AUDITIMI FINANCIAR MANUALI - klsh.org.al · issai 1200 (isa 200): Objektivi i auditimit të pasqyrave financiare është t’i mundësojë audi tuesit që të shprehë një opinion

1

AUDITIMI FINANCIAR

MANUALI

DHJETOR 2015

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

KONTROLLI I LARTË I SHTETIT

2

HYRJE

Realizimi i auditimeve financiare është një nga objektivat themelore strategjike të KLSH-së,

objektiv që buron edhe nga kërkesat e Ligjit 154/2014 “Për Organizimin dhe Funksionimin e

KLSH”, ku shprehimisht përcaktohet se: “....Auditimi mbulon fushat e përputhshmërisë,

ligjshmërisë, rregullshmërisë, menaxhimit financiar, kontabilitetit, si dhe ekonomicitetin, efiçencën

dhe efektivitetin e administrimit të fondeve dhe pronës publike apo shtetërore”.

Ky objektiv i veshur me detyrimin ligjor “...Kontrolli i Lartë i Shtetit, në veprimtarinë e tij, duhet

të reflektojë shkallën më të lartë të standardeve ndërkombëtare të INTOSAI-t dhe IFAC-t, si dhe

rezolutat e Kongreseve të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t”, adreson domosdoshmërinë dhe njëherazi

nevojën e ripunimit të Manualit të Auditimit Financiar, në përdorim nga audituesit e KLSH, i cili

nuk reflekton tërësisht kërkesat e Standarteve Ndërkombëtare të Auditimit për auditimet financiare.

Në Deklaratën e Limës theksohet se “Auditimi nuk është një qëllim në vetvete por është

komponent i domosdoshëm i një sistemi rregullator i cili ka për qëllim të zbulojë devijimet nga

standardet e pranuara dhe shkeljet e parimeve të ligjishmërisë, efiçencës, efektivitetit

ekonomicitetit si dhe të menaxhimit financiar. 1 Ne këtë kontekst qëllimi i auditimeve financiare

është që të japë garanci dhe të rrisë nivelin e besimit të përdoruesve të pasqyrave financiare.

Në Manualin e përditësuar të Auditimit Financiar të vitit 2011 të GAO-s, të kryer në bashkëpunim

me Këshillin e Presidentit të SHBA-ve mbi Integritetin dhe Efiçiencën, theksohet se “Qëllimet e

përgjithshme në kryerjen e auditimeve të pasqyrave financiare të subjekteve federale përfshijnë

sigurimin e vendimmarrësit (përdoruesit të pasqyrave financiare) nëse pasqyrat financiare janë të

besueshme, kontrolli (auditi) i brendshëm është efektiv dhe këto pasqyra janë në përputhje me

ligjet dhe rregulloret. Për të arritur këto qëllime, qasja e auditimeve të pasqyrave financiare

federale përfshin katër faza:

a) Planifikimi i auditimit për të marrë informacionin e duhur në mënyrën më efikase;

b) Vlerësimi i efektivitetit të kontrollit (auditimit) të brendshëm të njësisë federale;

c) Testimi i pohimeve të rëndësishme lidhur me pasqyrat financiare dhe pajtueshmërinë e tyre

me ligjet dhe rregulloret;

d) Raportimi i rezultateve të auditimit të kryer”2

Manuali i Auditimit Financiar (MAF) synon të arrijë implementimin e një seti procedurash dhe

metodologjish, me impakt rritjen e cilësisë së veprimtarisë audituese të Kontrollit të Lartë të Shtetit,

duke reflektuar njëherazi edhe një përqasje me standardet dhe bazën rregullatore të përdorur

gjerësisht në Bashkimin Europian.

Ky manual synon të qartësojë parimet bazë audituese dhe procedurat respektive që duhen ndjekur

gjatë auditimeve financiare të Konrollit të Lartë të Shtetit. Kjo do të sigurojë një veprimtari

audituese më efektive, efiçente dhe me ekonomicitet.

Nëpërmjet këtij Manuali, KLSH synon që të gjenerojë për palët e interesuara, Kuvendin, Publikun

Qytetaret dhe mjediset e tjera institucionale, një produkt auditimi cilësor, bazuar tërësisht ne

kornizat e Standarteve Ndërkombëtare të Auditimit.

KLSH nëpërmjet këtij manuali nuk synon që të shndërrojë auditimin në një proces mekanik dhe

thjesht teknik por konsideruar që auditimi është më shumë art se shkencë, komponentët e qasjes

1 ISSAI 1. Deklarata e Limes

2 Manuali i përditësuar i Auditimit Financiar, GAO, viti 2011, faqe

http://www.gao.gov/special.pubs/01765G/vol1_complete.pdf )

http://www.gao.gov/special.pubs/01765G/vol1_complete.pdf

3

bazuar në risk, të vlerësimit dhe skepticizmit profesional, janë veçoritë thelbësore të qasjes

audituese dhe për këtë arsye janë trajtuar gjërësisht në këtë manual.

-Bazueshmëria e Manualit të Auditimit Financiar

Duke zbatuar Parimet e Përgjithshme të Auditimit Publik në auditimet financiare, Kontrolli i Lartë i

Shtetit iu përgjigjet dhe pritshmërive të përdoruesve të raporteve të KLSH-së, Parlamentit,

publikut, ekzekutivit dhe institucioneve të tjera shtetërore, subjekteve të auditimit, partnerëve

ndërkombëtarë, etj. si dhe shton vlerë nëpërmjet forcimit të përgjegjshmërisë në qeverisje.

Manuali i Auditimit Financiar është bazuar në kërkesat e Kushtetutës së Shqipërisë (Pjesa XIV -

Nenet 162 – 163), Ligjin Organik të Organizimit dhe Funksionimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit

dhe Standardet Ndërkombëtare të Auditimit .

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenin 162 dhe 163 përcakton se:

Neni 162 : Kontrolli i Lartë i Shtetit është institucioni më i lartë ekonomik financiar .

Neni 163: Kontrolli i Larte i Shtetit kontrollon:

a) veprimtarinë ekonomike të institucioneve shtetërore e të personave të tjerë juridike shtetërore;

b) përdorimin dhe mbrojtjen e fondeve shtetërore nga organet e pushtetit qendror dhe atij vendor;

c) veprimtarinë ekonomike të personave juridike, në të cilët shteti ka me shumë se gjysmën e

pjesëve ose të aksioneve, ose kur huat, kredite dhe detyrimet e tyre garantohen nga shteti;

Ligji 154/2014, „Për organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, neni 3,

pika 2, përcakton se:

-“Auditim Financiar” nënkupton një vlerësim të pavarur, që rezulton në një opinion me siguri të

arsyeshme, nëse gjëndja e raportuar financiare e një subjekti të audituar, rezultatet dhe përdorimi i

burimeve janë paraqitur në mënyrë të drejtë dhe në përputhje me kuadrin ligjor të raportimit

financiar” ndërsa neni 10 dhe11 përcakton se:

-“KLSH në përputhje me funksionin e tij ka për kompetencë: Auditimin e pasqyrave financiare

vjetore për njësitë e qeverisjes së përgjithshme dhe dhënjen e opinionit për to. Në auditimet

financiare KLSH duhet të përcaktojë nëse rezultatet dhe gjëndja financiare e raportuar e subjektit

që auditohet si dhe përdorimi i burimeve janë paraqitur saktë dhe në përputhje me rregullat e

raportimit financiar”.

Manuali i Auditimit Financiar ka si qëllim të paraqesë një tërësi parimesh dhe rregullash nga të

cilat audituesit e KLSH duhet të udhëhiqen kur kryejnë auditimet Financiare . Manuali është

hartuar si një mjet ndihmës për audituesit shtetërorë për të siguruar auditime të cilësisë së lartë, me

efektivitet dhe efiçencë.

Për këtë qëllim Manuali fokusohet në:

1. Qasjen e auditimit mbi bazë risku (rreziku)3, sipas së cilës të gjithë përpjekjet dhe burimet

orientohen dhe fokusohen në fushat dhe çështjet më të rëndësishme dhe ku vlerësimi i riskut është

në nivelet më të larta;

2. Përdorimin e gjykimit profesional duke u bazuar në Standardet Ndërkombëtare të Auditimit të

INTOSAI-t, dhe specifikisht në ISSAI 200 (Parimet themelore të auditimit financiar).

Hartimi i këtij Manuali (MAF) bazohet në kërkesat e Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit dhe

konkretisht:

- ISSAI 100 - (Parimet themelore të auditimit të sektorit publik) që përcakton parimet

themelore për auditimin e sektorit publik në përgjithësi

3 3 Në këtë manual termi rrezik është i barazvlefshëm me termin risk.

4

- ISSAI 200 - (Parimet themelore të auditimit financiar) që përcakton parimet themelore

të ISSAI-t 100 dhe i zhvillon më tej ato duke i përshtatur me kontekstin specifik të auditimit

të pasqyrave financiare,

- Standardet Ndërkombëtare të Auditimit (ISA) të Federatës Ndërkombëtarë të

Kontabilistëve IFAC ,

- Manualin e Auditimit Financiar dhe të Përputhshmërisë të Gjykatës Evropiane të

Audituesve,

- Kërkesat e Udhërrëfyesit të IDI-t, INTOSAI “Për implementimin e Standardeve

Ndërkombëtare të Auditimit, ISSAI mbi auditimin financiar”,

- Kërkesat e Standartave Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik (IPSAS),

- Në praktikat më të mira të fushës.

-Struktura e manualit të auditimit financiar

Manuali i Auditimit Financiar përcakton parimet e vendosura nga Standardet Ndërkombëtare të

Auditimit të INTOSAI-t, ISSAI, për auditimin Financiar të aplikuara në mjedisin e Kontrollit të

Lartët të Shtetit.

Për të arritur synimin për të cilin hartohet ky Manual Auditimi (MAF) dhe për të qënë lehtësisht i

asimilueshëm anashkalohen aspekte të cilat mund të largojnë vëmendjen e audituesit nga

procedurat dhe metodologjia kryesore e realizimit të këtij lloj auditimi.

Për këtë arësye manuali u vlerësua të përbëhet nga pesë pjesë kryesore të cilat vijnë në rrjedhë

llogjike me proceset e një misioni auditimi. Vlen të theksohet se ky Manual (MAF) mbështetet

plotësisht në Rregulloren e Procedurave të Auditimit dhe plotëson aspekte, detaje të procedurave,

teknikave dhe metodave që lidhen kryesisht me Auditimin Financiar.

Manuali i Auditimit Financiar është konceptuar i ndarë në pesë kapituj kryesorë të cilët trajtojnë

çështjet si më poshtë:

Kapitulli I. Vështrim i përgjthshëm mbi auditimin financiar në sektorin publik. Ky kapitull

jep përkufizimin e auditimit financiar, parimet e përgjithshme të kryerjes së auditimit të financiar,

elementët dhe palët e përfshira. Ai paraqet njohuritë bazë për aplikimin e procedurave në kryerjen e

një auditimi financiar.

Kapitulli II. Planifikimi i auditimit. Ky kapitull përkufizon kriteret që përdoren për planifikimin

e një auditimi financiar, përfshirë vendosjen e materialitetit, identifikimin e fushave/çështjeve me

risk nëpërmjet njohjes të veprimtarisë së njësisë që do të auditohet, përcaktimin e testeve të

auditimit që do të përdoren si bazë për të realizuar një auditim efektiv dhe eficient.

Kapitulli III. Kryerja e Auditimit/Puna në Terren. Në këtë kapitull përshkruhen hapat e

kryerjes së procedurave dhe testet e auditimit në mbledhjen e evidencës së auditimit. Evidenca e

auditimit duhet të plotësojë kriterin e mjaftueshmërisë, përshtatshmërisë dhe besueshmërisë që të

mundësojë arritjen e konkluzioneve të përshtatshme dhe përmbushjen e objektivave të auditimit.

Kapitulli IV. Raportimi i Auditimit. Në këtë kapitull përshkruhet forma dhe përmbajtja e raportit

në një auditim financiar. Gjithashtu përkufizohen llojet e opinioneve që jepen në përfundim të një

auditimi financiar.

Kapitulli V - Sistemi i menaxhimit të cilësisë. Përshkruan procedurat e kontrollit të cilësisë që

japin siguri se auditimi përputhet me standardet profesionale, kërkesat ligjore dhe rregullatore të

aplikueshme dhe që opinioni e raporti i auditimit financiar janë të përshtatshëm dhe të një cilësie të

lartë për ligjvënësit e publikun e gjerë dhe garantojnë nivel sa më të lartë të pranimit nga

përdoruesit të zbulimeve, konkluzioneve, raporteve dhe opinioneve të auditimit financiar.

5

KAPITULLI I

VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Auditimi financiar fokusohet në përcaktimin nëse informacioni financiar i një njësie publike, është

paraqitur në përputhje me kuadrin rregullator të raportimit financiar.4

Qëllimi i auditimit të pasqyrave financiare është të rrisë shkallën e besimit të përdoruesve të

pasqyrave financiare. Kjo arrihet nëpërmjet shprehjes së një opinioni nga ana e audituesit nëse

pasqyrat financiare janë përgatitur në të gjitha aspektet materiale, në përputhje me kornizën e

zbatueshme të raportimit financiar.5

Auditimi Financiar në sektorin publik konsiderohet në përgjithësi si një mekanizëm kontrolli për të

siguruar përgjegjshmërinë financiare.

Përgjegjshmëria financiare ka të bëjë drejtpërdrejt me menaxhimin e shëndoshë financiar (ligjor

dhe rregullator) si dhe me faktin që, rezultatet e përdorimi i burimeve janë të paraqitura drejt dhe

në përputhshmëri me kornizën e raportimit financiar. Për më tepër audituesit shtetërorë luajnë një

rol të rëndësishëm në mbikëqyrjen e shpenzimeve të parave publike në programet publike dhe në

dhënien e sigurisë që informacioni i paraqitur përfaqëson në mënyrë të përshtatshme situatën

financiare.

1.1 OBJEKTIVI I PËRGJITHSHËM I AUDITIMIT FINANCIAR

Përkufizimi i Auditimit Financiar: Në auditimet financiare, Kontrolli i Lartë i Shtetit duhet të

përcaktojë nëse rezultatet dhe gjendja financiare e raportuar e subjektit që auditohet, si dhe

përdorimi i burimeve janë paraqitur saktë dhe në përputhje me rregullat e raportimit financiar6

Një auditim i kryer në përputhje me standardet bazuar në parimet bazë të Auditimit Financiar dhe

kërkesat përkatëse profesionale dhe etike të INTOSAI-t do të mundësojë audituesin të shprehë një

opinion të tillë.

Auditimi financiar fokusohet në përcaktimin nëse informacioni financiar i një njësie, është

paraqitur në përputhje me kuadrin rregullator të raportimit financiar7

Audituesi duhet të vlerësojë nëse plotësohen parakushtet për auditimin e pasqyrave

financiare:

1. Ka një kuadër të raportimit financiar, i cili mund të jetë për përdorim të përgjithshëm ose

përdorim të veçantë. Një kuadër i ndërtuar për të plotësuar nevojat për informacion të një game të

4 ISSAI 100, Paragraf 22, ECA Implementation Handbook –Financial Audit

5 ISSAI 200, Paragrafi 16 - Objektivi i auditimit financiar

6 Ligji nr.154/2014 “Per Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të Larte të Shtetit, neni 11

7 ISSAI 200 “Parimet themelore te Auditimit Financiar”Hyrje, paragrafi 4.

ISSAI 1200 (ISA 200): Objektivi i auditimit të pasqyrave financiare është t’i mundësojë audituesit që të shprehë një opinion nëse pasyrat janë përgatitur në të gjitha aspektet materiale, në përputhje me kuadrin raportues financiar në fuqi. Objektivi i audituesit është të ofrojë siguri të arsyeshme nëse pasqyrat si një e tërë nuk pëmbajnë anomali materiale, raste mashtrimi ose gabime, si edhe të raportojë mbi këto pasqyra përsa i takon gjetjeve të tij/saj.

6

gjerë të përdoruesve konsiderohet si kuadër me qëllim të përgjithshëm, ndërsa kornizat për qëllime

të veçanta janë ndërtuar për të përmbushur nevojat specifike të një përdoruesi të veçantë. Pa një

kuadër të pranueshëm të raportimit financiar, menaxhimi nuk do të ketë asnjë bazë të përshtatshme

për përgatitjen e pasqyrave financiare dhe audituesi nuk do të ketë kritere të përshtatshme për

auditimin e tyre. Për shembull, në përgatitjen e pasqyrave financiare kriteret mund të jenë

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit për Sektorin Publik (SNKSP/IPSAS), Standardet

Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF/IFRS) ose korniza të tjera ndërkombëtare ose

kombëtare të raportimit financiar për përdorim në sektorin publik.

2. Një paketë e plotë e pasqyrave financiare të përgatitura nga një njësi publike në përputhje me një

kuadër të raportimit financiar ku përfshihen:

1. një pasqyrë e pozicionit financiar;

2. një pasqyrë e performancës financiare;

3. një pasqyrë e ndryshimeve në aktivet neto/kapital neto;

4. një deklaratë e fluksit të mjeteve monetare;

5. një krahasim i shumave të buxhetit të periudhës së kaluar me ato aktuale - ose si një

deklaratë e veçantë financiare shtesë ose një dokument rakordimi.

6. shënime që përmbajnë një përmbledhje të politikave kryesore kontabël dhe shënime të

tjera sqaruese.

7. në mjedise të caktuara një seri e plotë e pasqyrave financiare mund të përfshijë edhe

raporte të tjera, si raportet e performancës dhe ndarjeve buxhetore.

Gjithmonë shjegohet baza kontabël, pra nëse pasqyrat financiare janë përgatitur në përputhje me

kuadrin rregullator mbështetur në kontabilitetin me bazë rritëse apo cash (arkëtimeve dhe

pagesave). 8

Nëse pasqyrat financiare nuk i përfshijnë të gjitha informacionet e mësipërme, bazuar në kuadrin

rregullator në fuqi, do të konsiderohen të pranueshme nga audituesi, por raporti i auditimit mbi

pasqyrat financiare duhet të përfshijë një paragraf për Theksimin e Çështjes duke tërhequr

vëmendjen e përdoruesve për këto informacione shpjeguese shtesë, lidhur me mungesat e

konstatuara. Audituesi duhet të vlerësojë efektin e natyrës së mungesës të pasqyrave financiare për

raportin e auditimit dhe opinionin, si dhe të konsiderojë nevojën e informimit të ligjvënësit rreth

çështjes.

Duke konsideruar se llogaritë vjetore janë të besueshme, menaxhimi në mënyrë implicite apo

eksplicite bënë pohime në lidhje me elementet e ndryshme të llogarive. Në planifikimin e auditimit,

audituesit kërkojnë të sigurojnë që dëshmitë e auditimit të jenë të mjaftueshme, të përshtatshme

dhe të besueshme dhe do të mblidhen në mënyrë që të jetë në gjendje për të nxjerrë konkluzione në

lidhje me shkallën në të cilën këto pohime janë përmbushur.

3.Objektivat specifike të auditimit ose pohimet për marrjen e garancive për besueshmërinë e

paqyrave financiare

Objektivat specifike, ose pohimet, për të cilat audituesi duhet të nxjerrë konkluzione janë:

(a) Pohimet rreth klasave të transaksioneve dhe ngjarjeve për periudhën nën auditim

Përkatësia Transaksionet dhe ngjarjet që janë të regjistruara kanë

ndodhur dhe i përkasin subjektit

Plotësia Të gjitha transaksionet dhe ngjarjet që duhet të ishin

8 Një paketë e pasqyrave financiare mund të mos i përfshijë të gjitha sa më sipër, por në çdo rast kuadri i përcaktuar

nga ligji ose kuadri rregullator përkatës, do të konsiderohen të pranueshme nga audituesi.

7

regjistruar janë regjistruar

Saktësia Shumat dhe të dhëna të tjera lidhur me transaksionet e

regjistruara dhe ngjarjet janë regjistruar në mënyrë të

përshtatshme

Periudha Transaksionet dhe ngjarjet janë regjistruar në periudhën e

saktë kontabël

Klasifikimi Transaksionet dhe ngjarjet janë regjistruar në llogaritë e

duhura

Ligjshmërinë dhe rregullsinë Janë në përputhje me ndarjet buxhetore në dispozicion

(b) Pohimet rreth gjëndjeve të llogarive në fund të periudhës

Ekzistenca Asetet, detyrimet dhe interesat e kapitalit neto ekzistojnë

Të drejtat dhe detyrimet Subjekti mban ose kontrollon të drejtat për asetet, detyrimet

dhe janë obligimet e subjektit

Plotësia Të gjitha asetet, detyrimet dhe interesat e kapitalit neto që

duhet të ishin regjistruar janë regjistruar

Vlerësimi dhe alokimi Aktivet, pasivet, dhe interesat e kapitalit janë të përfshira në

pasqyrat financiare me shumat përkatëse dhe ndonjë vlerësim

ose alokimit rregullimet që rezultojnë janë të regjistruara

(c) Pohimet rreth prezantimit të shënimeve shpjeguese

Transaksione, të drejtat dhe

detyrimet

Ngjarjet e shpalosura, transaksionet, si dhe çështje të tjera që

kanë ndodhur i përkasin subjektit

Plotësia Të gjitha informacionet shpjeguese që duhet të ishin përfshirë në

pasqyrat financiare janë përfshirë.

Klasifikimi dhe

kuptueshmëria

Informacioni financiar është paraqitur në mënyrë të

përshtatshme dhe të përshkruara, dhe shënimet e kanë

shprehur qartë

Saktësia dhe vlerësimi Informacioni financiar dhe të tjera është dhënë në mënyrë të

drejtë dhe në sasi të duhur

4.Elementet specifike të llogarive objekt auditimi.

Elementët specifike të pasqyrave financiare që do të auditohen janë:

1-Llogaria e të ardhurave dhe shpenzimeve

Procedurat e auditimit për llogarine e të ardhurave dhe shpenzimeve ekonomike synojnë që të

kontrollojnë në se të ardhurat dhe shpenzimet e kryera janë regjistruar saktë, në mënyrë korrekte të

plotë, në kohë dhe janë të përshkruara qartë.

2-Bilanci

Auditimi i bilancit duhet të përfshijë verifikimin e të gjitha llogarive në aspektin e pohimeve të

auditimit.

3-Pasqyra e fluksit të mjeteve monetare

Procedurat e auditimit të pasqyrës së fluksit të mjeteve monetare duhet të synojnë në përcaktimin

në se pasqyra në mënyrë korrekte jep lëvizjet e mjeteve monetare, kontributet, të ardhurat,

shpenzimet dhe pozicionin e cash-it, per vitin objekt auditimi.

4-Shënimet dhe relacioni për llogaritë

Procedurat e auditimit për “Shënimet e llogarive” duhet të synojnë që të verifikojnë nëse prezantimi

dhe pohimet e komentuara si p.sh për çdo seksion të pasqyrave financiare eshte e detyrueshme të

8

kryhen komentet tek seksioni “Shënimet” përfshi dhe llogarite jashtë bilancit.

5- Pasqyra e ndryshimeve në aktivet neto/kapital neto

Procedurat e auditimit në këtë rast duhet të synojnë që ndryshimet në aktivet neto/kapital neto janë

regjistruar dhe raportuar në mënyrë korrekte.

6-Raportet mbi zbatimin e buxhetit

Procedurat e Auditimit për raportet mbi implementimin e buxhetit duhet të adresohen në drejtimet

si më poshtë:

a)Ndryshimet në burimet e konsoliduara duhet të jenë të njëjta me ndryshimet e rezervave, fondeve

dhe kapitaleve.

b)Shumat e angazhimeve financiare, angazhimet individuale bazuar në ligj dhe pagesat duhet të

jenë të shoqëruara me dokumentacion justifikues.

c)Informacioni financiar duhet të jetë i besueshëm.

d)Shënimet e bilancit duhet të sigurojnë një prezantim të përshtatshem dhe të plotë.

1.2 ELEMENTËT E AUDITIMIT FINANCIAR

Auditimet e pasqyrave financiare përkufizohen si angazhime të sigurisë, të cilat përfshijnë të paktën

tre palë të veçanta: audituesi, një palë përgjegjëse (i audituari) dhe pala e interesuar. Elementët e

auditimit të sektorit publik përshkruhen në ISSAI-n 1000 dhe ISSAI-n 200.

-Marrëdhënia tri palëshe në një auditim financiar9

a)Pala përgjegjëse (subjektet e auditimit) : Pala përgjegjëse është degë ekzekutive e qeverisë

dhe/ose nën hierarkinë e njësive të sektorit publik, përgjegjëse për menaxhimin e fondeve publike,

zbatimin e kuadrit rregullator ligjor dhe përmbajtjen e pasqyrave financiare. Këto njësi pritet që të

menaxhojnë burimet dhe të ushtrojnë autoritetin në përputhje me vendimet dhe kërkesat e

legjislacionit. Në një auditim të pasqyrave financiare, pala përgjegjëse ka përgjegjësinë për

informacionin e çështjes në shqyrtim (normalisht vetë pasqyrat financiare) dhe mund të jetë

gjithashtu përgjegjëse për gjendjen e çështjes në fjalë (veprimet financiare të pasqyruara në

pasqyrat financiare). Pala përgjegjëse është degë ekzekutive e qeverisë dhe/ose nën hierarkinë e

njësive të sektorit publik, përgjegjëse për menaxhimin e fondeve publike, zbatimin e kuadrit

rregullator ligjor dhe përmbajtjen e pasqyrave financiare. Këto njësi pritet që të menaxhojnë

burimet dhe të kryejnë veprimtarinë në përputhje me vendimet dhe kërkesat e legjislacionit.

b)Pala e interesuar: Ligjvënësit përfaqësojnë qytetarët, të cilët janë përdoruesit më të fundit të

informacioneve të përfshira në pasqyrat financiare në sektorin publik. Parlamenti, i cili përfaqëson

qytetarët merr vendime dhe përcakton prioritetet e financave publike si dhe qëllimin dhe

përmbajtjen e shpenzimeve dhe të ardhurave.

c)Audituesi. KLSH është institucioni i cili kryen auditimet financiare me anë të të cilave përcakton

nëse rezultatet dhe gjendja financiare e raportuar e subjektit që auditohet, si dhe përdorimi i

burimeve janë paraqitur saktë dhe në përputhje me rregullat e raportimit financiar.

-Informacioni i çështjes subjekt auditimi

Pozicioni financiar, performanca financiare, flukset e parasë dhe shënimet e paraqitura në pasqyrat

financiare janë informacione që merren pikërisht nga përdorimi i një kuadri të raportimit financiar

për njohjen, matjen, paraqitjen dhe dhënien e informacioneve shpjeguese (kriteret) për të dhënat

financiare të një njësie të sektorit publik (subjekti auditimit). Termi “informacioni i çështjes

subjekt auditimi” i referohet rezultatit të vlerësimit së çështjes së audituar. Audituesi mbledh

evidencë auditimi të mjaftueshme dhe të përshtatshme mbi subjektin e auditimit, për të pasur një

bazë të arsyeshme për shprehjen e një opinioni në raportin e auditimit.

9 ISSAI 200 Paragrafi 32-35

9

-Angazhimet e sigurisë së arsyeshme 10

Auditimet e pasqyrave financiare të kryera në përputhje me ISSAI-t janë angazhime të sigurisë së

arsyeshme. Siguria e arsyeshme është e lartë, por jo absolute, për shkak të kufizimeve të brendshme

të një auditimi . Në përgjithësi , auditimet e sigurisë së arsyeshme projektohen për të rezultuar në

një konkluzion të shprehur në një formë pozitive, të tillë si”sipas opinionit tonë pasqyrat financiare

paraqesin drejtë, në të gjitha aspektet material ( ose japin një pamje të vërtetë dhe të drejtë)

pozicionin financiar të … dhe performancës së saj financiare dhe flukseve të parasë……”ose, në

rastin e një kuadri pajtueshmërie, “në opinionin tonë pasqyrat financiare janë përgatitur , në të

gjitha aspektet material , në përputhje me ……”.

PARIMET E AUDITIMIT FINANCIAR 11

ISSAI 200 përshkruan parimet Parimet e Përgjithshme të cilat përfaqësojnë dhe kërkesat bazë

Parakushtet për kryerjen e auditimeve financiare.

Etika dhe pavarësia12

Në kryerjen e auditimeve të pasqyrave financiare, Audituesi duhet të jetë në pajtueshmëri me

kërkesat etike të rëndësishme, përfshirë ato të cilat kanë të bëjnë me pavarësinë sipas përcaktimeve

në Kodin Etik të KLSH-së.

Kontrolli i cilësisë13

Audituesi duhet të zbatojë procedurat e kontrollit të cilësisë që japin siguri se auditimi përputhet me

standardet profesionale dhe kërkesat ligjore dhe rregullatore të aplikueshme dhe që raporti i

auditimit është i përshtatshëm për ato rrethana.

Menaxhimi i grupit të auditimit dhe aftësive të tyre14

Gjithë grupi i auditimit dhe çdo ekspert i jashtëm, të gjithë së bashku duhet të kenë kompetencat

dhe kapacitetet të:

Kryejnë auditime në përputhje me standardet përkatëse dhe kërkesat ligjore dhe rregullatore të

aplikueshme; dhe

Mundësojnë audituesin të nxjerrë një raport që është i përshtatshëm për rrethanat.

Parimet lidhur me konceptet bazë të auditimit15

ISSAI-t 1000-2999 japin praktikat më të mira për aplikimin e Parimeve Themelore të Auditimit

Financiar dhe KLSH ka zhvilluar bazën metodologjike dhe rregullatore për auditimin financiar në

pajtueshmëri të plotë me këto standarde.

Këto parime paraqiten si më poshtë:

Risku Auditimit16

Audituesi duhet të pakësojë riskun e auditimit deri në një nivel të pranueshëm për rrethanat

e auditimit në mënyrë të tillë që të marrë siguri të arsyeshme si bazë për një opinion të

shprehur në një formë pozitive. Risku i auditimit në një auditim të pasqyrave financiare është risku që një auditues do të shprehë

10

ISSAI 200, paragrafi 38 11

ISSI 200 12

ISSAI 200, paragrafi 40-42 13


Issai 200, pragrafi 46-47 15

ISSAI 200, PARAGRAFI 48 16

ISSAI 200, PARAGRAFI 49-52

10

një konkluzion/përfundim të papërshtatshëm nëse informacioni i çështjes subjekt auditimi është në

mënyrë materiale i deklaruar gabim). Audituesi do të pakësojë riskun në një nivel të pranueshëm të

ulët në rrethanat e auditimit për të arritur siguri të arsyeshme si bazë për të shprehur një konkluzion

në një formë pozitive. Vlerësimi i risqeve bazohet në procedurat e auditimit, për të marrë

informacionin e nevojshëm për këtë qëllim dhe po ashtu dhe në evidencën e marrë gjatë gjithë

auditimit. Vlerësimi i riskut është një çështje e gjykimit profesional dhe nuk është rezultat i një

llogaritje të saktë. Shkalla me të cilën çdo auditues konsideron çdo element të riskut varet nga

rrethanat e auditimit.

Gjykimi Professional dhe Skepticizmi Profesional17

Audituesi duhet të planifikojë dhe kryejë auditimin me skepticizëm profesional, duke

njohur/ditur që mund të ekzistojnë rrethana/kushte që mund të bëjnë që pasqyrat financiare

të jenë deklaruar gabim (të përmbajnë gabime materiale). Kur planifikon, kryen, përfundon

dhe raporton një auditim të pasqyrave financiare, audituesi duhet të ushtrojë gjykimin

profesional. Termat “skepticizëm profesional” dhe “gjykim profesional” janë të rëndësishme kur formulohen

kërkesat lidhur me vendimin e audituesit mbi përgjigjen e përshtatshme për çështje që kanë të bëjnë

me auditimin. Ato shprehin qëndrimin e audituesit, i cili përfshin një mendim pyetës/dyshues. Këto

koncepte janë përcaktuar në ISSAI-t për auditimin financiar.

Gjykimi profesional është i domosdoshëm veçanërisht në vendimet mbi:

Materialitetin dhe riskun e auditimit;

Natyrën, kohën dhe shtrirjen e procedurave të auditimit të përdorura për plotësimin e

kërkesave të ISSAI-ve dhe ISA-ve dhe mbledhjen e evidencës së auditimit;

Vlerësimin nëse është marrë evidencë e mjaftueshme dhe e përshtatshme, dhe nëse duhet

të bëhet më shumë për të arritur objektivat e auditimit në përgjithësi;

Vlerësimin e gjykimit të menaxhimit në aplikimin e kuadrit të raportimit financiar të

zbatueshëm për subjektin e audituar;

Nxjerrjen e konkluzioneve nga evidenca e auditimit.

Skepticizmi profesional është bazë për të gjitha angazhimet e auditimit. Audituesi planifikon dhe

kryen një angazhim të sigurisë me një qëndrim të skepticizmit profesional, duke pranuar se mund të

ekzistojnë rrethana që informacioni të jetë me anomali/gabime materiale.

Një qëndrim i skepticizmit profesional do të thotë që audituesi bën një vlerësim kritik, me

pikëpyetje/dyshim në mendje, për vlefshmërinë e provave të marra dhe është vigjilent ndaj

evidencës që është në kundërshti ose vë në pikëpyetje besueshmërinë e dokumenteve ose

paraqitjeve nga pala përgjegjëse.

Materialiteti18

Audituesi duhet të aplikojë në mënyrë të përshtatshme konceptin e materialitetit kur

planifikon dhe kryen auditimin.

17


ISSAI 200, paragrafi 58-63

Koncepti i gjykimit profesional aplikohet nga audituesi në të gjitha fazat e procesit të auditimit.

Ai mbulon aplikimin e trajnimit, njohuritë dhe eksperiencën përkatëse në konteksin e dhënë

nga standardet e auditimit, kontabilitetit dhe etikës, kur merren vendime mbi drejtimin e

veprimeve që janë të përshtatshme për rrethanat e angazhimit të auditimit.

ISSAI 1200, paragrafi 13

11

Një gabim/anomali është “material”, individualisht ose kur bashkohet me gabime/anomali të tjera,

në qoftë se në mënyrë të arsyeshme mund të ndikojë në vendimet e marra nga përdoruesit e

pasqyrave financiare. Materialiteti ka dy aspekte sasiore dhe cilësore.

Vlerësimi i materialitetit dhe faktorëve të tjerë cilësorë në një auditim të caktuar janë çështje të

gjykimit të audituesit.

Koncepti i materialitetit aplikohet nga audituesi në: a). Planifikimin, b). Kryerjen e auditimit dhe,

në c). Vlerësimin e efektit/pasojës së anomalive/gabimeve të identifikuara në auditim. Opinioni

audituesit lidhet me pasqyrat financiare si tërësi, dhe për këtë arsye audituesi nuk është përgjegjës

për zbulimin e gabimeve/anomalive që nuk janë materiale.

Kommunikimi19

Audituesi duhet të identifikojë personin/at përkatës të kontaktit brenda strukturës drejtuese

të njësisë së audituar dhe të komunikojë me ta në lidhje me qëllimin dhe kohën e planifikuar

të auditimit dhe çdo gjetje të rëndësishme.

Audituesi duhet të komunikojë me të dy palët: menaxhimin dhe me drejtuesit e njësisë.

Komunikimi nënkupton marrjen e informatave përkatëse të auditimit dhe dhënien për të ngarkuarit

me drejtimin në kohë të vërejtjeve që janë të rëndësishme dhe përkatëse për mbikëqyrjen e tyre të

procesit të raportimit financiar.

Në sektorin publik, identifikimi i personave qe kanë përgjegjësinë e drejtimit të njësisë mund të jetë

një sfidë. Njësia e audituar mund të jetë pjesë e një strukture më të madhe apo më të gjerë në disa

nivele organizative dhe nëpër funksione të ndryshme (p.sh. vertikalisht dhe horizontalisht). Si

rezultat, në disa raste mund të identifikohen disa grupe të ndryshme si të ngarkuar me qeverisje. Për

më tepër, përderisa një auditim në sektorin publik mund të përfshijë të dyja: si objektivat e

pasqyrave financiare, ashtu dhe objektivat e përputhshmërisë, kjo gjithashtu mund të përfshijë

organe të veçanta të qeverisjes.

Komunikimi duhet të jetë në formë të shkruar, nëse audituesi konstaton se komunikimi verbal nuk

është i mjaftueshëm. Audituesi po ashtu mund të ketë të nevojshme të komunikojë me palët e tjera

përveç atyre brenda njësisë publike, të tilla si ligjvënësit, rregullatorët ose agjencitë financuese.

Komunikimet me shkrim nuk është e nevojshme të përfshijnë të gjitha çështjet që dalin gjatë

rrjedhës së auditimit. Megjithatë, komunikimi i shkruar është me rëndësi të veçantë për gjetjet

kryesore të auditimit, për të cilat audituesve u kërkohet për t’ua komunikuar personave përgjegjës.

Dokumentimi20

Audituesi duhet të përgatisë dokumentacionin e auditimit që është i mjaftueshëm për të

mundësuar një auditues me përvojë, pa njohuri paraprake të auditimit, për të kuptuar

natyrën, kohën dhe shtrirjen e procedurave të auditimit të kryera në përputhje me

standardet përkatëse dhe kërkesat e zbatueshme ligjore dhe rregullatore, rezultatet e këtyre

procedurave dhe evidencat marra të auditimit, si dhe çështje të rëndësishme, që dalin gjatë

auditimit, përfundimet e arritura në drejtim të tyre dhe gjykimet e rëndësishme profesionale

të bëra në arritjen e këtyre konkluzioneve. Dokumentacioni duhet të përgatitet në kohën e

duhur. Dokumentimi i përshtatshëm i auditimit është i rëndësishëm për disa arsye:

• konfirmon dhe mbështet opinionet dhe raportet e audituesit;

• shërben si një burim informacioni për përgatitjen e raporteve apo t’iu përgjigjur çdo pyetje nga

entitetit që auditohet ose ndonjë palë tjetër;

• shërben si dëshmi e pajtueshmërisë së audituesit me standardet e auditimit;

•lehtëson planifikimin, mbikëqyrjen dhe rishikimin, ndihmon për t’u siguruar që puna është

ushtruar në mënyrë të kënaqshme; dhe ofron evidencë të punës së bërë.

19


ISSAI 200, paragrafi 70

12

KAPITULLI II

PLANIFIKIMI I AUDITIMIT

2.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Në Ligjin nr. 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, neni 10

përcakton ndër të tjera se: “Kontrolli i Lartë i Shtetit, në përputhje me funksionin e tij, ka për

kompetencë auditimin e pasqyrave financiare vjetore për njësitë e qeverisjes së përgjithshme dhe

dhënien e opinionit për to”.

Programi vjetor i KLSH-së identifikon detyrat e auditimit që do të kryhen përgjatë një viti të dhënë,

burimet që do të alokohen për realizimin e këtyre detyrave, si edhe datat e përfundimit të tyre. Më

pas, në përputhje me Programin vjetor, fillohet planifikimi i detyrave si bazë për kryerjen e punës

audituese, e cila ka për qëllim të arrijë në një përfundim rreth objektivave të auditimit dhe

formulimin e një opinioni auditimi. Planifikimi në auditim përfshin mbledhjen dhe vlerësimin e

informacionit dhe marrjen e vendimeve rreth qëllimit të auditimit, qasjen që do të ndiqet, afatet dhe

burimet. Qëllimi është kryerja e punës audituese, që të pakësojë deri në një nivel të ulët të

pranueshëm riskun e daljes në një opinion të gabuar.

Planifikimi i auditimit, përfshin mbledhjen dhe vlerësimin e informacionit si dhe marrjen e

vendimeve për sa i takon qëllimit të auditimit, qasjes, afateve dhe burimeve. Qëllimi është kryerja e

punës për pakësimin, në një nivel të ulët të pranueshëm, të riskut të daljes në një përfundim të

gabuar ose kur kërkohet, në një opinion mbi objektivat e auditimit.

I gjithe procesi i planifikimit te auditimit reflektohet ne hartimin e dy dokumenteve që janë:

i) Projekti i Planifikimit të Auditimit, në të cilin angazhohen burimet dhe caktohet strategjia e

përgjithshme e auditimit dhe ii) Programi i Auditimit, që përmban natyrën, afatet dhe shkallën e

punës audituese që do të kryhet.

Puna audituese nuk mund të fillojë përsa kohë, këto dokumente nuk janë miratuar nga Kryetari i

KLSH-së.

Planifikimi i mirë siguron që përpjekjet janë mbi bazën e riskut; problemet potenciale janë

identifikuar dhe zgjidhur dhe auditimi është organizuar korrekt dhe manaxhuar në mënyrë të tillë që

të kryhet me efektivitet, ekonomicitet dhe efiçencë. Natyra dhe masa e aktiviteteve të planifikimit,

variojnë nga madhësia dhe kompleksiteti i subjektit të auditimit si edhe të eksperiencës së

mëparshme të audituesit me subjektin.

Planifikimi i auditimit, është një aktivitet që vijon përgjatë gjithë auditimit, duke iu përgjigjur

rrethanave si p.sh. rezultateve të papritura që dalin në fazën e verifikimeve, më e rëndësishmja

është gjykimi profesional dhe skepticizmi, që duhen ushtruar gjatë planifikimit.

ISSAI 1300 (ISA 300): Objektivi i audituesit është të planifikojë një auditim që të mund të kryejë në një mënyrë efektive misionin

e tij

13

2.2 HAPAT NË PLANIFIKIM

Audituesi gjatë planifikimit duhet të kryejë:

1. Përcaktimin e materialitetit, nga pikëpamja cilësore dhe sasiore;

2. Të identifikojë dhe vlerësojë risqet materiale nëpërmjet të kuptuarit të njësisë dhe vlerësimit

të mjedisit, përfshirë këtu kontrollin e brendshëm;

3. Të hartojë procedurat e planifikimit për sa i takon natyrës, afateve dhe masës së punës

audituese që duhet të kryhet në përgjigje të risqeve të identifikuara;

4. Hartimi i Projektit të Auditimit dhe Programit të Auditimit

2.3 PËRCAKTIMI I MATERIALITETIT

Materialiteti është një koncept bazë në auditimin financiar. Ai vendos nivelin e devijimit që

audituesi e vlerëson si të mundshëm për të influencuar te përdoruesit e informacionit financiar (pra

pasqyrave financiare). Një shifër ose grup shifrash mund të jenë materiale për shkak të vlerës,

natyrës ose kontekstit ku devijimi ndodh. Përcaktimi i materialitetit ndihmon audituesin të

planifikojë auditimin në mënyrë të tillë që të sigurojë se shmangiet materiale janë zbuluar nga testet

e auditimit dhe se burimet e KLSH-së janë angazhuar me efiçencë, efektivitet dhe ekonomicitet.

2.3.1 Fokusi te përdoruesit e informacionit

Një vlerë konsiderohet si materiale nëse shmangia e ndodhur ka gjasa të ndikojë të përdoruesit e

informacionit, që ata të marrin vendime të ndryshme. Kështu materialiteti duhet vlerësuar duke ju

referuar njohjes nga ana e audituesit, të pritshmërive të përdoruesve të informacionit. Nëse vetë

përdoruesit nuk janë në gjendje të ofrojnë informacion rreth asaj që ata vlerësojnë si materiale,

audituesi atëherë e përcakton materialitetin në fazën më të hershme të planifikimit. Përdoruesit e

informacionit janë Parlamenti, Ministritë e dikasteret qendrore dhe institucione të tjera të

interesuara, media dhe publiku i gjerë. Duke konsideruar gamën e gjerë të përdoruesve, përcaktimi

i materialitetit është çështje e gjykimit profesional.

Përcaktimi i materialitetit ndihmon audituesin të planifikojë auditimin në mënyrë të tillë që të

sigurohet se testet do të gjejnë gabime materiale dhe se burimet e KLSH do të përdoren me

efiçencë, efektivitet dhe ekonomicitet. Të auditosh duke mbajtur një nivel të ulët materialiteti do të

thotë më shumë teste auditimi; gjithsesi audituesi duhet të shmangë “auditimin e tepërt”, në zona

për të cilat nuk është e nevojshme. Koncepti i materialitetit duhet konsideruar gjatë planifikimit,

punës në terren dhe raportimit.

2.3.2 Materialiteti sasior

Materialiteti sasior përcaktohet duke vendosur një vlerë numerike – pragu i materialitetit. Ky prag

shërben si faktor përcaktues si për përllogaritjen e masës së kampionit për testet thelbësore ashtu

edhe në interpretimin e rezultateve të auditimit.

ISSAI 1320 (ISA 320), ISSAI 1450 (ISA 450): Objektivi i audituesit është të aplikojë konceptin e materialitetit në mënyrë korrekte gjatë planifikimit dhe kryerjes së auditimit.

14

Vlera numerike arrihet si rezultat i përllogaritjes së një përqindjeje të caktuar mbi një bazë të

dhënë, e cila, në gjykimin e audituesit reflekton masat që kanë gjasa të konsiderohen të

rëndësishme nga përdoruesit e informacionit.

Për KLSH pragu i pranuar i materialitetit është 0.5 - 2%. Zgjedhja mes dy skajeve është çështje

gjykimi profesional e megjithatë norma më e përdorur është 2%. Baza përgjithësisht konsiderohet

“totali i shpenzimeve” ose shuma të tjera të zërave të bilancit.

Shembull 1:

Materialiteti përcaktohet në të ardhurat ose shpenzimet. Në rastin e auditimit të një programi

qeveritar me një buxhet që arrin 200 milionë lekë, materialiteti përcaktohet si vlerë në lekë, që

duhet të tregojë nivelin e gabimeve në pasqyrat e llogarisë që nuk ndikojnë mbi vendimet e

përdoruesve të gjendjeve financiare.

Shembull 2: Në buxhetin e miratuar të të ardhurave dhe shpenzimeve të një subjekti shtetëror, është përcaktuar

objektivi për rezultatin financiar në fund të vitit, 5 milionë lekë fitim. Gjatë vitit konstatohet, se stafi

ekzekutiv i subjektit ka manipuluar të dhënat për arritjen e këtij objektivi. Në këtë rast, fitimi

përfaqëson bazën për përcaktimin e materialitetit.

2.3.3 Materialiteti cilësor (për nga natyra ose nga përmbajtja)

Materialiteti cilësor gjithashtu përcaktohet nga audituesi mbështetur në gjykimin e tij profesional.

Disa lloj gabimesh edhe pse jo materiale për nga sasia mund të kenë impakt material në raportet

financiare. Materialiteti cilësor përfshin zëra që mund të jenë:

1. Material nga natyra: kur kjo lidhet me karakteristika të brendshme dhe çështje që mund të

kërkojnë disa kërkesa specifike ose me interes të lartë politik ose publik. Kjo përfshin çdo dyshim

të ndonjë keq menaxhimi serioz, mashtrimi, gabime të qëllimshme apo keqinterpretim i rezultateve.

2. Material nga konteksti: kjo përfshin zëra që janë material për shkak të disa rrethanave, duke

ndryshuar kështu përshtypjen që lënë te përdoruesit, p.sh. klasifikimi gabim i shpenzimeve si të

ardhura, në mënyrë të tillë që një defiçit raportohet si sufiçit në pasqyrat financiare.

Në disa raste, gabimi edhe pse jo material nga ana sasiore, mund të shfaqet material për nga

përmbajtja - duke ndikuar kështu në konkluzionet e auditimit. Një shembull do të ishte një situatë

ku ndërsa vlera totale e gabimeve është nën pragun e materialitetit, por KLSH është e

ndërgjegjshme që Parlamenti ose aktorë të tjerë publikë, apo dhe qytetarët kanë shprehur një interes

të veçantë për këto gabime/parregullsi dhe marrja në konsideratë e tyre ia vlen të përmendet në

raport. Çështjet që janë materiale nga natyra ose përmbajtja duhet të zbulohen; e megjithatë mbetet

në gjykimin e KLSH-së, nëse për raste të veçanta këto parregullsi/gabime do të merren në

konsideratë në raportin dhe opinionin e auditimit.

2.3.4 Dokumentimi i materialitetit

Audituesi duhet ta dokumentojë materialitetin si edhe çdo ndryshim të kryer gjatë procesit të

auditimit.

15

2.4 IDENTIFIKIMI DHE VLERËSIMI I RISQEVE NËPËRMJET TË KUPTUARIT TË

SUBJEKTIT TË AUDITIMIT DHE MJEDISIT TË TIJ, PËRFSHIRË EDHE

KONTROLLIN E BRENDSHËM TË SUBJEKTIT.

2.4.1 Risku i auditimit dhe procedurat e vlerësimit të tij

Nuk është praktike dhe as kosto-efektive për audituesit, që të mbledhin evidencë me qëllim që të

marrin siguri absolute 100% apo siguri se kanë zbuluar të gjitha gabimet materiale. Audituesit në

fakt, duhet të synojnë arritjen e sigurisë së arsyeshme në opinionet e tyre.

Risku i auditimit është e kundërta e sigurisë së auditimit. Risku i auditimit është risku që audituesi

dëshiron ta tolerojë për të dalë në përfundim të gabuar. Në praktikë, risku i auditimit normalisht

është 5%, me qëllim marrjen e sigurisë së arsyeshme, shkalla e sigurisë është 95 % (100-5). Risku i

Auditimit sa i takon besueshmërisë së pasqyrave financiare është risku që KLSH mund të jap një

opinion jo të saktë, në rastet se pasqyrat financiare janë materialisht gabim.

Risku i auditimit është funksion i: Riskut të gabimit material – që ka dy komponentë (Risku i

brendshëm dhe Risku i kontrollit) dhe Risku që audituesi nuk do t’i zbulojë këto gabime Risku i

Zbulimit.

Risku i auditimit (RA)= Risku i brendshem (RB) x Risku i kontrollit (RK) x Risku i zbulimit (RZ)

Ky ekuacion duhet të jetë gjithmonë në balancë. Sa më i lartë të jetë niveli i riskut të brendshëm

dhe/ose riskut të auditimit të përcaktuar nga audituesi, aq më i ulët do të jetë risku i zbulimit. Kjo

kërkon kryerjen e më shumë procedurave thelbësore (me shumë kampione). Në të njëjtën mënyrë,

sa më i ulët kombinimi i Riskut të Brendshëm me Riskun e Kontrollit (të brendshëm), aq më i lartë

do të jetë Risku i Auditimit.

Figura 1: Komponentët e Riskut të Auditimit

ISSAI 1315 (ISA 315): Objektivi i audituesit është të identifikojë dhe vlerësojë risqet e anomalive materiale në pasqyrat financiare dhe nivelin e pohimeve, nëpërmjet të kuptuarit e njësisë dhe mjedisit të saj, duke përfshirë kontrollin e brendshëm të njësisë dhe duke krijuar kështu bazën për hartimin dhe implementimin e përgjigjeve kundrejt risqeve të vlerësuara të gabimeve materiale.

Vlerësimi i risqeve të aktivitetit të njësisë.

Vlerësimi i riskut të anomalive materiale nga

gabimi te mashtrimi.

Risku i

auditimit

Risku i

brendshem

Risku i

Kontrollit

Risku i

zbulimit = X X

16

Risku i Auditimit (RA), përfaqëson riskun që audituesi përcakton mbi bazën e gjykimit, kur

situacionet financiare përmbajnë informacion materialisht të gabuar.

Risqet e gabimeve materiale mund të jenë më të mëdha për risqe që lidhen me:

(i) Transaksione jo rutinë, por të rëndësishme që rrjedhin nga çështje si më poshtë:

Rritja e ndërhyrjes së menaxhimit për të specifikuar trajtimin kontabël;

Rritja e ndërhyrjeve manuale për mbledhjen dhe procesimin e të dhënave;

Kompleksiteti i përllogaritjeve ose i parimeve kontabël;

Natyre e transaksioneve jo rutinë, të cilat mund ta vështirësojnë implementimin e

kontrolleve efektive mbi riskun nga ana e njësisë.

(ii) Çështje të gjykimit, që kërkojnë vlerësimin e zhvillimit të kontabilitetit, rrjedhojë e

çështjeve në vijim:

Metoda vlerësimi për kontabilitetin ose njohjen e shpenzimeve mund të jenë subjekt

interpretimesh të ndryshme (p.sh. parimi i kontabilitetit rritës);

Gjykimi i kërkuar mund të jetë subjektiv, kompleks ose që kërkon supozime sa i takon

efekteve të ngjarjeve të ardhshme (p.sh. provigjionet).

Shembuj të kushteve dhe/ose ngjarjeve që mund të paraqesin një risk të gabimit material mund të

jenë:

Struktura e subjektit: Ndryshimet në strukturë si riorganizimi ose ngjarje jo të zakonshme;

bashkime komplekse ose shkrirje njësish, etj.

Transaksionet: Transaksione të rëndësishme me palë të treta; Vlera të rëndësishme të

transaksioneve jo rutinë ose jo sistematike në periudhën e fund vitit,

Kontabilizimi: Aplikimi i rregullave të reja kontabël (p.sh. prezantimi me kontabilitetin

rritës); masa kontabël që përfshijnë procese komplekse, etj.

Personeli: Mungesa e personelit me aftësitë e nevojshme kontabël dhe të raportimit

financiar; ndryshimet në personel, që përfshijnë largimet e drejtuesve kyç ose rotacioni i stafit.

Teknologjia e Informacionit (IT): Ndryshime në mjedisin IT; instalimi i sistemeve të reja të

rëndësishme IT për raportimin financiar, etj.

Probleme aktuale ose të shkuara: Historiku i gabimeve materiale ose sistemime të

rëndësishme në fundin e vitit; dobësi në sistemet e kontrollit të brendshëm, etj.

Meqenëse është e pamundur praktikisht të auditosh të gjitha transaksionet e aktivitetit të një

subjekti, audituesi duhet të ndërmarrë procedurat e vlerësimit të riskut (analiza, inspektime, hetim),

me qëllim sigurimin e nivelit të kërkuar të njohjes së riskut të brendshëm dhe riskut të kontrollit të

subjektit. Informacion i vlefshëm mund të merret edhe nga procedurat e ndjekura nga vetë subjekti

për vlerësimin e riskut. Në të gjitha rastet audituesi duhet të ushtrojë skepticizmin profesional sa i

takon vlerësimit të riskut të kryer nga vetë subjekti.

Risku i Auditimit duhet konsideruar në rastet kur:

1. Planifikohet auditimi dhe hartohen procedurat e auditimit;

2. Kryhen procedurat e auditimit; dhe

3. Vlerësohen rezultatet e testeve të kryera.

Me qëllim identifikimin dhe vlerësimin e riskut që paraqet subjekti për mosrealizimin e objektivave

sa i takon besueshmërisë së pasqyrave, audituesi duhet të kryejë procedura të vlerësimit të riskut sa

më herët në fazën e planifikimit, mbështetur mbi burime të ndryshme informacioni, siç ilustrohet në

tabelën më poshtë:

17

Procedurat e vlerësimit të riskut

Burimet e informacionit

Analiza e marrëdhënieve midis informacionit

financiare dhe jo-financiare, nëpërmjet një

studimi të marrëdhënieve të mundshme, duke

përfshirë trendet dhe treguesit.

Shembujt përfshijnë krahasimin e

informacionit aktual kundër buxhetit, të

ardhurat e licencës në numrin e licencave etj.

Informacioni financiar dhe jo-financiar,

në mënyrë që të sigurojë të dhëna të

marrëdhënieve të pazakonta apo të

papritura.

Inspektimi konsiston në shqyrtimin e

shënimeve apo dokumenteve, qoftë të

brendshme apo të jashtme, në formë

dokumentare, në formë elektronike, ose media

të tjera, apo asete të prekshme.

Vizitat në mjediset dhe objekteve të

njësisë ekonomike

Dokumentet e brendshme, të dhënat të

brendshme, memo

Informacione të tjera - buxheti i njësisë

të audituarit;

Informacione të jashtme - Revista

ekonomike; publikime rregullatore dhe

financiare

Gjetjet nga auditimet e mëparshme,

Gjetjet e audituesit e brëndshëm të

institucioneve, gjetje të auditimeve të

jashtme etj.

Vëzhgimi përbëhet nga shikimi i proceseve

apo procedurave duke u kryer nga të tjerët.

Procesi i vëzhgimit jep informacion në lidhje

me ecurinë e procesit apo procedurës, por

është e kufizuar deri në atë pikë në kohë në të

cilën vëzhgimi ndodh.

Vëzhgimi i aktiviteteve dhe

operacioneve të njësisë

Hetimi përbëhet nga kërkimi i informacionit

të personave njohuritë e duhura, brenda ose

jashtë subjektit të audituar.

Ata që janë të ngarkuar me qeverisje,

menaxhim dhe të tjerët brenda njësisë

Këto procedura kanë për qëllim:

1. Njohjen e subjektit dhe mjedisit të tij, duke identifikuar kështu riskun e brendshëm;

2. Vlerësimin e riskut të brendshëm për çdo nivel, për të ndihmuar në identifikimin e riskut të

kontrollit.

2.4.2 Njohja e aktivitetit të subjektit me qëllim identifikimin dhe vlerësimin e riskut të

brendshëm

Audituesit i nevojitet të njohë subjektin me qëllim që të ketë një kuadër ose referencë brenda të

cilës të planifikojë dhe kryejë auditimin dhe të ushtrojë gjykim profesional të shëndoshë. Njohja e

subjektit dhe operacioneve të tij duhet të fokusohet në ato elementë të nevojshëm për të arritur në

një konkluzion rreth objektivave të auditimit.

18

Shkalla e punës së audituesit me qëllim sigurimin e njohjes së mjaftueshme të subjektit dhe

mjedisit të tij, do të varet nga kompleksiteti i operacioneve dhe proceset përkatëse kontabël;

eksperienca e mëparshme e audituesit dhe ndryshimet, nëse ka të tillë që kanë ndodhur që nga

auditimi i mëparshëm. Në të gjitha rastet, subjekti i audituar mban përgjegjësi për të siguruar

besueshmërinë dhe saktësinë e pasqyrave financiare si edhe pohimet respektive në pasqyrat vjetore.

Njohja e subjektit dhe mjedisit të tij nënkupton njohje të:

Natyrës së subjektit Ku përfshihen llojet e transaksioneve të kryera,

pasqyrat financiare dhe njësitë buxhetore të

përfshira, si edhe zinxhirin e përgjegjësive të

përfshira në proces

Objektivat dhe strategjitë e subjektit Njohja me objektivat, strategjite, risqet e lidhura

me aktivitetet e tij, të cilat mund të çojnë në

gabime materiale në pasqyrat financiare

Kuadri financiar raportues Ku perfshihen rregullat mbi të cilat janë përgatitur

këto pasqyra. Kuadri financiar raportues nënkupton

ato ligje dhe rregulla mbi të cilat është themeluar

subjekti dhe që gjithashtu përcaktojnë natyrën e

aktiviteteve të tij. Njohja, gjithashtu nënkupton

paraqitjen e pasqyrave, duke përfshirë pohimet e

çështjeve materiale, terminologjinë e përdorur,

klasifikimin e zërave dhe dokumentet për vlerat e

regjistruara

Përzgjedhja e subjektit dhe aplikimi i

politikave kontabël

Audituesi shqyrton nëse këto të fundit janë në

përputhje me kuadrin financiar raportues

Njohja gjithashtu përfshin metodat kontabël për transaksione të rëndësishme dhe të pazakonta,

vlerësimet kontabël, ndryshimet në politikat kontabël ose ndryshime në standardet kontabël, që

mund të ndikojnë të subjekti, si edhe nëse del në pah që menaxhimi po ndjek politika kontabël

agresive dhe konservatore. Mënyra se si subjekti mat dhe rishikon performancën financiare, qoftë

nëpërmjet indikatorëve të performancës (p.sh. ekzekutimi i buxhetit), analiza ose mjete të tjera;

këto mund ta orientojnë audituesin drejt pranisë së një risku të gabimeve në bilanc.

2.4.3 Identifikimi dhe vlerësimi i riskut të brendshëm

Risku i brendshëm: Audituesi duhet të kryejë vlerësime paraprake të riskut të brendshëm në të

gjitha nivlelet (psh për secilin aktivitet / për subjektin si i tërë) me qëllim identifikimin e zonave

specifike me risk, që duhen konsideruar gjatë planifikimit ose gjatë kryerjes së procedurave të

auditimit. Audituesi mund ta vlerësojë riskun e brendshëm si të lartë ose të ulët.

Shembuj të risqeve të brendshëm mund të përfshijnë ndryshime të rëndësishme në terma të

kontabilitetit ose IT-së, kompleksitetit të rregullave kontabël dhe proceseve që aplikohen, si edhe

numrit të njësive ose departamenteve të përfshira në zona materiale. Audituesi, në bazë të gjykimit

profesional, duhet të përcaktojë ndër risqet e brendshëm të identifikuar, cilët prej tyre kërkojnë më

shumë vëmendje, duke siguruar njohje të kontrolleve të brendshme. Për këto risqe, audituesi duhet

të kuptojë kontrollet e brendshme përkatës. Nëse, për risqet e rëndësishëm, kontrollet e brendshme

nuk ekzistojnë, kjo mund të jetë tregues i dobësive materiale në kontrollin e brendshëm të subjektit.

Zona me risk të rëndësishëm mund të përfshijnë transaksione që:

1. Janë komplekse, të pazakonta, jo rutinë, ose jashtë aktivitetit normal të subjektit (me më pak

gjasa që të jenë subjekt kontrolli), ose përfshijnë palë të treta;

2. Kanë një shkalle të lartë subjektiviteti (kërkojnë parashikime dhe supozime, ose ushtrimin e

19

gjykimit nga menaxhimi i subjektit);

3. Lenë mundësi për mashtrim.

2.4.4 Kontrolli i brendshëm i njësisë

Kontrolli i brendshëm është një proces integral (psh seri veprimesh që përshkojnë aktivitetet e një

njësie), i cili ndikohet nga menaxhimi i subjektit dhe personeli. Kontrolli i Brendshëm është hartuar

për të adresuar risqet dhe për të dhënë siguri të arsyeshme që në linjë me misionin e subjektit, të

arrihen objektivat e mëposhtme:

1. Të përmbushen objektivat e llogaridhënies;

2. Të përputhen me ligjet dhe rregulloret në fuqi;

3. Ruajtja e burimeve kundrejt humbjeve, keqpërdorimit dhe dëmtimit;

4. Kryerja e operacioneve ne mënyrë të rregullt, ekonomike, efiçente dhe efektive.

Sistemet e Kontrollit të Brendshëm, përfshirë këtu edhe sistemet IT, mund të ndahen në 5

komponentë të lidhur me njëri tjetrin, si vijon:

Mjedisi i Kontrollit Ka për qëllim të ofrojë strukturën bazë, disiplinën dhe vlerat e

subjektit. Kjo krijon kuadrin e duhur për të siguruar administrimin

e duhur të burimeve

Vlerësimi i Riskut Ka për qëllim identifikimin dhe analizën e risqeve të brendshme

dhe të jashtme për arritjen e objektivave të subjektit

Aktivitetet e Kontrollit Me qëllim përcaktimin e politikave dhe procedurave specifike të

implementuara nga njësia, që sigurojnë se risqet e identifikuara

janë menaxhuar saktë. Këto përfshijnë një gamë aktivitetesh të

ndryshme si autorizimet, verifikimet, rishikimet e performancës

operative, të përpunimit të informacionit, kontrollet fizike mbi

marrëdhëniet me palët e interesuara dhe transaksionet

Informimi dhe komunikimi Kanë qëllim të sigurojnë kuadrin e duhur për të arritur raportimin

financiar; kjo përfshin sistemet kontabël, procedura dhe të dhëna,

që nisin, regjistrojnë, përpunojnë dhe raportojnë transaksione dhe

ruajnë përgjegjshmërinë për asetet, detyrimet dhe kapitalin

Monitorimi Me qëllim sigurimin e një vlerësimi të vazhdueshëm të

performancës. Kjo përfshin auditimin e brendshëm dhe vlerësimin,

si edhe rishikimet vjetore të kontrollit të brendshëm

Audituesi ka për detyrë t’i kuptojë këto komponentë të kontrolleve. Gjatë vlerësimit dhe testimit të

kontrolleve audituesi duhet të konsiderojë me kujdes kufizimet e brendshme të kontrolleve të

brendshëm, si dhe raportin kosto-efektivitet të testeve të kontrollit.

Kontrollet e brendshme mund të ofrojnë vetëm siguri të arsyeshme që objektivat e kontrollit janë

arritur. Më tej, evidencat e auditimit nuk mund të merren vetëm nga kontrollet e brendshme, pasi

kufizimit e brendshme mund të ndikojnë në efektivitetin e tyre.

Shembuj të kufizimeve mbi efektivitetin e kontrollit të brendshëm janë: dobësitë në sistemet IT,

transaksionet jo rutinë, ndryshime në personelin kyç, ndryshime në përpunimin e transaksioneve,

dokumente të firmosura pa u verifikuar, etj.

Audituesi, duke kryer teste të kontrolleve kërkon prova pozitive të ekzistencës së kontrolleve kyçe

(atyre kontrolleve që janë projektuar për të parandaluar, zbuluar ose korrigjuar shmangiet

materiale), dhe vijimësisë së tyre, konsistencës dhe efektivitetit të operacioneve. Gjithsesi shpesh

20

evidenca e marrë është pak “e shpërndarë” ose negative (p.sh. mungesa e firmës së kërkuar), më

tepër se sa bindëse dhe pozitive (p.sh që kontrolli në fakt ishte kryer).

2.4.5 Njohja e kontrollit të brendshëm të njësisë

Objektivat e audituesit sa i takon njohjes dhe vlerësimit të kontrollit të brendshëm mund të kryhen

për arsyet e mëposhtme:

Për të ndihmuar përcaktimin e natyrës, kohës dhe shkallës së procedurave të auditimit. Audituesi

mundet që të limitojë shumën e testeve thelbësore nëse zbulon se kontrollet kyçe janë projektuar

saktë dhe kanë operuar në mënyrë të vazhdueshme dhe efektive përgjatë gjithë periudhës.

Mbështetur mbi këtë metodë të bazuar në sisteme, audituesi ka për qëllim të marrë sigurinë e

kërkuar nga kontrolli i brendshëm i njësisë, duke reduktuar kështu shkallën e besueshmërisë që

kërkon të marrë nga testet thelbësore;

Për të siguruar njohjen deri në ç’masë kryhen përmirësimet në sistemet e kontrollit të brendshëm,

vit pas viti. Në këtë mënyrë i jepet edhe një informacion menaxhimit të subjektit apo autoriteve

respektive, p.sh.: mbi konkluzionet sa i takon efektivitetit të kontrollit të brendshëm i cili ndihmon

gjithashtu në përmbushjen e misionit të KLSH-së mbi kontributin që ka në përmirësimin e

menaxhimit financiar të financave publike.

Për të dalë në konkluzione rreth efektivitetit të sistemit të kontrollit të brendshëm, pasi ky i fundit

është një objektiv specifik në auditimin financiar. Pavarësisht objektivit të audituesit në

identifikimin dhe vlerësimin e kontrolleve të brendshëm, gjatë planifikimit:

1. Vlerëson hartimin e kontrolleve të brendshëm përkatës me auditimin, duke konsideruar nëse

kontrollet, veçmas ose të kombinuara me kontrolle të tjera, mund të ndalojnë, zbulojnë ose

korrigjojnë gabimet, në mënyrë efektive.

2. Përcakton nëse këto kontrolle janë i zbatuar (pra nëse ato ekzistojnë dhe subjekti po i

përdor).

Vlen të theksohet se, duhen marrë në konsideratë vetëm ato kontrolle që janë përkatës për

objektivat e auditimit, por kjo është çështje e gjykimit profesional të audituesit, nëse një kontroll

është përkatës veçmas ose i kombinuar me të tjerë. Në vijim, audituesi duhet të përcaktojë se cilat

kontrolle konsiderohen kyçe. Numri i kontrolleve kyçe që do të përzgjidhen për t’u testuar është një

minimum absolut, që siguron se të gjitha risqet përkatëse janë mbuluar.

Kontrollet gjatë auditimit të besueshmërisë së pasqyrave, i përkasin objektivit të subjektit për të

përgatitur pasqyrat në mënyrë të drejtë, në të gjitha aspektet materiale, në përputhje me kuadrin

raportues financiar në fuqi si edhe menaxhimin e riskut që mund të shkaktojë një gabim material në

këto pasqyra. Është çështje e gjykimit profesional të audituesit nëse një kontroll i veçuar ose në

kombinim me të tjerë, është i përshtatshëm.

Gjatë ushtrimit të gjykimit profesional, audituesi merr në konsideratë materialitetin, natyrën e

aktivitetit të subjektit, diversitetin dhe kompleksitetin e operacioneve të subjektit dhe natyrën e

kompleksitetin e sistemeve të kontrollit të brendshëm. Gjatë marrjes në konsideratë të mjedisit të

kontrollit kontabël, i duhet kushtuar vëmendje e veçantë atyre kontrolleve me impakt direkt mbi

pohimet rreth pasqyrave.

Vlen të theksohet se, duhen marrë në konsideratë vetëm ato kontrolle që janë relevante për

objektivat e auditimit. Por kjo është çështje e gjykimit professional të audituesit, nëse një kontroll

është relevant individualisht ose i kombinuar me të tjerë. Në vijim, audituesi duhet të përcaktojë se

21

cilat kontrolle konsiderohen thelbësore. Numri I kontrolleve thelbësore që do të përzgjidhen per tu

testuar është minimum absolut, që siguron se të gjitha risqet relevante janë mbuluar. Faktorë

releventë mund të përfshijnë çështje si më poshtë:

a. Materialitetin.

b. Rëndësinë e riskut në fjalë.

c. Madhësinë e subjektit.

d. Natyrën e aktivitetit të subjektit, përfshirë këtu organizimin.

e. Ligjet dhe rregulloret në fuqi.

f. Rrethanat dhe komponentin e aplikueshëm të kontrollit të brendshëm.

g. Natyrën dhe kompleksitetin e sistemeve, që janë pjesë e kontrollit të brendshëm të subjektit.

h. Faktin nëse një kontroll specific, individualish ose I kombinuar me të tjerë, mund të

parandalojë, zbulojë ose korrigjojë gabimet material.

Kontrollet që janë relevante gjatë auditimit të besueshmërisë së pasqyrave, I përkasin objektivit të

subjektit për të përgatitur pasqyrat në mënyrë të drejtë, në të gjitha aspektet materiale, në përputhje

me kuadrin raportues financiar në fuqi, si edhe manaxhimin e riskut që mund të shkaktojë një

gabim material në këto pasqyra. Është çështje e gjykimit profesional të audituesit nëse një kontroll i

veçuar ose në kombinim me të tjerë, është relevant. Gjatë ushtrimit të gjykimit profesional,

audituesi merr në konsideratë materialitetin, natyrën e aktivitetit të subjektit, diversitetin dhe

kompleksitetin e operacioneve të subjektit, dhe natyrën e komplesitetin e sistemeve të kontrollit të

brendshëm. Gjatë marrjes në konsideratë të mjedisit të kontrollit kontabël, I duhet kushtuar

vëmendje e veçantë atyre kontriolleve me impakt direkt mbi pohimet rreth pasqyrave.

Kontrollet kryesore që duhen konsideruar gjatë një auditimi financiar janë kontrollet, verifikimet

dhe masat e marra nga drejtimi si më poshtë:

Masa të Përgjithshme

1. Masat e marra për të paraqitur pasqyrat

financiare në përputhje me rregullat kontabël,

standardet dhe brenda afateve të parashikuara

me ligj;

2. Identifikimi që i bëhen proceseve të

kontabilitetit;

3. Procese që kryhen për menaxhimin dhe

vlerësimin e riskut;

4. Procedurat kyçe kontabël dhe manuale me të

cilat bëhen regjistrimet dhe cilësia e

informacionit financiar gjatë gjithë vitit;

5. Implementimi i kontrolleve mbi pasqyrat

përfundimtare;

Masa organizative

1. Zinxhiri i përgjegjësive të përfshira në

vlerësimin e shifrave të paraqitura në pasqyrat

vjetore (duke filluar nga Nëpunësi Autorizues

deri te Nëpunësi Zbatues apo Përgjegjësi i

Sektorit).

2. Organizimi i kontabilitetit (stafi, trajnimet,

dorëzimi i detyrave).

Proceset Përmbyllëse

1. Kontrollet specifike gjatë mbylljes së vitit që

sigurojnë cilësinë e regjistrimeve kontabël (p.sh

sigurojnë plotësinë dhe vlefshmërinë);

2. Përkatësia, saktësia dhe konsistenca e

metodave të përdorura;

22

3. Koordinimi që i bëhet informacionit buxhetor

me atë kontabël (kur është e nevojshme);

4. Kontrollet e brendshme mbi proceset

përmbyllëse të pasqyrave financiare;

5. Nëse udhëzimet për mbylljet e llogarive janë

marrë në kohë dhe janë aplikuar saktë;

6. Implementimi në kohë dhe korrekt i

procedurave.

IT

1. Sistemet kontabël IT dhe si ndër veprojnë ata

me njëri tjetrin;

2. Koherenca mes të dhënave lokale (p.sh.

drejtori të veçanta ose Ministri) me sistemet

qendrore dhe vlerësimi i sistemeve lokale.

Rishikimet

1.Rishikimet kontabël të kryera nga vetë

subjekti;

2. Cilësia e hyrjes së të dhënave dhe shkalla e

rishikimit të të dhënave që janë regjistruar në

sistemet kontabël;

3. Deri në ç’masë është kryer rishikimi nga

Nëpunësi Zbatues mbi cilësinë e informacionit

financiar të marrë nga Nëpunësi Autorizues, me

qëllim prodhimin e pasqyrave financiare;

4. Vlerësim përfundimtar nga vetë Titullari i

subjektit, për pasqyrat financiare të subjektit.

Audituesi duhet të kryejë një vlerësim paraprak të riskut të kontrollit (p.sh të shpenzimeve/faturave,

etj), duke e vlerësuar atë si të ulët, të mesëm ose të lartë, me qëllim identifikimin e natyrës, kohës

dhe shkallës së procedurave të auditimit që do të nevojiten. Edhe këtu rëndësi merr skepticizmi

profesional i audituesit.

2.4.6 Përcaktimi i Riskut të Zbulimit

Risku i Zbulimit është risku që audituesi nuk do të arrijë të zbulojë një shmangie, e cila nuk është

korrigjuar nga vetë sistemet e kontrollit të brendshëm të subjektit. Bazuar në nivelin e pranueshëm

të riskut të auditimit dhe në vlerësimin e risqeve të kontrollit të brendshëm dhe risqeve të

brendshme të vetë subjektit, audituesi përcakton natyrën, kohën dhe shkallën e procedurave të

nevojshme për të arritur riskun e përcaktuar.

Për shembull: Nëse kërkohet një risk auditimi më i ulët, risku i zbulimit mund të reduktohet

nëpërmjet kryerjes së sa më shumë procedurave thelbësore, pasi kjo ofron probabilitet më të lartë

që audituesi të zbulojë gabime materiale ose parregullsi. Nëse audituesi ka për qëllim të mbështetet

dhe të besojë në kontrollet e brendshme, atëherë duhet të kryejë teste të kontrolleve. Nëse kontrollet

nuk funksionojnë sikurse priten (duke rritur kështu riskun e kontrollit), risku i zbulimit duhet të ulet,

që do të thotë më shumë procedura thelbësore.

2.4.7 Modeli i Sigurisë

KLSH aplikon Modelin e Sigurisë, që tregon se niveli i besueshmërisë rrjedh nga dy burime

kryesore që janë: sistemet e kontrollit dhe testet thelbësore. Si pikënisje shërben risku i brendshëm

23

(i lartë/jo i lartë) dhe vlerësimi paraprak i sistemeve të kontrollit të brendshëm (i dobët/i

mirë/shume i mirë), me qëllim vlerësimin e shkallës së besueshmërisë që mund të merret.

Në varësi të rezultateve, përcaktohet edhe niveli i testeve thelbësore që duhen përdorur për të marrë

nivelin e sigurisë. Duke qene se përgjithësisht, kërkohet të sigurohet një nivel besueshmërie prej

95% nga testet e auditimit, natyra dhe shkalla e testeve të auditimit të planifikuara do të variojë, në

varësi të vlerësimit që audituesi i bën sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe riskut të kontrollit (e

njohur si vlerësimi i riskut te kombinuar).

Tabela në vijim paraqet komponentët e e modelit të riskut të auditimit, dhe llojet e testeve të

auditimit që duhen kryer. Vlerat janë përcaktuar për riskun e brendshëm të vlerësuar (jo i lartë = 0.6

dhe i lartë = 1.0) dhe riskut të kontrollit të vlerësuar (I ulët = 0.15, I mesëm = 0.25, dhe I lartë =

1.0). Duke qenë se KLSH konsideron Riskun e Auditimit 5%, dhe është audituesi i cili

përcakton riskun e brendshëm dhe riskun e kontrollit, risku i zbulimit përcaktohet duke përdorur

formulën e paraqitur më sipër:

Risku i Zbulimit (RZ) = Riskun e Auditimit (RA) / (Risku i Kontrollit të Brendshëm (RKB) X Risku i

Brendshëm (RB)

Modeli i Sigurisë

Risku i

brendshëm

i vlerësuar

(RB)

Vlerësimi i Sistemeve

të Kontrollit të

Brendshëm

Siguria e

marrë nga

vlerësimi i

riskut të

kombinuar

Niveli i

mbetur i

testeve

thelbësore

për t‟u kryer

Shkalla

minimale

korresponduese

që rrjedh nga

testet

thelbësore (%)

Kampioni

minimal

shqyrtim

Jo i lartë

Shumë i mire

Siguri e

lartë e

kontrolleve Minimum 45 30

Mirë

Siguri e

mesme e

kontrolleve Standard 67 55

Dobët ose kontrollet

nuk janë testuar

Siguri e ulët

e

kontrolleve Të fokusuar 92 125

I lartë

Shumë i mire

Siguri e

lartë e

kontrolleve Minimum 67 55

Mirë

Siguri e

mesme e

kontrolleve Standard 80 80

Dobët ose kontrollet

nuk janë testuar

Siguri e ulët

e

kontrolleve Të fokusuar 95 150 Përshtatje nga Manuali i Auditimit Financiar dhe Përputhshmërisë, ECA

Për shembull: në skenarin më të mirë (RB = 0.6 dhe RKB = 0.15) me risk auditimi 0.05, risku i

zbulimit është 0.55 (0.05 / 0.6 x 0.15). Sipas përkufizimit, niveli i besueshmërisë që rrjedh nga

testet thelbësore është 45% (1 - 0.55).

Është në gjykimin e audituesit të vendosë nëse puna dhe rezultatet e marra si pjesë e gjithë

vlerësimit të sistemeve të mbikëqyrjes dhe kontrollit si edhe testet thelbësore janë të mjaftueshëm

24

për të siguruar nivelin e kërkuar të besueshmërisë, në kontekstin e auditimit në fjalë. Kështu që

tabela e mësipërme duhet përdorur si tregues.

Në rastet kur ka vështirësi në kryerjen e gjithë punës së nevojshme audituese dhe arritjen e nivelit

të besueshmërisë prej 95%, ose duhen mbledhur më shumë evidenca me mjete të tjera (p.sh. duke

përdorur rezultatet e vlerësimeve të sistemeve dhe testet thelbësore të kryera nga vetë subjektet apo

nga auditues të tjerë), ose qëllimi i konkluzionit të auditimit duhet kufizuar. Tabela e mësipërme

mbështetet mbi hipotezat që kampionet janë përzgjedhur në mënyrë rastësore. Në modelimin me dy

faza, madhësia e kampionit të përzgjedhur duhet të rritet me 20%, që të kompensojë riskun e shtuar

të kampionit.

Testet thelbësore minimale: Kur kryhen testet e kontrolleve, kryhet edhe nje vlerë minimale e

testeve thelbësore. Disa teste thelbësore duhet të kryhen gjithmonë për shkak të:

(a) riskut të marrëveshjeve të fshehta, kontrolleve që kërkojnë autorizime të veçanta nga

menaxhimi, etj, dhe

(b) faktit që ISSAI-të dhe ISA-të theksojnë që të gjitha llogaritë materiale duhet të testohen.

Gjithashtu theksohet se, nëse qëllimi është për të marrë siguri nga kontrollet, atëherë këto kontrolle

duhen testuar.

Teste thelbësore standard: Kryhen teste të kontrolleve, si edhe një numër relativisht i madh i

testeve thelbësore, pasi niveli i kërkuar i sigurisë rrjedh nga testet thelbësore.

Testet thelbësore të fokusuara: Siguria e kërkuar rrjedh kryesisht nga testet thelbësore.

Shkalla e besueshmërisë: Probabiliteti që gabimi i popullatës (të dhënave) shtrihet brenda një

intervali të dhënë (intervali i sigurisë).

Shkalla e sigurisë = 100% - Risku i Auditimit (i cili për KLSH është vendosur 5%). Nëse siguria

rrjedh vetëm nga testet thelbësore, niveli i besueshmërisë është 95%. Në këtë rast shkalla e

besueshmërisë është e njëjtë me shkallën e sigurisë.

2.4.8 Dokumentimi

Audituesi duhet të dokumentojë elementet kyçe për të kuptuar mjedisin e subjektit, kontrollet e

brendshme të tij dhe risqet e vlerësuara.

2.5 MJAFTUESHMËRIA, PËRKATËSIA DHE BESUESHMËRIA E EVIDENCAVE TË

AUDITIMIT

2.5.1 Çfarë është një evidencë auditimi?

Evidenca e auditimit është i gjithë informacioni i përdorur nga audituesi, për të arritur te

konkluzionet e auditimit dhe opinioni i auditimi. Audituesit nuk analizojnë të gjithë informacionin

e disponueshëm. Kjo nuk do të ishte praktike, do të ishte e kushtueshme dhe e panevojshme, pasi si

konkluzionet ashtu edhe opinioni mund të arrihen nëpërmjet sondazheve ose mjeteve të tjera duke

përzgjedhur vetëm disa njësi për testim. Më tej, evidenca e auditimi përgjithësisht është bindëse

ISSAI 1500 (ISA 500): Objektivi i audituesit është të hartojë dhe kryejë procedurat e auditimit në mënyrë të tillë që të mund të sigurojë evidence auditimi të mjaftueshme, të përshtatshme dhe të besueshme

25

(p.sh e orienton audituesin në një drejtim të caktuar) më tepër se konkluduese (p.sh. të ofrojë një

përgjigje përfundimtare).

Auditimi duhet planifikuar dhe kryer në mënyrë të tillë që, evidencat e marra të jenë të

mjaftueshme, përkatëse dhe të besueshme për të mbështetur konkluzionet dhe/ose opinionin e

auditimit. Gjatë vlerësimit të evidencës për cilësitë e mësipërme, audituesi përdor gjykimin

profesional dhe ushtron skepticizëm profesional. Sa më i lartë të jetë vlerësimi që audituesi i ka

bërë riskut, aq më shumë e mjaftueshme, e besueshme dhe përkatëse është evidenca e auditimit, të

cilën audituesi duhet ta sigurojë nga testet thelbësore.

Ekziston një marrëdhënie e anasjelltë mes riskut të zbulimit dhe nivelit të kombinuar të riskut të

brendshëm dhe riskut të kontrollit. Për shembull, kur risku i kontrollit dhe risku i brendshëm janë të

lartë, nivelet e riskut të zbulimit nevojiten të jenë të ulëta për të reduktuar riskun e auditimit deri në

një nivel të pranueshëm të ulët. Nga ana tjetër, nëse risku i brendshëm dhe risku i kontrollit janë të

ulët, audituesi mund të pranojë një risk zbulimi më të lartë dhe të vijojë të pakësojë riskun e

auditimit në një nivel të ulët të pranueshëm.

2.5.2 Mjaftueshmëria e evidencës së auditimit

Mjaftueshmëria lidhet me sasinë e evidencës - audituesi duhet të mbledhë evidenca mjaftueshëm

për të provuar konkluzionet e veta në përputhje me objektivat e auditimit. Nuk ekziston një formulë

që shpreh në terma absolute se sa evidencë duhet që të konsiderohet e mjaftueshme. Gjithsesi, sasia

e duhur ndikohet nga shkalla e riskut dhe cilësia e evidencës – sa më e lartë cilësia, aq më e ulët

evidenca e kërkuar.

2.5.3 Përkatësia e evidencës së auditimit

Përkatësia ka të bëjë me lidhjen logjike të qëllimit të procedurës së auditimit. Që një evidencë të

jetë përkatëse, ajo duhet të ndihmojë duke ju përgjigjur objektivave të auditimit. Përkatësia

gjithashtu kërkon që kjo evidencë të aplikohet përgjatë gjithë periudhës në fjalë – evidenca duhet të

jetë përfaqësuese e gjithë periudhës që po auditohet.

2.5.4 Besueshmëria e evidencës së auditimit

Evidenca është e besueshme nëse ajo përmbush kriteret e nevojshme për besueshmëri.

Besueshmëria e evidencës lidhet me burimin e saj – nëse është burim i brendshëm nga subjekti ose

jashtë tij; dhe llojit - nëse është fizike, e dokumentuar, analitike, etj; dhe varet nga rrethanat nën të

cilat është përfituar. Përveç rasteve të veçanta, përgjithësisht evidenca e auditimit është më e

besueshme kur:

1. Përftohet nga burime të pavarura jashtë subjektit (p.sh. konfirmime të marra nga palët e

treta);

2. Është subjekt i kontrolleve efektive, nëse është përfituar nga burime të brendshme;

3. Sigurohet direkt nga audituesi (p.sh observimi i aplikimit të një kontrolli) më tepër se sa

indirekt (p.sh hetimi rreth aplikimit të kontrollit);

4. Në formë të dokumentuar, shkresore, elektronike më tepër sa sa një deklaratë verbale;

5. Sigurohet nga dokumente origjinale dhe jo nga fotokopje ose fax.

2.5.5 Konfirmimi i evidencës së auditimit

Evidenca e auditimit është më tepër bindëse dhe ofron një shkallë të lartë besueshmërie kur zëra

përbërës të saj, nga burime të ndryshme ose me natyrë të ndryshme, janë konsistent me njëri tjetrin.

Kjo njihet si konfirmimi i evidencës së auditimit. Në vijim, të marrësh evidencë nga burime të

ndryshme ose me natyrë të ndryshme, mund të tregojë që një zë i veçantë nuk është i besueshëm.

Anasjelltas, kur evidenca e auditimit e marrë nga një burim, nuk është konsistente me evidencën e

marrë nga një burim tjetër, atëherë audituesi duhet të vendosë se çfarë procedura auditimi shtesë

26

duhet të kryejë, duke lejuar dhe pranuar edhe informacionin si evidencë auditimi.

2.5.6 Burimet e evidencës së auditimit

Evidenca e auditimit mund të merret nga brenda ose jashtë subjektit, ose të prodhohet direkt nga

audituesi. Gjatë mbledhjes së evidencës, duhen angazhuar burime të ndryshme, me qëllim që të

sigurohet për konfirmimin e saj.

Evidenca e auditimit fiancniar mund të vijë nga burimet e mëposhtme:

Së brendshmi nga vetë subjekti: pasqyrat në vetvete si edhe informacioni nga bazat e të dhënave të

subjektit, së bashku më dokumentet e prodhuara nga njësia;

Së jashtmi, si konfirmimet nga palët e treta ose raportet e audituesve dhe/ose ekspertëve;

Të prodhuara nga vetë audituesi, si rishikimet analitike të pasqyrave financiare ose të llogarive të

veçanta, p.sh. debitorët, asetet, etj.

2.5.7 Llojet e evidencës së auditimit

Evidenca e auditimit mund të jetë fizike, dokumentare, orale ose analitike:

Procedura auditimi për të marrë

evidencë

Vlerësime

FIZIKE

Inspektim direkt ose vëzhgim i burimeve

njerëzore, pronës ose ngjarjeve.

Audituesi duhet të mbajë parasysh se

prania e tij/saj mund të shtrembërojë

realitetin, pavarësisht sa bindëse mund të

jetë evidenca

DOKUMENTARE

Rishikimi i dokumenteve kontabël dhe

regjistrimeve, manualeve, deklaratave të

menaxhimit

Informacioni i dobishëm jo gjithmonë

dokumentohet, duke bërë të nevojshëm

përdorimin e qasjeve të tjera.

VERBALE

Hetime ose intervista të stafit të subjektit

ose palëve të treta, e dokumentuar ose

vërtetuar kur është e mundur.

Vetëm në raste të rralla, audituesi mund të

përdor dhe pranojë informacionin e marrë

nga intervista si evidencë të besueshme.

ANALITIKE

Analiza nëpërmjet të arsyetuarit,

riklasifikimit, plotësisë dhe krahasimit.

Kjo evidencë përfitohet duke përdorur

gjykimin profesional për të vlerësuar

evidencën fizike, dokumentare ose verbale.

Burimi: “Manuali i Auditimit Financiar dhe i Përputhshmërisë, ECA”

2.5.8 Procedurat e auditimit për të marrë evidencë auditimi

Procedurat e auditimit që sigurojnë evidence auditimi gjatë auditimit financiar përfshijnë:

Plotësinë

Kontrolle aritmetike mbi llogaritë; verifikimin e saktësisë;

kontrollin e shifrave në bilanc si edhe shënimeve për

output-in e sistemeve IT si edhe dokumentet mbi të cilat

mbështeten shifrat e pasqyruara

Analizën

Rishikimet analitike të konsistencës së llogarive; analizave

të bashkërendimit të kryera nga subjekti p.sh koordinimi me

postën bankare; analiza të rregullave dhe politikave

kontabël; analiza të metodave të vlerësimit; analiza të

27

ekzekutimit të buxhetit

Inspektimin Rregjistrimet dhe dokumentet; asetet fikse

Konfirmimet Konfirmimet bankare, debitorët, kreditorët; konfirmimet

nga palë të treta

2.5.9 Aksesi në dokumente për të nxjerrë evidencën e auditimit

Në Ligjin nr. 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit” (neni

26), përcaktohet aksesi në dokumentet zyrtare si vijon:

(1) Kontrolli i Lartë i Shtetit ka të drejtë për të pasur akses në të gjitha dokumentet zyrtare,

shkresore apo elektronike, në bazat elektronike të të dhënave si dhe në çdo informacion apo

dokumentacion tjetër të subjekteve të audituara të parashikuar në këtë ligj, që mund të përbëjë

sekret shtetëror apo konfidencial dhe që konsiderohen të nevojshme në funksion të ushtrimit të

kompetencave dhe detyrave të tij ligjore

(2) Të gjitha subjektet e audituara janë të detyruara t’i sigurojnë Kontrollit të Lartë të Shtetit akses

në dokumentet zyrtare sipas paragrafit të mësipërm. Në rast të hasjes së pengesave, veprimeve apo

mosveprimeve në kundërshtim me të drejtat e mësipërme, Kontrolli i Lartë i Shtetit i drejtohet,

sipas rastit, organit më të lartë administrativ ose organeve të pushtetit gjyqësor”.

Nisur nga këto kërkesa ligjore më sipër, vetëm në raste të rralla ndodh që dokumente ose

informacione të caktuara të mos vihen në dispozicion për qëllime auditimi.

2.5.10 Konfidencialiteti i evidencës së auditimit

Duhet treguar vëmendje e veçantë kundrejt dokumenteve konfidenciale. Nëse dokumentet e

prodhuara nga menaxhimi klasifikohen si konfidenciale, audituesi duhet të diskutojë me nivelet

përkatëse, se deri në ç’masë ky informacion konfidencial mund të përdoret.

2.5.11 Dokumentimi i evidencës së auditimit

Audituesit duhet të dokumentojnë evidencën e auditimit në letrat e punës të përfshira në dosjen e

auditimit, e cila arkivohet në KLSH. Këto letra përfshijnë punën e kryer, gjetjet dhe konkluzionet si

edhe arsyetimin për konkluzionet kryesore.

2.6 HARTIMI I PROCEDURAVE TË AUDITIMIT

2.6.1 Elementët që duhen konsideruar gjatë hartimit të procedurave të auditimit

Procedurat e auditimit, të cilat kanë për qëllim të ofrojnë sigurinë e kërkuar me kosto-efektive sa

më të ulët të mundshme, hartohen mbi baza të njohurive të zotëruara nga audituesi dhe që duhet të

marrin në konsideratë aspekte të rëndësishme si materialiteti dhe risku. Procedurat e auditimit

hartohen nga audituesi, mbështetur në riskun e vlerësuar, me qëllim:

1. Kryerjen e testeve të duhura të auditimit, në kohën e duhur dhe që mbulojnë periudhën e duhur;

2. Të sigurojë evidence auditimi të mjaftueshme, përkatëse dhe të besueshme; dhe

3. Të arrijë nivelin e duhur të sigurisë, për të mbështetur përfundimet e auditimit.

2.6.2 Përmbajtja e një procedure auditimi

Një procedurë auditimi duhet të përfshijë elementët si më poshtë:

1. Objektivin e procedurës dhe/ose testit të auditimit;

2. Rezultatin e pritshëm nga kjo procedurë;

3. Rregulloren ose kërkesat të cilave i adresohen;

4. Riskun e vlerësuar;

5. Kontrollet bazë;

28

6. Hapat e auditimit: evidencat që do të merren, puna që do të kryhet, dokumentet që do të

mblidhen, stafi që do të intervistohet, etj

7. Konkluzioni i auditimit mbi objektivin e testit ose në rastin e një konkluzioni negativ,

testimet e mëtejshme potenciale ose impakti në qasjen e auditimit dhe në procedurat e

auditimit.

2.6.3 Si të hartojmë procedurat e auditimit.

Gjatë hartimit të procedurave të auditimt, audituesi duhet të përcaktojë:

1. Çfarë evidence nevojitet (qasja e auditimit)

2. Niveli sigurisë që do të merret nga procedurat e auditimit

3. Si dhe ku do të merren evidencat e kërkuara (natyra e procedurave të auditimit)

4. Kur do të merret evidenca e kërkuar (koha e procedurave të auditimit)

5. Sa testime nevojiten për të siguruar evidencën (masa e procedurave të auditimit)

6. Hartimin e procedurave në mënyrë efiçente, efektive dhe ekonomike

Materialiteti, së bashku me vlerësimin që audituesi i ka bërë riskut të brendshëm dhe vlerësimi

paraprak i kontrolleve të brendshëm, sigurojnë bazën për përcaktimin e qasjes së duhur të auditimit.

Kombinimi i vlerësimit të riskut të brendshëm (i lartë/jo i lartë) dhe vlerësimi i kontrollit të

brendshëm (shumë i mirë/i mirë/i dobët), ndihmon në përcaktimin e natyrës dhe masës së

procedurave të auditimit, duke iu referuar këtu edhe Modelit të Sigurisë, të trajtuar më sipër.

Natyra e procedurave të auditimit i referohet:

Qëllimit të tyre: Testet e kontrolleve ose procedurat thelbësore (që përfshijnë testet e detajeve dhe

procedurat analitike),

Llojit të tyre: p.sh. procedurat analitike, inspektimi, observimi, konfirmimi, kryerja, etj.

Audituesi përzgjedh procedurat e auditimit më të përshtatshme, me qëllim reduktimin e riskut të

vlerësuar, deri në një nivel të ulët, të pranueshëm. Audituesi duhet të ushtrojë gjykimin profesional

të tij, me qëllim përzgjedhjen e procedurave, duke marrë në konsideratë objektivat e testit, natyrën

e popullatës, vlerësimin e riskut dhe nivelin e besueshmërisë në kontrollet e brendshëm.

Përcaktimi i kohës nënkupton kohën gjatë së cilës kryhen procedurat e auditimit, periudhës ose

kohës kur aplikohet evidenca e auditimit. Gjatë marrjes në konsideratë të kohës së procedurave të

auditimit, audituesi duhet të mbajë parasysh sa vijon:

1. Kontrollet e brendshme përkatëse.

2. Koha kur informacioni përkatës është në dispozicion.

3. Natyra e riskut.

4. Momente specifike kur risku rritet psh piku i aktivitetit, mangësitë ose lëvizjet e

vazhdueshme të stafit, azhurnimet e sistemeve, etj.

Audituesi mund të kryejë teste të kontrolleve ose procedura thelbësore në një datë të caktuar ose

periudhë të dhënë (6 mujori i parë) ose fund periudhe (p.sh fund-viti). Sa më i lartë risku, aq më

shumë është efektive kryerja e procedurave thelbësore afër ose në fund të periudhës se sa në një

datë më të hershme. Kryerja e procedurave të auditimit përpara fundit të periudhës, mund të

ndihmojë në identifikimin e çështjeve të rëndësishme në një fazë më të hershme të auditimit dhe si

pasojë tu japë zgjidhje me ndihmën e menaxhimit ose duke zhvilluar një qasje efektive auditimi që

ti adresojë këto çështje. Nëse audituesi kryen teste të kontrolleve ose procedura thelbësore përpara

fundit të periudhës, atëherë do ti duhet të sigurojë evidenca shtesë për periudhën e ngelur.

Audituesi vendos rreth masës së testeve në një procedurë auditimi, p.sh. sa i takon sasisë së testeve,

mbështetur në:

1. Nivelin e materialitetit dhe vlerësimit të riskut,

2. Shkallës së sigurisë që audituesi planifikon të sigurojë,

3. Teknikat e përdorura për zgjedhjet e kampionëve,

29

4. Përdorimin e teknikave CAAT (Computer-Assisted Audit Techinques), që mundësojnë

testim të gjerë të transaksioneve elektronike.

Përgjithësisht audituesi rrit shkallën e procedurave të auditimit, me rritjen e riskut të gabimit

material. Në Modelin e Sigurisë përcaktohet numri minimal i të dhënave (popullatës) së

përzgjedhur si kampion, për nivele të ndryshme të riskut të brendshëm, sistemeve të kontrollit të

brendshëm si edhe nivelit të sigurisë që rrjedh nga testet thelbësore.

Audituesi sigurohet që të ekzistojë një lidhje e qartë mes vlerësimit të riskut, vlerësimit të kontrollit

të brendshëm, natyrës, kohës dhe masës së procedurave të auditimit. Procedurat e auditimit që

duhet të rrjedhin nga qasja e auditimit e përzgjedhur (pra të jenë në përputhje me të), reflektojnë

vendimin e audituesit për t’u mbështetur ose jo në kontrollet e brendshëm si edhe masën e

përdorimit të procedurave thelbësore. Kështu audituesi mund të vendosë të kryejë teste të kontrollit,

për arsyet e mëposhtme:

1. Në rastet kur vlerësimi paraprak i riskut të kontrollit është i ulët ose i mesëm, audituesi duhet

të testojë kontrollet me qëllim konfirmimin e këtij vlerësimi, nëse ka vendosur të mbështetet

në këto kontrolle;

2. Në rastet kur vlerësimi i riskut të kontrollit është i lartë, audituesi nuk duhet të mbështetet në

këto sisteme, por mund të testojë kontrollet që mbështesin gjetjet që do të raportohen te

menaxhimi për sa i takon dobësive të sistemeve.

Audituesi më pas duhet të përcaktojë hapat e auditimit. Hapat e auditimit brenda një procedure

auditimi të zgjedhur duhet t’i referohen objektivave të ndryshme nga njëra tjetra dhe që nuk kanë

mbivendosje. Procedurat e auditimit, gjithashtu duhet të jenë specifike. Me qëllim maksimizimin e

efiçencës, audituesi duhet të koordinojë procedura të ngjashme auditimi. Për shembull për ato

procedura auditimi që përfshijnë edhe zgjedhjen e kampioneve, audituesi mund të kryejë shumë

teste mbi të njëjtin kampion (teste të shumëfishta), që përfshijnë testet e kontrollit (p.sh. audituesi

mund të testojë shumat dhe njëkohësisht edhe kontrollet mbi të njëjtin kampion).

Të gjithë audituesit që kryejnë procedura auditimi duhet të kuptojnë se secili seksion individual

lidhet me qasjen e përgjithshme të auditimit dhe njëkohësisht kontribuon në nivelin kërkuar të

sigurisë së përgjithshme të auditimit.

2.6.4 Testet e kontrolleve

Testet e kontrollit janë projektuar për të vlerësuar efektivitetin e kontrolleve në parandalimin ose

zbulimin dhe korrigjimin e anomalive materiale në nivel të pohimit. Hartimi i testeve të kontrolleve

për marrjen e dëshmisë së auditimit, përfshin identifikimin e kushteve (karakteristikave ose vetive),

të cilat tregojnë performancën e një kontrolli dhe kushteve të devijimit, që tregojnë shmangiet nga

performanca. Më pas, audituesi mund të testojë praninë ose mungesën e atyre kushteve për të

përcaktuar nëse kontrollet kanë funksionuar në mënyrë efektive.

Nëse plani është të mbështetemi të kontrollet (qasja e mbështetur në sistem), që të reduktojmë

shkallën e përdorimit të procedurave thelbësore, objektivi i testeve të kontrollit është të vlerësojë

nëse kontrollet bazë, kanë operuar me efektivitet dhe vazhdimisht gjatë periudhës së auditimit.

Audituesi, pasi kupton kontrollin e brendshëm, më pas vlerëson dhe i përgjigjet riskut të kontrollit,

duke përcaktuar procedurat e duhura të auditimit dhe duke testuar këto kontrolle. Por edhe nëse

audituesi nuk mbështetet në kontrollet e brendshme, përsëri është detyrë e tij të ekzaminojë

mënyrën se si janë projektuar kontrollet bazë, me qëllim identifikimin dhe raportimin e dobësive si

edhe propozimin e rekomandimeve për përmirësim.

Natyra e një kontrolli të veçantë ndikon në llojin e përzgjedhur të procedurës së auditimit me qëllim

mbledhjen e evidencave për të verifikuar nëse kontrolli ka funksionuar në mënyrë efektive gjatë

periudhës së auditimit.

30

Ekzistojnë dy nivele kontrolli: kontrolle të nivelit të lartë, si monitorimi, dhe kontrolle të nivelit të

ulët, si kontrolle të autorizimeve, kontrolle operative, kontrolle fizike, etj. Këto kontrolle mund të

kryhen manualisht, gjysmë të automatizuara ose plotësisht të automatizuara.

Testet e kontrollit

Testet e kontrolleve bazë mbi

transaksionet individuale të

procesurara nga një sistem

Kontrollet kyçe janë pjesë e procedimit të transaksioneve,

shpesh manual ose gjysmë të automatizuara, dhe mund të

përfshijë:

evidencat e autorizimit të transaksioneve të

përzgjedhura;

evidencat e rishikimit nga një zyrtar tjetër,

evidenca të kontrollit të përputhshmërisë me rregullat

buxhetore, etj.

Teste të aplikimit të

kontrolleve të

automatizuara.

Aplikimi i kontrolleve bëhet mbi sistemin e auditimit dhe

aplikohet mbi transaksionet individuale ose transaksioneve

të ngjashme.

Audituesit duhet të kuptojnë mirë mjedisin e auditimit të

IT. Kontrollet e aplikimeve bazë testohen duke qenë se

gjenerojnë raporte bazë dhe mbrojtje të të dhënave bazë

kanë një impakt të rëndësishme mbi pasqyrat financiare.

Testet e kontrollit të

menaxhimit dhe monitorimit

Evidenca shtesë auditimi mund merren nga testimi i

kontrolleve monitoruese, të cilat fokusohen mbi outputet e

sistemit të kontrollit të brendshëm dhe që bëhen rregullisht.

Këto kontrolle zbuluese bëhen pas procesimit të

transaksioneve dhe i japin nivelit menaxherial sigurinë që

një grup ose klasë transaksionesh janë procesuar plotësisht

dhe në përputhje me rregullat.

Shembujt përfshijë:

rishikim i nivelit të lartë pra nga menaxherët të lartë;

rishikimi i përputhjes së të dhënave të brendshme me ato të

jashtme; rishikim i sistemit informacionit menaxherial.

Koha e testeve të kontrollit varet nga objektivi i audituesit dhe përcakton periudhën e mbështetjes

mbi këto kontrolle. Koha e testeve i referohet paralelisht periudhës-objekt auditimi dhe kohës gjatë

së cilës audituesi kryen testet.

Për risqe të rëndësishëm, audituesi duhet të testojë kontrollet në periudhën korente. Nëse

konstatohet se gjatë periudhës-objekt auditimi, janë përdorur kontrolle të ndryshëm në kohë të

ndryshme, audituesi duhet t’i konsiderojë secilin prej kontrolleve të ndarë nga njëri tjetri.

Testet e kontrolleve të

kryera:

Evidenca që duhen marrë

Në një datë të caktuar Audituesi mbledh evidenca që në periudha të ndryshme, që

kontrollet kanë qenë efektive në atë datë.

Përgjatë gjithë periudhës

Audituesi mbledh evidenca që në periudha të ndryshme, që

kontrollet kanë qenë efektive

31

Gjatë një periudhe mes viti

Audituesi duhet të mbledhë evidenca shtesë për periudhën e ngelur,

rreth natyrës dhe shkallës së çdo ndryshimi të rëndësishëm në

kontrollin e brendshëm, p.sh. ndryshime në sistemet IT.

Në auditimet e mëparshme

Audituesi duhet të mbledhë evidenca të auditimit për të verifikuar

këto kontrolle specifike pas auditimit të mëparshëm, nëpërmjet

investigimit të kombinuar me observim ose inspektim.

Në auditimet e mëparshëm-

kontrolle mbi risqe të

rëndësishëm

Audituesi mund të mos mbështetet në evidenca të marra gjatë

auditimit të mëparshëm, për kontrolle, të cilët lehtësojnë riskun e

rëndësishëm: këto kontrolle duhen testuar në periudhën korente.

Në një auditim të

mëparshëm, nëse kontrollet

kanë ndryshuar që prej

testimit të fundit

Efektiviteti i këtyre kontrolleve duhet të testohet në periudhën

korente. Ndryshimet mund të nënkuptojnë që nuk ka asnjë bazë që të

vijojmë të mbështetemi në këto sisteme

Në një auditim të

mëparshëm, nëse kontrollet

nuk kanë ndryshuar që prej

testimit të fundit

Audituesi duhet të testojë efektivitetin e këtyre kontrolleve, të paktën

një në tre auditime, por të shmangur testimin e gjithë kontrolleve në

një periudhë të vetme auditimi.

Burimi : “Manuali i Auditimit Financiar dhe i Përputhshmërisë ECA”

Audituesi i projekton testet e kontrolleve, me qëllim marrjen e evidencave të mjaftueshme,

përkatëse dhe të besueshme që tregojnë se kontrollet kanë operuar me efektivitet gjatë periudhës

mbështetëse. Sa më shumë mbështetet audituesi në efektivitetin e kontrolleve gjatë vlerësimit të

riskut, aq më shumë rritet shkalla e përdorimit të testeve të kontrollit. Gjatë përcaktimit të shkallës

së përdorimit të testeve të kontrollit, audituesi duhet të mbajë parasysh sa më poshtë:

1. Frekuencën e kryerjes së kontrolleve nga njësia;

2. Madhësinë e kohës, gjatë periudhës së auditimit, që audituesi po mbështetet mbi kontrollin;

3. Përkatësinë dhe besueshmërinë e evidencave të auditimit mbi efektivitetin e kontrollit;

4. Deri në ç’masë lidhet evidenca e marrë nga testimet, me pohimin respektv;

5. Masën e besueshmërisë së planifikuar ndaj kontrolleve (që redukton testet thelbësore);

6. Shmangiet e pritshme nga kontrollet: nëse shmangia pritet të jetë shumë e lartë, testet e

kontrolleve mund të mos jenë efektive.

Evidenca negative, jo shumë bindëse është një problem i përgjithshëm që ndikon në teste e

kontrolleve. Gjithsesi testet e kontrolleve mund të hartohen në mënyrë të tillë që të ofrojnë

evidenca pozitive se një kontroll po operon sikundër pritej, psh, lista transaksionesh të refuzuara si

rezultat i kontrolleve kyçe, bashkëngjitur rekordet për korrigjimin dhe ri-përpunimin e tyre.

Teste të kontrolleve tipike, të kryera gjatë auditimit financiar janë:

1. Kontrolli i mjedisit kontabël (përshirë këtu analizën e riskut, rishikimin e aktivitetetve dhe

manualin e kontabilitetit)

2. Analizë e sistemeve që regjistrojnë të dhënat;

3. Funksionimi i procedurave kyçe buxhetore dhe kontabël;

4. Procesi i mbylljes së llogarive;

5. Konsolidimi dhe koordimini;

6. Rishikimet e raporteve të Auditimit të Brendshëm dhe të kapaciteteve të tij.

2.6.5 Procedurat thelbësore (hartimi i procedurave analitike, dhe hartimi i testeve të

detajeve)

Procedurat substanciale, projektohen me qëllim zbulimin e anomalive materiale. Audituesi i harton

procedurat thelbësore, që t’i përgjigjet vlerësimit të riskut të gabimeve materiale. Niveli i sigurisë

që kërkohet të merret nga këto procedura varet paralelisht nga vlerësimi i riskut dhe niveli i

besueshmërisë në kontrollet e brendshme. Megjithatë pavarësisht riskut të vlerësuar dhe nivelit të

32

besueshmërisë në kontrollet e brendshëm, audituesi duhet të hartojë dhe kryejë procedura

thelbësore, për secilën njësi të konsideruar materiale. Kjo pasi vlerësimi i riskut mbështetet mbi

gjykimin profesional dhe audituesi mund të mos i ketë identifikuar të gjithë risqet dhe se mund të

ketë kufizime të qenësishme në kontrollet e brendshëm. Kur audituesi përcakton që një risk i

vlerësuar, është një risk i rëndësishëm, duhet të kryejë procedura thelbësore, që i përgjigjën atij

risku. Nëse qasja drejt riskut të rëndësishëm konsiston vetëm në procedura thelbësore, këto të

fundit duhet të përfshijnë edhe testet e detajeve.

Ekzistojnë dy kategori të procedurave thelbësore, që janë: procedurat thelbësore analitike,

përgjithësisht të aplikueshme në volume të mëdha transaksionesh dhe testet e detajeve, që

përgjithësisht përdoren për të marrë evidenca auditimi për disa pohime të caktuara, përfshirë këtu

ekzistencën, ligjshmërinë dhe vlerësimin. Në varësi të evidencave që audituesi kërkon të marrë,

mund të vendosë të përdorë një kombinim të testeve të detajeve me procedurat analitike.

Procedurat thelbësore analitike janë teknika që përdoren nga audituesi për të:

Formuluar pritshmëritë në lidhje me atë çfarë duhet të jenë shumat e regjistruara, nëpërmjet

studimit të marrëdhënieve mes elementeve të informacionit financiar dhe jo financiar;

Krahasuar këto pritshmëri me shumat e regjistruara; dhe

Duke u bazuar në ndryshimin mes shumave të pritshme me ato të regjistruara, të nxjerrë

konkluzione për aktivitetet operacionale të subjektit, riskun e brendshëm dhe riskun e kontrollit si

edhe plotësisë dhe saktësisë së shumës së regjistruar.

Procedura analitike:

Në auditimet financiare, procedurat analitike që duhen kryer përfshijnë kontrolle analitike të

vijimësisë dhe arsyeshmërisë së llogarive dhe pasqyrave, në krahasim me vitet dhe buxhetet e

mëparshëm.

Testet e detajeve përfshijnë procedura të tilla si: inspektimi fizik i pasurisë, kontrolli i

transaksioneve të regjistruara në librat e regjistrave me dokumentacionin mbështetës, si edhe

konfirmimi i shumave me palët e treta. Testet e detajeve që kryhen gjatë auditimit financiar mund

të përfshijnë:

Një krahasim të çeljes së llogarive me mbylljet e llogarive të vitit të mëparshëm;

Kontrolle aritmetike të llogarive;

Verifikimi i saktësisë të konsolidimit dhe/ose koordinimit të pasqyrave dhe implementimit të

buxhetit, kur duhet (p.sh eliminimi i llogarive të ndërmjetme);

Auditimi i bashkërendimit të rezultatit buxhetor me atë ekonomik;

Dakordësia e pasqyrave financiare me regjistrimet e transaksioneve të kryera;

Verifikime fizike;

Kontrolle që transaksionet e përzgjedhura janë regjistruar saktë në llogari;

Teste thelbësore të pagesave dhe të disa zërave specifike të bilancit si cash-i, banka, debitorët,

konfirmimet bankare, etj.

33

2.6.6 Marrja e kampioneve dhe mjete të tjera që përdoren për të përzgjedhur artikujt që do

të testohen

Audituesi mund të përdorë kryesisht 3 metoda për të vendosur se cilët artikuj do të testojë, si vijon:

(i) të përzgjedhë gjithë artikujt (100% ekzaminim);

(ii) të përzgjedhë artikuj të veçantë; dhe

(iii) testimin e kampionëve.

Zgjedhja e metodës është në varësi të gjykimit profesional të audituesit, i cili mbështetet mbi

vlerësimin e riskut, materialitetit, kostos dhe efiçencës së auditimit, por gjithmonë duke mbajtur

parasysh se metoda e zgjedhur duhet të jetë efektive në përmbushjen e qëllimit të procedurës së

auditimit.

Përzgjedhja e 100% të zërave është i përshtatshëm në ato raste kur, ka numër të vogël artikujsh në

vlerë të madhe dhe kur risku është i lartë. Kjo metodë është më e përshtatshme në rastet e

përzgjedhjes së testeve thelbësore (të detajeve) se sa në testet e kontrolleve.

Përzgjedhja e disa zërave/artikujve të veçantë bëhet në rastet kur audituesi zgjedh brenda grupit të

të dhënave (popullatës) vetëm ato artikuj me karakteristika të veçanta. Këto përgjithësisht i

korrespondojnë artikujve me risk të lartë ose me vlerë të lartë brenda popullatës së përzgjedhur (për

shembull shuma relativisht të larta ose të ulta, artikuj me vlera negative, etj), ose artikuj që

përfaqësojnë një pjesë të madhe të zonës që po auditohet. Kjo metodë është e rëndësishme si për

testet e kontrolleve ashtu edhe për testet thelbësore, pasi ofron një kuptim edhe më të gjerë të

subjektit (në rastin e testeve të kontrollit), ose i konfirmon audituesit vlerësimin e kryer të riskut (në

rastin e testeve thelbësore).

Testimi i kampioneve është aplikimi i procedurave të auditimit në më pak se 100% të artikujve të

një dhëne të caktuar, në mënyrë të tillë që artikuj individualë brenda grupit të të dhënave, të kenë

shans të përzgjidhen. Në mënyrë që të mund të formohen konkluzione rreth disa karakteristikave të

caktuara të popullatës (p.sh. legjitimiteti, matja, etj), pa qenë e nevojshme të testohet gjithë

popullata, kampioni i tërhequr duhet të përfaqësojë popullatën dhe të jetë i paanshëm (të zgjidhet

më objektivitet). Gjatë përzgjedhjes se kampionit, audituesi duhet të konsiderojë objektivat e

procedurave të auditimit dhe karakteristikat e popullatës. Testimi i kampionëve mund të jetë

statistikor (që përfshin zgjedhjen rastësore dhe përdorimin e teorisë së probabilitetit për të vlerësuar

rezultatin), ose jo statistikor. Vendimi për të përdorur modelin statistikor ose jo statistikor varet nga

gjykimi profesional i audituesit. Gjithsesi, vetëm rezultatet e marra nga modeli statistikor mund të

projektohen në të gjithë popullatën. Rezultatet nga modelimi jo statistikor mund të përdoren si

tregues, por nuk mund të ekstrapolohen në të gjithë grupin e te dhënave.

Madhësia e kampionit (minimumi i çështjeve që duhen shqyrtuar) mund të përshtatet, në varësi të

materialitetit dhe nivelit të sigurisë së kërkuar, rast pas rasti. Ajo që është e rëndësishme, lidhet me

ISSAI 1530 (ISA 530): Objektivi I audituesit gjatë përdorimit të metodës së përzgjedhjes së kampionit, është të dizenjojë dhe përzgjedhë kampionin e auditimit, të kryejë procedurat e auditimit mbi artikujt e kampionit, si dhe të vlerësojë rezultatet nga kampioni në mënyrë që të sigurojë bazën e duhur për audituesin që ky i fundit të mund të hartojë konkluzionet rreth popullatës nga e cila është mrrë kampioni.

ISSAI 1530 (ISA 530): Objektivi I audituesit gjatë përdorimit të metodës së përzgjedhjes së kampionit, është të dizenjojë dhe përzgjedhë kampionin e auditimit, të kryejë procedurat e auditimit mbi artikujt e kampionit, si dhe të vlerësojë rezultatet nga kampioni në mënyrë që të sigurojë bazën e duhur për audituesin që ky i fundit të mund të hartojë konkluzionet rreth popullatës nga e cila është mrrë kampioni.

34

faktin se madhësia e kampionit duhet të jetë e mjaftueshme aq sa t’i lejojë audituesit të konkludojë,

brenda një niveli të duhur të riskut të modelimit21

sa më poshtë:

Audituesi kryen procedura auditimi të përshtatshme me objektivat respektive të auditimit mbi

secilin artikull të përzgjedhur; nëse procedura nuk aplikohet te ky artikull i përzgjedhur, atëherë kjo

procedurë kryhet mbi një artikull zëvendësues.

Si përcaktohet kampioni?

Pasi janë përcaktuar objektivat e auditimit dhe procedurat, që kanë gjasa të realizojnë këto

objektiva, audituesi duhet:

1. Të përcaktojë çfarë është një gabim;

2. Të përcaktojë popullatën nga e cila zgjidhen artikujt;

3. Të eksplorojë natyrën e popullatës;

4. Të përgatisë popullatën;

5. Të ndajë në shtresa kampionin, nëse duhet;

6. Të përcaktojë madhësinë e popullatës

7. Të zgjedhë metodën e modelimit (kampionit), pra statistikore ose jo-statistikore.

Të përcaktojë çfarë është një gabim. Audituesi duhet të vendosë kriteret ndaj çfarë do të

konsiderohet gabim, në varësi të llojit të auditimit financiar që do të zbatohet. Audituesi duhet të

kryejë një vlerësim të normës së pritshme të gabimit (për testet e kontrolleve) dhe shumës së

pritshme të gabimit, për testet thelbësore të detajeve). Nëse norma e pritshme e gabimit është në

mënyrë të papranueshme, e lartë, testet e kontrollit nuk duhet të kryhen. Nëse shuma e pritshme e

gabimit është e lartë, madhësia e kampionit duhet të rritet, ne mënyrë që të jetë e përshtatshme për

testet thelbësore të detajeve.

Shembuj të gabimeve potenciale në llogarite e pagesave:

Ekzistenca

Është zbuluar një shumë, ndërsa mallrat ose

shërbimet për të cilën shuma është paguar, nuk

janë marrë

Plotësia

Në fund të vitit, disa fatura/pagesa mund të

ngelen pa regjistruar në sistem, pasi subjekti

mund të mos ketë procedurat dhe kontrollet e

duhura për t’i mbledhur ato

Vlerësimi i shprehur në terma

Shuma e regjistruar në llogari, nuk lidhet me

faturat e marra; shuma e regjistruar në llogari

nuk paraqet detyrimin real

Prezantimi

Faturat mund të jenë gabimisht në një llogari që

raportohet si emërtim, dhe jo tek “Llogaritë e

Pagesave”.

Të përcaktojë popullatën nga e cila zgjidhen artikujt. Popullata konsiston në tërësinë e të

dhënave nga e cila do të zgjidhet kampioni dhe mbi të cilën audituesi do të konkludojë. Popullata

duhet të jetë e plotë, e saktë dhe e përshtatshme kundrejt objektivave specifike të auditimit;

audituesit mund të kenë nevojë të sigurojnë më shumë evidenca me qëllim sigurimin e plotësisë

dhe saktësisë. Duke qenë se modeli i kampionëve nuk përmbush kriterin e plotësisë, me qëllim

21

Risku i modelimit është risku që konkluzioni i audituesit, i mbështetur mbi një kampion, mund të jetë i ndryshëm

nga konkluzioni që mund të dilte në rast se do të testohej e gjithë popullata.

35

përmbushjen e këtij pohimi, audituesit i duhet të kryejë analiza suplementare ose të marrë evidenca

shtesë të operacioneve të kontrolleve kundrejt plotësisë.

Të eksplorojë natyrën e popullatës. Me qëllim zgjedhjen e metodës së duhur për përzgjedhjen e

kampionëve si edhe madhësisë optimale të kampionit, audituesit duhet të mbledhin sa më shumë

informacion rreth popullatës. Audituesit duhet të marrin sa më shumë informacion të munden rreth

popullatës, për të konstatuar përshtatshmërinë e saj për kampionin, për shembull:

1. Të gjithë zërat që i përkasin vitit financiar që po auditohet;

2. Nuk ekziston asnjë shumë përjashtuese që duhet hequr, si zërat e veçantë që tejkalojnë

pragun e materialitetit, të cilat duhen testuar jashtë kampionit;

3. Të gjithë zërat që i përkasin grupit të të dhënave që po auditohen.

Të përgatisë popullatën. Popullata ndahet në kampione që përmbajnë artikuj. Këta kampione

mundet të rigrupohen ne nën-popullata me karakteristika të njëjta, në mënyrë të tillë që të ofrojnë

një kampion efiçent dhe efektiv, për arritjen e objektivave të veçanta të auditimit.

Të ndajë në shtresa kampionin, nëse duhet. Shtresëzimi nënkupton (i) ndarjen e popullatës në

nën-popullata, duke përdorur kritere auditimi të mirë përcaktuara dhe dokumentuara (p.sh. vlera

monetare, mosha e të arkëtueshmeve, etj), në mënyrë të tillë që një artikull t’i përkasë një dhe

vetëm një nën popullatë, dhe (ii) të aplikojë procedura auditimi te një kampion artikujsh për secilën

nën popullatë (p.sh. të shtresëzojë sipas vlerave: të testojë gjithë artikujt me vlerat më të mëdha si

edhe një kampion përfaqësues të artikujve me vlera të vogla); të fokusojë auditimin në pagesat e

ndërmjetme dhe ato finale që janë më të prirura drejt riskut dhe më pak fokus ndaj parapagesave.

Të përcaktojë madhësinë e popullatës. Duke kombinuar vlerësimin e riskut me nivelin e kërkuar

të sigurisë, numri minimal i çështjeve për shqyrtim (madhësia minimale e kampionit), përcaktohet

te Modeli i Sigurisë. Është e qartë se sa më e madhe madhësia e kampionit, aq më e lartë saktësia

dhe gjasat që kampioni është përfaqësues i popullatës; risku i kampionit në këtë mënyrë ulet.

Të zgjedhë metodën e modelimit (kampionit), pra statistikore ose jo statistikore. Metoda e

përzgjedhjes së kampionëve, duhet të përkojë me karakteristikat e popullatës. Në varësi të kësaj të

fundit, kjo metodë mund të jetë: modelimi i kampionit në mënyrë rastësore; shtresëzimi i kampionit

dhe modelimi i kampionit mbështetur në gjykimin profesional.

2.7 HARTIMI PLANIT TË AUDITIMIT

2.7.1 Projekti i Planifikimit të Auditimit

Audituesi krijon strategjinë e përgjithshme të Planit të Auditimit, në të cilin vendosen qëllimi, koha

dhe drejtimi i auditimit si edhe zhvillimin e planit të auditimit më të detajuar.

Projekti i auditimit përfshin sa më poshtë:

1. Një prezantim të shkurtër;

2. Një përshkrim të fushës së auditimit, duke përfshirë kuadrin rregullator dhe marrë në

konsideratë gjithë ndryshimet e rëndësishme të ndodhura së fundmi si edhe zhvillimet që

mund të prekin auditimin (këtu p.sh përfshihen udhëzimet e brendshme të Kryetarit te

Kontrollit të Lartë të Shtetit, për sa i takon mbledhjes së informacionit për subjektin nga

disa burime përfshirë edhe median e shkruar);

3. Objektivat e auditimit (besueshmëria e llogarive si dhe pohimet kryesore që duhen adresuar.

4. Qëllimi i auditimit (periudhat ushtrimore që do të auditohen dhe vendet që do të

inspektohen si dhe testimet e sistemeve të kontrollit dhe zgjedhja e kampioneve);

5. Materialiteti (identifikimi i materialitetit);

6. Risku (vlerësim paraprak i riskut, p.sh ndryshime në sistemet e kontrollit të brendshëm dhe

vlerësim i riskut të brendshëm dhe riskut të kontrollit);

7. Qasja e auditimit (qasja e auditimit, përfshirë procedurat e auditimit të kryhet në mënyrë të

tillë që të sigurojë evidencat e nevojshme të auditimit. Kjo identifikon nivelin e

besueshmërisë së planifikuar ndaj sistemeve të kontrollit si edhe masën e procedurave

36

thelbësore që duhet të përdoren);

8. Organizimi (organizimi i punës audituese ka të bëjë me: burimet që përfshijnë punën e

audituesve dhe ekspertëve të tjerë), afatet, që përfshijnë objektivat e raportimit të auditimit

si edhe buxheti dhe dokumentimi në KLSH;

9. Sistemet e kontrollit të cilësisë (përsa i takon orientimit, mbikëqyrjes dhe rishikimit të

auditimit);

10. Miratimi i projektit të auditimit

2.7.2 Programi i Auditimit

Programi i auditimit përcakton natyrën, kohën dhe masën e përdorimit të procedurave të planifikuar

atë auditimit. Programi i auditimit është një set instruksionesh për skuadrën e auditimit, i cili

përcakton në mënyrë të detajuar natyrën, kohën dhe masën e përdorimit të procedurave të auditimit

që duhet të adaptojnë audituesit. Aty gjithashtu përcaktohen objektivat e auditimit dhe tregohen

kampionet e përzgjedhura dhe bazat e përzgjedhjes. Rezultati i punës audituese të kryer dhe

konkluzionet duhet të tregohen gjithashtu te ky dokument. Më pas programi i auditimit aprovohet

nga departamenti përkatës i auditimit, e cila gjithashtu duhet të aprovojë edhe çdo ndryshim që

bëhet (nëse do të ketë ndryshime).

2.7.3 Ndryshimet në vendimet e planifikimit gjatë auditimit

Projekti dhe Programi i Auditimit mund të ndryshohen sipas nevojave edhe gjatë zhvillimit të

auditimit ose për shkak të ngjarjeve të papritura, ndryshimeve të kushteve ose për shkak të

evidencave të gjetura. Kjo mund të ketë impakt në natyrën e auditimit tashmë të planifikuar në

masën dhe kohën e procedurave të auditimit. Ndryshimet duhet të aprovohen nga Drejtori i

Departamentit përkatës dhe Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit.

2.7.4 Dokumentimi

Projekti i Auditimit duhet të dokumentohet në arkivin (elektronike gjithashtu) të KLSH-së, duke

përfshirë këtu edhe ndryshime sinjifikative të ndodhura gjatë zhvillimit të auditimit si edhe arsyet

për këto ndryshime. Dokumentimi i Programit të Auditimit shërben si dokument i planifikimit të

saktë dhe performancës së procedurave të auditimit, të cilat mund të rishikohen dhe aprovohen.

37

KAPITULLI III

KRYERJA E AUDITIMIT


Faza e auditimit në subjekt (terren) konsiston në kryerjen e procedurave të auditimit siç është

planifikuar, modifikuar sipas nevojës gjatë auditimit dhe vlerësimin e rezultateve të këtyre

procedurave. Auditimi kalon në etapat e shpjeguara si më poshtë:

Dokumentet e punës së auditimit janë pjesë thelbësore e procesit të auditimit. Ato duhet të

mblidhen, rishikohen dhe mbahen sistematikisht. Dokumentet e punës duhet të organizohen në

mënyrë të tillë që të lehtësojnë punën e mëtejshme dhe përgatitjen e raportit të auditimit.

Zbulimet e auditimit përshkruhen objektivisht, me vërtetësi, në mënyrë të saktë, tërësore dhe

gjithëpërfshirëse. Auditimi vlerësohet në përputhje me planin e aprovuar. Rrethana të veçanta

mund të kërkojnë që plani të modifikohet. Këto ndryshime duhet të dokumentohen së bashku me

arsyet se pse duhet të bëhen ato. Nëse këto ndryshime shndërrojnë në mënyrë të rëndësishme

metodologjinë e auditimit ose kohën dhe burime të tjera të kërkuara për ta kryer këtë, këto

ndryshime duhet të rishikohen dhe aprovohen nga drejtori i Departamentit dhe Kryetari i KLSH-së.

3.2 PROCEDURAT ANALITIKE

Procedurat analitike përdoren si në fazën e planifikimit të auditimit, ashtu dhe në fazën e zbatimit te

tij. Në fazën e punës në terren, procedurat analitike na japin evidenca për një apo më shumë

objektiva auditimi që lidhen me bilancin e llogarive apo nën komponentët përbërës të tyre. Zbatimi

i procedurave analitike në formimin e një konkluzioni të plotë na ndihmon të shqyrtojmë nëse

deklaratat financiare si një e tërë janë në përputhje me njohuritë tona të organizimit të punës në

Dizenjimi i

auditimit

auditimit Përzgjedhja e

zërave per testim

Kryerja e

procedurave të

auditimit për të

mbledhur evidencat

e auditimit

Analizimi i

rezultateve

Nxjerrja e një

konkluzioni

rreth rezultateve

të procedurave

të auditimit

Përcaktimi i natyrës, kohës dhe shtimi i testeve të kontrollit

dhe procedurave thelbësore

Përzgjedhja e të gjithë zërave, zërave specifikë ose

kampionëve

Përcaktimi i gabimit, përcaktimi i popullates dhe i sasisë e

zërave për kampionin

Përcaktimi i tipit të gabimit, përcaktimi i shkakut dhe

pasojave të gabimit, projektimi i gabimeve

Nxjerrja e konkluzioneve

Sqarimi i rezultateve me subjektin e audituar

Mbledhja e evidencave të mjaftueshme e të besueshme, të përshtatshme, nëpërmjet kombinimit të procedurave audituese:inspektimit,vrojtimit,kërkimit,konfirmimimeve,rillogaritjeve,dhe procedurave analitike për testet e kontrollieve,procedurave analitike dhe thelbesore,testet e detajeeve

38

subjekt.

Ekzistojnë dy lloje procedurash analitike të rishikimit:

1. Krahasuese; dhe

2. Modeluese (analiza parashikuese)

Procedurat analitike krahasuese përmbajnë si analizën e raporteve, ashtu dhe analizën e

tendencës. Këto procedura, mund të përdoren edhe si një procedurë e drejtpërdrejtë kur përftohet

siguri nga një palë tjetër: si p.sh auditimi i brendshëm. Siguria mund të përftohet nga procedurat

analitike krahasuese edhe ne rastet kur vlera totale e një bilanci llogarie nuk është vlerë materiale.

Në fazën e përfundimit të auditimit, procedurat analitike janë të ngjashme me ato që përdoren

në planifikim.

Procedurat analitike modeluese, janë të përshtatshme per t'u përdorur gjatë punës në subjekt,

dhe mund të përdoren për të përftuar të gjithë garancinë dhe bindjen që nevojitet. Për ta krijuar

këtë bindje, shifra e parashikuar duhet të jetë brenda "diferencës së lejueshme" të shifrave

materiale.

Përpara se të përdorim një procedure analitike për të përftuar një garanci të mjaftueshme nga

auditimi na duhet të marrim në konsideratë nëse:

Njohuritë tona rreth organizimit të punës janë të mjaftueshme për të identifikuar faktorët që lidhen

me procedurat analitike dhe lidhjet e tyre me shifrën që po auditohet. Duhet të jemi të aftë të

gjykojmë se çfarë mund të ushtrojë ndikim tek shifra e llogarisë që po testohet dhe nëse një

lidhje është e rastësishme apo thjesht koincidencë.

Për të kryer procedurat analitike, disponohen të dhëna të besueshme dhe nga një burim i pavarur.

Marrja e një informacioni që besojmë se është i saktë ku ne të bazojmë procedurat analitike

është mjaft e rëndësishme. Gjithashtu, të dhënat e përdorura duhet të jenë nga një burim i pavarur,

burim nga i cili del shifra e llogarisë. P.sh. kur parashikohen pagat, audituesi duhet të marrë

informacion tek Departamenti i Personelit për numrin e stafit, në vend që këtë informacion ta

marrë nga Departamenti Ekonomik (financiar).

Nëse identifikojmë një risk material në planifikimin e auditimit që do të bëjmë, për shkak të

nevojës për t'u fokusuar pikërisht në risqet e identifikuara, nuk mund t'i përdorim shumë procedurat

analitike. Ato janë më të besueshme në një mjedis me kontroll të fortë. Gjithashtu, duhet theksuar

se një procedure analitike në vetvete nuk do t'i përgjigjet të gjitha objektivave të auditimit.

Nëse ndonjë nga procedurat analitike identifikon bilance të pazakonta apo diferenca të

pashpjeguara në raportin ndërmjet vlerës së pritshme dhe vlerës faktike është mjaft e

rëndësishme që këto vlera të qartësohen dhe vërtetohen duke përdorur mjete të tjera auditimi.

Nëse diferenca të dukshme nuk mbështeten në evidenca të vërtetuara, atëherë nga procedurat

analitike të drejtpërdrejta nuk duhet të merret asnjë garanci. Audituesi duhet të jetë i vetëdijshëm se

mund të rastisë që të ketë diferenca të dukshme, si për shkak të gabimeve në regjistrimet e

subjektit dhe për shkak të thjeshtimeve në gjykimin e audituesit.

3.2.1 Modelimi (testeve) në procesin e auditimit

Modelimi në auditim përfaqëson zbatimin e procedurave të caktuara të auditimit mbi një ndarje të

numrit total të të dhënave në subjektin e auditimit, me qëllim që të sigurohen evidencat e duhura

të auditimit për një grup të dhënash.

Nëse grupi i të dhënave (popullata) është zgjedhur si duhet, më pas përfundimet e auditimit mund

të shtrihen në të gjitha të dhënat, në të kundërt ato do të jenë të vlefshme vetëm për modelin e

zgjedhur.

Përgjithësisht testet e auditimit mund të zbatohen ose mbi të gjitha elementet e të dhënave ose

mbi një model të caktuar si më poshtë:

39

Të gjithë elementet e përbërjes së grupit të të dhënave; testet mund të aplikohen për një grup të

vogël të dhënash.

Një model jo përfaqësues; mund të aplikohet kur audituesi i njeh veçantitë e grupit të të dhënave

që duhet testuar dhe është i aftë të identifikojë një numër të vogël elementesh që i interesojnë

për auditimin. Për sa kohë që modeli nuk është përfaqësues, gabimet e gjetura në modelin e

testuar mund të mos shtrihen në të gjithë elemntët e grupit të të dhënave.

Një model përfaqësues është modeli që ka karakteristika të ngjashme me elementet në të gjithë

grupin e të dhënave.

Shembull:

Le të supozojmë që sistemi i kontrollit të brendshëm të një subjekti kërkon që nëpunësi përkatës

duhet t’i bashkëngjisë një kopje të urdhrave për secilin mandat-arketimi ose fature për blerjet,

por një procedurë e tillë nuk u vërejt veçse në 95% të rasteve. Nëse mungojnë 5 urdhra në një

model prej 100 elementesh, atëherë modeli është përfaqësues i një niveli të lartë. Nëse

m u n g o j n ë 8 ose 10 urdhra, modeli është përfaqësues në mënyrë të mjaftueshme dhe nëse

mungojnë më shumë urdhra të tillë, modeli nuk është përfaqësues.

Metodat e modelimit.

Modelet duhet të përzgjidhen me anë të metodave statistikore dhe jo statistikore.

1. Modelimi statistikor mund të përkufizohet si një procedure e modelimit, që përdor ligjet e

probabilitetit për matjen e riskut të modelimit, që zakonisht paraqitet brenda procesit të

modelimit. Metodat që përdoren më shpesh janë: zgjedhje të rastit dhe zgjedhje sistematike.

Zgjedhja e rastit është një metodë zgjedhjeje, ku çdo element i të dhënave ka shanse të njëjta për

t’u zgjedhur.

Shembull: Nëse janë zgjedhur 5 elemente nga një grup të dhënash prej 1000 elementesh,

elementet e përzgjedhur mund të jenë: 1, 2, 3, 4 dhe 5, ose 14, 15, 16, 998 dhe 999. Elementet

mund të zgjidhen duke përdorur tabelat e numrave të rastësishëm ose duke përdorur

kompjuterin.

Zgjedhja sistematike, përfshin zgjedhjen e rastit të një ose dy elementeve në model, me pas duke

shtuar një interval mesatar modelimi, zgjidhen edhe elementet e tjerë.

Shembull: Nëse duhet të zgjidhen 5 elemente dhe intervali mesatar i zgjedhjes është 200,

elementet e zgjedhur mund të jenë: 14, 214, 414, 6 1 4 dhe 814. Në këtë rast elementi i parë (

14) është i zgjedhur rastësisht dhe elementet e tjerë janë zgjedhur duke shtuar një interval të

mesëm modelimi.

Avantazhi kryesor i kësaj metode është se kur përdoret në modelimin e njësive monetare, siguron

audituesin që të gjithë elementet janë zgjedhur me vlera më të larta se mesatarja e intervalit të

modelimit.

2. Modelimi jo statistikor

Metodat më të përdorura janë: zgjedhjet e rastësishme dhe zgjedhjet me arsyetim profesional.

Zgjedhjet e rastësishme. Audituesi zgjedh modelet pa ndjekur teknikën e strukturuar, duke

shmangur ndonjë ndërhyrje ose parashikim të ndërgjegjshëm. Kjo metodë mund të mos çojë

në një përfundim të vlefshëm për të gjithë grupin e të dhënave.

Zgjedhja me gjykim profesional. Sipas kësaj metode, elementet e modelit zgjidhen me

arsyetim profesional të audituesit.

40

Shembull: Të gjitha elementët tejkalojnë një vlerë të paravendosur. Kjo metode përfaqëson një

shkallë të lartë të subjektivitetit. Në shumë raste vëmendja e audituesve përqendrohet në fushat,

ku probabiliteti i ekzistencës së gabimeve materiale është i lartë.

Fazat e modelimit. Pavarësisht nëse është arritur me metoda statistikore ose jo statistikore,

modelimi brenda procesit të auditimit përfshin fazat e mëposhtme:

1. Planifikimi dhe projektimi i modeleve;

2. Përcaktimi i masës së modelimit;

3. Testimi i elementeve të zgjedhur të përfshirë në model; dhe

4. Vlerësimi i rezultateve.

Planifikimi dhe projektimi i modeleve. Kur planifikohen dhe projektohen modelet, audituesi

duhet të jetë i sigurtë që ato do të kontribuojnë në arritjen e objektivave të auditimit. Disa nga

faktorët që duhen marrë në konsideratë kur planifikohen dhe projektohen modelet janë:

1. Objektivat e testit të auditimit;

2. Të dhënat nga të cilat merren modelet;

3. Mundësia e përdorimit të shtresëzimit.

1. Audituesit përcaktojnë objektivat specifike të auditimit dhe pas kësaj vendosin procedurat

për arritjen e tyre.

2. Me rëndësi është marrja e modeleve ku kërkohet që identifikimi i tyre, të jetë i plotë dhe i

përshtatshëm.

I plotë: - Audituesi duhet të jetë i sigurtë që të gjitha elementët e pranuara për t'u përfshirë në

të dhënat, janë përfshirë në model.

Shembull: Nëse audituesi synon të zgjedhë nga një dosje e vetme dokumente që lidhen me pagesa

të kryera, mund të mos nxirren përfundime për të gjitha pagesat e kryera, prandaj duhen

përzgjedhur nga të gjitha dokumentet e arkivuara që përfaqësojnë elementët e pagesave

I përshtatshëm: - Audituesi duhet të sigurohet që të dhënat janë të përshtatshme për

objektivat e auditimit.

Shembull: Kur verifikohen debitorët, të dhënat nuk formohen nga lista e bilanceve të

furnizuesve, por nga pagesa të mëvonshme, nga fatura të papaguara, situacione të furnizuesve,

shënime dore që deklarojnë marrje, por që nuk kanë faturat koresponduese, etj., të cilat

sigurojnë të dhëna që lidhen me nënvlerësimin e detyrimeve.

3. Në rast se audituesi synon rritjen e efikasitetit të auditimit, ai mund të vendosë për ndarjen në

grupe të të dhënave, çka do të thotë që audituesi duhet ti ndajë ato në grupe që dallohen, bazuar

mbi një karakteristike të vetme, siç është vlera.

Me qëllim që të nxirren konkluzione për të gjithë të dhënat, audituesi duhet të marrë në

konsideratë gjithashtu edhe faktorë të tjerë siç është risku dhe materialiteti lidhur me çdo nivel të të

dhënave.

Shembull:

Duke verifikuar regjistrat e llogarive, audituesi mund të klasifikojë të dhënat në tre grupe:

1. Të ardhura dhe shpenzime që i kapërcejnë 1 miliard lekë;

2. Të ardhura dhe shpenzime nga 100 milione leke në 1 miliard lekë;

3. Të ardhura dhe shpenzime nën 100 miliarde lekë.

41

Përcaktimi i masës së modelit

Kur përcaktohen përmasat e modelit, audituesi duhet të marrë në konsideratë riskun e modelit,

sasinë e pranueshme të gabimeve dhe shkallën në të cilën priten të ndodhin gabimet.

Risku i modelit i referohet mundësisë që një model mund të mos jetë përfaqësues për të dhënat.

Përmasa e modelit ndikohet nga risku i modelit që audituesi dëshiron të pranojë. Për më tepër,

risku i modelit duhet të shqyrtohet në lidhje me modelin e riskut të auditimit dhe përbërësit e tij,

me riskun e brendshëm, riskun e kontrollit dhe riskun e zbulimit.

Sa më i ulët të jetë risku që audituesi dëshiron të pranojë, aq më i gjerë duhet të jetë modeli.

Rezultati kryesor i pranuar nga audituesit në përcaktimin e përmasave të një modeli është

zvogëlimi i riskut të modelit deri në një nivel të pranueshëm, duke përdorur metodat përkatëse të

përzgjedhjes.

Gabimi i tolerueshëm përfaqëson sasinë maksimale të gabimeve në numrin e të dhënave që

audituesi ka përcaktuar të verifikoje, në përputhje me objektivat e auditimit.

Përcaktimi i gabimit të parashikuar përfshin marrjen në konsideratë të disa elementeve si

gabimet e identifikuara në gabimet e mëparshme, ndryshime në procedurat e subjekteve ose

evidenca që rezultojnë nga vlerësimi i kontrollit të brendshëm.

Vlerësimi i rezultateve

Synimi i modelit është që me t'u testuar modelet e veçuara, audituesit duhet të hartojnë një

konkluzion lidhur me gabimet e mundshme për të gjithë të dhënat.

Audituesi gjithashtu duhet të marrë në konsideratë aspektet cilësore të gabimeve, që është

natyra dhe shkaku i gabimit dhe efekti i mundshëm mbi faza të tjera të auditimit.

Argumentimi apo verifikimi përfshin vlerësimin e gabimeve të mundshme në të dhënat dhe

vlerësimin e çdo gabimi vijues, zbulimi i të cilave mund të kishte shpëtuar për shkak të

pasaktësisë së metodës së përdorur.

Kur nje gabim i verifikuar në të dhënat e kapërcen gabimin e tolerueshëm, audituesi duhet të ri

analizojë riskun e modelit dhe nëse kjo është e papranueshme, të zgjerojë procedurat e auditimit.

Zgjedhja e modeleve përfaqësuese dhe vlerësimi i rezultateve jane të vështira dhe harxhojnë kohë,

nëse kjo bazohet në zbatimin e procedurave manuale; pra, rekomandohet përdorimi i programeve

softëare të specializuara për këtë qëllim.

Shembull i Procedurave Analitike Parashikuese

Shembull:

Drejtoria e Transportit është përgjegjëse për

organizimin e provave për drejtimin e

veturave personale dhe automjeteve të

mallrave. Këto prova kryhen në 20 qendra

rajonale provimi për drejtimin e automjeteve.

Drejtuesit e automjeteve që i nënshtrohen

provave duhet të paguajnë një shumë parash

në kohën e regjistrimit. Pagesa për provat për

marrjen e patentës është një burim i

rëndësishëm të ardhurash për Drejtorinë dhe

audituesi planifikon të marrë garanci nga

auditimi nëpërmjet një testi parashikues.

Audituesi disponon informacionin e

mëposhtëm: Pagesa e Provimit për marrjen e Patentës në

Hapi 1 - Përcaktohen treguesit e pritshëm

Numri i provave të makinave: 56 500 (vetura)

plus 4 000 (automjete mallrash); Të ardhurat e pritshme:

56 500 x 7 500 Lek = 423 750 000/Lekë

4 000 x 5 000 Lek = 20 000 000/Lekë

Totali: 443 750 000/Lekë

Hap; 2 - Përcaktohet diferenca e lejueshme

Diferenca e lejueshme = materialitet x

Bashkësia

Baza e Materialitetit

Diferenca e lejueshme = 40 000 000 Lekë x 420 000 000 Lekë = 8 400 000 Lekë

2 000 000 000Lekë

Hapi 3 - Krahasohet fakti më të pritshmet

- Programimi - 443 750 000 Lekë;

- Fakti - 420 000 000 Lekë;

- Diferenca - 23 750 000 Lekë. Meqenëse, diferenca është me a madhe sesa diferenca e

42

deklaratën financiare 420 000 000 Lekë;

Numri i provimeve të makinave të regjistruara gjatë

vitit për vetura 56 500;

Automjete për mallra 4 000 Lekë;

Detyrimi për t'u paguar: veture - 7 500 Lekë;

Detyrimi për t'u paguar: automjete për mallra - 5 000

Lekë;

Shpenzimet Bruto - 2 000 000 000 Lekë;

Materialiteti - 40 000 000 Lekë.

lejueshme e përcaktuar prej 8 400 000 Lekë, është e

nevojshme të vazhdojmë tek hapi tjetër. [Nëse

parashikimi do ishte brenda 8 400 000 Lekë të shifrës

së llogarisë, në këtë pikë ne do të merrnim garanci nga

auditimi].

Hapi 4 - Vezhgimi i diferencës së lejuar Kur audituesi rrit mospërputhjen me drejtuesit e

Drejtorisë së Transportit, ata ndërmarrin një inspektim

të të dhënave të provimeve për patentat e makinave në

zyrat vendore. Për qendrën e Durrësit, ata zbuluan që të

dhënat e provave te makinave ishin mjaft të

qëndrueshme në tërë vitin, megjithëse ata e dinin që

atje ka pasur probleme shëndetësore midis

inspektorëve, të cilat rezultonin me anulimin e një

numri të konsiderueshëm provash për një periudhe 2

mujore. Kur provimet për patentë për makinat e

regjistruara u krahasuan me faturat ne CASH për këto

dy muaj, u zbulua se rreth 2250 provime ishin

regjistruar dy here në sistem, njëherë në regjistrim dhe

përsëri kur provimi ishte kryer. Kjo shpjegoi diferencën

prej 16 875 000 Lekë (2250 prova x 7 500 Lekë).

Diferenca e mbetur ishte brenda diferencës tonë të

lejuar.

Hapi 5 – Përfundimi Megjithëse diferenca midis parashikimit tonë fillestar

dhe shifrës së llogarive ishte jashtë diferencës së

tolerueshme, puna e mëtejshme tregoi se u shfaq një

problem në të dhënat e një qendre të veçante për provat

e patentës. Pasi u përcaktua rëndësia e këtij problemi

dhe pasi u përpunua shifra e parashikuar, diferenca

ishte brenda kufirit tonë të tolerancës. Për këtë arsye, si

rezultat i testit parashikues, audituesi mundi të merrte

një garanci të drejtpërdrejtë.

3.3 MARRJA E GARANCIVE NGA KONTROLLET

Gjatë kryerjes së auditimit financiar audituesit duhet të kuptojnë sistemet dhe të vlerësojnë

besueshmërinë e kontrolleve të brendshëm, nëse planifikojnë apo jo, që të marrim garanci nga

kontrollet.

Gjatë punës audituese në terren, marrja e garancive nga kontrollet e brendshme bëhet nëpërmjet

testit te kontrolleve. Për sa i përket procedurave specifike të kontrollit, jemi të interesuar vetëm tek

ato brenda sistemit të kontrollit dhe të kontabilitetit që lidhen me objektivat e deklaratave

financiare. Kur bëhet identifikimi se cilat kontrolle duhet të konsiderohen të besueshme, nuk

nevojitet që audituesi të regjistroje të gjitha kontrollet në një sistem të caktuar financiar. Vetëm

kontrollet kryesore duhet të identifikohen dhe testohen. Normalisht ato do të jenë të mjaftueshme

për t'u siguruar se janë adresuar të gjitha objektivat e auditimit.

Në fazën e planifikimit, audituesi duhet të arrijë në një ide paraprake nëse mund të marrë apo jo

garanci nga kontrollet. Përmasat e modeleve të përfshira në ekzaminimin e kontrolleve që kryhen

tek transaksione të veçanta shpesh mund të jenë të mëdha dhe numri i marrë për shqyrtim të

hollësishëm ka nevojë për një rritje të konsiderueshme nëse konstatohet mosfunksionim i ndonjë

sistemi kontrolli.

Informacioni financiar dhe raportet e monitorimit që janë përdorur nga stafi drejtues i një njësie që

auditohet, veçanërisht në vendimmarrje për organizimin e punës, normalisht do të jenë më tepër

subjekt i procedurave të shqyrtimit dhe të kontrollit të cilësisë, sesa të jenë të besueshme për

qëllime auditimi. Sidoqoftë, një dizavantazh mund të jetë fakti që kontrolle të tilla mund të mos

43

dokumentohen në sasinë e duhur në mënyrë që audituesi të jetë i aftë që të besojë dhe të mbështetet

tek ato.

Raport i pazakontë, do të quhet ai që bën identifikimin e transaksioneve të pazakonta për një

shqyrtim të mëtejshëm, p.sh. drejtuesi përgjegjës për pagat, mund të kërkojë një raport çdo muaj,

për t’u informuar për nëpunësit që kanë marrë më shumë të ardhura sesa paga e tyre, nëpërmjet

pagesave të orëve shtesë në punë. Ai mund të kërkojë një raport të të punësuarve, paga e të cilëve

nuk është brenda kufijve të pagës së tyre të zakonshme në bazë të pozicionit të punës që ata kanë.

Këto lloje raportesh bëjnë identifikimin e transaksioneve të pazakonta, në mënyrë që personi

përgjegjës për pagat të përcaktojë nëse pagesa e kryer është brenda rregullave, apo ka ndonjë

gabim.

Audituesi duhet të verifikojë kontrollet nisur nga lart-poshtë dhe të pershtasë një metode hierarkike

për të testuar kontrollin.

Llojet e kontrolleve të brendshme tek të cilat audituesi bazohet në mënyrë tipike që të vendosin

besueshmërinë janë listuar si më poshtë:

Organizativ - subjektet e audituara duhet të kenë një plan të organizimit të tyre, që përcakton dhe

ndan përgjegjësitë, si dhe identifikon linjat e raportimit për të gjitha operacionet e subjektit, përfshi

raportet. Duhet të specifikohet qartë kalimi i autoritetit dhe përgjegjësisë nga një rang në tjetrin.

Ndarja e Detyrave - një nga mjetet kryesore të kontrollit është ndarja e përgjegjësive apo detyrave,

të cilat mundet që nëse kombinohen, aftësojnë një individ që të regjistrojë dhe përpunojë një

transaksion të plotë. Ndarja e detyrave redukton riskun për gabim apo manipulim të qëllimshëm

dhe rrit shqyrtimin me hollësi të elementeve. Funksionet që duhen veçuar janë ato të autorizimit,

zbatimit, ruajtjes, regjistrimit dhe në rastin e një sistemi kontabiliteti kompjuterik, zhvillimit të

sistemeve dhe operacioneve të përditshme. Auditimi i brendshëm dhe kontrolli financiar duhet të

jenë të pavarur në administrimin e aktiviteteve.

Fizik - lidhen kryesisht me ruajtjen e aseteve dhe përfshin procedurat dhe masat e sigurisë që janë

hartuar për t'u siguruar që vetëm personeli i autorizuar mund të lejohet t'i përdorë. Këto kontrolle

marrin një rëndësi më të madhe në rast asetesh në vlera monetare, të lëvizshme apo të

transportueshme dhe të shkëmbyeshme.

Autorizimi dhe miratimi; - të gjitha vendimet dhe transaksionet që do të zbatohen kërkojnë

autorizim dhe miratim nga personi i duhur. Duhet të specifikohen kufizimet e autorizimeve.

Aritmetike dhe të kontabilitetit - këto janë kontrolle brenda funksionit regjistrues, të cilat bëjnë një

shqyrtim të hollësishëm nëse janë autorizuar transaksionet e regjistruara dhe të përpunuara, që janë

të përfshira dhe të regjistruara në mënyrë korrekte dhe të përpunuar me saktësi. Kontrolle të tilla

përfshijnë kontrollin e saktësisë matematike të regjistrimeve, verifikimin e totalit, përputhjet në

shifra, llogaritë e bilancit (evidenca e bilancit të një deklarate për debi kreditë të të gjitha llogarive

të hapura në ditarin e mbajtjes së llogarive të partive dyfishe për të testuar barazueshmërinë e tyre).

Personeli - duhet të ekzistojnë procedura për t'u siguruar që aftësitë e personelit të jenë në

përputhje me përgjegjësitë e tyre të punës. Funksionimi i duhur i çdo sistemi varet nga kompetenca

dhe integriteti i njerëzve që bëjnë pjesë në të. Kualifikimet, përzgjedhja dhe trajnimi i personelit

janë tipare të rëndësishme në marrjen në konsideratë për ngritjen e çdo sistemi të kontrollit të

brendshëm.

Mbikëqyrja - çdo sistem i kontrollit të brendshem duhet të përmbajë një mbikëqyrje të

transaksioneve të përditshme pra duhet të përmbajë konfirmimin nga zyrtaret përgjegjës.

44

Menaxhimi - këto janë kontrolle të ushtruara nga stafi drejtues jashtë rutinës së përditshme të

sistemit. Në të përfshihen kontrolle të përgjithshme mbikëqyrje të ushtruara nga drejtuesit,

rishikimi i llogarive dhe prej kësaj edhe krahasimi me buxhetet, funksionimi i auditimit të

brendshëm, etj.

Mosfunksionimi i kontrolleve

Kur audituesi bën identifikimin e mosfunksionimit të një sistemi kontrollit (dështimit të kontrollit),

përpara se të merret vendimi që marrja e garancisë nga kontrollet nuk do të ishte e përshtatshme,

duhet të kalohet në disa hapa. Së pari, duhet të përcaktojmë përse-në e këtij mosfunksionimi dhe

arsyet përse ndodhi pikërisht në atë periudhe kohe. Dështimet në kontroll mund të hasen p.sh. kur

stafi që bën të tilla gabime është i ri dhe pa përvoje pune. Në këto rrethana, duhet bërë e mundur

përcaktimi i periudhës së kohës kur kontrolli mund të ketë qenë jo efiçient. Më pas të bëhet

punë shtesë dhe të merren garanci nga kontrollet e shumicës së zonës së llogarisë që është në

proces auditimi.

3.4 TESTIMI I TRANSAKSIONEVE

Në praktikë, audituesit kombinojnë testimin e transaksioneve me garanci nga metoda të tjera, të

tilla si testet e kontrollit apo procedurat analitike. Nga të gjitha metodologjitë e mundshme për

kontrollin, testimi i transaksioneve individuale është zakonisht më i kushtueshmi për sa i përket

kohës së nevojshme për kontroll. Audituesi në përgjithësi duhet të ketë si pikësynim që sasinë e

testimit të transaksioneve ta mbajë në minimum, në mënyrë që të arrijë qëllimin e vet që auditimi të

jetë sa më efektiv në kosto.

Tabela e mëposhtme tregon se si duhet të testohet funksionimi i efektivitetit të kontrolleve bazë.

Mbledhja e evidencave

për:

Teste e auditimit që duhet të ndërrmeren :

Cilësinë e kontrolleve dhe

mbajtjen e të dhënave.

Kryerja e testimit të kontrolleve

Në bazë të skemës së aplikimit të kontrolleve, identifikimi i

proceseve bazë, dokumetave kryesor, ndërveprimi me sisteme dhe

module të tjera, lidhja midis të dhënave kontabël dhe raporteve të

menaxhimit.

Objektivat e kontrolleve (plotësia, saktësia, vlefshmëria, akses

i limituar) duke adresuar risqet specifike ( aksesi, input, refuzimi,

përpunimi) për cdo komponent duhet të jenë të përcaktuar.

Kontrollet bazë të dizenjuara për të arritur këto objektiva

kontrolli duhet të testohen nëpërmjet inspektimit, observimit, etj.

Plotësinë dhe besueshmërinë e

transaksioneve dhe

kontrolleve që pritet ti

mbulojnë ato.

Testimi i pohimeve të adresuara

Identifikimi i kontrolleve bazë për të siguruar plotësinë dhe

besueshmërinë e transaksioneve dhe sigurimi që ato janë efektive

duke i rikryer në qoftë se është e nevojshme.

45

Aplikimin e kontrolleve dhe

përshtatshmërinë e tyre gjatë

periudhës.

Ecni përmes testimit të kontrolleve

Kuptimi / dokumentimi i rrjedhës së transaksionit dhe politikat

dhe procedurat e kontrollit.

Konfirmo procesin, të dhënat e përdorura për kontroll dhe kohën e

kontrollit si dhe a është realizuar në vendin e duhur.

Intervisto individët që kryejnë kontrollin mbi llojin e

informacionit që ata kanë kërkuar, si ata i zbulojnë gabimet,

devijimet dhe / ose anomali, dhe si ata i trajtojnë ato.

Testimi i zërave/transaksioneve individuale

Nëse audituesi nuk mund të marrë dëshmi të mjaftueshme të

auditimit duke përdorur testimin, atëherë ai/ajo mund të përdorë

procedurat për të testuar zëra/transaksione individuale.

Mostra e përdorur është (testimi për qëllim të vetëm) ose është i

njëjtë si për testimin substancial (testimi për shumë qëllime).

Korrigjimi i gabimeve të

gjetura.

Shqyrtimi i veprimeve korrigjuese dhe hetim rreth ndjekjes së

tyre.

Evidencat dhe

dokumentacioni që mbështet

kryerjen e kontrolleve.

Shqyrtimin prova të kontrolleve

Evidenca e autorizimit e një transaksioni të zgjedhur (Nënshkrimi

i zyrtarit autorizues, njësia ex-ante, etj),

Evidenca e rishikimit nga një tjetër zyrtar (korrektimi i të dhënave

të llogarive)

Evidenca e kontrollit të përputhshmërisë me rregullat buxhetore,

ligjshmërisë / rregullsisë, dhe dokumentacionit.

Rëndësia e kontrolleve të

menaxhimit dhe monitorimit.

Testimi i kontrolleve të menaxhimit dhe kontrolleve

monitoruese.

Të sigurohemi që menaxhimi dhe kontrollet monitoruese

kanë funksionuar rregullisht dhe në mënyrë konsistente

gjatë periudhës nën shqyrtim.

Kontrolloni që menaxhimi i ka analizuar rezultatet e

kontrolleve dhe ka marrë veprime korrigjuese.

Kryerja e procedurave thelbësore

Procedurat thelbësore janë projektuar gjatë fazës së planifikimit për të qenë të përgjegjshëm për

vlerësimin e riskut (rrezikut) dhe qëllimi i tyre është që të marrë dëshmi të auditimit për të zbuluar

anomalitë materiale ose mospërputhshmëri në nivel pohimi. Megjithatë, pavarësisht nga risku

(rreziku) i vlerësuar dhe niveli i besueshmërisë, audituesi duhet të hartojë dhe të kryej Procedurat

Thelbësore (testet e detajeve) për secilën fushë materiale (p.sh. klasën e transaksioneve, bilancit të

llogarisë dhe zbulimit).

Procedurat bazë përfaqësojnë testimet e transaksioneve dhe bilancet e llogarive, me qëllim

përftimin e evidencave të auditimit, duke siguruar që informacioni i gjendjeve financiare të jetë i

plotë, i saktë dhe në përputhje me realitetin.

Procedurat bazë ndahen në dy tipa:

- Testimet e detajeve të transaksioneve dhe bilanceve të llogarive;

- Procedurat analitike thelbësore

46

Procedurat analitike thelbësore

Kontrollet Auditimi i besueshmërisë Auditimi i pajtueshmërisë

Llogaritja Kontrolli i saktësisë aritmetike të llogarive

dhe raporteve të buxhetit

Verifikimi i konsolidimit të saktë dhe

eliminimi i transaksioneve brenda grupit,

kur është e përshtatshme.

Kontrolli aritmetik i angazhimeve jashtë

bilancit.

Riprovimi i llogaritjeve në lidhje

me pretendimet, grantet, etj

Analiza (përjashtuar

shqyrtimin analitik)

Analiza dhe konsolidimi i llogarive dhe /

ose bilanceve.

Analiza e lëvizjeve të rëndësishme në

llogaritë individuale.

Analiza e gjetjeve të audituesit të

brendshëm dhe të tjerë.

Analiza e bazës ligjore

angazhimeve buxhetore

procedurave të prokurimit

Ri-llogaritja Rillogaritja e transaksioneve të

inspektuara/audituara

Rillogaritja e transaksioneve të

inspektuara/audituara

Inspektimet Ekzaminimi i ndonjë modifikimi të

rregullave të kontabilitetit.

Testet thelbësore të angazhimeve, pagesave

dhe disa llogari të bilancit.

Verifikimi i ekzekutimit të pagesave që

transaksionet e përzgjedhura janë

rregjistruar si duhet në llogaritë dhe pagesat

përkatëse janë bërë për përfituesit e caktuar,

për shumën korrekte dhe sipas procedurave

të përcaktuara në rregulloret.

Ndjekja e raporteve nga Auditi i

Brendshëm lidhur me besueshmërinë e

llogarive.

Shqyrtimi i raporteve të hartuara përsa i

përket angazhimeve të papaguara.

Vërtetim se bilanci i çeljes të këtij viti

korrespondon me bilancin përmbyllës të

vitit të kaluar.

Kontrolli i përputhjes së bilancit dhe

konsideratat e realizimit ekonomik me

bilancin vërtetues.

Kontrolli i përputhjes së raportimit

segmentuar me llogaritë e programit

ekonomik.

Aktivet fizike

Kontrata

Pretendime

Raportet e kontrolleve ex-ante

dhe ex-post

Raportet e auditimit (të

brendshme dhe të jashtme)

Raportet e monitorimit.

Dokumenta justifikues psh,

fatura, dokumenta të

prokurimeve publike, analiza e

kosto-përfitimit, perfituesit

47

Inspektimi i regjistrimit të saktë dhe

vlerësimi i paradhënieve dhe faturat e

papaguara në fund të vitit dhe lidhur me

garancitë e marra

Kontrolli i operacioneve që nuk i përkasin

periudhës ushtrimore (veçanërisht detyrime

të mbartura)

Kërkesa dhe

konfirmimi

Verifikimi i gjëndjeve në fund

sipas balancës së bankës, të të

drejtave të arkëtueshme,

kontrolle në vënd .

Observimet

Audituesi duhet të kryejë teste të detajeve siç janë projektuar në fazën e planifikimit, vetëm nëse

vlerësimi i rezultateve të testeve të kontrolleve i kërkon asaj / atij të rishqyrtojë natyrën, kohën

dhe / ose shtrirjen e testeve të detajeve.

Gjatë kryerjes së testeve të detajeve, audituesi mund të gjej se:

a)një njësi e zgjedhur nuk është e përshtatshme për aplikimin e procedurës së auditimit: në këtë

rast, procedura e auditimi mund të kryhet në një njësi tjetër zëvendësuese. Për shembull, një çek

bankar i pavlefshëm mund të zgjidhet kur bëhet testimi për autorizimin e pagesave. Nëse

audituesi është dakord se çeku duhet të ishte i pavlefshëm aq sa që kjo nuk përbën një gabim, një

njësi tjetër zëvendësuese e përshtatshme mund të zgjidhet dhe shqyrtohet;

b) ai/ajo nuk është në gjëndje të zbatojë procedurat për një njësi të zgjedhur për shkak se, për

shembull, dokumentacioni në lidhje me këtë artikull është humbur. Nëse procedurat e

përshtatshme alternative të auditimit nuk mund të kryhen në këtë njësi, audituesi zakonisht

konsideron si gabim këtë njësi.

3.5 VLERËSIMI I AUDITIMIT TË BRENDSHËM, SI DHE BESIMI NË PUNËN E TË

TJERËVE

Besimi në punën e audituesve apo ekspertëve të tjerë është një nga mënyrat për të marrë siguri

nga auditimi. Burimi kryesor i një përfundimi të tillë është Auditimi i Brendshëm, por mundet që

në disa raste të gjendeni në një situatë në të cilën duhet të mbështeteni edhe në punën e

ISSAI 1610 [ISA 610] Objektivi i audituesit të jashtëm është të kuptojë funksionimin e auditimit të brendshëm dhe të përcaktojë nëse aktivitetet e tij janë të rëndësishme për planifikimin dhe kryerjen e auditimit dhe nëse është e vlefshme, efekti mbi procedurat e kryera nga audituesi i jashtëm.

48

specialistëve të tjerë. Marrja e evidencës nga puna e auditimit të brendshëm, ka një numër

avantazhesh.

Së pari, është një mënyrë mjaft efiçiente për përftimin e të dhënave për auditim. Ajo ndihmon

gjithashtu në shmangien e dublikimit të përpjekjeve ndërmjet grupeve të ndryshme të audituesve

dhe duhet të rezultojë me më tepër dialog. Për rrjedhojë, bashkëpunimi ndërmjet auditimit të

brendshëm dhe të jashtëm, është me përfitime të dukshme për sektorin publik.

1. Analiza dhe vlerësimi i auditimit të brendshëm

Audituesi në përcaktimin e përmbajtjes dhe shtrirjes së auditimit, duhet të studiojë dhe vlerësojë

besueshmërinë e auditimit të brendshëm. Kjo strukturë krijohet nga drejtuesit për të nxjerrë

përgjegjësinë e drejtimit të një enti të caktuar.

Auditimi i brendshëm caktohet si gjithë politikat dhe procedurat e tjera që ndiqen nga ana e

subjektit, me qëllim që të arrihen objektivat e mëposhtme:

- Funksionimi në mënyrë ekonomike, efiçiente dhe efektive;

- Zbatimi me përpikëri i kuadrit ligjor dhe politikave të drejtimit;

- Ruajtja e pronës (aseteve) dhe informacionit;

- Parandalimi dhe zbulimi i shkeljeve dhe gabimeve;

- Cilësia e mbajtjes së kontabilitetit dhe nxjerrjes në kohë të një informacioni të saktë për treguesit

financiarë dhe të drejtimit.

Vlerësimi i auditimit të brendshëm, duhet të kryhet bazuar në llojin e auditimit që ushtrohet. Në

nenin 16 të Ligjit nr. 154/2014, datë 27.11.2014 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Kontrollit të

Lartë të Shtetit”, është përcaktuar detyrimi ligjor i KLSH-së për vlerësimin e sistemeve të kontrollit

dhe auditimit të brendshëm publik.

Në rastin e një auditimi financiar, studimi dhe vlerësimi bëhet kryesisht mbi kontrollet që

ndihmojnë në ruajtjen e burimeve e pasurive dhe sigurojnë saktësinë dhe plotësinë e regjistrave

kontabël.

Shtrirja e studimit dhe vlerësimi i kontrollit të brendshëm varet nga objektivat e auditimit dhe nga

shkalla e besueshmërisë. Për të ndihmuar audituesin në kryerjen e vlerësimeve të kësaj natyre, në

praktikën audituese zhvillohen pyetësorët e auditimit të brendshëm ose pyetësorët e auditimeve

kryesore.

2 Mbështetja në punën e auditimit të brendshëm

Në vendin tonë, ekziston një kërkesë ligjore specifike për KLSH-në lidhur me auditimin e

strukturave të auditimit të brendshëm të sektorit publik, pa cenuar të drejtën për të kryer vetë

auditimet, mund të përdorë gjetjet e auditimeve të kryera nga organe të tjera audituese. KLSH i

merr në konsideratë këto gjetje, vetëm në rast se standardet e përdorura për këto auditime janë në

përputhje me standardet e KLSH-së dhe me ato ndërkombëtare të auditimit.(neni 10, pika 1, germa

“d” dhe neni 16, pika 2 dhe pika 3, e Ligjit nr. 154/2014, datë 27.11.2014 “Për Organizimin dhe

Funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”).

ISSAI 1600 [ISA 600] Objektivi i audituesit kur përdoret puna e një audituesi tjetër është të përcaktojë, se si puna e audituesit tjetër do të ndikojë në auditim.

49

Auditimi i sistemit të auditimit të brendshëm merr formën e një kontrolli cilësie për subjektet e

auditimit të brendshëm, duke i vlerësuar këto subjekte përkundrejt dispozitave të Ligjit nr.

114/2015, datë 22.10.2015 “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik” dhe aktet e tjera ligjore

apo nënligjore nxjerrë në zbatim të tij.

3. Mbështetja në rast të kryerjes së auditimeve specifike

Puna në terren e auditimit të brendshëm, kryhet nga njësitë në ministritë e linjës dhe organe të

tjera të sektorit publik. Objektivat e këtyre auditimeve janë:

• Dhënia e një sigurie të arsyeshme dhe të pavarur drejtuesit të subjektit të audituar, për të

përmirësuar operacionet e organizimit dhe efektivitetit të sistemeve të kontrollit të brendshëm:

• Të ekzaminojë dhe nxjerrë rekomandime për transaksionet dhe sistemet e kontrollit të

brendshëm, duke u përqendruar në risqet e brendshme që lidhen me zbatimin e legjislacionit,

përdorimin e burimeve njerëzore dhe financiare dhe rezultatet për arritjen e objektivave të

departamentit.

Standardet e auditimit ISSAI dhe Ligji Organik kërkojnë që KLSH të rishikojë punën e bërë

nga auditimi i brendshëm, duke filluar që nga programi i tij i punës. Të gjitha raportet e auditimit

të brendshëm të cilat mund të jenë të nevojshme në punën e audituesve të KLSH, duhet të

ekzaminohen për të identifikuar efektin e kësaj pune në auditimin e jashtëm. Kjo punë duhet

përdorur në mënyrë që:

- Të shërbejë dhe ndihmojë për të kuptuar subjektin e auditimit, veçanërisht për të dhënë

informacion për vlerësimin e riskut dhe,

- Si pjesë e punës së audituesve të KLSH në terren, për të ofruar siguri dhe për

rrjedhojë, të reduktojë sasinë e testimit të transaksioneve të veçanta që do të auditohen.

Për këtë, duhet të mbahen konktakte me auditimin e brendshëm në fazën fillestare të planifikimit të

auditimit, për të diskutuar punën e krye, si dhe punën në proces që mund të ketë ndikim tek

auditimi i jashtëm. Është e nevojshme të ndërmerret një vlerësim paraprak i funksionit të auditimit

të brendshëm, duke përdorur pasqyrën nr. 1 dhe nr.2 në aneks.

Kur planifikojmë të përdorim punën e auditimit të brendshëm, duhet të përdorim të dy pasqyrat e

mëposhtme për të testuar dhe vlerësuar punën e tyre. Kjo përfshin marrjen në konsideratë të

përshtatshmërisë të qëllimit të punës dhe programeve të auditimit si dhe një rishikim të letrave të

punës të një audituesi të brendshëm.

3.5.1 Aktivizimi dhe mbështetja në punën e ekspertëve ose e audituesve të jashtëm të tjerë.

Gjatë punës audituese mund të përdoret puna e një specialisti - një individi apo subjekti që zotëron

aftësi profesionale në një fushë të caktuar, krahas auditimit dhe kontabilitetit, kur është e

nevojshme për përcaktimin e saktësisë së një objektivi të caktuar në një auditim financiar. Në ligjin

organik të KLSH, është përcaktuar e drejta për të kontraktuar përkohësisht ekspertë të jashtëm

vendas dhe të huaj, të cilët janë të detyruar të ruajnë konfidencialitetin e të dhënave që sigurojnë

ISSAI 1620 [ISA 620] Objektivi i audituesit janë: (i) Të përcaktojë nëse do të përdorë punën e ekspertëve të fushës, dhe (ii) Të përcaktojë nëse kjo punë është e mjaftueshme për qëllimet e auditimit.

50

gjatë ekspertimit, në përputhje me dispozitat ligjore përkatëse, si dhe të zbatojnë Kodin e Etikës

dhe rregulloren e brendshme të KLSH-së.(neni 40, i Ligjit nr. 114/2015, datë 22.10.2015).

Me Vendimin e Kryetarit të KLSH-së nr. 61, datë 09.05.2015 janë përcaktuar rregullat dhe

procedurat e përzgjedhjes të kontraktimit dhe të pagesës së ekspertëve të përkohshëm të jashtëm të

KLSH-së.

Për këtë qëllim ekspert i jashtëm do të konsiderohet çdo individ apo person juridik, vendas apo i

huaj, që gjykohet nga KLSH-ja se zotëron ekspertizën (aftësi, njohuri dhe eksperiencë) e

mjaftueshme apo është një personalitet i spikatur në një fushë të caktuar, puna e të cilit mund të

përdoret apo shfrytëzohet nga KLSH-ja, në funksion të ushtrimit të veprimtarisë, funksionit apo

misionit të tij kushtetues dhe ligjor, veçanërisht në kryerjen e auditimeve.

Qëllimi është të sigurohet asistencë e specializuar të fushës së veprimtarisë së subjektit të

auditimit, në mënyrë që të reduktohet puna e stafit të nevojshëm për detyrën e auditimit, të

shmangen dublimet e panevojshme të auditimeve dhe të minimizohen kontradiktat me subjektin e

audituar.

Puna e ekspertëve apo audituesve të jashtëm, zakonisht përdoret në tri fazat e procesit të kontrollit:

1. Në fazën e planifikimit të detyrave.

2. Gjatë fazës së punës në terren, ku puna e tyre mund të përdoret për të siguruar një pjesë të

evidencës së auditimit që mendohet se është e nevojshme për të arritur objektivat e auditimit. Nga

përdorimi i punës së ekspertëve, mund të reduktohet volumi i punës dhe në këtë mënyrë lirohen

burimet njerëzore për një detyrë tjetër auditimi;

3. Në fund të auditimit, ku raportet e tyre mund të sigurojnë informacion për të vërtetuar ose për

të hedhur poshtë dyshimet mbi zbulimet; po kështu për të mbështetur konkluzionet paraprake që

audituesi ka arritur mbi bazën e evidencës së përmbledhur, gjatë fazës së testimit.

Për të marrë rezultatet e dëshiruara nga puna e tyre, është e rëndësishme të merret në konsideratë

nëse:

1. Ata kanë njohuri të mjaftueshme për fushën e auditimit.

2. Kanë të përcaktuar qartë paraprakisht, hapësirën, natyrën e punës dhe rrugën në të cilën do të

realizojnë raportimin.

3. Japin siguri se janë të pavarur nga enti që auditohet dhe sidomos që nuk kanë qenë të punësuar

kohët e fundit nga enti objekt auditimi ose organi përkatës.

4. Japin garanci për kompetencën profesionale të tyre, për objektivitetin e punës, përshtatshmërinë

e metodave të punës si dhe për arsyetimin dhe plotësinë e evidencës së auditimit që

paraqesin. Kur është e nevojshme, grupi i auditimit duhet të kryej një punë testuese shtesë

për të siguruar besueshmërinë.

5. Rezultatet e punës së tyre ndikojnë në opinion, sidomos në rastet kur këto zbulime janë të

rëndësishme për opinionin.

Konfirmimi i aftësive profesionale dhe i përvojës, duhet të jetë i drejtpërdrejtë. Nëse puna e

ekspertit apo audituesve jashtë KLSH-së nuk ofron evidencë të mjaftueshme për auditimin, apo kur

rezultatet e punës së tij nuk përputhen me evidencat tona të auditimit, duhen ndërmarrë veprime për

zgjidhjen e këtij problemi.

Gjithashtu në raste tëveçanta KLSH vlerëson dhe punën e eksperteve te tjere qe mund te kete

kontraktuar institucioni qe auditojme apo institucionet eprore.

51

KAPITULLI IV

RAPORTIMI


Shprehja "raportim" përfshin si opinionin ashtu dhe konkluzionet e tjera të audituesit në lidhje me

pasqyrat financiare të subjektit të audituar.

Opinioni i audituesit pë r pasqyrat financiare jepet në përgjithësi në një format konciz, me

formularë të standardizuar që pasqyrojnë rezultatet e një game të gjerë të testeve dhe proceseve të

tjera të auditimit. Shpesh mund të kërkohet për të raportuar në lidhje me përputhshmërinë e

transaksioneve, ligjeve dhe rregulloreve dhe të raportohet mbi çështje të tilla si sistemet e

kontrollit, veprimet e paligjshme dhe mashtrimin, etj; në këto raste KLSH-së i kërkohet të raportojë

në mënyrë specifike edhe mbi zbatimin e ligjeve buxhetore, duke verifikuar planifikimet buxhetore

me rezultatet faktike të paraqitura në pasqyrat financiare.

Forma dhe përmbajtja e raportit të auditimit bazohen në parimet e përgjithshme të auditimit

financiar.

4.1.1 Formimi i një Opinioni mbi Pasqyrat Financiare

Audituesi duhet të formojë një opinion nëse pasqyrat financiare janë përgatitur, në të gjitha aspektet

materiale, në përputhje me kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar

Në mënyrë që të formojë opinionin, audituesit do të konkludojë nëse ai ka arritur sigurinë e

arsyeshme për faktin që pasqyrat financiare në tërësinë e tyre, nuk kanë anomali materiale, qoftë

kjo për shkak të mashtrimit apo të gabimit.

Ky përfundim duhet të ketë parasysh:

Konkluzionin e audituesit, në përputhje me reagimet e tij ndaj riskut të vlerësuar dhe nëse është

siguruar evidenca e nevojshme e auditimit;

Konkluzionin e audituesit, nëse anomalitë e pakorrigjuara janë materiale, veç e veç apo në total;

Në mënyrë të veçantë, audituesi do të vlerësojë, nëse në dritën e kërkesave të kuadrit të zbatueshëm

të raportimit financiar:

1. Pasqyrat financiare shpjegojne në mënyrë të mjaftueshme politikat e rëndësishme kontabël të

zgjedhura dhe të zbatuara;

ISSAI 400:Standartet e Raportitimit në Auditimin Publik

Në fund të çdo auditimi, audituesi duhet të përgatisë nje raport t e shkruar ku

pershkruhen rezultatet në një formë të përshtatshme, te shoqeruar me një

opinion Përmbajtja e raportit duhet të jetë e lehtë për tù kuptuar dhe të mos ketë

paqartësi ose dy kuptueshmëri, të përfshijë vetëm informacionin që është mbështetur nga

evidenca përkatëse dhe e përshtatshme e auditimit, të jetë i pavarur, objektiv, i drejtë

dhe konstruktiv

52

2. Politikat kontabël të zgjedhura dhe të zbatuara janë në përputhje me kuadrin e zbatueshëm të

raportimit financiar dhe janë të përshtatshme;

3. Vlerësimet kontabël të bëra nga drejtimi janë të arsyeshme;

4. Informacioni i paraqitur në pasqyrat financiare është i përshtatshëm, i besueshëm, i

krahasueshëm dhe i kuptueshëm;

5. Pasqyrat financiare japin informacione shpjeguese të mjaftueshme, të cilat bëjnë të mundur që

përdoruesit e synuar të kuptojnë ndikimin e transaksioneve dhe ngjarjeve materiale në

informacionin e përcjellë në pasqyrat financiare; dhe

6. Terminologjia e përdorur në pasqyrat financiare, përfshirë titullin e secilës pasqyrë financiare,

është e përshtatshme.

Vlerësimi i audituesit për sa i përket faktit nëse pasqyrat financiare arrijnë paraqitjen e drejtë duhet

të përfshijë marrjen në konsideratë të:

Paraqitjes së përgjithshme, strukturës dhe përmbajtjes së pasqyrave financiare; dhe

Faktit nëse pasqyrat financiare, përfshirë shënimet shpjeguese përkatëse, paraqesin transaksionet

dhe ngjarjet mbështetëse në një mënyrë të tillë që arrihet paraqitja e drejtë.

Audituesi duhet të vlerësojë nëse pasqyrat financiare në mënyrë të përshtatshme i referohen ose

përshkruajnë kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar.

4.1.2 Forma e Opinionit

Audituesi do të shprehë një opinion i pakualifkuar kur ai arrin në përfundimin se pasqyrat

financiare janë përgatitur, në të gjitha aspektet materiale, në përputhje me kuadrin e zbatueshëm të

raportimit financiar.

Nëse audituesi arrin në përfundimin se, bazuar në evidencën e auditimit të siguruar, pasqyrat

financiare, në tërësi, nuk janë pa anomali materiale; ose nëse ai nuk është në gjendje të sigurojë

evidencën e nevojshme të auditimit për të konkluduar se pasqyrat financiare, në tërësi nuk kanë

anomali materiale, audituesi do të modifikojë (kualifikojë) opinionin në raportin e tij. Nëse

pasqyrat financiare të përgatitura në përputhje me kërkesat e një kuadri të paraqitjes së drejtë nuk

arrijnë një paraqitje të drejtë, audituesi duhet të diskutojë çështjen me drejtimin dhe në varësi nga

kërkesat e kuadrit të zbatueshëm të raportimit financiar dhe të mënyrës se si çështja është zgjidhur,

do të përcaktojë nëse është e nevojshme të modifikojë opinionin në raportin e tij

Kur pasqyrat financiare janë përgatitur në përputhje me një kuadër të pajtueshmërisë, audituesit nuk

i nevojitet të vlerësojë nëse pasqyrat financiare arrijnë paraqitjen e drejtë. Megjithatë, nëse në

rrethana jashtëzakonisht të rralla, audituesi konkludon se pasqyra të tilla financiare janë

çorientuese, audituesi duhet të diskutojë çështjen me drejtimin dhe, në varësi se si ajo zgjidhet,

duhet të përcaktojë nëse dhe si ta komunikojë atë në raportin e auditimit

4.1.3 Raporti i Audituesit

Raporti i audituesit duhet të jetë në formë të shkruar.

Raporti i Audituesit për Auditimet e Kryera në Përputhje me Standardet Ndërkombëtare të

Auditimit sipas INTOSAI.

ISSAI 1700 [ISA 700] dhe ISSAI 1720 [ISA 720]

Audituesi ka si objektiva:

Të formulojë një opinion mbi besueshmërinë e llogarive vjetore dhe llogarive bazuar në

një vlerësim të përfundimeve të hartuara nga evidencat e marra të auditimit dhe të

shprehë qartë opinionin nëpërmjet një raporti të shkruar që shpjegon bazat e opinionit

http://www.issai.org/media(763%2C1033)/ISSAI_1700_E_Endorsement.pdf

http://www.ifac.org/sites/default/files/downloads/a036-2010-iaasb-handbook-isa-700.pdf

http://www.issai.org/media(762%2C1033)/ISSAI_1720_E_Endorsement.pdf

http://www.ifac.org/sites/default/files/downloads/a040-2010-iaasb-handbook-isa-720.pdf

53

Titulli:

Raporti i audituesit duhet të ketë një titull i përgatitur nga KLSH

Subjekti i Audituar:

Raporti i audituesit duhet të adresohet siç kërkohet nga programi i auditimit.

Paragrafi i Hyrjes:

Paragrafi i hyrjes në raportin e audituesit duhet të:

1. Identifikojë entitetin, pasqyrat financiare të të cilit janë audituar;

2. Deklarojë që pasqyrat financiare janë audituar;

3. Identifikojë titullin e secilës pasqyrë, që përfshijnë pasqyrat financiare;

4. T’i referohet përmbledhjes së politikave kontabël të rëndësishme dhe informacionit tjetër

shpjegues; dhe

5. Specifikojë datën ose periudhën e mbuluar nga secila pasqyrë financiare që përfshihet në

paketën e pasqyrave financiare.

Përgjegjësia e Drejtimit për Pasqyrat Financiare

Ky seksion i raportit të audituesit përshkruan personat përgjegjës për përgatitjen e pasqyrave

financiare. Raporti i audituesit nuk duhet t`i referohet në mënyrë specifike “drejtimit”, por duhet të

përdorë termin që është i përshtatshëm në kontekstin e kuadrit ligjor në juridiksionin e caktuar. Në

disa juridiksione, një referencë e përshtatshme mund të jetë për personat e ngarkuar me drejtimin.

Raporti i audituesit duhet të përfshijë një seksion me titull “Përgjegjësia e Drejtimit (ose një term

tjetër të përshtatshëm) për Pasqyrat Financiare”.

Raporti i audituesit duhet të përshkruajë përgjegjësinë e drejtimit për përgatitjen e pasqyrave

financiare. Përshkrimi duhet të përfshijë një shpjegim që drejtimi është përgjegjës për përgatitjen e

pasqyrave financiare në përputhje me kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar në sektorin

publik dhe për vendosjen dhe zbatimin e atyre kontrolleve të brendshëm, që ai i konsideron të

nevojshme për të bërë të mundur përgatitjen e pasqyrave financiare që janë pa anomali materiale

për shkak të mashtrimit apo gabimit.

Kur pasqyrat financiare janë përgatitur në përputhje me një kuadër të paraqitjes së drejtë, shpjegimi

i përgjegjësisë së drejtimit për pasqyrat financiare në raportin e audituesit duhet t’i referohet

“përgatitjes dhe paraqitjes së drejtë të pasqyrave financiare” ose “përgatitjes së pasqyrave

financiare që japin një pamje të vërtetë dhe të drejtë”, cilado qoftë më e përshtatshme sipas

rrethanave.

Përgjegjësia e Audituesit

Raporti i auditimit duhet të deklarojë që përgjegjësia e audituesit është të shprehë një opinion mbi

pasqyrat financiare bazuar mbi auditimin. Raporti i auditimit duhet të shprehë që auditimi është

bërë në përputhje me Standardet Ndërkombëtare të Auditimit sipas INTOSAI. Gjithashtu, raporti i

audituesit duhet të shpjegojë që këto standarde kërkojnë që audituesi të respektojë kërkesat etike

dhe të planifikojë dhe kryejë auditimin me qëllim që të arrijë siguri të arsyeshme që pasqyrat

financiare nuk kanë anomali materiale.

Raporti i audituesit duhet të përshkruajë një auditim duke u shprehur se:

Auditimi ka të bëjë me kryerjen e procedurave për marrjen e evidencës së auditimit në lidhje me

shumat dhe informacionet e dhëna në pasqyrat financiare;

Procedurat e auditimit të zgjedhura janë në varësi të gjykimit të audituesit, përfshirë këtu

vlerësimin e risqeve të anomalive materiale në pasqyrat financiare, të cilat mund të vijnë si pasojë e

mashtrimit apo gabimit. Në vlerësimin e këtyre risqeve, audituesi merr në konsideratë kontrollin e

brendshëm lidhur me përgatitjen e pasqyrave financiare të subjektit në mënyrë që të përcaktojë

procedurat e auditimit që janë të përshtatshme për rrethanat, por jo me qëllimin për të shprehur një

opinion mbi efikasitetin e kontrollit të brendshëm të subjektit. Në rrethanat kur audituesi ka edhe

përgjegjësinë për të shprehur një opinion mbi efikasitetin e kontrollit të brendshëm, në lidhje me

54

auditimin e pasqyrave financiare, audituesi duhet të mos shkruajë fjalinë, që marrja në konsideratë

e kontrollit të brendshëm nga audituesi nuk ka si qëllim shprehjen e një opinioni mbi efikasitetin e

kontrollit të brendshëm; dhe

Auditimi gjithashtu, përfshin vlerësimin e përshtatshmërisë së politikave kontabël të përdorura,

arsyeshmërinë e vlerësimeve kontabël të bëra nga drejtimi si edhe paraqitjen e përgjithshme të

pasqyrave financiare.

Kur pasqyrat financiare janë përgatitur në përputhje me një kuadër të paraqitjes së drejtë,

përshkrimi i auditimit në raportin e audituesit duhet t’i referohet “përgatitjes dhe paraqitjes së drejtë

të pasqyrave financiare të subjektit” ose “përgatitjes së pasqyrave financiare që japin një pamje të

vërtetë dhe të drejtë”, që është e përshtatshme sipas rrethanave.

Raporti i audituesit duhet të shprehë se audituesi beson që evidenca e auditimit e marrë nga ai,

është e mjaftueshme dhe e përshtatshme për të shërbyer si bazë për opinionin e audituesit.

Opinioni i audituesit

Në shprehjen e një opinioni pa rezervë mbi pasqyrat financiare të përgatitura në përputhje me

kuadrin e paraqitjes së drejtë, opinioni i audituesit, përveç rasteve nëse kërkohet ndryshe me ligj

ose rregullore, duhet të përdorë një nga shprehjet e mëposhtme, të cilat janë konsideruar si të

barazvlefshme:

Pasqyrat financiare paraqesin në mënyrë të drejtë, në të gjitha aspektet materiale, ... në

përputhje me [kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar]; ose

Pasqyrat financiare japin një pamje të drejtë dhe të vërtetë të ... në përputhje me [kuadrin e

zbatueshëm të raportimit financiar].

Në shprehjen e një opinioni pa rezervë mbi pasqyrat financiare të përgatitura në përputhje me

kuadrin e pajtueshmërisë, opinioni i audituesit do të jetë që pasqyrat financiare janë përgatitur, në të

gjitha aspektet materiale, në përputhje me [kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar].

Nënshkrimi i Audituesit

Raporti i audituesit duhet të firmoset

Data e Raportit të Auditimit

Audituesi duhet të datojë raportin mbi pasqyrat financiare jo më herët se data në të cilën audituesi

ka marrë evidencë të mjaftueshme dhe të përshtatshme auditimi, mbi bazën e së cilës është

shprehur opinioni mbi pasqyrat financiare, përfshirë edhe evidencën se:

1. Të gjitha pasqyrat që përbëjnë paketën e pasqyrave financiare, përfshirë shënimet

shpjeguese përkatëse, janë përgatitur; dhe

2. Personat që kanë autoritetin e njohur kanë pohuar se ata kanë marrë përgjegjësinë për këto

pasqyra financiare.

Opinioni i auditimit zakonisht hartohet sipas një formati standard në lidhje me pasqyrat financiare

në tërësi, duke shmangur kështu kërkesën për t’u shprehur gjerësisht mbi gjithçka që qëndron pas tij,

por duke i treguar gjendjen e përgjithshme sipas natyrës tek lexuesit. Natyra e këtyre fjalëve që do të

përdoren në opinion do të duhet të jenë të ndikuara nga kuadri ligjor mbi auditimin, por

përmbajtja e tij do të duhet të tregojë qartë nëse ai është opinion i pakualifikuar ose i kualifikuar

dhe nëse ky i fundit është i kualifikuar në aspekte të caktuara apo i kufizuar, ose një refuzim

opinioni

4.2 KUADËR PREZANTUES I DREJTË Një kuadër i drejtë prezantimi është një kornizë financiare raportimit që kërkon pajtueshmërinë me

kërkesat specifike të kornizës së zbatueshëm të raportimit financiar dhe pranon se për të arritur

paraqitje të drejtë mund të jetë e nevojshme për menaxhimin të (i) sigurojë zbulim përtej këtyre

kërkesave, ose (ii ) në rrethana shumë të rralla, të largohet nga këto kërkesa.

55

Opinion i pakualifikuar: Audituesi duhet të shprehë një opinion te pakualifikuar për

besueshmërinë e llogarive kur audituesi arrin në përfundimin që llogaritë vjetore janë përgatitur, në

të gjitha aspektet materiale, në përputhje me kornizën e zbatueshme të raportimit financiar. Në

mënyrë që të formojnë atë opinion, ai/ajo duhet të konkludojë se ai/ajo ka marrë siguri të

arsyeshme nëse pasqyrat financiare në tërësi janë pa gabime materiale, qoftë për shkak të

mashtrimit apo gabimit.

Kur shprehet një opinion i pakualifikuar mbi llogaritë vjetore të përgatitura dhe të paraqitura

në përputhje me një kuadër të drejtë të prezantimit, opinioni i KLSH duhet të përdorë frazën e

mëposhtme: "Sipas mendimit të KLSH, [llogaritë vjetore] e [të audituarit] paraqesin drejtë, në të

gjitha aspektet materiale, pozitën financiare të [të audituarit] në [datë] dhe rezultatet e operacioneve

të tyre dhe të flukseve monetare për vitin e përfunduar, në përputhje me dispozitat e [kornizën e

zbatueshme të raportimit financiar]. "

Forma e opinionit të pandryshuar mbi ligjshmërinë dhe rregullsinë e transaksioneve:

Audituesi duhet të shprehë një opinion të pamodifikuar mbi ligjshmërinë dhe rregullsinë e

transaksioneve kur audituesi konkludon se transaksionet përputhen, në të gjitha aspektet materiale,

me kuadrin ligjor dhe rregullator që zbatohet për transaksione të tilla. Kur shprehet një opinion i

pamodifikuar mbi ligjshmërinë dhe rregullsinë e transaksioneve në bazë të kuadrit ligjor dhe

rregullator të zbatueshme për transaksionet themelore të të audituarit, opinioni i KLSH duhet të

përdorë frazën e mëposhtme: "Sipas mendimit të KLSH, [transaksionet e llogarive vjetore] e [të

audituarit] për [periudhën] janë të ligjshme dhe të rregullta në të gjitha aspektet materiale. "

Një opinion i pakualifikuar (pa rezervë) jepet kur audituesi është i kënaqur në të gjitha aspektet

materiale se:

(a) pasqyrat financiare janë përgatitur duke përdorur baza të pranueshme të kontabilitetit dhe

politika të cilat janë aplikuar në vazhdimësi;

(b) pasqyrat janë në përputhje me kërkesat ligjore dhe me rregulloret përkatëse;

(c) situata e paraqitur nga pasqyrat financiare është në përputhje me njohuritë e audituesit mbi

njësinë publike të audituar; dhe

(d) janë paraqitur saktë të gjitha çështjet materiale që lidhen me pasqyrat financiare.

Theksimi i çështjes

Në rrethana të caktuara, audituesi mund të marrë në konsideratë faktin se lexuesi nuk do të arrijë në

kuptimin e saktë të pasqyrave financiare nëse atij nuk do t’i tërhiqet vëmendja mbi çështjet të

pazakonta ose të rëndësishme. Si parim i përgjithshëm, audituesi nuk i referohet aspekteve specifike

të pasqyrave financiare kur jep një opinion pa rezerve, në rast se kjo keqinterpretohet si rezervë.

Për të evituar dhënien e kësaj përshtypje të gabuar, referencat e menduara si “theksimi i çështjes”

përfshihen në një paragraf të veçuar nga ai i opinionit.

Megjithatë, audituesi nuk duhet të përdorë theksimin e çështjes për të korrigjuar mungesën e gjetjeve

të duhura në pasqyrat financiare dhe as si alternative apo rezervë, për një opinionin me rezervë. Një

auditues mund të mos jetë i aftë të shprehë një opinion me rezerve kur ekziston ndonjëra nga

rrethanat që vijon dhe kur në gjykimin e audituesit efekti i tyre është ose mund të jetë material në

pasqyrat financiare:

(a) ka pasur një kufizim të objektit të auditimit;

(b) audituesi i konsideron pasqyrat jo të plota, k a mashtrim ose ka një devijim të

pajustifikuar nga standardet e pranueshme të kontabilitetit;

(c) ka pasiguri që ndikojnë në pasqyrat financiare.

Opinioni me rezerve. Opinioni me rezerve do të jepet në rastet kur audituesi nuk është dakord ose

56

është i pasigurt për një ose më shumë çështje specifike që bëjnë pjesë në pasqyrat financiare të

cilat janë materiale, por jo thelbësore për arsyetimin e pasqyrave. Formulimi i opinionit zakonisht

tregon një rezultat të kënaqshëm të subjektit të auditimit në një deklaratë të qartë dhe koncize të

çështjeve të mospajtimit ose të pasigurisë, duke çuar në opinionin me rezerve. Nëse efekti financiar i

paqartësisë apo i mosmarrëveshjes është i përcaktuar si shumë nga audituesi, ndonëse nuk është

gjithmonë e praktikuar ose e përshtatshme, atëherë kjo do të shërbente si ndihmë për përdoruesit e

pasqyrave.

Opinioni negativ (kundërshtues). Opinioni negativ (kundërshtues) do të jepet në rastet kur

audituesi e ka të pamundur të krijojë një opinion mbi pasqyrat financiare në tërësi, si pasojë e

mospërputhjes aq shumë vendimtare sa të përmbys situatën e paraqitur në atë masë që një opinion

me rezerve në aspekte të caktuara nuk do të ishte i përshtatshëm. Formulimi i këtij opinioni qartëson

faktin se pasqyrat financiare nuk janë deklaruar saktësisht duke specifikuar në mënyrë të thjeshtë dhe

koncize të gjitha rastet e mospërputhjes. Gjithashtu, aty ku është me vend dhe është e mundur, do të

ishte e dobishme sikur ndikimi financiar mbi pasqyrat financiare të përcaktohej në shumë.

Refuzim i opinionit. Refuzimi i opinionit do të jepet në rastet kur audituesi e ka të pamundur që të

mbërrijë në një opinion për sa i përket pasqyrave financiare të marra në tërësi, si pasojë e

pasigurisë apo e kufizimit të fushëveprimit aq shumë thelbësor, në mënyrë që një opinion me

rezerve në disa aspekte të caktuara të mos jetë i përshtatshëm. Formulimi i refuzimit të opinionit

qartëson faktin se është e pamundur të jepet një opinion duke specifikuar në mënyrë të qartë dhe

koncize të gjitha rastet e paqartësisë.

Përveç kësaj, auditimet financiare zakonisht kërkojnë që të raportohet se ku shfaqen dobësi në

sistemet financiare apo në ato të kontabilitetit. Kjo mund të ndodhë jo vetëm kur dobësitë kanë efekt

mbi procedurat e njësisë publike, por gjithashtu edhe aty ku ato lidhen me kontrollin që kjo njësi ka

mbi aktivitetin e të tjerëve. Audituesi duhet të raportojë gjithashtu parregullsitë domethënëse, si ato të

dallueshme po ashtu dhe ato potenciale, mbi moszbatimin e rregulloreve ose mashtrimin dhe

praktikat korruptuese. Audituesit, në raportimin e parregullsive apo të rasteve kur nuk është vepruar

në përputhje me ligjet dhe rregulloret, duhet të jenë të kujdesshëm për t’i paraqitur zbulimet e tyre në

mënyrën e duhur. Shkalla e mospërputhjes mund të jetë e lidhur me numrin e rasteve të shqyrtuara

ose me shumën monetare.

Raportet mbi parregullsitë mund të përgatitjen pavarësisht kualifikimit të opinionit të audituesit. Për

nga natyra e tyre, raportet kanë tendencë që të përmbajnë vërejtje të rëndësishme, por në mënyrë që

të jenë konstruktivë, ato duhet të përmbajnë deklarata si nga vetë njësia publike e audituar ashtu dhe

nga audituesit duke përfshirë edhe konkluzione e rekomandime.

4.2 DEKLARATA E SIGURISË

Deklarata e Sigurisë përmban mendimin e KLSH-së mbi besueshmërinë e llogarive vjetore dhe për

ligjshmërinë dhe rregullshmërinë e transaksioneve kryesore. Termi "Deklarata e Sigurisë"

korrespondon me termin "Raporti i Audituesit të Pavarur", siç përdoret në Standardet

Ndërkombëtare të Auditimit (ISA), megjithatë fusha e saj është më e gjerë se sa ajo që është

përcaktuar te ISA, për shkak të përfshirjes së aspekteve ligjshmërinë dhe rregullshmërisë.

Qëllimi kryesor i Deklaratës së Sigurisë është për të informuar publikun dhe përdoruesit e raporteve

të përgatitura se:

• llogaritë vjetore të subjektit të auditimit, pozicionet financiare, operacionet dhe flukset e mjeteve

monetare janë paraqitur drejtë, në të gjitha aspektet materiale sidhe janë përgatitur në përputhje

me kuadrin e raportimit financiar në fuqi

• transaksionet kryesore të llogarive vjetore janë në përputhje me kuadrin e zbatueshëm ligjor dhe

57

rregullator.

4.2.1 Cilësitë e raportit të auditimit

Raporti i Auditimit duhet të ketë cilësitë e mëposhtme:

Objektiv Performanca aktuale e vlerësuar kundrejt kritereve të objektivit të vënë

I plotë Përfshin aspekte përkatëse te raportimit

I qartë Gjuhë e drejtpërdrejtë dhe një strukturë e qartë

Bindës Bazohet në analizën e argumenteve bindës, me fakte të shpeguara

I përshtatshëm Siguron informacion të rëndësishëm dhe në kohën e duhur për

përdoruesit

I saktë Gjetjet janë pasqyruar për të ofruar dhe siguruar besueshmëri

Konciz / i

përmbledhur

Përdor fjali dhe paragrafë të thjeshta

Standardet ndërkombëtare të auditimit theksojnë rëndësinë e dokumentacionit të mjaftueshëm të

auditimit. Dokumentacioni i duhur dhe i plotë konfirmon dhe mbështet opinionet dhe raportet e

audituesit dhe shërben si material bazë për përgatitjen e raporteve të auditimit. Dokumentacioni

demonstron faktin se audituesi është bazuar në standardet e auditimit dhe procedurat e brendshme

te KLSH. Gjithashtu, dokumentacioni i qartë lehtëson mbikëqyrjen dhe kontrollin e cilësisë, si

dhe lehtëson vlerësimin e punës së bërë nga grupi i auditimit.

4.3 OPINIONI I KUALIFIKUAR

4.3.1 Përcaktimi i opinionit të kualifikuar, kur është e përshtatshme që ta përdorim atë

Është përgjegjësi e audituesit për të nxjerrë një deklaratë të duhur të Sigurimit. Në rrethana të

caktuara, do të kërkohet opinion i kualifikuar/modifikuar i audituesit. Kjo është ose për shkak se

audituesi arrin në përfundimin se llogaritë nuk janë pa gabime materiale apo transaksionet në fjalë

nuk përputhen në të gjitha aspektet materiale me autoritetet; ose (ii) nuk është në gjendje për të

marrë dëshmi të mjaftueshme të përshtatshme të auditimit.

Ekzistojnë tri lloje të mendimeve të modifikuara, domethënë, një opinion të kualifikuar, një

mendim negativ, dhe një mohim i dhënies së opinionit. Vendimi se cili lloj i mendimit të

modifikuar është i përshtatshëm varet nga: a) natyra e çështjes që ngre modifikimin; dhe b) gjykimi

i audituesit rreth përhapjes së efekteve ose efekteve të mundshme të çështjes mbi llogaritë vjetore

apo transaksioneve.

4.3.2 Përshkrimi i tre llojeve të opinioneve të modifikuara Opinioni i kualifikuar: Audituesi duhet të shprehë një opinion të kualifikuar:

1. kur audituesi ka marrë dëshmi të mjaftueshme dhe të përshtatshme të auditimit dhe arrin në

përfundimin se anomalitë apo rastet e mospërputhshmërisë, individualisht ose së bashku, janë

materiale, por jo të përhapura, në llogaritë vjetore apo transaksionet në fjalë; ose

2. kur audituesi nuk është në gjendje për të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe të përshtatshme të

auditimit ku të bazojë opinionin, dhe efektet e mundshme mbi llogaritë vjetore apo

transaksionet të kësaj pamundësie janë materiale por jo të përhapura.

Opinion i kundërt: Audituesi duhet të shprehë një opinion të kundërt, kur ai/ajo ka marrë dëshmi

të mjaftueshme dhe përshtatshme të auditimit dhe arrin në përfundimin se anomalitë apo rastet e

mosrespektimit të cilat janë materiale individualisht ose së bashku janë përhapur në llogaritë

vjetore apo transaksione.

58

Refuzimi i opinionit: Audituesi nuk duhet të japë një opinion mbi pasqyrat financiare kur ai/ajo

nuk është në gjendje të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të auditimit për të cilat të

bazojë mendimin, dhe efektet e mundshme mbi llogaritë vjetore apo transaksionet themelore të

kësaj pamundësie janë edhe materiale edhe të përhapura.

Në raste jashtëzakonisht të rralla që përfshijnë pasiguri të shumta, auditori, pavarësisht se ka marrë

dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të auditimit në lidhje me secilën prej pasigurive, mund të

konkludojmë se nuk është e mundur për të formuar një opinion dhe në këtë mënyrë duhet të hedh

poshtë dhënien e një opinioni.

Këto lloje opinionesh mund të përmblidhen si më poshtë:

Natyra e arsyes qe lind modifikimi Gjykimi i audituesit rreth përhapjes së efekteve ose efekteve të

mundshme në llogaritë vjetore

Materiale por jo e përhapur Materiale dhe e përhapur

Llogaritë vjetore kanë gabime material

ose transaksionet nuk përshtaten në të

gjitha aspektet material me bazën ligjore

dhe rregullatore Opinion i kualifikuar Opinion negativ

Pamundësia për të siguruar evidence

auditimi të mjaftueshme dhe të

përshtatshme ku të bazohet opinion Opinion i kualifikuar Mohim i opinionit

Natyra dhe pasojat e pamundësisë për të marrë evidenca të mjaftueshme dhe përshtatshme të

auditimit

Arsyet e mungesës së evidencave

1. Paaftësia e audituesit për të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të auditimit

(referuar edhe si një kufizim në fushëveprimin e auditimit), mund të lindi nga: Rrethanat

përtej kontrollit të njësisë ekonomike

2. Rrethanat që kanë të bëjnë me natyrën ose kohën e punës së audituesit

3. Kufizimet e vendosura nga menaxhmenti

4. Një paaftësi për të kryer një procedurë të veçantë nuk përbën një kufizim të fushëveprimit

nëse audituesi mund të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të auditimit me

kryerjen e procedurave alternative.

5. Kufizimet e vendosura nga menaxhmenti mund të ketë implikime të tjera për audituesin,

p.sh. për vlerësimin nga audituesi të rreziqeve të mashtrimi.

KLSh ka kompetencë për të kërkuar dhe të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të

auditimit dhe nuk i jep shumë mundësi menaxhimin të entitetit që të imponojë kufizim mbi

auditimin e saj. Në ndonjë rast të rrallë që, gjatë angazhimit, audituesi bëhet i vetëdijshëm se

menaxhimi ka imponuar një kufizim në fushëveprimin e auditimit që audituesi konsideron se mund

të rezultojë në nevojën për të shprehur një opinion të kualifikuar ose mohim opinioni, audituesi

duhet të kërkojë heqjen e kufizimit.

Procedurat për të ndjekur:

Nëse administrata refuzon kërkesën e audituesit për të hequr një kufizim që drejtimi ka imponuar

në fushëveprimin e auditimit, audituesi duhet të komunikojë çështjen tek drejtori i Departamentit

dhe nëpërmjet tij tek Kryetari. Kur një kufizim në fushëveprimin e auditimit të vendosur nga

menaxhimi nuk është hequr, audituesi duhet të përcaktojë nëse është e mundur për të kryer

procedurat alternative për të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të auditimit mbi të

cilat të bazohet një opinion i pakualifikuar.

59

Implikimet:

Nëse audituesi nuk është në gjendje për të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe përshtatshme të

auditimit, audituesi duhet të përcaktojë pasojat si vijon:

1. në qoftë se efektet e mundshme të kufizimit në zbatueshmëri janë materiale por jo të

përhapura në llogaritë vjetore apo transaksione, audituesi duhet të kualifikojë opinionin;

2. në qoftë se efektet e mundshme të kufizimit në zbatueshmëri janë edhe materiale edhe të

përhapura në llogaritë vjetore apo transaksione në mënyrë që kualifikimi i opinionit do të

jetë i pamjaftueshëm për të komunikuar seriozitetin e situatës, audituesi duhet të hedh

poshtë dhënien opinionin.

Përcaktimi i efekteve të përhapura

Kur audituesi gjen një nivel materiale të gabimit, ose pengohet nga gjetja e evidencave të

mjaftueshme për një pjesë materiale të bilancit, të ardhurave ose shpenzimeve, ai/ajo duhet të

përcaktojë ndikimin në opinionin e auditimit. Kjo kërkon që audituesi duhet të përcaktojë nëse

gabimet, apo mungesa e evidencave të auditimit, janë "përhapur" ose jo. Duke vepruar kështu,

audituesi zbaton udhëzimet e përfshira në ISSAI 1705. Ku gabimet janë materiale dhe të përhapura,

audituesi paraqet një opinion të kundërt: ku gabimet janë materiale por jo të përhapura, audituesi

paraqet një opinion të kualifikuar ("përveç").

Efektet e përhapur janë ato që, në gjykimin e audituesit, nuk janë të kufizuara në element të

veçanta, llogaritë ose element të pasqyrave financiare (p.sh. ata janë të përhapur në të gjithë

llogaritë ose transaksionet e testuara), ose, nëse ata janë të mbyllur në mënyrë, që ata përfaqësojnë

ose mund përfaqësojnë një pjesë të konsiderueshme të pasqyrave financiare, apo kanë të bëjnë me

dhënien e informacioneve shpjeguese të cilat janë themelore për të kuptuar nga përdoruesit e

pasqyrave financiare. KLSH vetëm paraqet opinionet e auditimit në nivelin e përgjithshëm të

transaksioneve të regjistruara në llogaritë, jo në atë të vlerësimeve specifike. Përcaktimi është nëse

gabime janë përhapur edhe në nivelin e mendimit të përgjithshëm.

4.3.3 Baza për Modifikim

Titull i veçantë për Bazat për Modifikim, për t'u vendosur para paragrafit Opinion

Kur audituesi modifikon opinion mbi llogaritë vjetore apo transaksioneve, ai/ajo duhet të përfshijë

një paragraf në raportin e auditimit që ofron një përshkrim të çështjes duke dhënë kualifikimit.

Baza kryesore për një opinion të kualifikuar është e qartë e caktuara nga gabimet e identifikuara

gjatë auditimit. Audituesi duhet të zhvillohet këtë paragraf menjëherë para paragrafit të opinionit në

raportin e auditimit dhe të përdorin titullin "Bazat për Opinion të Kualifikuar", "Bazat për opinion

të kundërt," ose "Bazat për Mohimin e Opinionit", sipas rastit.

Përcaktimi i efektit sasiorë kur është e mundur Nëse një gabim material i llogarive vjetore apo gabim në transaksione me shuma të caktuara,

audituesi duhet të përfshijë në bazat në paragrafin e kualifikimit një përshkrim dhe kuantifikimin e

efekteve të gabimeve ose gabimit, përveç nëse i pazbatueshëm. Nëse nuk është e mundur të

përcaktoj sasinë e efektit, audituesi duhet të deklarojë sa më shumë në bazën për paragrafin

modifikim.

Dhënia e informacionit Nëse ka një gabime materiale të llogarive vjetore që lidhen me dhënien e informacioneve

shpjeguese narrative, audituesi duhet të përfshijë në bazat për paragrafin për modifikim një

shpjegim se si dhënia e informacioneve shpjeguese ka anomali.

4.3.4 Konsiderata të tjera në lidhje me një Opinion Kundër ose mos Dhënie të Opinionit

Kur audituesi e gjykon të nevojshme të shprehë një opinion kundër ose të refuzojë të japë një

60

opinion mbi pasqyrat financiare në tërësi, raporti i audituesit nuk duhet të përfshijë në të njëjtën

kohë një opinion të pamodifikuar në lidhje me të njëjtin kuadër të raportimit financiar mbi një

pasqyrë të vetme financiare ose një apo më shumë elemente të veçanta, llogari ose zëra të një

pasqyre financiare.

Përgjegjësia e audituesit kur kemi opinion me rezervë ose kundër

Kur audituesi shpreh një opinion me rezervë ose një opinion kundër, ai duhet të ndryshojë

përshkrimin e përgjegjësisë së tij, duke u shprehur se audituesi beson se evidenca e auditimit, që ai

ka marrë është e mjaftueshme dhe e përshtatshme për të siguruar një bazë për opinionin e auditimit

të modifikuar.

Përgjegjësia e audituesit kur refuzon të japë një Opinion

Kur audituesi refuzon të japë një opinion për shkak të pamundësisë për të marrë evidencën e

nevojshme të auditimit, ai duhet të ndryshojë paragrafin hyrës të raportit të audituesit për të treguar

se audituesi ishte i angazhuar për të audituar pasqyrat financiare. Audituesi duhet të ndryshojë

gjithashtu, përshkrimin e përgjegjësisë së tij dhe përshkrimin e objektit të auditimit, për të shprehur

vetëm sa vijon: “Përgjegjësia jonë është të shprehim një opinion mbi pasqyrat financiare bazuar në

kryerjen e auditimit në pajtim me Standardet Ndërkombëtare të Auditimit të Institucioneve

Supreme të Auditimit, megjithatë, për shkak të çështjes (ve) të përshkruara në paragrafin e bazës

për refuzimin e Opinionit, ne nuk ishim në gjendje të marrin evidencën e nevojshme të auditimit

për të pasur një bazë për një opinion të auditimit”.

4.4 KONSIDERATA NË FORMIMIN E OPINIONIT PËR LLOGARITË VJETORE

4.4.1 Natyra e anomalive materiale

Për të formuar një opinion mbi pasqyrat financiare audituesi të arrijë në përfundimin se është arritur

siguria e arsyeshme për faktin që pasqyrat financiare në tërësi nuk përmbajnë anomali materiale22.

Ky përfundim merr në konsideratë vlerësimin e audituesit për anomalitë e pakorrigjuara në

pasqyrat financiare, nëse ka të tilla.

Një anomali shfaqet si një diferencë midis shumës, klasifikimit, paraqitjes, ose informacionit

shpjegues të dhënë për një element ose një shumë të pasqyrës financiare të raportuar dhe shumës,

klasifikimit, paraqitjes apo informacionit shpjegues të dhënë që kërkohet të jetë për elementin për

të qenë në përputhje me kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar. Për rrjedhojë, një anomali

materiale në pasqyrat financiare mund të lindë në lidhje me:

1. Përshtatshmërinë e politikave kontabël të zgjedhura;

2. Zbatimin e politikave të kontabël të zgjedhura; ose

3. Përshtatshmërinë ose mjaftueshmërinë e informacioneve shpjeguese të dhëna në pasqyrat

financiare.

Përshtatshmëria e Politikave Kontabël të Zgjedhura

Anomalitë materiale në pasqyrat financiare në lidhje me përshtatshmërinë e politikave kontabël të

zgjedhura drejtimi, mund të lindin kur:

1. Politikat kontabël të zgjedhura nuk janë në përputhje me kuadrin e zbatueshëm të raportimit

financiar; ose

2. Pasqyrat financiare, përfshirë edhe shënimet shpjeguese të tyre, nuk paraqesin transaksionet dhe

ngjarjet bazë në një mënyrë tillë që të arrihet paraqitja e drejtë.

Zbatimi i Politikave Kontabël të Zgjedhura

Në lidhje me zbatimin e politikave kontabël zgjedhura, anomalitë materiale në pasqyrat financiare

mund të lindin:

22

SNA 700, paragrafi 11.

61

1. Kur politikat kontabël drejtimi nuk janë zbatuar në koherencë me kuadrin e raportimit financiar,

përfshirë rastin, kur drejtimi nuk i ka zbatuar politikat e zgjedhura të kontabilitetit në mënyrë

koherente për periudha të ndryshme ose për transaksione dhe ngjarje të ngjashme (qëndrueshmëri

në aplikim), ose

2. Për shkak të metodës së zbatimit të politikave kontabël të zgjedhura (siç është një gabim pa

dashje në zbatim).

Përshtatshmëria e Informacioneve Shpjeguese në Pasqyrat Financiare

Në lidhje me përshtatshmërinë e informacioneve shpjeguese në pasqyrat financiare, anomalitë

materiale në pasqyrat financiare mund të lindin kur:

1. Pasqyrat financiare nuk përfshijnë të gjitha informacionet shpjeguese që kërkohen sipas

kuadrit të zbatueshëm të raportimit financiar;

2. Informacionet shpjeguese të dhëna në pasqyrat financiare nuk janë paraqitur në pajtim me

kuadrin e zbatueshëm të raportimit financiar; ose

3. Pasqyrat financiare nuk japin informacionet shpjeguese të nevojshme për të arritur

paraqitjen e drejtë.

4.4.2 Pamundësia për të siguruar evidencën e nevojshme të auditimit

Pamundësia e audituesit për të marrë evidencën e nevojshme të auditimit (referuar gjithashtu si një

kufizim i objektit të auditimit), mund të lindë nga:

1. Rrethanat që nuk janë nën kontrollin e entitetit;

2. Rrethanat në lidhje me natyrën apo afatet e punës së audituesit; ose

3. Kufizimet e imponuara nga drejtimi.

Një pamundësi për të kryer një procedurë të veçantë nuk përbën një kufizim të objektit të auditimit

nëse audituesi është në gjendje për të marrë evidencën e nevojshme të auditimit përmes kryerjes së

procedurave alternative. Kufizimet e imponuara nga drejtimi mund të kenë ndikime të tjera për

auditimin, siç janë ndikimet në vlerësimin që audituesi ju bën rreziqeve të mashtrimit dhe në

vlerësimin që ai bën për vazhdimin e angazhimit.

Shembuj të rrethanave që janë jashtë kontrollit të entitetit përfshijnë rastet kur regjistrat kontabël të

entitetit janë shkatërruar ose regjistrat kontabël të një komponenti të rëndësishëm janë konfiskuar

nga autoritetet qeveritare për një kohë të pacaktuar. Shembuj të një pamundësie për të marrë

evidencën e nevojshme të auditimit që rrjedhin nga një kufizim i objektit të auditimit të imponuar

nga drejtimi, përfshijnë rastin kur drejtimi nuk e lejon audituesin të vëzhgojë numërimin fizik të

inventarëve apo drejtimi e pengon e audituesin të kërkojë konfirmime nga të tretët për teprica të

llogarive të veçanta. Mundësia e tërheqjes nga auditimi varet nga faza në të cilën ndodhet kryerja e

auditimit në kohën kur drejtimi imponon kufizim në objekt.

Nëse audituesi ka kryer një punë të konsiderueshme të auditimit, ai përpara se të tërhiqet duhet të

vendosë të përfundojë auditimin deri në masën e mundshme, të refuzojë të japë një opinion dhe të

shpjegojë kufizimin e objektit në paragrafin që shpjegon bazat për refuzimin e opinionit.

Kur audituesi arrin në përfundimin se për shkak të një kufizimi të objektit, ai mund të tërhiqet nga

auditimi, duke respektuar kërkesat profesionale, ligjore ose rregullatore për të komunikuar çështjet

që lidhen me tërheqjen misioni.

62

KAPITULLI V

SISTEMI I MENAXHIMIT TË CILËSISË

5.1 KËRKESAT THEMELORE TË CILËSISË

Audituesi duhet të zbatojë procedurat e kontrollit të cilësisë që japin siguri se auditimi përputhet

me standardet profesionale dhe kërkesat ligjore dhe rregulloret e miratuara.

Siç përcaktohet në ISSAI 100, KLSH ka adoptuar procedurat e kontrollit të cilësisë në përputhje me

ISSAI 40 – Kontrolli i Cilësisë.

Kryetari i KLSH-së ka përgjegjësinë e përgjithshme për prezantimin dhe mbajtjen e procedurave të

kontrollit të cilësisë në KLSH, por përgjegjësia operacionale e përditshme i takon sipas Rregullores

së Brendshme të Organizmit dhe Funksionimit Administrativ dhe Rregullores së Procedurave të

Auditimit, Kryeaudituesit, Drejtorit të Drejtorisë, Drejtorit të Departamentit dhe çdo përgjegjësi

grupi të auditimit për auditimin përkatës.

Audituesit e sektorit publik të angazhuar në auditime të pasqyrave financiare sipas standardeve të

bazuara në ose në përputhje me parimet e ISSAI 200, ISSAI-ve 1000 – 2999 për kryerjen e

auditimeve financiare janë subjekt i kërkesave të kontrollit të cilësisë gjatë të gjitha fazave të punës

audituese. Rregullat e sigurimit të cilësisë në KLSH mbështeten në:

Nevojën që drejtuesi i auditimit të marrë përgjegjësinë për cilësinë e përgjithshme në çdo

angazhim;

Nevojën që drejtuesi i auditimit të sigurohet që anëtarët e grupit të auditimit janë në

pajtueshmëri me kërkesat etike përkatëse;

Nevojën që drejtuesi auditimit të formojë një konkluzion/përfundim lidhur me

pajtueshmërinë me kërkesat për pavarësi që aplikohen në angazhimin e auditimit, dhe të

ndërmarrë veprimet e duhura për të eliminuar kërcënimet ndaj pavarësisë;

Nevojën që drejtuesi i auditimit të jetë i kënaqur që grupi i auditimit dhe çdo ekspert i

jashtëm të gjithë së bashku kanë kompetencën dhe kapacitetet e përshtatshme;

Nevojën që drejtuesi i auditimit të marrë përgjegjësinë për performancën e auditimit, në

mënyrë më specifike: drejtimin, mbikëqyrjen dhe kryerjen e auditimit;

Sigurinë që rishikimet janë kryer në përputhje me politikat dhe procedurat e rishikimit të

KLSH.

Auditimi dhe rezultatet e tij do të konsiderohen se janë të një cilësie të lartë nëse zbulimet,

konkluzionet dhe rekomandimet e paraqitura në raportin e auditimit, përmbushin kërkesat e

mëposhtme:

Domethënia: Objekti i auditimit duhet të ketë rëndësi dhe peshë të mjaftueshme, të cilat

vlerësohen në bazë të treguesve të ndryshëm, që mund të lidhen si me përmasën financiare

të fushës që mbulohet me auditim (ent, aktivitet apo projekt), ashtu edhe me ndikimin që

fusha e mbuluar me auditim (ent, aktivitet apo projekt) ka në shoqëri apo në zbatimin e

politikave.

Besueshmëria: Në përputhje me drejtimet e auditimit, zbulimet dhe konkluzionet duhet të

paraqesin një panoramë të vërtetë gjendjes aktuale të subjektit, aktivitetit apo programit të

audituar dhe duhet të mbështeten me prova dhe dëshmi të mjaftueshme dhe të vlefshme.

Objektiviteti: Auditimi duhet të kryhet në mënyrë objektive, të drejtë dhe pa paragjykime.

Audituesit duhet ti mbështesin vlerësimet dhe opinionet e tyre vetëm në fakte dhe në

krahasimin me kërkesat dhe kriteret e përcaktuara në aktet ligjore e nënligjore.

63

Mbulimi: Në përputhje me objektivat e auditimit, plani/programi i auditimit duhet të

përfshijë të gjitha çështjet e nevojshme për përmbushjen si duhet të auditimit.

Plani/programi i auditimit, duhet të zbatohet në mënyrë të plotë dhe përshtatshme.

Afatet: Rezultatet e auditimit duhet të nxirren në kohën e duhur. Në kuptimin e ngushtë të

fjalës, kjo nënkupton respektimin e afateve të përcaktuara në aktet ligjore apo nënligjore,

ndërsa në një kuptim më të gjerë, kjo d.m.th që rezultatet e auditimit duhet të jenë të

disponueshme kur ato janë të nevojshme për përdoruesit e raporteve të auditimit më qëllim

vendimmarrjen apo korrigjimin e dobësive menaxheriale.

Qartësia: Zbulimet, konkluzionet dhe rekomandimet duhet të paraqiten në mënyrë të qartë

dhe të drejtpërdrejtë në raportet e auditimit, të cilat duhet të kenë një strukturë transparente

dhe logjike. Rezultatet e auditimit dhe konkluzionet përkatëse duhet të shpjegohen në

mënyrë koncize dhe lehtësisht të kuptueshme jo vetëm për specialistët e fushave të

audituara, por edhe për anëtarët e Kuvendit, apo publikun, që jo gjithmonë mund të jenë

ekspertë të këtyre fushave.

Efiçienca dhe efektiviteti: Burimet e përdorura nga KLSH për auditimin duhet të jenë

proporcionale me rezultatet e arritura dhe ndikimin e tyre.

5.2 KONTROLLET E CILËSISË NGA DREJTUESIT

Të gjithë materialet e auditimit duhet të shqyrtohen dhe rishikohen nga drejtuesit për të konfirmuar

se:

Të gjitha parashikimet e programit të auditimit kanë qenë të vlefshme, madje është marrë

në konsideratë ndonjë element i domosdoshëm që ka dalë pas miratimit të programit.

Grupi i auditimit e ka zbatuar programin dhe ka kryer detyrën konform standardeve,

manualeve, rregulloreve, udhëzimeve të auditimit të miratuara nga Kryetari i KLSH-së.

Evidencat dhe fletët e punës dokumentojnë punën e bërë nga grupi i auditimit, sidomos në

çështjet ku janë nxjerrë konkluzione.

Problemet kryesore të auditimit janë pasqyruar në raportin e auditimit që i është

dërguar subjektit. Po kështu, edhe komentet e bëra nga subjekti për projektraportin e

auditimit.

Ky kontroll i hollesishem kryhet nga Kryeaudituesi ose Drejtori i Drejtorisë, Ai bën shënimet

përkatëse dhe i vendos ato në dosjen e auditimit. Gjithashtu, te gjitha çështjet që dalin nga ky

rishikim, se bashku me sqarimet e audituesit, dokumentohen. Rishikimi nuk bëhet shabllon për të

gjitha dosjet e auditimit, kjo varet nga natyra e subjektit, materialiteti, risku, përvoja e audituesit

dhe diapazoni i gjykimeve të përdorura prej tij.

Çdo rishikim duhet të fillojë me një takim ndërmjet grupit te auditimit, Kryeaudituesitt dhe Drejtorit

të Departamentit të Auidtimit. Kjo i jep mundësi grupit të auditimit të paraqesë shkurtimisht

aspektet kryesore të auditimit dhe për të tërhequr vemendjen në çështjet më të rëndësishme.

Në përfundim plotësohet dokumenti përkatës dhe nënshkruhet nga Kryeaudituesi dhe Drejtori i

Departamentit të Auditimit, si dhe konfirmohet nga Përgjegjësi i Grupit të Auditimit.

Puna e stafit të auditimit, në çdo nivel dhe fazë të auditimit, duhet të mbikëqyret saktësisht;

ndërkohë që puna e dokumentuar duhet të rishikohet nga anëtarë me eksperiencë të stafit të

auditimit.

Mbikëqyrja është thelbësore për të siguruar plotësimin e objektivave të auditimit dhe ruajtjen e

cilësisë së punës audituese. Madje, mbikëqyrja dhe kontrolli është i nevojshëm në të gjitha rastet,

pavarësisht nga përgatitja profesionale e audituesve.

Mbikëqyrja duhet të drejtohet si në thelbin e auditimit, ashtu dhe në metodën, e cila kryhet për t'u

siguruar se:

a) Anëtaret e grupit të auditimit kanë një kuptim të qartë për planin e auditimit;

b) Auditimi është kryer në përputhje me standardet dhe praktikat audituese;

64

c) Plani i auditimit dhe hapat e specifikuara në këtë plan ndiqen duke pasur parasysh edhe

ndonjë ndryshim të miratuar;

d) Dokumentet e punës përmbajnë evidencën e duhur që mbështet të gjithë konkluzionet,

rekomandimet dhe opinionet;

e) Audituesi ka arritur objektivat e caktuara të auditimit;

f) Raporti i auditimit ka perfshirë qartë konkluzionet, rekomandimet dhe opinionet e

auditimit.

Rishikimi si procedurë, sjell kombinimin e më shumë se një niveli eksperience dhe gjykimi të

detyrës se auditimit dhe duhet të garantojë se:

a) Të gjithë vlerësimet dhe konkluzionet janë të qëndrueshme dhe të argumentuara nga një

evidencë auditimi kompetente (profesionale), përkatëse dhe e arsyeshme, si bazë e opinionit ose

raportit përfundimtar të auditimit;

b) Të gjitha gabimet, shkeljet dhe të metat janë përcaktuar e dokumentuar qartë, janë

trajtuar në mënyrë të kënaqshme ose i janë komunikuar drejtuesve;

c) Ndryshimet dhe përmirësimet e nevojshme për ushtrimin e auditimeve të ardhshme janë

identifikuar, regjistruar dhe marrë parasysh për planet e mëvonshme të auditimit dhe veprimtarinë

për ngritjen tekniko-profesionale të stafit

5.3 SIGURIMI I CILËSISË SË AUDITIMIT.

Qëllimi kryesor i rishikimit për sigurimin e cilësisë se auditimit financiar është që KLSH-ja të

marrë garanci të mjaftueshme që këto auditime janë kryer sipas standardeve profesionale dhe

politikave të institucionit. Kjo kërkon që grupi i kontrollit të cilësisë i ngritur me Urdhër të

KLSH-së, i drejtuar nga Departamenti Juridik dhe i Kontrollit Zbatimit të Standardeve të Auditimit,

të jetë i kënaqur që puna e planifikuar është realizuar siç kërkohej; që gjykimet e auditimit janë

dokumentuar qartë dhe mbrohen pa problem; që provat e mbledhura janë ato që duhen dhe

të mjaftueshme dhe që rezultatet janë të qëndrueshme dhe mbështeten nga gjetjet.

Rishikimet duhet të kryhen nga një staf me përvojë, me njohje të thella mbi temën dhe të pavarur

nga auditimi që po rishikohet. Ato duhen kryer në mënyrë konstruktive, dhe raportet rishikuese

duhet të lidhen me çështje të rëndësishme dhe të përfshijnë rekomandime për përmirësim.

Çdo rishikim duhet të ketë si qëllim plotësimin e listës së verifikimeve të miratuara nga Kryetari

për këtë qëllim. Pas përfundimit të punës rishikuese, grupi i rishikimit të cilësisë duhet të informojë

grupin e auditimit për rezultatet e rishikimit së bashku me udhëzime të dobishme për përmirësimin

e auditimeve në të ardhmen. Këto rezultate të rishikimit të cilësisë duhet të jepen në një material

përmbledhës dhe duhet të përfshijnë pjesët ku manuali i auditimit apo udhëzimet shtesë nuk janë

zbatuar siç duhet dhe të rekomandojnë veprimet që duhen ndërmarrë për të siguruar zbatimin e

duhur në të ardhmen.

Në një shkallë më të gjerë (nivel institucioni), shqyrtimet për sigurimin e cilësisë në auditimet

financiare, ndërmerren për një grup auditimesh me zgjedhje dhe ushtrohen nga një komision me

ekspertë të jashtëm dhe staf i KLSHse

, me eksperiencë pune disa vjecare në auditime, të pavarur

nga puna e audituesve. Objektivi i këtij vlerësimi të pavarur për sigurimin e cilësisë është të japë

një vlerësim të përgjithshëm për cilësinë e punës audituese, brenda KLSHsë

, bazuar në auditimet

kryesore. Ky shqyrtim bëhet më Urdhër të Kryetarit të KLSH dhe në përfundim përgatitet raporti

përkatës me gjetjet nga vlerësimi.

Te gjitha shmangiet nga standardet ose politikat e auditimit te konstatuara, veçanërisht vlerësime të

gabuara dhe të meta të përbashkëta të grupeve të auditimit, duhet t'i komunikohen stafit të

auditimit, përpara hartimit të planit të ardhshëm vjetor të auditimeve. Gjithashtu, duhet të

informohen kryeaudituesit dhe drejtuesit e departamenteve të auditimit, të cilët duhet të japin

mendimin e tyre për eliminimin e mangësive ose trajnimin që kërkohet për audituesit. Në këtë

mënyrë, bëhet e mundur dhe krijohen mundësi për përmirësimin e raporteve të auditimit, të

65

trajnimit, madje edhe të akteve nënligjore të nxjerra.

Shqyrtimi për sigurimin e cilësisë duhet të nxjerrë në pah edhe praktikat më të mira të auditimit që

rezultojnë, për periudhën që analizohet.

Gjithashtu për të përmirësuar cilësinë e auditimeve, impaktet e punës kontrolluese dhe rritjen e

reputacionit, KLSH mund t'iu dërgojë drejtuesve të subjekteve të audituar pyetësorë, me anë të të

cilëve të tërheqin pikëpamjet e tyre lidhur me punën e grupeve të auditimit, profesionalizmin e tyre,

çështjet thelbësore dhe më me rëndësi që ndihmojnë në përdorimin e burimeve publike, etj.

Rregullat e hollësishme për menaxhimin e cilësisë së punës audituese përcaktohen me udhëzim të

veçantë të Kryetarit të KLSH-së.

KONTROLLI I LARTE I SHTETIT

66

Aneksi 1

Për shqyrtimin paraprak të auditimit të brendshëm

Pasqyra nr.1 Ky pyetësor krijohet për t'i ardhur në ndihmë këtij shqyrtimi paraprak të veprimtarisë së

strukturave të auditimit të brendshëm (përgjigjet të mbështeten me një shpjegim të shkurtër përballë

pyetësorit ose me shkresa pune justifikuese).

PYETËSOR

Rezultati

(Po/Jo)

Vërejtje të justifikuara

apo në referim të

shkresave të punës

1. A ekziston ndonjë funksion i auditimit të

brendshëm që është i pavarur në veprimtarinë e

përditshme nga linja e drejtimit?

2. A i raporton bordit drejtues funksioni i auditimit

të brendshëm, dhe a kanë të drejtën për akses të

drejtpërdrejtë tek drejtori (apo një post ekuivalent

me të)?

3. A ka funksioni i auditimit të brendshëm përmasat,

statusin dhe cilësitë e duhura në bazë të masës,

kompleksitetit dhe riskut ekzistues të subjektit që

auditohet?

[Për pikat 1-3 mund të jetë e nevojshme të merret një

organigramë e funksionimit të auditimit të

brendshëm, duke venë në dukje përgjegjësitë për

raportim dhe personelin (përfshirë postin dhe

kualifikimet).}

4. Të sigurohen kopje të raporteve më të fundit të

auditimit të brendshëm. A pohojnë këto raporte

vlerësimin fillestar të cilësisë në pikën 3 të

mësipërme?

5. A ka ndonjë plan të detajuar të aktiviteteve për

vitin aktual dhe vitin në vazhdim?

6. A i përshkruan qartë plani rezultatet dhe afatet

përfundimtare?

67

7. A paraqitet ndonjë nga rezultatet e planifikuara si

një rezultat me përdorim potencial për qëllime të

auditimit të jashtëm?

8. Përfundimi - A është e mundur që të përdoret

puna e auditimit të brendshëm?

68

Pasqyra nr. 2

Vlerësim i detajuar i funksionit të auditimit të brendshem

Ky pyetësor është hartuar për të dhënë ndihmesë në verifikimin e pavarësisë, kompetencës

dhe efektivitetit të auditimit të brendshëm. Një rishikim i tillë duhet të kryhet nëse, pas një

shqyrtimi paraprak të auditimit të brendshëm, mendohet se është e mundur që kjo punë të

përdoret për të zvogëluar shtrirjen e procedurave të auditimit të jashtëm (përgjigjet do të

mbështeten nga një shpjegim i shkurtër përkrah pyetësorit ose nga letra pune që e

argumentojnë atë).

Vlerësim i detajuar i Funksionit të Auditimit të

Brendshëm

Rezultati

(Po/Jo)


ose në referim të


A. Synimi 1. A janë përcaktuar përgjegjësitë e auditimit të

brendshëm nga Stafi Drejtues i subjektit?

2. A e përfshin synimi i përgjegjësive të auditimit

të brendshëm vlerësimin dhe raportimin për:

a) Efektivitetin, kompetencën dhe zbatimin e

auditimeve të brendshme financiare?

b) Shkallën e pajtimit me politikat e përcaktuara,

procedurat, ligjet dhe rregulloret?

c) Shkallën në të cilën asetet dhe interesat janë

audituar në mënyrën e duhur dhe të siguruara nga

humbje të çdo lloji?

d) Nëse kontabiliteti dhe të dhëna të tjera të

gjeneruara brenda subjektit janë të besueshme?

B. Pavarësia 1. A ka drejtuesi i njësisë së Auditimit të

Brendshëm (NJAB) akses të pakufizuar deri në

nivelet më të larta të stafit drejtues?

2. A ka drejtuesi i NJAB mandat të mjaftueshëm për

të arritur pavarësinë e nevojshme brenda

institucionit?

3. A ka auditimi i brendshëm akses të pakufizuar

në të gjitha regjistrat, asetet, personelin dhe

premisat dhe a është i autorizuar për të marrë një

informacion të tillë dhe shpjegime kur

konsiderohet si e nevojshme për të përmbushur

përgjegjësitë e veta?

4. A është puna e të gjithë audituesve të brendshëm

e pavarur nga rutina normale e punës,

aktiviteteve operative dhe punës menaxhuese?

c. Stafi 1. A përmban njësia e auditimit të brendshëm një

përpjesëtim të mjaftueshëm të audituesve me

eksperiencë dhe të trajnuar mirë?

2. A është i kualifikuar profesionalisht drejtuesi i

NJAB, ose a ka përvojë për auditimin e pasqyrave

financiare të brendshme?

3. A përmban auditimi i brendshëm një staf me

aftësi auditimi në kompjuter apo aftësi profesionale

në rastin e kërkuar?

Vlerësim i Detajuar i Funksionit të Auditimit të

Brendshëm

Rezultati

(Po/Jo)


ose në referim të


D. Trainimi 1. A ka procedura për t'u siguruar se çdo auditues i

brendshëm merr trajnimin e kërkuar për detyrat dhe

përgjegjësitë e veta?

E. Planifikimi 1. A ka ndonjë strategji auditimi të azhornuar që

bën identifikimin e të gjitha zonave të punës

s i p a s sistemit, duke theksuar zonat me risk të

lartë dhe përcaktuar ciklin e duhur të përfshirjes në

auditim?

2. A përkufizohen qartë programet dhe planet e

auditimit strategjik (afatgjatë), vjetore dhe të

detajuar nëpërmjet rezultateve të përcaktuara dhe

afateve përfundimtare të përgatitura?

F. Dokumentimi 1. A mbahen skedarë të përhershëm të azhornuar që

përmbajnë detaje të sistemeve të kontrollit të

brendshëm?

2. A dokumentohet racionalja e kryerjes së testeve

dhe arritjes në një konkluzion? (P.sh. A deklarohen

objektivat e auditimit dhe niveli i kërkuar i

testimit?) A identifikohen kushtet e gabimit?)

70

3. Dokumentacioni i auditimit:

a) A regjistrohen objektivat dhe qëllimi i auditimit të

veprimtarisë së auditimit?

b) A regjistrohen rezultatet e testimit dhe vlerësimit

të rezultateve?

c) A i aftëson supervizorët e auditimit dhe

drejtuesit që të rishikojnë mjaftueshmërinë dhe

standardin e punës?

G. Evidenca e Auditimit 1. A mbështeten përfundimet në përgjithësi në

evidenca auditimi të mjaftueshme, me rëndësi dhe të

besueshme?

H. Monitorimi dhe Kontrolli 1. A raportojnë rregullisht drejtuesit e auditimit

për punën e kryer në ballafaqim me afatet dhe

planin buxhetor ditë/njerëz? A monitorohet

gjithashtu ecuria kundrejt planeve afatgjatë?

2. A janë siguruar masa të përshtatshme për të

garantuar cilësinë?

3. A ka procedura që garantojnë se puna rishikohet

nga një apo më shumë nëpunës në drejtim?

I. Raportimi 1. A është e pranueshme cilësia në tërësi e raporteve

të auditimit të brendshëm? A përmbajnë ato

përfundime me rekomandime të përcaktuara qartë

dhe një plan zbatimi për rekomandimet? A janë

përgjithësisht të pranuara nga stafi drejtues i

subjektit të audituar?

2. A dërgohen automatikisht raportet e shkruara pas

çdo ekzaminimi të auditimit?

Vlerësim i Detajuar i Funksionit të Auditimit të

Brendshëm

Rezultati

(Po/Jo)

Vërejtje të

justifikuara ose në

referim të shkresave

të punës

3. A është rënë dakord për faktet dhe a janë

diskutuar përfundimet dhe rekomandimet me

titullarët e Ministrisë/Departamentit?

4. A ka procedura që sigurojnë se janë zbatuar të

gjitha përgjigjet ndaj raporteve të auditimit për të

përcaktuar nëse është marrë apo jo ndonjë masë e

kënaqshme?

5. A ka ndonjë raport periodik (p.sh. vjetor) që

përmbledh rezultatin e punës audituese të

departamentit të auditimit të brendshëm në

ballafaqim me pikësynimet dhe planin vjetor?

Documents

AUDITIMI FINANCIAR MANUALI - klsh.org.al · issai 1200 (isa 200): Objektivi i auditimit të pasqyrave financiare është t’i mundësojë audi tuesit që të shprehë një opinion