AUTOMEHATRONIKA

OBRAZOVNI PROGRAM

AUTOMEHATRONIAR

SADRAJ: OPTI DIO ................................................................................................3 1. NAZIV PROGRAMA: AUTOMEHATRONIAR ........................................................3 2. NASTAVNI PLAN .......................................................................................3 POSEBNI DIO ..............................................................................................6 1. PREDMETNI PROGRAMI ...............................................................................6 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI.....................................................................6 1.2. STRUNO TEORIJSKI PREDMETI ..................................................................7 1.2.1. OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE..................................................7 1.2.2. ELEKTRINE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA ....................... 22 1.2.3. OSNOVI MAINSTVA ........................................................................... 41 1.2.4. TEHNIKA MOTORNIH VOZILA................................................................. 55 1.2.5. AUTOMEHATRONIARSKI SISTEMI ........................................................... 74 1.2.6. PREDUZETNITVO .............................................................................. 94 1.2.7. PRAKTINA NASTAVA ......................................................................... 99 1.2.8. PRIVREDNA VOZILA .......................................................................... 147 1.2.9. ENGLESKI JEZIK, DOPUNA DO MATURSKOG STANDARDA............................. 158 2. STRUNI ISPIT...................................................................................... 159 2.1. ISPITNI KATALOG STRUNO-TEORIJSKOG PREDMETA ................................... 159 2.2. STRUNI RAD .................................................................................... 165 3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA ................................................ 167 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA................... 167 5. NAIN PRILAGOAVANJA UENICIMA SA SMETNJAMA U RAZVOJU...................... 168 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH........................ 168 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA ........................ 168 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ............................ 169 9. BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE..................... 169 10. PROFESIONALNA PRAKSA ...................................................................... 169 11. SLOBODNE AKTIVNOSTI ........................................................................ 170

2

OPTI DIO 1. Naziv programa: AUTOMEHATRONIAR 2. Nastavni planRedni broj A 1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 B 1 2 3 4 5 6 C D E 1 2 F G G1 Nastavni predmeti-grupe predmeta Opteobrazovni predmeti Maternji jezik i knjievnost Matematika Engleski jezik Fiziko vaspitanje Informatika Drutvena grupa predmeta Istorija Geografija Sociologija Prirodna grupa predmeta Hemija Fizika UKUPNO A Struno-teorijski predmeti Osnovi elektrotehnike i elektronika Elektrine instalacije i oprema na motornim vozilima Osnovi mainstva Tehnika motornih vozila Automehatroniki sistemi Preduzetnistvo UKUPNO B Praktina nastava UKUPNO B+C Slobodne aktivnosti Izborna nastava Engleski jezik (dopuna standarda) Privredna vozila UKUPNO E Profesionalna praksa (radnih dana) UKUPNO ASOVA Broj radnih sedmica sed. 3 3 2 2 2 2 I god. 108 108 72 72 72 72 2 72 2 2 16 2 2 2 2 72 576 72 72 72 72 2 14 2 2 2 3 72 504 72 72 72 108 2 72 12 432 10 330 72 sed. 3 3 2 2 II god. 108 108 72 72 III sed. god. 3 3 2 2 108 108 72 72 IV sed. god. 3 3 2 2 99 99 66 66 Ukupno

423 423 282 282 72 72 72 72 72 72 1842 144 216 144 288

3 4

108 144 324 288 612 36 72 72 72 20 4 1 5 14 19 1 2 2 2 132 33 165 462 627 33 66 66 66

276 33 1101 1290 2391 141 138 138 138

8 7 15 1

288 252 540 36

9 8 17 1

324 288 612 36

9 8 17 1 2 2 2

15 32 1152 36 32

20 1152 36 32

1152 36

32

1056 33

4512 141

3

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Produbljivanje i proirivanje opteg obrazovanja u funkciji struke i obezbjeivanje struno-teorijskih i praktinih znanja, neophodnih za samostalno obavljanje poslova, definisanih standardom zanimanja; - Ovladavanje mjernim i kontrolnim postupcima i upotrebom mjernih i kontrolnih alata, instrumenata i ureaja; - Osposobljenost za pripremu predloga za izvoenje popravki na automobilu uz potovanje preporuka i uputstava proizvoaa, tehnikih i drugih propisa; - Ovladavanje struno specifinim metodama rjeavanja zadataka, problema i strunih odluka; - Osposobljavanje za upotrebu strune terminologije, tehnike i tehnoloke dokumentacije, tehnikih propisa i standarda; - Upoznavanje sa karakteristikama i upotrebom materijala u automobilskoj tehnici - Sticanje osnovnih znanja iz podruja obrade i spajanja materijala; - Sticanje osnovnih znanja iz podruja mehanike, pneumatike, hidraulike, elektrotehnike i elektronike; - Osposobljenost za planiranje, pripremu i organizovanje aktivnosti iz djelokruga svog rada; - Osposobljenost za racionalno korienje energije, materijala i vremena; - Ovladavanje strunom terminologijom i pravilnom komunikacijom na svom i engleskom jeziku; - Sticanje znanja za efikasnu i uspjenu upotrebu savremene informacionokomunikacione tehnologije za traenje, vrednovanje, uvanje, obradu i upotrebu informacija; - Razvoj sposobnosti komunikacije i sposobnosti timskog rada; - Razvoj sposobnosti socijalne komunikacije, spremnosti za razvijanje kvalitetnih meuljudskih odnosa; - Razvoj ekoloke svijesti i svijesti o potovanju mjera zatite na radu i zatite okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednju strunu kolu, u redovno obrazovanje, radi sticanja srednjeg strunog obrazovanja u etvorogodinjem trajanju mogu se upisati lica koja su zavrila osnovnu kolu i nisu starija od 17 godina; - Izuzetno, u kolu se mogu upisati lica do 18 godine, uz odobrenje nastavnikog vijea kole. Lica koja su napunila 18 godina ukljuuju se u program za obrazovanje odraslih; - Ako se za upis prijavio vei broj kandidata od broja raspisanih mjesta, upis se vri prema odgovarajuem pravilniku o upisu u srednju kolu, koji donosi Ministarsvo prosvjete i nauke. 5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu Automehatroniar traje etiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju uenici prelaze u vii razred, ako su iz svih predmeta tekue godine postigli pozitivnu ocjenu, odradili slobodne aktivnosti i obavili profesionalnu praksu. - Odrasli napreduju po programu u skladu sa programom za izvoenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi kola, a u skladu sa Uputstvom o prilagoavanju obrazovnih programa obrazovanju odraslih.

4

7. Obrazovanje koje se stie - Zavretkom obrazovnog programa stie se struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju- AUTOMEHATRONIAR

5

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. ENGLESKI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. HEMIJA 1.1.10. FIZIKA

6

1.2. STRUNO TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE 1. Naziv predmeta: OSNOVI ELEKTROTEHNIKE I ELEKTRONIKE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Razred I II III IV Ukupno Vrste nastave Teorija Vjebe 72 72 Ukupno 72 72

144

144

3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenik: - usvaja osnovne pojmove iz podruja elektrotehnike i elektronike; - razumije neophodnost pravilnog korienja strune literature; - upoznaje i razumije osnovne zakone elektrotehnike u jednosmjernim i naizmjeninim strujnim kolima; - upoznaje zakonitosti elektrinog i magnetnog polja; - upoznaje ulogu razliitih materijala, njihove fizike karakteristike, kao i pojave u elektrinom i magnetnom polju; - razvija sposobnost razumjevanja i rjeavanja elementarnih problemskih zadataka; - prepoznaje i razumije primjenu osnovnih fizikih zakona kod elektrinih instrumenata, maina i ureaja; - upoznaje opasnosti pri radu s elektrinom strujom i prihvata razloge preuzimanja mjera zatite; - prepoznaje i razumije djelovanje aktivnih elektronskih elemenata; - upoznaje sa katalozima i nainom njihove upotrebe; - razvija sposobnost osnovnih prorauna izbora elemenata i dimenzionisanja jednostavne elektronske eme; - razvija radne navike (sistematinost, tanost, dosljednost).

7

4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik I Osnovni elektrini pojmovi i veliine - Poznaje i grau atoma i vrste - Analizira pojavu - Razvija analitiko elementarnih elektrinog polja miljenje estica - Razlikuje pojmove - Usvaja pojam elektrinog potencijala i elektrinog polja napona - Definie elektrini - Uoava kako se potencijal i kree koliina elektrini napon i elektriciteta i ta navodi njihove je tehniki smjer oznake i jedinice elektrine struje - Definie koliinu - Skicira standardne elektriciteta, simbole elektrinog jainu elektrine kola struje, elektrinu otpornost i provodnost i navodi njihove oznake i jedinice - Razumije pojam elektrine struje i zna kako nastaje - Definie elektrini generator i navodi tipine izvore - Definie elektrini prijemnik i navodi vrste potroaa - Definie pojam elektrinog kola i navodi njegove elemente - Definie elektrini rad energiju i elektrinu snagu i navodi njihove oznake i jedinice II Elektrostatika - Definie elektrostatiko - Uoava razliku polje i navodi izmeu njegove osobine stacionarnog i - Definie sile u elektrostatikog elektrinom polju i polja navodi Kulonov - Predstavlja grafiki zakon elektrino - Definie jainu polje elektrinog polja i - Definie probno - Razvija analitiki8

Preporuke za izvoenje nastave

Informativni ciljevi i sadraji uenik navodi njegove oznake i jedinice - Objanjava pojam polarizacije dielektrika - Definie elektrini kondenzator, kapacitivnost kondenzatora i navodi njegove oznake i jedinice - Navodi vrste kondenzatora - Usvaja nain oznaavanja kondenzatora - Objanjava nastajanje proboja dielektrika - Objanjava proces punjenja i pranjenja kondenzatora, kao i pojam vremenske konstante - Nabraja naine povezivanja kondenzatora - Objanjava ekvivalentnu kapacitivnost, raspored optereenja i padove napona kod razliitih ema vezivanja kondenzatora III Jednosmjerna struja - Zna Omov i Dulov zakon i njihovu primjenu - Objanjava uzroke zagrijavanja provodnika i dozvoljeno optereenje - Poznaje linearne elemente elektrinog kola - Razumije pojam unutranje

Formativni ciljevi uenik naelektrisanje Odreuje silu meusobnog djelovanja naelektrisanih optereenja Analizira raspored naelektrisanja na provodnicima Razlikuje i uporeuje kondenzator s promjenljivom i stalnom kapacitivnou Izraunava ekvivalentnu kapacitivnost kod razliitih ema povezivanja kondenzatora

Socijalizacijski ciljevi uenik pristup rjeavanju problema, sposobnost uoavanja razlika i izvoenje zakljuaka


Odreuje elektromotornu, kontraelektromotornu i elektrootpornu silu Rjeava prosto elektrino kolo primjenjujui Omov i Dulov zakon Crta i tumai karakteristike NTC

- Razvija sistematinost u radu

9

Informativni ciljevi i sadraji uenik otpornosti izvora - Objanjava nain rjeavanja prostog elektrinog kola: jedan izvor jedan potroa - Navodi Prvi Kirhofov zakon - Definie elektrini otpor - Opisuje zavisnost elektrinog otpora od temperature, svjetlosti i napona - Navodi naine vezivanja otpornika - Definie ekvivalentnu otpornost - Objanjava djelovanje serijskog i paralelnog vezivanja otpornika i praktinu primjenu i posljedice takvog vezivanja - Objanjava djelovanje unutranjeg otpora izvora na napon i struju elektrinog kola - Objanjava izraunavanje struja i padova napona u jednostavnoj mjeovitoj vezi otpornika IV Elektromagnetizam - Usvaja pojam magnetnog polja i njegove osnovne karakteristike - Definie i objanjava osnovne veliine magnetnog polja, znaaj, oznake i jedinice

Formativni ciljevi uenik i PTC otpornika Odreuje napon izmeu dvije take u kolu Razlikuje povezivanje ampermetra i voltmetra u elektrinom kolu i uporeuje njihove unutranje otpornosti Primjenjuje Kirhofov zakon Odreuje ekvivalentnu otpornost, jaine elektrinih struja i pojedine padove napona

Socijalizacijski ciljevi uenik


-

- Razvija sposobnost vrednovanja sopstvenog rada

-

- Odreuje magnetnu indukciju, jainu magnetnog polja i magnetni fluks za pravi provodnik, solenoid , navojak - Analizira

- Razvija samokritinost

10

Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Definie magnetno djelovanje sile na kolo provodnik sa - Navodi Amperov strujom kada se on zakon nae u stranom - Objanjava magnetnom polju magnetne sa uzajamnim karakteristike djelovanjem dva - Definie provodnika sa magnetnomotornu strujom silu, magnetnu - Pronalazi primjere otpornost i praktine primjene provodnost, indukcije u elektrotehnici permeabilnost, - Analizira pojavu oznake i jedinice samoindukcije i - Definie uzajamne indukcije elektromagnetnu i elektrodinamiku silu, oznake i jedinice - Objanjava pojavu elektromagnetne indukcije - Objanjava pojavu magnetnog polja, njegov izvor - Objanjava magnetiziranje eljeza - Zna ta je elektromagnet - Poznaje magnetna svojstva materije, magneenje feromagnetnih materijala - Navodi Lencovo pravilo - Definie indukovanu elektromotornu silu u pravolinijskom provodniku i indukovanu elektromotornu silu u navoju - Navodi Faradejev zakon - Definie induktivnost i meusobnu induktivnost,



- Razvija sposobnost sistematizovanja informacija

11

Informativni ciljevi i sadraji uenik oznake i jedinice - Objanjava pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije - Zna ta je koeficijent induktivne sprege

Formativni ciljevi uenik



12

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i sadraji uenik I Naizmjenina struja - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima naizmjeninih elektrinih veliina i oblicima elektrinih veliina - Definie parametre naizmjeninih veliina - Navodi naine prikazivanja naizmjeninih veliina - Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeninih veliina - Poznaje grafike i osobine sinusne i kosinusne funkcije




- Razlikuje jednosmjerne i - Razvija analitiko naizmjenine miljenje veliine - Odreuje parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, krunu frekvenciju - Odreuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeninih veliina - Odreuje poetnu fazu, fazu i faznu razliku - Crta fazni i vremenski dijagram - Analizira sabiranje naizmjeninih veliina II Paralelna veza elemenata u naizmjeninim kolima - Objanjava - Crta emu za svaku paralelne naine paralelnu vezu vezivanja: - Na semi oznaava - omske otpornosti i elektrine veliine induktivnosti, i vezuje potrebne - omske otpornosti i instrumente za kapacitivnosti, njihovo - induktivnosti i odreivanje - Odreuje kapacitivnosti, provodnost i - omske otpornosti, ekvivalentu induktivnosti i impedansu kapacitivnosti - Definie admitansu - Crta vremenski i vektorski dijagram - Objanjava pojavu napona i struja paralelne strujne Analizira trougao rezonanse struja-provodnostsnaga III Trofazni sistemi - Upoznaje se s osnovnim - Razvija sposobnost pojmovima vrednovanja trofaznih sistema sopstvenog rada13

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava simetrini i nesimetrini trofazni sistem - Navodi naine vezivanja u trofaznim sistemima: navoja generatora (transformatora) i prijemnika - Poznaje definicije linijskih i faznih napona, linijskih i faznih struja - Definie snage i energije trofaznih sistema - Objanjava pojavu obrtnog magnetnog polja - Upoznaje se sa potrebom trofaznih sistema u praksi - Razumije princip rada trofaznog generatora i motora IV Poluprovodnici - Upoznaje se sa strukturom poluprovodnika - Objanjava nastajanje poluprovodnika P i N tipa - Navodi vrste kretanja naelektrisanih estica u poluprovodniku - Razumije nastajanje kovalentne veze, parova elektronupljina i pojam rekombinacija V Diode - Objanjava obrazovanje PN spoja

Formativni ciljevi uenik - Uporeuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema - Crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu i predstavlja ih matematikim izrazima - Analizira vezivanje trofaznog sistema u zavisnosti od vrste optereenja - Odreuje snagu potroaa, jainu struje, napona i otpornost u sluaju veze u zvijezdu, odnosno trougao



- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore na osnovu njihove kristalne strukture - Uoava razliku meu primjesama za dobijanje poluprovodnika P i N tipa - Uoava razliku izmeu haotinog, usmjerenog i difuzionog kretanja naelektrisanih estica

- Razvija analitinost u radu

- Crta raspodjelu prostornog14

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Definie direktno i inverzno polarisan PN spoj - Objanjava dobijanje strujno naponske karakteristike diode

Formativni ciljevi uenik naelektrisanja, elektrinog potencijala i elektrinog polja u PN spoju - Uoava razliku meu provodnim i neprovodnim stanjem diode



VI Bipolarni tranzistori - Poznaje unutranju strukturu - Uoava razliku tranzistora izmeu tranzistora PNP i NPN tipa - Navodi vrste - Uoava djelovanje tranzistora tranzistora kao - Zna simbole i pojaavaa na elektrode statikim tranzistora karakteristikama - Objanjava princip rada tranzistora na - Crta karakteristike tranzistora modelu sa - Analizira podruje zajednikim rada tranzistora na emitorom statikim - Definie osnovne karakteristikama komponente struja - Postavlja granice u u tranzistoru radu tranzistora - Zna nain vezivanja tranzistora u elektrinim kolima - Navodi naine za proizvodnju VII Spojni tranzistori sa efektom polja (fet-ovi) - Zna pojam i funkciju - Crta strujno - Razvija osjeanje unipolarnog naponske preciznosti i tranzistora (FET) karakteristike urednosti - Razumije funkciju FET-a elektroda kod - Crta karakteristike FET-a svih vrsta FET-ova - Objanjava - Odreuje poloaj dobijanje statikih radne prave i radne karakteristika take na izlaznim FET-a karakteristikama - Poznaje pojam i FET-a funkciju ostalih - Crta primjere vrsta unipolarnih upotrebe FET-a u tranzistora razliitim (MOSFET i CMOS) kombinacijama - Pojaavai sa - Crta ekvivalentnu FET-ovima emu FET-a15

Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Zna jednosmjerni pomou g reim rada parametara pojaavaa sa - Analitiki izvodi FET-om pojaanja, ulaznu i - Zna naine za izlaznu otpornost stabilizaciju rada pojaavaa sa FET-om - Zna parametre FET-a VIII Bipolarni tranzistor kao prekida - Objanjava bipolarni tranzistor - Razlikuje stanja kao prekida koje postoje kod - Zna konstrukciju tranzistora koji radi kao prekida dijaka,trijaka i - Analizira rad tiristora jednostavnih ema - Nabraja primjene u kojima se koriste tranzistora kao tiristori, trijaci, prekidaa,primjenu dijaci dijaka,trijaka i tiristora u elektrinim kolima - Razumije potrebe hlaenja elektronskih elemenata IX Operacioni pojaavai (op) - Navodi - Razlikuje osnovne karakteristine parametre veliine i operacionog parametre pojaavaa operacionog - Uoava razliku pojaavaa izmeu razliitih - Definie idealni veza sa operacioni operacionim pojaava i pojaavaem njegove opte - Crta simbol i osobine raspored izvoda OP - Objanjava - Crta emu spajanja OP na izvor djelovanje jednosmjernog osnovnih veza sa napona operacionim - Odreuje izlazni pojaavaem: napon OP - invertujui - Uoava osnovne operacioni osobine idealnih OP pojaava - Crta i analizira - neinvertujui invertujui operacioni pojaava pojaava - Odreuje i rauna - kolo za sabiranje i



- -Povezuje teorijska znanja sa informacijama svakodnevnog zivota

- Razvija analitiko miljenje

16

Informativni ciljevi i sadraji uenik oduzimanje napona sa operacionim pojaavaem - integrator - diferencijator - Objanjava uticaj realnih parametara integrisanih OP na karakteristikama realizovanih kola - Objanjava i razumije frekvencijsku karakteristiku pojaavaa - Bira elemente iz kataloga za razliite primjene

Formativni ciljevi uenik naponsko pojaanje invertujueg pojaavaa Crta talasne oblike ulaznog i izlaznog napona i uoava fazni pomjeraj Skicira emu neinvertujueg pojaavaa na iji ulaz je doveden pozitivan napon Odreuje pojaanje kod idealnog i realnog neinvertujueg pojaavaa Uoava jedinini pojaava Radi osnovne zadatke vezane za invertujui i neinvertujui pojaava Crta i analizira kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa OP Rauna izlazni napon Crta i analizira emu integratora



-

-

-

-

-

-

X Naponski stabilizatori - Objanjava - Crta strukturnu stabilizator emu integrisanog jednosmjernog stabilizatora - Uoava primjenu napona sa negativnom negativne povratne povratnom sprege spregom - Crta i analizira - Objanjava i integrisani razumije stabilizator sa integrisani ugraenom stabilizator sa zatitom ugraenim - Crta emu veze, zatitama izgled i oznake - Navodi vrste noica navedenih integrisanih integrisanih stabilizatora stabilizatora XI Logika kola

- Povezuje uzroke i posledice

17

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi opte karakteristike logikih kola - Navodi osnovna logika kola - Nabraja razliite tehnike za realizaciju logikih kola - Objanjava i razumije TTL kola - Navodi karakteristike logikih kola sa MOSFET-ovima - Objanjava CMOS invertor - Objanjava invertor, logiko NI i NILI kolo

Formativni ciljevi uenik - Razlikuje opte karakteristike logikih kola - Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logikih kola - Uoava kriterijume na osnovu kojih se vrednuju logika kola - Crta i analizira standardno NI kolo sa dva ulaza - Crta i analizira standardno TTL NILI kolo - Analizira CMOS invertor - Crta strukturnu emu i prenosnu karakteristiku CMOS invertora - Crta i analizira strukturnu emu i realizaciju NI i NILI kola - Uoava prednost CMOS kola u odnosu na TTL kola - Crta razliite oblike signala - Analizira RC kolo - Analizira CR kolo - Crta odziv CR kola na pobudu pravougaonih impulsa - Crta napon na izlazu integratora - Crta napon na izlazu diferencijatora za sluaj povorke impulsa - Analizira komparator napona izveden pomou OP - Crta i analizira mitovo okidno

Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost logikog razmiljanja


XII Impulsna kola - Navodi oblike signala - Objanjava RC i CR uobliavaka kola - Objanjava integrator - Objanjava diferencijator - Objanjava ograniava pozitivnog i negativnog napona sa OP - Objanjava i razumije komparatore - Objanjava mitovo okidno kolo

18

uenik kolo, karakteristiku prenosa i simbol XIII Multivibratorska kola - Objanjava i razumije astabilni - Analizira emu multivibrator sa astabilnog CMOS NILI kolima multivibratora - Navodi promjene - Analizira invertor napona na sa zatitnim krajevima diodama kondenzatora kod - Analizira astabilnog monostabilni multivibratora multivibrator - Navodi CMOS kola sa zatitnim diodama - Objanjava i razumije monostabilni multivibrator realizovan sa CMOS NILI kolom XIV Optoelektronika - Objanjava - Uoava grau i fotodiode, princip rada fototranzistore, fotootpornika, fotootpornike fototranzistora i - Objanjava fotootpornika svijetlee - ita oznake dioda poluprovodnike - Analizira diode i teni kristal optokapler - Objanjava i zna primjenu optokaplera XV Memorijski elementi - Upoznaje se sa - Uoava ulogu osnovnim memorijskih memorijskim elemenata elementima - Uporeuje - Upoznaje se sa flip funkcionisanje flopom kao pojedinih flip memorijskim flopova elementom - Razlikuje funkcije - Objanjava princip pojedinih flip rada pojedinih flip flopova flopova XVI Registri i brojai - Definie pojam registra - Upoznaje se sa postupkom - Uoava ulogu i

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Formativni ciljevi



- Razvija osjeanje preciznosti pri radu

- Razvija interesovanje za prouavanje novih tehnologija

- Razvija sposobnost analiziranja i logikog razmiljanja

19

Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik razmjene podataka primjenu registara izmeu registara - Povezuje - Definie pojam razmjenu podataka brojaa, nabraja izmeu registara vrste, zna ulogu i primjenu brojaa - Upoznaje i objanjava princip rada brojaa XVII Kombinacione mree (sloeni kombinacioni sklopovi) - Upoznaje se sa - Uporeuje princip - Uoava da principom rada i rada i primjenu pravilnim kodera, dekodera, primjenom kodera, pristupom na multipleksora i dekodera i jednostavan nain demultipleksora multipleksora i moe rijeiti demultipleksora sloene probleme XVIII Mikroprocesori i mikroraunari - Definie pojam mikro-procesora, - Razlikuje pojmove mikrokontrolera i mikroprocesor, programabilnog mikrokontroler i logikog upravljaa programibilni (PLC) i objanjava logiki upravlja njihove blok eme (PLC) - Razumije grau i - Pokazuje naine primjenu povezivanja mikroprocesora i mikroprocesora i mikrokontrolera mikrokontro-lera sa - Zna osnove okolinom programiranja - Upisuje gotov mikroprocesora i program u mikrokontrolera memoriju mikrokontrolera


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Piroanac: Osnovi elektrotehnike I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Pendi, M. Pendi, J. Menart: Osnovi elektrotehnike II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opai: Elektronika I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opai: Elektronika II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Stankovi, R. Lakovi: Elektronika, ETF Podgorica, 1999. - S. Zdravkovi, M. Topalovi, F. Presetnik: Digitalna elektronika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - D. Martinovi, Z. Pendi, J. Menart: Energetska elektronika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001.

20

6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremeljena raunarom, A/V sredstvima (grafoskop, dijaprojektor s odgovarajuim slajdovima) i dr. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika Provjera znanja vri se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja vri se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova - testova (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). Opta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opta ocjena na kraju godine izvodi se iz optih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zakljuna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zakljunih ocjena u klasifikacionim periodima. 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Visoka struna sprema iz podruja elektronike. 9. Povezanost predmeta Znanja - Osnovni pojmovi i veliine - Jednosmjerna struja - Elektrostatika - Elektromagnetizam Povezanost sa predmetom Predmet - Hemija - Praktina nastava - Matematika - Hemija - Praktina nastava - Elementi R, L i C u naizmjeninim kolima i njihovo povezivanje - Trofazni sistem - Logika kola, memorijski elementi, registri i brojai - Matematika - Fizika - Praktina nastava - Informatika - Praktina nastava Znanja Grae atoma Fizike veliine u autoelektrici Mjerenje i raunanje elektrinih veliina Elektroliti Dielektrini i feromagnetni materijal Primjena kondenzatora i kalemova u automehatronikoj praksi Vektori i operacije sa vektorima Trigonometrijske funkcije Kompleksni brojevi Primjena u automehatronikoj praksi Brojni sistemi, Kodovi Primjena u automehatronikoj praksi

21

1.2.2. ELEKTRINE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA 1. Naziv predmeta: ELEKTRINE INSTALACIJE I OPREMA NA MOTORNIM VOZILIMA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Razred I II III IV Ukupno Vrste nastave Teorija Vjebe 72 72 72 216 Ukupno 72 72 72 216

3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenik: - Usvaja znanja o komponentama motornog vozila koje proizvode, prenose i koriste elektrinu energiju, kao i komponentama automatskog upravljanja motornim vozilom; - Razumije i zna kako rade pojedini elektrini i automatski sistemi motornog vozila; - Upoznaje i razumije namjenu i rad pojedinih elemenata ije se funkcionisanje zasniva na elektrinoj energiji.

22

4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik I Uvodni dio - Razumije osnove - Rauna apsolutne, mjerenja i relativne, - Razvija sposobnost definie: procentne greke, zapaanja, - pojam veliine i srednje kvadratne razlikovanja i pojam jedinice greke i srednje prepoznavanja - pojam mjerenja standardno - pojam tanosti odstupanje - Greke u mjerenju - Razlikuje osnovne - Meunarodni jedinice sistem jedinica meunarodnog - Pojam osnovnih i sistema jedinica, izvedenih jedinica - Razvija predstavu o - Tablicu prefiksa za izvedenim umnoavanje jedinicama jedinica - Crta tablicu - Objanjava i prefiksa za razumije pojam umnoavanje standardizacije vrijednosti jedinica II Mjerenje i mjerni instrumenti - Navodi osnovne mjerne instrumente - Na mjernom - Stie radne navike u automehatronici i instrumentau objanjava njihovu razlikuje namjenu - Razvija osjeanje elemenata po namjenu preciznosti grupama za (ampermetar, podeavanje, voltmetar, oitavanje i ommetar, unimjer i prikljuivanje osciloskop) - Na analognom - Objanjava pokazivau mjernih pokazivanje na vrijednosti, analognom razlikuje skale, mjernom kazaljke, instrumentu i pri paralakse, uoava tome ima u vidu klasu tanosti znaenje simbola - Objanjava na skali i pojam klase tanosti pokazivanje na digitalnom - ita izmjerene mjernom vrijednosti na digitalnom instrumentu i pri instrumentu tome ima u vidu - Na ampermetru ili klasu tanosti unimjeru - Zna nain podeenom u reim podeavanja, ampermetra, oitavanja i uoava elemente prikljuivanja za podeavanje, ampermetra/ oitavanje i


- Tablica osnovnih i izvedenih elektrotehnikih veliina

- Tablica simbola elektrotehnikih instrumenata

- Unimjer

- Ampermetar

- Voltmetar

- Ommetar

23

Informativni ciljevi i sadraji uenik voltmetra/ ommetra ili unimjera podeenog u odgovarajui reim - Zna princip oitavanja analognog i digitalnog pokazivanja i zna redosled radnji prilikom mjerenja - Zna pravilo prikljuivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafike simbole - Zna razlike u namjeni i primjeni ampermetra, voltmetra i ommetra - Poznaje strukturu i princip rada katodne cijevi, poznaje strukturu ravnih displeja i razumije njihovu analognu upotrebu na mjestu katodne cijevi - Zna postupke za rukovanje osciloskopom za neposredna mjerenja putem mjernih sondi - Razumije princip ispisivanja slike na katodnoj cijevi i displeju - Objanjava izvore mjernih signala (NF izvori, VF izvori, generator funkcije, impulsni generator, generator uma, djelitelj napona i drugi)

Formativni ciljevi uenik prikljuivanje, odreuje nain prikljuivanja ampermetra u mjereno elektrino kolo Na voltmetru ili unimjeru podeenog u reim voltmetra, zapaa elemente za podeavanje, oitavanje i prikljuivanje Razlikuje principe oitavanja analognog i digitalnog pokazivanja i odreuje redosled radnji prilikom mjerenja Na ommetru ili unimjeru podeenom u reim ommetra, razlikuje elemente za podeavanje, oitavanje i prikljuivanje, Razlikuje principe oitavanja analognog i digitalnog pokazivanja Razlikuje elemente za: prikljuivanje osciloskopa, podeavanje reima mjerenja osciloskopom i oitavanja rezultata mjerenja prikazanih na displeju Koristi osciloskop i biljei rezultate mjerenja

-

Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija razmiljanje u analogijama i kreativnost u traganju za rjeenima


-

-

-

-

-

24

Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Razumije osnovne principe i karakteristike NF i VF generatora - Razumije osnovno djelovanje generatora funkcije, osnovnu konstrukciju i karakteristike impulsnog generatora, djelitelja napona III Zatita od strujnog udara - Nabraja i - Analizira opasna objanjava dejstva elektrine propisane naine struje za zatitu od - Utvruje metode strujnog udara zatite malim - Zna strukturu uko naponom, utinice i izolovanjem, razumije princip nulovanjem i rada zatitnih uzemljenjem i strujnih prekidaa zatitu prekostrujnim prekidaem IV Izvori elektrine energije - Razumije princip dobijanja i - Razlikuje razliite proizvodnje izvedbe elektrine akumulatora za energije: pomou automobil generatora naizmjenine - Razlikuje struje i iz konstruktivne hemijskih izvora djelove i elemente - Opisuje strukturu olovnog termoelementa, akumulatora i fotoelementa i analizira hemijske piezoelementa i reakcije pri razumije nain njegovom punjenju njihovog i pranjenju funkcionisanja i - Utvruje postupke poznaje domen punjenja upotrebe akumulatora - Poznaje - Razlikuje razliite konstrukciju metode punjenja olovnog akumulatora akumulatora - ita oznake - Navodi akumulatora - Koristi podatke o karakteristike



- Razvija odgovornosti za zatitu ljudi i materijalnih dobara

25

Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik punog i kapacitetu karakteristike akumulatora ispranjenog - Tabele sa akumulatora karakteristikama - Poznaje pojam razliitih metoda kapaciteta punjenja akumulatora akumulatora - Objanjava metode punjenja akumulatora: normalnom strujom, strujom formiranja, strujom desulfatizacije, stalnom strujom, stalnim naponom, zna i razumije krivu brzog punjenja navodi vrste akumulatora koje se koriste na motornim vozilima - Razumije funkciju akumulatorskog senzora i sigurnosne kleme V Provodnici kablovi, instalacije i instalaciona oprema na motornom vozilu - Navodi tipove kablova - Razvrstava razliite - Razvija sposobnost - Signalni ureaji i provodnika za tipove kablova za izrade sistematskog instrumenti koji prenos upravljakih prenos elektrine pregleda injenica prenose podatke signala i podataka energije od izvora o objektima koje vozau ili u sistemu do potroaa posmatra automatskim automobila prema namjeni sistemima samog - Zna tehnike - Analizira strukturu, vozila karakteristike i pravi popis naziva, namjenu kablova odgovarajuih provodnika koji se oznaka, predstavlja koriste za prenos strukturu kablova elektrine energije provodnika koji se - Navodi alat i koriste za prenos opremu za upravljakih provjeravanje signala i podataka ispravnosti, - Pravi popis alata i popravku i oprema potrebne postavljanje za popravku i instalacionih postavljanje kablova instalacionih - Navodi pravila kablova propisnog - Koristi tabelu

26

Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik postavljanja izbora prenika instalacija provodnika i - navodi vrste i osiguraa shodno poznaje namjenu, snazi potroaa nain i uslove - Uoava prikljuivanja neophodnost elemenata koritenja instalacione prikljunih stopica opreme na krajevima - Zna pravila o kablova redosledu - pravi popise raznih prikljuivanja vrsta prekidaa potroaa, (releja), osiguraa, njihovom mjernih i signalnih rasporeivanju po ureaja i osiguraima i mimo instrumenata i osiguraa uoava njihove - Zna standarde karakteristike boja i oznaka na kablovima i pravila o provlaenju (postavljanju) instalacionih kablova VI Razvijena ema elektrine instalacije na automobilu - Navodi simbole na razvijenoj - Pravi popis naziva - Razvija sposobnost cjelovitoj emi simbola i zapaanja elektrine prepoznaje simbole instalacije na razvijenoj automobila cjelovitoj emi - Zna funkcionalne elektrine cjeline, koje se instalacije sastoje od vie automobila, elemenata, na emi prepoznaje instalacije funkcionalne - Poznaje tabelu cjeline od vie standardnih oznaka elemenata na emi za prikljunice instalacije vozila i (DIN) pratee oznake - Zna principe rada: simbola, - napajanja, prikljunica, boja - ureaja za provodnika i slino startovanje - razlikuje - dodatna oprema funkcionalne (alarm, asovnik, cjeline na emi upalja, muziki elektrine ureaj) instalacije - signalizacija na automobila, zapaa vozilu koji im elementi - osvjetljavanje puta pripadaju a koji ne


27

Informativni ciljevi i sadraji uenik i svjetiljke za obiljeavanje vozila - ureaji za kontrolu i pokazivanje stanja - ureaji za grijanje, hlaenje i zraenje - brisai i ispiranje stakala, - farovi i farovi za maglu

Formativni ciljevi uenik - Pravi popis standardnih oznaka za prikljuivanje



28

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik I Potroai (elektrini prijemnici) - Objanjava strukturu, - Analizira strukturu, namjenu, specifinosti specifinosti ugradnje i nain ugradnje i nain rada ureaja za rada ureaja za signalizaciju signalizaciju - Analizira strukturu - Nabraja rasvjetna transformatora, razlikuje strujno od tijela na magnetnog kola automobilu, zna namjenu, navodi strukturukonstrukciju, poznaje principe rada i poznaje poloaj ugradnje II Baterijski sistem paljenja - Navodi elemente sistema paljenja - Pravi popis OTO motora, elemenata navodi njihovu elektrinog kola galvansku paljenja OTO povezanost i motora: oznake prikljunica akumulator, kontakt klju, - Objanjava emu bobinu, razvodnik bobine, proces paljenja, platinsko gradnje i dugme i svjeicu i razgradnje utvruje redosled magnetnog polja u njihovog jezgru bobine i povezivanja stvaranje visokog napona u sekundaru bobine - Prati posledice - Poznaje teoretski i zatvaranja i praktini dijagram otvaranja napona na platinskog dugmeta na struju i napon sekundaru bobine, primara, na proces kada je paljenje gradnje i ispravno razgradnje - Objanjava magnetnog polja u konstrukciju jezgru bobine i na standardne bobine, pojavu visokog navodi njene napona na uobiajene sekundaru bobine karakteristike i od - Analizira normalni kojih teoretski-idealni i konstrukcionih praktini-realni parametara one

Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost izrade sistematskog pregleda injenica o pojavama koje posmatra


- Razvija sposobnost preglednog i sistematizovanog predstavljanja podataka

- Osciloskopsko snimanje jednog realnog ciklusa paljenja

- Razvija sposobnost zapaanja slinosti i razlika

29

Informativni ciljevi i sadraji uenik zavise - Objanjava kostrukciju i primjenu bobina namijenjenih ugradnji na svaki cilindar motora posebno, kao i bobina sa dva visokonaponska prikljuka, i zna elektrine eme njihove primjene - Objanjava emu i praktine izvedbe, sa platinskim dugmetom i tranzistorsku, primarnog kola bobine, zna razliku ta dva rjeenja i prednosti tranzistorskog Poznaje principe tranzistorskog paljenja: indukcioni i pomou Holovog senzora - Zna princip Motronic rjeenja paljenja OTO motora - Navodi postupak podeavanja take paljenja, zna obrazloiti razloge podeavanja, poznaje posledice loeg podeavanja, opisuje dva tipa regulatora: centrifugal ni i vakuumski regulator pretpaljenja, kao i principe njihovog rada - Objanjava pojavu udarnog sagorijevanja

Formativni ciljevi uenik dijagram napona na sekundaru bobine, i definie odgovarajue pojmove vezane za cjelinu ciklusa procesa paljenja (ugao obrtaja radilice izmeu dva paljenja, ugao u toku kog je platinsko dugme zatvoreno, ugao u toku kojeg je platinsko dugme otvoreno, trajanje varnice-gorenja, priguene oscilacije usled preostale energije, taka paljenja, napon paljenja, napon gorenja, kraj gorenja nastanak priguenih oscilacija, taka zatvaranja platinskog dugmeta, zavretak izgradnje magnetnog polja jezgra bobine) - Razlikuje konstrukciju i namjenu bobina namijenjenih ugradnji na svaki cilindar motora posebno, kao i bobina sa dva visokonaponska prikljuka - Utvruje postupak podeavanja take paljenja i objanjava razloge za to, nabraja posledice loeg podeavanja, - Uporeuje nain rada razliitih



- Razvija analitinost

30

Informativni ciljevi i sadraji uenik smjese goriva i vazduha, razloge ove pojave, - Poznaje strukturu senzora za udarno sagorjevanje, signale sa ovog senzora pri ispravnom radu i kod pojave udarnog sagorjevanja razumije postupke kojima se udarno sagrjevanje izbjegava sprijei i naine ugradnje senzora udarnog sagorjevanja - Poznaje metode upravljanja strujom u primarnom kolu i ulogu upravljakog ureaja i objanjava potrebu za tim - Objanjava automatizovanu upravljaku proceduru, koja se primjenjuje u sluaju da paljenje (na nekom cilindru) izostane - Objanjava ulogu razvodnika paljenja u cjelini koju sainjavaju: bobinavisokonaponski kabl-razvodnikvisokonaponski kabl-svjeice, zna zakonitost broja obrtaja osovine razvodnika u odnosu na broj obrtaja radilice - Navodi tipine vrijednosti otpora pojedinih

Formativni ciljevi uenik tipova regulatora - Izuava razloge ouvanje katalizatora - za automatizovanu upravljaku proceduru, koja se primjenjuje u sluaju da paljenje (na nekom cilindru) izostane - Utvruje ulogu razvodnika paljenja u cjelini koju ine bobinavisokonaponski kabl-razvodnikvisokonaponski kabl-svjeice - Uporeuje metod upravljanja rotirajueg razvodnika paljenja i mirujueg razvodnika paljenja - Koristi tabelu kvarova sistema za paljenje za prenos podataka i utvruje njihove karakteristike sa aspekta pouzdanosti u sluaju ispada bar jednog od sainilaca mree


Preporuke za izvoenje nastave - Uzorci - Modeli - Skice - eme

- Koristi tablice sa podacima o dozvoljenom momentu pritezanja svjeice

- Navikava se na sistematian pristup u izvravanju zadataka

31

Informativni ciljevi i sadraji uenik elemenata sistema paljenja kojima se slui da bi utvrdio mjesto kvara i izvrio popravku - Poznaje metod dijagnosticiranja kvara paljenja prema stanju elektroda svjeice - Navodi karakterisatike i uslove primjene raznih tranzistoriziranih ureaja za paljenje: isto tranzistorski ureaj, elektronski ureaj koji se oslanja na stalno automatsko podeavanje paljenja, i potpuno elektroniko paljenje - Objanjava strukturu i navodi propisane karakteristike svjeice - Navodi karakteristine pojmove: izolatorsko tijelo svjeice, leite svjeice (2 tipa), masene elektrode (4 tipa), centralna elektroda, poloaj varnice, duina noice izolatora, strujna staza, brojane karakteristike III Can bus sistem - Objanjava pojam sinhronog i asinhronog prenosa podataka, serijskog i paralelnog

Formativni ciljevi uenik u leite


Preporuke za izvoenje nastave - Uzorci - Modeli - Skice

- Pronalazi greku u paljenju i primjenjuje tablicu predvienih kvarova

- eme

- Uporeuje razlike, slinosti i prednosti izmeu razliitih naina paljenja

32

Informativni ciljevi i sadraji uenik prenosa podataka, brzine prenosa podataka i o pojmu realnog vremena - Definie pojam mree za prenos podataka i nabraja i objanjava osnovne konfiguracije: prstenastu, linearnu, stablastu i zvjezdastu - Navodi osnovne karakteristike razliitih vrsta prenosa podataka - Definie pojam CAN (Controller Area Network) tehnike - Zna tipinu emu nainjenu prema CAN tehnici - Poznaje sistema za umreavanje upravljanja u motornom vozilu, Multiplex, LIN, 2 CAN, D B, MOST, Byteflight, ili Bluetooth - Objanjava tipinu emu instalacije na motornom vozilu, napravljenu prema CAN i LIN tehnici - Definie pojam sistema elektrine sabirnice i definie strukture i procedure koje se za taj pojam vezuju - Poznaje osnovnu namjenu (prenos podataka od upravljakih ureaja do aktora) i detalje LIN sabirnikog sistema za prenos podataka




- Uporeuje razliite tipove umreavanja po osnovi pouzdanosti

- Uoava razliite sisteme i njihove karakteristike: nain prenosa podataka (elektrini, ili optiki, sa dva, ili jednim vodom), naziv, najveu brzinu prenosa podataka, podruje primjene, nain prenosa podataka i strukturu - Analizira i utvruje strukturu sistema elektrine sabirnice i definie njegove elemente: generatore signala, upravljaku elektroniku za aktore, mikroprocesore za raunanje funkcija, kontrolore za upravljanje komunikacijom preko sabirnice - Uoava prednosti

33

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Poznaje osnovnu namjenu (umreavanje podataka svih upravljakih ureaja, izuzev motorskih) i detalje CAN mrenog sistema za prenos podataka, sa uslovima postizanja stabilnosti, sa protokolom o radu i tipovima komunikacojskih protokola - Objanjava strukturu jednog paketa podataka i oblik voda kojim se on prenosi - Poznaje namjenu i karakteristike GATEWAY interfejsa - Objanjava karakteristike i strukturne 2 elemente D B i MOST sistema: prenos podataka preko optikih komunikacionih vodova - Navodi karakteristike i opisuje strukturu optikih kablova - Poznaje proceduru samodijagnosticira 2 nja D B i MOST sistema - Objanjava klasifikaciju greaka, sistem tanosti u traenju kvara, metode ispitivanja greke - Objanjava procedure

Formativni ciljevi uenik sistema CAN nad konvencionalnim sistemom prenosa podataka - Poredi sisteme sa i bez CAN magistrale - Analizira CAN mreni sistem za prenos podataka i utvruje njegove karakteristike: MultiMaster princip Vie ureaja istovremeno se postavlja u reim proizvoaa signala za upravljanje i princip arbitrae kada se vie ureaja istovremeno usmjeri na isti resurs



- Na strukturi paketa podataka u CAN tehnici analizira otpornost sistema prema kratkim spojevima komunikacionih provodnika - Uoava strukturu i osobine optikih sistema za sabirniki prenos podataka: brzinu prenosa, tipove signala i podataka za prenos, otpornost na smetnje i oteenja

34

Informativni ciljevi i sadraji uenik mjerenja, testiranja i dijagnosticiranja i objanjava proceduru rada sa dijagnostikim ureajem




35

Razred: TREI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik I Elektrine maine na motornim vozilima - Poznaje osnovne definicije maine, - Analizira i utvruje elektrine maine i zajednika svojstva osnovne zajednike svih elektrinih karakteristike maina: rotor, njene strukture stator, magnetno - Objanjava kolo, elektrino konstrukciju kolo, induktor, generatora indukt trofazne struje - Analizira i utvruje (alternatora) i princip rada razumije princip generatora njegovog rada naizmjenine - Nabraja elemente struje generatora - Analizira i opisuje elektrine energije konstrukciju na automobilu generatora - Opisuje princip trofazne struje rada jednofaznog - Na razvijenim usmjeraa sa emama posmatra, srednjom takom i prati i analizira rad trofaznog jednofaznog usmjeraa (navodi usmjeraa sa elemente i opisuje srednjom takom i funkcionisanje trofaznog cjeline eme usmjeraa trofaznog - Tumai razvijenu generatora sa emu trofaznog prikljuenim, generatora i izvodi regulatorom, princip usmjeraem, funkcionisanja akumulatorom i trofaznog elektrinom generatora mreom motornog - U razvijenoj emi vozila, i to u regulatora napona reimu (reglera), uoava predpobude, elektronske pobude i elemente preuzimanja - Pregleda sadraj energije od strane tablice kvarova potroaa generatora i - Razumije uoava naine funkcionisanje njihovog tranzistoriziranog otklanjanja regulatora napona - Koristei crte - Zna strukturu i analizira elemente namjenu jo dva startera i opisuje tipa generatora funkciju svakog koji se najee elementa posebno



- Uzorci, modeli, makete, skice, eme elektrinih maina

- Uvjebava sposobnost planiranja

36

Informativni ciljevi i sadraji uenik koriste na automobilu - Objanjava strukturu startera (elektropokretaa), odvojeno posmatra pojedine konstrukcione i funkcionalne cjeline, zna njihov princip rada i princip rada startera u cjelini - Poznaje tablicu kvarova startera i naine za popravku - Opisuje strukturu i razumije princip rada jednosmjernog motora, navodi tipove jednosmjernih motora i zna njihove upotrebne karakteristike - Opisuje strukturu i obrazlae princip rada koranog motora - Opisuje strukturu i razumije princip rada jednosmjernog motora bez komutatora II Osnovi automatike - Zna definicije osnovnih pojmova iz oblasti automatskog upravljanja - Definie pojam negativne povratne sprege i njene namjene - Razumije funkciju komparatora i princip njegovog dejstva

Formativni ciljevi uenik - Uoava pojedine konstrukcione cjeline i usaglaeno funkcionisanje elemenata posmatrane cjeline i starter kao sintetizovanu cjelinu i opisuje funkcionisanje te cjeline - Zapaa specifinosti konstrukcija posmatra elemente tablice kvarova, koristi podatke iz nje i planira popravke startera - Uporeuje karakteristike osnovnih tipova jednosmjernih motora koristei crte ili model



- Povezuje sistem automatskog upravljanja i sitem regulacije - Na primjeru analizira i definie pojam negativne povratne sprege i utvruje njenu namjenu - Na primjeru sistema opisanog

- Crte negativne i pozitivne povratne sprege - Crte funkcija koje predstavljaju razliite oblike stabilnosti sistema - Crte blok-eme

37

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Definie pojam stabilnosti i pouzdanosti sistema - Zna nazive i nabraja elemente kruga automatskog upravljanja, njihov redosled u blokemi kruga automatskog upravljanja, namjenu i svrstava ih prema namjeni - Nabraja oblike standardnih funkcija za ulazne veliine posmatranog sistema prilikom analize pojava u automatici - Poznaje definiciju i karakteristike pretvaraa - Objanjava princip rada analogno digitalnih i digitalnoanalognih pretvaraa i njihovu namjenu - Poznaje senzore koji se koriste na motornom vozilu i klasira ih prema namjeni i stepenu sloenosti strukture i obrade praene veliine - Nabraja sve vrste senzora na vozilu, opisuje principe rada i navodi njihovu primjenu: - senzor za praenje promjena pritiska, ili razlike pritiska, - senzor hemijskog sastava gasova, - senzor temperature,

Formativni ciljevi uenik funkcijom koja se moe crtati prikazuje razliite vrste sistema s obzirom na stabilnost Crta i tumai blokemu kruga automatskog upravljanja, izvodi listu sa nazivima i namjenom pojedinih elemenata i razvrstava ih u grupe prema nainu djelovanja Na crteu uoava osobine standardnih funkcija i pravi njihov komparativni popis: odskona funkcija, Hevisajdova, impulsna, jedinina impulsna, dirakova, nagibna, sinusna funkcija Uoava razliite vrste osnovnih i sloenih pretvaraa njihovu namjenu i karakteristike Posmatra, analizira razvijene eme i opisuje princip rada analognodigitalnih i digitalnoanalognih pretvaraa i pronalazi primjere njihovog koritenja Na primjeru ABS, pronalazi vezu realnog automatski upravljanog sklopa i idealizovane blok eme automatskog


Preporuke za izvoenje nastave kruga automatskog upravljanja

-

- Crtei standardnih ulaznih funkcija

- Crtei razliitih tipova pretvaraa

-

-

-

-

38

Informativni ciljevi i sadraji uenik - senzor vlage, - senzore promjene napona i jaine elektrine struje, - senzor praenja promjene ugla, - ultrazvuni senzor, - seizmiki za praenje vibracija, - senzori promjene poloaja, - senzori ubrzavanja, - optiki senzori, - senzori stanja ulja i drugi - Objanjava realni automatski upravljani sklop i opisuje njegove pretvarake i upravljake elemente i njihovo ponaanje

Formativni ciljevi uenik upravljanja, poredi ih i uoava elemente koji u sebi objedinjuju vie funkcija - Razlikuje vrste i uporeuje karakteristike razliitih vrsta senzora u automehatronici



5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dekanj J.: Elektrini ureaji na motornim vozilima, I, II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - vara B.: Elektronicko ubrizgavanje i paljenje kod otto motora,knjiga i radni udbenik, Otvoreno sveucilite, Zagreb, 1994. godine. - Delac A. i Vlaic Z.: Metodicke vjebe Motori s unutarnjim izgaranjem, kolska knjiga, Zagreb, 2005. - Delac A. i Vlaic Z.: Metodicke vjebe - Motori s unutarnjim izgaranjem, prirucnik za nastavnike, kolska knjiga, Zagreb, 2005. - Nikolic G.:Metodicko-didakticki prirucnik Pneumatika i elektropneumatika, kolske novine, Zagreb, 1998. - Nikolic G.: Upravljanje (II. izdanje), kolske novine, Zagreb, 2003. - Boicevic J.: "Temelji automatike 1. dio ", kolska knjiga, Zagreb, 2001. - Tehnika enciklopedija - Fachkunde Kraftfahrzeugetechnik Europa Lehrmittel, Berufsfeld Fahrzeugetechnik Lernfelder 5..8 i Lernfelder 9..14. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena: - raunarom sa projektorom, uzorcima, modelima, maketama, skicama, emama elektrinih maina, univerzalnim mjernim alatima i opremom.

39

7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika Provjera znanja vri se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova i radova na vjebama (u svakom klasifikacionom proredu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja vri se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova testova; Opta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom peridu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opta ocjena na kraju godine izvodi se iz optih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zakljuna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zakljunih ocjena u klasifikacionim periodima. 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Visoka struna sprema, diplomirani inenjer elektrotehnike. 9. Povezanost predmeta Znanja - Elektrotehnika - Mjerenje i mjerni instrumenti - Baterijski sistem paljenja - Elektrine maine - Instalacije na vozilima - CAN BUS sitem - Automatika Povezanost sa predmetom Predmet Znanja - Osnovi elektrotehnike Automehatroniki Praktina nastava Automehatroniki Praktina nastava Automehatroniki Praktina nastava Automehatroniki Praktina nastava Automehatroniki Praktina nastava sistemi sistemi sistemi sistemi sistemi - Poznavanje zakona i metoda elektrotehnike - Mjerenje i kontrola - Sistem za paljenje - Sistemi na vozilu - Sistemi na vozilu - Elektronski regulisani sistemi

40

1.2.3. OSNOVI MAINSTVA 1. Naziv predmeta: OSNOVI MAINSTVA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Razred I II III IV Ukupno Vrste nastave Teorija Vjebe 36 36 36 36 Ukupno 72 72

72

72

144

3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta uenik: - stie znanja o vrstama i kakteristikama materijala i njihovoj primjeni u automobilu; - potuje ekoloke zahtjeve i razvija osjeaj za ekonominu upotrebu materijala; - ita i razumije tehnike crtee, uputstva, propise, tabele, dijagrame, eme i tehniku dokumentaciju; - potuje standarde tehnikog crtanja; - crta jednostavne tehnike crtee mainskih elemenata i manjih sklopova; - upoznaje vrste, svojstva i primjenu mainskih elemenata; - uoava i shvata funkcionalnu povezanost elemenata, sklopova i mehanizama na vozilu; - stie osnovna znanja iz hidraulike i pneumatike, koja e im pomoi u samostalnom izvoenju poslova u zanimanju; - razumije nain rada i mogunost primjene pneumatskih i hidraulikih komponenti u sklopovima automobila; - stie osnovna znanja iz mehanike; - uoavaja znaaj optereenja, naprezanja, napona, deformacija na vijek trajanja djelova motornog vozila; - razvija osjeanje odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladava strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci; - razvija osjeaj potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.

41

4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik I Vrste i svojstva materijala u automobilu - Navodi podjelu, - Pronalazi primjere vrste i osobine primjene pojedinih Vjebe: materijala koji se materijala u - Izbor elinih koriste u automobilima materijala iz tabela automobilima - Pronalazi primjere - Izbor plastinih primjene elika i - Razumije pojmove masa iz kataloga gvoa gvoa i elika navodi podjelu i - Pronalazi primjere osobine primjene obojenih - Poznaje metala i njihovih - Razvija analitinost oznaavanje elika legura, plastinih - Navodi svojstva masa i gume u obojenih metala i automobilu njihovih legura - Uoava ulogu - Objanjava zaptivnih svojstva plastinih materijala i - Razvija svijest o lin masa navodi materijala za bezbjednosti i zatiti podjelu i primjenu toplotnu i ivotne sredine - Navodi osobine i elektrinu izolaciju primjenu gume - Pronalazi primjere primjene zaptivnih - Zna osobine stakla, i izolacionih navodi primjenu materijala - Poznaje - Uoava potrebu karakteristike pravilnog kompozitnih skupljanja materijala i navodi skladitenja i primjere primjene reciklae otpadnog materijala II Goriva za automobilske motore - Objanjava pojam - Uporeuje goriva karakteristike - Razvija potrebu - Navodi goriva za OTO i ekonominog karakteristike DIZEL motore korienja energije goriva za OTO i za - Uoava razliku kod DIZEL motore procesa - Uoava vanost - Poznaje postupak ouvanja ivotne sagorijevanja sredine potpunog i goriva za OTO nepotpunog razliitih oktanskih sagorijevanja vrijednosti - Pojanjava pojam oktanske i cetanske vrijednosti goriva III Maziva za automobile - Objanjava pojam maziva - Uoava razliku Vjebe: - Navodi podjelu, izmeu motornih - Biranje ulja iz42

Informativni ciljevi i sadraji uenik vrste i karakteristike pojedinih vrsta maziva - Razumije primjenu pojedinih vrsta maziva kod automobila

Formativni ciljevi uenik ulja razliitog viskoziteta - Uporeuje karakteristike maziva i bira odgovarajue u zavisnosti od zahtjeva, uz upotrebu kataloga

Socijalizacijski ciljevi uenik - Jaa osjeaj odgovornosti prema ouvanju okoline

Preporuke za izvoenje nastave kataloga

IV Korozija - Objanjava pojam korozije - Razvija ekoloku - Uoava znaaj - Navodi uzroke zatite od svijest korozije pojave korozije - Uporeuje - Nabraja i razliite naine za objanjava zatitu od postupke zatite korozije djelova automobila od korozije V Elektroliza - Definie pojam - Pojanjava pojam i elektrolize znaaj elektrolize - Razumije znaaj i - Uoava praktinu primjenu elektrolize primjenu elektrolize Tehniko crtanje VI Osnovi tehnikog crtanja - Upoznaje se sa - Izvlai osnovne i priborom za kotne linije, rafira, - Razvija tehniku tehniko crtanje ispisuje zaglavlja i kulturu i osjeaj - Upoznaje standarde, pozicionira oznake za red i urednost vrste tehnikih elemenata crtea, razmjere, - Ovladava tehnikom zaglavlja, sastavnice pravilnog kotiranja i - Upoznaje se sa rafiranja pravilima kotiranja - Kotne brojeve unosi i rafiranja na crtee - Razvija svijest o - Objanjava pojam - Ispisuje tolerancije potrebi presjeka duina oblika i kvalitetnijeg rada - Upoznaje se sa poloaja tehnikom izrade - Unosi kvalitete jednostavnijih obraenih povrina crtea - Crta i oznaava presjeke - Crta presjeke i skraenja uskih elemenata VII Osnovi projiciranja - Upoznaje se sa - Razlikuje centralno pojmom centralnog i paralelno i paralelnog projiciranje43

Vjebe, rad u olovci: - Crtanje kontura mainskih dijelova - Crtanje presjeka Kotiranje - Unoenje kvaliteta obrade - Unoenje tolerancija na crtee

- Vjebe, rad u olovci - Projekcije tijela icrtanje tijela

Informativni ciljevi i sadraji uenik projiciranja - Upoznaje se sa pojmom kosog i ortogonalnog projiciranja

Formativni ciljevi

uenik - Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje - Crta projekciju take na jednu, dvije i tri ravni - Razvija naviku - Crta projekcije preciznosti pri radu osnovnih geometrijskih likova - Crta projekcije geometrijskih tijela - Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija - Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji VIII Prikazivanje mainskih elemenata - Navodi i - Crta vijak i navrtku objanjava crtanje - Crta spojeve - Navikava se na mainskih klinovima sistematian pristup elemenata - Crta opruge pri reavanju - Crta osovine i konkretnih vratila problema - Crta zupanike, lananike, kainike - Crta leajeve - Crta zakovane spojeve - Uproeno crta zavarene spojeve Mainski elementi IX Uvod - Definie i klasifikuje - Uoava znaaj mainske elemente mainskih elemenata u obezbjeenju elementarnih funkcija u razliitim mainama X Tolerancije - Upoznaje se sa - Sa crtea ita I osnovnim odreuje - Razvija sposobnost pojmovima iz ocjenjivanja i tolerancije tolerancija vrednovanja - Iz tabela ita duinskih mjera sopstvenog rada vrijednosti44


Preporuke za izvoenje nastave uizometriji i na osnovu projekcija - Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda

Vjebe, rad u olovci: - Prikazivanje mainskih elemenata, rad u olovci

Vjebe: - Odreivanje tolerancija iz tabela

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Razumije pojam kvaliteta - Objanjava poloaj tolerantnih polja - Definie pojam tolerancije oblika i poloaja - Razumije pojam nalijeganja i navodi karakteristike pojedinih vrsta nalijeganja XI Nerazdvojivi spojevi - Navodi podjelu i vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu - Objanjava postupak zakivanja - Poznaje kriterijume izbora zakovica i nain pripreme materijala za zakivanje - Navodi vrste i karakteristike zavarenih spojeva - Poznaje postupak zavarivanja i nain pripreme materijala koji se zavaruje - Navodi svojstva i primjenu zalemljenih spojeva - Objanjava svojstva i vrste, primjenu i nosivost lijepljenih spojeva XII Razdvojivi spojevi - Navodi vrste, svojstva i primjenu razdvojivih spojeva - Objanjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva - Upoznaje se sa spojevima pomou klinova, ivija i -

Formativni ciljevi uenik odstupanja za zadate tolerancije i izraunava veliinu tolerantnog polja Za pojedine vrste nalijeganja odreuje preklop ili zazor U zavisnosti od funkcije proizvoda odreuje vrste nalijeganja Pronalazi primjere primjene nerazdvojivih spojeva Odabira odgovarajui nerazdvojivi spoj u zavisnosti od zadanih uslova Uproeno crta i oznaava razne vrste spojeva


Preporuke za izvoenje nastave - Odreivanje nalijeganja - Unoenje tolerisanih mjera

- Svjestan je znaaja postizanja ogovarajueg kvaliteta uraenog posla

Vjebe: - Crtanje zakovanih spojeva - Izbor zakovica iz tablica - Crtanje zavarenih spojeva

Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva Bira odgovarajuu vezu u zavisnosti od uslova Iz tablica bira vijke i navrtke Odabira nain

Vjebe: - Crtanje navojnog - Navikava se na samostalan rad i rad spoja - Oitavanje grupi dimenzija vijka i navrtke iz tablica - -Crtanje uzdunih ipoprenih klinova - Oitavanje45

Informativni ciljevi i sadraji uenik ljebnih spojeva

Formativni ciljevi uenik osiguranja navojnih veza od odvrtanja - Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzionie ih koristei tablice - Pronalazi primjere elastinog vezivanja elemenata - Razlikuje fleksione, torzione i pritisne opruge


Preporuke za izvoenje nastave dimenzija za klinove i ljebove iz tablica

XIII Elastine veze - Upoznaje se sa vrstama, namjenom i karakteristikama opruga - Navodi materijal za opruge - Objanjava optereenja, deformacije kod pojedinih vrsta opruga XIV Elementi obrtnog - Upoznaje se sa konstruktivnim oblicima osovinica, osovina, vratila, navodi njihovu primjenu i karakteristike - Objanjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila XV Leajevi i leita - Upoznaje se sa vrstama i svojstvima leaja - Navodi podjelu i svojstva leita - Navodi nain oznaavanja i prikazivanja leaja na crteu - Detaljno objanjava postupak demontae, ugradnje i odravanja leaja

Vjebe: - Skiciranje opruga

kretanja - Razlikuje osovinice, osovine i vratila - Bira materijal za osovine i vratila - Razvija analitiko miljenje Vjebe: - Skiciranje osovinica, osovina i vratila - Izbor materijala za osovine i vratila

- Bira materijal za leine aure i posteljice - Analizira naine podmazivanja leita i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje leita - Uoava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta leajeva - Koristi tablice prilikom izbora leaja XVI Elementi za prenos snage - Upoznaje se sa - Uoava slinosti i podjelom i razlike pojedinih

- Uvia vanost preciznosti u radu

Vjebe - Izbor leaja iz kataloga

- Stie46

Vjebe: - Izraunavanje

Informativni ciljevi i sadraji uenik primjenom elemenata za prenos snage - Razumije osnovne pojmove kainih i remenih prenosnika - Navodi vrste i karakteristike zupastih prenosnika - Razumije osnovne pojmove lananih prenosnika

Formativni ciljevi

uenik elemenata za prenos snage - Uoava znaaj mainskih elemenata za prenos snage - Rauna prenosni odnos prenosnika - Bira odgovarajuu vrstu prenosa u zavisnosti od uslova - Iz kataloga naruuje djelove - Crta prenosnike XVII Spojnice u automobilskoj tehnici - Objanjava ulogu - Uoava znaaj i spojnica kod ulogu spojnica automobila - Definie - Navodi podjelu i kriterijume izbora i svojstva pojedinih primjene pojedinih vrsta spojnica vrsta spojnica - Skicira spojnicu XVIII Elementi za zaptivanje - Navodi znaaj i - Pronalazi primjere ulogu primjene zaptivnih - Razvija tehniku podmazivanja i elemenata kulturu i osjeaj za r zaptivanja - Bira zaptivae i urednost - Upoznaje se sa - Skicira zaptivae vrstama i karakteristikama zaptivnih elemenata - Navodi materijale od kojih se prave zaptivni elementi - Objanjava izbor elemenata za zaptivanje IXX Tehnika komunikacija i upotreba informacionih tehnologija - Upoznaje se sa - Izvodi osnovne prednostima operacije sa - Razvija korienja datotekama i interesovanje za informacionih prilagoava ih savremene naine tehnologija sopstvenim komunikacije - Upoznaje se sa potrebama osnovnim - Oblikuje dopise i raunskim druga dokumenta programom za - Izrauje crtanje (Auto Cad I jednostavne crtee drugi) mainskih - Upoznaje se sa elemenata47

Socijalizacijski ciljevi uenik samopouzdanje

Preporuke za izvoenje nastave prenosnog odnosa za pojedine vrste prenosnika - Skiciranje zupastog prenosnog para - Crtanje kainog prenosnika - Crtanje lananog prenosnika (rad u olovci)

Vjebe: - Izbor zaptivaa iz tablica - Crtanje zaptivnih elemenata

Vjebe: - Rad sa softverskim paketima za obradu teksta, crtanje i za izradu tabela

Informativni ciljevi i sadraji uenik mogunostima EXELa

Formativni ciljevi uenik - Tabelarno sreuje i prikazuje podatke



48

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik I Uvod - Upoznaje se sa - Prepoznaje primjere - Razvija logiko osnovnim primjene hidraulike miljenje pojmovima u i pneumatike isposobnost za hidraulici i - Uoava prednosti i pravilno pneumatici nedostatke zakljuivanje - Navodi prednosti i hidraulinih i nedostatke u pneumatskih primjeni hidraulike i sistema pneumatike II Osnovi hidraulike - Nabraja radne tenosti - Ovladava osnovnim hidraulikih pojmovima sistema hidraulike kroz - Poznaje pojam izradu gustine, stiljivosti jednostavnijih i viskoziteta zadataka tenosti - Pronalazi primjere - Razumije i primjene zakona objanjava: hidraulike u svom - pritisak, zanimanju - Razvija analitinost - protok, - Razlikuje pojedine - stepen korisnosti, hidrauline - potisak komponente - Objanjava - Razlikuje strujanje tenosti hidrauline motore kroz cjevovode, obrtnog i otpore kretanja, translatornog hidrauliki udar, kretanja kavitaciju - Crta simbole - Razumije i komponenata objanjava - Analizira eme komponente hidraulinih hidraulikih sistema sistema: - Razlikuje glavne i - pumpe, pomone - razvodnike, komponente i - ventile, kriterijume - hidromotore, primjene u - preistae, praktinom - rezervoare, reavanju - akumulatore, problema - vezivne lemente - Poznaje funkciju pumpi, razvodnika, ventila III Osnovi pneumatike - Objanjava fizika - Ovladava svojstva gasova osnovnim49


Vjebe: - Izrada ema hidraulinog sistema pomou simbola - Izrada ema hidraulinog sistema na raunaru u FLUIDSIM-u

Vjebe: - Izrada eme

Informativni ciljevi i sadraji uenik - Poznaje veliine stanja gasa - Upoznaje, razumije i objanjava komponente pneumatskih sistema: - kompresore, - pripremnu grupu za vazduh, - razvodnike, - ventile, - pneumatske motore, - vezivne elemente

Formativni ciljevi uenik pojmovima kroz izradu jednostavnijih zadataka Pronalazi primjere primjene pneumatike u svom zanimanju Razlikuje pojedine pneumatske komponente Razlikuje ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene Razlikuje pneumatske motore obrtnog i translatornog dejstva Crta simbole pojedinih komponenti Analizira eme pnematskih sistema


Preporuke za izvoenje nastave pneumatskog sistema pomou simbola - Izrada ema pneumatskog sistema u FLUID SIM programu - Realizacija ema na demonstracionim tablama za pneumatiku

-

-

- Razvija logiko miljenje

-

Mehanika IV Uvod u mehaniku - Navodi i objanjava podjelu mehanike - Objanjava pojam i vrste tijela V Statika krutog tijela - Objanjava pojam sile - Navodi i razumije i aksiome statike - Upoznaje se sa vezama i reakcijama veza - Navodi i objanjava uslove ravnotee tijela, objanjava statiki moment sile, spreg sila i moment sprega - Navodi, definie i objanjava pojam teita -

Razlikuje spoljanje i unutranje sile Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza Grafikom metodom razlae sile na komponente Postavlja statike uslove ravnotee Postavlja analitike uslove ravnotee sistema sueljnih sila Odreuje moment sile za taku Postavlja uslove

- Razvija osjeaj za red i urednost

- Stie sigurnost u radu

Vjebe: - Grafiko razlaganje sila - Odreivanje momenta sile za taku - Grafiko i analitiko odreivanje reakcija oslonaca - Odreivanje teita

50

uenik ravnotee spregova sila - Odreuje teite homogene ravanske figure VI Trenje klizanja i kotrljanja - Objanjava pojam i - Shvata znaaj znaaj trenja trenja - Razvija logiko - Navodi vrsta trenja - Razlikuje trenje miljenje - Objanjava trenje klizanja i trenje klizanja na kotrljanja horizontalnoj i - Odreuje intezitet, kosoj ravni pravac i smjer sile - Razumije i trenja objanjava otpore - Uoava zavisnost pri kotrljanju koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih povrina VII Optereenja, naprezanja, naponi, deformacije - Definie i navodi - Pronalazi primjere pojam i vrste mainskih - Razvija osjeaja optereenja elemenata koji su odgovornosti, - Razumije izloeni objektivnosi nominalno i naprezanjima raunsko - Shvata razliku optereenje izmeu normalnih i - Razumije i tangecijalnih objanjava napona naprezanja: - Crta i obrazlae - zatezanje, Hukov dijagram - pritisak, zavisnosti napona i - smicanje, deformacije - savijanje, - Izraunava napone - uvijanje i deformacije za - Definie pojam pojedina napona naprezanja na - Navodi i objanjava konkretnim normalne i primjerima tangecijalne - Dimenzionie napone poprene presjeke - Objanjava na osnovu oblika, dozvoljeni napon i optereenja i vrste stepen materijala bezbjednosti - Na konkretnim - Upoznaje se sa primjerima uoava pojmom i vrstama trajne i elastine deformacija deformacije - Navodi razliku izmeu elastinih i plastinih


Formativni ciljevi



Vjebe: - Izraunavanje sile trenja kod klizanja i kotrljanja

Vjebe: - Odreivanje napona ideformacija kod pojedinih vrsta naprezanja - Oitavanje napona ideforacije sa Hukovog dijagrama

51

Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik deformacija VIII Osnovi kretanja - Navodi,definie i objanjava pojmove: - Izraunava osnovne - kretanje, veliine koje opisuju kretanje na osnovu - put, zadatih podataka - brzina, - Pronalazi primjere - ubrzanje, pravolinijskog - ugaona brzina, kretanja - srednja brzina, - Na primjeru toka - ugaono ubrzanje - Definie i objanjava objanjava kruno kretanje jednoliko Uoava razliku pravolinijsko izmeu jednoliko kretanje take - Definie i objanjava ubrzanog i jednoliko usporenog kruno kretanje kretanja take - Upoznaje se,razumije i objanjava jednoliko ubrzano i usporeno kretanje IX Mehaniki rad, energija, snaga - Definie i objanjava pojam rada - Izraunava rad sile - Navodi rad: pri kretanju na - konstantne sile na osnovu zadatih putu, podataka - sile u opruzi, - Na osnovu zadatih - sile tee podataka odreuje - Definie pojam snagu mehanike energije - Odreuje stepen - Objanjava korisnog djelovanja na osnovu korisne i kinetiku i uloene snage potencijalnu energiju - Razumije i objanjava pojam snage - Definie i objanjava stepen korisnog djelovanja Koliina kretanja, impuls sile - Razumije i - Izraunava koliinu objanjava koliinu kretanja i impuls kretanja sile - Definie pojam impulsa sile Vrste, namjena i uvanje dokumentacije - Upoznaje se sa - Koristi raunarske



- Stie navike tanosti i sistematinosti u radu

Vjebe: - Izraunavanje brzine iubrzanja - Crtanje dijagrama brzine

- Razvija tehniku kulturu

Vjebe: - Izraunavanje rada i snage - Izraunavanje stepena korisnog djelovanja

- Razvija sposobnost analiziranja i zakljuivanja

- Stie pozitivan

52

Informativni ciljevi i sadraji uenik vrstom i namjenom tehnoloke dokumentacije koja prati rad na motornim vozilima - Upoznaje se sa elementima koji prate poslovanje radionice, sredstvima i izvorima sredstava, trokovima, obiti, ekonomskim principima i njihovom mjerenju - Razumije postupak uvanja dokumentacije

Formativni ciljevi uenik programe za izradu i obradu dokumenata koji se svakodnevno koriste u radionici - Koristi kataloge i CD proizvoaa vozila radi nalaenja potrebnih podataka - Odlae i sortira dokumentaciju prema dogovorenim pravilima

Socijalizacijski ciljevi uenik odnos prema potrebi korienja raunarske opreme


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapi S. i drugi:Mainski materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Drapi S.i drugi : Tehniko crtanje sa mainskim elementima, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - orevi D.,Papi Z.: Tehniko crtanje sa nacrtnom geometrijom,za sve profile, Zavod za udbenike,Beograd, 2003. - Drapi S.: Mainski elementi,za sve profile, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Mitrovi P. RadojeviZ.: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Nikoli S.:Hidrauline, pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Nikoli G.: Pneumatika i hidraulika, I, II, kolska knjiga, Zagreb, 2006. - Plavi M.i drugi,:Mehanika I-statika i otpornost materijala, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - uri S.:MehanikaII,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Koludrovi .,Koludrovi-Harbi I., Koludrovi R.:Tehniko crtanje u slici s kompjutorskim aplikacijama,prirunik za tehniko crtanje, kolska knjiga, Zagreb, 2006. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - Raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz razliitih vrsta materijala, uzorcima razliitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima, odgovarajuim priborom za crtanje, grafoskopom, raunarom sa odgovarajuim softverom za crtanje; - Modelima i uzorcima mainskih elemenata, emama i crteima mainskih elemenata, podsklopova i sklopova maina; - Dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, emama hidraulikih i pneumatskih sistema, uzorcima i modelima hidraulikih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku.

53

7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika Provjera znanja a vri se putem: - Usmenih odgovora, - Pisanih radova - testova i radova na vjebama (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan test). Vrednovanje znanja a vri se ocjenjivanjem: - Usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - Pisanih radova testova; Opta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se svih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Opta ocjena na kraju godine izvodi se iz optih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. Zakljuna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zakljunih ocjena u klasifikacionim periodima. 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Visoka struna sprema iz podruja mainstva, diplomirani mainski inenjer. 9. Povezanost predmeta Znanje - Mainski materijali - Goriva i maziva - Korozija Povezanost sa predmetom Predmet Znanja Hemija - Metali Tehnika motornih vozila - Nemetali Praktina nastava - Motori SUS - Sistem za podmazivanje motora - Sistemi na vozilu Praktina nastava - Sistemi na vozilu Tehnika motornih vozila Automehatroniki sklopovi Fizika - Elektrine maine Tehnika motornih vozila - Sistem za upravljanje Praktina nastava - Sistem za oslanjanje - Sistem za prenos snage - Sistem za koenje Informatika - Infomacije u tekstualnom Praktina nastava vidu - Multimedijalno predstavljanje informacija - Tehniko-tehnoloka dokumentacija

-

Tehniko crtanje Mainski elementi Pneumatika, hidraulika Mehanika

-

- uvanje dokumentacije

54

1.2.4. TEHNIKA MOTORNIH VOZILA 1. Naziv predmeta: TEHNIKA MOTORNIH VOZILA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Razred I II III IV Ukupno Vrste nastave Teorija Vjebe 36 36 72 36 72 36 180 108 Ukupno 72 108 108 288

3. Opti ciljevi nastave U okviru predmeta : - usvaja osnovna znanja iz tehnike motornih vozila; - razumije osnovne zakone na kojima se zasniva tehnika motornih vozil; - prati inovacije u tehnici motornih vozila; - upoznaje principe komunikacije sa vozilom; - upoznaje principe komunikacije sa strankama; - razumije tehnike podatke; - ita dijagrame i tabele; - ita kataloge,funkcionalne eme i tehnike crtee; - ovladava strunom terminologijom; - koriste savremenu informacionu tehnologiju; - potuje ekoloke zahtjeve.

55

4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik I Uvod - Upoznaje se sa - Analizira definiciju pojmom motorna motornih vozila - Razvija pozitivnu vozila - Prezentuje orjentaciju prema - Navodi podjelu istorijski razvoj zanimanju motornih vozila motornih vozila - Navodi istorijski - Prepoznaje - Motivie se za rad u razvoj motornih klasifikaciju struci vozila motornih vozila (informativno) - Prepoznaje - Navodi klasifikaciju osnovne sisteme na - Razvija tehniku motornih vozila motornom vozilu kulturu - Navodi osnovne - Prepoznaje sisteme motornog performanse - Razvija logiko vozila motornih vozila miljenje - Navodi - Razlikuje performanse koncepciju gradnje motornih vozila motornih vozila - Navodi i razumije - Uoava razliku koncepciju gradnje izmeu klasa motornog vozila automobila - Pronalazi podatke dobijene iz razliitih izvora automobilskih informacija - Razlikuje koncepcijska rjeenja pogona vozila II Komunikacija sa strankama i vozilom - Upoznaje se sa - Uoava i analizira tehnikom ulogu servisiranja, - Razvija dokumentacijom odravanja,dijagno interesovanje za motornog vozila sticiranja i savremene naine - Upoznaju se sa popravke komunikacije digitalnom savremenih - Razvija osjeaj potovanja principa informacionom automobila koji vode tehnikom i sa - Koriste tehnika uspjenom tehnikim sredstva poslovanju sredstvima komunikacije Stie tehniku komunikacije - U zamiljenoj kulturu - Navodi osnovna situaciji: pravila - Razvija - obavlja prijem komunikacije sa odgovornost pri stranaka strankam odluivanju - obavlja - Navodi osnovne prezentaciju vozila - Razvija spremnost preporuke pri za timski rad po izboru - Potuje zakone i eksploataciji - obavlja prijem


- Nastava se odvija u bloku - Sadraji, vezani za sisteme na vozilu, usaglaavaju se sa tehnikim novinama - Seminarski rad - Savremena motorna vozila

- Seminarski rad - Tehnike moderacije i prezentacije

56

uenik vozila - Strankama ukazuje na potrebne radove odravanja kao i na ostale servisne usluge - Daje savjete za korienje i odravanje motornih vozila III Motori sa unutranjim sagorijevanjem (motori sus) - Navodi podjelu motora SUS - Na osnovu crtea - Razvija osjeanje - Objanjava prepoznaje vrstu preciznosti u radu konstrukciju motora etvorotaktnog - Tumai kataloku - Razvija tehniku motora SUS dokumentaciju kulturu - Navodi - Na modelu uoava pokretne i karakteristike i nepokretne djelove razumije funkciju motora pokretnih djelova motora SUS(klip sa - Analizira djelove motora sa klipnim stanovita prstenovima, konstrukcije, osovinica klipa, funkcije, klipnjaa, materijala, zamajac) opterecenja, - Navodi odravanja i karakteristike i kontrole razumije funkciju nepokretnih - Samostalno djelova motora SUS prikuplja podatke o (cilindarski blok, konstruktivnim cilindri, cilindarska rjeenjima djelova glava, poklopac motora SUS cilindarske glave, - Prepoznaje i kuite motora) razlikuje - Navodi i razumije konstruktivna razna konstruktivna rjeenje razvodnog rjeenja razvodnog mehanizma u mehanizma. Donji i zavisnosti od gornji razvod polozaja bregastog - Navodi vratila karakteristike i - Analizira djelove razumije funkciju razvodnog djelova razvodnog mehanizma sa mehanizma (pogon, stanovista bregasto vratilo, konstrukcije, ventilski sklop, funkcije, podiza) materijala, - Navodi i razumije opterecenja,

Informativni ciljevi i sadraji uenik motornog vozila

Formativni ciljevi

Socijalizacijski ciljevi uenik propise


- Skice - eme - Uzorci - Modeli - Seminarski rad - Donji i gornji razvod

57

Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik funkcionisanje odravanja, sistema za sinhronizacije i sinhronizovanje kontrole rada ventila IV Radni ciklus evorotaktnih motora sus - Definie kompresionu, - Uoava zapremine radnu i ukupnu radnog cilindra zapreminu motora SUS - Razumije stepen - Analizira stepen kompresije motora kompresije SUS - Izraunava - Razumije pojam kompresionu, pritiska. Uoava i radnu i ukupnu razumije zapreminu motora indikatorski i za konkretan efektivni pritisak primjer - Prepoznaje i - Analizira pritiske koji se javljaju u razumije obrtni motoru moment motora - Izraunava obrtni - Razumije pojam moment motora za snage konkretna - Obrazlae i optereanja razumije taktove koljenastog vratila radnog ciklusa etvorotaktnog oto - Analizira motora. Idealni optereenja koja ciklus rada se javljaju u Prepoznaje i motoru SUS razumije - Prati simulaciju parametre snage rada motora i - Navodi goriva za uoava promjene oto motore pritiska u cilindru u - Obrazlae i funkciji promjene razumije taktove zapremine radnog ciklusa - Na konkretnom etvorotaktnog modelu mjeri prenik i hod klipa dizel i izraunava radnu i motora.Idealni kompresionu ciklus rada zapreminu - Navodi goriva za - Na osnovu dizel motore dobijenih podataka - Obrazlae i analizira stepen razumije toplotni kompresije bilans motora - Na modelu uoava prenoenje optereenja - Na modelu uoava pojavu obrtnog momenta motora



- Razvija analitiko razmiljanje - Razvija sposobnost tehnikog rasuivanja - Razvija sposobnost analize i korienja literature - Razvija sposobnost analiziranja i zakljuivanja - Stie pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

- Skice - eme - Uzorci - Modeli

58

uenik - Posmatrajui simulaciju rada motora analizira taktove radnog ciklusa, kao i pojave u njima - Izrunava snagu motora za konkretne primjere motora - Skicira poloaj klipa, klipnjae i koljenastog vratila u karakteristinim trenutcima rada motora - Crta karakteristine krive motora - Uoava razlike izmeu radnog ciklusa oto i dizel motora - Na osnovu oznake prepoznaje vrstu goriva - Povezuje karakteristike goriva sa principom rada motora - Analizira toplotni bilans motora V Sistem prenosa snage (transmisija) kod motornog vozila - Navodi i razumije ulogu elementa - Prepoznaje na emi - Razvija sposobnost sistema za prenos ili modelu prednji i analiziranja i snage u transmisiji zadnji pogon zakljuivanja - Navodi djelove - Uoava elemente i transmisije u analizira njihovu - Razvija logiko sluaju prednjeg i ulogu u sistemu za miljenje zadnjeg pogona prenos snage u datim - Stie osjeaj - Objanjava koncepcijama bezbjednosti promjenu snage i gradnje motornih parametra snage u vozila transmisiji - Uoava neminovnost potrebe za ukljuivanjem odreenih elemenata u dati


Formativni ciljevi


Preporuke za izvoenje nastave - Skice - eme - Uzorci - Modeli

- Skice - eme - Uzorci - Modeli

59


Formativni ciljevi uenik sistem transmisije.



VI Tokovi i pneumatici - Objanjava grau toka - Razlikuje vrstu - Objanjava grau i toka vizuelno na konkretnim vrstu pneumatika primjerima - ita - Navodi standardizovanu oznaavanje oznaku pneumatika pneumatika - ita oznaku homologovanog - Navodi i razumije pneumatika prema uticajne faktore na ECE pravilniku vijek trajanja - Razlikuje pneumatika pneumatike na osnovu oznake - Razlikuje radijalne i dijagonalne pneumatike - Na osnovu dijagrama analizira vijek trajanja pneumatika - Preporuuje tip pneumatika u zavisnosti od uslova eksploatacije VII Ostali sistemi na motornom vozilu - Navodi funkciju - Prepoznaje sistem sistema za za oslanjanje, oslanjanje,upravlja upravljanje i nje i koenje na koenje na emi motornom vozilu motornog vozila

- Stie pozitivnu orjentaciju prema bezbjednosti - Razvija osjeaj o vanosti pridravanja propisanih standarda - Razvija interesovanje za savremene naine komunikacije

- Skice - eme - Modeli

- Razvija tehniku kulturu

-

Skice eme Uzorci Modeli

60

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik I etvorotaktni oto motori - Obrazlae i - Uoava razliku razumije stvarni izmeu efektivnih i radni ciklus indikatorskih etvorotaktnog oto pokazatelja rada motora motora - Obrazlae i - Analizira efektivne razumije i indikatorske indikatorski i pokazatelje rada kruni dijagram motora - Navodi indikatorske - Analizira i efektivne indikatorski i kruni pokazatelje rada dijagram motora - Na osnovu dijagrama opisuje radni ciklus motora - Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju motora II etvorotaktni dizel motori - Obrazlae i - Uoava razliku razumije stvarni izmeu efektivnih i ciklus rada indikatorskih etvorotaktnog pokazatelja rada dizel motora motora - Obrazlae i - Analizira efektivne razumije i indikatorske indikatorski i kruni pokazatelje rada dijagram motora - Navodi indikatorske - Analizira i efektivne indikatorski i kruni pokazatelje rada dijagram motora - Analizira razlike izmeu oto i dizel - Uporeuje osnovne motora karakteristike oto i - Analizira stepen iskorienja oto i dizel motora dizel motora - Pronalazi primjere vozila koja imaju ovu konstrukciju motora - U katalokoj dokumentaciji pronalazi parametre oto i dizel motora III Dvotaktni motori - Navodi i objanjava

Socijalizacijski ciljevi uenik - Oblikuje sistematski pristup pri rjeavanju konkretnih problema - Razvija logiko miljenje i povezivanje znanja

Preporuke za izvoenje nastave - Nastava se odvija u bloku - Prezentovanje raunarske simulacije rada motora. - Skice - eme - Uzorci - Modeli

- Stie osjeaj bezbjednosti i samopouzdanja - Razvija kritiku svijest o ekolokim problemima

- Prezentovanje raunarske simulacije rada motora - Skice - eme - Uzorci - Modeli

- Prezentovanje61

Informativni ciljevi i sadraji uenik konstruktivna rjeenja dvotaktnih motora - Objanjava i razumije radni ciklus dvotaktnih motora

Formativni ciljevi

uenik - Analizira razliku konsrtuktivnih rjeenja dvotaktnih i etvorotaktnih motora - Analizira radne karakteristike dvotaktnih motora IV Motori sa rotacionim klipom - Navodi i objanjava konstruktivno - Pronalazi primjere - Razvija logiko rjeenje motora sa vozila koja imaju razmiljanje i rotacionim klipom ovu konstrukciju povezivanje znanja motora - Objanjava i - Analizira razumije radni para

Documents

AUTOMEHATRONIKA