OSETLJIVOST I FOTOGRAFSKA OBRADA.

MRAĈNA KOMORA I MAŠINA ZA

AUTOMATSKU OBRADU SLIKE. OPTIĈKA

GUSTINA FILMA, LINIJA GRADACIJE, UTICAJ

NA KONTRAST

Dr sci med Milana Mitrić Ašković

ŠTA SE DOGAĐA U RENGENSKOM FILMU NAKON IZLAGANJA X ZRACIMA?

• nakon izlaganja filma rentgenskim zracima, u fotosloju nastaje fotoelektrička

interakcija s kristalima srebro bromida

• različita energija RTG zraka nakon prolaza kroz tkivo - brže ili sporije redukcije jona

srebra i broma u elementarne atome, uz prisutnost srebrnog sulfida (fotoliza)

• nakupine elementarnog srebra u delovima filma izloženih djelovanju rentgenskih

zraka (odnosno svetla) predstavljaju nevidljivu (latentnu) sliku objekta.

• posebnim fotohemijskim procesom, u tokom fotografske obrade filma latentna slika

postaje vidljiva

FOTOGRAFSKA OBRADA FILMA -RUĆNA OBRADA

• složeni fotohemijski postupak koji se odvija u nekoliko faza:

razvijanje

prekid razvijanja

fiksiranje

ispiranje

sušenje

RAZVIJANJE

• je postupak pri kojem se nastavlja izlučivanje elementarnog srebra iz svih kristala

srebro bromida koji su bili izloženi dejstvu rentgenskih zraka

• latentna slika postaje vidljiva odnosno „razvijena”

• rastvor za razvijanje „razvijač” je sastavljen od metola i hidrokinona koji su

redukciona sredstva (razvijač u užem smislu). To su slabe organske kiseline (pH 10-

11) a u rastvoru se još nalaze fenidon, kalijum hidroksid, kalijum karbonat i kalijum

borat koji ubrzavaju proces razvijanja i povećavaju u delovanju razvijača

• razvijač još sadrži i kalijum sulfat, koji sprečava oksidaciju hidrokinona te služi kao

zaštita rastvora razvijača

• vreme razvijanja mora biti optimalno, ne sme da bude ni prekratko ni predugo.

Ako je vreme razvijanja kratko, neće se izlučiti elementarno srebro iz kristala

srebro bromida koji su bili izloženi rentgenskim zracima, a predugo razvijanje

dovodi do izlučivanja atoma elementarnog srebra i s onih područja filma koji nisu

bili izloženi rentgenskim zracima, te se pojavljuje sivkasto zamućenje filma

• u oba slučaja smanjuje se kontrastnost i oštrina gotove rentgenske slike. Zato je

vreme razvijanja standardizirano za svaku vrstu filma, kao i temperatura rastvora

razvijača (podizanjem temperature ubrzava se proces razvijanja!)

• uobičajeno vrijeme razvijanja u klasičnoj tamnoj komori je 5 minuta, a temperatura razvijača

18 oC. U automatskoj komori za razvijanje temperatura razvijača je 34-35 oC

• nakon razvijanja eksponirani film se stavlja nakratko (u procesu klasične fotografske obrade

filma) u „prekidnu kupku “ (čista voda zakiseljena 5% sirćetnom kiselinom) koja služi za prekid

razvijanja i neutralizaciju većih komponenti razvijača, odnosno za sprečavanje nečišćenja

rastvora fiksira

• kod automatskog razvijanja (mašinske obrade) filma ova faza je zamijenjena istiskivanjem

rastvora razvijača iz želatine sistemom transportnih gumenih valjaka a razvijača je 34-35 oC

FIKSIRANJE

• bitna faza obrade filma je fiksiranje , kojim se iz fotonanosa filma uklanjaju

svi preostali kristali srebro bromida koji nisu izlučeni u procesu razvijanja

rastvora fiksira, kao i razvijača, ima više kemijskih tvari, a najvažnija je

natrijum tiosulfat (Na2 S2O3 ) ili fiksir u užem smislu

• nakon fiksiranja rentgenska slika je trajna, tj. neosjetljiva na svetlo

ISPIRANJE• nakon fiksiranja sledi faza „ispiranje” filma u čistoj sporo tekućoj vodi (kod

klasične obrade filma), čime se uklanjaju ostaci rastvora fiksira, srebrnih soli i

njihovih spojeva

• faza ispiranje traje oko 30 minuta i nakon toga sledi „sušenje” filmova

MRAĈNA KOMORA

• je manja prostorija potpuno zaštićena od rentgenskog zračenja i dnevnog svetla, 19-

22 stepena C, relativna vlažnost vazduha 60%, uređaj za klimatizaciju i izmenu

vazduha 4-6 puta na sat

• 2 dela: „suvi” i „mokri”.

• u suvom delu je sto za ulaganje filmova u kasete te pregrade s kasetama i

rentgenskim filmovima

• u mokrom delu su odvojeni tankovi (ili rezervoari) odgovarajućih dimenzija (prema

najvećem formatu filma u upotrebi) za rastvore razvijača, prekidnu kupku, fiksir i

rezervoar za ispiranje filmova

MRAĈNA KOMORA

• tankovi su pokriveni poklopcima radi zaštite rastvora razvijača i fiksira od oksidacije i

prašine

• sat za određivanje vremena razvijanja kod tzv. tipiziranog ručnog razvijanja, a postoji i

mogućnost kontrolisanog razvijanja proveravanjem tokom procesa razvijanja povremenim

vađenjem filma iz rastvora razvijača (individualno razvijanje)

• u zidu tamne komore nalazi se dvostruki otvor („prozor”) u čiji se jedan deo stavljaju

eksponirani filmovi za fotografsku obradu, a u drugi kasete s uloženim filmovima za

snimanje

• osvijetljena je samo tzv. sigurnosnom rasvetom (obično crvena svetlost slabog intenziteta),

zbog zaštite rentgenskih filmova

AUTOMATSKA OBRADA FILMA

• u ovim uređajima ceo postupak je automatizovan nakon stavljanja eksponiranog

filma u tamnu komoru u stroj za obradu, film prolazi sve faze fotografske obrade,

koje su ponešto izmijenjene, a celi postupak je jako ubrzan

• film se tokom obrade pomera sistemom valjaka od ulaska eksponiranog, do

gotovog-trajnog filma, a ceo postupak traje 90 do 240 sekundi

MULTIFORMAT KAMERA

• je uređaj kojim se sistemom leđa i ogledala slika prenosi na fotografski film s

televizijskog ekrana

• koristi se jednoslojni film, a slike mogu biti raznih dimenzija, jedna ili više njih na

jednom filmu filmovi su u rezervoaru, iz kog se prenose u srednji deo kamere gde se

vrši presnimavanje „zamrznute slike” s TV ekrana, a nakon toga putuju u mašinu za

automatsko razvijanje ili tamnu komoru

• postoje dva tipa multiformat kamere: sa kasetom za 2 filma i sa rezervoarom za

veliki broj filmova (do 100 filmova)

DAY LIGHT

• sistem za razvijanje je, kao što samo ime kaže, proces razvijanja pri dnevnom

svetlu.

• potpuno automatizovan sistem kapaciteta do 240 filmova prosečne veličine

na sat uređaj može biti opremljen s najviše 10 rezervoara za filmove različitih

formata i vrsta (npr. jednoslojni, dvoslojni, mamografski, plavi/zeleni), a

povezivanjem s tamnom komorom mogu se obrađivati i filmovi posebnih

dimenzija

DAY LIGHT

• prednosti uporabe ovog sistema:

velika propusna moć

lak pristup uređaju razvijanje pri dnevnom svjetlu

DRY VIEW

• uređaj za suvo razvijanje je kompaktni uređaj u kojem se koristi tehnologija

laser filma i njegovo razvijanje suvm hemikalijama

• ima mogućnost razvijanja crnobelih slika i slika u boji jednostavan, nisu

potrebni priključci za vodu, hemikalije, itd. automatskom senzitometrijskom

kalibracijom postignut i osiguran je visoki dijagnostički kvaliteta slike

• na njega se može priključiti više dijagnostičkih rentgenskih uređaja, a sam

uređaj se može integrirati u bolnički informacioni siste,

LASER KAMERE

• su uređaji koji se koriste za pohranjivanje i/ili filmiranje slika s različitih radioloških uređaja

• kod ovih uređaja koristi se laser dioda koja sliku s monitora ili računara prenosi na film u

„latentnom” obliku. Za razvijanje ove slike koristi se komora za automatsku obradu slike

• komora za automatsko razvijanje može biti vezana za laser kameru, ali isto tako laser

kamera može biti samostalni uređaj koji se može priključiti na više radioloških uređaja

• na njega se može priključiti više dijagnostičkih rentgenskih uređaja, a sam uređaj se može

integrirati u bolnički informatacioni sistem

KASETA

• kaseta je tanka, plosnata i svetlootporna kutija koja služi za zaštitu folija i filma za vreme

snimanja

• ima prednju i zadnju stranu, koje su različite građe. Prednja je strana (okrenuta prema telu

bolesnika i rentgenskoj cijevi) građena od materijala niskog atomskog broja (plastika,

aluminij, karbonsa vlakna) koji lako i bez stvaranja senki propušta rentgenske zrake na

film u kaseti

• zadnja strana (poklopac kasete) je građena od lakog metala na čijoj je unutrašnjoj

površini tanki sloj olova. Taj olovni sloj apsorbuje rentgenske zrake koje prođu kroz film te

na taj način štiti film od povratnog raspršenog zračenja koje bi smanjivalo oštrinu slike na

zadnjoj je strani i mehanizam za otvaranje i zatvaranje kasete koji tesno priljubljuje film uz

foliju, što je takođe važno za oštrinu rentgenske slike

FOLIJE

• su fleksibilne kartonske ili plastične podloge različitih formata (prilagođenih veličini

rentgenskih filmova) premazane fluorescentnim nanosom

• kaseti, sa svake strane filma nalazi se po jedna folija koja pod dejstvom

rentgenskih zraka fluorescira (svetluca) i tako nastala svetlost izaziva na filmu

fotografski efekat

• fluorescentni nanos je tanak (150 do 300 mikrometara), a na površini je prekriven

tankim zaštitnim slojem (15 do 25 mikrometara magnezijeva oksida ili titanijeva

dioksida) koji je propustan za svetlo, a štiti fluorescentni nanos od mehaničkih

oštećenja i statičkog elektriciteta

SENZITOMETRIJA.OPTIĈKA GUSTINA FILMA

• senzitometrija

• optička gustina filma je stepen zacrnjenja fotoemulzije eksponiranog, razvijenog, fiksiranog i osušenog filma pod dejstvom X zraka ili svetlosnih zrakova folije

• optička gustina (OG) je srazmerna logaritmu propuštenog snopa X zraka, odnosno srazmerna je logaritmu odnosa intenzitetu svetlosnog fluksa koji je pao na film i (IO) intenziteta svetlosnog fluksa posle prolaska kroz film (I) izmerenih denzimetrom za vreme posmatranja filma na osvetljenom negatoskopu

• na rengenogramu se nalaze brojna područja različitih optičkih gustina

• razlika između maksimalne svetline i maksimalne tamnine na jednom

rengenogramu čini kontrasnu širinu

• preporuka: kontrasna širina izmerena fotodenzimetrijski 1:30 i 1:100

• Na kontrast slike utiču: napon struje cevi, zračni produkt (mAs), debljina i

gustina rengenografisanog objekta

• Kontrast rengenske slike direktno je srazmeran proizvodu trećeg stepena

talasne dužine X zraka, prvog stepena zračnog produkta, prvog stepena

debljine i prvog stepena gustine rengenografisanog objekta

• Na kontrast utiču i upotreba tubusa, rešetki, folija, dobar kvalitet filma i

pravilno razvijanje filma

• uvek treba voditi računa da se zbog što boljeg kontrasta ne izgubi na oštrini

slike

• težiti što većoj oštrini slike i optimalnom, a ne maksimalnom kontrastu

• da bi kontrast bio uočnjiv na rengenskom snimku potrebno je da se dva

susedna tkiva ili organa razlikuju u stepenu apsorpcije

• ukoliko nema razlike u apsorpciji nema na rengenskoj slici neće biti ni

kontrasta

• prirodni kontrast: prirodno prisustvo razlike u stepenu apsorpcije u dva

susedna apsorbenta (tkiva ili organa) na jednom istom rengenskom snimku

• veštaćki kontrast: da bi se prikazali pojedini organi ili tkiva kada među njima

nema prirodnog kontrasta koristi se veštački kontrastna sredstva

• veštačka kontrasna sredstva:

pozitivna rengenska kontrasna sredstva (jod, barijum)

negativna remgenska kontrasna sredstva (vazduh, CO2, O2)

Hvala na pažnji!