2

Aurkibidea

Laborategia ................................................................................................................. 3 Laborategia, proiekzio gela......................................................................................... 3 Laborategiko eskaerak eta gelaren erreserba ............................................................ 3 Erregistroa .................................................................................................................. 4 Ikasturteko lehen praktika ........................................................................................... 4 Laborategiko inbentarioa ............................................................................................ 5 1.- Laborategiko segurtasun arau orokorrak ............................................................... 5

1.1. Ebakuazioa – larrialdia – segurtasuna. ..................................................... 5 1.2. Laborategiko lanerako arau orokorrak. ..................................................... 5 1.3. Produktu kimikoen Identifikatzea eta Etiketatzea ...................................... 6 1.4. Produktu kimikoak biltegiratzea edo gordetzea ........................................ 6 1.5. Produktu kimikoak erabiltzea .................................................................... 8 1.6. Hondakinak ezabatzea ............................................................................. 9 1.7. Produktu kimiko arriskutsuak isurtzea ...................................................... 9 R esaldiak: PRODUKTU KIMIKOEN ARRISKUAREN DESKRIPZIOA: .................. 10 R esaldien konbinazioak: .................................................................................... 11 S esaldiak: PREBENTZIO NEURRIAK eta ZUHURTASUN PRINTZIPIOAK .......... 12 S esaldien konbinazioak: .................................................................................... 13

2. NORBERA BABESTEKO EKIPAMENDUA .......................................................... 14 3. BABES KOLEKTIBORAKO SEGURTASUN-EKIPOAK ....................................... 14

ITZALGAILUAK .................................................................................................. 14 SUTEEN AURKAKO MANTAK ........................................................................... 14

4. PRAKTIKEN PLANIFIKAZIOA .............................................................................. 15 5. ZER EGIN LARRIALDIRIK GERTATUZ GERO. LEHEN SOROSPENAK ........... 16

Sua laborategian: ................................................................................................ 16 Sua arropan: ....................................................................................................... 16 Erredurak: ........................................................................................................... 16 Ebakiak: ............................................................................................................. 16 Produktu kimikoak larruazalera erortzea: ............................................................ 16 Zer egin larruazalean korrosiorik gertatuz gero: .................................................. 16 Zer egin begiak produktu korrosiboren batekin zipriztinduz gero: ....................... 16 Zer egin produktu kimikoak hartu edo irentsiz gero: ........................................... 16

3

Laborategia

Laborategia zientziako alor ezberdinetako hainbat esperimentazio eta praktika egiteko Haurtzaro ikastolak egokitua duen espazio bakarra da.

Laborategia ez da edozein gelara eraman daitekeen gailu, aparatu eta tresnaren biltegi. Laborategiak, ohiko gelak ez dituen baldintza eta arauak izanik, esperimentazio eta praktikak burutzeko beharrezko egitura eta segurtasun neurriak bete behar ditu. Hala, laborategiko praktikak ohiko gelatik kanpora, laborategian egingo dira.

Laborategian, materiala, segurtasun arauen arabera, modu berezi eta arautu batean kokatuta aurkituko duzu. Segurtasun neurriak direla eta material hori ez da inola ere laborategitik atera behar. Salbuespen moduan landa-laneko edo landa-azterketak egiterakoan aurrez prestatutako kutxak erabil genitzake. Horrelako beharrik bazenu arduradunarekin harremanetan jar zaitez!

Ez atera, ez eta edozer sartu. Laborategian ditugun produktu kimiko eta gasek, beste gai edo substantziekin erreakziona dezakete. Beraz, hainbatetan laborategian agertu diren pinturak, tresnak… ez dira laborategian uztekoak.

Hala, lan arriskuen prebentziorako araudiei jarraituta, laborategia da praktikarako gune bakarra eta giltza berezia duen sarraila izango du, giltza idazkaritzan eskuratzerik izango delarik.

Laborategia, proiekzio gela

Zientzia alor ezberdinetako hainbat esperimentazio eta praktika egiteko espazioa izateaz gain, bertako internet lotura puntuaz baliatu nahi dugu Haurtzaro Ikastolan. Hala, pantaila finko bat ezarri, ordenadore bat muntatu eta proiektorea jarri da bertan.

Baliabide hauez, norberaren karpetan, zein interneten eta CD-an edo DVDan dugun edozein baliabide didaktiko orokorrean, gela guztiari, proiektatzerik izango da bertan. Horretarako, laborategiko eskaera jarraitzea besterik ez duzu.

Halako erabilera egiterakoan, mahai gainetan topa zenitzakeen tresneria zaintzea eskatzen zaizu! Gauza askorik ez badago albo batean jarri eta amaieran lehen bezala utzi. Produktu kimikodun edo muntai konplexuetan berriz, ez ukitu! Zalantza kasuan zure proiekzioa atzera ezazu!

Laborategiko eskaerak eta gelaren erreserba Gelaren erreserbarako web orrialdean, laborategia erreserbak atalean ikusiko dituzu

momentuan eginak dauden erreserbak. Erreserba egiteko baimenik ez bazenu zure eskaera ahalik eta xehetasun gehienekin (gela, irakasleak, hasiera eta amaiera orduak) ikasketa buruari bidali. Hark egingo du erreserba.

4

Eskaera egiteko garaian kontuan har itzazu laborategia erabili aurretiko eta ondorengo prestaketa eta jasotze tarteak, bai eta bi saioetan edo gehiagotan praktika errepikatu beharra. Hala, prestaketatik hasi eta jasotzerainoko tarte osoaren erreserba egizu, nahiz egun bat baino gehiago izatea gertatu. Orientazio moduan, laborategiko ordubeteko praktikak, prestaketarako ordubete eta jasotzeko beste ordubete eskatzen ditu. Proiekzioan berriz, edozein tarteko emisioak aurrez 15-30 minutuko prestaketa eta bukaeran 10-15 minutuko jasotze lana.

OHAR GARRANTZITSUA: Bi erreserba ordu eta egun berean suertatzen direnean eta horietako bat laborategiko praktika bada, lehentasun osoa izango du eta lehenago egindako erreserba bat ezezta daiteke.

Material edo tresnerien eskaera bereziak berriz, material guztiaren birjarpenarekin egingo da. Hau da urtean behin edo bitan, beti ere, zuzendaritzak onartutako muga ekonomikoetan.

Erregistroa

Ikasleriaz batera ala irakasleria bakarrik, laborategira sartzen garen bakoitzean erregistro koadernoa beteko dugu. Identifikazio eta egunaz gain, zer egitera sartu garen eta zer erabili dugun idatziko dugu. Aspektu hau oso ondo zaintzea eskatzen dizuet. Europako erkidegoko eta lan arriskuen prebentziorako arauek, produktu arriskutsu eta arrisku egoera (sua, beira…) dagoen kasuetan erregistro eta kontrol zorrotza eraman beharra ezartzen dute. Denek erregistroa betetzea ezinbestekoa da arduradunek kontrol hori eraman genezan.

Ikasturteko lehen praktika

Ikasturtero, lehen praktika egiten dugunean, nahiz eta aurreko ikasturtean burutu, komenigarria da irakasleriak arautegi hau guztia irakurtzea eta lehen praktikaren aurretik ikasleri taldeaz laborategiko segurtasun arau eta lehen sorospenerako oinarrizko teknikak gogora eraztea. Horretarako, eta orientabide moduan, ikasleriari bana daitekeen dokumentua topa zenezake arautegi honen eranskinean. Toki berean topatuko duzun tresneria hiztegia errepasatzea komenigarria izaten da. Dokumentu hau guztia ikastolako web gunean “Laborategia” atalean izango duzu eskuragarri.

Irakasle! Produktu kimikorik erabili behar baduzu, aurrez, produktu kimiko horren segurtasun fitxa irakurri behar duzu, bere arrisku, sute eta isurketa kasuan nola jokatu eta sorospena nola egin behar duzun jakiteko.

Kontu izan! Laborategian izan ditzakezun arriskuak ezagutu eta ez itzazu mezpretxatu: sutea, gasa, beiraz eta tresneria zorrotzak egindako ebakiak, toxikazioak, erredurak… Ezbeharretarako prest egon behar duzu! Babes neurriak erabil itzazu!

Jasotzerakoan, puskatutako kristala zaborrontzi berezitura bota, eta produktu kimikoak ez itzazu arraskatik behera bota, ingurumena kalte dezakete eta! Gela txukun utzi eta erabilitako ontziak garbi eta lehor sar itzazu bakoitza bere armairuan.

5

Laborategiko inbentarioa

Ingurumen departamentuetatik bideratuta Haurtzaro ikastolak laborategiko tresneria eta materialez egin ohi ditugun praktiken bilduma burutu da. Bilduma hau oinarri, behar dena, dagoena eta falta dena kontuan hartuta burutu da laborategi gelako tresneri, material eta produktuen inbentarioa. Bide batez, eta produktu kimikoei zuzenago erreparatuta, soberan edo erabilerarik ez dutenak modu zuzenean erretiratu dira, arriskua murriztu eta kontrolatu nahirik.

Laborategiko tresneria, material eta produktuen inbentarioa datu-base batean gorde da eta, gutxienez, urtean behin errebisatuko da. Zer dugun eta non dugun datu-base horretan agertuko da. Zer behar dugun berriz, gure ikastolako saiakuntza bilduman. Azken hau, bi urtetik behin berritu nahi da. Biak laborategiko web orrian ikus zenitzake: http://webgunea.haurtzaroikastola.net/laborategia/

Hauek guztiez gain, erabilera errazteko, gelako armairu bakoitzari “letra” bat ezarri zaio eta apal bakoitzari “zenbaki” bat (0 apala armairu gainekoa izango da eta gainontzekoak, banaka, goitik behera zenbatuko dira). Armairu bakoitzaren atearen kanpoaldean, barruan dagoenaren zerrenda ikusterik izango duzue.

Produktu kimikoen armairua giltzapean izango da beti.

1.- Laborategiko segurtasun arau orokorrak

1.1. Ebakuazioa – larrialdia – segurtasuna. Laborategiko lana, hasi baino lehen, segurtasun-ekipoak non dauden begiratu eta

erabiltzen ikasi: Itzalgailuak, suaren kontrako mantak, begi-garbigailua, botikinak... Informa zaitez horien funtzionamenduaz. Segurtasun-tresneriak eta ebakuazio-bideak ikastolako larrialdi planean adierazita

dituzu. Produktu kimikoen etiketa edo segurtasun-fitxak irakurri, lehen aldiz erabili aurretik.

Informa zaitez erabiliko dituzun aparatu edo ekipoen funtzionamenduaz.

1.2. Laborategiko lanerako arau orokorrak.

Jokabide-ohiturak

•Higiene- eta segurtasun-arrazoiak direla eta, debekatuta dago erretzea.

•Inoiz ez da laborategian jan edo edan behar, ez eta janari edo edaririk gorde.

•Laborategian ez da ospakizunik egin behar.

•Mantalak eta soinekoak lotuta eduki.

•Ilea batuta edo bilduta eraman.

•Ez eraman eskumuturrekorik, zintzilikariorik, mahuka zabalik edo arropa lasairik, muntaia, ekipo edo makinetan katigatu daitezke eta.

•Eskuak garbitu laborategitik alde egin baino lehen.

•Ez utzi zure gauzarik lan egiteko guneetan.

•Ez erabili ukipen-lente edo lentillarik; izan ere, istripurik gertatuz gero, produktu kimikoek edo horien lurrunek lesioak eragin ditzakete begietan, eta lentillak kentzea eragotzi. Babes-betaurrekoak erabili, ohikoen gainetik.

6

Laborategietan bete beharreko lan-ohiturak

•Taxuz eta txukun lan egin, presarik gabe.

•Lan-mahaiak garbi eduki, egiten ari zaren lanerako behar ez den liburu, kutxa edo osagarririk gabe.

•Lanerako arropa aproposa (mantala edo bata) eramatea gomendatzen da. Kontuz ehun edo oihal sintetikoekin.

•Inoiz ez erabili lanerako ekipo bat, nola funtzionatzen duen jakin gabe. Esperimentua hasi aurretik, egiaztatu muntaia egoera ezin hobean, puntu-puntuan, dagoela.

•Esperimentuak hala eskatzen badu, norbera babesteko ekipamendu egokia erabili.

•Erabili beti tentegailuak eta euskarriak.

•Ez lan egin mahaietatik aldenduta.

•Laborategitik mugitzen zarenean, kontuz ibili, lanean ari direnei enbarazurik egin gabe.

•Ez pipetatu ahoz: erabili beti pipetatzailea.

•Ez erabili pitzatutako beirarik, gaizki dagoen beirazko materialak istripu-arriskua areagotzen du eta.

•Saio-hodiak matxardekin (pintzekin) hartu (inoiz ez eskuekin). Ez baitago beira beroa eta hotza bereizterik.

•Arretaz begiratu berotan egon den ontziaren tenperatura, eskutan hartu baino lehen.

•Trabatutako botila, flasko, pasoko giltza eta halakoak ez behartu esku hutsez. Irekitzen saiatuz gero, norbanako edo taldeko babes egokiak erabili: eskularruak, betaurrekoak, kanpaiak.

•Lana bukatzean, deskonektatu ekipoak, ura eta gasa.

•Materiala txukun eta garbi utzi, beti. Lana bukatzean, jaso erreaktiboak, ekipoak…

•Substantzia sukoiak (su hartu dezaketenak) neurri-neurrian erabili eta biltegiratu.

1.3. Produktu kimikoen Identifikatzea eta Etiketatzea Produktuen etiketak irakurri edota segurtasun-fitxak kontsultatu behar dira, lehen aldiz

erabili aurretik.

Produkturen bat ontziz aldatu edota nahasteren bat egiteko erabili diren flasko eta ontziak behar bezala etiketatu behar dira, ondokoak jarriz: edukiaren identifikazioa, norena den eta arriskugarritasunari buruzko informazioa (ahal izanez gero, jatorrizko etiketa kopiatu)

Produktu kimikorik daraman ontzi orok behar du bere etiketa. Ez erabili produktu kimikorik etiketa gabeko ontzietan. Ez jarri etiketa bat beste baten gainean, ez idatzi edo errotulatu jatorrizko etiketaren gainean.

1.4. Produktu kimikoak biltegiratzea edo gordetzea Biltegiratutako edo gordetako produktuen inbentario eguneratua eduki behar dugu

identifikatze eta etiketatzea egokiak zainduz.

Izakinak ahalik eta gehien gutxitu dira.

Produktuak biltegiratzean, bateragarritasunaren arabera bereizi dira. Ez da alfabeto-hurrenkera hutsa erabili behar biltegiratzeko.

7

PIKTOGRAMA AZALPENA E

LEHERGARRIAK: Garraren eraginez eztanda egin dezaketen gai edo nahasketak, baita kolpe edo igurzteen aurrean dinitrobenzenoa baino erreakzio handiago dutenak ere.

O

ERREKARIAK: Beste batuekin (bereziki lehergarriak direnekin kontaktuan jarrita erreakzio exotermiko oso handia sortzen duten gai edo nahasketak.

F+

OSO SUKOIAK: Sutasun puntua 0º C-ren azpitik eta irakidura puntua 35º C-ren parean edo azpitik dituzten gai edo nahasketak.

F

SUKOIAK: Sutasun puntua 25º C-ren parean edo azpitik eta irakidura puntua 55º C-ren parean edo azpitik dituzten gai edo nahasketa.

T+

OSO TOXIKOAK: Arnasa hartzen, irensten edo larru azalarekin kontaktuan jartzerakoan, oso arrisku larriak, zoliak edo betirakoak (baita heriotza bera ere) eragin ditzaketen gai edo nahasketak.

T

TOXIKOAK: Arnasa hartzen, irensten edo larru azalarekin kontaktuak jartzerakoan, arrisku larriak, zoliak edo betirakoak (baita heriotza bera ere) eragin ditzaketen gai edo nahasketak.

C

KARRUSKAGARRIAK: Bizidunen ehunak ukitzerakoan suntsidura eragiten dieten gai edo nahasketak.

Xi

NARRITAGARRIAK: Karruskagarriak ez diren gai edo nahasketak, baina larru azalarekin edo mukosekin kontaktuan, luzaroan edo behin eta berriro kontaktuan, handitu erreakzioak sor ditzaketenak

Xn

KALTEGARRIAK: Arnasa hartzen, irensten edo larru azalarekin kontaktuan jartzerakoan, oso arrisku mugatuak eragin ditzaketen gai edo nahasketak.

N

INGURUGIRORAKO ARRISKUGARRIAK: Erabilerak inguruarekiko arriskuak eragiten edo eragin ditzaketen gai eta nahasketak

8

Irudian erakusten dira eskematikoki laburbilduta produktu arriskutsuak biltegiratzeko bateraezintasunak.

Bereizketak apalategi bakoitza konposatu-familia jakin baterako erabilita egin dira. Ahal bada, tarte libreak utziko dira elkarrekiko bateraezintasuna duten substantzien artean, eta ezin bada, tokirik eza dela eta, substantzia inerteak erabil daitezke banatzaile edo bereizle gisa.

Bai biltegiko apalategiak, bai produktuak, erabiltzen direnean, begien mailaren azpitik jarriko dira, ahal dela. Apalategi bakoitzean, beheko apalak ontzi astunetarako eta substantzia erasokorretarako erabiliko dira (adibidez, azido kontzentratuetarako).

+ Batera biltegiratu daitezke

0 Neurri jakin batzuk hartuta biltegiratu daitezke batera

- Ez dira batera biltegiratu behar

Egiaztatu produktu guztiak behar bezala etiketatuta daudela, biltegiratutako produktuen erregistro eguneratua eramanda. Honako hauek adierazi behar dira: jasotze- edo prestatze-data eta azken erabilpenaren data.

1.5. Produktu kimikoak erabiltzea Praktika egin baino lehen, arretaz irakurri argibide-jarraibideak.

Produktu kimiko guztiak erabili behar dira arreta handiz, toxiko, korrosibo, sukoi edo leherkorrak izan daitezke eta. Ez ahaztu erreaktiboen segurtasun-etiketak irakurtzea.

Flaskoak eta botilak erabili eta berehala itxi behar dira. Azpialdetik heldu behar zaie eramateko, eta ez estalkitik edo tapoitik.

Ez inhalatu produktu kimikoen lurrunik. Posible eta eragingarri zaizun guztietan, ahalegindu kanpaietan lan egiten, batez ere produktu korrosibo, narritagarri, lakrimogeno edo toxikoekin ari bazara lanean.

Ez dastatu produktu kimikorik.

Produktu kimikoek ez dezatela larruazala ukitu, are gutxiago toxiko edo korrosiboak badira. Behin bakarrik erabiltzeko eskularruz baliatu halakoetan.

Sua da laborategirako arrisku-bide nagusia. Sugar biziak, Bunsen metxeroz eginak adibidez, ahalik eta gutxien erabili behar dira laborategian. Hobe dugu manta bero-emaileak edota bainuak erabiltzea. Bunsen metxeroa pizteko, pizgailu piezoelektriko luzeak erabili, inoiz ez pospolorik edota sugar-pizgailurik.

Likidoak inoiz ez dira guztiz itxitako ontzian berotu behar.

Ez bete saio-hodiak bizpahiru zentimetro baino gehiago. Alboz berotu saio-hodiak, matxardak erabilita. Saio-hodien edo ontzien irekigunea inguruan dauden pertsonen kontrako noranzkoan eduki beti.

Isurketak, txikiak badira ere, berehala garbitu behar dira. Substantzia lurrunkor edo sukoiak isurtzen badira, itzali berehala metxeroak eta txinpartak sor ditzaketen ekipoak.

9

1.6. Hondakinak ezabatzea Hondakin-kopuruak hasiera-hasieratik gutxitu behar dira ahalik eta gehien, erabiltzen eta

erosten diren materialen kopurua murriztuz.

Edukiontzi berezi eta behar bezala seinaleztatuetan utzi:

•Apurtutako beira

•Ingurumenari toxiko edo kaltegarri zaizkion erreaktiboak

•Hondakin biologikoak

•Plastikoa eta papera

Hondakinak jardun horietarako administrazioek onartutako enpresen bidez egingo da.

1.7. Produktu kimiko arriskutsuak isurtzea

Zer egin isurketarik gertatuz gero. Prozedura orokorrak

Laborategian produktu likidoen isurketarik gertatuz gero, azkar jokatu behar da, produktuok neutralizatu, xurgatu eta ezabatzeko.

Laborategiak zertan diharduen eta zer produktu erabiltzen dituen kontuan hartu, eta azidoak, baseak eta disolbatzaile organikoak neutralizatzeko berariazko agenteak eduki behar dira.

Norbera babesteko ekipamendua erabiltzeko orduan, kontuan hartu behar dira isuritako produktuaren arrisku-ezaugarriak (segurtasun-datuen fitxa kontsultatu). Oro har, produktuarekiko iragazgaitzak diren eskularruak erabiltzea gomendatzen da, segurtasun-betaurrekoekin batera.

Likido sukoiak

Likido sukoien isurketak xurgatzeko ikatz aktiboa edo beste xurgatzaile espezifiko batzuk erabili behar dira (merkatuan aurki daitezke). Inoiz ez da zerrautsik erabili behar, sukoia da eta.

Azidoak

Azidoen isurketak ahalik eta lasterren xurgatu behar dira, azidoa zuzenean ukitzeak edo azidoaren lurrunek kalteak eragin diezazkieketelako pertsonei, instalazioei eta ekipoei.

Horiek neutralizatzeko, beraz, merkaturatuta dauden xurgatzaile-neutralizatzaileak erabiltzea da onena, bi zereginak betetzen dituzte eta. Halakorik ezean, sodio bikarbonatoz neutraliza daitezke. Neutralizazioa egin ondoren, ur eta detergente ugariz garbitu behar da eragindako azalera.

Baseak

Horiek neutralizatu eta xurgatzeko, merkaturatuta dauden berariazko produktuak erabiliko dira. Halakorik ezean, pH zertxobait azidoa duen ur ugariz neutralizatuko dira. Neutralizazioa egin ondoren, ur eta detergente ugariz garbitu behar da eragindako azalera.

Beste likido batzuk, sukoi, toxiko edo korrosibo ez direnak

Sukoi, toxiko edo korrosibo ez diren beste likido batzuen isurketa zerrautsarekin xurga daiteke.

Zer egin beste isurketa-motaren bat gertatuz gero.

Oro har, eta segurtasun-datuen fitxa kontsultatu ondoren, eta berariazko metodorik ezean, eraginkortasun frogatua duen absorbatzaile edo xurgatzaile batez (ikatz aktiboa, bermikulita, ur-disoluzio edo soluzio organikoak, eta abar) xurgatzea gomendatzen da, eta gero, gomendatutako suntsitze-prozedura aplikatzea. Eraginkortasuna bermatuta badago, zuzeneko neutralizazioari ekingo zaio, kontuan hartuz betiere gas edo lurrun toxikoak edo sukoiak sor daitezkeela.

10

R esaldiak: PRODUKTU KIMIKOEN ARRISKUAREN DESKRIPZIOA:

R1.- Explosivo en estado seco. R2.- Riesgo de explosión por choque , fricción, fuego u otras fuentes de ignición. R3.- Alto riesgo de explosión por choque, fricción, fuego u otras fuentes de ignición. R4.- Forma compuestos metálicos explosivos muy sensibles. R5.- Peligro de explosión en caso de calentamiento. R6.- Peligro de explosión, en contacto o sin contacto con el aire. R7.- Puede provocar incendios. R8.- Peligro de fuego en contacto con materias combustibles. R9.- Peligro de explosión al mezclar con materias combustibles. R10.- Inflamable. R11.- Fácilmente inflamable. R12.- Extremadamente inflamable. R14.- Reacciona violentamente con el agua. R15.- Reacciona con el agua liberando gases extremadamente inflamables. R16.- Puede explosionar en mezcla con sustancias comburentes. R17.- Se inflama espontáneamente en contacto con el aire. R18.- Al usarlo pueden formarse mezclas aire-vapor explosivas/inflamables. R19.- Puede formar peróxidos explosivos. R20.- Nocivo por inhalación. R21.- Nocivo en contacto con la piel. R22.- Nocivo por ingestión. R23.- Tóxico por inhalación. R24.- Tóxico en contacto con la piel. R25.- Tóxico por ingestión. R26.- Muy tóxico por inhalación. R27.- Muy tóxico en contacto con la piel. R28.- Muy tóxico por ingestión. R29.- En contacto con agua libera gases tóxicos. R30.- Puede inflamarse fácilmente al usarlo. R31.- En contacto con ácidos libera gases tóxicos. R32.- En contacto con ácidos libera gases muy tóxicos. R33.- Peligro de efectos acumulativos. R34.- Provoca quemaduras. R35.- Provoca que maduras muy graves. R36.- Irrita los ojos.

R37.- Irrita las vías respiratorias. R38.- Irrita la piel. R39.- Peligro de efectos irreversibles muy graves. R40.- Posibles efectos cancerígenos. R41.- Riesgo de lesiones oculares graves. R42.- Posibilidad de sensibilización por inhalación. R43.- Posibilidad de sensibilización en contacto con la piel. R44.- Riesgo de explosión al calentarlo en ambiente confinado. R45.- Puede causar cáncer. R46.- Puede causar alteraciones genéticas hereditarias. R48.- Riesgo de efectos graves para la salud en caso se exposición prolongada. R49.- Puede causar cáncer por inhalación. R50.- Muy tóxico para los organismos acuáticos. R51.- Tóxico para los organismos acuáticos. R52.- Nocivo para los organismos acuáticos. R53.- Puede provocar a largo plazo efectos negativos en el medio ambiente acuático. R54.- Tóxico para la flora. R55.- Tóxico para la fauna. R56.- Tóxico para los organismos del suelo. R57.- Tóxico para las abejas. R58.- Puede provocar a largo plazo efectos negativos en el medio ambiente. R59.- Peligroso para la capa de ozono. R60.- Puede perjudicar la fertilidad. R61.- Riesgo durante el embarazo de efectos adversos para el feto. R62.- Posible riesgo de perjudicar la fertilidad. R63.- Posible riesgo durante el embarazo de efectos adversos para el feto. R64.- Puede perjudicar a los niños alimentados con leche materna. R65.- Nocivo. Si se ingiere puede causar daño pulmonar. R66.- La exposición repetida puede provocar sequedad o formación de grietas en la piel. R67.- La inhalación de vapores puede provocar somnolencia y vértigo. R68.- Posibilidad de efectos irreversibles.

11

R esaldien konbinazioak:

R14/15.- Reacciona violentamente con el agua, liberando gases extremadamente inflamables.

R15/29.- En contacto con el agua, libera gases tóxicos y extremadamente inflamables.

R20/21.- Nocivo por inhalación y en contacto con la piel.

R20/22.- Nocivo por inhalación y por ingestión.

R20/21/22.- Nocivo por inhalación, por ingestión y en contacto con la piel.

R21/22.- Nocivo en contacto con la piel y por ingestión.

R23/24.- Tóxico por inhalación y en contacto con la piel.

R23/25.- Tóxico por inhalación y por ingestión.

R23/24/25.- Tóxico por inhalación, por ingestión y en contacto con la piel.

R24/25.- Tóxico en contacto con la piel y por ingestión.

R26/27.- Muy tóxico por inhalación y en contacto con la piel.

R26/28.- Muy tóxico por inhalación y por ingestión.

R26/27/28.- Muy tóxico por inhalación, por ingestión y en contacto con la piel.

R27/28.- Muy tóxico en contacto con la piel y por ingestión.

R36/37.- Irrita los ojos y las vías respiratorias.

R36/38.- Irrita los ojos y la piel.

R36/37/38.- Irrita los ojos, la piel y las vías respiratorias.

R37/38.- Irrita las vías respiratorias y la piel.

R39/23.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación.

R39/24.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por contacto con la piel.

R39/25.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por ingestión.

R39/23/24.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación y contacto con la piel.

R39/23/25.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación y ingestión.

R39/24/25.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por contacto con la piel e ingestión.

R39/23/24/25.- Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación, contacto con la piel e ingestión.

R39/26.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación.

R39/27.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por contacto con la piel.

R39/28.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por ingestión.

R39/26/27.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación y contacto con la piel.

R39/26/28.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación y ingestión.

R39/27/28.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por contacto con la piel e ingestión.

R39/26/27/28.- Muy tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación, contacto con la piel e ingestión.

R42/43.- Posibilidad de sensibilización por inhalación y en contacto con la piel.

R48/20.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación.

R48/21.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por contacto con la piel.

R48/22.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por ingestión.

R48/20/21.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación y contacto con la piel.

R48/20/22.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación e ingestión.

R48/21/22.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por contacto con la piel e ingestión.

R48/20/21/22.- Nocivo: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación, contacto con la piel e ingestión.

R48/23.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación.

R48/24.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por contacto con la piel.

R48/25.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por ingestión.

R48/23/24.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación y contacto con la piel.

R48/23/25.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación e ingestión.

R48/24/25.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por contacto con la piel e ingestión.

R48/23/24/25.- Tóxico: riesgo de efectos graves para la salud en caso de exposición prolongada por inhalación, contacto con la piel e ingestión.

R50/53.- Muy tóxico para los organismos acuáticos, puede provocar a largo plazo efectos negativos en el medio ambiente acuático.

R51/53.- Tóxico para los organismos acuáticos, puede provocar a largo plazo efectos negativos en el medio ambiente acuático.

R52/53.- Nocivo para los organismos acuáticos, puede provocar a largo plazo efectos negativos en el medio ambiente acuático.

R68/20.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles por inhalación.

R68/21.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles por contacto con la piel.

R68/22.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles por ingestión.

R68/20/21.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles por inhalación y contacto con la piel.

R68/20/22.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles por inhalación e ingestión.

R68/22/22.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles en contacto con la piel e ingestión.

R68/20/21/22.- Nocivo: posibilidad de efectos irreversibles por inhalación, contacto con la piel e ingestión.

12

S esaldiak: PREBENTZIO NEURRIAK eta ZUHURTASUN PRINTZIPIOAK

S1.- Consérvese bajo llave. S2.- Manténgase fuera del alcance de los niños. S3.- Consérvese en lugar fresco. S4.- Manténgase lejos de locales habitados. S5.- Consérvese en...(líquido apropiado a especificar por el fabricante). S6.- Consérvese en...(gas inerte apropiado a especificar por el fabricante). S7.- Manténgase el recipiente bien cerrado. S8.- Manténgase el recipiente en lugar seco. S9.- Manténgase el recipiente en lugar bien ventilado. S12.- No cerrar el recipiente herméticamente. S13.- Manténgase lejos de alimentos, bebidas y piensos. S14.- Consérvese lejos de... (materiales incompatibles a especificar por el fabricante) S15.- Conservar alejado del calor. S16.- Conservar alejado se toda llama o fuente con chispas – No fumar. S17.- Manténgase lejos de materiales combustibles. S18.- Manipúlese y ábrase el recipiente con prudencia. S20.- No comer ni beber durante su utilización. S21.- No fumar durante su utilización. S22.- No respirar el polvo. S23.- No respirar los gases/humos/vapores /aerosoles [denominación(es) adecuada(s) a especificar por el fabricante]. S24.- Evítese el contacto con la piel. S25.- Evítese el contacto con los ojos. S26.- En caso de contacto con los ojos, lávense inmediatamente con agua abundante y acuda a un médico.. S27.- Quítese inmediatamente la ropa manchada o salpicada. S28.- En caso de contacto con la piel, lávese inmediata y abundantemente con.. (productos a especificar por el fabricante). S29.- No tirar los residuos por el desagüe. S30.- No echar jamás agua a este producto. S33.- Evítese la acumulación de cargas electrostáticas. S35.- Elimínense los residuos del producto y sus recipientes con todas las precauciones posibles. S36.- Úsese indumentaria protectora adecuada. S37.- Úsense guantes adecuados. S38.- En caso de ventilación insuficiente, úsese equipo respiratorio adecuado. S39.- Úsese protección para los ojos/la cara.

S40.- Para limpiar el suelo y los objetos contaminados por este producto, úsese... (a especificar por el fabricante). S41.- En caso de incendio y/o de explosión, no respire los humos. S42.- Durante las fumigaciones/pulveriza-ciones, úsese equipo respiratorio adecuado [denominación(es) adecuada(s) a especificar por el fabricante]. S43.- En caso de incendio, utilizar... (los medios de extinción los debe especificar el fabricante) (Si el agua aumenta el riesgo, se deberá añadir: “No usar nunca agua”). S45.- En caso de accidente o malestar acuda inmediatamente al médico (si es posible, muéstrele la etiqueta). S46.- En caso de ingestión, acúdase inmediatamente al médico y muéstrele la etiqueta o el envase. S47.- Consérvese en una temperatura no superior a ... ºC (a especificar por el fabricante. S48.- Consérvese húmedo con... (medio apropiado a especificar por el fabricante). S49.- Consérvese únicamente en el recipiente de origen. S50.- No mezclar con ... (a especificar por el fabricante). S51.- Úsese únicamente en lugares bien ventilados. S52.- No usar sobre grandes superficies en locales habitados. S53.- Evítese la exposición – recábense instrucciones especiales antes del uso. S56.- Elimínense esta sustancia y su recipiente en un punto de recogida pública de residuos especiales o peligrosos. S57.- Utilícese un envase de seguridad adecuado para evitar la contaminación del medio ambiente. S59.- Remitirse al fabricante o proveedor para obtener información sobre su recuperación/reciclado. S60.- Elimínense el producto y su recipiente como recipientes peligrosos. S61.- Evítese su liberación al medio ambiente. Recábense instrucciones específicas de la ficha de datos de seguridad. S62.- En caso de ingestión no provocar el vómito: acúdase inmediatamente al médico y muéstrele la etiqueta o el envase. S63.- En caso de accidente por inhalación, alejar a la víctima fuera de la zona contaminada y mantenerla en reposo. S64.- En caso de ingestión, lavar la boca con agua (solamente si la persona está consciente).

13

S esaldien konbinazioak:

S1/2.- Consérvese bajo llave y manténgase fuera del alcance de los niños. S3/7.- Consérvese el recipiente bien cerrado y en lugar fresco. S3/9/14.- Consérvese en lugar fresco y bien ventilado y lejos de ... (materiales incompatibles, a especificar por el fabricante). S3/9/14/49 Consérvese únicamente en el recipiente de origen, en lugar fresco y bien ventilado y lejos de ... (materiales incompatibles, a especificar por el fabricante). S3/9/49.- Consérvese únicamente en el recipiente de origen, en lugar fresco y bien ventilado S3/14.- Consérvese en lugar fresco y lejos de ... (materiales incompatibles, a especificar por el fabricante). S7/8.- Manténgase el recipiente bien cerrado y en lugar seco. S7/9.- Manténgase el recipiente bien cerrado y en lugar bien ventilado. S7/47.- Manténgase el recipiente bien cerrado y consérvese a una temperatura no superior a ... ºC (a especificar por el fabricante). S20/21.- No comer, ni beber, ni fumar durante su utilización. S24/25.- Evítese el contacto con los ojos y piel. S27/28.- Después del contacto con la piel quítese inmediatamente toda la ropa manchada. S29/35.- No tirar los residuos por el desagüe; elimínense los residuos del producto y sus recipientes con todas las precauciones posibles. S29/56.- No tirar los residuos por el desagüe; elimínense esa sustancia y su recipiente en un punto de recogida pública de residuos especiales y peligrosos. S36/37.- Úsense indumentaria y guantes de protección adecuados. S36/37/39.- Úsense indumentaria y guantes de protección adecuados y protección para los ojos/cara. S36/39.- Úsense indumentaria y protección para los ojos/cara. S37/39.- Úsense guantes adecuados y protección para los ojos/cara. S47/49.- Consérvese únicamente en el recipiente de origen y a temperatura no superior a ...ºC (a especificar por el fabricante).

14

2. NORBERA BABESTEKO EKIPAMENDUA

Eskuak babestekoak

Komeni da laborategian babes-eskularruak erabiltzeko ohitura hartzea:

•Ondoko substantziak erabiltzeko: korrosiboak, narritagarriak, toxikotasun handikoak edo larruazalean sartzeko erraztasun handia dutenak.

•Elementu hotzak eta beroak maneiatzeko.

•Beirazko objektuak erabiltzeko, apurtzeko arriskua dagoenean. Eskularru bereziak daude horretarako: II. kategoriakoak, arrisku mekanikoen aurkako babesa. Bereziki gomendatzen dira ebaki-zaurietatik produktu toxikoekiko kontaktua gertatzeko arriskua dagoenean.

Begiak babestekoak

Gomendatzekoa da babes-betaurrekoak erabiltzea laborategian, eta babes hori nahitaezkoa da zipriztin-, jaurtitze- edo leherketa-arriskua dagoenean.

Ez da gomendatzen ukipen-lenteak edo lentillak erabiltzea laborategian.

Horiek ezinbestekoak badira, segurtasun-betaurreko itxiak erabili behar dira.

3. BABES KOLEKTIBORAKO SEGURTASUN-EKIPOAK

ITZALGAILUAK

Laborategiak itzalgailu eramangarriak eduki behar ditu, eta laborategiko langileek jakin egin behar dute itzalgailuak erabiltzen, eta horretarako entrenatuko dira. Itzalgailuek seinaleztaturik egon behar dute, eta lanpostuetatik nahiko hurbil, azkar eskuratzeko moduan, eta hartzeko oztoporik gabe.

MANTENTZE-LANAK: Urtero errebisatu eta bost urtez behin birtinbratu. Eraikinaren itzaltze-baliabideen plan orokorrean aurreikusi behar da hori.

SUTEEN AURKAKO MANTAK

Suteen aurkako mantek lagundu egiten dute biktimak bero mantentzen.

Ez erabili suteen aurkako mantak suteak itzaltzeko.

BEGI-GARBIGAILUA

Begi-garbigailuek tratamendu eraginkorra errazten dute produktu kimikoren batek begiak ukitzen dituenetan.

Argi eta garbi seinaleztatu behar dira, eta erraz eskuratzeko moduan egon behar dute.

Hurbil kokatu behar dira, begi-istripuekin batera larruazal-lesioak ere gertatu ohi direlako.

Nola erabili

Ura ez da zuzenean begi-globora bota behar, sudurraren oinarrira baizik, begi-garbiketa eraginkorragoa izaten baita horrela. Sudurretik belarrietarainoko garbiketa egin behar da.

Betazalak irekiarazi behar dira, betazalen osteko garbiketa ere segurtatzeko.

Begiak eta betazalak 15 minutuz garbitu behar dira, gutxienez.

MANTENTZE-LANAK: Begietarako dutxak sei hilean behin aztertu behar dira.

15

4. PRAKTIKEN PLANIFIKAZIOA

Ataza edo jarduera jakin bat egiterakoan, zehaztu egin beharko da zer segurtasun-neurri erabili behar den arrisku kimikoen aurka.Egokiena irakasleek jarraibide horiek idaztea da, eta ikasleek egiten dituzten praktiken barruan sartzea.

Ondoko puntuak garatuko dira:

•Erabiliko diren produktu kimikoen zerrenda.

•Produktu kimiko horien arriskugarritasun-ezaugarriak: produktuen etiketetan edo segurtasun-datuen orrietan dauden R esaldietatik atera daitezke.

•Erabiliko diren ekipo, instalazio eta materialen zerrenda.

•Ekipo, instalazio eta material horiek erabili edo maneiatzeak dituen arriskuak, eta horiek saihesteko behar diren arau edo aholkuak.

•Erabili beharreko babes-ekipoak: esate baterako, egin beharrekoak ke- edo gas-kanpaiaren pean gauzatuko diren, edo norbera babesteko zer ekipo (eskularruak, betaurrekoak) erabili behar den, argi eta garbi utzita nahitaez erabili behar direla.

•Produktuak erreakzio arriskutsuak eragiteko gai badira, hala zehaztu beharko da. Oro har, erreakzio exotermiko guztiak jotzen dira arriskugarritzat, baldintza batzuetan kontrolagaitz bihurtu, eta isurketak, lurrun edo gas toxiko edo sukoien bat-bateko emisioak edo ontziren baten leherketa eragin dezaketelako.

•Produktuek edo eragiketek hondakin arriskutsurik sor badezakete, hondakinok tratatu edo kudeatzeko bidea zehaztu beharko da.

•Zer egin isurketa edo ihes-jariorik gertatuz gero, produktuak erabiltzen dituzten pertsonentzako arriskurik bada.

16

5. ZER EGIN LARRIALDIRIK GERTATUZ GERO. LEHEN SOROSPENAK

Sua laborategian:

Sute-hasierarik badago, sua azkar kontrolatu eta itzaltzeko ahaleginak egin behar dira, lehenengo eta behin, itzalgailu egokia erabiliz.

Inoiz ez erabili urik disolbatzaile batek eragindako sua itzaltzeko.

Laborategia hustu, sua txikia bada ere, eta ahalegindu lasaitasunari eusten.

Sua arropan:

Laguntza eskatu berehala. Sutan dagoenak lurrera bota behar du bere burua eta bertan birak egin, sua itzaltzeko. Ez egin korrika, ezta segurtasun-dutxara heltzen ahalegindu ere, oso gertu ez badago behintzat. Inoiz ez isuri itzalgailu bat pertsona bati.

Erredurak:

Material beroek, xaflek eta abarrek eragindako erredura txikiak ur korrontez sendatu behar dira 10-15 minutuz. Ez da larruazalari atxiki zaion arropa kendu behar. Ez da krema edo ukendu koipetsurik eman behar. Medikuarengana joan behar da beti, eragindako azalera eta sakonera txikiak badira ere. Erredura larriagoek berehalako laguntza medikoa behar dute.

Ebakiak:

Beiraz egindako ebakiak jasateko arrisku handia dago laborategietan. Ebakiak ur korrontez garbitu behar dira, hamar minutuz gutxienez. Ebakia txikia bada, odola isurtzen utzi behar zaio, desinfektatu eta airean lehortzen jarri, edo apositu esteril egokia ipini.

Ez ahalegindu barneratutako gorputz arrotzak ateratzen.

Ebakia handia bada eta odol-jarioa gelditzen ez bada, berehalako laguntza medikoa eskatu.

Produktu kimikoak larruazalera erortzea:

Larruazalera eroritako produktu kimikoak berehala kendu behar dira ur korrontearekin (15 minutuz gutxienez).

Eragindako aldea zabala denean, segurtasun-dutxa erabiliko da.

Gogoratu oso inportantea dela azkar ibiltzea, zauriaren larritasuna eta hedadura gutxitzeko.

Zer egin larruazalean korrosiorik gertatuz gero:

Korrosioa azidoek eragin badute: berehala kendu azidoz bustitako arropa. Eragindako aldea edo gunea ur korrontez garbitu. Azidotasuna sodio bikarbonatoz neutralizatu 15 edo 20 minutuz.

Korrosioa baseek eragin badute: eragindako aldea edo gunea ur korrontez garbitu eta azido azetikozko disoluzio asea (% 1) aplikatu.

Zer egin begiak produktu korrosiboren batekin zipriztinduz gero:

Funtsezkoa izaten da denbora halakoetan: 10 segundo baino gutxiago. Begiak zenbat eta azkarrago garbitu, orduan eta kalte txikiagoa. Begiak ur korrontearekin garbitu, 15 minutuz, gutxienez. Laguntza medikoa eskatu behar da beti, lesioa txikia bada ere.

Zer egin produktu kimikoak hartu edo irentsiz gero:

Berehalako laguntza medikoa eskatu.

Produktu kimiko korrosiborik irentsiz gero, ez eragin gorakorik edo gonbitorik.

Natur zientziak DBH

Arau orokorrak

•••• Materiala eta produktuak txukun-txukun gorde beti leku berean.

•••• Lana bukatu eta gero, erabili den materiala ondo-ondo garbitu eta bere lekuan utzi.

•••• Esperientziak amaitu ondoren, eskuak xaboiarekin garbitu.

Gerta daitezkeen ezbeharrei aurre hartzeko neurriak

•••• Inoiz ez da laborategian jan edo edan behar.

•••• Ilea batuta edo bilduta eraman. Ez eraman eskumuturrekorik, zintzilikariorik, mahuka zabalik edo arropa lasairik, muntaia, ekipo edo makinetan katigatu daitezke eta.

•••• Eskuak eskularruz eta begiak babes-betaurrekoez babes itzazu.

•••• Irakasleak agindu ez dizun saiakuntza bat egiten hasi aurretik, aholkua eskatu berari. Hark esandako produktuez eta kantitateez baliatu; aholkua eskatu gabe, ez beste ezer erabili.

•••• Esperientzia bukatu ondoren, gasaren pasabide-giltzak itxi. Eztanda eta ezbehar asko gertatu izan dira laborategietan gas-ihesen bat dela eta.

•••• Likido sukoiak (alkohola…) sugarretatik (sua, pospoloak, kandelak eta abarretarik) urruti erabili.

•••• Beira oso hauskorra da, eta beira hautsiarekin ebakiak eta zauriak egin daitezke. Beirakiz eginiko gauza guztiekin arreta handia izan behar da.

Bestalde, ez da erraz antzematen beira noiz dagoen beroa eta noiz hotza. Hori dela eta, erredura asko eta mingarriak gerta daitezke.

•••• Ez usaindu eta ez ukitu substantziak zuzenean. Usaindu beharrik baldin bada, lurruna eskuaz urrundu eta substantzia sarturik dagoen botilatik urruti samar hartu usaina. Batetik bestera eraman behar badira, horretarako espatulaz edo koilaraz baliatu.

•••• Esperientzia egin bitartean gas toxikorik edo gogorrik sortzen bada, gas kanpai edo beira-arasan egin saiakuntzak, edota ongi egurasturik dagoen lekuan.

•••• Azidoak diluitzeko, azidoa uretara poliki-poliki bota, inoiz ez alderantziz.

•••• Produktu kimikoak harraskara bota behar badituzu, kontu handiz egin, poliki-poliki, kanila ireki eta ura emeki-emeki eta etengabe isuriz.

•••• Saiodian substantzia bat berotu behar denean, erdi parean berotu zurezko matxardaz helduz. Arreta handiz sarri-sarri astindu eta zabalik dagoen muturra edo punta hormaren kontra zuzendu, edota inor ez dagoen zokora.

•••• Azido eta base bortitzak erabili behar dituzunean, erabili ote ditzakezun eta nola erabili behar dituzun lehen-lehenik irakasleari galde egin.

Ezbeharra gertatzen denerako arauak

•••• Irakasleari jakinarazi berehalaxe.

•••• Azido-zipriztinak erori badira, sodio bikarbonatoaren disoluzioaz edota amoniako oso diluituaz igurtzi.

•••• Base baten edo alkaliaren zipriztina (hidroxidoak esate beterako) badira, ozpinez garbitu (azido azetiko diluitua).

•••• Azidoa irensten bada, bikarbonatoa hartu.

•••• Alkali edo baseak irensten badira, Coca-cola edo limoia hartu.

•••• Kloro edo azido klorhidrikoa arnasten badira, esnea edan.

LLAABBOORRAATTEEGGIIKKOO AARRAAUUAAKK,, IIKKAASSLLEERRIIAARREENN DDOOKKUUMMEENNTTUUAA

Natur zientziak DBH

LLAABBOORRAATTEEGGIIKKOO MMAATTEERRIIAALLAA

Natur zientziak DBH

LLAABBOORRAATTEEGGIIKKOO MMAATTEERRIIAALLAA