it re
krea
tiv (a
ktiv
itete
të p
ërca
ktua
ra n
ë kë
të p
lan)
148
149
149
Kri
jimi i
stru
ktur
ave
info
rmue
se tu
rist
ike
për p
rom
ovim
dhe
mar
ketim
në
përp
uthj
e m
e ka
rakt
eris
tikat
e lo
kalit
etev
e dh
e të
zon
ave
turi
stik
e na
tyro
re
OS1P3
Stru
ktur
imi i
itin
erar
eve
turi
stik
ë
Kri
jimi i
aks
esit
në lo
kalit
etet
turi
stik
e në
përm
jet t
rans
port
it pu
blik
duk
e re
dukt
uar
varë
sinë
nga
mje
tet e
mot
oriz
uara
pri
vate
.
Iden
tifik
imi i
itin
erar
eve
në te
rren
me
sinj
alis
tikë
dhe
stru
ktur
ë të
ded
ikua
r për
këm
bëso
rë,
bici
klet
a dh
e au
tom
jete
Plot
ësim
i se
gmen
teve
të m
ungu
ara
të it
iner
arev
e m
e in
fras
truk
turë
n e
mob
ilite
tit (r
rugë
, sh
tigje
, xhe
pa, p
arki
me,
ura
, etj.
)
Përm
irës
imi d
he p
ajis
ja m
e si
njal
istik
ën e
pos
açm
e të
sht
igje
ve p
ër k
ëmbë
sorë
dhe
biҫ
ikle
ta
Sist
emim
i dhe
arr
edim
i i p
ikav
e pa
nora
mik
e si
pas
kara
kter
it të
ven
dndo
dhje
s
Lidh
ja e
sis
tem
it të
tran
spor
tit p
ublik
trag
et-a
utob
uz-p
arki
m
Stru
ktur
im i
lloje
ve të
tran
spor
tit b
rend
a ra
joni
t dhe
pro
mov
imi i
për
dori
mit
të tr
ansp
ortit
“e
kolo
gjik
”
OS1P4
Shër
bim
e ba
zë p
ër s
igur
inë
dhe
nevo
jat e
turi
stit
Ngr
itja
e qe
ndra
ve të
ndi
hmës
së p
arë
Ngr
itja
e qe
ndra
ve të
info
rmac
ioni
t tur
istik
në
loka
litet
et e
niv
elit
I dhe
në
loka
litet
et e
ni
velit
II si
pas
përc
aktim
eve
të s
keda
ve të
loka
litet
eve
Pajis
ja e
loka
litet
eve
me
infr
astr
uktu
rën
e tr
ansp
ortit
pub
lik (a
utob
usë,
taxi
, par
kim
e, e
tj.)
Pajis
ja e
loka
litet
eve
me
shër
bim
et b
azë:
pos
të, f
arm
aci,
bank
omat
, tel
efon
i, sh
ërbi
me
treg
tare
, etj.
Sigu
rim
i i a
mbi
ente
ve p
ër a
ktiv
itete
kul
turo
re, m
uze,
bib
liote
ka, l
ibra
ri, p
ika
suve
nire
sh,
treg
tim p
rodu
ktes
h lo
kale
, etj.
Pake
të le
htës
iras
h pë
r qar
kulli
min
ndë
rkuf
itar
150
150
Sigu
rim
i i k
usht
eve
optim
ale
të b
ujtin
ave
dhe
loka
litet
etev
e (s
iste
met
e n
groh
jes,
furn
izim
it m
e uj
ë, e
nerg
jisë,
tele
kom
unik
acio
n, la
rgim
i i u
jëra
ve të
ndo
tur d
he i
mbe
tjeve
, etj.
)
OS2 RRITJA E PRODUKTIT DHE E OFERTËS TURISTIKE
OS2P1
R
ritje
e g
amës
të p
rodu
ktit
turi
stik
Pasu
rim
i i o
fert
ës tu
rist
ike
me
turi
zëm
spo
rtiv
, gas
tron
omik
, rek
reat
iv, s
hënd
etës
or, e
tj.
Rritj
e e
kapa
cite
teve
nje
rëzo
re n
ëpër
mje
t tra
jnim
eve
dhe
shkë
mbi
mit
të e
kspe
rien
cave
në
fush
ën e
shër
bim
eve
të tu
rizm
it
Kri
jimi i
pak
etav
e tu
rist
ike-
tem
atik
e
Kri
jimi d
he p
rom
ovim
i i p
rodu
ktev
e lo
kale
duk
e fu
qizu
ar d
he m
bësh
tetu
r zhv
illim
in e
fil
iera
ve b
ujqë
sore
-ble
gtor
ale
OS2P2
Cilë
sia
dhe
dive
rsif
ikim
i i
stru
ktur
ave
të a
kom
odim
it
Vle
rësi
mi i
stru
ktur
ave
turi
stik
e ek
zist
uese
sip
as k
ateg
oriv
e ko
mbë
tare
e n
dërk
ombë
tare
Ori
entim
i dhe
mon
itori
mi i
shpë
rnda
rjes n
ë te
rrito
r i st
rukt
urav
e tu
rist
ike
në p
ërpu
thje
me
kapa
cite
tin tu
rist
ik të
loka
litet
etev
e
Përc
aktim
i i rr
egul
lave
dhe
sta
ndar
teve
që
duhe
t të
plot
ësoj
në s
truk
tura
t e re
ja tu
rist
ike
Kri
jimi i
hap
sira
ve d
he fa
cilit
etev
e të
nev
ojsh
me
për s
hesh
e ka
mpi
ngu
dhe
rulo
të
OS2P3
Ofr
imi i
akt
ivite
teve
të la
rmis
hme
turi
stik
e
Kri
jimi i
një
kal
enda
ri e
veni
men
tesh
spo
rtiv
e, k
ultu
rore
, fol
klor
ike,
his
tori
ke, a
rtis
tike,
m
uzik
ore,
fest
ive,
kin
emat
ogra
fike,
etj,
në
ambi
ente
të h
apur
a e
të m
byllu
ra.
Pasu
rim
i i te
rrito
rit m
e in
fras
truk
turë
për
akt
ivite
te sp
ortiv
e të
adr
enal
inës
(hed
hje
me
para
shut
ë, h
edhj
e m
e el
astik
, alp
iniz
ëm, z
ip-li
ne, s
pele
olog
ji, v
ia fe
rrat
a et
j.)
Kri
jimi i
një
pak
ete
aktiv
itete
sh d
imër
ore
për t
ë zg
jatu
r sez
onin
turi
stik
151
151
OS2P4
Leht
ësir
at fi
nanc
iare
Kri
jimi i
zyr
ave
të a
sist
encë
s dh
e kë
shill
imit
finan
ciar
Leht
ësim
e në
gje
tjen
e bu
rim
eve
të fi
nanc
imit
për p
ërdo
rim
in e
mat
eria
leve
trad
icio
nale
të
ndër
timit
OS3 PROMOVIMI DHE MARKETIMI I ALPEVE SI NJË DESTINACION I VEÇANTË
OS3P1
Kri
jimi i
kan
alev
e pr
omov
uese
Diz
enjim
i i h
arta
ve d
he p
anel
eve
shpj
egue
se p
ër v
lera
t tur
istik
e të
zon
ës
Shpë
rnda
rja n
ë te
rrito
r e p
anel
eve
rekl
amue
se n
ë pë
rput
hje
me
legj
isla
cion
in p
ërka
tës
Përg
atitj
a dh
e bo
timi i
bro
shur
ave
peri
odik
e që
pro
mov
ojnë
vle
rat t
uris
tike,
akt
ivite
tet
kultu
rore
, spo
rtiv
e, e
tj.
Diz
enjim
i i s
truk
tura
ve të
qen
drav
e in
form
uese
turi
stik
e m
e el
emen
te a
rkite
kton
ike
që
iden
tifik
ojnë
uni
tetin
e z
onës
së a
lpev
e
Kri
jimi d
he d
izen
jimi i
një
bra
nd-i
dhe
slog
an-e
ve p
ër in
tegr
imin
në
treg
.
Kri
jimi i
një
apl
ikac
ioni
inte
rakt
iv q
ë pr
omov
on d
he in
form
on m
bi ra
joni
n e
alpe
ve
Har
ta e
lekt
roni
ke e
rajo
nit d
he k
rijim
i i n
jë a
plik
acio
n in
tera
ktiv
Ngr
itja
e nj
ë pl
atfo
rme
onlin
e ba
shkë
puni
mi /
bas
hkër
endi
mi p
ër sh
oqër
uesi
t e u
dhët
imev
e.
Përg
atitj
a e
mat
eria
leve
pub
licita
re a
udio
vizi
ve p
ër p
rom
ovim
in e
alp
eve
OS3P2
Mar
ketim
i i v
lera
ve/a
trak
sion
-eve
Prom
ovim
i i a
rtiz
anat
it dh
e pr
odhu
esve
loka
lë,
nëpë
rmje
t viz
itave
turi
stik
e dh
e pr
ezan
timit
të p
unës
së ty
re
Iden
tifik
imi i
tras
hëgi
mis
ë m
ater
iale
dhe
jom
ater
iale
152
152
Prog
ram
e se
nsib
ilizu
ese
mbi
turi
zmin
për
turi
stët
dhe
ven
dasi
t
Org
aniz
imi i
eve
ntev
e sh
umëp
alës
he (n
dërk
ufita
re)
Org
aniz
imi i
kon
kurs
eve
alpi
ne p
ër p
roje
kte
dhe
prod
ukte
turi
stik
e in
ovat
ive
për z
onën
Mar
ketim
spe
cifik
për
per
iudh
a të
veç
anta
koh
ore
dhe
segm
ente
të n
drys
hme
të tu
rizm
it
pra,
baz
uar
në a
ktiv
itete
t dh
e pr
ogra
met
e p
ropo
zuar
a, p
ër a
rritj
en e
obj
ektiv
ave
stra
tegj
ike,
ësh
të b
ërë
një
vler
ësim
ind
ivid
ual
për
seci
lin p
rogr
am
(duk
e an
aliz
uar
aktiv
itete
t dhe
pro
jekt
et p
ërka
tëse
të ti
j), p
ër të
par
ë pë
rput
hshm
ëritë
mje
diso
re m
e at
o të
pro
gram
eve/
proj
ekte
ve p
ërka
tëse
;
12
34
56
78
910
1112
Mes
.
Toka - Përdorimi i qëndrueshëm i tokës
Toka - Shfrytëzimi i burimeve natyrore
Ajri - Emëtimet e ndotësve
Faktorët klimatikë - Adaptimi ndaj ndryshimeve klimatike
Uji - Kufizimi i efekteve negative
Mjedisi Natyror - Kohezioni i popullatave dhe biodiversiteti
Mjedisi Natyror - Zonat e Mbrojtura
Mbetjet - Menaxhimi i integruar i mbetjeve
Zhurmat - Reduktimi i zhurmave deri në nivelet e
Popullsia dhe asetet materiale - kohezioni social, siguria e tfiktTrashëgimia kulturore - Ruajtja
Peisazhi - Ruajtja
Vlerësimi Numerik
Obj
ektiv
at d
he p
oliti
kat e
Pl
anit
(për
mbl
edhj
e)O
SPPR
OG
RAM
ET
OS1
P1Zh
villi
mi i
qën
drue
shëm
i tu
rizm
it du
ke ru
ajtu
r mje
disi
n dh
e bi
odiv
ersi
tetin
22
22
12
22
13
22
1.9
OS1
P2Fo
rcim
i id
entit
etit
urba
n dh
e a
rkite
kton
ik të
loka
litet
eve
si
nxitë
s të
zhvi
llim
it të
turiz
mit
12
01
01
10
03
33
1.3
OS1
P3St
rukt
urim
i i In
tene
rare
ve T
uris
tike
11
01
1-1
-10
03
2-1
0.5
OS1
P4Sh
ërbi
me
bazë
për
sigu
rinë
dhe
nevo
jat e
turis
tit2
22
22
22
31
32
22.
1
OS2
P1Rr
itje
e ga
mës
të p
rodu
ktit
turis
tik2
11
22
11
21
33
31.
8
OS2
P2Ci
lësi
a dh
e di
vers
ifiki
mi i
stru
ktur
ave
të a
kom
odim
it2
21
22
22
11
23
31.
9
OS2
P3O
frim
i i a
ktiv
itete
ve të
larm
ishm
e tu
ristik
e1
11
10
11
00
32
21.
1
OS2
P4Le
htes
irat f
inan
ciar
e2
22
22
22
21
32
22.
0
OS3
P1Kr
ijim
i i k
anal
eve
prom
ovue
se1
11
11
22
21
33
31.
8
OS3
P2M
arke
timi i
vle
rave
/atr
aksi
onev
e2
11
11
22
21
33
21.
8
3O
bjek
tivat
pëp
uthe
n pl
otës
isht
2O
bjek
tivat
pëp
uthe
n pj
esër
isht
1Li
dhja
mes
obj
ektiv
ave
ësht
ë e
vogë
l0.
00-1
.49
1
Obj
ektiv
at d
he p
oliti
kat e
Pla
nit (
përm
bled
hje)
Lidh
ja m
e ob
jekt
ivat
esh
te e
pje
sesh
me
Obj
ektiv
at M
jedi
sore
: OM
1-O
M12
Vler
ësim
i
Shpj
egim
i për
vle
rësi
min
;
Obj
ektiv
at p
erpu
then
plo
tesis
ht
Obj
ektiv
at p
erpu
then
pje
seris
ht
Niv
eli i
per
puth
shm
eris
eVl
eres
imi n
umer
ik,
abso
lut
OS3
: PRO
MO
VIM
I DHE
M
ARKE
TIM
I I A
LPEV
E SI
N
JË D
ESTI
NAC
ION
I VE
ÇAN
TË
OS2
: RR
ITJA
E P
RODU
KTIT
DH
E E
OFE
RTËS
TU
RIST
IKE
OS1
: EKU
ILIB
ËR M
IDIS
N
ATYR
ËS, T
RASH
ËGIM
ISË
NDË
RTIM
ORE
DHE
ZH
VILL
IMIT
TË
TURI
ZMIT
3
1.50
-2.9
9
3 2
Vler
esim
i num
erik
, m
esat
ar
153
12
34
56
78
910
1112
Mes
.
Toka - Përdorimi i qëndrueshëm i tokës
Toka - Shfrytëzimi i burimeve natyrore
Ajri - Emëtimet e ndotësve
Faktorët klimatikë - Adaptimi ndaj ndryshimeve klimatike
Uji - Kufizimi i efekteve negative
Mjedisi Natyror - Kohezioni i popullatave dhe biodiversiteti
Mjedisi Natyror - Zonat e Mbrojtura
Mbetjet - Menaxhimi i integruar i mbetjeve
Zhurmat - Reduktimi i zhurmave deri në nivelet e
Popullsia dhe asetet materiale - kohezioni social, siguria e tfiktTrashëgimia kulturore - Ruajtja
Peisazhi - Ruajtja
Vlerësimi Numerik
Obj
ektiv
at d
he p
oliti
kat e
Pl
anit
(për
mbl
edhj
e)O
SPPR
OG
RAM
ET
OS1
P1Zh
villi
mi i
qën
drue
shëm
i tu
rizm
it du
ke ru
ajtu
r mje
disi
n dh
e bi
odiv
ersi
tetin
22
22
12
22
13
22
1.9
OS1
P2Fo
rcim
i id
entit
etit
urba
n dh
e a
rkite
kton
ik të
loka
litet
eve
si
nxitë
s të
zhvi
llim
it të
turiz
mit
12
01
01
10
03
33
1.3
OS1
P3St
rukt
urim
i i In
tene
rare
ve T
uris
tike
11
01
1-1
-10
03
2-1
0.5
OS1
P4Sh
ërbi
me
bazë
për
sigu
rinë
dhe
nevo
jat e
turis
tit2
22
22
22
31
32
22.
1
OS2
P1Rr
itje
e ga
mës
të p
rodu
ktit
turis
tik2
11
22
11
21
33
31.
8
OS2
P2Ci
lësi
a dh
e di
vers
ifiki
mi i
stru
ktur
ave
të a
kom
odim
it2
21
22
22
11
23
31.
9
OS2
P3O
frim
i i a
ktiv
itete
ve të
larm
ishm
e tu
ristik
e1
11
10
11
00
32
21.
1
OS2
P4Le
htes
irat f
inan
ciar
e2
22
22
22
21
32
22.
0
OS3
P1Kr
ijim
i i k
anal
eve
prom
ovue
se1
11
11
22
21
33
31.
8
OS3
P2M
arke
timi i
vle
rave
/atr
aksi
onev
e2
11
11
22
21
33
21.
8
3O
bjek
tivat
pëp
uthe
n pl
otës
isht
2O
bjek
tivat
pëp
uthe
n pj
esër
isht
1Li
dhja
mes
obj
ektiv
ave
ësht
ë e
vogë
l0.
00-1
.49
1
Obj
ektiv
at d
he p
oliti
kat e
Pla
nit (
përm
bled
hje)
Lidh
ja m
e ob
jekt
ivat
esh
te e
pje
sesh
me
Obj
ektiv
at M
jedi
sore
: OM
1-O
M12
Vler
ësim
i
Shpj
egim
i për
vle
rësi
min
;
Obj
ektiv
at p
erpu
then
plo
tesis
ht
Obj
ektiv
at p
erpu
then
pje
seris
ht
Niv
eli i
per
puth
shm
eris
eVl
eres
imi n
umer
ik,
abso
lut
OS3
: PRO
MO
VIM
I DHE
M
ARKE
TIM
I I A
LPEV
E SI
N
JË D
ESTI
NAC
ION
I VE
ÇAN
TË
OS2
: RR
ITJA
E P
RODU
KTIT
DH
E E
OFE
RTËS
TU
RIST
IKE
OS1
: EKU
ILIB
ËR M
IDIS
N
ATYR
ËS, T
RASH
ËGIM
ISË
NDË
RTIM
ORE
DHE
ZH
VILL
IMIT
TË
TURI
ZMIT
3
1.50
-2.9
9
3 2
Vler
esim
i num
erik
, m
esat
ar
153
Tabe
la 8
. Vler
ësim
i i p
ërpu
thsh
mër
isë së
obj
ektiv
ave d
he p
oliti
kave
të p
lani
t me o
bjek
tivat
mje
diso
re
154
tabe
la e
mës
ipër
me,
ka
rezu
ltuar
nga
një
ana
lizë
më
e de
taju
ar s
e në
niv
el p
rogr
ami,
duke
u fo
kusu
ar d
he a
naliz
uar n
ë ni
vel a
ktiv
iteti/
proj
ekti
spec
ifik
, si
ç tr
egoh
et n
ë ta
bele
n në
viji
m;
154
12
34
56
78
910
1112
Mes
.
Toka - Përdorimi i qëndrueshëm i tokës
Toka - Shfrytëzimi i burimeve natyrore
Ajri - Emëtimet e ndotësve
Faktorët klimatikë - Adaptimi ndaj ndryshimeve klimatike
Uji - Kufizimi i efekteve negative
Mjedisi Natyror - Kohezioni i popullatave dhe biodiversiteti
Mjedisi Natyror - Zonat e Mbrojtura
Mbetjet - Menaxhimi i integruar i mbetjeve
Zhurmat - Reduktimi i zhurmave deri në nivelet e OBSH-së
Popullsia dhe asetet materiale - kohezioni social, siguria e trafikut
Trashëgimia kulturore - Ruajtja
Peisazhi - Ruajtja
Vlerësimi Numerik
22
21
11
11
03
12
1.4
22
21
11
11
03
12
1.4
22
23
22
32
12
22
2.1
11
01
12
22
12
22
1.4
11
01
01
11
03
33
1.3
11
01
01
12
03
33
1.3
12
01
01
11
03
33
1.3
22
11
01
11
03
33
1.5
11
11
02
22
23
33
1.8
00
01
00
00
03
33
0.8
01
01
01
12
13
33
1.3
22
21
12
21
02
23
1.7
22
11
11
11
13
33
1.7
11
11
11
11
13
11
1.2
22
11
22
22
13
23
1.9
11
11
11
10
02
20
0.9
11
11
12
11
13
23
1.5
01
00
00
22
13
21
1.0
01
01
11
21
03
32
1.3
00
01
00
11
03
22
0.8
11
11
21
12
13
22
1.5
11
11
01
13
13
33
1.6
22
22
33
33
23
33
2.6
22
01
22
22
23
33
2
22
12
22
22
13
33
2.1
22
12
11
11
12
22
1.5
22
22
22
32
12
33
2.16
67
33
22
22
22
12
33
2.25
11
01
11
10
12
22
1.08
33
Mbë
shte
tje n
ë sis
tem
imet
dhe
rino
vim
et e
ban
esav
e që
tran
sfor
moh
en n
ë bu
jtina
, apo
në
shër
bim
e m
e që
llim
ruaj
tjen
e ka
rakt
erist
ikav
e të
ark
itekt
urës
ve
rnak
olar
e (ç
ati,
fasa
da,g
ardh
e, o
borr
et, e
tj)
Kriji
mi i
stru
ktur
ave
info
rmue
se tu
ristik
e pë
r pro
mov
im d
he m
arke
tim n
ë pë
rput
hje
me
kara
kter
istik
at e
loka
litet
eve
dhe
të zo
nave
turis
tike
naty
rore
Mon
itorim
i i p
asur
imit
të h
apës
irave
kom
unita
re (s
hesh
e, fu
sha
spor
ti, e
tj.)
të id
entif
ikua
ra p
ër t'
u pë
rdor
ur n
ë fu
nksio
n të
turiz
mit
rekr
eativ
dhe
spor
tiv, m
e sh
ërbi
me
infr
astr
uktu
re d
he a
rred
im u
rban
si p
ërgj
igje
e k
ërke
sës s
ë tu
rizm
it re
krea
tiv
Kriji
mi i
aks
esit
në lo
kalit
etet
turis
tike
nëpë
rmje
t tra
nspo
rtit
publ
ik d
uke
redu
ktua
r var
ësin
ë ng
a m
jete
t e m
otor
rizua
ra p
rivat
e.
Plot
ësim
i se
gmen
teve
të m
ungu
ara
të it
iner
arev
e m
e in
fras
truk
turë
n e
mob
ilite
tit (r
rugë
, xhe
pa, p
arki
me,
ura
, etj.
)
Zhvi
llim
i i tu
rizm
it du
ke re
spek
tuar
Pla
net e
Men
axhi
mit
te P
arqe
ve K
ombe
tare
dhe
Raj
onal
e (p
roje
kte
sipas
Pla
neve
të M
enax
him
it)
Orie
ntim
dre
jt nj
ë tu
rizm
i edu
kativ
, shk
enco
r lid
hur m
e nj
ohje
n e
florë
s dhe
faun
ës lo
kale
Iden
tifik
im i
akse
sit n
ë zo
nat e
mbr
ojtu
ra d
he in
form
im i
turis
tëve
për
rreg
ulla
t për
katë
se (p
anel
e in
form
uese
, min
ikur
se, e
tj.)
Mon
itorim
i dhe
orie
ntim
i i zh
villi
mit
të lo
kalit
etev
e sip
as k
arak
teris
tikav
e ur
bane
dhe
ark
itekt
onik
e dh
e ka
paci
tete
ve m
bajtë
se tu
ristik
e
Tran
sfor
mim
i i g
odin
ave
me
arki
tekt
urë
trad
icio
nale
në
stru
ktur
a të
hap
ura
për p
ublik
un (m
uze,
bar
-res
tora
nt, o
bjek
te tr
egta
re, e
tj.) d
he b
ujtin
a
Obj
ektiv
at d
he p
oliti
kat e
Pla
nit (
përm
bled
hje)
Obj
ektiv
at M
jedi
sore
: OM
1-O
M12
Plan
për
pro
mov
imin
dhe
rest
aurim
in e
obj
ekte
ve të
tras
hëgi
misë
hist
orik
e dh
e ku
lturo
re (z
onat
ark
eolo
gjik
e, q
ëndr
at e
fsha
trav
e, m
ullin
jtë e
ujit
, kul
lat,
obje
kte
kulti
, muz
eum
e, e
tj.)
Kriji
mi i
hap
sirav
e dh
e fa
cilit
etev
e të
nev
ojsh
me
për s
hesh
e ka
mpi
ngu
dhe
rulo
të
Përc
aktim
i i rr
egul
lave
dhe
stan
dart
eve
që d
uhet
të p
lotë
sojn
ë st
rukt
urat
e re
ja tu
ristik
e
Orie
ntim
i dhe
mon
itorim
i i sh
përn
darje
s në
terr
itor i
stru
ktur
ave
turis
tike
në p
ërpu
thje
me
kapa
cite
tin tu
ristik
të lo
kalit
etet
eve
Vler
esim
i i st
rukt
urav
e tu
ristik
e ek
zistu
ese
sipas
kat
egor
ive
kom
bëta
re e
ndë
rkom
btar
e
Kriji
mi i
pak
etav
e tu
ristik
e-te
mat
ike
Rritj
e e
kapa
cite
teve
nje
rëzo
re n
ëpër
mje
t tra
jnim
eve
dhe
shkë
mbi
mit
të e
kspe
rienc
ave
në fu
shën
e sh
ërbi
mev
e të
turiz
mit
Përm
irësim
i dhe
paj
isja
me
sinja
listik
ën e
pos
açm
e të
shtig
jeve
për
këm
bëso
rë d
he b
iҫik
leta
Sist
emim
i dhe
arr
edim
i i p
ikav
e pa
nora
mik
e sip
as k
arak
terit
të v
endo
dhje
s
Lidh
ja e
sist
emit
te tr
ansp
ortit
pub
lik tr
aget
-aut
obuz
-par
kim
Sigu
rimi
kush
teve
opt
imal
e të
buj
tinav
e dh
e lo
kalit
etet
eve
(furn
izim
it m
e uj
ë, e
nerg
jisë,
tele
kom
unik
acio
n, la
rgim
i i u
jrave
të n
dotu
r dhe
i m
betje
ve, e
tj.)
Kriji
mi d
he p
rom
ovim
i I p
rodu
ktev
e lo
kale
duk
e fu
qizu
ar d
he m
bësh
tetu
r zhv
illim
in e
filie
rave
buj
qëso
re-b
legt
oral
e
Pasu
rimi i
ofe
rtës
turis
tike
me
turiz
ëm sp
ortiv
, gas
tron
omik
, rek
reat
iv, s
hend
etso
r, et
j.
Pake
të le
htës
irash
për
qar
kulli
min
ndë
rkuf
itar
Sigu
rimi i
am
bjen
teve
për
akt
ivite
te k
ultu
rore
, muz
e, b
iblio
teka
, lib
rari,
pik
a su
veni
resh
, tre
gtim
pro
dukt
esh
loka
le, e
tj.
Pajis
ja e
loka
litet
eve
me
shër
bim
et b
azë:
pos
të, f
arm
aci,
bank
omat
, tel
efon
i, sh
ërbi
me
treg
tare
, etj.
Pajis
ja e
loka
litet
eve
me
infr
astr
uktu
rën
e pa
rkim
it pu
blik
Ngr
itja
e sk
uadr
ave
të k
ërki
m sh
pëtim
it
Stru
ktur
im i
lloje
ve të
tran
spor
tit b
rend
a ra
joni
t dhe
pro
mov
imi i
për
dorim
it të
tran
spor
tit "e
kolo
gjik
"
155
155
12
34
56
78
910
1112
Mes
.
Toka - Përdorimi i qëndrueshëm i tokës
Toka - Shfrytëzimi i burimeve natyrore
Ajri - Emëtimet e ndotësve
Faktorët klimatikë - Adaptimi ndaj ndryshimeve klimatike
Uji - Kufizimi i efekteve negative
Mjedisi Natyror - Kohezioni i popullatave dhe biodiversiteti
Mjedisi Natyror - Zonat e Mbrojtura
Mbetjet - Menaxhimi i integruar i mbetjeve
Zhurmat - Reduktimi i zhurmave deri në nivelet e OBSH-së
Popullsia dhe asetet materiale - kohezioni social, siguria e trafikut
Trashëgimia kulturore - Ruajtja
Peisazhi - Ruajtja
Vlerësimi Numerik
22
21
11
11
03
12
1.4
22
21
11
11
03
12
1.4
22
23
22
32
12
22
2.1
11
01
12
22
12
22
1.4
11
01
01
11
03
33
1.3
11
01
01
12
03
33
1.3
12
01
01
11
03
33
1.3
22
11
01
11
03
33
1.5
11
11
02
22
23
33
1.8
00
01
00
00
03
33
0.8
01
01
01
12
13
33
1.3
22
21
12
21
02
23
1.7
22
11
11
11
13
33
1.7
11
11
11
11
13
11
1.2
22
11
22
22
13
23
1.9
11
11
11
10
02
20
0.9
11
11
12
11
13
23
1.5
01
00
00
22
13
21
1.0
01
01
11
21
03
32
1.3
00
01
00
11
03
22
0.8
11
11
21
12
13
22
1.5
11
11
01
13
13
33
1.6
22
22
33
33
23
33
2.6
22
01
22
22
23
33
2
22
12
22
22
13
33
2.1
22
12
11
11
12
22
1.5
22
22
22
32
12
33
2.16
67
33
22
22
22
12
33
2.25
11
01
11
10
12
22
1.08
33
Mbë
shte
tje n
ë sis
tem
imet
dhe
rino
vim
et e
ban
esav
e që
tran
sfor
moh
en n
ë bu
jtina
, apo
në
shër
bim
e m
e që
llim
ruaj
tjen
e ka
rakt
erist
ikav
e të
ark
itekt
urës
ve
rnak
olar
e (ç
ati,
fasa
da,g
ardh
e, o
borr
et, e
tj)
Kriji
mi i
stru
ktur
ave
info
rmue
se tu
ristik
e pë
r pro
mov
im d
he m
arke
tim n
ë pë
rput
hje
me
kara
kter
istik
at e
loka
litet
eve
dhe
të zo
nave
turis
tike
naty
rore
Mon
itorim
i i p
asur
imit
të h
apës
irave
kom
unita
re (s
hesh
e, fu
sha
spor
ti, e
tj.)
të id
entif
ikua
ra p
ër t'
u pë
rdor
ur n
ë fu
nksio
n të
turiz
mit
rekr
eativ
dhe
spor
tiv, m
e sh
ërbi
me
infr
astr
uktu
re d
he a
rred
im u
rban
si p
ërgj
igje
e k
ërke
sës s
ë tu
rizm
it re
krea
tiv
Kriji
mi i
aks
esit
në lo
kalit
etet
turis
tike
nëpë
rmje
t tra
nspo
rtit
publ
ik d
uke
redu
ktua
r var
ësin
ë ng
a m
jete
t e m
otor
rizua
ra p
rivat
e.
Plot
ësim
i se
gmen
teve
të m
ungu
ara
të it
iner
arev
e m
e in
fras
truk
turë
n e
mob
ilite
tit (r
rugë
, xhe
pa, p
arki
me,
ura
, etj.
)
Zhvi
llim
i i tu
rizm
it du
ke re
spek
tuar
Pla
net e
Men
axhi
mit
te P
arqe
ve K
ombe
tare
dhe
Raj
onal
e (p
roje
kte
sipas
Pla
neve
të M
enax
him
it)
Orie
ntim
dre
jt nj
ë tu
rizm
i edu
kativ
, shk
enco
r lid
hur m
e nj
ohje
n e
florë
s dhe
faun
ës lo
kale
Iden
tifik
im i
akse
sit n
ë zo
nat e
mbr
ojtu
ra d
he in
form
im i
turis
tëve
për
rreg
ulla
t për
katë
se (p
anel
e in
form
uese
, min
ikur
se, e
tj.)
Mon
itorim
i dhe
orie
ntim
i i zh
villi
mit
të lo
kalit
etev
e sip
as k
arak
teris
tikav
e ur
bane
dhe
ark
itekt
onik
e dh
e ka
paci
tete
ve m
bajtë
se tu
ristik
e
Tran
sfor
mim
i i g
odin
ave
me
arki
tekt
urë
trad
icio
nale
në
stru
ktur
a të
hap
ura
për p
ublik
un (m
uze,
bar
-res
tora
nt, o
bjek
te tr
egta
re, e
tj.) d
he b
ujtin
a
Obj
ektiv
at d
he p
oliti
kat e
Pla
nit (
përm
bled
hje)
Obj
ektiv
at M
jedi
sore
: OM
1-O
M12
Plan
për
pro
mov
imin
dhe
rest
aurim
in e
obj
ekte
ve të
tras
hëgi
misë
hist
orik
e dh
e ku
lturo
re (z
onat
ark
eolo
gjik
e, q
ëndr
at e
fsha
trav
e, m
ullin
jtë e
ujit
, kul
lat,
obje
kte
kulti
, muz
eum
e, e
tj.)
Kriji
mi i
hap
sirav
e dh
e fa
cilit
etev
e të
nev
ojsh
me
për s
hesh
e ka
mpi
ngu
dhe
rulo
të
Përc
aktim
i i rr
egul
lave
dhe
stan
dart
eve
që d
uhet
të p
lotë
sojn
ë st
rukt
urat
e re
ja tu
ristik
e
Orie
ntim
i dhe
mon
itorim
i i sh
përn
darje
s në
terr
itor i
stru
ktur
ave
turis
tike
në p
ërpu
thje
me
kapa
cite
tin tu
ristik
të lo
kalit
etet
eve
Vler
esim
i i st
rukt
urav
e tu
ristik
e ek
zistu
ese
sipas
kat
egor
ive
kom
bëta
re e
ndë
rkom
btar
e
Kriji
mi i
pak
etav
e tu
ristik
e-te
mat
ike
Rritj
e e
kapa
cite
teve
nje
rëzo
re n
ëpër
mje
t tra
jnim
eve
dhe
shkë
mbi
mit
të e
kspe
rienc
ave
në fu
shën
e sh
ërbi
mev
e të
turiz
mit
Përm
irësim
i dhe
paj
isja
me
sinja
listik
ën e
pos
açm
e të
shtig
jeve
për
këm
bëso
rë d
he b
iҫik
leta
Sist
emim
i dhe
arr
edim
i i p
ikav
e pa
nora
mik
e sip
as k
arak
terit
të v
endo
dhje
s
Lidh
ja e
sist
emit
te tr
ansp
ortit
pub
lik tr
aget
-aut
obuz
-par
kim
Sigu
rimi
kush
teve
opt
imal
e të
buj
tinav
e dh
e lo
kalit
etet
eve
(furn
izim
it m
e uj
ë, e
nerg
jisë,
tele
kom
unik
acio
n, la
rgim
i i u
jrave
të n
dotu
r dhe
i m
betje
ve, e
tj.)
Kriji
mi d
he p
rom
ovim
i I p
rodu
ktev
e lo
kale
duk
e fu
qizu
ar d
he m
bësh
tetu
r zhv
illim
in e
filie
rave
buj
qëso
re-b
legt
oral
e
Pasu
rimi i
ofe
rtës
turis
tike
me
turiz
ëm sp
ortiv
, gas
tron
omik
, rek
reat
iv, s
hend
etso
r, et
j.
Pake
të le
htës
irash
për
qar
kulli
min
ndë
rkuf
itar
Sigu
rimi i
am
bjen
teve
për
akt
ivite
te k
ultu
rore
, muz
e, b
iblio
teka
, lib
rari,
pik
a su
veni
resh
, tre
gtim
pro
dukt
esh
loka
le, e
tj.
Pajis
ja e
loka
litet
eve
me
shër
bim
et b
azë:
pos
të, f
arm
aci,
bank
omat
, tel
efon
i, sh
ërbi
me
treg
tare
, etj.
Pajis
ja e
loka
litet
eve
me
infr
astr
uktu
rën
e pa
rkim
it pu
blik
Ngr
itja
e sk
uadr
ave
të k
ërki
m sh
pëtim
it
Stru
ktur
im i
lloje
ve të
tran
spor
tit b
rend
a ra
joni
t dhe
pro
mov
imi i
për
dorim
it të
tran
spor
tit "e
kolo
gjik
"
11
01
00
00
13
31
0.91
67
01
10
01
1-1
02
21
0.66
67
11
11
01
10
03
21
12
22
11
11
21
32
11.
5833
22
23
22
22
13
33
2.25
11
01
11
11
03
32
1.25
11
01
12
21
03
21
1.25
00
01
13
33
13
33
1.75
00
01
13
33
13
33
1.75
11
11
13
33
13
33
21
11
11
33
31
33
32
11
11
13
33
13
33
21
11
11
22
21
33
21.
71
11
11
22
21
33
21.
71
11
11
22
21
33
21.
71
11
11
33
21
33
31.
91
21
12
33
11
33
32.
02
22
22
33
32
33
32.
51
11
11
22
21
32
21.
60
10
00
21
11
33
21.
22
20
11
22
21
32
21.
71
11
11
22
21
33
21.
7
Leht
ësim
e në
gje
tjen
e bu
rimev
e të
fina
ncim
it pë
r për
dorim
in e
mat
eria
leve
trad
icio
nale
të n
dërt
imit
Kriji
mi i
zyra
ve te
asis
tenc
es d
he k
eshi
llim
it fin
anci
arKr
ijim
i i n
jë p
aket
e ak
tivite
tesh
t dim
ëror
e pë
r të
rritu
r sez
onin
turis
tik
Pasu
rimi i
terr
itorit
me
infr
astr
uktu
rtë
për a
ktiv
itete
spor
tive
të a
dren
alin
ës (h
edhj
e m
e pa
rash
utë,
alp
inizë
m, z
ip-li
ne, s
pele
olog
ji, v
ia fe
rrat
a et
j.)
Kriji
mi i
një
kal
enda
ri ev
enim
ente
sh sp
ortiv
e, k
ultu
rore
, fol
klor
ike,
hist
orik
e, a
rtist
ike,
muz
ikor
e, fe
stiv
e, n
ë am
bien
te të
hap
ura
e të
mby
llura
.
Mar
ketim
spec
ifik
për p
eriu
dha
të v
ecan
ta k
ohor
e dh
e se
gmen
te të
ndr
yshm
e të
turiz
mit.
Org
anizi
mi i
kon
kurs
eve
alpi
ne p
ër p
roje
kte
dhe
prod
ukte
turis
tike
inov
ativ
e pë
r zon
ën.
Org
anizi
mi i
eve
ntev
e sh
umëp
alës
he (n
dërk
ufita
re)
Prog
ram
e se
nsib
ilizu
ese
mbi
turiz
min
për
turis
tët d
he v
enda
sit.
Shpë
rnda
rja n
ë te
rrito
r e p
anel
eve
rekl
amue
se n
ë pë
rput
hje
me
legj
islac
ioni
n pë
rkat
ës
Kriji
mi d
he d
izenj
imi i
një
bra
ndi,
sloga
ni p
ër in
tegr
imin
në
treg
(log
o dh
e br
and
book
janë
krij
uar n
ga G
IZ).
Dize
njim
i i st
rukt
urav
e të
qën
drav
e in
form
uese
turis
tike
me
elem
entë
ark
itekt
onik
ë që
iden
tifik
ojnë
uni
tetin
e zo
nës s
ë al
peve
Kriji
mi i
har
tave
dhe
pan
elev
e sh
pjeg
uese
për
vle
rat t
urist
ike
të zo
nës:
Përg
atitj
a gr
afik
e dh
e bo
timi i
mat
eria
leve
të p
rintu
ara
prom
ovue
se,
per f
usha
ten
outd
oor,
etj.
Përg
atitj
a e
mat
eria
leve
pro
mov
uese
të b
rand
uara
, si:
bluz
a, k
apel
e, te
rmus
, filx
hanë
, var
ëse
ҫelë
sash
, stil
olap
sa.
Kriji
mi i
një
har
te e
lekt
roni
ke të
rajo
nit d
he a
plik
acio
nit i
nter
aktiv
që
prom
ovon
dhe
info
rmon
mbi
rajo
nin
e al
peve
N
gritj
a e
një
plat
form
e on
line
bash
këpu
nim
i pë
r sho
qëru
esit
e ud
hëtim
eve
Mar
ketin
gu o
nlin
e:
Pë
rgat
itja
e m
ater
iale
ve p
ublic
itare
aud
iovi
zive
për p
rom
ovim
in e
alp
eve:
Prom
ovim
i i a
rtiza
natit
dhe
pro
dhue
sve
loka
l.
Pr
omov
imi i
tras
hëgi
misë
kul
turo
re d
he g
ojëd
hëna
ve.
Org
anizi
mi i
pak
etav
e tu
ristik
e te
mat
ike
në b
ashk
ëpun
im m
e op
erat
orët
turis
tikë.
156
E njëjta logjikë është ndjekur edhe për krahasime të tjera në këtë VSm.
Në këndvështrimin e përputhshmërisë me objek-tivat mjedisore, siç e tregon edhe matrica e ndër-thurjes së objektivave të planit me këto objektiva, kemi këto konkluzione kryesore:
• rezultojnë dy (2) objektiva me përputhje të plotë;
• rezultojnë nëntë (9) objektiva që përputhen pjesërisht;
• rezultojnë tre (3) objektiva me përputhje të zbehtë me 12 objektivat mjedisore.
Siç tregon qartë edhe matrica e përputhshmërisë të objektivave specifike të planit me 12 objektivat mjedisore, përputhshmëria është në nivele të kën-aqshme.Shpërndarja e përputhshmërisë është e ndryshme për fusha të ndryshme të planifikimit. për një interpretim më të detajuar po analizojmë fushat kryesore të planit Strategjik të alpeve.
• Secili prej objektivave të planit (përveç 2 objektivave që lidhen me transportin dhe infrastrukturën) është në përputhshmëri me të paktën 3 objektiva mjedisore;
• Secili objektiv i planit është në përputhje të pjesshme me të paktën 1 objektiv mjedisor;
• Nëntë objektiva të planit kanë perputhje të plotë me më shumë se 3 objektiva mjedisore, dominojnë këtu objektivat në fushën e bujqë-sisë dhe të mjedisit;
• Secili nga objektivat ka përputhshmëri të ulët me të paktën një objektiv të planit ku num-rin më të lartë e zënë objektivat që i përkasin fushës së ndërtimeve infrastrukturore;
• E rëndësishme është të theksojmë se në tabelë mungon vlera (-1), pra asnjë nga objektivat e planit nuk paraqet mospërputhshmëri me objektivat mjedisore;
• Në analizën e vetë objektivave mjedisore vëmë re se objektivi më i realizuar në për-puthshmëri është objektivi i parë: toka – përdorimi i qëndrueshëm i saj, si dhe mjedisi natyror dhe Zonat e mbrojtura.
Edhe në këndvështrimin e lidhjes mes objektivave të planit dhe objektivave mjedisore, diversifikimi i përputhshmërisë është i lartë. Sidoqoftë dy ob-jektivat mjedisore (i) përdorimi i qëndrueshëm i tokës, dhe (ii) mjedisi natyror dhe kohezioni so-cial, janë objektivat me nivelin me të lartë të për-puthshmërisë me objektivat mjedisore. për sa i përket nivelit të lartë të përputhshmërisë së ulët që vërehet tek sektori i bujqësisë, konkretisht tek përpunimi i produkteve bujqësore, mund të mer-ren masa parandaluese në përdorimin e teknikave më miqësore me mjedisin.
Si konkluzion i përgjithshëm mund të thuhet se objektivat dhe politikat e Planit Strategjik të Alpeve janë në përputhshmëri me objektivat mje-disore.
157Itinerari i Ujëvarës së Grunasit, Theth © Fation Plaku
158
vLERËSIMI I pROJEKTEvE SpECIFIKE08
8.1 prOjEKtEt QË prItEt tË SHKaKtOjNË NDIKImE NË mjEDIS
159
plani Sektorial i turizmit për alpet Shqiptare përmbledh në vetvete një sërë projektesh specifike që realizojnë objektivat përkatëse të Strategjisë së alpeve. projektet janë listuar për çdo politikë /ob-jektivë, sipas përcaktimeve në plan.
Në tabelën 9 janë listuar projektet specifike/strategjike të identifikuara që pritet të shkakto-jnë ndikime direkte në mjedis, apo që kanë lidhje me objektivat mjedisore të përcaktuara. Këto pro-jekte parashikojnë një turizëm bashkëkohor dhe të qëndrueshëm, një bujqësi konkurruese, zhvil-limin dhe promovimin e zonave natyrore që nuk mungojnë në alpe, zhvillimin e rrjetit kombëtar të transportit etj.
Ky seksion përfshin vlerësimin e projekteve specifike në lidhje me përputhshmërinë e tyre me objektivat mjedisore. Vlerësimi i projekteve specifike është bërë mbi bazën e përcaktimit të klasifikimit mesatar të përputhshmërisë të secilit projekt me të 12 objektivat mjedisore. Vlerësimi i përputhshmërisë së projekteve me objektivat mje-disore është kryer duke ndjekur shkallëzimin e mëposhtëm:
Shpjegimi Shkalla e Vlerësimit
projekti përputhet plotësisht me objektivat mjedisore
> 60 %
projekti përputhet pjesërisht me objektivat mjedisore
30 – 59 %
Lidhja mes projektit dhe objektivave mjedisore është e dobët/përputhshmëria e projektit me objektivat mjedisore është e kushtëzuar
0 – 29 %
bashkërendimi i dy matricave të krahasimit dhe vlerësimit na jep mundësinë të kemi një gjykim më të gjerë dhe më të saktë mbi përputhshmërinë e politikave dhe çështjeve mjedisore.
Krahasimi i projekteve specifike me objektivat mjedisore është paraqitur në tabelën 9
Vlerësimi i paraqitur në tabelën 9 është një deri-vat i vlerësimit të bërë dhe paraqitur në tabelën 9.2 më poshtë. Kjo e fundit paraqet vlerësimin e impakteve që vijnë prej zbatimit të planit ndaj arritjes së objektivave mjedisore për çdo projekt specifik. tabela 9.2 tregon gjithashtu se gjatë zba-timit të projekteve specifike mund të shkaktohen impakte të pranueshme nga këndvështrimi i ob-jektivave mjedisore (shkalla a, b apo C) ndërkohë që nuk janë evidentuar impakte të rëndësishme (shkalla D, E).
Ka një lidhje ndërmjet shkallës së vlerësimit (a, b dhe C) në tabelën 9.2 dhe shkallës së vlerësimit (pL, pp dhe pK) në tabelën 9. Lidhja mes dy tab-elave është respektivisht si më poshtë:
shkalla Përputhshmëria shkalla A Përputhshmëri e Lartë (PL)
shkalla b Përputhshmëri e Pjesshme (PP)
shkalla C Përputhshmëri e kushtëzuar (Pk)
Fishat e projekteve të parashikuara dhe të para-qitura në formë tabelare më poshtë përputhen plotësisht apo pjesërisht me objektivat mjedisore, gjatë zbatimit dhe funksionimit të aktiviteteve përkatëse, dhe për të gjitha aktivitetet duhet të garantohet zbatimi i masave zbutëse për të ulur ndikimin në mjedis, sipas kërkesave të legjisla-cionit përkatës.
160
programet dhe aktivitetet e parashikuar per t’u zbatuar në kuadër të Strategjisë Kombëtare të Turizmit në zonën e alpeve Zhvillimi i turizmit duke respektuar planet e menaxhimit të parqeve Kombëtare dhe rajonale (projekte sipas planeve të menaxhimit)Orientimdrejtnjëturizmiedukativ,shkencorlidhurmenjohjeneflorësdhefaunëslokaleIdentifikimiaksesitnëzonatembrojturadheinformimituristëvepërrregullatpërkatëse(panele informuese, minikurse, etj.)monitorimi dhe orientimi i zhvillimit të lokaliteteve sipas karakteristikave urbane dhe arkitektonike dhe kapaciteteve mbajtëse turistikeNxitja e transformimit të godinave me arkitekturë tradicionale në struktura të hapura për publikun (muze, objekte tregtare, etj.) dhe bujtinaOrganizimi dhe monitorimi i një plani të përbashkët për promovimin dhe restaurimin e objekteve të trashëgimisë historike dhe kulturore (zonat arkeologjike, qendrat e fshatrave, mullinjtë e ujit, kullat, ob-jekte kulti, muzeume, etj.) me qëllim rritjen dhe zhvillimin e turizmit kulturormbështetje në sistemimet dhe rinovimet e banesave që transformohen në bujtina, apo në shërbime me qëllim ruajtjen e karakteristikave të arkitekturës vernakolare (çati, fasada, gardhe, oborret, etj), nëpërmjet granteve në mbulimin e një pjesë të kostos së investimit.Monitorimiipasurimittëhapësiravekomunitare(sheshe,fushasporti,etj.)tëidentifikuarapërt’upërdorur në funksion të turizmit rekreativ dhe sportiv, me shërbime infrastrukture dhe arredim urban si përgjigje e kërkesës së turizmit rekreativ (aktivitete të përcaktuara në këtë plan)Krijimi i aksesit në lokalitetet turistike nëpërmjet transportit publik duke ulur varësinë nga mjetet e mo-torizuara private.plotësim i segmenteve të munguara të itinerareve me infrastrukturën e mobilitetit (rrugë, xhepa, parkime, ura, etj.)PërmirësimidhepajisjamesinjalistikëneposaçmetështigjevepërkëmbësorëdhebiҫikletaSistemimi dhe arredimi i pikave panoramike sipas karakterit të vendndodhjesLidhja e sistemit te transportit publik traget-autobuz-parkimStrukturim i llojeve të transportit brenda rajonit dhe promovimi i përdorimit të transportit “ekologjik”Ngritja e skuadrave të kërkim shpëtimitpajisja e lokaliteteve me infrastrukturën e parkimit publikpajisja e lokaliteteve me shërbimet bazë: postë, farmaci, bankomat, telefoni, shërbime tregtare, etjSigurimi i ambienteve për aktivitete kulturore, muze, biblioteka, librari, pika suveniresh, tregtim produktesh lokale, etj.PaketëlehtësirashpërqarkulliminndërkufitarSigurimi i kushteve optimale të bujtinave dhe lokaliteteteve (furnizimit me ujë, energjisë, telekomunikacion, largimi i ujërave të ndotur dhe i mbetjeve, etj.)pasurimi i ofertës turistike me turizëm sportiv, gastronomik, rekreativ, shëndetësor, etj.rritje e kapaciteteve njerëzore nëpërmjet trajnimeve dhe shkëmbimit të eksperiencave në fushën e shërbimeve të turizmit Krijimi i paketave turistike-tematikeKrijimi dhe promovimi i produkteve lokale duke fuqizuar dhe mbështetur zhvilliminefilieravebujqësore-blegtoraleVlerësimi i strukturave turistike ekzistuese sipas kategorive kombëtare e ndërkombtare
8. 1pROJEKTET qË pRITET TËShKAKTOJnË nDIKIME nË MJEDIS
161
Orientimi dhe monitorimi i shpërndarjes në territor i strukturave turistike në përputhje me kapacitetin turistik të lokalitetetevepërcaktimi i rregullave dhe standardeve që duhet të plotësojnë strukturat e reja turistikeKrijimi i hapësirave dhe faciliteteve të nevojshme për sheshe kampingu dhe rulotë Krijimi i një kalendari eventesh sportive, kulturore, folklorike, historike, artistike, muzikore, festive,kinematografike,etj,nëambientetëhapuraetëmbyllura.pasurimi i territorit me infrastrukturtë për aktivitete sportive të adrenalinës (hedhje me parashutë, hedhje me elastik, alpinizëm, zip-line, speleologji, via ferrata etj.)Krijimi i një pakete aktivitetesh dimërore për të rritur sezonin turistikKrijimiizyraveteasistencësdhekëshillimitfinanciarLehtësimenëgjetjeneburimevetëfinancimitpërpërdoriminematerialevetradicionaletëndërtimitKrijimi i hartave dhe paneleve shpjeguese për vlerat turistike të zonës Shpërndarja në territor e paneleve reklamuese në përputhje me legjislacionin përkatësKrijimi i strukturave informuese turistike për promovim dhe marketim në përputhje me karakteristikat e lokaliteteve dhe të zonave turistike natyrorePërgatitjagrafikedhebotimiimaterialevetëprintuarapromovuese,sidosje,fletëpalosje,broshura, guida, kite promovuese, postera, baner-a, materiale per fushatën outdoor, etj. Përgatitjaematerialevepromovuesetëbranduara,si:bluza,kapele,termus,filxhanë,varëseҫelësash,stilolapsa.Dizenjimi i strukturave të qendrave informuese turistike me elemente arkitektonike që identifikojnëunitetinezonëssëalpeveKrijimi dhe dizenjimi i një brand-i, slogan-i për integrimin në treg (logo dhe brand book janë krijuar nga GIZ).Krijimi i një harte elektronike të rajonit dhe aplikacionit interaktiv që promovon dhe informon mbi rajonin e alpeve Ngritja e një platforme online bashkëpunimi / bashkërendimi për shoqëruesit e udhëti-meve marketingu online përgatitja e materialeve publicitare audiovizive për promovimin e alpeve promovimi i artizanatit dhe prodhuesve lokalë promovimi i trashëgimisë kulturore dhe gojëdhënave programe sensibilizuese mbi turizmin për turistët dhe vendasitOrganizimi i paketave turistike tematike në bashkëpunim me operatorët turistik Organizimiieventeveshumëpalëshe(ndërkufitare)Organizimi i konkurseve alpine për projekte dhe produkte turistike inovative për zonënMarketimspecifikpërperiudhatëveçantakohoredhesegmentetëndryshmetëturizmit
162
Çdo fishë e projekteve është koduar sipas fushës dhe numrit rendor brenda fushës që vepron projekti. Kodet e përcaktuara për çdo projekt specifik do të përdoren në seksionet dhe tabelat në vijim lidhur me vlerësimin e ndikimeve dhe masat zbutëse.
Krahasimi i projekteve specifike individuale paraqet si më poshtë: • Nëmarrëdhëniemeobjektivatmjedisore,projektetspecifikeqëlidhenmesisteminetransportitjanë
të pranueshme nga pikëpamja mjedisore, duke marrë parasysh zbatimin e masave zbutëse që duhet të merren;
• Ky problem adresohet përmes zbatimit të masave përkatëse zbutëse. Lidhur me projektet e fushës së mjedisit (pm), ky projekt është në përputhje me objektivat mjedisore;
• Përgjithësisht, projektet specifike të sistemit bujqësor, infrastrukturës dhe mjedisit janë në për-puthshmëri relativisht të lartë me objektivat mjedisore.
Në përgjithësi, konkludohet se duke realizuar ndërhyrjet e duhura hapësinore dhe duke zbatuar të gji-tha masat e nevojshme zbutëse, të gjitha grup-projektet janë të pranueshme përsa i përket ndikimit po-tencial në mjedis, gjithnjë duke u ndërthurur me masat zbutëse sipas natyrës specifike të çdo projekti.
PL% PP% PK%
OS1P1 Zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit duke ruajtur mjedisin dhe biodiversitetin 55 35 10OS1P2 Forcim i identitetit urban dhe arkitektonik të lokaliteteve si nxitës të zhvillimit të turizmit 50 35 15OS1P3 Strukturimi i Intenerareve Turistike 20 25 55OS1P4 Shërbime bazë për sigurinë dhe nevojat e turistit 65 30 5
OS2P1 Rritje e gamës të produktit turistik 60 30 10OS2P2 Cilësia dhe diversifikimi i strukturave të akomodimit 50 30 20OS2P3 Ofrimi i aktiviteteve të larmishme turistike 60 25 15OS2P4 Lehtesirat financiare 75 15 10
OS3P1 Krijimi i kanaleve promovuese 60 25 15
OS3P2 Marketimi i vlerave/atraksioneve 60 30 10
PLPPPK
OS1: EKUILIBËR MIDIS NATYRËS DHE ZHVILLIMIT TË TURIZMIT
OS3: PROMOVIMI DHE MARKETIMI I ALPEVE SI NJË DESTINACION I VEÇANTË
OS/P
60-10030-59
EMERTIMI I PROGRAMEVE SIPAS OBJEKTIVAVE STRATEGJIKE% e perputhshmerisë
0-29
Përputhshmëri e lartëPërputhshmëri e pjesshme
Perpuethshmeri e kushtezuar
OS2: RRITJA E PRODUKTIT DHE E OFERTËS TURISTIKE
Tabela 9. Krahasimi i programeve dhe aktiviteteve specifike në kuadrin e përputhshmërisë së tyre me objektivat mjedisore (përqindjet e ndikimeve të vlerësuara)
163
Siç shihet nga tabela, disa programe kanë ndikim të ndryshëm në mjedis në raport me të tjerë, si psh;• OS1p3 – Një program që synon strukturimin e itinerareve turistike në zonën e alpeve Shqiptare dhe
ka përputhshmëri të ulët me objektivat mjedisore. Kjo pasi ky program synon projekte për hapje/reha-bilitim rrugësh, ndërtime limanesh (mole), ndërtime pikash për vrojtime apo shijimin e natyrës, reha-bilitim shtigjesh etj. Kjo kategori programesh dhe projektesh ndikon kryesisht në peizazhin e zonës, në zënien dhe tjetërsimin e tokës, etj., ndaj dhe përputhshmëria e tyre me objektivat mjedisore është e ulët.
• OS1p4 – programi për plotësimin e nevojave të vizitorëve dhe sigurinë e tyre. Ky është një program ku aktivitetet kryesore kanë të bëjnë me përmirësimin e infrastrukturës turistike, sistemimin e kana-lizimeve, përmirësimin e furnizimit me ujë, sistemeve të trajtimit të ujërave të zeza etj., të cilët kanë impakte pozitive në mjedis. për këtë arsye, përputhshmëria e tyre mjedisore është vlerësuar më shumë.
• OS2P4–Kavlerësiminmëtëlartëmjedisor,pasisynonpërmirësimenëteknologji,rritjetëefiçiencëssëpërdorimit të burimeve natyrore etj. Këto konsiderohen aktivitete miqësore me mjedisin.
Lidhur me tabelën e mësipërme vërehet se:• për sa i përket objektivit mjedisor Om nr.12, peizazhi pritet të ketë ndikimin më të lartë ndër 12 objek-
tivat përkatës.• Objektiva të tjera mjedisore që ndikohen nga programet e parashikuara janë edhe: Om6 – natyra (bio-
diversiteti) dhe Om7 – natyra (llojet me status të veçantë). Kjo pasi programet e parashikuara për t’u zhvilluar do të ndikojnë direkt mbi këto objektiva mjedisore.
• Objektiva mjedisore Om10 ka pritshmërinë më të lartë lidhur me zhvillimin e programeve/planeve në alpet Shqiptare. Kjo pasi përmirëson dukshëm aksesin drejt qendrave urbane apo atë ndërmjet vetë zonave dhe fshatrave që gjenden në alpe.
Objektivate strategjike dhe programet
Objektivi Mjedisor OS1P1 OS1P2 OS1P3 OS1P4 OS2P1 OS2P2 OS2P3 OS2P4 OS3P1 OS3P2
OM1 - Toka (Menaxhim i qëndrueshëm i tokes) - Vlerësimi i përgjithshëm
A A B A A A B A A A
OM2 - Toka (shfrytezim i burimeve natyrore)-Vleresimi pergjithshëm
A B C A A B B B A A
OM3- Ajri - Vlerësimi i përgjithshëm B B C B B B B B B B
OM4 - Faktorët Klimaterikë - Vlerësimi i përgjithshëm
B B C B B B B B B B
OM5 - Uji - Vlerësimi i përgjithshëm B B B A A B B A A A
OM6 - Natyra (Ruajtja e Biodiversitetit) Vlerësimi i përgjithshëm
C B C B B B B A B B
OM7 - Natyra (Ruajtja e zonave me status mbrojtje të natyrës) Vlerësim i përgjithshëm
C B C B B B B A B B
OM8 -Mbetjet -Vlerësim i përgjithshëm B A A A B B B A A A
OM9 - Zhurmat - Vlerësim i përgjithshëm
C B B B B B B B B B
OM10 - Popullsia dhe Asetet Materiale- Vlerësimi i përgjithshëm
A A A A A A A A A A
OM11 - Trashëgimia Kulturore - Vlerësimi i përgjithshëm
A A B B A A A A A A
OM12 - Peisazhi - Vlerësim i përgjithshëm
B B C B B B C B B B
Shpjegimi;ABC Impakt i parëndësishëm, mbasi zbatohen masa zbutese
OS1: EKUILIBËR MIDIS NATYRËS DHE ZHVILLIMIT TË TURIZMIT
OS2: RRITJA E PRODUKTIT DHE E OFERTëS TURISTIKE
OS3: PROMOVIMI DHE MARKETIMI I
ALPEVE SI NJË
Impakt pozitivImpakt i parëndësishëm
Tabela 10. Vleresimi i objektivave strategjike dhe programeve ne raport me ato mjedisore
164
vLERËSIMI I nDIKIMEvE MJEDISORE09
9.1 VLErËSImI DHE paSOjat NGa ZbatImI I pLaNIt 9.2 NDIKImI NDËrKUFItar
165
Vlerësimi i pasojave të mundshme mbi mjedisin nga zbatimi i Strategjisë së alpeve jepet duke analizuar përputhshmërinë e planit me objektivat mjedisore më të rëndësishme.
9.1.1 Tokapërdorimi i qëndrueshëm i tokës cënohet krye-sisht nga aktivitetet që kanë të bëjnë me zhvillimet infrastrukturore si ndërtimi i rrugëve, ndërtimi i qendrave të shërbimeve, ndërtimi i impianteve të trajtimit të mbetjeve, porteve/limaneve, etj. për sa i përket projekteve bujqësore apo mjedisore, ndi-kimi në prishjen e cilësisë apo strukturës së tokës është më i menaxhueshëm dhe më fleksibël dhe në raste të tjera ndryshimet janë pozitive.
Ndikimi më i madh i pritshëm që lidhet me tokën është ai i dëmtimit të peizazhit. Veçanërisht pei-zazhi pritet të dëmtohet në rastin e hapjes së rrugëve apo rikonstruksionit të atyre ekzistuese, si dhe ndërtimit të veprave të tjera të infrastruk-turës. Kjo pritet nga lëvizja e materialeve inerte nëpër shpatet e maleve, si dhe gërmimet përkatëse që do të bëhen në këto shpate. Në të dy rastet, për shkak të pjerrësive të mëdha të shpatit, pritet që ndikimi në peizazh të jetë i konsiderueshëm.
Një tjetër ndikim i pritshëm është ai i ndryshimit të destinacionit të tokës (konvertimi nga tokë py-jore, kullotë apo tokë bujqësore në truall ndërtimi, rrugë etj.). Edhe disa projekte specifike të infra-strukturës pritet të kenë ndikime në tokë. të tilla projekte janë ato të sigurimit të ujit të pijshëm, në rastin e ndërtimit të veprave të marrjes së ujit (struktura betoni), apo tubacioneve sipërfaqësore. aktivitetet që kanë të bëjnë me rikonstruksione apo projekte të tjera në lidhje me strukturat apo infrastrukturën nuk pritet të kenë ndikim në prishjen e cilësisë apo strukturës sipërfaqësore të tokës. Ndikimi edhe në këtë rast pritet të jetë në peizazh. Kryesisht toka bujqësore dhe pyjet në rastin e ndërtimeve infrastrukturore (ndërtime, rrugë, kanalizime etj.) do të pësonin një dëmtim të pakthyeshëm në lidhje me funksionin e përdorim-it, cilësinë dhe peizazhin që ato përfaqësojnë ak-tualisht.
pozicionimi i strukturave të reja në hapësira të hapura për ruajtjen e biodiversitetit do të sjellë ndërhyrje direkte tek aktivitetet e vazhdueshme të zonave pyjore, kullosore dhe ato bujqësore të cilat kanë aktualisht bimësi natyrore apo të kul-tivuar që mund të pësojnë dëme të pakthyeshme.
Si rezultat i transpozimit të Direktivës 2008/98/EC për mbetjet (me anë të VKm nr. 175, datë 19.1.2011) në “Strategjinë Kombëtare Ndërsekto-riale për menaxhimin e mbetjeve 2010-2025” dhe në “planin Kombëtar për menaxhimin e mbetjeve 2010-2025, SKZHI II prezanton si objektiv mjedis-or: “55% e masës totale të mbetjeve të ripërdoret ose riciklohet deri në 2020“.
Kryesisht ndërtimet e reja infrastrukturore dhe rikonstruksionet në këtë fushë krijojnë një mundë-si ripërdorimi gjatë fazës së ndërtimit. Veçanërisht kur bëhet fjalë për zonat e mbrojtura, kjo sasi du-het të shkojë edhe në 100% të saj, duke mos shkak-tuar asnjë lloj mbetje gërmimi në mjedis. Kjo është e mundur përmes ripërdorimit të materialeve në punimet e infrastrukturës në zonë, duke i ripër-dorur ato në të njëjtën vepër apo proces pune.
përdorimi i materialeve të riciklueshme gjatë zba-timit të masave specifike që paraqiten në planin Strategjik të alpeve apo administrimi ekonomik i burimeve natyrore, duhet të mbështetet nga masa të tjera të përgjithshme shtesë që promovo-jnë pakësimin e ndotjes së mjedisit për çdo sektor. prandaj, masa të tilla duhet të përgatiten dhe të përfshihen që në fazat e hershme të programeve të zhvillimit në çdo sektor dhe për çdo masë specifike më vete.
të gjithë projektet që shkaktojnë dëmtim të tokës dhe strukturës së saj do të duhet të shoqërohen me raporte të detajuara të Vlerësimit të Ndikim-it në mjedis, ku një aspekt i veçantë i tyre është ai i masave zbutëse dhe rehabilitimit mjedisor të zonës që ndikohet.
9. 1vLERËSIMI DhE pASOJAT nGA zbATIMI I pLAnIT
166
9.1.2. AjriObjektivi mjedisor 3: Garantimi i cilësisë së ajrit përmes arritjes së objektivave afatgjata për sasitë vjetore të shkarkimeve të ndotësve, për të arrit-ur përputhshmërinë me kufijtë maksimalë të le-jueshëm nga bE për shkarkimet e ndotësve atmos-ferikë.
referuar projekteve specifike të Strategjise së alpeve, sektorët që duhet të monitorohen për shkarkimet e ndotësve janë karakteristikë gjatë fazës së ndërtimit të infrastrukturës dhe gjatë fazës së operimit. Sikurse në raste të ngjashme me zona të tjera urbane të monitoruara nga in-stitucione të ndryshme publike, është e pritshme që burimet kryesore të ndotjes së ajrit në territorin e alpeve, sado i ulët niveli i ndotjes, të jenë trans-porti, infrastruktura e rrugëve dhe ndërtimet. Ndërkaq, një analizë më e plotë e zhvilluar për qendrat e mëdha urbane do të tregojë se ndotja ka shumë gjasa të shkaktohet nga:• Çlirime nga djegia e biomasës (pyjore, bu-
jqësore, kullota etj) dhe karburanteve;• Çlirime nga djegia e mbetjeve të ngurta ur-
bane;• pluhur dheu (nga punimet në infrastrukturë,
rrugët e pashtruara në qendrat urbane dhe zonat rurale);
• Çlirime nga automjetet (kryesisht në akset kombëtare me trafik të rënduar si Shkod-ër-Hani i Hotit, b.Curri-Kukës, Shkodër-Vau i Dejes etj)
Objektiv strategjik për garantimin e cilësisë së ajrit është “arritja e përmirësimeve të matshme në 2020 për cilësinë e ajrit përmes: • Objektivit prej 40% pakësim në nivelin e
ndotësve në zonat urbane; • arritja e niveleve objektive të ndotësve të
ajrit duke u bazuar në shëndetin njerëzor, si-pas vlerave respektive: për NOx - 40 µ/m³, për pm10 - 40 µ/m³, për pm2.5 - 25 g/m3 dhe SO2 - 125 µ/m³”.
alpet Shqiptare, përveç zonave urbane, përfshi-jnë edhe zona që shquhen për sipërfaqe të mëdha të mbuluara me pyje, kullota dhe me një prani modeste të industrisë. Nivelet e indikatorit pm10 përgjithësisht në këto zona janë brenda normave të bashkimit Evropian. Në fazën e ndërtimit, du-het të merren masat e nevojshme për uljen e ndot-jes së ajrit duke përdorur praktika të mira mjedis-ore në këtë drejtim.
Vlerësimi i Ndikimit në mjedis për çdo projekt do të japë udhëzime më të detajuara për këtë qëllim.
9.1.3 Faktorët klimatikëShkarkimet e gazeve serrë (GHG) përbëjnë shkakun kryesor të ndryshimeve klimatike. ato emetohen apo shkarkohen ndër të tjera nga një sërë aktivitetesh ndërtimore të infrastrukturës dhe aktivitetit të ndërtimit të rrugëve. Karburan-tet fosile (nafta dhe derivatet) çlirojnë GHG në ajër, duke bërë që sektori i transportit të jetë sot sektori që kontribuon më shumë në shkarkimet e gazeve serrë në Shqipëri, pasi sektori i energjisë është përgjithësisht hidro. Impakti në ndryshimet klimatike është gjithashtu pasojë e kushteve të temperaturave që po rriten çdo vit. Një tjetër pa-sojë e temperaturave të larta globale janë ndrys-himet në modelimet e fenomeneve mesatare kli-matike dhe prezenca e ngjarjeve më të shpeshta të kushteve ekstreme të motit (thatësira, përmbytje, erozione, valë të nxehti, temperatura të ulëta sho-qëruar me ngrica anormale, etj.).
Një ndër efektet më të mëdha që pritet të kenë ndryshimet klimatike është ndryshimi në formën dhe regjimin e reshjeve. pakësimi i reshjeve të dëborës pritet të ulë sasinë e burimeve ujore në zonë. Duke patur parasysh natyrën karstike të terrenit, kjo pritet të ketë ndikim serioz në pa-kësimin vjetor të burimeve ujore. Ndikim tjetër i pritshëm i ndryshimeve klimatike është rritja e rreziqeve të zjarreve në pyje. Ndikime të tjera lid-hen me sëmundjet dhe dëmtuesit dhe ndryshime në destinacionin e tokës (kullotat alpine pritet të pushtohen nga pyjet e arrnenit, ahut apo rrobul-lit, duke ndeshur me një zhvendosje vertikale të vegjetacionit pyjor drejt kullotave alpine) etj.
Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim II synon të arrijë këto objektiva specifike deri në 2020:
• 8% ulje të GHG siç krahasohet me skenarin bazë 3, dhe
• 40% ulje në sasinë e HCFC-s (hidrokloro-fluorokarbon).
Ndërkohë që bazuar në Kontributin Kombëtar të pikësynuar (2015), pritet që Shqipëria
• të reduktojë me 11,5% emetimet e gazeve ser-rë deri në vitin 2030.
167
Kjo nënkupton reduktimin e përdorimit të lëndeve fosile, përmirësimin e infrastukturës, shtimin e sipërfaqeve të gjelbëruara etj. masat zbutëse duhet të garantojnë përdorimin gjithnje e më të madh të transportit publik, përdorimin efiçient të enegjisë, përdorimin efiçient të burimeve natyrore (py-jeve, kullotave, ujërave, tokës etj), parandalimin e shkarkimeve nga sektorët kontribues, përdorimin e metodave efiçiente të kultivimit dhe ujitjes, si dhe promovimin e masave të lartpërmendura.
9.1.4. ujiarritja e këtij objektivi lidhet me zhvillimet e sek-torëve kyç të lidhur me ujin si edhe ato që mund të ndikojnë në cilësinë dhe funksionimin natyror të baseneve ujore (ujësjellës/kanalizimet, ujitja, bujqësia e blegtoria në përgjithësi, industria ush-qimore dhe përpunuese, shërbimet dhe turizmi, shëndetësia, etj). Këto aktivitete i përkasin krye-sisht periudhës së ndërtimeve ose rindërtimeve të infrastrukturës si dhe atyre në vijim të operimit të strukturave akomoduese dhe shërbimeve.
Çdo sektor ka qasje të ndryshme në lidhje me nev-ojën për përdorimin e ujit ose ndërveprimet me burimet dhe trupat natyrore ujore. Në shumicën e rasteve këto impakte gjenden të kufizuara në mjedisin ujor lokal, por shpeshherë ndodh edhe efekti akumulativ i impaktit dhe krijohen ngark-esa ndotjeje që më pas shfaqen në burimet sipër-faqësore apo ato nëntokësore të ujërave.
Impaktet ndërtimore dhe ato të infrastrukturës paraqiten përgjithësisht si afatshkurtra dhe të kthyeshme (p.sh. rasti i cilësisë së ujërave pas përfundimit të ndërtimit). pas fazës ndërtimore, impaktet janë kryesisht më pak të shtrira në kohë, por ndodh që një pjesë e tyre mund të jenë të pakthyeshme në rastet kur aktiviteti i ndërtim-it mund të ketë tjetërsuar strukturën gjeologjike apo hidrogjeologjike të tokës, duke sjellë impakt të pakthyeshëm në mjedis.
Ndërtimi i rrugëve dhe kanalizimet pritet të kenë efekte direkte mbi ujërat, duke i ndotar dhe duke ndryshuar cilësinë dhe vetitë e tyre. Ndikime të tjera në burimet ujore kanë mbetjet urbane, de-gradimi i tokës (zjarret, humbja e mbulesës py-jore), aktivitetet e përqendruara turistike, mbi-kullotja, përdorimi intensiv i tokave bujqësore etj. Si rrjedhojë e këtyre ndikimeve mund të kemi ndryshime të elementeve të cilësisë së ujit siç janë
elementet biologjike, hidromorfologjike, kimike dhe fiziko-kimike.
Në procesin e ndërtimit të infrastrukturës, por edhe të aktiviteteve të tjera të parashikuara, një kujdes i veçantë duhet treguar edhe për ujërat nëntokësore, pasi mundësia për të korrigjuar apo zbutur impaktet është më e vogël edhe më e vështirë për t’u realizuar sesa në rastin e ujërave sipërfaqësore.
9.1.5. natyraterritori i alpeve Shqiptare shquhet për shumël-lojshmëri biologjike e peizazhistike, falë pozicion-it gjeografik, kushteve gjeologjike, pedologjike, hidrologjike dhe karakteristikave të relievit e të klimës. relievi i thyer dhe vertikaliteti i theksuar ofrojnë kushte për ekzistencën dhe ruajtjen e një numri të madh llojesh bimore dhe shtazore.
Duke qenë se një pjesë e mirë e territorit të alpeve është deklaruar zonë me një status natyror të mbrojtur (parku Kombëtar i alpeve, parku Naty-ror bashkiak Shkrel dhe ai Nikaj-mërtur, monu-mentet e natyrës dhe kulturës), ka mjaft mundësi që ndërtimet e reja të kalojnë pranë ose të hyjnë në territoret e këtyre zonave.
Ndër kërcënimet e mundshme kryesore për ter-ritorin e parqeve Natyrore janë: fragmentimi dhe zhdukja e habitateve, modifikimi ose shkatërrimi i habitateve natyrore për shkak të ndërtimit të in-frastrukturës, prerjet e paligjshme, mbikullotja, zjarret, ndryshimi në prodhimin bujqësor, për-dorimi i tokës, pyjeve, kullotave, shfrytëzimi i mbingarkuar i bimëve mjekësore dhe i burimeve të tjera natyrore, ujërave, ndërtimi i HEC-ve, ndotjet, etj. Këto kërcënime ndikojnë direkt mbi biodiversitetin, marrëdhëniet midis specieve dhe zinxhirin ushqimor.
rreziqet natyrore si rrëshqitjet e tokës, erozioni, ortekët, shembjet e rrëshqitjet janë ndër rreziqet gjeomorfologjike më kryesore që shoqërojnë ra-jonin e alpeve, të cilët shoqërohen me kosto të mëdha mjedisore, ekonomike dhe sociale, të cilat mbeten ende shumë shqetësuese për banoret dhe veprimtaritë e tyre ekonomike. Gjithashtu, duku-ria e erozionit është një rrezik natyror gjeomor-fologjik që kërcënon biodiversitetin në rajonin e alpeve. Habitatet në përgjithësi mund të ndikohen fizikisht nga erozioni që vjen nga zonat e larta.
168
prerja e drurëve dhe degradimi i pyjeve në zo-nat me shpate të larta, shoqërohen me rritje të mëtejshme të erozionit dhe degradimit të tokes dhe ndikon ndjeshëm tek habitatet dhe speciet. po kështu, problem mbetet edhe grumbullimi i bimëve mjekësore, prodhimet e dyta, shtimi i blegtorisë, kositja e barit, gjuetia e paligjshme e faunës së egër, përfshirë dhe peshkimin.
Në ditët e sotme shtimi gjithnjë e më shumë i ve-primtarive ekoturistike, numrit të vizitorëve, zg-jerimit të qendrave të banuara apo i shërbimeve turistike janë kërcënime për natyrën si në ditët e sotme ashtu edhe në të ardhmen. Ndotjet, mung-esa e menaxhimit të mbeturinave që prodhojnë vizitorët, prania dhe mostrajtimi i ujërave të zeza të përdorura në qendrat urbane dhe pranë bizne-seve mendohet se do të jenë kërcënimet më seri-oze të sipërfaqeve të Zonave të mbrojtura në të ardhmen. Një tjetër kërcënim vlerësohet zhvillimi i vrullshëm dhe pa studime të thelluara i sektorit hidro-energjitik, duke përdorur lumenjtë dhe thuajse të gjitha degët e tyre.
Kërcënim i madh pritet të jetë edhe ndërtimi i rrugës në zonat e paarritshme, si në rastin e lumit e Gashit apo Currajt të Epërm si dhe në Livadhin e arushës. rruga paraqet rrezik potencial për pjesët e mbetura të pyllit të virgjër të ahut, ku një pjesë e tyre (lumi i Gashit) tashmë janë të përf-shira në zonat e ruajtura ndërkombëtarisht nga UNESCO, apo për llojet e tjera me vlera të larta të biodiversitetit e peizazhit.
Në gamën e veprimtarive që kërcënojnë drejtpër-drejt biodiversitetin dhe peizazhin e alpeve janë:• aktivitetet ndërtuese (rrugë, infrastrukturë,
banesa etj). Veçanërisht ndërtimi i rrugëve dhe infrastrukturës që paraqitet shqetësuese për faunën dhe florën e zonës. Ndikimi në faunë është ai i emigrimit të përkohshëm, barrierat e krijuara që pengojnë lëvizjen e kafshëve, shqetësimet nga zhurmat etj. Ndërkohë, në florën e zonës ndikimi ka të bëjë direkt me fragmentimin e habitateve, pakësimin e popullatave të rralla e në rrezik zhdukje etj.
• të gjitha veprimet që shkaktojnë dëmtime dhe degradim të peizazhit (zjarret, prerja e pyjeve);
• Ndryshimet dhe modifikimet në përdorimin e tokës apo shfrytëzimi i nëntokës;
• aktivitetet e guroreve;
• Shqetësimi dhe keqtrajtimi i llojeve të egra, pёrfshirёgjuetinё;
• Shfrytëzimi i burimeve natyrore si psh. nx-jerrja e mineraleve;
• Shfrytëzimi i lumenjve, përrenjve, burimeve ujore mbitokësore dhe nëntokësore dhe të liqeneve akullnajore;
• Derdhjet e pakontrolluara e ujërave të zeza në kanale, lumenj, përrenj, liqene, anës rrugëve e shtigjeve, në zonat pyjore e kullosore, mbet-jet ose lëndët e tjera të rrezikshme, plehrat dhe pesticidet etj;
• Ndotja, hedhja e inerteve, të mbeturinave të ngurta dhe të çdo lloj lëndeje tjetër jashtë natyrës së parkut, si dhe impianti i prodhim-it të inerteve në hyrjen e parkut (Valbonë);
• Ndërtimi i infrastrukturës, ndërtimet pa leje, rrugët, qendrat turistike, fshatrat, stanet etj;
• Ndryshimet klimatike, rreziqet natyrore, or-tekët, përmbytjet, rrëshitjet, tërmetet, zjarret;
• turizmi i paorganizuar, zhvillimi i vep-rimtarive të mëdha sportive, argëtuese, çlodhëse, garat me motor (rally) etj;
• përdorimi dhe mostrajtimi i materialeve si kanaçe alumini, ambalazhe plastike, qelq, hekur, vajra lubrifikues, pjesë elektronike, mungesa e landfilleve, etj;
• Humbja e vlerave tradicionale e kulturore për shkak të përdorimit të mjeteve dhe te-knologjive të reja;
• Zhvillimi intensiv i rajonit me infrastrukturë dhe ndërtime.
Një pjesë e impakteve kanë karakter të për-kohshëm (si psh. levizja e kafshëve për shkak të shqetësimit nga prezenca e njerëzve dhe zhurmat në fazën e ndërtimit. Impaktet me të rëndësishme janë ato të pakthyeshmet. të tilla janë rrugët (ndërprerja e rrugëve të lëvizjes apo emigrimit, fragmentimi i zonave natyrore, rritja e zhurmës nga aktivitetet e shtuara në zonë, pengesat e kr-ijuara në mjedis, strukturat mbrojtëse, etj). Në këtë kuadër, disa habitate bimësh që janë shumë të ndjeshme dhe me rëndësi të madhe kombëtare e ndërkombëtare janë:
• 3220 Lumenjtë alpinë dhe bimësia barishtore përgjatë brigjeve të tyre
• 7110 *moçalishte me ngritje aktive• 8310 Shpella jo të hapura për publikun• 91K0 pyje ilirike fagus sylvatica (aremo-
nio-Fagion)
169
• 91L0 pyje ilirike dushku dhe shkoze (Eryth-ronio-Carpinion)
• 91m0 pyje gjetherënës ballkano-panonikë me dushqe
• 9180 *pyje të aleancës tilio-acerion të shpat-eve shkëmbore, çakëllishteve luginave të thata
• 3240 Lumenjë alpine dhe vegjetacioni i tyre drunor me salix elaeagnos
• 3220 Llumenjë alpinë dhe vegjetacioni ba-rishtor përgjatë brigjeve të tyre
po kështu me rëndësi janë mbrojtja e habitateve dhe biotopeve të faunës.
Në këtë kuadër SKZHI prezanton sfidat kryesore lidhur me mbrojtjen e mjedisit, të cilat janë:
• Krijimi dhe përmiresimi i menaxhimit të rrjetit ekologjik EmEraLD, mbrojtja e spe-cieve me rëndësi për Shqipërinë dhe Komu-nitetin Evropian;
• përmirësimi i menaxhimit të Zonave të mbrojtura;
• Zbatimi i planeve të menaxhimit për Zonat e mbrojtura dhe planet e veprimit për llojet dhe habitatet.
Është e rëndësishme që në fazën e studimit (har-timit) të projekteve përkatëse në kuadër të planit duhet të parashtrohen masa që do të mundësojnë ruajtjen e korridoreve ekzistuese të kafshëve em-igruese, minimizimin e fragmentimit të habitat-eve, mbrojtjen e biotopeve të llojeve të rralla e të rrezikuara etj.
9.1.6. Mbetjetmbetjet janë një problem i madh mjedisor për të gjithë territorin e vendit. Edhe në zonën e alpeve, mbetjet përfaqësojnë një problem të rëndësishëm mjedisor. asnjera nga bashkitë nuk ka një land-fill sipas standardeve mjedisore që kërkohen sot. ato janë thjesht vendgrumbullime mbetjesh, duke bërë që ndotja të përçohet direkt në tokë dhe më pas në burimet ujore të zonës.
Është me shumë rëndësi që problemi i vend-grumbullimit të mbetjeve të zgjidhet për të katër bashkitë: Shkodër, malësi e madhe, tropojë dhe Vau i Dejës, duke nisur me studimet përkatëse hi-dro-gjeologjike dhe më pas me ndërtimin e land-fill-eve të tyre. aktualisht landfilli i bushatit është në funksionim dhe ai mund të përballojë përkohë-sisht mbetjet e bashkive malësia e madhe, Shkod-ër dhe Vau i Dejës. më problematike duket situata për bashkinë tropojë, ku largësia nga bashkitë e tjera e bën të vështirë një zgjidhje rajonale. por, edhe aktivitete të tjera në këtë drejtim janë të rëndësishme, si: rritja e ndërgjegjësimit publik, edukimi në shkolla si dhe diferencimi i mbetjeve.
Hartimi dhe zbatimi i projekteve përkatëse në këtë drejtim duhet të jetë prioritet. për secilën nga zo-nat kryesore natyrore që kanë fluksin më të madh të vizitorëve në zonën e alpeve: Valbona, thethi dhe Kelmendi duhet zgjidhur në mënyrë urgjente problemi i mbetjeve dhe trajtimit të ujërave të zeza. Lidhur me mbetjet familjare në zonat ru-rale, duhet të hartohen studime të detajuara për venddepozitimet e tyre. mbetjet organike duhet të trajtohen nga çdo familje, sipas traditës që ka ekzistuar në zonë, duke i groposur ato. Eshtë gjithashtu me rëndësi që të bëhen studime më të plota lidhur me sasinë dhe përbërjen e mbetjeve, ndotësit kryesorë etj.
problematika kryesore lidhur me mbetjet në zonë është lidhur me:
• Ndotje në të gjthë territorin e vendit me mbetje, madje edhe në zemër të parqeve kombëtare;
• mungese koshash për hedhjen e mbetjeve;• prania e venddepozitimeve të hapura të
mbetjeve (pa rrethime), duke mos plotësuar kështu asnjë standard mjedisor;
• prezenca e vetëm një landfill-i për një pjesë të zonës (landfill-i i bushatit që përmbush nev-ojat vetëm për Shkodrën, malësinë e madhe dhe Vaun e Dejës);
170
• mungesa të theksuara në menaxhimin e mbetjeve, për shkak të mungesës së buri-meve financiare dhe mjeteve të posaçme;
• mungesë venddepozitimesh për mbetjet in-erte që gjenerohen nga ndërtimet;
• mungesë venddepozitimi për mbetjet e rrezikshme;
• mungesa e ndarjes në burim të mbetjeve/riciklimi;
• Kuadri ligjor i përgjigjet pjesërisht kërkesave të bE-së, por ka mungesa dhe mospërputhje serioze sa i përket zbatimit praktik të tij.
Lidhur me ndërtimin e venddepozitimeve të mbet-jeve, duhet treguar kujdes i veçantë për zonat ku do të vendosen/ndërtohen. Do të duhen studime të detajuara hidro-gjeologjike për të vlerësuar impaktin potencial mbi ujërat (sipërfaqësore dhe nëntokësore). Gjithashtu, duhet ndaluar men-jëhere praktika aktuale e djegies së mbetjeve. Në këtë kuadër, duhet të ndalohet edhe djegia e to-kave bujqësore (mbetjeve nga bimët e kultivuara apo barishtet). Kjo pasi jo vetëm shkakton ndotje të ajrit, por krijon edhe një imazh të keq në sytë e vizitorëve dhe mbi të gjitha rrezikon pronat dhe jetët e banorëve të tjerë dhe përcjell pasiguri tek turistët.
problem tjetër serioz është edhe gjenerimi gjithnjë e më i madh i mbetjeve nga vizitorët e shumtë që vijnë në këtë zonë, i cili llogaritet afërsisht 50.000 kg mbetje/ditë. Në këtë kuadër, nevojitet që bash-kitë që përfshihen në zonën e alpeve të zbatojnë rekomandimet e dhëna për këtë qëllim në planet e përgjithshme Vendore të tyre, të hartuara apo në proces. për këtë qëllim propozohet që të mer-ren në konsideratë disa skenarë për sa i përket menaxhimit të mbetjeve:
• SKENarI 1: pa minimizim dhe depozitim në venddepozitimet aktuale;
• SKENarI 2: me minimizim dhe depozitim në venddepozitimet aktuale;
• SKENarI 3: me minimizim, stacion trans-ferimi dhe depozitim final në landfill-in e bushatit (malësia e madhe, Shkodra dhe Vau i Dejës);
• SKENarI 4: minimizim mbetjesh dhe trans-port direkt në landfill-in e bushatit (malësia e madhe, Shkodra dhe Vau i Dejës);
• SKENarI 5: minimizim mbetjesh dhe de-pozitim në venddepozitimet aktuale.
Një zgjidhje emergjente lidhur me mbetjet është e nevojshme edhe për zonat e mbrojtura aktualisht (Lumi i Gashit, Valbona, thethi, Lekbibaj, Shkreli, Kelmandi).
Opsionet kryesore në këtë drejtim përfshijnë:• përmirësimi i infrastrukturës aktuale të
menaxhimit të mbetjeve (pajisja me makina, konteniere etj);
• Ngritja e një strukture menaxhuese në nivel zone;
• pakësimi i mbetjeve dhe transferimi i tyre më pas drejt landfill-eve;
• pajisja me kosha mbetjesh për të gjithë zonën;• përmirësimi i menaxhimit të mbetjeve.
Nga pikëpamja mjedisore, skenari më i pranueshëm është skenari nr. 4 - minimizim mbetjesh dhe transport direkt në landfill-in e bushatit (malësia e madhe, Shkodra dhe Vau i De-jës). E njëjta logjikë funksionon edhe për bashkinë tropojë, ku zgjidhja më e pranueshme mjedisore duhet të jetë ajo e minimizimit të mbetjeve dhe transferimi i tyre në një landfill të posaçëm.
9.1.7. ndotja akustikepakësimi i ndotjes së zhurmës akustike dhe përa-frimi me nivelet e rekomanduara nga bE dhe ObSH.
Në zonat ku pritet të ketë aktivitet ndërtimi është e pritshme të kemi një nivel më të lartë ndotjeje akustike gjatë fazës së ndërtimit dhe më tej gjatë fazës së operimit. Ndaj, masat zbutëse do të du-het të realizohen gjatë fazës së ndërtimit, duke mbikqyrur ndotjet akustike të shkaktuara prej makinerive të ndërtimit. për këtë qëllim, vlen të vendoset një kohë e kufizuar për ndërtimin dhe nëse nevojitet zbatimi i masave për të parandalu-ar përhapjen e zhurmës në mjedis.
bazuar në legjislacionin mbi mbrojtjen nga zhur-mat, kushtet e mëposhtme duhet të aplikohen gjatë fazës së ndërtimit apo edhe operimit:
• Zhurma e krijuar gjatë aktivtetit nuk duhet të prodhojë ndotje akustike përtej kufirit të lejuar të zhurmës në mjedis;
171
• Një burim i ri zhurme nuk duhet të rrisë ndotjen nga zhurma në një zonë ku zhurma ishte tashmë përtej kufirit të lejuar përpara se të niste aktiviteti i burimit të ri;
• masat e mbrojtjes nga zhurma duhet të ga-rantojnë parandalimin dhe zbutjen e nivelit të zhurmës që vjen nga përdorimi ose operi-mi i një burimi në mjedis.
Lidhur me aktivitetet që pritet të zbatohen në kuadër të planit, duhet marrë në konsideratë një plan masash shtesë lidhur me ndotjen akustike në qendrat e banuara. Veprimet më të rëndësishme për nga aspekti i mbrojtjes së mjedisit nga zhur-mat janë: përdorimi i mjeteve moderne që shkak-tojnë pak ndikime në mjedis, mjete që janë të pa-jisura me zbutës të zhurmave, mjete efikase në përdorimin e lëndëve djegëse, përdorimi i karbu-ranteve cilësore etj.
me rëndësi është edhe koha e zbatimit të aktiv-iteteve që shkaktojnë zhurma (si ndërtimet). ajo duhet zgjedhur e tillë që të shkaktojë sa më pak shqetësime tek komunitetet, vizitorët dhe mje-disi i zonës. Gjithashtu, duhet që aktivitetet që shkaktojnë zhurma të zhvillohen gjatë ditës, dhe jo natën. përreth zonës ku do të bëhen ndërtime, duhen marrë masa për izolime apo kufizime ak-ustike, me qëllim pengimin e shpërndarjes së zhurmës në mjedis.
9.1.8. popullatat dhe asetet materialepërmirësimi i kohezionit social, sigurisë së jetesës dhe lëvizshmërisë së qëndrueshme
Zbatimi i politikave dhe aktiviteteve të ndryshme në kuadër të planit në përputhje me standartet mjedisore, ndikojnë në situatën ekonomike të njerezve dhe në burimet materiale që ata kanë në dispozicion. Sipas SKZHI-II, objektivat kryesore mbi popullsinë dhe asetet materiale janë:
• Krijimi i mundësive dhe sigurimi i kushteve me cilësi më të mira të arsimimit;
• Kujdesi shëndetësor më i mirë dhe më i ak-sesueshëm nga komunitetet;
• Shtimi i mundësive për punësim; • përmirësimi i sistemit të sigurimeve sho-
qërore dhe mbrojtjes sociale; • Krijimi i një shoqërie gjithëpërfshirëse; • barazia gjinore; • Fokusi drejt arteve dhe kulturës;
• rritja e rolit të sporteve në jetën e komu-niteteve.
problemi kryesor aktualisht në alpe është mundë-sia për të patur akses në shërbimet bazë (shën-detësi, arsim, tregje). Disa zona paraqiten mjaft problematike në këtë drejtim, si: thethi, Kelmen-di, Nikaj-mërturi, Ceremi (Valbonë) etj. Kjo për shkak të infrastrukturës rrugore, e cila nuk është e aksesueshme veçanërisht në periudhën e dimrit. Nga ana tjetër, largësia nga tregjet dhe politikat jo-favorizuese lidhur me fermat e vogla malore, e bëjnë situatën ekonomike të komuniteteve që jeto-jnë e punojnë në rajonin e alpeve mjaft të vështirë. planet vendore të bashkive, ndër të tjera parashi-kojnë edhe zhvillimin e sistemeve të trajtimit të mbetjeve dhe të ujërave të zeza. Kjo përbën një premisë të mirë për pakësimin e problemeve mje-disore në zonë.
Ndër problemet e pritshme dhe shkaqet e tyre mund të përmendim:
• rritjen e nivelit të zhurmave gjatë fazës së ndërtimit (efekt afatshkurtër);
• rritjen e nivelit të zhurmave, e shoqëruar kjo me uljen e cilësisë së ajrit, të cilat shkakto-hen nga trafiku i shtuar, rritja e aktiviteteve njerëzore për shkak të shtimit të vizitoreve, si dhe shtimi i zhurmave nga aktivitetet e shërbimeve;
• Uljen e cilësisë së ajrit që shkaktohet nga trafiku i shtuar i mjeteve;
• Uljen e cilësisë së ujit të pijshëm, shkaktuar nga dëmtimi i pyjeve, peizazhit dhe aktivi-teteve të tjera njerëzore;
• rritjen e sasisë së mbetjeve nga banorët dhe vizitorët për shkak të problemeve të menax-himit të tyre;
• rritjen e sasisë së ujërave të zeza për shkak të shtimit të vizitorëve në zonë;
• prania e një numri të shtuar të vizitorëve mund të ndryshojë profilet e zhvillimit so-cio-ekonomik në alpe, duke bërë që të mos fokusohet tek komuniteti por tek vizitorët. Kjo mund të sjellë një deformim të theksuar në zhvillimin komunitar;
• Ndërgjegjësimi i komuniteteve lidhur me të gjitha çështjet e zhvillimit të qëndrueshëm (pyjet, kullotat, biodiversiteti, burimet ujo-re, peizazhi, traditat, mikpritja dhe shërbimi ndaj vizitorëve etj).
172
Në përgjithësi, plani pritet të sjellë impakte mjaft pozitive në zonë për shkak të përmirësim-it të infrastrukturës rrugore, furnizimit me ujë, përmirësimit të sistemit të trajtimit të ujërave të ndotura etj. më i rëndësishëm për komunitetin është fakti i përmirësimit të aksesit të tregjeve dhe zonave me njëra-tjetrën, gjë e cila pritet të sjellë një rigjallërim të fuqishëm të zonë.
9.1.9. Trashëgimia kulturoreruajtja e shtrirjes, përmbajtjes dhe veçorive të zonave dhe strukturave të trashëgimisë kultu-rore.
Zhvillimi i zonës në përgjithësi shoqëruar me zh-villimin e infrastrukturës do të sjellë detyrimisht rritjen e kërkesave për shërbime shtesë (banesa, hotele, restorante etj). Kjo pritet të ketë disa paso-ja negative për zonën si:
• Dëmtim i peizazhit natyror përmes zënies së tokës, hapjes se rrugëve, ndërtimeve jashtë kritereve, veprimtarive të paligjshme (prerja e pyjeve, zjarret) etj. aktivitetet ndërtuese përgjithësisht kanë impakte direkte dhe të pakthyeshme;
• peizazhi malor do të jetë më i cënueshëm kryesisht nga prerjet e paligjshme të pyjeve, zjarret etj. që shoqërohen përgjithësisht me erozion të shpejtë të tokës. Ndërprerja e plotë e prerjeve apo aktiviteteve të përdorimit in-tensiv të pyjeve do të çojë shumë shpejt në një ripërtëritje natyrore të mbulesës bimore;
• peizazhi rural do të dëmtohet nga elemente arkitektonike të papërshtatshme përfaqësu-ar nga ndërtesa pa asnje lidhje organike me mjedisin përreth. Kjo shkëputje përforco-het nga përdorimi i elementeve spontane të arkitekturës dhe gjelbërimit (impakt direkt, i pakthyeshëm);
• Dëmtim apo shkatërrim i mbetjeve arkeolog-jike gjatë fazës së ndërtimit (impakt i kufi-zuar lokal. Nuk parashikohet aktivitet në zona arkeologjike);
• aktivitetet ndërtuese mund të shkaktojnë dëmtime të strukturave të trashëgimisë kul-turore (impakt indirekt, i pakthyeshëm);
• Derdhja e substancave kimike apo rrjedhja e vajrave dhe karburanteve mund të shkaktojë dëmtime të strukturave të trashëgimisë (im-pakt indirekt);
• Hapja e rrugëve përreth dhe në afërsi të py-jeve të ahut (lumi i Gashit – zonë e UNES-CO-s, Curraj i Epërm, Livadhi i Harushës) do t’i dëmtojë përfundimisht ato, ndaj ky aktivi-tet duhet mbajtur nën kontroll të rreptë.
Lidhur me aktivitetet e parashikuara në kuader të planit, do të duhet një mbikqyrje e rreptë e aktiv-iteteve me karakter gërmues/ndërtues, në mënyrë që të mos dëmtohen zonat arkeologjike. Kontroll dhe mbikqyrje e rreptë duhet treguar edhe në ras-tin e restaurimit të veprave të trashëgimisë kultu-rore në zonë, në mënyrë që ato të realizojnë qël-limin e plotë për të cilin ndërmerren.
9.1.10. peizazhiGarantimi i ruajtjes së peizazheve të veçanta dhe zonave peizazhistike me veçori dalluese në niv-el kombëtar dhe krijimi i një imazhi peizazhi me cilësi të lartë.
Një ndër vlerat më të mëdha të alpeve Shqiptare është peizazhi. Kjo për shkak të topografisë së terrenit, ku ndërthuren: fusha, male, lumenj, lugi-na, kodra, liqene etj.
alpet dallohen nga një peizazh me elemente të forta e të dallueshme që i japin kësaj hapësire një pamje piktoreske të shoqëruar me kontraste të forta duke lënë mbresa tek çdo vizitor. Një-kohësisht këto elemente të peizazhit janë një aset i jashtëzakonshëm e me shumë vlera për ruajtje dhe zhvillim të aktiviteteve të qëndrueshme e mi-qësore me mjedisin. për efekt të karakterizimit më të plotë të peizazhit por edhe të propozimit të masave më të deta-juara të mbrojtjes së vlerave peizazhistike, alpet Shqiptare paraqesin këto kategori kryesore pei-zazhi:
(i) peizazh malor;(ii) peizazh fushor ose të ultësirës;(iii) peizazh ujor i përbërë nga ai liqenor dhe lu-
mor;(iv) peizazh rural urban;(v) peizazh qytet/urban.
173
9.1.11. Konkluzione mbi vlerësimin
Në kapitujt më sipër paraqiten vlerësimet e impa-kteve të mundshme për zbatimin e programeve dhe projekteve të planit, të paraqitura sipas pro-grameve dhe objektivave përkatëse që supozohet se do të realizohen. Nga vlerësimet paraprake vi-het re se përgjithësisht aktivitetet e parashikuara për t’u zbatuar janë të pranueshme nga pikëpamja mjedisore. Këtu përjashtim bëjnë aktivitetet ndër-tuese dhe rindërtuese (të rrugëve, porteve, infra-strukturës), të cilat kanë impakte të rëndesishme mbi peizazhin dhe tokën. Edhe në rastin e planit të alpeve, impaktet e pritshme pozitive dhe nega-tive në fazën e zbatimit të projekteve por edhe më pas, do të jenë prezente.
Si konkluzione të përgjithshme mund të thuhet se:
• aktivitetet e parashikuara për t’u zbatuar në kuadër të planit janë të pranueshme nga pikëpamja mjedisore;
• Impaktet e pritshme pozitive dhe negative në fazën e zbatimit të projekteve, por edhe më vonë do të jenë prezente;
• aspektet më pozitive të pritshme të impa-kteve janë ato që lidhen me zhvillimin so-cio-ekonomik të zonës (rrugët, infrastruktu-ra, mbetjet);
• përsa i përket aspekteve negative, ato kanë të bëjnë përgjithësisht me mungesën e për-kohshme të aksit rrugor (faza e ndërtim-it), fragmentimin e habitateve, dëmtimet e mundshme të vlerave natyrore dhe kulturore të zonës, shtimin e zhurmave, shtimin e eme-timeve të grimcave të pluhurit, ndërtimet jo në përputhje me arkitekturën tradicionale, etj;
• për shkak të terrenit të pjerrët, një ndër pa-sojat negative më të mëdha do të jetë dëmti-mi i peizazhit (ndërtimi i rrugëve dhe infra-strukturës). Kjo, pasi në rastet e ndërtimit/rindërtimit të rrugëve apo infrastrukturës në shpatet e pjerrëta, dëmtimi i peizazhit do të ndodhë më tej në sipërfaqe shumë më të madhe se sa vetëm trupi i rrugës/infrastruk-turës. Kjo për shkak të gërmimeve por edhe të hedhjes së inerteve që do të rezultojnë nga aktivitetet e gërmimit;
• projektet e zbatimit duhet të shoqërohen me protokollet e mbrojtjes dhe rehabilitimit mje-disor;
• VNm-të duhet të fokusohen në mbrojtjen
• e habitateve dhe llojeve të rëndësishme në zonë
• të gjitha projektet zhvilluese në zonë duhet të shoqërohen me Vlerësimet e Ndikimeve në mjedis (VNm), të cilat do të hartohen nga ekspertë të licensuar dhe do të monitorohen nga institucionet përkatëse;
• për mbrojtjen e peizazhit dhe tokës, është me rëndësi jetike përqindja e materialeve të riciklueshme (inerteve dhe dherave) që gjen-erohen nga aktivitetet ndërtuese. Sa më e lartë të jetë kjo përqindje, aq më i vogël është impakti;
• asnjë aktivitet ndërtues apo zhvillues që çon në tjetërsimin e sipërfaqes së tokës apo shkak-ton ndryshime të përhershme në të, nuk do të lejohet të zhvillohet në zonat qendrore të Zonave të mbrojtura (për më shumë detaje, referencat janë në ligjin 81/2017 për “Zonat e mbrojtura”). Legjislacioni për mbrojtjen e natyrës do të ketë prioritet në programet dhe projektet zhvilluese në zonë.
aspektet më pozitive të pritshme të impakteve janë ato që lidhen me zhvillimin socio-ekonomik të zonës. Komuniteteve atje pritet t’u ofrohen më shumë shërbime për të ulur kostot e tyre të lëviz-jes dhe jetës, për t’u afruar me tregjet, për të rritur të ardhurat prej aktiviteteve turistike në zonë, etj.
për sa i përket aspekteve negative, ato kanë të bëjnë përgjithësisht me mungesën e përkohshme të aksit rrugor (faza e ndërtimit), dëmtime të mundshme të vlerave natyrore dhe kulturore të zonës, shtimin e zhurmave, shtimin i emetimeve të grimcave të pluhurit, ndërtimet jo në përputhje me arkitekturen tradicionale etj. Një pjesë e mad-he e impakteve negative do të ketë efekt të për-kohshëm.
174
Ligji 91/2013 “mbi Vlerësimin Strategjik mjedisor” kërkon përcaktimin dhe konsultimin mbi efektet ndërkufitare për planet dhe programet e hartuara.
tabela më poshtë tregon impaktet pozitive dhe negative ndërkufitare mbi objektivat mjedisore për veprimet me prioritet dhe synimet në kuadër të këtij plani. tabela më poshtë tregon se disa çështje (ele-mente) të tilla si: mbetjet, aktivitetet ndërtuese, punimet për infrastrukturën etj, mund të kenë ndikime negative edhe në vendet fqinje. Veçanërisht kjo është e theksuar në rastin e menaxhimit të mbetjeve. Zbatimi i masave të tjera nuk pritet të ketë impakt ndërkufitar mbi objektivat mjedisore.
ato aktivitete (projekte) të planit të cilat mund të prodhojnë impakte ndërkufitare do të analizohen në mënyrë të veçantë duke ndërmarrë hapa të përbashkëta me vendet përfshirëse.
Elementet që pritet të ndikohen;
ndikimet e pritshme në Alpe ndikimet e pritshme në shtetet kufitare
peizazhi • Dëmtim i peizazhit prej aktiviteteve ndërtuese
Nuk priten ndikime në shtete të tjera
trashëgimia kulturore • Dëmtim i trashëgimisë kulturore (arkitekturës, arkeologjisë etj)
• Ndryshime në arkitekturën e banesave dhe shërbimeve
Nuk priten ndikime në shtete të tjera
popullatat dhe asetet materiale
• Zhvillim socio-ekonomik i komunitetit priten ndikime pozitive për shkak të rritjes ekonomike në zonë
Ndotja nga zhurmat • Largim i kafshëve nga zona, për shkak të zhurmave gjatë zbatimit të projek-teve të ndërtimit dhe infrastrukturës
rritje e popullatave dhe specieve të kafshëve dhe shpendëve në shtete të tjera
mbetjet • rritje e sasisë së mbetjeve• probleme në menaxhimin e mbetjeve• mungesë e trajtimit të ujërave të zeza
Ndikime negative në mjedisin e shteteve të tjera (peizazh, ndotje te burimeve ujore dhe mjedisit)Ndikime negative në burimet ujore
Flora • Fragmentim i habitateve për shkak të ndërtimit apo aktiviteteve turistike
rritja e numrit të specieve apo habitateve që janë të rrezikuara
Fauna • aktivitetet ndërtuese mund të shkakto-jnë dëmtimin e rrugëve dhe shtigjeve të levizjes dhe emigrimit
rritje e popullatave dhe specieve të kafsheve dhe shpendëve në shtete të tjera
burimet ujore • Në kuader të ketij plani nuk parashiko-hen aktivitete të cilat mund të ndikojnë nëburimetujorendërkufitare
Nuk priten ndikime në shtete të tjera në kuadër të këtij plani
ajri • Ndotje gjatë fazës së ndërtimit dhe operimit
Nuk priten ndikime në shtete të tjera në kuadër të këtij plani
toka • Dëmtim i përhershëm i struktures dhe mbuleses se tokës nga ndërtimi i rrugëve dhe infrastrukturës
Nuk priten ndikime në shtete të tjera në kuadër të këtij plani
9. 2nDIKIMET nDËRKuFITARE
175Curraj i Epërm © Filip Veskrna
176
uDhËzIME DhE MASA zbuTËSE10
10.1. tOKa 10.2. ajrI 10.3. FaKtOrËt KLImatIKE 10.4. UjI 10.5. mjEDISI NatYrOr 10.6. mbEtjEt 10.7. ZHUrmat 10.8. pOpULLSIa DHE aSEtEt matErIaLE 10.9. traSHËGImIa KULtUrOrE 10.10. pEIZaZHI
177
Arritja e objektivave mjedisore në fushat e përcaktuara nga zbatimi i Planit Kombëtar Sektorial në fushën e Turizmit për rajonin e Alpeve Shqiptare
kërkon respektivisht zbatimin e një sërë masash zbutëse.
Duke zbatuar udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse, ndikimet negative të përshkruara në Seksionin 6.1 do të parandalohen dhe do të sigurohet arritja
e objektivave mjedisore.
Për më tepër, ky seksion ofron disa masa specifike zbutëse të zbatueshme për projektet specifike të përshkruara në plan. Është e rëndësishme të theksohet se
lista e mëposhtme e masave specifike për zbutjen nuk është shteruese.
Masa më të detajuara në aspektin e përmbajtjes dhe analizës do të duhet të përgatiten si pjesë e VNM-ve individuale për çdo projekt specifik të planit.
178
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivat mjedisore 1 dhe 2
aktivitetet e parashikuara për t’u zbatuar në alpe do të shkaktojnë ndikime të gjera të përhershme apo të përkohshme, të cilat do të pasqyrohen si një ndryshim në strukturën dhe përdorimin e tokës.
Elementet kryesore ku duhet fokusuar janë:
• Hapja e rrugëve, kanalizimet dhe ujësjellë-sat - pritet të shkaktojë impaktin më të madh në tokë, për shkak të ndryshimit të përher-shëm të destinacionit të saj. rekomandohet që materialet nga gërmimet të zhvendosen në një zonë të përshtatshme për të shman-gur mbulimin e sipërfaqes së tokës nga to, veçanërisht në rastin e tokave me pjerrësi të theksuar. Gjithashtu rekomandohet gjelbëri-mi i sipërfaqeve të tilla në mënyrë që toka të rivishet me bimësinë përkatëse, siç ishte për-para ndërhyrjeve me projekte. masat kundër erozionit duhet të merren në kohë, duke kombinuar mbjelljen me bimësi me sistem-ime malore. përveçse në tokë, këto aktivitete do të shkaktojnë ndikime të konsiderueshme edhe në peizazh.
• masat për mbrojtjen e tokës nga degradimi - përfshin mbrojtjen nga zjarret dhe ndalimin apo kufizimin e prerjes së pyjeve. Gjithash-tu përfshin masat për rehabilitimin e sipër-faqeve që janë dëmtuar tashmë, duke përf-shirë por pa u kufizuar në: rigjenerimin e pyjeve, masa kundër erozionit, mbrojtjen e tokës nga rreshqitja etj.
• Ndryshimi i destinacionit të tokës - Në të gji-tha rastet, ndryshimi i destinacionit të tokës ka një impakt të përhershëm në mjedis. ak-tivitetet për ndryshimin nga tokë pyjore në kullotë apo tokë bujqësore dhe ndryshimi nga tokë pyjore, kullotë apo bujqësore në tru-all ndërtimi duhet të kufizohet. asnjë ndrys-him i tillë nuk duhet lejuar pa miratimin nga autoritetet përkatëse dhe e shoqëruar me VNm dhe plane për rehabilitim mjedisor për çdo rast.
• mbrojtja e tokës nga ndotjet - Kjo duhet mar-rë në konsideratë si gjatë proceseve të ndë-rhyrjes dhe zbatimit të projekteve që para-shikohen në kuadër të planit, ashtu dhe në vijimësi. Në fazën e ndërtimit pritet të ketë ndotje të tokës nga derdhja aksidentale e karburanteve, vajrave apo substancave të tjera ndotëse. Në raste të tilla do të duhet të ndiqen protokollet përkatëse të trajtimit të tokës, në mënyrë që të kufizohen ndikimet negative në tokë.
• teknika e punimit të tokës bujqësore - Në zonën e alpeve është traditë që toka të puno-het me përmbysje nga lart-poshtë. Kjo shkak-ton një zhvendosje graduale të tokës dhe varfërim të vazhdueshëm të saj.
• Ujitja me përmbytje - Edhe kjo teknikë ujitje-je është mjaft degraduese për tokën. përveçse shkakton erozion, kjo teknikë shkakton edhe varfërimin e tokës në elementet kimike të saj.
• Djegia e tokave pyjore dhe bujqësore - Në rastin e tokave bujqësore, djegia bëhet me ar-syetimin se pasuron tokën, gjë që nuk është e vërtetë. Në rastin e zjarrve në pyje (kur ato janë të qëllimshme) synohet kthimi i sipër-faqeve pyjore në kullota. Kjo shkakton ero-zion të fuqishëm dhe degradim të tokës.
• përdorimi i kimikateve në tokë - Fermerët këshillohen pak ose thuajse fare në lidhje me sasinë dhe llojin e kimikateve që duhet të përdorin ne bujqesi. analizat kimike të tokës nuk bëhen më. Fermerët këshillohen krye-sisht nga shitësit e produkteve se çfarë dhe si duhet t’i përdorin kimikatet, gjë që është mjaft e gabuar. prania e shërbimit këshilli-mor bujqësor është e domosdoshme në zonë.
10. 1TOKA
179
Në aktivitetet gërmuese që çojnë në ndryshime të sipërfaqes së tokës duhen marrë këto masa:
• për mbrojtjen e mjedisit natyror, ekskava-torët e pajisur mirë dhe të fuqishëm duhet të kenë përparësi ne raport me mjetet e tjera, veçanërisht për përcaktimin e shtegut dhe kufijve të zonës së punës në terrene të pjer-rëta.
• Në zonat malore, prerja e pemëve duhet të mbahet në minimum për të parandaluar ero-zionin dhe degradimin e tokës. Kur punohet në afërsi të rrugëve ujore, është e nevojshme të merren masa paraprake për të parandaluar shkarkimin e sedimenteve në rrjedhjet ujore. masat parandaluese mund të përfshijnë edhe instalimin e “kurtheve” të sedimenteve ose rrjetave për mbajtjen e tyre.
• roli më i rëndësishëm që luan operatori i ekuipazhit gjatë ndërtimit të rrugëve është përcaktimi i përdorimit më të sigurt dhe më efikas të pajisjeve.
• Ekspertët duhet të marrin në konsideratë jo vetëm koston e përgjithshme të rrugës por edhe ndikimin mjedisor të shkaktuar nga ndërtimi dhe përdorimi i rrugës.
• Operatorët, inspektorët dhe mbikëqyrësit duhet të trajnohen dhe të informohen për procedurat ekologjike që duhet të zbatohen në të gjitha rastet e operimeve.
• përdorimi i metodave të përshtatshme të ndërtimit, përmirësimit dhe mirëmbajtjes për të menaxhuar kullimin dhe minimizuar erozionin dhe sedimentimin në rrjedhjet ujo-re apo në shpate.
• Duhen përcaktuar zona buferike vegjetative për të minimizuar ndikimet.
aktivitetet në tokat me pjerrësi të madhe duhet të kufizohen maksimalisht ose të ndalohen. Kjo vlen si për tokat bujqësore ashtu dhe për pyjet. Gjithash-tu, përdorimi i materialeve të riciklueshme dhe ripërdorimi i elementeve është një mundësi më shumë për ruajtjen e tokës natyrale.
Masa zbutëse specifike
toka bujqësore
• të aplikohen praktika të mira bujqësore (punime, mirëmbajtje, rotacion kulturash, ujitje etj), të cilat synojnë përdorimin e qën-drueshëm të tokës bujqësore;
• të mbrohen dhe të zhvillohen llojet vendase (kulturat bujqësore tradicionale – bimët, pemët, pjergullat, racat lokale të blegtorisë, bletaria etj);
• të shmanget djegia e tokave;• të mbrohen tokat nga rrëshqitjet, erozioni
dhe degradimi;• tokat me pjerrësi të theksuar të kultivo-
hen me bimë shumëvjeçare (psh.jonxha), në mënyrë që t’i mbrojë ato nga erozioni;
• aplikimi i praktikave agro-pyjore;• menaxhimi i tokave të braktisura;• mospërdorim i tokës (në zonat qendrore të
Zonave të mbrojtura);• përdorim tradicional i tokës (në zonat e
menaxhimit efektiv dhe zonat e përdorimit tradicional të Zonave të mbrojtura);
• përdorim nga banorët bazuar në praktikat e mira menaxhuese (në një pjesë të zonave të mbrojtura, nën-zonat e përdorimit tradicion-al dhe zhvillimit të qëndrueshëm);
• përdorim racional i tokës (në zonat e për-dorimit tradicional dhe zonat e zhvillimit të qëndrueshëm të parkut).
• tokat pyjore dhe kullotat• të zbatohen praktikat e mira në fushën e
menaxhimit të pyjeve;• të ndalohet prerja e drurëve në anë të
rrugëve (mbi dhe nën rrugë);• të ndalohet prerja e drureve në anë të rrjedh-
jeve ujore;• të ndalohet prerja e pyjeve në kufijtë e
sipërm të vegjetacionit, në shpatet e pjerrëta dhe në toka që rrezikohen të rrëshqasin;
• të zbatohen programe për mbjelljen e sipër-faqeve të zhveshura, ato që ndodhen përreth qendrave të banuara si dhe në anët e rrjedh-jeve ujore. mbjelljet duhet të bëhen me lloje që rriten natyralisht në zonë.
180
Mbrojtja e tokës nga erozioni
• masa për mbrojtjen e tokave nga erozioni, duke zbatuar masa të kombinuara të karak-terit inxhinierik (diga, mure, gardhe) me ato biologjike (mbjellje me bimësi dhe pyje). Në këto raste, praktika e mbrojtjes nga erozio-ni fillon nga pjesët e sipërme drejt atyre të poshtme (nga lart-poshtë);
• mbrojtja e argjinaturave të rrjedhjeve ujore. Kjo realizohet duke stabilizuar argjinaturat me punime inxhinierike, kombinuar me mb-jelljen e drurëve dhe barit për mbrojtjen e shpateve nga erozioni;
• Veshja e tokës me bimësi të përhershme (pro-grame për pyllëzime apo mbjellje me bimë të cilat kanë një cikël të gjatë prodhimi);
• mbrotja e tokave që rrëshqasin (duke ndër-thurur masat inxhinierike me ato biologjike);
• rigjenerimi i sipërfaqeve pyjore të djegura e të dëmtuara nga prerjet. Kjo masë synon që sipërfaqet e dëmtuara të rigjenerohen duke ndërhyrë me mbjellje (farë ose fidanë py-jore), në mënyrë që ato të rikthehen në desti-nacionin e mëparshëm;
• programe dhe projekte konkrete për rehabil-itimin e sipërfaqeve të dëmtuara nga zjarret apo prerja e pyjeve.
181
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 3
Në planifikimin e politikave dhe aktiviteteve të planit në zonat e ndotjes së lartë të ajrit, duhet të merren parasysh objektivat e SKZHI II dhe stand-ardet e lejuara të emetimeve, të përcaktuara nga bE, ObSH dhe legjislacioni përkatës shqiptar. Ver-ifikimi i kryer në të gjitha burimet e certifikuara të informacionit mbi cilësinë e ajrit, përfshirë këtu raportet e gjendjes në mjedis për vitet 2011-2015 apo raportime të tjera të Institutit të Shëndetit publik dhe Institutit të Fizikës bërthamore, tregon se nuk ka monitorime të kryera nga institucionet publike në territorin e alpeve. Gjithashtu, nuk ka as të dhëna të raporteve të vetëmonitorimit duke qenë se në këtë zonë nuk ka subjekte të licensuara industriale që të kenë detyrimin ligjor të hartimit të raporteve të vetëmonitorimit.
me gjithë mungesën e të dhënave, ka argumente të mjaftueshme për të arritur në përfundimin se cilësia e ajrit është brenda normave të vendit për sa i takon niveleve të lejuara të ndotjes nga plu-hurat pm10 dhe pm2.5, dioksidi i squfurit (SO2), oksidet e azotit (NOx), ozonin troposferik (O3), monoksidin e karbonit (CO) dhe komponimet volatile pa metan (benzeni C6H6).
masa zbutëse specifike
masat për parandalimin e ndotjes së ajrit janë të shumëllojshme dhe në varësi të burimit të ndotjes. por në mënyrë përgjithësuese masat do të jenë:
• përmirësimi i transportit publik;• përmirësimi i efiçencës së karburanteve;• menaxhimi efikas i rrjetit rrugor dhe trafi-
kut;• promovimi i përdorimit të biçikletave;• rritja e sipërfaqeve të gjelbra, pastrimi dhe
larja e rrugëve;• përmirësimi i infrastrukturës rrugore për një
qarkullim më të mirë;• Ngritja e kapaciteteve lokale për monitorim-
in e cilësisë së ajrit dhe mjedisit në tërësi;• Gjelbërimi i akseve rrugore;• mbështetja në përdorimin e energjive alter-
native (diellore, erës) në raport me energjinë e prodhuar nga lëndet fosile;
• mbrojtja e tokës nga degradimi (zjarret, pre-rjet etj).
10. 2AJRI
182
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 4
10.3.1. Masat zbutëse ndaj ndryshimeve klimatike
Ka një sërë masash dhe mënyrash për t’ju përsh-tatur ndryshimeve të klimës, të cilat zvogëlojnë efektet negative.
përshtatja është përgjithësisht në formën e:
• Ndryshimit të praktikave menaxhuese në fermë (mbjellje më e hershme në kohë ose mbarështim i llojeve të blegtorisë që është më rezistente ndaj stresit të të nxehtit);
• Ndryshime në përdormimin e bimëve dhe kulturave bujqësore (lloje që përshtaten më shumë ndaj motit të nxehtë);
• masa përshtatëse të karakterit teknologjik (përmirësim racor në blegtori, përmirësim i llojeve apo varieteteve të kulturave bu-jqësore, përmirësim në aplikimin e ujitjes, përmirësim i punimit dhe mbjelljes së tokës, përmirësim i praktikave të përdorimit të plehrave, praktika të menaxhimit të sëmund-jeve dhe dëmtuesve etj);
• Sistemi i paralajmërimit të hershëm në zonë;• përdorimi efikas i burimeve natyrore (uji,
pyjet, toka etj);• mbështetje e iniciativave për përdorimin e
energjive të rinovueshme.
Gjatë zbatimit të masave për të arritur objektivat e planit, duhet të konsiderohen edhe objektivat treguese për reduktimin e gazeve me efekt serrë, të cilat janë të përcaktuara deri në vitin 2020 në SKZHI II për uljen e emetimeve të gazit serrë dhe deri ne vitin 2030 sipas Kontributit të pikësynuar Kombëtar.
10.3.2. përshtatja ndaj ndryshimeve klimatike
Zhvillimi i zonës së alpeve duhet të marrë në kon-sideratë edhe skenarët e ndryshimeve klimatike. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për infra-strukturën, qendrat e banuara dhe shërbimet. Kjo do të thotë se kur planifikohet infrastruktura,
duhet të merren në konsideratë masa nga vlerësimet e rreziqeve, të cilat do të rrisnin elas-ticitetin e infrastrukturës ndaj ndryshimeve kli-matike në mënyrën e duhur, veçanërisht në lidhje me reshjet, përmbytjet, temperaturat e larta dhe valët e të nxehtit, thatësirat, rritjet e nivelit të detit dhe stuhitë.
Në këtë kuadër, është e nevojshme të:
• përgatitet një analizë e ndjeshmërisë së infra-strukturës ndaj ndryshimeve klimatike;
• Zbatohen masat dhe orientimet e bazuara në rezultatet e analizave, të cilat përmirëso-jnë në mënyrën e duhur elasticitetin e infra-strukturës ndaj ndryshimeve klimatike.
Në këto masa përfshihen:• masa të karakterit të politikave. Këtu mund të
rendisim bazën ligjore të nevojshme, strateg-ji sektoriale apo të përgjithshme, plane vepri-mi etj, të cilat japin kuadrin e përgjithshëm të masave dhe politikave përkatëse. Një masë e rëndësishme në rastin konkret është që në politikat sektoriale duhet të konsiderohet ndikimi që kanë dhe do të vazhdojnë të kenë ndryshimet klimatike në këtë sektor, duke parashikuar për cdo rast edhe masat zbutëse ndaj këtyre ndryshimeve;
• masa të karakterit teknik. Këtu përfshihen masa të cilat janë dhënë nga specialistë të fushës. Këto masa kanë kostot e tyre të llog-aritura si dhe afatin kohor se kur do të zba-tohen;
• masa në nivelin e fermës/familjes. Kjo do të thotë se fermerët/banorët do të zbatojnë një pjesë të rëndësishme masash të cilat janë pjesë e punës së tyre të përditshme. Në këtë kategori përfshihen masa të tilla si: zgjedhja e përshtatshme e kohës së mbjelljes, përzg-jedhja e varietetit më të përshtatshëm për kushtet e fermës, koha dhe mënyra e ujit-jes dhe plehërimit, qarkullimi i kulturave bujqësore, praktikat e mira të punimit dhe menaxhimit të tokës etj.
10. 3FAKTORËT KLIMATIKË
183
Masa zbutëse specifikeDisa nga masat që rekomandohet të zbatohen në zonën e alpeve, përfshijnë:
ndikimi i pritshëm Masat zbutëse
thatësirë e shtuar
modelimi bimor për të gjitha kulturat kryesore në zonë (misri, gruri, perimet, for-agjerët), bazuar në skenarët e ndryshimeve klimatike të parashikuara për zonënpërmirësimi i kompostimit të plehut organik (përmirësim i mënyrës së ruajtjes dhepërdorimittëplehutorganik,dukeepërdoruratënëmënyrëefikase)përmirësimi i organizimit të fermerëve në shoqata në mënyrë që të rritet shkalla e lobimit për çështjet e bujqësisë në zonëpërdorimi i burimeve alternative për energji (biogazi psh), në fermat blegtorale me numër të konsiderueshëm krerësh
përcaktimi i saktë i kohës së mbjelljes, duke u këshilluar me specialistin e bujqë-sisëpërmirësimi gjenetik, duke përdorur varietete që janë rezistente ndaj thatësirës dhe sigurojnë një rendiment të lartëPërdorimiiprogramevetëtillasiCropWatpërndërtimineskenarëveefikasëtëujitjes
rritje e kapaciteteve të depozitave ujore (rezervuare, depozita etj.)përcaktimi mbi baza shkencore i kohës dhe periodicitetit të ujitjesMbështetjepërfermerëtqëpërdorinujinnëmënyrëefikase
përmirësimi i menaxhimit të ujit për ujitje (transporti, cilësia, skema, etj)përmirësimi i teknologjisë së ujitjes, përmes aplikimit të ujitjes me pika
rritje e shkallës së edukimit dhe ndërgjegjësimit për problemet që lidhen me ndryshimet klimatikeHartimi i masave parandaluese dhe paralizuese ndaj zjarreve në nivel fshati apo njësi administrativeNdërtimi i një partneriteti ndërmjet njësive administrative për të bashkëpunuar në raste zjarresh apo përmbytjesh
përmirësimi i efektivitetit të menaxhimit të pesticideve/herbicideveprograme të përhershme monitorimi për sëmundjet e dëmtuesitpërcaktimi, mirëmbajtja dhe përmirësimi i sistemit të karantinësQarkullimi i kontrolluar, shumëllojshmëri dhe periodicitet i kulturave bujqësore
Përdorimiicertifikuarifarërave,fidaneve,plehravedhekimikateveqëpërdorennë bujqësi duke zbatuar më rreptesi kartelat teknologjike të tyreZhvillimi i bujqësisë organike në zonë (me sa më pak përdorime kimikatesh)
përdorimi i praktikave agro-pyjore, duke ndërtuar breza pyjore në anë të tokave bujqësore, kanaleve ujitëse e kulluese si dhe veprave mbrojtëse (digave, argjinatu-rave etj), për të patur më shumë bazë ushqimore për blegtorinë, për të mbrojtur më shumë tokat bujqësore, qendrat e banuara, infrastrukturën etj., si dhe për t’i krijuar faunës së zonës më shumë kushte të favorshme Ndalimi i ndërtimeve në zona që potencialisht janë të rrezikuara nga përmbytjet apo mbi veprat ujitëse e kulluese
184
ndikimi i pritshëm Masat zbutëse
thatësirë e shtuar
ripërdorimi i ujit për ujitje. rekomandohet që në stinën e verës kanalet kulluese të mbeten të mbyllura (të mos lejohet largimi ujit), në mënyrë që të mbajnë sa më shumë të jetë e mundur ujërat nëntokësore në afërsi të sipërfaqes. Kjo kursen ujin që përdoret për ujitje dhe numrin e ujitjeve në një sezonmirëmbajtja e vazhdueshme e kanaleve ujitëse e kullueseMbrojtjaeargjinaturavedhedigavenëmënyrëqëtëjenëvazhdimishtefikase.
përcaktimi i saktë i kohës së kullotjes së sipërfaqeve që janë objekt kullotjeje nga blegtoriaalternimi i ushqimit për kafshët duke u konsultuar me specialistin zooteknikKultivimi i foragjerëve me vlera të larta ushqyesepërdorimi i rracave të blegtorisë që janë më rezistente ndaj të nxehtit
përmirësimi dhe mirëmbajtja e sistemit të ujitjes në të tre sistemet e kanalizimeve (I, II, III)mosndotja e kanaleve kulluese e ujitëse, pasi kjo ndotje riciklohet përmes ujit që përdoret për ujitjerritja e periodicitetit të ujitjes (ujitje më shpesh, duke përdorur më pak ujë)mospërdorimi për ujitje i ujërave nëntokësore nëse nuk janë në përputhje me cilësinë që kërkohet
Valët e të nxehtit
aplikimi i skemave siguruese për bujqësine dhe blegtorinëmarrja e masave për informimin e fermerëvembulimi i kulturave (mbulim me kashtë, byk etj) në mënyrë që të ruhen nga dielliUjitja e shpeshtë, por jo në periudhën e pikut të vapësNdërtimet termo-izoluese
përmbytjet
përmirësimi i sistemit të kullimit, duke u bazuar në skenarët maksimalë të ndry-shimeve të klimës dhe ngjarjeve të ndodhura deri taniHartimi i skemave siguruese/kompensuese ndaj fatkeqësive natyroreNdërtimi i një partneriteti ndërmjet tre njësive administrative për të bash-këpunuar në raste përmbytjesh apo ngjarjesh të tjera ekstreme
Ndalimi i aktivitetit të marrjes së inerteve në shtretërit e lumenjveNdalimi i hapjes së puseve në mënyrë të pakontrolluarmonitorimi periodik i cilësisë së ujërave
Planifikimiitëgjithavepraveinxhinierikenëzonë,dukëmarrënëkonsideratëskenaret maskimalë të ndryshimeve klimatike
rritje e frekuencës së ngjarjeve ekstreme të
klimës
përdorimi i varieteteve që ndikohen pak nga variacionet e menjëhershme të klimësmarrja e masave paraprake për përgatitjen dhe mbajtjen gati të materialeve izol-uese ndaj të nxehtit dhe të ftohtit ekstrem. rritja e nivelit të bashkëpunimit ndërmjet ekspertëve të klimës me ato të bujqë-sisë
185
ndikimi i pritshëm Masat zbutëse
rritje e frekuencës së ngjarjeve ekstreme të
klimës
përdorimi i varieteteve që ndikohen pak nga variacionet e menjëhershme të klimësmarrja e masave paraprake për përgatitjen dhe mbajtjen gati të materialeve izoluese ndaj të nxehtit dhe të ftohtit ekstrem. rritja e nivelit të bashkëpunimit ndërmjet ekspertëve të klimës me ato të bujqësisë
Shtim i sëmundjevedëmtuese dhe
epidemive
Shkëmbim informacioni dhe këshillim i vazhdueshëm me specialistët e bujqësise në zonëRritjeeefiçiencëssësistemittëprognozë-sinjalizimittrajnime për të njohur sëmundjet dhe dëmtuesit që nuk janë njohur më parëPërdorimiifarërave/llojevebimoreeshtazoretëcertifikuarapërcaktimi i masave karantinore Stimulimi i bujqësise organike
Erozioni dhe degradimi i tokës
përmirësim i praktikave menaxhuese të tokës. Kjo nënkupton përmirësimin në mënyrë rrënjësore të strukturave të bimëve që kultivohen në një zonë të caktuar. rekomandohet që në zonat me pjerrësi, të kultivohen bimë shumëvjecare (psh. jonxha), të cilat nuk kërkojnë punime të përvitshme të tokëspërmirësim i procesit të punimit dhe prashitjes së tokës. praktika të mira janë punimi dhe prashtja horizontale, si dhe mbjellja e bimëve në rreshta përmirësimi i ujitjes. Ujitja me përmbytje përfaqëson një problem serioz përsa i përket erozionit pasi kërkon sasi të madhe uji dhe nuk është efektive. Ndaj, ujitja me pika mbetet zgjidhja më e mirëpërdorimi i kontrolluar i plehrave kimike, ndihmon që procesi i shpërlarjes dhe degradimit të tokës të jetë sa më minimal. përdorimi i plehrave të tillë duhet bërë vetem pas kryerjes së analizave kimike të tokës dhe konsultimit me specialistin e bujqësisë.mbjellja e drurëve. Veçanërisht në zonat përreth tokave bujqësore ky proces duhet të jetë një prioritet i përhershëm. rekomandohet mbjellja e drurëve për shumë qëllime (arra, gështenja, qershia, lajthia etj), të cilat përvecse mbrojnë tokën nga erozioni japin edhe prodhime të përvitshme. Kjo praktikë rekoman-dohet për të gjitha zonat e vendit. Ndërkohë që në brigjet e lumenjve dhe në anë të tokave bujqësore rekomandohet ndërtimi i brezave pyjorë. Kjo praktikë ndihmon në stabilizimin e brigjeve, rritjen e jetëgjatësisë së tyre, ul shpejtësinë e erërave në zonë, duke ulur në ketë mënyrë shkallën e avullimit dhe transpirimit nga toka (për rrjedhojë ul kërkesën e bimëve për ujë). breza të tillë ndihmojnë gjithashtu në uljen e shkallës së fragmentimit të habitateve, duke u bërë korridore biologjike për faunën.Ndalimi i aktiviteteve minerare në shtretërit e lumenjve.marrja e masave për rehabilitimin e shtretërve të lumenjve, përmes mbjelljes së pemëve në to (duke përdorur plepa, shelgje etj.), rehabilitim i argjinaturave të dëmtuara përmes rindërtimit dhe krijimit të gardheve të gjalla për rritjen e jetëg-jatësisë së tyre
186
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 5
rajoni i alpeve Shqiptare është ndër zonat më të pasura më ujë. Kjo për shkak të modulit të resh-jeve (alpet përbëjnë zonën me nivelin më të lartë të reshjeve në Shqipëri).
për shkak të karakterit të veçantë gjeologjik, si dhe proceseve dinamike të ndodhura në zonë (proceset gjeologjike, faktorët natyrorë etj), zona e alpeve karakterizohet nga rrjedhje ujore që përgjithesisht lëvizin në formacione karbonatike (gëlqerore). Këto rrjedhje përfaqësojnë gryka të thella e të ngushta, të krijuara prej proceseve ero-zive në këto zona. Në disa raste, fenomeni kars-tik është mjaft i pranishëm (përroi i thatë), duke bërë që rrjedhja e ujit pothuajse të mos shihet për pjesën më të madhe të vitit.
Së bashku, formacionet gjeologjike të alpeve në ndërveprim me faktorët natyrorë dhe ato eroziv, kanë krijuar gryka dhe lugina të veçanta, duke i dhënë zonës peizazhe unike në vend.tiparet origjinale të natyrës së alpeve dallohen edhe në veçoritë e hidrografisë së tyre. ato dal-lohen për pasuri të madha ujore për shkak të kushteve të favorshme, siç janë sasia e madhe e reshjeve, veçanërisht reshjet e borës, përbërja kar-bonatike e pjesës më të madhe të tyre, relievi i thyer, mbulesa e pasur bimore etj. Kjo pasuri pas-qyrohet mjaft mirë në normën dhe modulin e lartë të rrjedhjes shumëvjeçare me vlerën përkatese 30 m3/s dhe 69 1/sek/km2.
Në alpe mbizotërojne lumenj të vegjël të cilët kanë natyrën e përrenjve dhe kanë një sipërfaqe jo të madhe të pellgjeve ujëmbledhëse. burimi krye-sor i ushqimit të këtij rrjeti janë kryesisht reshjet, veçanërisht ato të borës dhe burimet e fuqishme karstike. megjithatë edhe midis tyre vërehen ndryshime të dukshme lidhur me regjimin e rr-jedhjes. Kështu lumenjtë e Cemit, Kirit dhe Shalës kanë regjim alpin më pak të theksuar se lumi i Valbonës dhe dy degët e tij. Zhvillimet e pritshme në alpe duhet të marrin në konsiderate natyrën specifike të gjeologjisë, gjeomorfologjisë dhe hi-drogjeologjisë në këtë zonë.
Së pari kjo kërkon:• Shmangien e ndërtimeve në zona të ndjeshme
nga pikëpamja hidrologjike (përfshirë edhe
burimet nëntokësore);• Shmangien e përmbytjeve të mundshme, me
qëllim uljen e impaktit të ndotjes së ujërave;• mbrojtjen e akuifereve të zonës;• mbrotjen nga ngjarje ekstreme; • parandalimi i ndotjes së ujërave prej
vend-grumbullimeve të mbetjeve apo ujërave të përdorura etj.
Masa zbutëse specifike • Vlerësimi paraprak për çdo lloj aktiviteti
apo ndërhyrje që do të bëhet në zonë, me qëllim mbrojtjen e burimeve ujore nga ndot-ja. Veçanërisht është e rëndësishme mbrojt-ja e ujërave nëntokësore. Në këtë kuadër, e gjithë zona e alpeve paraqitet sensitive, por veçanërisht zona në malësinë e madhe, për shkak të gjeologjisë së saj;
• Duhet garantuar sasia dhe cilësia e nevo-jshme e ujërave për bujqësinë, si dhe sasia e cilësia e nevojshme e ujit të pijshëm;
• Në rastin e ujit të rrjedhshëm, duhet garan-tuar prurja minimale ekologjike, bazuar në studime specifike për çdo lum/përrua. Kjo për të garantuar mbijetesën e habitateve dhe specieve ujore apo breg-lumore. marrja ne konsiderate e efekteve qe pritet të sjellin ndryshimet klimatike në drejtim të reshjeve, është me rëndësi jetike në këtë drejtim;
• Duhen planifikuar zgjidhjet e duhura teknike për të parandaluar ndikimet negative mbi ujërat e larjes, gjatë fazave të ndërtimit dhe shfrytëzimit të infrastrukturës, si dhe në rastet e ndodhive të jashtëzakonshme (psh. derdhjet e substancave të rrezikshme);
• Ndikimet e ndotjes do të shmangen duke adaptuar praktika të mira të menaxhimit të punës në terren, siç janë: - ambientet e magazinimit duhet të rre-
thohen dhe mbulohen për të parandaluar derdhje të ndryshme;
- Kanalet anësore duhet të ndërtohen për-para ndërtimit të rrugës, për të paranda-luar derdhjen e rrjedhjeve të rrugës gjatë ndërtimit në lumë, apo kanalet kulluese;
- monitorimi i derdhjeve ujore, në mënyrë që mos të shkaktohen përmbytje lokale në rrjedhën e ujit, ndotje mbi kufinjtë e lejuar apo erozion;
- masa për trajtimin biologjik të ujërave të zeza, duke zbatuar praktikat më të mira menaxhuese në këtë drejtim.
10. 4uJI
187
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivat mjedisore 6 dhe 7
Siç është përmendur edhe më sipër, mjedisi naty-ror në alpet Shqiptare është aktualisht në gjendje të mirë. për të ruajtur në mënyrë të përhershme mjedisin natyror dhe biodiversitetin, duhet të merren parasysh masat e mëposhtme:
• përdorimi sa më i madh i infrastrukturës ek-zistuese në raport me ndërtimin e infrastruk-turës së re;
• të zbatohen rekomandimet përkatëse të dhëna në planet e menaxhimit të zonave të mbrojtura, lidhur me zonimin dhe aktivitetet e lejuara/ndaluara në to;
• të përzgjidhen opsionet me më pak ndikim në rrugët e emigrimit të kafshëve të egra apo ato të fragmentimit të habitateve;
• Duhet të sigurohen kalime të përshtatshme për kafshët e egra apo faunën e vogël (am-fibët, reptilët etj), duke u bazuar në praktikat më të mira evropiane për këtë qëllim;
• mosndërhyrje në zonat qendrore për llojet e mbrojtura, (aneksi II i Direktivës 92/43/EEC, si dhe Ligji 81/2017 për Zonat e mbrojtura);
• Kontroll, pakësim ose zhdukje (p.sh. për llo-jet invazive);
• Nxitje dhe rritje (p.sh. rasti i suksesshëm i shtimit të riprodhimit të kaprollit, derrit të egër, shpendëve të pyllit dhe shpendëve gra-bitqarë).
Në integrimin hapësinor të infrastrukturës së par-ashikuar duhet të shmanget ndërhyrja e projek-teve në zonat më karakteristika të çmuara naty-rore. periudha për zbatimin e projekteve duhet të rregullohet sipas cikleve biologjike të kafshëve dhe bimëve.
Ndërhyrja e infrastrukturës së parashikuar në zo-nat e propozuara të mbrojtura duhet të shmanget sa më shumë (përjashtohet çdo ndërhyrje në zo-nat qëndrore) për të parandaluar konfliktet e mundshme dhe ndikimet negative në arritjen e objektivave mjedisore të ruajtjes së natyrës.
Masa zbutëse specifike projektet specifike duhet të plotësohen me kus-htin për të mbrojtur në mënyrë efektive llojet e veçanta të kafsheve prej rreziqeve që vijnë si pa-sojë e ndërtimit të infrastrukturës së re.
Duhet të zbatohen masat zbutëse specifike:
Sigurimi i korridoreve të emigrimit dhe siguria e kafshëve/shpendëve: • të ulet sa më shumë fragmentimi i habitat-
eve të llojeve, duke krijuar kalime të sigur-ta për kafshët e egra në drejtimet ekzistuese të lëvizjes (veçanërisht për gjitarët dhe am-fibët). Duhet përgatitur edhe një listë me zonat kritike për kafshët, në mënyrë që të shmanget rreziku për jetën e tyre përmes masave shtesë apo sinjalistikës përkatëse. Kjo ndikon pozitivisht edhe në përmirësimin e sigurisë së trafikut.
• Në zonat ku planifikohet infrastruktura e re duhet të sigurohet ruajtja e rrugëve ekzis-tuese të levizjes së kafshëve duke ndërtuar strukturat e posaçme lehtësuese. puna du-het të nisë me listën e llojeve me status të veçantë mbrojtjeje në mënyrë që të garanto-het moscënimi i popullatave të tyre.
Këto masa do të lehtësojnë lidhjet mes habitateve (rivendosin apo ruajnë rrugët e emigrimit) të spe-cieve dhe do të arrijnë objektivat mjedisore që lid-hen me mbrojtjen e natyrës.
10. 5MJEDISI nATYROR
188
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 8
Situata aktuale e mbetjeve në zonën e alpeve është shqetësuese, megjithëse jo në përmasa aq alarmante sa në pjesët e tjera të vendit. Duke mar-rë parasysh vlerat që mbart kjo zonë, mbetjet janë aktualisht problemi më i madh mjedisor.
problematika aktuale me mbetjet përfaqësohet ndër të tjera edhe nga:
• rritja e sasisë së mbetjeve;• rritja e kostos së depozitimit të mbetjeve;• rritja e ndikimit negativ në mjedis që kanë
mbetjet;• probleme sociale për shkak të sasisë në rritje
të mbetjeve.
Zhvillimi i zonës së alpeve mbart në mënyrë të pashmangshme edhe pasojën e prodhimit të shtu-ar të sasisë së mbetjeve, të cilat mund të dëmtojnë seriozisht mjedisin. më poshtë paraqiten disa nga masat zbutëse lidhur me administrimin e mbet-jeve:
• Edukimi mjedisor në të gjithë zonën dhe gjithë kategoritë e popullsisë duke filluar me fëmijët;
• Krijimi i vendgrumbullimit të mbetjeve in-terte (që rezultojnë nga proceset e ndërtimit);
• Inventarizimi i plotë i vendgrumbullimeve (të ligjshme ose jo) të mbetjeve;
• Duhet bërë minimizimi i mbetjeve (duke hequr nga ato mbetjet organike të cilat mund të kompostohen e të përdoren për plehërime);
• pakësimi dhe parandalimi i grumbullimit të mbetjeve përmes përdorimit të materialeve të riciklueshme;
• Zbatimi i parimit 3r (ripërdorim, riciklim, reduktim);
• ricklimi dhe kompostimi i mbetjeve;
• mbledhja e diferencuar e mbetjeve, duke ndarë fillimisht kategoritë bazë (letër, plas-tikë, qelqe, metale dhe mbetje me bazë dru-ri);
• Zhvillimi i infrastrukturës dhe përfshirja në planet rajonale e vendore të menaxhimit të mbetjeve;
• pajisja me kosha mbetjesh në të gjithë zonën e alpeve;
• transferimi i mbetjeve në landfill si mundë-sia më e përshtatshme nëse në zonë ka land-fill-e që plotësojnë standardet mjedisore.
10. 6MbETJET
189
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 9
Në mënyrë që të zvogëlohet ndotja akustike në mjedis në përputhje me objektivat e përcaktuara në SKZHI II, kur të planifikohen politikat për zh-villimin e infrastrukturës së parashikuar, është e nevojshme të sigurohen masa që ndikojnë në:
• uljen e ekspozimit të zonave urbane ndaj ndikimeve negative;
• mbrojtjen e mjedisit.
Gjatë aktiviteteve për zbatimin e projekteve të infrastruktures, duhet të respektohen udhëzimet e mëposhtme për të arritur objektivin e uljes së ndotjes nga zhurma:
• Duhet të sigurohen masa për të ulur eme-timet e zhurmës në burim (masa në rrjetin apo strukturën përkatëse infrastrukturore, automjetet në përdorim, masa logjistike, rior-ganizimin e përkohshem ose të përhershëm të lëvizjeve tranzite, reduktimin e orareve të punës apo uljen e shpejtësisë në zonat e ek-spozuara ndaj zhurmës);
• Në zonat ku tejkalohen kufijtë e ndotjes ak-ustike duhet të merren masa për të paranda-luar shtrirjen e zhurmës në mjedis (nëpërm-jet barrierave të zhurmës dhe argjinaturave që izolojnë zhurmat etj.) dhe për të siguruar kushte të mira jetese në ndërtesa (mbrojtja pasive);
• Duhet të shmanget sa më shumë që të jetë
e mundur ndërhyrja në zonat e banuara dhe / ose në zona të cilat janë të përcaktuara në bazë të legjislacionit për mbrojtjen nga zhur-ma si veçanërisht të ndjeshme ndaj zhurmës (qendrat e banimit, objektet e kujdesit shën-detësor, zonat turistike, shkollat etj);
• Duhet të shmanget sa më shumë ndërhyr-ja në zonat e mbrojtura në natyrë (zonat e mbrojtura në përputhje me rregullat për rua-jtjen e natyrës).
masat për mbrojtjen e mjedisit nga zhurma duhet të përqendrohen kryesisht në:
• masat për të ulur zhurmat në burim; • masat për të parandaluar shtrirjen e zhurmës
në mjedis; • masa për krijimin e kushteve të përshtatshme
të jetesës në ndërtesat e mbiekspozuara.
Qëllimi i SKZHI II në lidhje me vlerat e zhur-mës në vitin 2020 është të arrijë objektivin e 56 db / ditë dhe 45 db / natë. masat për të paranda-luar përhapjen e zhurmës në mjedis (barrierat e zhurmës / argjinaturat dhe mbrojtja pasive) janë përdorur kryesisht për të mbrojtur mjedisin nga zhurmat e shkaktuara prej sektorit të transportit.
Masa zbutëse specifike rritje e ndikimeve të ndotjes akustike pritet të jenë prezente gjatë zbatimit të projekteve të infra-strukturës. Ndikimet gjatë fazës së ndërtimit do të jenë afatshkurtra dhe të kthyeshme.
Në veçanti, për të ulur ndikimet gjatë zbatimit të aktiviteteve, duhet të merren masat e mëposhtme zbutëse:
• përdorimi i pajisjeve dhe makinerive të ndër-timit të prodhuara në përputhje me normat e emetimeve të zhurmës nga makineritë e ndërtimit, në përputhje me rregullat mbi emetimet e zhurmës nga makineritë e për-dorura në vende të hapura dhe në përputhje me direktivat përkatëse të bE-së;
• Do të ndiqen mënyrat më të mira të prakti-kueshme, duke përfshirë edhe mirëmbajtjen e duhur të impianteve për të minimizuar zhurmat e prodhuara nga operacionet në ter-ren në të gjitha rastet, në përputhje me rreg-ullat shqiptare;
• Sheshet e ndërtimit dhe rrugët e transportit duhet të zgjidhen në mënyrë të tillë që ndotja akustike nga makineritë e transportit, funk-sionimi i pajisjeve në kantier dhe ndërtimet e objekteve të mos i tejkalojnë vlerat kufi në ndërtesat më të afërta;
• Çdo impiant si gjeneratorët apo pompat, i cili është i nevojshëm të përdoret para dhe pas orarit zyrtar të punës, duhet të jetë i rrethuar nga një barrierë akustike apo zbutës portativ zhurmash;
• respektimi i afateve kohore për ndërtimin afër zonave të populluara (oraret).
10. 7zhuRMAT
190
10. 8pOpuLLSIA DhE ASETET MATERIALEUdhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 10
Zhvillimi i parashikuar i zonës përmes përmirësimit të infrastruktures pritet që të shkak-tojë një rritje të niveleve të zhurmës në mjedisin përreth. projektet specifike duhet të garantojnë që infrastruktura e re t’u vihet në dispozicion sa më shumë përdoruesve të mundshëm. Kjo pritet të inkurajoje përfshirjen më aktive të komunitet-it në kuadër të sistemimeve infrastrukturore, në mënyrë që ta bejë atë më të arritshme për të gjitha shtresat dhe kategoritë sociale.
përmirësimi i lidhjeve dhe zhvillimi i zonave më pak të zhvilluara duhet të jenë prioritet në har-timin e politikave dhe zbatimin e projektet e reja. Zbatimi i projekteve me qëllim përmirësimin e aksesit do të ndikojë në zhvillimin më të shpejtë ekonomik në zonat më pak të zhvilluara.
Masa zbutëse specifike
• Informimi i komunitetit lidhur me projektet zhvilluese dhe impaktet e pritshme prej tyre (pozitive, negative, afati i ndikimit, shkalla e ndikimit, etj);
• Konsultimi publik në fazën e hartimit të pro-jekteve specifike duke ndërmarrë analiza të detajuara socio-ekonomike dhe mjedisore;
• Vlerësimi i ndikimit në mjedis për projek-tet që priten të kenë ndikime në mjedisin e zonës;
• përcaktimi i saktë dhe i detajuar i masave zbutëse për çdo kategori ndikimi;
• përfshirja e komunitetit në zbatimin e pro-jekteve zhvilluese në zonë;
• përfshirja e ekspertizës lokale kur ajo është e nevojshme dhe e mundur;
• Edukimi mjedisor për komunitetet;
• programe zhvilluese në zonë, për shkak të kufizimeve që komunitetet kanë aktualisht, prej faktit që jetojnë në territore të zonave të mbrojtura apo në afërsi të tyre (ku kanë kufizime të rëndësishme në jetën e tyre të përditshme);
• programe të edukimit mjedisor në zonë.
191
10. 9TRAShËGIMIA KuLTuRORE
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 11
Zhvillimi i infrastrukturës mund të ndikojë të njesitë dhe zonat kulturore, veçanërisht në aspek-tin e degradimit të karakteristikave të peizazhit të zonave përreth njësive të trashëgimisë kulturore. Gjithashtu mund të ndikojë në dëmtimin e ob-jekteve të trashëgimisë kulturore, si dhe shkatër-rimin e mbetjeve arkeologjike nga vibrimet gjatë ndërtimit.
për të shmangur këto ndikime, duhet të merren masat e mëposhtme: • Shmangia e infrastrukturës së re në zonat e
trashëgimisë kulturore;• Kryerja e studimeve dhe vëzhgimeve para-
prake arkeologjike, rezultatet e të cilave do të duhet të merren parasysh kur të përcakto-het vendosja e infrastrukturës së re;
• Në rast të zbulimit të gjetjeve apo mbetjeve arkeologjike, do të njoftohet menjeherë au-toriteti përkates, duke mos lejuar asnjë zhvil-lim të mëtejshëm në atë zonë derisa çështja të zgjidhet sipas procedurave të përcaktuara;
• me integrimin e infrastrukturës së parashi-kuar në mjedis, përmirësimet brenda korri-doreve apo strukturave ekzistuese kanë për-paresi mbi ndërtimet e reja;
• E gjithë puna e ndërtimit duhet të jetë e kufi-zuar brenda korridorit të punimeve.
192
10. 10pEIzAzhI
Udhëzimet e përgjithshme dhe masat zbutëse për të arritur objektivin mjedisor 12
për të siguruar ruajtjen e peizazheve të rralla të alpeve Shqiptare, zonave me karakteristika të dallueshme në nivel kombëtar dhe imazhin e cilësisë së lartë të peizazhit, duhet të ndiqen ud-hëzimet e mëposhtme:
• Ndërhyrjet e infrastrukturës së re nuk duhet të lejohen në zonat e veçanta të peizazhit apo peizazheve me karakteristika të dallueshme në nivel kombëtar;
• ruajtja e strukturës ekzistuese të pemëve te mbjella përgjatë rrugëve dhe përmirësimi i mëtejshem i tyre;
• ruajtja e bimësisë së mbjellë autoktone dhe zëvendësimi i bimësisë jo autoktone;
• përzgjedhja e bimëve përgjatë akseve rrugore urbane për të krijuar një peizazh rrugor este-tik dhe të rregullt;
• Në zonat e parqeve e hapësirat të tjera pub-like ku do të mbillen pemë, karakteri formal i peizazhit mund të thyhet nga pemë të mbjel-la rresht të të njëjtit lloj ose të së njëjtës famil-je (gjethore, halore, shkurre), por të mbjella në grupime, pra grupe me nga 3 apo 5 pemë në varësi të hapësirës;
• t’i kushtohet vëmendje “xhepave urbanë”, ose thënë ndryshe hapësirat boshe të patra-jtuara mes ndërtesave të ndryshme të qytetit të cilat fshehin një potencial të madh në tra-jtimin e peizazhit urban;
• të shtohen sipërfaqet e pyllëzuara në zonat industriale, kryesisht në afërsi të qyteteve dhe perreth tyre. pyllëzimi i këtyre zonave do të përmirësonte pamjen vizuale të zonës industriale dhe do të sillte një sërë përfi-timesh mjedisore, si mbrojtja e tokës, shtimi i oksigjenit në ajër, zbutja e klimës, etj;
• të mbillen pemë, të cilat krahas rregullimit të peizazhit përshtaten me tokën dhe mund të zhvillohen në mjedise relativisht të ndotu-ra. për mbjelljen e pemëve në zonat indus-triale, në afërsi të rrjedhjeve ujore apo sipër-faqeve boshe, si dhe në rastet e rehabilitimit të sipërfaqeve të degraduara, rekomandohen llojet autoktone që gjenden në atë zonë, duke përfshirë por pa u kufizuar në lloje: plepi (populus alba), shelgu (Salix sp.), lofata (Cer-cis siliquastrum), rrapi (platanus orienta-lis), bliret (tilia sp.), dushqet (Quercus sp.), melleza (Ostrya carpinifolia), shkoca (Carpi-nus orientalis), panjat (acer sp.), gështenja (Castanea sativa), lajthia (Corullus avellana), ahu (Fagus sylvativa), arrneni (pinus peuce), rrobulli (pinus heldreichii), pisha e zezë (pi-nus nigra), arra (juglans regia) etj;
• të mbrohen ose të ristrukturohen aty ku mungojnë zonat breglumore të Cemit, Ver-moshit, Lëpushës, përroit të thatë, Shalës, Valbonës, lumit të Gashit, lumit të tropo-jës, Nikaj-mërturit, Çeremit etj. ruajtja dhe përmirësimi i këtyre zonave ka rol të shumëfishtë si mbrojta e tokës nga gërryerja, ndalimi i ndotjes nga sipërfaqet bujqësore në drejtim të lumit, ruajtja e korridoreve lidhëse për habitatet dhe për strehimin e lëvizjen e specieve të ndryshme dhe përmirësimi i cilë-sisë së ajrit;
• ripyllëzimi i zonave të shpyllëzuara dhe të degraduara nga shkaqe të ndryshme si zona pyjore e Kelmendit, Shkrelit, thethit, Lek-bibajt, Valbonës, Çeremit, Fierzës etj. Kjo do të sjellë një impakt pozitiv në ruajtjen e njëtrajtshmërisë dhe të bashkimit të pjesëve të copëtuara të pyjeve, duke krijuar një pei-zazh pyjor të vazhdueshëm. Gjatë kësaj ndë-rhyrjeje duhet treguar kujdes i veçantë që llojet e përzgjedhura të jenë autoktone.
193
Duke qenë se në zonë parashikohet të ndërtohen edhe disa mole/limane, duhet të merren në kon-sideratë disa masa udhëzuese në këtë drejtim:
• Duhet të kryhet përzgjedhja e kujdesshme e vendeve dhe dizenjimi i portit. Nëse niveli bazë i ndotjes është i lartë, duhet të planifi-kohet një sistem i trajtimit të ujërave të zeza si pjesë e menaxhimit të mjedisit të zonës;
• Duhet të parashikohen masat kundër ero-zionit të brigjeve;
• Duhen eliminuar apo izoluar sedimentet e kontaminuara;
• Duhet bërë vëzhgimi i kujdesshëm i karak-teristikave ekologjike të zonës së projek-tit duke konsideruar gjendjen e specieve të rrezikuara dhe të brishta (emigrimi me ten-denca sezonale, shtimi, hedhja e vezëve etj). mbjellja e bimëve të gjelbra rreth një porti mund të jetë një mjet efektiv për të zbutur efektet e padëshiruara në habitatin tokësor;
• Ndërtimi i portit duhet harmonizuar me mjedisin e tij. Gjithashtu duhet t’i kushto-het vëmendje e veçantë ngjyrave. rekoman-dohet të krijohet një zonë me brez të gjelbër rreth portit;
• Duhen shmangur shqetësimet ndaj komu-nitetit lokal;
• Duhen zgjedhur mjetet e përshtatshme për fazën e ndërtimit dhe operimit;
• Duhet përzgjedhur me kujdes depozitimi i vendit ku do të hidhet materiali i gërmuar;
• Duhen marrë masa për eleminimin e shkarki-meve në ujë nga mjetet;
• portet duhet të sigurojnë mjete të mjaftueshme pritëse për të marrë mbetje dhe përzierje me vajra të krijuara nga operimet e mjeteve lundruese sipas dispozitave të Kon-ventës Ndërkombëtare për parandalimin e Ndotjes nga anijet etj;
• Duhen marrë masa për menaxhimin e mbet-jeve të krijuara nga operimi.
10.10.1. Strategjia e peizazhit
Në rastet kur projekti specifik i mbivendoset ndonjë peizazhi ekzistues bujqësor apo rural, du-het të ndiqet një qasje ku synohet mbrojtja e vler-ave rurale dhe rezidenciale si dhe pasurimi i pei-zazhit gjatë anëve të rrugës.
Objektivat e punimeve peizazhistike:
• të zhvillohet një peizazh, karakteristikat e të cilit të lidhen me modelin, shkallën dhe di-versitetin e karakteristikave të peizazhit ek-zistues;
• të minimizohen ndërhyrjet vizuale dhe të zvogëlohet natyra negative e çdo pengese vi-zuale;
• për të mbrojtur peizazhin duhet të rikthehen apo të zmadhohen elementet e peizazhit ek-zistues, të prekur drejtperdrejt nga propozi-mi.
194
MOnITORIMI I nDIKIMEvE nË MJEDIS11
11.1 pËrmbLEDHjE mbI VLErËSImIN 11.2 KrItErEt mjEDISOrE QË KUFIZOjNË ZHVILLImIN E pLaNIt 11.3 rEKOmaNDImE
195
Sistemi i monitorimit të ndikimeve mjedisore që do të shkaktohen nga zbatimi i planit, është një mjet i thjeshtë për t’u përdorur për një mon-itorim efektiv. monitorimi i ndikimeve është jashtëzakonisht i rëndësishëm për zbatimin e planit. Në përputhje me Ligjin 91/2013 dhe Direk-tivën 2001/42/EC, zbatimi i një programi (zhvilli-mi i një projekti zbatimi) duhet të monitorohet me qëllim identifikimin e efekteve negative të papar-ashikuara, në mënyrë që të krijohet mundësia për një reagim të hershëm ndaj këtyre efekteve dhe të bëhen përshtatjet e nevojshme.
Sistemi i monitorimit përfshin indikatorët për-kates për çdo sektor mjedisor (biodiversiteti, cilësia e ajrit, ndryshimet klimatike, toka, uji, peizazhi, trashëgimia kulturore, etj.) dhe identi-fikon autoritetin e përgjegjësinë për matjen e çdo indikatori mjedisor të propozuar.
Grumbullimi i të dhënave sugjerohet që të mbështetet në dy burime:
• të dhënat e para që merren nga matja e par-ametrave të mjedisit;
• Vlerësimi i indikatorëve mjedisorë.
procesi i mbledhjes së të dhënave përmes matjeve mund të realizohet duke përfshirë autoritetet ra-jonale (qarqet/prefekturat), por edhe institucionet shtetërore përgjegjëse, si: agjensia Kombëtare e mjedisit (aKm) përmes ministrisë së mjedisit, institucione kërkimore shkencore dhe ato profe-sionale, si dhe ndërmarrjet e shërbimeve publike (menaxhuesit e mbetjeve, ujësjellës – kanalizime etj.).
më konkretisht, roli i aktorëve që duhet të përf-shihen në këtë proces është si më poshtë:
• mbledhja e të dhënave prej matjeve që kry-hen nga shërbimet publike dhe private;
• mbledhja e të dhënave bazë që kryhet nga ndërmarrjet e shërbimeve publike (struk-turat e menaxhimit të zonave të mbrojtura, strukturat mjedisore, inspektoriatet etj.);
• marrja e të dhënave bazë që mblidhen nga administrata publike;
• marrja e të dhënave që mblidhen nga in-stitucionet kërkimore shkencore dhe organ-izata të tjera;
• mbledhja dhe analizimi i të dhënave të IN-Stat;
• analiza dhe sinteza e të dhënave, me qëllim nxjerrjen e konkluzioneve mbi gjendjen e mjedisit në një zonë të caktuar;
• ruajtja e të dhënave dhe krijimi i intervaleve kohore me qëllim monitorimin e gjendjes së mjedisit në kohë të caktuara;
• Shpërndarja e të dhënave përmes raporteve përkatëse në përputhje me legjislacionin në fuqi.
Këto raporte synojnë që:
• të plotësojnë kërkesat e legjislacionit lidhur me raportimet përkatëse;
• të informojnë palët që marrin pjesë në pro-cesin e planifikimit dhe monitorimit të zba-timit të planit;
• të informojnë publikun që preket nga plani apo nga aktivitetet zhvilluese në kuadër të tij.
Në vijim paraqiten elementet që duhet të anali-zohen për programin e monitorimit të ndikimeve mjedisore të planit:
• biodiversiteti;• popullsia;• Shëndeti i njerezve;• Fauna;• Flora;• toka;• Uji;• ajri;• Faktorët klimatikë;• asetet e prekshme;• trashëgimia kulturore (përfshirë
trashëgiminë arkitektonike dhe arkeolog-jike);
• peizazhi;• Lidhja mes këtyre faktorëve.
196
për çdo sektor mjedisor janë dhënë indikatorët përkatës, strukturat përgjegjëse për monitorimin, parametrat mjedisore dhe frekuenca e monitorim-it.
Disa parametra që maten dhe japin të dhëna të nevojshme janë:
• Cilësia e ajrit (niveli i ndotjes);• Cilësia e ujit (ujërat sipërfaqësore, ujërat
nëntokësore);• Studime të veçanta dhe të pavarura për iden-
tifikimin e ndikimeve mjedisore në kuadër të programeve apo projekteve të tjera;
• raportet e përgatitura me të dhëna të drejt-përdrejta ose të referuara nga VNm-të speci-fike të projekteve infrastrukturore.
Në vijim, jepet tabela përkatëse e monitorimit të ndikimeve në mjedis prej zbatimit të planit.
monitorimi i ndikimeve mjedisore për çdo pro-jekt specifik të planit do të bëhet në përputhje me programin e monitorimit, dhe mund të përmbajë informacion në formë tabele, sipas formatit të pa-raqitur më poshtë:
Projektetspecifiketëplanit
Indi
kato
rët m
jedi
sorë
para
shik
imi i
ndi
kim
eve
akum
ulat
ive
(nës
e ka
)
Ndi
kim
i tot
al i
plan
it
projekti 001 projekti 002 projekti # projekti #
197
Nr
ASP
EKTI
M
JED
ISO
R
IND
IKA
TOR
I M
JED
ISO
R
AU
TOR
ITET
I M
ON
ITO
RU
ES
PAR
AM
ETR
AT
MJE
DIS
OR
E
FREK
UEN
CA
E
MO
NIT
OR
IMIT
K
OM
ENTE
1
Biod
iver
site
ti -
faun
a - f
lora
-N
umri
dhe
sht
rirja
e
habi
tate
ve te
rë
ndës
ishm
e në
gj
endj
e të
kë
naqs
hme
-
Num
ri d
he /o
se
sipë
rfaq
ja m
e zo
na të
m
broj
tura
-
Vle
rat e
bi
odiv
ersi
tetit
, kr
ahas
uar m
e BE
(n
umri
i sp
ecie
ve
ende
mik
e dh
e të
rr
alla
) -
Sipë
rfaq
ja e
mbu
luar
m
e py
je
-N
umri
dhe
si
përf
aqja
e m
bulu
ar
me
zona
te
mbr
ojtu
ra n
atyr
ore
Stru
ktur
at e
M
enax
him
it të
Zo
nave
të
Mbr
ojtu
ra
Dre
jtori
të
përg
jegj
ëse
në
qarq
e
-H
abita
tet (
num
ri d
he
shtr
irja
e ty
re)
-N
umri
dhe
/ose
si
përf
aqja
me
zona
të
mbr
ojtu
ra
-N
umri
i sp
ecie
ve
ende
mik
e dh
e të
rr
alla
-
Sipë
rfaq
ja e
mbu
luar
m
e py
je
-N
umri
dhe
sip
ërfa
qja
e m
bulu
ar m
e zo
na të
m
broj
tura
nat
yror
e
E pë
rvits
hme,
si
pas
plan
it të
m
enax
him
it të
Zon
ës së
M
broj
tur
Në
rast
in e
mon
itori
mit
të b
iodi
vers
itetit
, do
të
duhe
t të
ndiq
en
prot
okol
let p
ërka
tësë
të
para
shik
uara
në
plan
et e
m
enax
him
it të
çdo
Zon
e të
Mbr
ojtu
r.
2
Popu
llsia
–
shën
deti
i nje
rëzv
e
-V
itet e
jetë
gjat
ësis
ë së
shën
dets
hme
-
Aks
iden
tet n
ë pu
në
-Pë
rqin
dja
e nj
erëz
ve
që je
tojn
ë në
n m
inim
umin
jetik
Dre
jtori
të
përg
jegj
ëse
në
qarq
e
-V
itet e
jetë
gjat
ësis
ë së
sh
ënde
tshm
e
-A
ksid
ente
t në
punë
-
Përq
indj
a e
njer
ëzve
që
jeto
jnë
nën
min
imum
in je
tik
E pë
rvits
hme
Pë
r të
vler
ësua
r dhe
m
onito
ruar
gje
ndje
n e
tokë
s, d
o të
duh
et
fillim
isht
të b
ëhen
an
aliz
a ki
mik
e të
tokë
s,
për t
ë pa
tur n
ë vi
jimës
i nj
ë ba
zë të
dhë
nash
e
cila
do
të s
hërb
ejë
si
bazë
kra
hasu
ese
për
vler
ësim
et e
m
ëvon
shm
e.
197
198
3
Toka
-Pë
rqin
dja
e to
kës s
ë de
grad
uar
-Sa
sitë
e m
betje
ve të
el
imin
uara
në
land
fill-e
-
Gje
neri
mi i
mbe
tjeve
pë
r fry
më
dhe
tota
li
-%
e ri
cikl
uar (
letë
r, xh
am, m
betje
ba
shki
ake
të
biod
egra
dues
hme,
al
umin
) -
Ana
lizat
kim
ike
të
tokë
s
Dre
jtori
të
përg
jegj
ëse
në
qarq
e
Stru
ktur
at e
M
enax
him
it te
La
ndfil
l-eve
-Pë
rqin
dja
e to
kës s
ë de
grad
uar
-Sa
sitë
e m
betje
ve të
el
imin
uara
në
land
fill
-G
jene
rim
i i m
betje
ve
për f
rym
ë dh
e to
tali
-
% e
rici
klua
r (le
tër,
xham
, mbe
tje
bash
kiak
e të
bi
odeg
radu
eshm
e,
alum
in)
E pë
rvits
hme
4
Uji
-C
ilësi
a e
ujër
ave
sipë
rfaq
ësor
e
-C
ilësi
a e
ujër
ave
nënt
okës
ore
-
Përd
orim
i i u
jit n
ga
sekt
ori
-Pë
rqin
dja
e ri
cikl
imit
të u
jit
-Pë
rqin
dja
e po
pulls
isë
së li
dhur
m
e sh
ërbi
min
e
traj
timit
të u
jëra
ve të
nd
otur
a
-Pë
rdor
imi e
fikas
i uj
it
Dre
jtori
të
përg
jegj
ëse
në
qarq
e
Stru
ktur
at e
M
enax
him
it të
IT
UN
5-ve
M
inis
tria
e
Mje
disi
t
-To
tal N
, tot
al P
, BO
D-
et, C
OD
, pH
, etj.
-
Përc
jells
hmër
ia, e
tj.
-Fo
rtës
ia, k
lori
det,
sulfa
tet,
nitr
ati,
nitr
imi,
met
alet
, de
terg
jent
ët, n
gark
esa
toks
ike
e m
ikro
biol
ogjik
e, e
tj.
Kam
pion
im d
he m
atje
si
pas
mir
atim
it të
ku
shte
ve m
jedi
sore
për
çd
o IT
UN
. Sis
tem
i K
ombë
tar i
Mon
itori
mit
të C
ilësi
së së
Ujë
rave
Si
përf
aqës
ore,
Pr
ogra
mi i
Mon
itori
mit
Sipa
s Li
gjit
nr. 3
4/20
13
“Për
traj
timin
mje
diso
r të
ujë
rave
të n
dotu
ra”
dhe
Li
gjit
nr. 9
915,
dat
ë 12
.05.
2008
“Pë
r Kua
drin
rr
egul
lato
r të
sekt
orit
të
furn
izim
it m
e uj
ë dh
e la
rgim
in e
ujë
rave
të
ndot
ura”
198
199
5
Ajri
-D
itët k
ur te
jkal
ohen
no
rmat
e c
ilësi
së së
aj
rit d
he sh
kark
imet
si
pas
buri
mit
Min
istr
ia e
M
jedi
sit
-SO
x, N
Ox,
PM
10,
gaze
t ser
ë, P
b, C
O
E pë
rvits
hme
Si
stem
i i m
onito
rim
it të
ci
lësi
së së
ajri
t të
ndot
ur
6
Fakt
orët
klim
atik
ë
-Sh
kark
imet
e g
azev
e se
rrë
-
Shka
rkim
et si
pas
buri
mit
(%)
-C
aktim
i i p
rodh
imit
të e
nerg
jisë
sipa
s bu
rim
it
-Pë
rqin
dja
e BE
R (%
) -
Rritj
a e
num
rit t
ë au
tom
jete
ve të
ud
hëta
rëve
Min
istr
ia e
M
jedi
sit
Dre
jtori
të
përg
jegj
ëse
në
qarq
e
-SO
x, N
Ox,
PM
10,
gaze
t ser
rë, P
b, C
O
-Pë
rqin
dja
e en
ergj
isë
nga
BER
(%)
-N
umri
i au
tom
jete
ve
të u
dhët
arëv
e
E pë
rvits
hme
Si
stem
i i m
onito
rim
it të
ci
lësi
së së
ajri
t të
ndot
ur
7
Ase
tet e
pre
kshm
e:
-tr
ashë
gim
ia
kultu
rore
(p
ërfs
hirë
tr
ashe
gim
inë
arki
tekt
onik
e dh
e ar
keol
ogjik
e)
-pe
izaz
hi
-N
umri
i go
dina
ve të
ru
ajtu
ra q
ë re
stau
rohe
n ba
zuar
në
ark
itekt
urën
tr
adic
iona
le
-N
umri
i go
dina
ve të
re
ja q
ë nd
ërto
hen
bazu
ar n
ë ar
kite
ktur
ën lo
kale
-
Num
ri i
vizi
torë
ve
-G
jelb
ërim
i urb
an p
ër
frym
ë
Min
istr
ia e
K
ultu
res
Dre
jtori
të
përg
jegj
ëse
në
qarq
e
-N
umri
i go
dina
ve të
ru
ajtu
ra q
ë re
stau
rohe
n
-N
umri
i vi
zito
rëve
-
Gje
lbër
imi u
rban
për
fr
ymë
E pë
rvits
hme
N
ë ra
stin
e n
dërt
imev
e të
reja
, u d
uhet
refe
ruar
pl
anev
e të
men
axhi
mit
për Z
onat
e M
broj
tura
dh
e pl
anev
e ve
ndor
e.
199
Tabe
la 1
1. M
onito
rimi i
ndi
kim
eve n
ë mje
dis p
rej z
batim
it të
pla
nit
200
11.1 përmbledhje mbi vlerësimin
Në bazë të vlerësimit specifik të secilit projekt të pKSt-së në zonën e alpeve si dhe përputhshmërisë së tyre me objektivat mjedisore, u përcaktuan disa përfundime si më poshtë:
• aktivitetet e parashikuara për t’u zbatuar në kuadër të planit janë të pranueshme nga pikëpamja mjedisore;
• Do të jenë prezente impaktet e pritshme pozitive dhe negative në fazën e zbatimit të projekteve por edhe më vonë;
• aspektet e pritshme më pozitive të impa-kteve janë ato që lidhen me zhvillimin so-cio-ekonomik të zonës (rrugët, infrastruktu-ra, mbetjet);
• për sa i përket aspekteve negative, ato kanë të bëjnë përgjithësisht me mungesën e për-kohshme të aksesit rrugor (faza e ndërtim-it), fragmentimin e habitateve, dëmtimet e mundshme të vlerave natyrore dhe kulturore të zonës, shtimin e zhurmave, shtimin e eme-timeve të grimcave të pluhurit, ndërtimet që nuk përputhen me arkitekturën tradicionale, etj;
• për shkak të terrenit të pjerrët, një ndër ndi-kimet negative më të mëdha do të jetë dëmti-mi i peizazhit (ndërtimi i rrugëve dhe infra-strukturës);
• projektet e zbatimit duhet të shoqërohen me protokollet e mbrojtjes dhe rehabilitimit mje-disor;
• VNm-të duhet të fokusohen në mbrojtjen e habitateve dhe llojeve të rëndësishme në zonë.
• programet dhe projektet zhvilluese duhet të konsultohen me legjislacionin kombëtar për zonat e mbrojtura dhe planet përkatëse të menaxhimit të këtyre zonave.
11.2 Kriteret mjedisore që kufizojnë zhvillimin e planit
Në vijim, paraqiten disa nga kriteret mjedisore të cilat kufizojnë zhvillimet e parashikuara.
11.2.1 Kriteret mjedisoreNë këtë kategori kriteresh përfshihen zona të cak-tuara që përjashtohen apo duhet të përjashtohen nga çdo lloj zhvillimi. Këto kritere janë:
Zona me vlera të veçanta mjedisore. Këto përfshi-jnë të gjitha zonat qendrore të parkut Kombëtar të alpeve Shqiptare (draft), parkut Natyror rajonal të Shkrelit, parkut Natyror rajonal të Nikaj-mër-turit si dhe zonën e UNESCO-s, lumin e Gashit. Këtu përfshihen gjithashtu edhe rastet kur një zh-villim i caktuar ndesh me lloje apo habitate me vlera të veçanta apo statuse të veçanta ruajtjeje (kombëtare apo ndërkombëtare).
Zona me vlerë peizazhistike: Këtu përfshihen kreshtat dhe majat e maleve, shpatet me pjerrësi të madhe, zhvillimet mbi burime ujore, përgjatë lumenjve apo në liqenet akullnajore. Gjithashtu duhen përjashtuar edhe ato zhvillime të cilat cëno-jnë direkt apo indirekt zonat e cituara këtu. Këtu përfshihen edhe ndërtimet në kufinjtë e sipërm të vegjetacionit, ato në rastet e vegjetacionit tranzi-tor apo në afërsi të monumenteve të natyrës.
11.2.2 Kriteret inxhinierikeNë këtë kategori përfshihen kritere të cilat kufizo-jnë zhvillime të caktuara për shkak të situatave inxhinierike të papërshtatshme.
Këtu përfshihen:
Zona të rrezikshme për zhvillim ku përfshihen: zona përgjatë shtretërve të lumenjve/përrenjve (për shkak të përmbytjeve të mundshme apo dëm-timit të shtretërve/brigjeve të tyre nga strukturat ndërtuese), zona në shpate të pjerrëta të maleve, zhvillimet në pjesët e shpateve të brendshme të luginave të Valbonës, thethit, Lumit të Gashit, Nikç, Vukël, Livadhit të Harushës etj., të cilat përfaqësojnë zona të paqëndrueshme nga ana gje-ologjike, zona të ekspozuara ndaj fenomeneve të motit (erera, reshje bore, temperature ekstreme tj). Këtu bëjnë pjesë edhe rastet e ndërtimeve në lartesinë mbi 1800 m mnd. mbi këtë lartësi duhet ndaluar çdo lloj ndërtimi i mundshëm.
201
Zona me infrastrukturë të zhvilluar. Kufizimet këtu kanë të bëjnë me ndalimin e zhvillimeve në vende apo zona ku aktualisht mund të ketë një zhvillim infrastrukturor (kanale uji, ujësjellësa, sisteme të kanalizimeve të ndryshme, linja elek-trike etj. Qëllimi këtu është që një zhvillim i ri nuk duhet të cënojë zhvillimet ekzistuese, pasi sipas rasteve specifike mund të shkaktohen dëme në mjedis.
11.2.3 Kriteret ligjoreSiç është përmendur më sipër, zona e alpeve Shqiptare është një zonë me ndjeshmëri të lartë mjedisore dhe peizazhistike. Në këtë zonë kemi tashme tre kategori të zonave të mbrojtura:
(i) parku Kombëtar alpet Shqiptare (në proces miratimi), kateg. II e IUCN;
(ii) Zonën e UNESCO-s – Lumin e Gashit (aktu-alisht ka status kombëtar mbrojtje, si zonë e kategorisë së I -rë IUCN);
(iii) parqet Natyrore rajonale (me ligjin81/2017 këto parqe tashmë emërtohen si ‘parqe bash-kiake’) të “Shkrelit” dhe “Nikaj-merturit”, kategoria IV e IUCN.
Lidhur me këto raste, zhvillimet duhet të marrin në konsideratë aktivtetet e lejuara/ndaluara për çdo kategori;
për kategorinë park Kombëtar (parku Kombetar i alpeve), do të zbatohen dispozitat e ligjit 81/2017 për “Zonat e mbrojtura” neni 16.
Parku Kombëtar i Alpeve Shqiptare (Kategoria II)1. “park kombëtar” shpallen territoret e gjera,
zakonisht jo më të vogla se 1000 ha, unike për nga vlerat kombëtare dhe ndërkombëtare. ato ruhen dhe menaxhohen për mbrojtjen e ekosistemeve dhe llojeve, për edukim dhe rekreacion (çlodhje e argëtim) dhe rregullo-jnë përdorimin e qëndrueshëm nga ana e nje-riut të burimeve natyrore.
2. Në “parkun kombëtar” zbatohet shkalla e mbrojtjes mjedisore të zonës që ka si objektiv të mbajë territorin në gjendje natyrore, ku të ruhen komunitetet biotike të burimeve gjene-tike dhe llojeve për të siguruar stabilitetin ekologjik dhe diversitetin. Në parkun kom-bëtar:
a) përjashtohet njeriu nga shfrytëzimi ose zënia me aktivitete intensive;
b) Nuk lejohet shfrytëzimi i tokës me te-knologji intensive, me mjete dhe mënyra që shkaktojnë ndryshime rrënjësore në biodiversitet, në strukturën dhe funk-sionet e ekosistemeve ose që dëmtojnë në mënyrë të pandreqshme sipërfaqen e tokës;
c) janë të ndaluara ndërtimi i zonave ur-bane, i autostradave, hekurudhave, lin-jave të prodhimit të energjisë, si hidro-centrale, linjave të tensionit të lartë dhe sistemeve të naftës e të gazit me shtrirje të gjatë;
d) Nuk lejohet ndryshimi i gjendjes naty-rore të rezervave ujore, burimeve, liqen-eve dhe sistemeve të zonave të lagura;
e) Çdo aktivitet që bie ndesh me objektivat e mbrojtjes së zonës dhe që përcaktohet në planin e menaxhimit.
3. Në këtë zonë mund të ushtrohen veprimtari që sigurojnë krijimin e mundësive shpirtërore, shkencore, edukative, çlodhëse të vizitorëve, në përputhje me kërkesat mjedisore, kultu-rore dhe të planit të menaxhimit, por vetëm pasi të merret miratimi i institucioneve shtetërore, që synojnë:a) ruajtjen e zonës në një gjendje natyrore
ose sa më afër natyrës;b) respektimin e vlerave ekologjike, gjeo-
morfologjike, objekteve të shenjta ose es-tetike, për të cilat zona merret në mbrojt-je;
c) marrjen në konsideratë që banorët lokalë kanë të drejta, të tilla si, peshkimin, kullotjen dhe drutë e zjarrit, deri në atë masë sa ato të mos dëmtojnë objektivat e tjerë të menaxhimit.
4. me propozim me shkrim dhe të arsyetuar të
administratës së ruajtjes së zonës, aKZm-ja mund të miratojë: a. Kullotjen dhe kalimin e kafshëve shtëpi-
ake dhe ngritjen e objekteve të lehta ose të përkohshme për mbajtjen e tyre;
b. Vendosjen e stendave, tabelave të të dhënave, reklamave, shenjave dhe posterave;
c. Vozitjen me barka, kanoe dhe mjete të tjera lundrimi jomotorike, gjithmonë në rastin kur për aktivitete të tilla nuk nevo-jiten investime paraprake, të cilat kërko-
202
jnë që të ndryshojë sasia e ujit apo flukset e rrjedhave ujore në vendin e propozuar;
d. Fluturime jo ushtarake me helikopterë, balona, deltaplane etj;
e. Lëvizje dhe parkim automjetesh jashtë rrugëve dhe vendeve të caktuara;
f. Ngjitje alpine, ski, kampingje dhe ndezje zjarri jashtë pikave të caktuara;
g. mbledhje bimësh, frutash, farash e kër-pudhash;
h. Ushtrim veprimtarish të strukturave tu-ristike sezonale që nuk kërkojnë zënie përfundimtare të tokës.
5. Kur administrata e ruajtjes së parkut vëren se cënohet qëllimi për të cilin zona është shpal-lur “park kombëtar”, mund të kufizojë ose të ndalojë përkohësisht lëvizjen e mjeteve të transportit, peshkimin dhe veprimtari të tjera të lejuara.
6. me propozimin e aKZm-së, ministri mira-
ton udhëzimin për procedurat e ndalimit të përkohshëm të veprimtarive të miratuara, në rastet kur cenohet qëllimi për të cilin është shpallur zona e mbrojtur mjedisore.
7. Në planin e menaxhimit për parkun, sipas nënzonave të administrimit, caktohen qarta-zi dhe në mënyrë të detajuar veprimtaritë e lejuara, të ndaluara dhe ato për të cilat kër-kohet leje e lëshuar nga organet kompetente, sipas legjislacionit shqiptar në fuqi.
Zona e UNESCO-s Lumi i Gashit (Kateg. I e IUCN)Duke qënë se sapo është shpallur si zonë e UNES-CO-s, ende nuk ka një bazë ligjore të konsoliduar lidhur me ndalimet dhe zhvillimet e mundshme në këtë kategori. aktualisht Lumi i Gashit bën pjesë në kategorinë I të IUCN në rrjetin kombëtar të zonave të mbrojtura. për këtë arsye, do të zba-tohet legjislacioni aktual kombëtar në fuqi, ligji 81/2017 për “Zonat e mbrojtura”, neni 15.
Rezerva strikte natyrore (kategoria I)1. “rezervë strikte natyrore” shpallen territore ose
zona, që zotërojnë disa ekosisteme të veçanta, karakteristike ose përfaqësuese, dhe/ose lloje të florës dhe/ose të faunës me rëndësi shken-core, të përshtatshme për kërkime shkencore dhe/ose monitorim dhe që janë pak ose aspak të shqetësuara nga njeriu. Kjo kategori për-bëhet nga dy nënkategori kryesore:a) Nënkategoria a, që është “zona e mbro-
jtur”, e menaxhuar kryesisht për qëllime shkencore ose “rezervat shkencor”, që ruhet dhe menaxhohet për qëllime shken-core dhe mbrojtjen tërësore të botës së gjallë;
b) Nënkategoria b, që është “zonë e mbroj-tur”, e menaxhuar kryesisht për mbrojtjen e natyrës së egër ose “rezervë strikte naty-rore”, që ruhet e menaxhohet në mënyrë të tillë që të ruajnë gjendjen e tyre natyrore.
2. Në rezervën strikte natyrore zbatohet shkalla e parë e mbrojtjes, pasi në të janë të ndalu-ara të gjitha aktivitetet njerëzore që mund ta dëmtojnë dhe ku objektivat kryesorë janë:a) ruajtja e biodiversitetit të zonës duhet të
jetë e arritshme nëpërmjet mbrojtjes dhe të mos kërkojë menaxhim aktiv ose ma-nipulim të habitateve;
b) të minimizohen çrregullimet dhe shqetësimet nëpërmjet planifikimit të ku-jdesshëm të realizimit të kërkimit shken-cor dhe të aktiviteteve të tjera të miratu-ara;
c) të kufizohen kontaktet e publikut me zonën dhe të përjashtohet përdorimi i saj për pushim e çlodhje;
ç) të lejohet prania e vizitorëve pa mjete të motorizuara në atë nivel që t’i shërbejë sa më mirë mirëqenies fizike dhe shpirtërore të tyre dhe të ruhet cilësia e natyrës së egër të zonës për brezat e sotëm dhe të ar-dhshëm.
203
Edhe në rastin e miratimit të akteve shtesë për mbrojtjen e zonës, ato duhet të interpelohen në zhvillimet potenciale, së bashku me legjislacionin ekzistues kombëtar.
Gjithashtu, në rastin e Lumit të Gashit duhen mar-rë në konsideratë edhe dispozitat e tjera ligjore që kanë të bëjnë me zonat me interes ndërkom-bëtar (seksioni V - Zona të mbrojtura me interes ndërkombëtar) i ligjit 81/2017.
Parqet Natyrore Rajonale (Bashkiake), kateg.IV e IUCNLidhur me parqet natyrore rajonale (parqet bash-kiake), do t’i referohemi sërish ligjit 81/2017 për “Zonat e mbrojtura”, neni 19.
rezervat natyror i menaxhuar/park natyror (kat-egoria IV)1. “rezervat natyror i menaxhuar ose park naty-
ror” shpallen territoret, që përfaqësojnë zona me ndërhyrje aktive të njeriut për qël-lime menaxhimi të llojeve dhe habitateve, në mënyrë që të garantohet ruajtja e habitateve dhe të plotësohen kërkesat specifike të llojeve me rëndësi rajonale e vendore, si dhe zonat që përdoren për qëllime studimore, eduka-tive dhe kulturore.
2. Objektivi i shpalljes së rezervatit natyror të menaxhuar është:a) Sigurimi dhe ruajtja e kushteve të habitatit,
të domosdoshme për mbrojtjen e llojeve të rëndësishme, grup-llojeve, komuniteteve biotike ose karakteristikave fizike të mje-disit, që kërkojnë ndërhyrje të veçantë për një menaxhim optimal;
b) Lehtësimi i kërkimit shkencor dhe moni-torimi mjedisor si aktivitete parësore të lidhura me menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore;
c) Dhënia e mundësisë popullsisë lokale të përfshirë brenda zonës të sigurojë përfi-time ekonomike si një nga objektivat e menaxhimit;
ç) Ngritja e zonave të kufizuara për edukimin mjedisor të publikut, vlerësimin e karak-teristikave të habitateve dhe të punës për menaxhimin e llojeve në natyrë.
3. Në “parkun natyror” nuk lejohet të zhvillohen aktivitetet e mëposhtme:a) Ndryshimet e gjendjes natyrore të
rezervave ujore, burimeve, liqeneve dhe
sistemeve ligatinore;b) Shfrytëzimi dhe zënia e zonës me aktivi-
tete që bien ndesh me qëllimet për të cilat ajo është marrë në mbrojtje.
4. Duke marrë miratimin paraprak me shkrim të administratës së zonës së mbrojtur, në këto zona mund të ushtrohen veprimtaritë e mëposhtme:a) Lëvizja dhe parkimi i automjeteve jashtë
rrugëve publike dhe vendeve të caktuara për parkim;
b) mbledhja e bimëve, gjetjeve paleontolog-jike dhe e gurëve që nuk dëmtojnë habita-tin natyror;
c) Ngritja dhe funksionimi i objekteve për qëllime ushtarake dhe mbrojtjeje;
ç) Vendosja e stendave, tabelave të të dhënave, reklamave, shenjave dhe posterave, me përjashtim të atyre që japin të dhëna për objektivat e mbrojtjes së rezervatit;
d) Skitë, kampingjet dhe ndezja e zjarreve jashtë pikave të caktuara.
5. rregullat për kalimet e vizitorëve e të turistëve për afate të shkurtra kohore, me qëllim res-pektimin e masave mbrojtëse të përcaktuara në planin e menaxhimit, miratohen me ud-hëzim të ministrit, me propozimin e aKZm-së.
6. Në planin e menaxhimit për rNm/pN-të, sipas nënzonave të administrimit, caktohen qarta-zi dhe në mënyrë të detajuar veprimtaritë e lejuara, të ndaluara dhe ato për të cilat kër-kohet leje e lëshuar nga organet kompetente, sipas legjislacionit shqiptar në fuqi.
Në ligjin e mësipërm, neni 19 përcakton kufizimet dhe zhvillimet në zona të kategorisë IV të IUCN, ndërkohë që shpallja dhe menaxhimi i parqeve bashkiake jepet në nenin 24 të atij ligji.
Në rastin e monumenteve të Natyrës (Katego-ria III e IUCN), serish duhet t’i referohemi ligjit 81/2017, nenet 17 dhe 18 të tij. Në të gjitha rastet, duhet konsultuar dokumenti përkatës menaxhues për secilën zonë (planet e menaxhimit), i cili ka një qasje me specifike për secilën zonë të mbroj-tur. Në të gjitha rastet kur zhvillimet potenciale prekin direkt apo indirekt burimet ujore dhe tru-pat ujore, do të zbatohen dispozitat e ligjit Nr. 111/2012 “për menaxhimin e integruar të buri-meve ujore” .
204
11.3 Rekomandime
arritja e objektivave mjedisore në fushat e përcak-tuara nga zbatimi i plani Strategjik Kombëtar të zonës së alpeve kërkon respektivisht zbatimin e një sërë rekomandimesh/udhëzimesh të cilat janë pasqyruar më sipër.
Duke marrë në konsideratë udhëzimet e përg-jithshme/rekomandimet ndikimet negative të për-shkruara më lart (në Seksionin 6.1) do të mund të parandaloheshin dhe do të sigurohet në të njëjtën kohë arritja e objektivave mjedisore.
Në vijim jepen disa rekomandime me specifike, duke marrë në konsideratë të gjitha objektivat mjedisore dhe zhvillimet e pritshme në kuadër të planit:• të zbatohen rekomandimet përkatëse të
dhëna në planet e menaxhimit të zonave të mbrojtura, lidhur me zonimin dhe aktivitetet e lejuara/ndaluara në to;
• të përzgjidhen opsionet me më pak ndikim në rrugët e migrimit të kafshëve të egra apo ato të fragmentimit të habitateve;
• Duhet të sigurohen kalime të përshtatshme për kafshët e egra apo faunën e vogël (am-fibët, reptilet, etj;
• jo ndërhyrje në Zonat Qëndrore dhe për llo-jet strikt të mbrojtur, (aneksi II të Direktivës 92/43/EEC);
• rritje e bashkëpunimit ndërmjet; pushtetit vendor, administratës së zonave të mbro-jtura dhe inspektoriatit shtetëror të mjedisit dhe pyjeve, me qëllim parandalimin e dëmti-meve dhe ndotjes në mjedis;
• mbështetje për zhvillimin rural të zonës, përmes granteve apo skemave të ndryshme mbështetëse;
• marrja e masave urgjente për zgjidhjen e problemit të mbetjeve në zonë;
• Ndalimi i ndërtimeve dhe zhvillimit kaotik në zonë (Valbonë, theth, Kelmend);
• Hartimi i projekteve te detajuara per mbro-jtjen e lumenjve nga erozioni (veçanërisht; Valbonë, Cerem, Lekbibaj, theth, Vermosh.);
• plan për rigjenerimin e pyjeve të djegura nga zjarret (Kelmend, Shkrel, theth, Lekbibaj, Valbonë, tropojë, margegaj);
• për çdo aktivitet që zbatohet në zonat e mbrojtura, duhet konsultuar plani përkatës i menaxhimit, dhe ligji 81/2017 për “Zonat e mbrojtura”;
• Në të gjithë zonën e alpeve, projektet zhvil-luese që planifikohen dhe do të zhvillohen në vijim, duhet të mbështeten në praktikat më të mira në fushën përkatëse, duke mar-rë në konsideratë ndjeshmërinë mjedisore të zonës.
• planet e përgjithshme Vendore duhet të uni-fikohen me këtë plan, lidhur me mbrojtjen e natyrës, mjedisit, burimeve natyrore, zhvil-limin e zonës, turizmin, infrastrukturën etj.
• për çdo projekt zhvillues në kuadër të këtij plani apo ndonjë plani tjetër, do të duhet të shoqërohet me raporte të Vleresimit të Ndik-imit në mjedis, dhe konsultimeve me komu-nitetin e zonës dhe grupet e interesit.
• raportet e vlerësimit të ndikimit në mjedis si dhe projektet zhvilluese që mund të zhvillo-hen në të ardhmen, duhet të marrin gjithnjë në konsiderate faktin e ndjeshmërise mje-disore të zonës, duke qenë se kemi të bëjmë me zona, specie dhe habitate me status të veçantë mbrotje.
205Liqeni i Komanit © Max Haberstroh
206
pROCESI I KOSuLTIMEvE12
207
pjesëmarrja e grupeve të interesit dhe konsultimi ka qenë një pjesë integrale e procesit të hartimit të VSm-së. përfshirja efektive e grupeve përkatëse të interesit ka dhënë kontribut në cilësinë e Vlerësim-it dhe ka sjellë të dhëna për analizën dhe raportin e VSm-së, e cila do të mbështesë zbatimin e planit pas miratimit të tij, si dhe do të kontribuojë në një pranim më të lehtë dhe më të zbutur të projekteve përkatëse.
Qëllimi i konsultimeve me grupet e interesit ka bërë të mundur:
1. Krijimin e mundësive për të gjitha grupet e interesit për të kontribuar në procesin e VSm-së, duke dhënë opinionet dhe duke bërë komentet përkatëse;
2. mbledhjen e të dhënave dhe verifikimin e gjetjeve, marrjen e informacionit, dhe arrit-jen e konkluzioneve të VSm-së.
Datë 13 korrik 2017 - Dëgjesa e parë Publike - Razëm, Malësi e Madhe
më datë 13 korrik 2017, në ambientet e Natural razma resort, në razëm, malësi e madhe u mba-jt dëgjesa e parë publike në kuadër të Vlerësimit Strategjik mjedisor për planin Kombëtar Sektorial të alpeve Shqiptare për fushën e turizmit.
Qëllimi i këtij forumi ishte prezantimi i raportit paraprak të Vlerësimit Strategjik mjedisor si dhe dhënia e sugjerimeve dhe komenteve nga ana e pjesëmarrësve në këtë dëgjesë publike dhe reflek-timi më pas i tyre në dokument.
Në këtë takim u paraqitën dy prezantime nga Znj. romina Sahiti dhe Z. abdulla Diku.
Në prezantimin e parë u diskutua rreth planit Kombëtar Sektorial të alpeve Shqipare për fushën e turizmit, duke analizuar karakteristikat rajon-ale dhe makro rajonale. Ndërsa në prezantimin e dytë u paraqit raporti paraprak i Vlerësimit Strategjik mjedisor.
Në këtë takim pjesa më e madhe e pjesëmarrësve ishin aktorë lokalë, të cilët dhanë komentet dhe sugjerimet e tyre në lidhje me këto çështje që u diskutuan në këtë dëgjesë publike.
prezantimi dhe puna e ekspertëve u prit shumë mirë nga pjesëmarrësit në takim por nuk mungu-an edhe debatet konstruktive.
Komentet e Dëgjesës publike mbi VSm1. pse nuk është përfshirë parku maranaj? Sug-
jerohet që parku i maranajt të përfshihet në territorin e studiuar të planit të zonës së alpeve.
2. Zona e reçit nuk është përmendur dhe nuk i është dhënë prioritet.
3. Cfarë është planifikuar lidhur me ndërtimin e HEC-eve?
4. Duke qenë se këto zona kanë mungesë fur-nizimi me energji elektrike (si psh zona e bradoshnicës) , ku do të merret energjia për këto zona?
5. aZHr1• a parashikon ndërhyrje plani për efektet
mjedisore nga proceset ekzistuese?• Sa efektiv dhe sa i zbatueshem do të jetë
ky plan?6. Shoqata “bjeshkët e Nemuna”- Si do të im-
plementohet ky projekt?7. Cfarë ndodh me mbrojtjen e mjedisit dhe me
banorët e zones?8. Si do të adresohet migracioni?9. modele zhvillimi/mbrojtjeje.10. Ligji shqiptar cfarë favorizon për njerëzit që
jetojnë në parqe?11. Sa i zbatueshëm do të bëhet ky plan?12. Si do të implementohet ky plan?13. alenaca e alpeve Shqiptare (petrit Imeraj)
- Duhet të respektohen ligjet dhe zakonet e vendit sepse ato janë një realitet i zonës;.
14. VIS albania (pier paolo ambrosi) • Nëse mungon prezenca njerëzore nuk ka
turizëm. • Vlerësimi Strategjik mjedisor duhet të
lidhet me prezencën njerëzore.• Si t’i ftojmë të rinjtë të punojnë këtu?
208
209
210
211
212
Datë 17 korrik 2017 - dëgjesa e dytë publike - Bajram Curri
më datë 17 korrik 2017 në sallën e muzeut His-torik në bajram Curri, tropojë u mbajt dëgjesa e dytë publike në kuadër të Vlerësimit Strategjik mjedisor për planin Kombëtar Sektorial të alpeve. Qëllimi i këtij takimi ishte prezantimi i raportit paraprak të Vlerësimit Strategjik mjedisor, dhënia e sugjerimeve nga pjesëmarrësit në këtë dëgjesë publike, si dhe reflektimi i tyre më pas në doku-mentin final të VSm-së.
Në këtë takim u mbajtën dy prezantime: Znj. romina Sahiti prezantoi planin e Zhvillimit të pKSt të alpeve dhe Z. abdulla Diku prezantoi raportin paraprak të VSm-së. pjesa më e mad-he e pjesëmarrësve ishin aktorë lokalë, shumica pronarë bujtinash dhe shoqëri civile. prezantimi dhe puna e ekspertëve u vlerësua dhe u mirëprit nga pjesëmarrësit, por nuk munguan edhe deba-tet konstruktive që e bënë dhe më interesant këtë takim.
Komentet e dëgjesës publike mbi VSm1. Si parashikohet të menaxhohet ndërtimi i
HEC-ve dhe shfrytëzimi i pasurive minerare pa asnjë masë përmirësuese?
2. Ndërtimi i staneve/bujtinave po bëhet pa asnjë rregull për të ndjekur stilin tradicional të zonës.
3. Çfarë nënkuptohet me qëndrueshmëri so-ciale e cila shprehet në plan?
4. Ka shumë vonesë në hartimin e një plani të tillë për zonën e alpeve, gjë që ka ndikuar negativisht në zhvillimin e zonës.
5. mundësi të pakta të popullsisë për ndërtimin e staneve, blegtorinë, etj. banorët duhen ndi-hmuar me dhënien e propozimeve për spon-sorizimin e popullsisë vendase.
6. planifikimi i mbjelljes së bimësisë në zonën e bjeshkëve - të propozohet një pyllëzim i planifikuar.
7. bjeshkët e bytyçit kanë mungesë pyllëzimi dhe duhet të pyllëzohen.
8. Ka mungesë të infrastrukturës ndihmëse, transportit, energjisë, telekomunikacionit etj.
9. rrugët automobilistike duhet të ndërtohen brenda standardeve pa dëmtuar mjedisin.
10. Nuk është propozuar lidhja mes rrag-amit-Shalës-thethit.
11. Zona e Fierzës duhet të zhvillohet me infra-struktura ndihmëse.
12. peshkimi në këto zona bëhet me dinamit, klor dhe mjete dëmtuese, gjë që ka dëmtuar nd-jeshëm liqenin e Komanit dhe lumin e Gashit.
13. Vlerësohet e nevojshme kryerja e një propa-gande televizive për njohjen e planit.
14. a janë planifikuar të ruhen dhe të restaurohen stanet, liqenet dhe lumenjtë?
15. Në plan duhen përfshirë komuna e bujanit, kalaja e rosujës, Kalaja e Lekës etj.
16. rrugët lokale nuk janë përmendur.17. Shtëpia e mic Sokolit nuk është përmendur
për t’u restauruar.18. Liqeni i ponarëve nuk është përmendur.19. bujani nuk është përmendur për pasuritë e tij
dhe nuk është integruar në plan.20. Kulla e “Konferencës së bujanit” është në
gjendje të keqe dhe duhet restaurim, i cili nuk është përmendur në plan.
21. mbrojtja e Valbonës nga ndërtimi i HEC-ve është ngritur si çështje në Gjykatën adminis-trative.
22. propozohet që një kopje e planit t’u dërgohet banoreve për ta parë më konkretisht.
23. Vlerësohet i rëndësishëm bashkëpunimi mid-is banorëve, organizatave që operojnë në zonë dhe hartuesve të këtij plani për pasqyrimin sa më të saktë të situatës aktuale në zonë.
24. Zona e alpeve sipas Catherine bohne (themeluese e OjQ-së “tOKa”) nuk është dëmtuar nga banorët e zonës pasi ata tregojnë shumë kujdes për natyrën, por nga personat që vijnë nga jashtë dhe kanë qëllime përfitimi.
25. Sa është përfshirë në plan sistemi arsimor – sa janë përfshirë nxënësit dhe mësuesit me nevo-jat dhe shqetësimet e tyre?
26. Hartimi i këtij plani ka ardhur shumë vonë pasi ka 6 vjet që është propozuar një plan menaxhimi për Valbonën (Kulla e mic Soko-lit).
27. banorët e kësaj zone pyeten shumë pak për nevojat dhe kërkesat e tyre.
28. Shteti duhet të bëjë një ndërhyrje me subven-cionim për ushqimet bio tradicionale të zonës.
29. Zona ka probleme me telefoninë.30. Duhet të keni një bashkepunim me projekte të
tjera rajonale si projekti rajonal për mjedisin për të përmirësuar planin e alpeve.
31. Duhet të vlerësohen si të rëndësishme shtigjet malore.
32. parandalimi i dëmtimit të mjedisit që është një nga shqetësimet e banorëve vendas duhet të përfshihet tek pjesa e mjedisit.
213
33. Ka mungesë të përfshirjes dhe vlerësimit të disa elementeve të kulturës tradicionale dhe vlerave kulturore si kërcimet apo vallja e bur-rave e cila mbrohet nga UNESCO.
34. mjedisi tropojan, liqenet, legjendat, traditat e zonës, lahutës, çiftelisë, kërcimeve, ritet, go-jëdhënat duhen vlerësuar dhe integruar më shumë në plan.
35. Zhvillimi i kulturës duhet të trajtohet me ku-jdes në plan.
36. të konsiderohet e rendësishme ruajtja e vler-ave shpirtërore.
37. Ka mungesë të investimeve për pronarët e bu-jtinave dhe mundësi të pakta për të pritur dhe përballuar fluksin e turistëve. Duhet të propo-zohen subvencione për dhënien e kredive të buta.
38. mungesë e tregut të punës.39. mungesë e plotësimit të kërkesave dhe nevo-
jave të turistëve si pasojë e mundësive të pak-ta financiare.
40. a është planifikuar korridori mal i Zi - Çer-em?
41. a është planifikuar rruga Vuthaj - Qafë borë - Sulbicë?
214
215
216
217
218
219
Referencat e përdorura
- Vlerësimi Strategjik mjedisor për planin e përgjithshëm Kombëtar, 2016 (jV: iC consulenten-aVCON)- Dokumenti teknik për përcaktimin e Kontributit Kombëtar të pikësynuar (INDC) për Shqipërinë,
2016- Komunikimi i III Kombëtar i republikës së Shqipërise në UNFCCC (2016)- Ligji nr. 91/2013 “për Vlerësimin Strategjik mjedisor”- Vendimi Nr. 219, datë 11.3.2015 “për përcaktimin e rregullave e të procedurave për konsultimin me
grupet e interesit dhe publikun si dhe dëgjesën gjatë procesit të Vlerësimit Strategjik mjedisor”- Ligji nr. 10 431, datë 9.6.2011 “për mbrojtjen e mjedisit” - Ligji nr. 9587, datë 20.7.2006, “për mbrojtjen e biodiversitetit” - Ligji nr. 81/2017 “për Zonat e mbrojtura” - Ligji nr 10463, datë 22.9.2011 “për menaxhimin e integruar të mbetjeve’’- Ligji nr. 10440, datë 07.07.2011 “për vlerësimin e ndikimit ne mjedis” - Ligji nr. 9115, datë 24.7.2003 “për trajtimin mjedisor të ujërave të ndotura” - Ligji nr. 9108, datë 17.7.2003 “për substancat dhe preparatet kimike”- Ligji nr. 9774, datë 12.7.2007 “për vlerësimin dhe administrimin e zhurmës në mjedis” - Ligji nr. 107/2014 “për planifikimin dhe zhvillimin e territorit” - Ligji 111/2012 “per menaxhimin e integruar te burimeve ujore”- Ligji nr. 139/2015 “për vetëqeverisjen vendore”- VKm “për monitorimin e mjedisit në republikën e Shqipërisë”- VKm “për normat e cilësisë së ajrit”- VKm “për normat e shkarkimeve të lëngëta dhe kriteret e zonimit”- VKm “për shpalljen e monumenteve të natyrës shqiptare”- VKm “për administrimin e Zonave të mbrojtura”- VKm “për rregullat e miratimit të Zonave të mbrojtura dhe buferike”- VKm “për ndalimin e veprimtarisë së shfrytëzimit të rërës dhe zhavorrit të shtretërve të lumenjve”- VKm nr. 96, datë 21.11.1966 “për shpalljen e thethit park Kombëtar”- VKm nr. 102, datë 15.01.1996 “për shpalljen e lumit te Gashit rezervat Strikt Natyror”- VKm nr. 102, datë 15.01.1996 “për shpalljen e luginës së Valbonës park Kombëtar”- plani i menaxhimit të parkut Kombetar të alpeve Shqiptare (draft)- plani i menaxhimit të parkut Natyror rajonal Shkrel- plani i menaxhimit të parkut Natyror rajonal Nikaj-mertur
Konventat ndërkombëtare Mjedisore
- Direktiva 2001/42/EC e Komisionit Evropian mbi vlerësimin e efekteve në mjedis prej planeve apo programeve të caktuara (Direktiva e VSm-së).
- protokolli i VSm-së i hartuar dhe miratuar në Konventën e Espoos (UNECE).- Direktiva 2000/60 Direktivën 2000/60/KE të parlamentit Evropian dhe të Këshillit, datë 23 tetor 2000,
“Ngritja e një kuadri ligjor për veprimet e komunitetit në fushën e politikës së ujërave”, numri CEL-EX: 32000L0060 , Fletorja Zyrtare e bashkimit Evropian, Seria L, Nr. 327, datë 22.12.2000, faqe 1 – 73.
- Konventa e bernës “për ruajtjen e florës dhe faunës së egër dhe mjedisit natyror të Evropës”, Ligji nr. 8294, datë 02.03.1998.
- Ligji nr. 8690, datë 16.11.2000 “për aderimin e republikës së Shqipërisë në Konventën e barcelonës si dhe të 6 protokolleve shoqëruese”.
- Konventa e bazelit “për kontrollin e lëvizjeve ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme dhe asgjësimin e tyre”, Ligji nr. 8216, datë 13.05.1997.
- Konventa e Vjenës “për mbrojtjen e shtresës së ozonit” dhe protokolli i montrealit “për substancat që hollojnë shtresën e ozonit”, Ligji nr. 8463, datë 10.03.1999.
- Konventa e aarhus-it “për të drejtën e publikut për të pasur informacion, për të marrë pjesë ne ven-dimmarrje dhe për t’iu drejtuar gjykatës për çështjet e mjedisit”, Ligji nr. 8672, datë 26.10.2000.
- Konventa kuadër e Kombeve të bashkuara për Ndryshimet Klimatike, tetor 1994. - Konventa e Kombeve të bashkuara për biodiversitetin, janar 1994.- Konventa për ruajtjen e florës dhe faunës së egër të mjedisit natyror të Evropës.- Konventa për mbrojtjen e specieve shtegëtuese të kafshëve të egra.- Vendimi nr. 219, datë 11.3.2015 “për përcaktimin e rregullave e të procedurave për konsultimin me
grupet e interesit dhe publikun si dhe dëgjesën gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”.- VKm “për miratimin e strategjisë dhe planit Kombëtar të Veprimit për zbatimin e Konventës se aarhusit”.
220
Shto
jca
Fish
at e
pro
jekt
eve
që d
o të
rea
lizoh
en n
ë ku
adër
të S
trat
egjis
ë K
ombë
tare
Sek
tori
ale
të t
uriz
mit
për
rajo
nin
e a
lpev
e Sh
qipt
are.
Vle
rësi
mi i
ndi
kim
eve
mje
diso
re të
pro
jekt
it (p
rogr
amet
kry
esor
e të
pro
pozu
ara
në k
uadë
r të
pla
nit)
baz
uar
në:
- N
atyr
ën e
ndi
kim
it në
mje
dis;
- Sh
trir
jen
koho
re të
ndi
kim
it;
- Ef
ektin
sas
ior
të ty
re;
- N
atyr
ën e
efe
ktev
e m
jedi
sore
të s
ecili
t pro
jekt
kon
kret
.
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
akt
ivite
tet
spec
ifike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
ko
hore
e
ndik
imit
Efe
kti s
asio
r i n
diki
mit
Nat
yra
e ef
ektit
m
jedi
sor
tënd
ikim
it
OS1
E
KU
ILIB
ËR
MID
IS N
AT
YR
ËS,
T
RA
SHË
GIM
ISË
ND
ËR
TIM
OR
E
DH
E Z
HV
ILL
IMIT
TË
TU
RIZ
MIT
OS1
P1Zh
villi
mi i
qën
drue
shëm
i tu
rizm
it du
ke r
uajtu
r m
jedi
sin
dhe
biod
iver
site
tin
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Neg
ativ
I për
kohs
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
221
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
akt
ivite
tet
spec
ifike
Nat
yra
e nd
ikim
it ne
m
jedi
s
Efe
kti
Shtr
irja
ko
hore
e
ndik
imit
Efe
kti s
asio
r i n
diki
mit
Nat
yra
e ef
ektit
m
jedi
sor
te
ndik
imit
OS1
E
KU
ILIB
ËR
MID
IS N
AT
YR
ËS,
TR
ASH
ËG
IMIS
Ë N
DË
RT
IMO
RE
D
HE
ZH
VIL
LIM
IT T
Ë
TU
RIZ
MIT
OS1
P2Fo
rcim
i id
entit
etit
urba
n dh
e a
rkite
kton
ik të
lo
kalit
etev
e si
nxi
tës t
ë zh
villi
mit
të tu
rizm
it
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Neg
ativ
I për
kohs
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
222
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
ak
tivite
tet
spec
ifike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
ko
hore
e
ndik
imit
Efe
kti s
asio
r i
ndik
imit
Nat
yra
e ef
ektit
m
jedi
sor
tënd
ikim
it
OS1
E
KU
ILIB
ËR
MID
IS N
AT
YR
ËS,
T
RA
SHË
GIM
ISË
ND
ËR
TIM
OR
E D
HE
ZH
VIL
LIM
IT T
Ë T
UR
IZM
IT
OS1
P3St
rukt
urim
i i
itine
rare
ve
turi
stik
e
Peiz
azhi
Neg
ativ
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Toka
Neg
ativ
Ipër
kohs
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Neg
ativ
I për
kohs
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Ajri
Neg
ativ
I për
kohs
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Uji
Neg
ativ
Ipër
kohs
hëm
Në
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
Nat
yra
Neg
ativ
I për
hers
hëm
Në
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePj
esër
isht
ne
gativ
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
223
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
ak
tivite
tet s
peci
fike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
ko
hore
e
ndik
imit
Efe
kti s
asio
r i
ndik
imit
Nat
yra
e ef
ektit
m
jedi
sor
tënd
ikim
it
OS1
E
KU
ILIB
ËR
MID
IS N
AT
YR
ËS,
T
RA
SHË
GIM
ISË
ND
ËR
TIM
OR
E
DH
E Z
HV
ILL
IMIT
TË
TU
RIZ
MIT
OS1
P4Sh
ërbi
me
bazë
për
si
guri
në d
he n
evoj
at
e tu
rist
it
Peiz
azhi
Pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Toka
Pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPo
zitiv
I p
ërhe
rshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
224
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
ak
tivite
tet s
peci
fike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
koh
ore
e nd
ikim
itE
fekt
i sas
ior
i nd
ikim
itN
atyr
a e
efek
tit
mje
diso
r të
ndik
imit
OS2
R
RIT
JA E
PR
OD
UK
TIT
D
HE
OFE
RT
ËS
TU
RIS
TIK
E
OS2
P1R
ritje
e g
amës
sëpr
oduk
tit tu
rist
ik
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
225
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
akt
ivite
tet
spec
ifike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
koh
ore
e nd
ikim
itE
fekt
i sas
ior
i nd
ikim
itN
atyr
a e
efek
tit
mje
diso
r të
ndik
imit
OS2
R
RIT
JA E
PR
OD
UK
TIT
D
HE
OFE
RT
ËS
TU
RIS
TIK
E
OS2
P2C
ilësi
a dh
e di
vers
ifiki
mi i
st
rukt
urav
e të
ak
omod
imit
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
htne
gativ
I për
hers
hëm
Në
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
226
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
ak
tivite
tet s
peci
fike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
koh
ore
e nd
ikim
itE
fekt
i sas
ior
i nd
ikim
itN
atyr
a e
efek
tit
mje
diso
r të
ndik
imit
OS2
R
RIT
JA E
PR
OD
UK
TIT
D
HE
OFE
RT
ËS
TU
RIS
TIK
E
OS2
P3O
frim
i i a
ktiv
itete
vetë
la
rmis
hme
turi
stik
e
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I pak
thye
shëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Neg
ativ
I për
kohs
hëm
Në
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
227
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
aktiv
itete
t spe
cifik
eN
atyr
a e
ndik
imit
nëm
jedi
sE
fekt
i Sh
trir
ja k
ohor
e e
ndik
imit
Efe
kti s
asio
r i
ndik
imit
Nat
yra
e ef
ektit
m
jedi
sor
tënd
ikim
it
OS2
R
RIT
JA E
PR
OD
UK
TIT
D
HE
OFE
RT
ES
TU
RIS
TIK
E
OS2
P4L
ehtë
sira
t fin
anci
are
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
aset
et m
ater
iale
Pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
Ipak
thye
shëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI k
thye
shëm
228
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
ak
tivite
tet
spec
ifike
Nat
yra
e nd
ikim
it ne
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
koh
ore
e nd
ikim
itE
fekt
i sas
ior
i nd
ikim
itN
atyr
a e
efek
tit
mje
diso
r të
ndik
imit
OS3
PR
OM
OV
IMI D
HE
MA
RK
ET
IMI I
A
LPE
VE
SI N
JË D
EST
INA
CIO
N I
VE
ÇA
NT
Ë
OS3
P1K
rijim
i i k
anal
eve
prom
ovue
se
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
Ikth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
229
Obj
ektiv
at st
rate
gjik
ePr
ogra
met
dhe
ak
tivite
tet s
peci
fike
Nat
yra
e nd
ikim
it në
mje
dis
Efe
kti
Shtr
irja
ko
hore
e
ndik
imit
Efe
kti s
asio
r i
ndik
imit
Nat
yra
e ef
ektit
m
jedi
sor
tënd
ikim
it
OS3
PR
OM
OV
IMI D
HE
M
AR
KE
TIM
I I A
LPE
VE
SI N
JË
DE
STIN
AC
ION
I V
EÇ
AN
TË
OS3
P2M
arke
timi i
vl
erav
e/at
raks
ione
ve
Peiz
azhi
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Toka
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërhe
rshë
mN
ëtë
gjith
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Fakt
orët
klim
atik
ëPj
esër
isht
po
zitiv
I për
hers
hëm
I kuf
izua
rI k
thye
shëm
Zhur
ma
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Ajri
Pjes
ëris
ht
pozi
tivI p
ërko
hshë
mI k
ufiz
uar
I kth
yesh
ëm
Uji
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Nat
yra
Pjes
ëris
ht
nega
tivI p
ërko
hshë
mN
ëzo
nën
e zh
villi
mit
I kth
yesh
ëm
Popu
llata
t dhe
as
etet
mat
eria
lePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
Tras
hëgi
mia
ku
lturo
rePo
zitiv
I për
hers
hëm
Në
tëgj
ithë
zonë
n e
zhvi
llim
itI p
akth
yesh
ëm
230
231
p l a n i k o m b Ë t a r s e k t o r i a l i t u r i z m i t p Ë r r a j o n i n
e a l p e v e s h q i p t a r e
v l e r Ë s i m i s t r a t e g j i k m j e d i s o r
Gusht, 2017
