(Atlas of the Netherlands Flora 1) J. Mennema (Auth.), J. Mennema, A. J. Quené-Boterenbrood, C. L. Plate (Eds.)-Atlas of the Netherlands Flora_ Extinct and Very Rare Species-Springer

8/18/2019 (Atlas of the Netherlands Flora 1) J. Mennema (Auth.), J. Mennema, A. J. Quené-Boterenbrood, C. L. Plate (Eds.)-At…

http://slidepdf.com/reader/full/atlas-of-the-netherlands-flora-1-j-mennema-auth-j-mennema-a-j-quene-boterenbrood 1/228



ATLAS

OF

THE

NE

THER

LANDS

FL

ORA

1



ATLAS OF THE

NETHERLANDS

FLORA

1

Extinct and very

rare

species

Edited

by

J.

Mennema, A.

J.

Quene-Boterenbrood & C. L. Plate

With the collaborarion of

F. Adema, R. W.

J.

M. van cler Ham,

Th.

A.

Hattink, P.

Heukels,

P.

Smit,

B.J. M. Verschoof & E.J. Weeda

Springer-Science+Business Media,

B.V.1980



©

English edition: Springer Science+Business Media Dordrecht

Originally published by Dr.

W.

Junk bv, 's-Gravenhage in 1980

Softcover reprint ofthe hardcover 1st edition 1980

The Atlas of

the

Netherlands Flora bas

been

compiled by the Department of

the

Netherlands

of the Rijksherbarium (Leiden) in cooperation with the Department of Environmental Statis

the Central Bureau of Statistics (Voorburg), financially supported by the Ministry of C

Recreation and Welfare

(Rijswijk).

English translation: Prof.

Dr. J.

Kuijt (Chapter 3: Miss

S.

McNab).

Illustrations:

P.

Heukels, C.L Marks, E. Vijsma.

All rights reserved. Nopart of his publication may be reproduced, stored n a ret rieva l syst

transmitted in any form or by any means, mechanical, photocopying, recording, or othe

without

the prior

written

permission of he publishers Springer-Science+Business Media,

ISBN

978-94-009-9193-4

ISBN

978-94-009-9191-0

(eBook)

DOI 10.1007/978-94-009-9191-0



Contents

Foreword

(C. I<ALKMAN)

-

6

1. Introduction

to the

Atlas of the

Netherlands

Flora (J.

MENNEMA)

- 7

2.

The

Netherlands (R.W.J.M. VANDER HAM)

-11

2.1. Some aspects of position, origin and geomorphology - 11

2.2. Some aspects of geology and soils -

12

2.3 Some aspects of the climate -

12

2.4. Phytogeographical position and subdivision of the Netherlands - 16

2.5. Qassification of phytogeographical districts in relation to soils and climate - 17

3. The history

of

plant-geographical

investigation

in the Netherlands (P.

S

B.J.M.

VERSCHOOF) - 18

3.1.

Plant maps in full bloom: Period I

(1902-1907)

- 18

3.2. Plant maps in full bloom: Period II - 20

3.3. The

IVON

during the occupation - 22

3.4. The last period - 23

4. On

the

reliability of older literature concerning the Nether lands Flora (±1550 -±

(E.J. WEEDA)- 26

4.1. Herbalism and floristics - 26

4.2. Accessibility of the older literature - 26

4.3. Criteria - 26

4.4 Botanical publicat ions not regarded as sources of floristic data - 28

4.5. Some important data from the old floristic literature - 28

4.6. Brief survey of older works of importance to floristics in the Netherlands - 29

5.

The

Standard

list

of the

Netherlands

Flora

(J. MENNEMA)

- 30

6. Collection and use of data

(A.J.

QuENii-BoTERENBRooo) - 32

6.1. Mapgrids before and after 1950 - 32

6.2. Inventories - 32

6.3. Herbarium material - 34

6.4. Data from the literature - 34

6.5. Incorporation of data

on

maps - 34

6.6. Accompanying text - 35

7. Explanation of distribution

maps

and accompanying

texts

(A.J. QuENii-BoTERENBRooo

7.1. Nomenclature- 36

7.2. Abbreviations and technical

terms-

36

7.3. Distribution maps - 36

7.4. Accompanying text - 38

literature (Chapter 1-7) - 39

8. Distribution

maps

of the extinct

and

very rare species in the Netherlands - 43

literature (Chapter 8) - 211

Index of botanic

names

- 223



Foreword

There

is an

element of fascination which many people feel about geographical maps, be

these maps allow fantasies about strange landscapes, other peoples, travels, even adven

Distribution maps, depicting the area which a plant (or animal) species occupies, would a

to be less romantic, but they are equally able to exercise our imagination, or rather: to stim

our scientific curiosity. Some distribution patterns are repeated time and time again, alth

rarely fully identical, and with their study comes the inescapable question: what

is

i

determines a plant's area of distribution? Almost immediately we find ourselves in the a

ecology, for

it

is

the plant's demands of its environment (climate, soil) which determines

it will be able to grow and where not. However,

that is

not all there

is

to it, for species as w

landscapes have their history, and one needs

to

be informed about the climate and abo

distribution of land and sea in the past, for instance, before one can understand p

distributions. This aspect of change in space and time (historical plant geography) is possib

most fascinating part of plant geography.

However this atlas, covering a minuscule part of the world,

is

not meant to be primarily a

of historical plant geography. It is true that a dynamic aspect is very prominent, but this

the smaller time-scale of man-made changes, which mostly led

to

impoverishments. That

aspect which makes this atlas unique among European atlases of plant distribution. It is al

aspect which led to a very considerable subsidy from the Ministry of Culture, Recreatio

Welfare.

For

it

is

a matter of general interest to devise the appropriate measures which wi

such deterioration. Much can still be rescued by measures a imed at enrichment and at an inc

in the variety of the landscape, and by measures concerning the protection of natura

semi-natural areas; and the above-mentioned Ministry is much interested in such aspects

That portion of the atlas which bears the sad title 'Extinct and very rare species' indeed

a very great impoverishment. Much has doubtlessly been lost: after all, our

14

million p

inhabit a very small piece of land. But pessimism need not prevail, for much can still be sa

again return - if we are sensible.

Asis

apparent from chapter 3

of

this volume, the atlas has a long history. Around 1968

J.

Men

developed a renewed interest in cartography of vascular plants of the Netherlands. Slowly th

evolved to demonstrate changes in the flora by means

of

maps, which would then be suita

basic data for nat ure and landscape conservation. And in this way the time-honoured

'IVON

evolved

to

what is presented here.

The cartographic material available needed to be extended before publicationof the atlas

be considered.

Easily

said, but a large amount

of

work was implied. Literature, herb

specimens and excursion reports needed to be inspected and evaluated, and above all: i

necessary to complete the field inventories. Ideally every hour-square of our country shou

represented by a recent inventory made by a competent botanist. This ideal has not yet

achieved, but hundreds of enthousiasts have already contributed their share and

inventories of sometimes large numbers of squares. It is impossible to mention them all by

here,

but

as a group they must be acknowledged with honor and gratitude.

Publication of plant maps for the Netherlands was initiated almost 80 years ago as a Rijk

barium project. It is therefore with great satisfaction

that

our institute is now able to presen

atlas, thanks also to the cooperation of other organizations. Of these the Ministry of Cu

Recreation and Welfare has already been mentioned. The subsidy granted made it possib

appoint some botanists on a temporary basis for the preparation

of

maps an d accompanying

It

is

obvious

that

without t heir work the atlas would not yet be ready for publication. Als

cooperation of the Central Bureau of Statistics has become indispensable, and is here ackno

ged gratefully.

C o n g r a t u l a t i o n ~

to

all those who have worked with perseverance, enthusiasm and exp

and so have made possible the completion of this first volume.

6

C. l<A

Director, Rijksherb



F

=;l i

1 ~

,<G::

_. ...

f - - .

·--

.

ir

' t

:_

~

f .

::;r,;;

t+-

~

1 1 9 - - ~

IJW

·

T

I

1 ±. _

-u_

-.

'

I

f

~ ~ _ l ~ 5

I ~ H , ; _

..

t--

7

1,

.,:;: •

±it

- - - - - -

1

~

i:.>.

I ]I

'

-

'

H;

:..;;::

1

+

r

ft"l

'

J

I

I

+

'

f {

-

-

'

...

VON map be fore 19

50

VON m

a

p

after 1950

11

12 13 14

15

16

17

1

8

11

12

13

14 15

1

6

17

18

2

1

22

23

24

25

2

6

27

28

21

22

23

24

25

26

27

28

31 32

33

34

35 36

37

38

31

3

2

33

34 35

36

37

38

41

42

43

44

45

46

47

48

51 52

53

54

55

56

57

58

41

42

43

44

4

5

46 47

48

6

1

62

6

3

6

4

65

66

6

7

68

51 52

53 54

55 56

57 5

8

Division into hour-squares

before 1950

Divis

ion into hour-squares a

fter 1950

Taxon pr

esent before 1950

* axon pre

sent after 1950

Varia

nt symbol before 1950

Q Varian

t

symbol after 19

50

Th e

reason for using a varia

nt symbol is mentioned

each time in

the

tex t acc

ompany ing the distrin

bution m ap.

a.

Finds in

the

h

our-squares 11, 23 a

nd 35 on the

pre-1950 grid.

b. Finds i

n the ho ur-squares 23,

25 and 27

on

the

po s

t 1950 grid.

c

Finds in the hour-squa

res o f figs. a and b tog

print

ed on the post 1950 gr

id, as in this atl



Left below the map

Text

The hour-square frequency classes (UFK)

Terms

Abbreviations

Abbreviation of

Netherlands

provinces

Terms and symbols

Number of hour-squares before 1950, plus the corresponding hour-square frequency class

Number of hour-squares after 1950, plus the corresponding hour-square frequency class (

In some cases:

ook: certain finds taken into account for hour-square totals which, however, cou

be placed in a definite hour-square

adv.: advent ive localities from before and since 1950, not taken into accou

hour-square totals

Below the Netherlands name of the taxon there are data from the Standard

List

of the Nether

Flora of 1975, e.g. 1240 6b 41.

1240 the number of the taxon

6b the ecological group, of which the taxon

is

a member (see p.

30)

4 the hour-square frequency class before 1950

1 the hour-square frequency class after 1950

These data are followed by distributional data for Europe taken from the Flora Europaea (F.E

figs.

16,

a

and b. p. 38.

Class

Hour-squares

Designation

Class

Hour-squares

Designation

0 0

absent or extinct

5

8 0 -

189

infrequent

1

1-

3

extremely rare

6

190- 410 fairly common

2

4-

10

very rare

7

411-

710 common

3

11-

29 rare 8

711-

1210

very common

4 3 0 - 79

fairly rare

9

1211

-1677 extremely com

archeophyte =

hour-square

indigenous

neophyte

status

an introduced species which has been established since before 1500.

the basic unit of surface area into which the distribution maps are subdi

native, a plant belonging to th e original wild Netherlands flora.

an introduced species which has been established since 1500.

floristic condition or nature of a plant (wild, adventive, established, esc

neophyte, archeophyte).

stins plant

taxon

adv.

AMD

AVU

F.E.

gem.

GRO

LEPS

MAAS

NIJM

RIN

s. lat.

s.

str.

subsp.

u

UFK

var.

verw.

WAG

WBS

z.j.

Gr.

Fr.

Dr.

Ov.

Gld.

u.

a species which within a certain area

is

(more or less) limited to 'stinse

Frisian word for brick houses), mansions. old farmsteads, gardens of pa

ges, and related habitats such as cemeteries and old city ramparts.

general term for categories such as variety, subspecies, species, genus, f

etc.

adventive

=

accidentally introduced by man

the herbarium of the Hugo de Vries-Laboratory, Amsterdam

the herbarium of the Vrije Universiteit, Amsterdam

Flora Europaea

municipality

the herbarium of the Department of Systematic Botany, Groningen

the herbarium

of

the Laboratory for Experimental Plant Systematics, Leide

the herbarium of the Natuurhistorisch Museum, Maastricht

the herbarium of the Department of Geobotany of the Botanical Labor

Nijmegen

the herbarium of the Netherlands Institute for Nature Conservancy, Leersu

sensu Jato

=

in the wide sense

sensu stricto

=

in the strict sence

subspecies

the herbarium of the Institute of Systematic Botany, Utrecht

hour-square frequency class

variety

escape

the herbarium of the Laboratory for Plant Taxonomy and Plant Geogr

Wageningen

the herbarium of the Biological Station, Wijster

without date

Groningen

Friesland

Drenthe

Overijssel

Gelderland

Utrecht

N.-H.

z.-H.

Zeel.

N.-Br.

Limb.

Noord-Holland

Zuid-Holland

Zeeland

Noord-Brabant

Limburg





In 1973 the Central Bureau of Statistics requested that four maps be prepared for the G

Environmental Statistics Surveyof 1973 (MENNEMA, 1974b). In this publication the data from

and after 1950 were printed in two colours. Even though this was done in a fashion that a

dot

(a

locality from after 1950) could again completely obscure a green dot

(a

locality from

1950), this bicoloured system stimulated us

to

search for similar ways

to

provide maps w

relevant information using the new topographic sheets as a base. We believe that we

eventually succeeded in doing so.

Few problems were encountered when adding herbarium data to the IVON maps based

o

inventories, but this was not the case with data ob tained from the literature. It is always po

to check the accuracy of the identification of a herbarium specimen, something which is no

quite impossible in the case of literature data. Difficulties were encountered especia

incorporating those dat a from the lite rature which concerned r ange extensions. These deve

a growing inclination not to include such localities, and thus there evolved a text to accom

the maps, in which localities ignored in this fashion could be mentioned. Once it was deci

include an accompanying text it became possible

to

include also othe r interesting facts abou

species, such as the oldest known Dutch locality and information with regard to the plant's n

range beyond the Netherlands. The former eventually led to an intensive study by one

collaborators of the atlas, E.J. Weeda (see Chapter 4), resulting in the inclusion of

an

add

number of species in the Netherlands flora.

As

far as the ranges beyond the Netherlan

concerned we have used the relevant information of the Flora Europaea of which unfortu

the fifth and last volume, containing Monocotyledonae, has no t yet appeared.

For

this reas

should like to express our gratit ude

to

the editors of Flora Europaea for their willingness to

us the proofs of this last volume, allowing us

to

cite distributional data for each spec

significant changes are made in these proofs then the possibility does of course exist

th

eventual text and pagination of volume 5 of the Flora Europaea will be different from tha

by us.

Since the decision

to

include an accompanying text had now been made it became poss

add further information which had bearing upon the changes in occurrence of a species

Netherlands before and since 1950. Especially the Limburg floristic worker

A.

de Wev

frequently written about his ideas

on

the causes of (mostly) the dwindling or sometim

disappearance of a plant species in our country (MENNEMA, 1974c). In those instances whe

literature provided information we have included it where relevan t

to

the dwindling of a sp

It

might be mentioned that this added a new dimension

to

the atlas: in addition to showi

distribution

of

the species in our country and the changes discernible in this pattern it be

possible

to

add the reasons for such changes. The end result of all this

is that

we are amo

very few European countries which have produced numerical data for a large number of s

as to which are the most i mportant factors responsible for the gradual deterioration of ou

(MENNEMA, 1973 and 1975a).

To

the non-initiate the decision as to what species to include in the atlas appears easy.

Yet

are considerable difficulties here because of the fact

that

not all plant species found in th

in the Netherlands are genuinely indigenous. Many species have their origin elsewhere and

been transported by man into our country, whether purposely or not. Where this ha

accidentally we speak of adventive species. Sometimes such plants are able to ma

themselves even beyond the particular habita t into which they were originally introduced.

case we speak of establishment: established speciesmay also be coun ted to the Netherlands

In the l atter case we distinguish between species established before 1500 (

archeophytes)

and

which did so since 1500 (neophytes).

The situation becomes more complicated when a Dutch species originally indigenous

Netherlands

is

unintentionally introduced by man from its habitat to somewhere else a

example, in the case of the seed of dune plants during the transport of dunesands for constru

or othe r purposes elsewhere.

It

may also happen that man in his operations creates a new h

somewhere outside the known natural range, facilitating the sudden appearance

of

c

species, while it may not be possible

to

discover wheth er in such a case man's unintentiona

was responsible. Various meetings of the Committee for the Floristic Investigation o

Netherlands of the Royal Botanic Society have been occupied with efforts to establish crite

to whether a species must be regarded as an adventive or whether it deserves a place on the

but unanimous agreement has never been reached. We have therefore thought it advisa

leave

to

each author the judgment as to which localities are, and which are not be includ

the map. Those excluded are at any rate mentioned and justified in the accompanying te

Ever since the beginning of the last century a special interest developed among a num

Dutch floristic workers with regard to investigations concerning adventives. Originally i

especially the vicinity of harbours which were searched for such plants; thence the old

'Pothoofd plants', named after the Pothoofd in the city of Deventer (see, for example, KATz,

In later years special excursions were organized to flour mills, wool factories, oil mills, ra

yards and rubbish dumps.Trough the years these field trips have yielded so much herb

material

that

it

is

nog longer feasible under some species to m ention all adventive finds. In

a case they are recorde i under the left lower corner of the distribution map unde

hour-square code which covers its locality as an adventive one. Fig. 15 represents an exte

survey of such adventive localities which have been visited regularly before and since 19

Plants which have been intentionally introduced by man, such as crop and decorative plants

also spread beyond the area where they were first planted or sown: in those cases we spe

escapes.

Sometimes such escaped plants seem to be able to maintain themselves very well on

new sites, so

that

we can then speak of establishment.

We must finally devote some special attention to that group of plants which in the Nethe

is generally known as stins plants. Until recently this term was applied to the group of (orig

decorative) plants which were planted especially around Frisian mansions, where they ca

characterize the vegetat ion ('stins' is the Frisian word for brick house). Recently

LoNoo

&LEvs

8



have given the definition of 'stins plant' somewhat

greater

latitude: 'a species which w

certain area is (more

or

less) limited

to

stinses', mansions, old farmsteads, gardens of parso

and related habitats such as cemeteries and old city ramparts'. For certain 'stins plants'

w

certainly say that theiF establishment has

earned

them membership in

the

Netherlands

During the sixties, when we began with the preparation of maps for the atlas, we were no

clear which species were to be included in it.

At that

moment there did not yet exist clear c

as to which species may legitimately be counted to

the

Netherlands flora. These criteri

proposed by VANDER MMREL in

1971

and later

amended

by the Floristic Council of 1975

(ME

1975b). Vander Maarel was also the first to prep are a list of Dutch plant species, a list later r

by the Floristic Council of 1975 (see Chapter 5) and eventually leading to the Standard list

Netherlands Flora of 1975

(ARNoLDs

&VANDER MEIJDEN, 1976). Essentially all species belonging

list will have their Netherlands distribution published in the atlas by means of a map.

The first volume of the atlas contains only

the

extinct an d very rare species. The definitio

rare' goes back to

the

division into frequency classes of hour-squares as introduced by

V

MMREL (1971; see Chapter 5) and, more particularly, to the boundary between his classes 2

This means that volume 1 only contains those species which since 1950 occur in no more t

hour-squares, viz., the species from frequency classes 0, 1, and 2.

During preparatory work it became evident that 7 species placed by ARNoLDs

&

VANDER

(1976) in frequency class 1, and 99 species placed by them in frequency class 2, had in fac

recorded for more than 10 hour-squares since 1950. These species will be placed in the s

volume of the atlas. In contrast,

17

species from frequency class 3, and 2 from class 4 do r

a place in

the

present volume since the

number

of hour-squares in which they have been rec

since 1950 is 10

or

less.

Also in deviation from

the

Standard list

the

following originally adventive species hav

been

provided with a map, since the authors could not discover any locality where

established: Arabis hirsuta subsp. planisiliqua, Chenopodium capitatum, Lappula squa

Malcolmia maritima, Medicago polymorpha, Oenanthe pimpinelloides, Petrorhagia sax

Stachys annua and Trifolium aureum. We also thought it better not to include maps

following taxa which are difficult to recognize:

Arctium nemorosum, Hieracium levicau

H. laurinum, Thalictrum minus subsp. silvaticum, and Viola mirabilis. Further taxonomic s

are required before it can

be

decided

whether

these species do indeed occur in

our

country

not accepted from

the

Standard

list

are

the

species'Rubus koehleri and Taraxacum maculig

since these names each represent several species, and Polygonum oxyspermum whic

erroneously listed as indigenous

(HEUKELs-VAN OosrsrRooM,

1977).

A

number of species which

the

Floristic Council dropp ed from

the

Standard

list

are nevert

included in the first volume of the atlas, because studies of the older literature as mentio

Chapter 4 showed that such an omission was in error. They are: Adonis aestivalis, Asp

procumbens, camelina sativa

subsp.

alyssum, Chondrilla juncea, Geranium rotundifoliu

Stellaria nemorum subsp. glochidisperma, as well as Oenanthe crocata and Orchis sesquip

which have

been

recognized as indigenous species since the last Floristic Council. Thus th

number

of taxa contained in this volume of the atlas has become 332.

Even in the initial stages when the plans for publishing an atlas

began

to shape we turn

thoughts to

the

idea to reserve space, in

the

first volume, for

the

history of phytogeog

research in the Netherlands generally and, more particularly, that of the Institute fo

Investigation of

the

Vegetation in

the

Netherlands

(IVON).

Especially

the

latter demons

clearly how uniquely, and with what enormous devotion non-professional botanists ha

many decades gathered information about the Netherlands flora. We consider our

fortunate that, upon

our

request, some years ago,

Dr.

P. Smit of

the

Biohistorical Institute (U

directed

the

doctoral student

B.J.M.

Verschoof to investigate this history. These studies even

resulted in Chapter

3

of this volume of the atlas.

In those places

where that

chapter treats the history of phytogeographic research

Netherlands i t is inevitable that matters are discussed which also appear (and sometimes

extensively) in

other

chapters. This also applies, in turn , to the contents of the remaining cha

It was stated earlier in this chapter,

that

it seemed superfluous to devote a second ser

inventories to

the

publication of distributional

data

of species which have meanwhile b

extinct in the Netherlands. In this connection it must be said, however, that it is precisely t h

the more intensive field work of recent years that various species have

been

located again

had for ma ny years

been

regarded as extinct: carduus tenuiflorus

(MENNEMA,

1977), Cephala

rubra (SIPKEs,1978; VAN I}zENoooRN, 1979; ADEMA et al., 1979), Galium boreale

(VANDER

MEIJDEN

MENNEMA,Lc.), and Thesium humifusum (VAN DoRP, 1977;

MENNEMA,l.c.).

This clearly illustrate

again

the

fact

that

a distribution

map

represents merely a moment ary exposure of a dy

process.

At

each moment some species are expanding while others are retreating. There ar

species which come and g o since our country happens to represent a p eripheral area in

overall geographic range.

If

we wish to follow this process it

is

necessary to maintain record

after the atlas has appeared. The Department of the Netherlands Flora of the Rijksherba

Schelpenkade 6, Leiden, will always be pleased to receive data on

new

localities of plants

When the number of collaborators expanded to the present team

we

attempted to

agreement

on the framework within which each author could maintain his

or

her own ide

It

seems proper to emphasize once again

the

fact - this may allready appear from

th

accompanying each map - that the authors

bear

the primary responsibility for the maps pre

by each.

It is not possible to express

our

gratitude individually to everyone who has contributed

realization of this volume of the atlas. This would require a list of hundreds of inventory wo

and hu ndreds of correspondents who, over many years, have communicated importan t fi

the Institute for

the

Investigation of

the

Vegetation in the Netherlands (IVON) an

Rijksherbarium, Leiden.

9



A

name

which cannot go unmentioned, however, is that of Jan G. Slott, who from the ver

of IVON in 1930 into

the

sixties was able to record such an incredible

amount

of informat

maps. It would not have been possible for this atlas to appear without his interminabl

meticulous work

and that

of Prof.

Dr. J.L

van Soest ('s-Gravenhage),

Dr.

G. Kruseman (A

dam), D.T.E. van

der

Ploeg (Sneek), A. de Visser (Middelburg), M.T. Jansen (Veenendaal

Dr.

F.M. Muller

(Ede),

to mention only a handful of many anonymous floristic workers. W

indeed sorry that this acknowledgment in the case of Jan G. Slott must be posthumous, as it w

have given us great pleasure to present him with

the

first copy of this atlas.

We are pleased to acknowledge also a few institutions and persons who have assisted us

in the preparations for this volume of the atlas. There are, first of all, the curators of the v

Dutch herbaria who provided hospitality and loaned material, especially J. de Bruijn (Herb

Wageningen) and

D.Th.

de Graaf (Herbarium Maastricht).

We are thankful

that Dr. H.D.

Schotsman (Paris) was able to assist our collaborator E.J. W

in a detailed study of the difficult genus caJJitriche.

Aside from

the

above floristic workers we should also like to express our gratitu

Prof.

Dr.

P. Zonderwijk (Wageningen),

H.M.

van de Steeg (Nijmegen), J.H. Willems (Utrech

Dr. Ir. W.G. Beeftink (Goes) for their willingness to make available their field data. We o

similar

debt

to various provincial organizat ions who supplied information on ecological map

A special word of thanks goes to Mrs. S.D. Peletier-Bridgwater (Voorschoten). Dr. P.

(Leiden), Dr.

C.E.

Ridsdale (Leiden) and Prof. Dr. J. Kuijt (Lethbridge, canada) for checking E

summaries. Especially to the latter and also to Miss

S.

McNab (Utrecht) and Dr.

W.O.

Marg

(Utrecht) for Chapter 3,

we

are grateful for

the

translation of the introductory chapters

English version of this atlas.

We should finally like to express

our

appreciation for

the

financial support and cooper

respectively of the Ministry of Culture, Recreation and Welfare (Rijswijk) and of the Central B

of Statistics (Voorburg) without which the appearance of the atlas would have

been

signifi

later than is the case.

J. ME

10



Fig.l. Altitudes of the Netherlands.

II

<

Om

0

5m

5

20m

20

30m

30 70m

70

200m

>

200m

J

dunes

and

flats

2 The

Netherlands

2.1. Some aspects of position,

origin and

geomorphology

The Netherlands constitute the northwesterly portion of the North-West European lowland

land is largely flat

(fig.

1). gradually descending

to

the north and west, the highest point bei

Drielandenpunt (322,5 m above sea level) in

the

extreme southeast, the lowest

the

Alex

polder (6.6 m below sea level) ne ar Rotterdam. Natural runoff occurs primarily by means

rivers Schelde, Meuse, Rhine and thei r various arms.

Among

the

most important higher areas in

the

region north of

the

large rivers m

mentioned the Hondsrug,

the

hillcountry of Twente,

the

hills of East Salland and Montfe

those ea st of Nijmegen, the Veluwe, the Utrecht ridge and the Gooi. All these represent mo

and deposits of boulder clay which originated in the penultimate glacial era. In the so

provinces, the southern

part

of Limburg may be considered as a northern extension

Ardennes, with in which

the

Meuse and its tributaries along with a number of breaks in th

of the earth constitute the most importan t topographic features. Along the coast the dune

Hoek van Holland to Den Helder form a nearly continuous, high er strip of land which pr

a natural, even

if

locally inadequate, protection against

the

sea for

the

lower lands behind

natural barrier is replaced between Petten and camperduin by the man-made Hondsb

Zeewering. Before man b egan

to

interfere wit h the landscape the sea invaded t he lowland

rarely. The low areas were covered wi th a layer of

peat

several meters in thickness, formed in

wet silted up lagoonal flatlands between the dunes and the higher portions of the e

Netherlands.

For

long it was believed

that the

northern and western portions of

the

Netherlands

had

ancient times been a low lying region. EDELMAN (1974,

p.

43) however demonstrated the co

the

peat

region was originally sufficiently high to be able to withstand most high tides. He

this interpretation upon

the

fact

that

at

about

the

year 1000 in the northern and western po

11



Fig. 2

Pleistocene

and older

formations in

the

Netherlands at or near the surface.

land was first brought into civilisation before the first dikes were constructed. The occurre

(at

that

time poor) peat areas in coastal regions also points in the same direction. By pumpi

land dry, along with t he settling

and

the na tural oxidation

of

the peat, or by removal of p

the service of agriculture and for the provision of fuel, the Dutch have lowered the land

they inhabit significantly. Also because of the fact

that

the area

is

still sinking - a proces

which earlier the natural accumulation of

peat

was probably able to keep pace - the large

of the western and northern Netherlands lies presently below sea level. The area can th

maintained in its present s tate only by artificial means, including the construction of dike

the operation of pumps.

2.2. Some

aspects of

geology and soils

Nearly all of the Netherlands, geologically speaking, has been formed in very recent time

surface of the largest part of the eastern Netherlands represents deposits from the latter p

the Pleistocene or Diluvium, the Riss and the Wiirm glacial periods (fig. 2). The deposits are

up

especially of boulder clay,loess

and

coversands,

and

especially

the

latter are very exte

in the higher portions of the country. In the northern and western portions of the Nether

and also in the valleys of rivers

and

creeks, the Pleistocene is often found tens of meters

the surface. The marine and river deposits which cover the-Pleistocene, usually inthe form o

sand or gravel, toget her with the previously much more extensive peat areas, constitu

holocene or alluvial landscape. The non-peaty holocene deposits are for the larger part the

of more or less periodical floods by the sea or by the rivers, while the pleistocene deposit

be viewed as areas outside the influence of sea and rivers (fig. 3).

In the extreme east, south or southwestwe may also encounte r deposits older than pleist

at or near the surface. Near Winterswijk

and

in Twente, for example, Jurassic, Cretaceou

Tertiary sediments emerge in some localities. In Zeeuwsch-Vlaanderen and in the sou

Limburg there

are

some sporadic Tertiary materials; in the latter area Carboniferous de

appear on the surface and there also occurs Cretaceous marl on a ra ther extensive scale.

Not only the deposits themselves but also formation of the soil is of a very recent date

genesis of soil in the fresh deposits of coversands and loess, under the influence of a w

climate and the associated flora and fauna, became possible only after the ice an

accompanying climate

had

retreated, which occurred some 10.000 years ago. Ignoring c

exceptions, soils have developed only after

the

last glacial period, in the holecene part o

country not until the last few millennia. Holocene soils generally are richer in nutrients for

growth

than

their pleistocene counterparts.

Finally the type of soil which has developed from weathered chalk and occurs in the ex

south of thecountry, i.e. in the sout h of Limburg, is unusual for the Netherlands. Within the

European perspective this soil type is quite common, however, while precisely the soils

lower, wetter parts of the country, in particular those of the peat areas,

are

exceptional.

2.3.

Some aspects of

the

climate

The climate of a specific region is an expression of the interplay of a number of mu

interacting factors such as solar irradiation, temperature, wind, cloud cover, precipitatio

evapotranspiration, all of which in turn bear a relationship

to

the particular geographic po

of the region. The Netherlands occupy a position on

the

northwestern margin of t he Eur

continent, and its moderate climate experiences both Atlantic and Continental influences

prevalence of westerly and southwesterly winds renders the Atlantic element dominant

dominance manifests itself in small differences,

at

least within European context, between

minimum and maximum temperatures. The largest contrasts are found in

the

eastern part

country, which

we

may call more continental. Aside from t he equalizing influence of the

it also can exagge rate differences: areas closer

to

the coast experience the greater differen

wind strength and also receive more wind-borne salt

(fig.

4,

a).

Because of the direct vicinity of the sea and the prevailing westerly and southwesterly

it is the southwestern portion of the Netherlands which experiences the highest mean

minimum temperatures (fig. 4, b and c). In contrast, and under the influence of conti

airmasses from the northeast and southeast, the eastern portion of the country experienc

lowest minima

(fig. 4, b)

and highest maxima

(fig. 4, e)

respectively, both in terms of mea

absolute temperatu res. The eas tern portion also receives the highest n umber of sunny days

with maxima above 25

°C;

fig. 4, f) and freezing days (days with maxima below 0

°C;

fi g. 4,

year. These features are in turn related

to the

fact that in eastern areas the spring b

significantly later and the autumn noticeably earlier than elsewhere in the country.

In precipitation totals, also,

we

find differences. In the easte rn half most precipitation o

during the summer, this being a continental feature, while th e western half more under mar

influence, receives most of its precipita tion in the

fall.

Remarkable especially are the differ

between yearly means which exist, in the south of Limburg, between th e valleyof the Meu

the extreme southeast

(fig.

4, h): within a distance of approximately 30 km

we

find both the

and

the

wettest areas of

the

Netherlands

In connection with ecological of phytogeographical considerations it is important to kn

what extent precipitation actually benefits vegetation. To this end

that

portion which ra

evaporates or runs off needs to be deducted from precipitation totals.

12





Fig.

4.

Aspects

of

the

climate

of

the

Netherlands

based

on

data

from

the

period 1931-1960.

Fig. 4, a. Average wind velocity

in

m/sec.

Fig. 4, b. Mean dally minimum temperature for

January

in

oc.

Fig.

4, d. Mean daily maximum temperature for

Januariin oc.

14

Fig. 4, c. Mean daily minimum t empera ture f

inoC.

Fig.

4, e. Mean daily maximum temperatur e f

inoC.



Fig.

4,

f.

Average annual

number

of sunny days.

Fig.

4, g. Average annual

number

of freezing

Fig. 4, h. Average annualprecipitation totals in mm.

<

675mm

675

- 700mm

700

-

725mm

725

-

750mm

750

-

775mm

775

-

800mm

800

-

825mm

>

825mm

15



Fig.

5.

The

floristic areas of Europe after

WALTER

STRAKA (1970).

Fig. 6. Phytogeographic Districts in the Netherlands

after VAN

SoEST

(1932).

Wadden District

D

Dune District

D

Haft District

D

Drenthe District

D

Gelderland District

~

Flanders District

D

Subcentral European District

D

Loess District

D

Chalk District

~

Kempen District

D

Fluviatile District

2.4.

Phytogeographical position

and subdivision

of the Netherlands

The greater portion of the northern hemisphere belongs to the Holarctic floristic regi

represents

the

major distributional region of,

among

others, families such as

Salica

Betulaceae, Crudlerae, Umbellileraeand Labiatae.

Within this floristic region a number of fl

areas

are

distinguished which are characterized by a

number

of species with correspo

geographical patterns

(fig. 5).

The Netherlands belong

to

the Atlantic floristic a rea

(WALTER-STRAKA, 19701

characteriz

species such as

Erica tetralix, Narthecium ossilragum and Corydalis claviculata.

The C

European floristic area, with characteristic species such as

Ophrys insectilera, Colch

autumnale, Dipsacus pilosus and Lathyrus linilolius,

lies

not

far from

our

eastern border

possibly even the south of Limburg belongs

to

it. The species of

the

Netherlands flor

frequently classified according

to

where their European center of distribution is, and we ther

speak of Atlantic, Mediterranean, Continental

or

Boreal elements in our flora. In interme

situations, terms such as Subatlantic, Subcontinental

or

Atlantic-mediterranean are often u

order

to

designate

the

distribution

area

of a species.

A floristic area may

be

further subdivided into floristic districts. On the basis of

the

distrib

of a limited

number

of characteristic species

and

the soil

map

VAN SoEST

(19321

designate

following phytogeographical districts i n the Netherlands

(fig.

6)

:

Wadden District: beaches

and

dunes northward from Bergen

and

on the Wadden-

or

Frisian Islands; extends eastward beyond our country.

Dune District: beaches

and

dunes southward from Bergen; in contrast to those in

the

a

district,

the

present ones

are

calcareous; extends in to Belgium in somewhat modified form

SoEST, 19291.

Fluviatile District:

valleys of the rivers Schelde, Meuse, Rhine, Oude

IJssel, IJssel and

Overij

Vecht, as well as Zeeuwsch-Vlaanderen

and

the islands of Zeeland

and

Zuid-Holland; exten

a short distance upstream in

the

respective valleys beyond the Netherlands.

Hall

District:

the peat

and

clay regions in the west

and

north of the country; extends alon

German coast in easterly direction.

Drenthe District:the

sand

and

peat areas in Drenthe

and

adjoining parts of Groningen, Frie

and Overijssel as well as a por tion of Texel, the former island of Wieringen, Gaasterland

an

vicinity of Vollenhove; extends into Germany.

16



Gelderland District: the

sand regions of Utrecht,

the

Veluwe and

the

southwestern port

Overijssel.

Kempen District:

the

sand

and

peat regions of Noord-Brabant and the western

p

Noord-limburg; extends sou th into Belgium.

Flanders District: in some localities in

the

south of Zeeuwsch-Vlaanderen; much more exte

in adjacent Belgium.

Subcentral European District:the

eastern parts of Overijssel, Gelderland and limburg, inc

Montferland and

the

hilly country east of Nijmegen; extends beyond our country in ea

direction.

Loess District: the

loess areas in

the

northern

part

of

the

south of limburg; continue

Belgium

and

Germany

on

an extensive scale.

Chalk District:the southern part ofthe south of limbu rg; forms

the

continuation of

an

ext

chalk area in Belgium.

At

a higher level

VANSoEst(1929)

originally distinguished within

the

Netherlands the Northa

and the

Montane or Central European areas with, between these two and by way of tran

the

Submontane o r Subcentral European area. This represents a division which corresponds

or less to

the

distinction between the Atlantic

and

Central European floristic areas

Northatlantic area encompasses

the

Wadden District, the Haft District,

the

Drenthe Distri

.Gelderland District, the Kempen District and the Flanders District. The Submontane area in

the

Subcentral European District

and the

Loess District;

the

Chalk District belongs to

the

Mo

area. The Fluviatile

and

Dune Districts are difficult

to

place; they may be regarded, respec

as

the

'supply passages'

and

'depots' of continental elements,

and

are thus perhaps most c

allied to

the

Montane area.

MENNEMA

(1978) regards it as unfortunate

that VAN SoEst

later

(1932)

deserted

the

a

mentioned tripartite division, since valuable information has consequently been lost, and

all districts now seem

to be

equivalent.

It is

encouraging, however,

that

recent years hav

much fundamental research into

the

circumscription of phytogeographical districts

(MEN

I.e.).

Of

course it

is

commendable

that an

ultimate subdivision of

the

country into phytogeog

cal districts will only

be

formulated after

the

distribution maps of all plant species

Netherlands will be available.

2.5. Classification of phytogeographical districts in relation

to

soils

and

climate

The occurrence of various plant species in a specific area is determined to a large extent by f

of soil and climate. Borders be tween soil types, however, ar e commonly much sharper

than

between different climatic types, which are averages covering a series of years. Within a li

area such as the Netherlands

the

distribution of plants, therefore, corresponds much mor

the type of soil

than

with

the

type of climate. This fact

is

clearly

evidf; nt

from

the

high deg

correspondence which exists between

the

phytogeographic districts and the soil map

therefore not surprising

that

pedological differences manifest themselves as borders be

adjacent districts (VANSoEst,1929). The Wadden, Dune, Haft, and Fluviatile Districts belong

Holocene. The Drenthe, Gelderland, Subcentral European, Kempen, Flanders and

Loess

D

belong to

the

Pleistocene, while

the

southern

part

of limburg, where Cretaceous marl ap

on

the

surface especially

on

degrada tion slopes, forms

the

Chalk District. Actually, the la

better limited

to

such slopes;

the

plateaus themselves a re usually covered with a thick la

loess

and

are more satisfactorily counted

to

the Loess District

(HoMMEL,

1979).

The influence of climate

on the

distribution of plan t species

is

nevertheless clearly disce

at

times, even in

an

area as limited as

the

Netherlands. In

the

south of limburg there exist

differences in precipita tion within short distances: Maastricht may be called very dry, whi

vicinity of Vaals has nearly

the

highest precipitation totals of the Netherlands. There

is

a nu

of species which responds clearly to the contrast. Teucrium montanum, Teucrium chama

Helianthemum nummularium, Sesleria coerulea

and

Vincetoxicum hirundinaria exist or e

only in

the

vicinity of Maastricht, while

Teucrium botrys, Gentiana ciliata, Helictot

pratense, Polygonatum verticillatum

and Trientalis europaea inhabit especially

the

rainy e

part of

the

south of limburg.

A second example

is

provided by

the

situation in

the

southwestern part of

the

Nether

where the

winters are generally very mild and where various cold-sensitive or thermoph

species are or were able to maintain themselves, such as Petroselinum segetum, Vicia tenui

Lathyrus nissolia, Trifolium scabrum, Medicago arabica and Lactuca saligna.

The 'retraction-phenomenon' as described by

WEstHOFF & DEN HELD (1969)

also provides u

a good illustration of

the

relationship between climate

and the

distributional pattern of a

species. Plants such

as

Eryngium maritimum and calystegia soldanella

grow even

on

beac

the

southern part of

the

Atlantic coast of Europe; yet

when

we follow

them

to the north, w

the

climate becomes more severe, we see

that

they gradually withdraw from

the

sea to

protected habitats. This phenomenon can also be observed in

the

Netherlands, even tho

cannot always be clearly read from

the

distribution maps, which are based upon hour-sq

R.W.J.M. VANDE

17







refrained from indicating plant species by special symbols, but used the abbreviated Latin

from the check-lists of Goethart & Jongmans.

These vegetation maps were of course important for plant mapping, since they indica

presence or absence of a particular plant species in a certain area.

3.2. Plant maps in full bloom: Period n

In

the 1920s there was renewed interest in plan t cartography.

J.L.

van Soest (VERscHooF,

1978

the help

of

8 floristic botanists who were members

of

the Botanical Society (including

J.G

see

MENNEMA,

1979b) began mapping t he localities of about a hundred species of plants. In

VAN

SoEsr started a column entitled 'Plantengeografische aanteekeningen en kaartjes' (

geographical notes and maps) in the periodical 'Natura' of the Royal Netherlands Natural H

Society. In his column he stated that the m ethod h e used for mapping was the same as

that

Goethart and Jongmans had used for their plant maps 20 years ago, and he expressed the

that the publication of these maps had stopped only temporarily.

VAN

SoEsr (1929) also used

maps as the basis for his article

on

'De Plantengeografische districten in Nederland

plant-geographical districts of the Netherlands).

Van Soest's activities led to a revival of interest in the Netherlands in floristic botany gene

and in plant geography particularly.

A second person who gave a strong impetus to plant cartography was W.C. de Leeu

WESTHOFF, 1964). At his instigation a special committee was set up in 1927. Its full title w

'Commissie voor het Botanisch Onderzoek der Zuiderzee en haa r Omgeving' (Committee f

Botanical Investigation of the Zuiderzee and the Surrounding Areas), but the name

abbreviated to the 'Zuiderzeecommissie'; it was a sub-committee

of

the Committee fo

Floristic Investigation of the Netherlands which was part of the Botanical Society. The aim

'Zuiderzeecommissie' was to make a thorou gh floristic inventory of the plants growing a

the Zuiderzee and in surrounding areas with a view to studying th e changes which would

when, as a result of damming, t he Zuiderzee would gradually become an inland freshwate

Excursions were organized for this purpose and the plants observed were noted according

system of Goethart & Jongmans. Among the members of this committee were P. J

(president),

J.L.

van Soest (secretary), W.C. de Leeuw (archivist), A.W. Kloos,

J.G.

Sloff and J. Je

Information about the various activities was given in a 'Correspondentieblad

..

.', a sten

news-sheet which first appeared on

18

November, 1927. In the first issue the system of Go

&

Jongmans was discussed and was warmly recommended.

In 1929 Goethart put forward his own plan once more, thereby stimulating a third li

plant-map research. The result was that by the end

of

the twenties the plant mapping sys

Goethart

&

Jongmans became widely known among Dutch floristic botanists. 'Plotting' be

very popular again. One of the main reasons for this was

that

members of the Committee f

Protection of the Wild Flora of the Netherlands Botanical Society realized

that

the occurre

rare wild plants could be located much more easily with the help of plant maps.

The various interested parties decided to join forces. On

10

November 1929 a meeting wa

in Amsterdam. The floristic botanists who attended were J.Th. Henrard, P. Jansen, A.W. K

W.C. de Leeuw, J.G. Slott, J.L. van Soest, J.J. Swart, H. Uittien and W.H. Wachter. At this mee

was decided to form a committee whose task it would be:

1. to assemble data

on

the localities of all plants occurring spontaneously in the Nether

2. to combine the data already in the possession of various floristic botanists;

3. to incorporate these data in a cartographical flora and to further the publication of s

volume;

4.

to recruit support to help it reach its goals.

Furthermore, the committee also planned to compile a flora of the Netherlands and Fla

(Flora Excursoria Batava) in conjunction with Flemish botanists. This project almost cam

nothing, partly because little support was forthcoming from the Flemish side and partly be

in 1932 Wachter became responsible for editing the well-known 'Heukelsflora'.

The inventory of Dutch plants was to be compiled according to the method of Goeth

Jongmans. The committee would supply copies

of

the inventory lists (= check-lists) at cost

It was decided to contact Goethart at the earliest opportunity. A first meeting was arrang

21 January 1930. Goethart apparently had already recruited someone to work on the enor

number of basic lists which had accumulated. It was decided to continue t he work on a volu

basis, as this would be more economical and much faster. It was also decided to keep the re

of Goethart &Jongmans at the Rijksherbarium, at least for the time being. The publication

data came secondly.The first and most important step was to deal w ith the backlog.To coord

the activities the committee and Goethart decided to set up a foundation called the Instituu

het Vegetatie-Onderzoek van Nederland' (Institute for the Investigation

of

the Vegetation

Netherlands), abbreviated to IVON. The foundation meeting was held on 23 February 19

2.00 p.m. at the home of J.W.C. Goethart.

The legal document relating to the foundation named the founders as Messrs. Goeth

Jongmans and required them to transfer to the foundation all data and material they

published in connection with the 'Plant maps of the Netherlands' together with all rights re

thereto.

The stated aim of the foundation was: The collecting, arranging and publishing of

concerning the origin, development and distribution of the flora and the vegetation, incl

the composition of the la tter, in the area in Western Europe at present ruled by the Nether

and in the frontier areas naturally connected thereto in Germany, Belgium and along the F

coast as far as calais. It was laid down that the foundation would try to achieve its aim

continuing systematically the cartographical description of the distribution of the Dutch

which had been begun by the Founders. The Board was required to compile an annual repor

have it published in a Dutch botanical journal. The proposed journal was the 'Nederlan

Kruidkundig Archief'.

The first meeting of the IVON took place immediately after the 'foundation deed' had

signed. Goethart was delected chairman, De Leeuw was made secretary-archivist.

20





1935, gave

the

IVON a good opportuni ty to make its activities known

to

a much wider pub

connection with this Congress a booklet was published, ent itled 'Botany in

the

Netherland

booklet contained

an

article

on

'The Institute for the Investigation of the Vegetation

Netherlands (Instituut voor

het

Vegetatie-Qnderzoek van Nederland,

I.V.O.N.)'.

Slott gave a le

on the

same subject

at the

Congress. In connection with

the

Congress there was a small exhi

in which the album for Bergen-op-Zoom was

on

show. The public could inspect the topograp

maps, see what a check-list looked like

and

how data were entered in

the

albums.

About

the

same time the work of

the IVON

was explained in several articles which app

in the

periodicals 'Natura'

and

'Blumea'. The article by

SLOFF (1935)

in Blumea contain

introduction in English

and

was illustrated with 20 plant maps of different species.

The publication of the plant maps was a success

and the

Board of the

IVON

decided

to

p

more plant maps. They began by producing reprints of some of the plant maps used in a

in the 'Nederlandsch Kruidkundig Archief'. People were invited to take out subscriptions s

they would receive copies as they appeared.

An important event in 1936 was

that the

old check-lists of 1903 were reinstated. This was a

result of

the

publication of a new edition of

the

'Beknopte Schoolflora' (concise schoolflo

Heukels

&

Wachter, the nomenclatu re of which differed considerably from the nomenc

used in 1932, which formed

the

basis for

the

check-lists. It was decided unanimously in 19

stop using Heukels

&

Wachter and

to

revert to

the

old lists of 1903.

Another important development was

that

a group of plan t sociologists (including DeLeeu

Jeswiet) decided

that

from

then

on,

the

IVON secretariat would

be the

headquarters of

inventory-work. Inventory-forms would bear

the

same heading as

the IVON

check-lis

recording plant-sociological data. To each inventory list was attached a normal check-list

was

to be

completed in

the

usual way. The secretariat would deal in

the

normal way with

check-list it received.

On 2 January 1937 a sample issue of an IVON correspondence leaflet, written entirely b

Slott, was published. It was given

an

enthousiastic reception. Thus

on

8 March 1937 publi

began of

the

'Nieuws van

de

IVON

en de

Commissie voor de Floristiek'

(News

of

the

IVON

an

Committee for Floristics). The purpose of this bulletin was to give details of excursions,

people to provide additional information

on

certain species (for which maps were due to a

shortly), and to report

on

articles and books relating

to

floristics etc. The 'Nederla

Kruidkundig Archief' however would still be the

journal for scientific publications and a

reports.

On

13

February 1938 Goethart,

'the

father of plant maps', died in Leiden at

the

age

Although

he

was

not the

'inventor'

he

was undoubtedly the real pioneer, especially a

beginning of the century. Goethart's successor

on the

IVON board was

Joh.

Jansen, who had

a very active member of

the IVON

since

the

beginning.

During 1939 the

threat

of war intensified. The Unio-excursion was supposed to be to Swa

in the province of Limburg

but

was transferred

to the

area around Does burg since i t was di

to get

access

to

the border-area, because of military installations. On no account did anyone

to

risk setting foot

on

German territory. During

the

year more and more areas were closed

public

and

no further work could be done in

the

border-area. Young research workers were

up. Mapping work slowed down,

and

only half as many check-lists were received as i

preceding years. Slott was the only person to see a bright spot

on the

horizon; he pointed ou

the

temporary closure of some areas would perhaps allow

the

original vegetation to reco

3.3.

The IVON during the occupation

During

the

period prior

to the

capitulation, which took place

on 14

May 1940, the collection

other

property of

the

IVON

remained intact .For safety much of

the

material had been di

up and had

been stored in different rooms at the Rijksherbarium.

After

the

capitulation

the IVON

did its best

to

return

to

its old pre-war routine

and

w

working. During

the

summer excursion of 1940 to

the

area

near

Gouda, 58 squares were exp

The publication of plant maps continued as far as possible and a survey

map

was pub

showing all the hour-squares which

had been

explored fairly thoroughly.

Soon

the

activities of

the

Botanical Society

and

the

IVON

began to decrease. It became

and

more difficult

to

travel about

the

country

and

connections were poor or non-existen

annual general meeting was held in 1940. During

the

occupation far fewer members took

in

the

excursions; nevertheless 528 check-lists were received in

1941.

In April1942 publication of

the

'Nieuws van de IVON

en de

Commissie voor de Floristiek

interrupted because of

the

shortage of paper; 27 issues

had

been published, all of them w

and

edited by J.G.

Sloff.

At

the end

of December 1942 the 'Nederlandsch Kruidkundig Archie

to

stop publication too.

One of

the

few slightly hopeful signs was

the

founding of the 'Instituut voor de Floristie

Belgie'

(IFB,

Institute for

the

Floristic Botany of Belgium) by

E.

van Rompaey

and J.E. de

La

Its aim was to compile plant maps for Belgium

on

the basis of plant inventories. The metho

the IFB

were similar to those of

the

IVON.

However

the

abbreviations

on the

check-lists were

on

the names used in

the

Nouveau manuel

de Ia

flore de Belgique' by

GoFFART (1936)

and

the

te

was

not

divided into o u r ~ . halfhour-

and

quarterhour-squares as it had been in the Nether

Belgium was divided into 2072 squares each covering 16

km

2

; these were sub-divided

16 squares, each covering 1

kffi2.

Cooperation with Belgian colleagues was desirable

but

r

possible, owing

to

the circumstances during

the

occupation.

During

the

years of

the

occupation the work of the IVON was interwoven with

the

work

secretary, J.G. Slott, in Bergen-op-Zoom. Soon af ter

the

capitulation

he

became involved i

resistance and sometimes used field inventory work as a screen. In

the

middle of 1943

he

it

necessary to go into hiding in Breda.

To

safeguard some

IVON

documents which were

possession he sent

them to the

Rijksherbarium at Leiden. His own herbarium and library

moved

to

safety in Leiden too.

It

is

a pity

that he

did

not

succeed in safeguarding his colle

of photographs. The Germans confiscated

them

late in 1943, together with a number of chec

for the topographical

map

sheets of his area,

and

presumably also

the

foundation deed o

22





check-lists were used.

It

can be assumed

that

Van Ooststroom's appeal

had

some effect, for

several spring excursions organized by

the

IVON,

and on the

Unio-excursions, plotting

again in earnest. It is worth mentioning

that

in 1956 a new type of check-list was introduced,

on the

14th edition of

the

(school)flora of Heukels, edited by Van Ooststroom.

In 1958 the University of Utrecht conferred an honorary doctorate

on

J.L van Soest f

services to botanical science. In the same year J.G. Slott began

to

work

on

all the data t ha

accumulated since 1950. Many tasks

had

remained unfinished as a result of

the

war; mor

many floristic botanists

had

died before they

had

finished their work. Slott devoted a treme

amount of time to

the

transfer of data to

the

albums:

on the

average

he

spent about 5 hours

on

this work. By 1962 all

the

albums were finished. Thereafter all

the

records were perman

moved to Leiden.

The files served a very useful purpose in Leiden because they were a source of information

the

distribution of species,

and that

information could be incorporated in the Flora Neerla

The Department of

the

Netherlands Flora paid particular attent ion to

the

preparation of

the

Neerlandica, especially after 1954 when

Th.J.

Reichgelt joined

the

department as a scie

officer. A colour system was used to incorporate new herbarium data into

the

old

IVON

map

department hoped

to

prepare a number of distribution maps for publication. Unfortunately

plans came to naught, largely because Van Ooststroom found that he had too much work

hands.

Nineteen issues of

the

'Correspondentieblad' appeared,

the

last on 25 August, 1961. Sin

bulletin was obviously supplying a long-felt want, it was decided to substitute it by a p

periodical called 'Gorteria', subtitled 'Mededelingenblad ten dienste van de floristiek e

vegetatie-onderzoek van Nederland',

the

first issue of which appeared on 1 September,

1

Meanwhile

the

Department of

the

Nether lands Flora of

the

Rijksherbarium had gradually

over the activities of

the

IVON.

Whereas

the

front page of

the

'Correspondentieblad

mentioned cooperation with

the IVON,

this fact was

not

mentioned on

the

front page of

th

issue of 'Gorteria'. The administrative work of

the

IVON, which had formerly been done by v

volunteers in

the

evening, after hours, was now done by Van

Urk

in the course of his workin

Fortunately many floristic botanists continued their work in the field.

Now

that the

work of

the IVON

had in a sense been 'institutionalised', it had come to form

of

the

day-to-day work of the Department of

the

Netherlands Flora.

As

mentioned alread

two scientists Van Ooststroom and Reichgelt had to give most of their time to

the

Neerlandica. Since they also had to edit 'Gorteria' and answer

an

ever increasing amou

correspondence, they had little time for

other

matters. Because Van Urk had to d

administrative work of the

IVON,

the Board's activities were restricted to the organis

Unio-excursions.

The situation was expected to improve considerably

when the

Department of

the

Nethe

Flora was reinforced by

the

appointment of

J.

Mennema in 1965. Unfortunately, hopes were

dashed; Reichgelt became

ill and

died in June 1966.

In 1968, when Mennema was preparing an article on

the

distribution of

Sonchus

palustri

the

south-west of

the

Netherlands,

he

was astounded to discover

that

the

IVON

maps were

far from complete (SIPKEs &

MENNEMA,

1968). According to the data in

the

IVON files,

So

palustris

L. had been found in 84 hour-squares, but

when the

data from the herbarium an

literature were taken into account, it appeared to have been recorded in 140 hour-sq

Understandably, it was decided to delay publication of

the

IVON maps to allow time for fu

research.

The fact

that

there were so many shortcomings in the distribution maps was put t

Committee for

the

Floristic Investigation of

the

Netherlands

at

its Easter meeting in 1968 a

the

meeting of

the

Committee of Editors of

the

Flora Neerlandica of

the

Botanical Society

October 1968. Mennema made it quite clear

that the

work of supplementing the

IVON

map

the data from the herbarium and the literatu re would require much time, and could not po

be carried out by a

member

of

the

staff of

the

Department of

the

Netherlands Flora. He in

that

extra staff would have

to

be recruited for the job. Furthermore, it was decided

that

the

would be published in instalments, e.g. per family, in

an

Atlas of

the

Netherlands Flora.

In spite of this, Mennema went ahead

on

his own and in 1970 began to supplement

th

maps with data from

the

herbarium and

the

literature.

He

soon realised

that the

literature

all kinds of information that might be very profitable

to

future map-users e.g. it ment

reasons for the decline of a species. Therefore,

he

proceeded to compose a short text for each

In

the

texts

he

mentioned which particular data from literature

he

had chosen to exclude

the

map, and gave his reasons.

The international yearN 70 (Nature 70) brought with it a growing demand for distribution

of plant species

(MENNEMA,

1979a). Also, it was felt

that the

data of

the

(old)

IVON

qu

hour-squares could be helpful to persons attempting to assess

the

value of nature areas. Men

found

the

'Flora Statistics 1970' (Florastatistiek 1970, compiled by

VANDER MAAREL, 1971)

very

for developing a method by which

the

botanical value of a chosen area could be assessed

the help of a floristic inventory for each kilometre-square

(MENNEMA,

1973). In fact he was

two birds with one stone, as

the

data collected for each kilometre-square could also be us

the

second inventory, which had

begun

in 1950.

On the

retirement of Van Ooststroom in

1971

(see

MAAs

GEESTERANus,

1971),

Mennema be

head of

the

Department of the Netherlands Flora. The vacancy was filled by F. Adema, wh

been

attached to

the

Department since 1968 because

Z.W.O. had

given him a

grant

to work

on

the Flora Neerlandica project. It was decided that Adema should work on the distribution

for those species which

he

was required to describe for

the

Flora Neerlandica.

Mennema tried

to

find new ways of recruiting more people

to

help with

the IVON

Students being taug ht by members of

the

Department of

the

Netherlands Flora were requi

part

of their study-programme to prepare a number of distribution maps for

the

Considerable assistance was given by A.J. Quene-Boterenbrood, who was appointed (part-

in 1972 to make a floristic inventory of the province of Zuid-Holland

on

behalf of and a

expense of

the

'Provinciale Waterstaat' (the body responsible for maintaining

the

road

bridges in

that

province). In

the

wintertime she and Mennema worked together on thirty

24



Fig. 11. Part of

acomputer-<:heck-list, used after 1977.

distribution maps of plant species which occurred

irrthe

province of Zuid-Holland but we

in the rest of the country; these maps were published

at the end

of 1973 jQueNE-BorERENB

MENNEMA, 1973).

Many copies of this publica tion were distributed

among

floristic botanists, who were as

send in as much supplemen tary information as possibleand to criticise the way in which the

were presented

and

to

comment

on the accompanying texts. It is to the authors' credit th

maps published today

do

not differ fundamentally from the 1973 maps.

It is also worth mentioning that

it

was at Mennema's suggestion that the first Floristic C

was held in 1975.

As

early as

1971

VAN

oeR MAAREL

had mentioned in his introduction

'Florastatistiek' that it would be desirable within the foreseeable future to have a gen

accepted Standard Ust of the Netherlands Flora.

It

was in this connection that about fifty fl

botanists assembled in Lei

den and

Utrecht

on

2 and

21

April1975. At these mee tings

it

was de

which species were to be regarded as belonging to

the

Netherlands flora jMENNEMA, 1975).

species

are

the ones that

are

included

in

the Standard Ust of the Nether lands Flora 1975jA

&

VANDERMEIJDEN,

1976)

and

the ones for which the distributionpatterns for the periods befo

after 1950 are published in this atlas.

It

can be

said that floristic resea rch as well as the study of plant geogra phy in the Nethe

jMENNEMA, 1978) have been actively fostered by the Rijksherbarium since 1972. Moreover,

1976 the Rijksherbarium in conjunction with the Committee for the Floristic Investigation

Netherlands of the Royal Netherlands Botanical Society has organised excursions

on

s

Saturdays a year throughout

the

Netherlands. Regional working-groups have been set

u

there are fruitful contacts between them and the Rijksherbarium.

The Department of the Netherlands Flora of the Rijksherbarium was not the only body

actively continue d

the

work formerly done by the IVON. The Frisian botanist, D.

T.E.

van

der

jsee

VANDERVEEN,1979)

also played

an

active par t. In 1977 his 'Atlas fan

de

Floara fan Frysla.

published;

he

incorporated

in

it all the data he had collected

in

the province of Friesland

1950. The data

themselves

are

filed

in

the Rijksherbarium, in the form of check-lists.

The check-lists have been radically alter ed since the 1975 Floristic Council, so that the dat

field resea rch could be stored in a computer;

the

species names were placed in vertical col

each

name

being preceded by

the

code number of the species according to the Standard

the Netherlands Flora 1975 (fig. 11).

In 1977 Mennema's efforts

to

get more persons

to

work on

the

Atlas of

the

Netherlands

were finally rewarded. First of all,

the

Central Bureau of Statistics in Voorburg agreed

to

r

C.L

Plate as from 1 May to work part-time

on the

atlas in the Department of the Netherlands

of

the

Rijksherbarium. In

the

same year

the

Ministry of Culture, Recreation and Welfare m

grant available. This enabled the prese nt Director of the Rijksherbarium to take on more s

work on the Atlas of

the

Netherlands Flora.

As

a result

P.

Heukels jfull-time),

R.

W.

J.M

. van

de

and

E.J.

Weeda jboth part-time)

were

able

to

start working for the atlas in the middle of

On 1 February 1979,

J.G.

Slott died

at

his home in Bergen-op-Zoom.

It s

sad that

the

perso

did so much of the groundwork for this atlas did

not

live to see the publication of the first vo

P. SMIT & B.J.M. VER

25



4. On the reliability of older literature concerning

the Netherlands Flora (+ 1550 - + 1850)

4.1.

Herbalism

and floristics

From a historical point of view floristics, as practiced systematically in this country sinc

middle of the last century, has grown o ut of a branch of medical science, which below w

referred

to

with the

term

'herbalism'. The latter

and

floristics share a common subject, vi

flora, but differ in

that the

goal of floristics

is

knowledge of this flora, while

that

of herbal

rather

the

production of medicinal preparations. A second important stimulus, leading to fl

interest, was

the

foundation of botanical gardens in numerous places in our country since

th

of the 16th century. Soon the plants grown in such gardens were

not

only medicinal ones

b

plants were cultivated for thei r aesthetic value, or because they excited curiosity. This, in

brought about

an

interest in

the

natura l localities of such plants. Here also those aspects,

from

the

point of view of floristics are

the

most important, are still regarded as of seco

importance. Nevertheless,

the

herbals as well as

the

'horticultural' literature can cont

significant data

to

floristics - for example,

on the

question of whether plant species are indig

in a certain area -

but

only after a clear distinction has

been

made between what

is

valuab

what

is

not.

If

floristics is to

be

securely based, two aspects a re indispensable: documentat ion by me

herbarium material,

and

an inequivocal nomenclature. The absence of labelled herb

material from

the

Netherlands of

the

period before 1700 as well as

the

scarcity of materia

the 18th century renders it necessary

to

formulate stringent criteria in order to test

the

reli

of floristic data or

the

publications in which they ap pear from

the

time preceding

the

19th ce

The first half of

the

19th century represents a transitional period which, for most of

the

co

may be regarded as having

been

terminated by

the

publication of

the

first edition o

Prodromus Florae Batavae

(VAN

DEN

BoSCH,

1850).

It

is

because of nomenclatural uncertainties

that

there exist no reliable floristic data f

region for the period prior

to

1550. There is no general unequivocal nomenclature unt

establishment of

the

phrase-names proposed by

BAUHIN

(1623), names which in this country

first consistently used by

CoMMELIN (1683).

There

is

nevertheless

an

important amou

information from

the

period before 1683 if sound criteria are adhered to.

4.2.

Accessibility

of the older

literature

Before a judgment can

be

made about

the

value

and

reliability of sources, one needs of c

to

be informed about their existence,

and

about the place where they may

be

consulted.

regard to

the

former: it

is

evident from

the

prefaces of

the

Netherlands Floras by

DE

GoRTER

1781b)

and VANHALL

(1825), from

the

Flora

Of

Leiden by

MOLKENBOER &

I<ERBERT (1840),

and

fro

first edition of

the

Prodromus Florae Batavae

(VAN DEN BoSCH,

1850) that a chain of tradition e

by means of which data from 17th century

and

18th century authors were kept alive i

subsequent floristic literature. There is no question of completeness, however. Not only did

authors arbitrarily incorporate certain data but

not

others,

but

also various works wen

complete oblivion. On the basis of earlier inventories by Pritzel, Bergsma

and

Miquel,

Ouo

(1877a)

has prepared a list of publications which are of importance for floristics in

the

Nether

a list which as far known at this time is rather complete.

A large part of

the

herbal literature with floristically important information

is

present

University Library, Amsterdam, while mos t ga rden catalogs

and

older floristic literature

strict sense may

be

found in the Library of

the

Rijksherbarium, Leiden. In a few instances a

has

not

as yet been located. The main gap in this regard

is the

fact

that the

publication by

B

(1662)

about

the

flora of

the

vicinity of Zwolle has

not

yet

been

found in any library, our know

of it therefore being based only

on

the excerpt by OuoEMANs (1881).

A complete summary of the oldest data

on

plant spedes, such as

that

provided by DRucE

for

the

British Isles,

is not

available for

the

Netherlands. It

is

true

that

OuoEMANs (1877a

en

b,

1881)

for some time worked

on

such a summary,

but

this study remained incomplete so

tha

the

period to 1662 is covered. Furthermore, Oudemans was unable

to

inspect several imp

publications (among others,

VoRSTIUs,

1636). Finally,

and

most importantly, his work cann

used until drastically revised. Aside from

the

fact that some writings studied by him cann

included in

the

floristic literature (see comments below), a

not

insignificant portion o

interpretations must

be

regarded as uncerta in or incorrect. Space does

not

permit a docum

tion of this critique by means of examples,

but

this subject will

be

pursued at a later date

intended critical summary of older information about the Netherlands flora.

4.3. Criteria

The following norms have been employed in judging

the

older literature.

The first criterion concerns

the

problem of interpretation: we

need to be

reasonably c

which species

the

old herbalists referred to. For our country this means in practice, among

things.

that

authors prior

to

DoooENs

(1553)

must remain outside consideration. This

is

beca

the

fact

that

Central European herbalism could only develop after people

had

diseng

themselves from

the

idea

that

all plants

had

already

been

described in classical antiquity;

an

emancipation did

not

occur until

the

first half of the 16th century. Such writers as Dodoen

Lobel and dusius, in addition to their descriptions, usually provide woodcuts also, which nor

are sufficiently clear

to

eliminate doubt as to

the

identity of the plants to which they refe

names utilized by

HoNmus

(1621), I<NIJF (1621), VoRSTius (1633, 1636)

and BRuMAN

(1662)

may

f

26



larger

part

be interpreted with

the

aid of

the

he.:bals of Dodoens, De Lobel and others. At

the

two latter authors use names, however, which they have created themselves, and the

sometimes ambiguous. Such data mig ht

be

interpreted by guessing.

but

in this atlas pref

is

given

to

reliability of basic information. Fortunately there

is

only a small number of dat

the

above-mentioned authors which must

be

disregarded for such reasons. After the accep

of

the

standard nomenclature of

BAUHIN (1623)

by

CoMMELIN (1683)

there is normally no long

doubt as to the in tention of authors. Among 'difficult groups' such as grasslike plants. how

misidentifications still occur frequently and, because of

the

scarcity of herbarium materia

before ca. 1820I), can often

not be corrected wi th certainty. In the case of critical taxa thi

therefore frequently mentions

the

oldest known herbarium specimen in addition to, or in

of

the

oldest known record in literature.

The second criterion is

that

only those data are considered which clearly refer to n

vegetation. Publications in which no distinction is made between indigenous and exotic

are left out of consideration. This criterion would appear to

be an

obvious one, but

Ouo

(1877b,

1881)

incorporated some publications in which without distinction native and cult

plants are listed which were known from a certain region (PELLETIER,

1610

and MuNTING, 164

procedure was

to

select from these works those data which

had

a bearing upon

the

species

in later times were encountered naturally in that area. Oudemans' rationale was

that

such s

must have been known

to

these authors themselves as native species. This reasoning (whic

still followed by

QuENE-BoTERENBRooo

&

MENNEMA,

1973) is in reality a circular one. While

the

qu

at issue - connected with

the

problem of indigenousness - was

to

what extent

the

flora (pres

occurring in our country was known to early herbalists, this same (contemporary) flor

become

the

criterion by which

to

judge which species were known to these herbalists fro

wild. Thus, no more was achieved

than the

confirmation of a position taken earlier. We d

therefore, consider such publications par t of

the

floristic literature.

In this context

the

fact needs

to be

mentioned

that

even authors who claim

to

be conc

with indigenous flora, such as Vorstius

and

Commelin, include some cultivated plants. The f

author, for instance, reports Frumenta varii generis (cereals)

and

Olera varia (vegeta

Commelin, in his catalogue of native plants, mentions various cultivated plants and med

herbs, with as locality 'in gardens' (which reports are

not

included in this atlas). In

the

c

Commelin, however, such records are clearly recognizable,

and

with Vorstius they are f

number, and

the

majority can confidently be eliminated.

The third criterion

is

that

data must with certainty refer to

the

Netherlands. In this conn

we need

to

remember that

the

name 'Nederlandt' (or 'Nederduytschlandt'; in Latin, 'Belg

until

the

last century referred to the

Low

Countries near

the

sea in general. It is the

frequently not clear what authors mean when writing 'Nederlandt', 'in this country', 'hab

Belgio'

and

so forth.

The southern

part

of Limburg presents a special problem since it received its m

boundaries only in 1839

and

was therefore ignored by people from

the

(Northern) Nethe

but not

by floristic workers from southe rn areas for whom later boundaries, of course, play

role. Especially in

the

case of numerous data for

the

'environs de Maestricht'

(LEJEUNE,

1811

and

for

the

St.Pietersberg (e.g.

BoRYDE SAINT-VINCENT.

1821) it is frequently not possible to dete

whether they refer

to

Dutch or

e l g ~ a n

territory; among these are da ta concerning species

afterwards have never

been

found in

the

south of Limburg.

Within a wider phytogeographic context

the

assignment of significance

to

somethi

arbitrary as a country's boundaries may well seem to be an excess of useless precision. How

those who wish to determine

the

delimitation of

the

Dutch flora must exercise such accura

be added

to

this

is the

fact that just across

the

border, for instance in

the

vicinity of Moresnet,

already exist habitats which, along with their characteristic species, do not occur i

Netherlands.

The fourth criterion

is that

by records of rarer plants some indication of

the

locality a

habitat must

be

present, so

that

such data can

be

checked against

the

findings of later bot

In

the

case of

the

regional floras of

I<NIJF (1621), VoRSnus (1633,

1636) and

BRUMAN (166

introduction or title shows

that

their task applies to

the

native flora of

the

Gooi

and the

vic

of Leiden and Zwolle, respectively. HoNmus

(1621),

from whom only those data have

incorporated which clearly referred

to

native flora, indicates

that he

treats

the

surroundi

the

Moffeschans near Terneuzen.

Of

later works which contai n floristic information som

must be ignored because

the

localities are too vague. In those cases, in fact, ther e

is

freq

the

incertainty already mentioned, namely

whether

or

not

such data do in fact relate

presen t Netherlands. Doubts of this sort may be fortified in records by some authors of s

which could not possibly ever have been native.

With regard to the procedure followed there must still

be

added

the

fact that

the

situat

the 19th and 20th century, representing

the

only period which is adequately 'covere

herbarium material, is used in a normative fashion in two different ways

when

studying

the

floristic literature. To begin with,

when

certain authors record more

or

less large numb

species which in later times have not again been found in our country, this situation pro

some doubts as

to

their floristic reliability. Secondly, records of taxa of a higher rank (genus,

of related species, species) from regions in which only one of the pertinent taxa of a lowe

(species, subspecies) is known, are considered as records of this lower-rank taxon. For ins

we relate a record of

Thalictrum minus

from

the IJssel

valley by

DE

GoRTER

(1757) to

jacquinianum,

one from

the

dunes of Zeeland by DoooENs

(1553)

to subsp.

dunense,

becaus

the

first subspecies is known from

the

river area and only the second from

the

dunes. We

of course, ask whether

we do not

see here

the

reappearance of

the

circular reasoning whic

criticized in earlier paragraph. The difference

is that

in this case

the

data are sound, not ten

as in Pelletier and Munting (which are called 'floristic data' only after

the

slight of hand ap

by Oudemans). Without a carefully considered 'actuality principle'. the historically or

branches of biology

and

geology are reduced to mere speculation.

1

) The herbaria of D. de Gorter (t1783)

and

Fred. Rainville (t1779) have been subject of publications b

0oSTSTROOM (1941)

and

VAN 0oSTSTROOM & REICHGELT (1958), respectively.

27



4.4.

Botanical publications

not

regarded as sources of floristic data

On the basis of the above-mentioned criteria a number of herbalistic and horticultural wr

would appear to warrant consideration as source of old floristic data

but

are not thus acc

here. The most impor tant of these are listed below, along with

the

reasons why we do not

them to the literature which is relevant to Nether lands floristics.

CoRNELius PETRI LEvoENsis (1533) provided commentaries on the first four books of Dioscori

which

he

attempts to identify plants described by the latter with those occurring in our are

identification of 'Papyrus' with

Ammophila arenaria

shows how forced

the

equations wer

which he was led. Because of this the great majority of his data cannot be interpreted, a

not with certainty.

PELLETIER

(1610)

gave a summary of plants which, eitherspontaneously or cultivated, were k

from the island of Walcheren. According to OuoEMANs (1877b) 1745 taxa were mentioned, 4

which have later been found in the wild state in Zeeland. While Oudemans r egarded Pelle

the discoverer of these species as natives in Zeeland, and in many cases also in

the

Nether

the

dispropor tion of 1 possibly native species

to

3 certainly cultivated ones has induced us

count Pelletier's work to the floristic literature.

MuNTING (1646) wrote in the preface of his garden catalogue that he had brought toget

the

garden at Groningen, aside from curiosities, also numerous species which commonly

in Groningen and Drenthe. Like Pelletier he did not distinguish between native and cult

plants and therefore we, in contrast to OuoEMANs

(1881),

do not accept his work as a source

data.

NIJLANDT

(1670)

produced a herbal which was of a more limited and thus handier forma

similar works of Dodoens and

De

Lobel; the information provided by him, however, is comp

or largely taken from older herbalists. From a floristic standpoint Nijlandt offers nothing

records for 'the Netherlands' and 'in this country' apply to

the Low

Countries as a whole.

HERMANN (1687) in his

garden

catalogue indicated by means of an asterisk which plan

claimed to have collected on Dutch soil. Among these are

Euphorbia chamaesyce, Filago g

Gentiana verna, Hornungia petraea, Lagurus ovatus, Polycarpon tetraphyllum, Ranun

lanuginosus, Rumex pulcher, Salsola

soda,

Salvia sclarea, Scirpus holoschoenus

and

Um

erectus,

all species which are at least questionably indigenous in this country. Most of such re

were absorbed, via

BaERHAAVE (1720),

by DE

GoRTER (1767,

1781b);

the

latter, however, sup

some record

to be due to

errors by

the

type setter. Herma nn

and

Boerhaave probably used

the concepts 'spontaneous' and 'indigenous', respectively, or 'our country' with a consid

amount of latitude. The

number

of dubious records is in any case so

great that

we cannot r

the information on indigeny by these autho rs as reliable, particularly since precise indicati

localities ar e absent. The latter objection

can be

made too against

the

statement habi tat in B

for a number of plants by IJNNAEus (1737, 1753).

4.5.

Some important data from

the

old floristic literature

When old data are subjected to adequate criteria of reliability they may be of consid

importance especially in connection with

the

prob lem of indigeny of plant species. In

the

c

some plants we have information about their early establishment. This

is

true, for exampl

Linaria cymbalaria

which was planted by amateurs

on

old walls in Delft and elsewhere

(Do

1644),

and

for Erigeron canadensis of which

DE

GoRTER (1767) states: 'Quotannis vulgatius'

common each year). Especially with 'stins plants' historical data on localities are important

wish to determine the extent to which such species may be called indigenous in our co

Among these

CaMMELIN

(1683) for instance mentions

Allium ursinum

at Maarssen and Bred

and

Anemone ranunculoides

for

the

Haarlemmerhout

and

the

Haagse

Bos.

Exatnples

VoRSnus

(1633,

1636) are

Helleborus viridis

and

Primula vulgaris

for the surroundings of L

It would appear that many species of weed vegetations were

not

only more numerous

country at earlier times but also occupied a larger n atural a rea. This is especially true for w

of arable land

(Delphinium consolida)

and for plants of farmste ads

(Chenopodium bonus-hen

C. vulvaria).

Certain habitats, such as city ramparts, wer e inhabited by species which no l

or scarcely occur there today

(Anthemis tinctoria, Cynoglossum officinale),

or which have

disappeared from

the

country

(Arabis hirsuta

subsp.

sagittata).

Even where no herbarium ma

exists there are some instances where we can be certain

that

species occurred in our coun

earlier times, such as

the Iris foetidissima

and

Trapa natans

mentioned by

CoMMELIN (1683

record of the former was confirmed by

MaLKENBOER

& <ERBERT (1840), and in the second case

are la ter records for Groningen (ScHUURMANs

STEKHOVEN,

1815) and Schinveld (CREMERS, 1914).

There are some species which Dutch floristic botanists have recently labelled as adve

while there certainly is evidence of their earlier existence in

the

Nether lands flora. For exa

Centaurea calcitrapa

is mentioned by

DoooENs

(1583) for Zeeland, by I<NIJF (1621) for the Goo

by

CoMMELIN (1683)

for Muiden and Kampen, which demonstra tes the fact that it occurred

than

incidentally in this country.

Adonis aestivalis, Asperugo procumbens, camelina sativa

s

alyssum

and

Geranium rotundifol ium,

all of which are ignored in

the

Standard

List

o

Netherla nds Flora of 1975 (ARNoLDs

&VANDER MEIJDEN,1976),

appear to have been known fro

country for one or more centuries. Without a knowledge of historical data, the fact

that th

three have by now all but,

or

completely disappeared, might lead one to maintaindoubt as to

being indigenous. A species such as Asperugo procumbenshas

been

known already since

th

century from the area of the dunes

and

from the delta of the IJssel

and

has mainta ined it

some localities for very long periods of time.

There are some species reported by CoMMELIN (1683), i.e.,

Tuberaria guttata

of Vlielan

Smyrnium olusatrum of Texel, which have

been

looked for by floristic workers for se

centuries until they were finally located again (in 1868 and 1944, respectively).

Sometimes the old authors provide ecologically interesting information. Thus

Liparis lo

a plant of moist, calcareous dune valleys, was described by

DE

LoBEL

(1605) from Oostkapelle

orchid has not only not been found again

on

Walcheren,

but

also a suitable habitat is no l

or scarcely present the re. Tussilago farfara, now a plag ue of the polders in the IJsselmee

28





5 The Standard List of the Netherlands

Flora

As

has already been indicated in

the

introduction, it was

VANDER MAAREL

who in

1971

was

th

to compose a Standard Ust of

the

Netherlands Flora. On

the

basis of some four crite

designated 1399 species of vascular plants as 'indigenous species' (actually, it is more cor

speak of species which are considered to be part of the Netherlands flora).

Each species was placed in a so-called hour-square frequency class (UFK) and in a syneco

group. Placements in such classes depend upon

the

number of hour-squares in which

the

s

occurs in

the

Netherlands, following

the

schedule below, derived from

VANDERMAAREL(1

a ss Hour-square

total

Symbol Designation

0 0

t

absent or extinct

1

1 -

3 ?zzz extremely rare

2

4 -

10 zzz very rare

3

11

-

29 zz rare

4

30 - 79

z fairly rare

5

80 -

189

m

infrequent

6

190 -

410

a

fairly common

7

411 -

710 a a common

8

711 -

1210

aaa very common

9

1211 -

1677 aaa extremely common

On

the

basis of

the

old

and

new

IVON

maps each Netherlands species received two hour

re frequency classes, i.e.,

the

1900 UFK

and

1970

UFK.

For example, Aceras anthropop

received a 1900

UFK

of 2 (present in

4-10

hour-squares of

the

old IVON maps), and a 1970

1 (present in

1-3

hour-squares

on the

new

IVON

maps).

Van der Maarel distinguished, furthermore, within

the

Netherlands flora

19

synecol

groups based

on the

survey of plant communities

(WEsTHOFF & DEN HELD,

1969). Each Nethe

species was placed in one of these groups (weeds, plants of salt marshes, aquatic plants,

plants, etc.).

Van der Maarel was quite aware of

the

fact

that

tests were required of his choice

of

spe

well as of his choice of

10

hour-square frequency classes

and

his division into

19

synecol

groups by Netherlands floristic workers and plant sociologists in order to achieve a gen

agreed-upon Standard Ust. For this purpose

the

first so-called Floristic Council was organi

1975.

On

April 2d

and

21st, in Leiden and Utrecht, respectively, some 50 floristic workers m

order to determine which species might be counted

to the

Netherlands flora

(MENNEMA,

1975

number agreed upon was 1554. Additionally, criteria concerning

the

choice of species

somewhat amended; also

the

choice of

10

hour-square frequency classes survived criticism

was not t rue for

the

division into 19 synecological groups, which were replaced by 37 ecol

categories (see ARNoLDs

&

VANDER MAAREL, 1979):

1 Plants of cultivated and dry waste places

la

rich, non-calcareous cultivated soils

lb calcareous cultivated soils

lc

moderately poor, non-calcareous cultivated soils

ld

regularly trodden places

on

rich, dry soils

le ruderal places, little trodden,

on

rich, dry, non-calcareous, humusless soils

1f ruderal places, little trodden,

on

dry, calcareous, humusless soils

lg ruderal places, little trodden,

on

rich, moderately dry, humus-rich soils

2

Plants of disturbed or open, damp to

wet

soils, poor

in

humus

2a rich soils with fluctuating water levels or otherwise strongly fluctuating ecological cond

2b open,

wet

soils, rich in nutrients (especially nitrogen)

2c open, modera tely rich to poor, moist soils

3 Plants of sea dunes, salt waters and salt marshes

3a beaches, sea dunes and sandy flood-marks

3b

salt and strongly brackish waters, mud flats and low salt marshes

3c high salt marshes

and

contact situations between saline

and

desalinated environmen

4 Plants of fresh water and neighbouring shores

4a

fresh to moderately brackish, rich waters

4b

fresh, moderately to very poor waters and their periodically emergent shores

4c rich watershores

and

swamps

4d

flotsam zones,

wet

ruderal places

and

riverine willow bush-swamps

5

Plants of ertilized grasslands on moderately rich to rich, moist to wet soils

Sa fertilized grasslands

on

moderately moist soils

5b

moderately fertilized grasslands

on wet

soils

6 Plants of dry grasslands and walls

6a walls

6b grasslands

on

dry, moderately rich to rich, weakly acidic

to

weakly alkaline, moderat

non-calcareous soils

6c grasslands

on

dry, moderately rich, neutral

to

alkaline, calcareous or zinc-bearing soil

6d grasslands

on

dry,

rather

poor, acidic, non-calcareous soils

30



7

Plants

of

moors, peat-bogs,

unfertilized

grasslands

and

calcareous marshes

7a moderately poor, acidic, non-<:alcareous low-moor marshes and wet, hurhus-rich dune v

7b moderately poor, alkaline, calcareous marshes

7c unfertilized grasslands

on

moist

to

wet, moderately poor

and

weakly acidic, pea ty soi

7d high-moor peat-bogs,

wet

heaths

and

unfertilized grasslands

on

wet, very poor, humu

acidic soils

7e dry heaths and unfertilized grasslands on moderately moist to

dry,

poor, humus-rich,

soils

8

Plants

of

ell-fields,

woodland margins

and shrubs

Sa fell-fields

on

moderately moist to dry, moderately rich

to

rich soils

8b

woodland margins

on

moderate ly moist, humus-rich soils, poor in lime but rich in nut

(especially nitrogen)

Be

woodland margins

on

moderately moist

to

dry, loamy, calcareous soils

Bd shrubs

on

moderately moist to dry, rich soils

9

Plants

of

woods

9a woods

on

rich, moist

to wet

soils, and of springy areas

9b woods on mature, moderately rich

to

rich, modera tely moist

to

dry soils

9c woods

on

young, rich, moderately moist soils

9d woods on

mature, dry, calcareous soils

9e woods

and

woodland margins

on

fairly

to

very poor, dry, non-<:alcareous soils

The results of

the

Floristic Council of 1975 are laid down in the Standard

List

of

the

Nethe

Flora of1975, composed by

ARNoLDS&

VANDERMEIJDEN(1976).In our atlas

the

data from this Sta

List

are entered directly below

the

Dutch name of

the

plant. For example, under

the

vern

name for Aceras

anthropophorum

(Poppenorchis), we find

the

entry 0003 Be 22 which h

following meaning:

0003 represents

the

registration number of

the

species in

the

Department of the Nethe

Flora of

the

Rijksherbarium, Leiden;

Be

indicates

the

ecological category in which

the

species

is

placed: plants of woodland m

on

moderately moist to dry, loamy, calcareous soils;

22 shows

that the

hour-square frequency class is 2 both before and after 1950: present i

hour-squares in

the

Netherlands.

It is perhaps appropriate

to

mention

the

fact that

the

hour-square totals in

the

Netherlan

more

or

less

the

same beforeand after 1950

(1673

vs.1677) notwithstand ing

the

fact

that

a pre

hour-square

is

20.8

km2

in size

and

a post-1950 one 25

km2.

The explanation of this lies in

th

that the

change from small to large hour-squares coincided with

the

increase in Dutch ter

due to reclamation of

the

Lauwerszee, IJsselmeer

and

Braakman. However, it

is

import

realize that this approximate stability in hour-square totals represents

the

outcome of

an

in

of hour-squares with young soil concomitant with a decrease of hour-squares with ma tur

This means therefore that, for instance in

the

case of common forest plants

on

mature, calca

dry soil, a species may seem to have regressed in its hour-square totals when comparing the

from before

and

after 1950, while in reality the tota l population has remained constant.

J. ME

31





t t

Fig. 12, a. Mapsheets of

th

e Ne

th

erlands,

before 1950 (old

VON

map). Sh

ee

t

P4 is

green.

..

jJ

tl

~ ~

~

R'i

,

-

-

Fig. 13, a. Mapsheets

of th

e Netherlands, after

1950 (new

VON

map). Sh

ee

t

38

Is gr

een.

H

'

I

t)

-

'

33

t l lr . ,

.

-

""

lr

iJ:

'

'

'

li-

'

1

'

'

,,,

-

I

j

'

-

p

~ I '

Fig. 12. Division of

the

Netherlands into maps

hour-squaies,

and

qua rterhour-squares, befor

11 12

13

14

15 16

17

1

21

22

I 23

24

25 26

~

2

31 32

33

34

35

36

37

3

41

42

43 44

45 I 46

47

4

1 52 53 54

55 56 57 5

61 62

63

64

65 66 67 6

40 KM

Fig. 12, b. Division Into

hour

-squares of sh

Hour-square P4.27 is gr een.

11

12

21

1

2

"

13

14

23

~ ~ ~ ~ ~

31

32

41

33

34 43

L_____j__4__j

1

5 KM ___j

Fig. 12,

c.

Division Into halfhour-squares (lef

quarterhou r-squares of hour-square P4.27. Q

hour-square P4.27.42

is

green.

Fig. 13. Division of

the

Netherlands i

nto

map

hour-squares,

and

kilometre-squares, after 19

WEST OOST

11

12 13

14

15

16

17 1

21 22

23

24

25 26

27 2

1 32

33

34

35

36

37

3

41

42

43

44 45 46

E

4

51

52

53

54 55 56

57

5

40 KM

Fig.

13,

b.

Division Into hour-squares of she

Hour-square 38.47 is green.

11 12 13 14

15

21

22

23

24 25

31

32

33

34

35

41

42 43

44 45

51

52

53

54

55

L__ 5KM

---

1

"

()

j

Fig.

13,

c.

Division Into kilometre-squares o

square 38.47. Kilometre-square 38.47.42 is gr







Fig. 14. Explanation of symbols used in

the

distribu

tion maps. based

on

mapsheet P4 (before 1950)

and

mapsheet 38 (since 1950), as a model.

Taxon present before 1950 in hour-squares

P4.11, P4.23, and P4.35.

Taxon present after 1950 in hour-squares

38.23, 38.25, and 38.27.

Variant symbol before 1950 in hour-squares

P4.46, P4.57,and P4.66.

Variant symbol after 1950 in hour-squares

38.35, 38.47,

and

38.54.

The reason for using a variant symbol is mentioned

each time in the text accompanying the distribution

map.

7

xplanation of distribution maps and

accompanying texts

Those abbreviations, symbols,

and

terms described in this chapter which are of imm

importance

to

the user are briefly summarized

on

a separate insert found in the book.

7.1.

Nomenclature

With regard

to

scientific

and

Dutch vernacular names

the

19th edition of

the

Flora

Netherlands

(HEUKELS-VAN OosTSTRooM,

1977) is followed. Where a Dutch

name

did

not

exi

taxon a

new one

is provided for the sake of completeness. As synonyms we have used the sc

names of

the

21st

and

last edition of the Illustrated Flora of

the

Netherlands

{HEIMANS,

HE

THIJSSE,

1965)

and

of

the

Flora Europaea

(TuriN, et

al., 1964-1979) where they differ from

mentioned in the Flora of the Netherlands. These synonyms also appea r in the index.

Geographical names follow Van Goor's geographic dictionary of

the

Netherlands {TE

1968) or,

if not

present therein, the topographic maps.

7.2. Abbreviations and technical terms

Abbreviations have

been

avoided as much as possible,

and

are limited

to the

following (ar

in alphabetical sequence):

adv.

F.

E.

gem.

s.lat.

s.str.

subsp.

UFK

var.

verw.

z.j.

adventive

Flora Europaea

municipality

sensu lato = in

the

wide sense

sensu stricto= in the

strict sense

subspecies

hour-square frequency class

variety

escape

without

date

In some cases also geographical names are followed, for

the

sake of precision, by

the

abbreviations of Netherlands provinces. The abbreviations of Netherlands herbaria

material was studied are mainly taken from

the

Index Herbariorum

(HoLMGREN & l<EuKEN,

AMD

AVU

GRO

LEPS

MAAS

NIJM

RIN

u

WAG

WBS

Amsterdam. Hugo

de

Vries-Laboratory

Amsterdam, Vrije Universiteit, Department of Systematic Botany

Groningen, Depart ment of Systematic Botany

Leiden, Laboratory for Experimental Plant Systematics

Maastricht, Natuurhistorisch Museum

Nijmegen, Depar tment of Geobotany of the Botanical Laboratory

Leersum, Netherlands Institute for Nature Conservancy

Utrecht, Institute for Systematic Botany

Wageningen, Laboratory for Plant Taxonomy

and

Plant Geography

Wijster, Biologisch Station (Department of Laboratory of Plant Ecology, Wa

gen)

All

technical terms have

been

explained

or

circumscribed in earlier chapters with

the

exc

of

the

following:

indigenous native; a plan t belonging

to

the original wild Netherlands flora

status floristic condit ion

or

nature of a plant (wild, adventive, established, es

neophyte, archeophyte)

taxon general

term

for categories such as variety, subspecies, species, genus, f

etc

.

7.3. Distribution

maps

The scientific

name

of

the

taxon

is

entered in

the

space

left abovethe

map. Sometimes one s

is

represented by two maps. In those instances the first map contains the data about it

occurrence in

the

Netherlands,

the

second

map

those about its presence as ··suns plant'

localities which are thought

to

represent escapes (double maps of 'stins plants' are present

other

volumes

but

not in

the

present one,

and

the

only escape in this volume

is

Aquilegia vul

Where a species has two maps

the

nature of each map is indicated following

the

name

taxon.

The four different symbols which may

be

used on the

map

itself

are

explained in

fig. 1

variant symbol is used its meaning is explained in

the

accompanying text.

In the space

left below

he

map

is

an

entry presenting

the

number of hour-squares befo

after 1950, plus the corresponding hour-square frequency class (UFK).

In a few instances following the word Ook:' reliable finds are mentioned which, however,

not be placed in

an

hour-square; such finds

are

counted as

part

of the hour-square total

notation

is

used only where

no other

finds are known from

the

area.

Where the

number

of adventive localities is so

great that

they can

not

all

be

discussed

text, especially those hour-squares

are

mentioned following the abbreviation 'Adv.' within

ther e are well-known adventive areas. Such hour-squares are not, of course, taken into ac

36





Fig.

16. Explanation of some terms as used In Flora

Europaea

Fig.

16, a Explanation of

the

terms

N.

Europe,

E.

Europe,

S.

Europe

and

W. Europe, as used

in

Flora

Europaea.

southern boun dary of N. Europe

western boundary

of

E. Europe

northern boundary

of

S.

Europe

eastern boundary of

W.

Europe

boundary

between

Europe

and

Asia

Fig. 16, b. Explanation

of

the terms N.W.

Eu

r

ope

, NE.

Europe, S.W. Europe,

S.E.

Europe,

and

C. Europe, as

used

In

Flora Europaea.

when

determining

an

hour-square frequency class.

Fig.

15 provides a detailed survey

adventive areas visited regularly before

and

since 1950. The coding shows

whether

the adv

was found before

or

since 1950.

7.4. Accompanying text

The text begins with

the

Dutch vernacular

name and

the Latin family name. Below there ar

from the Standard Ust of the Netherlands Flora of 1975, followed by distributional da ta tor E

taken from the

Flora Europaea

(F.E.).

For example,

Spiranthes spiralis

has

the

designation 1240 6b

41.

In the Standard Ust 1240

number ofthe species,

6b

the ecological group of which it is a member,

and 41

are the hour-s

frequency classes (UFK): 4 from before 1950

and

1 since 1950 (see Chapter 5).

In order

to

interpret European distributional data correctly, as recorded in

the

Flora Euro

it

is

advisable

to

consult

figs.

16,a

and

b.

An

attempt

has been

made to

follow a certain sequence in the text. The first paragraph re

the

oldest locality

or the

first lite rature citation (with author). Herbarium material of

the

locality is present in the Rijksherbarium, Leiden, unless stated otherwise.

In the middle paragraph are mentioned, where possible,

the

reasons why a taxon is expa

or

regressing in

the

Netherlands. In various cases this paragraph

is

preceded

or

follow

explanatory remarks or supplementary information.

Mostly a final paragraph with a discussion of localities

and

records which have

not

incorporated in

the map is

added. Such information is usually organized in geographic sequ

as

is

usual in Netherlands floristic literature (Wadden Islands, Groningen, Friesland, etc.)

once again given separately for before and afte r 1950. Localities based on herbarium materi

not

incorporated

are

indicated by means of

the

year of collection

and the

herbarium in wh

has

been

deposited, following

the

Index Herbariorum code (see above), except tor material

Rijksherbarium, Leiden. Records from

the

literature which are

not

incorporated are recogn

by their literature citation (AUTHOR, year)

and

IVON

data

by their grid codes.

Localities based on data by A. Perin are

not

discussed (see Chapter 6), as are collections

private

and

botanical gardens, collections based

on

sown

or

planted material

and

labelled as

and

finds beyond the Netherlands frontiers.

The

name

of the author responsible tor the

map and

the text is found at the

end

of the

The Dutch text is finally followed by an English summary, in which

the

number of hour-sq

before

and

since 1950 is recorded as well as the reasons for any expansion

or

regression o

species in

the

Netherlands.

A.J. QUENE-B OTEREN

38



Literature Chapter 1-7)

Chapter 1

ADEMA,

F.,

P. HEUKELS & W. HoLVERDA, 1979. Cephalanthera rubra (L.) Rich.,

het

rode bosvogeltje, op

het

Eila

Dordrecht gevonden. Gorteria 9, p. 344 - 345 .

ARNoLDs,

E.J.M.

& R.

vAN DER MEIJDEN, 1976. Standaardlijst

van

de Nederlandse Flora 1975. Rijksherbarium,

DoRP,

C.T. VAN, 1977. Thesium humifusum OC teruggevonden in de duinen bij Katwijk. Gorteria 8, p. 169

HEuKELS-VAN

OosTsTROOM,

1977. Flora van Nederland, ed. 19. Groningen.

HuLTEN,

E.

1950. Atlas

over viixtemas

utbredning

i

Norden.

Stockholm.

KATZ.

J.R.,

1898. Over Pothoofdplanten. De Levende

Natuur

3, p. 188 - 190 .

LoNDO, G.

& H.N. LEvs, 1979. Stinseplanten en de Nederlandse flora Gorteria 9, p.

247

- 257 .

MMREL, E. vAN DER,

1971. Florastatistieken als bijdrage

tot

de evaluatie

van

natuurgebieden. Gorteria 5,

- 188.

MENNEMA,

J.,

1971. Atlas

van

de Nederlandse

Flora

Vakblad voor Biologen 51, p. 161 - 162.

--. 1972. Engels lepelblad.

Waddenbulletin

7, p. 18 - 19.

--,1973. La regression

des especes vl gl tales

en

Hollande, basl e

sur

les premiers rl sultats

de

'Atlas de

nl erlandaise

en

prl paration. Stencil Rijksherbarium, Leiden.

--, 1974a

Boekbespreking:

E.

van Rompaey

& L.

Delvosalle, Atlas van de Belgische

en

Luxemburgse

Gorteria 7, p. 13 - 16.

-- , 1974b. Vier plantekaartjes. In: Algemene rnilieustatistiek

van

Nederland 's-Gravenhage.

-- ,

1974c. De Wever,

een

Limburgs botanicus

op eenzame

hoogte. Natuurh. Maandbl. 63, p. 5 6 - 65.

--.

1975a.

Threatened and protected

plants in the Netherlands. N aturopa 22, p.

10- 13.

-

-,

1975b. Kort verslag van de zittingen van

het

Floristenconcilie 1975 op 2 april

te

Leiden

en

op 21

Utrecht Stencil Rijksherbarium, Leiden.

--,

1977. Een floristisch opmerkelijk jaar Gorteria 8, p. 159 - 168.

MEIJDEN,

R. VANDER,

1977. De flora

van

de Dordtse Biesbosch. Rijksherbarium, Leiden.

PERRING,

F.H.

&

S.M.

WALTERS,

1962. Atlas of

the

British

Flora

London/Edinburgh.

QuENE-BoTERENBROOD, A.J. & J. MENNEMA,

1973.

Zeldzame

Nederlandse plantesoorten in Zuid-Holland. Prov

Waterstaat Zuid-Holland, 's-Gravenhage.

SIPKEs, C., 1978. Verrassende groeiplaatsen

van

orchideeen in ons land. De Levende Natuur 81, p. 153

SIPKES,

C.

& J. MENNEMA, 1968. Sonchus palustris

L.

in Zuidwest-Nederland. Gorteria 4, p.

119-

123.

IJzENDOORN, A.L.J.

VAN, 1979. Bijzondere

plantenvondsten

in 1978,

Natura

76, p.

69 -

71.

Chapter 2

EDELMAN, T.,1974. Bijdrage

tot

de historische geografie

van de

Nederlandse kuststrook. Rijkswa

's-Gravenhage.

HoMMEL,

P., 1979. Is er

een

grens tussen

het

LOss- en

het

Krijtdistrict? Gorteria 9, p. 234 - 242.

MENNEMA,

J.,

1978. Floristischonderzoek naar VanSoests plantengeografischedistricten van Nederland.G

9, p. 142- 154.

SoEST, JL

VAN, 1929. Plantengeografische districten in Nederland. De Levende

Natuur

33, p. 311 -318.

--.

1932.

Plantengeografische districten van Nederland. In: H.

Heukels

&

W.H. Wachter,

Beknopte

Scho

voor Nederland. Groningen.

WALTER-STRAKA, 1970. Arealkunde. EinfOhrung in die Phytologie 3 (2). Stuttgart.

WESTHOFF, V. & A.J. DEN HELD,

1969.

Plantengemeenschappen

in Nederland. Zutphen.

Chapter 3

ARNoLDs, E.J.M. & R. VANDERMEIJDEN, 1976. Standaardlijst van de Nederlandse Flora 1975. Rijksherbarium,

COMMELIN,

J., 1683. catalogus

Plantarum

lndigenarum Hollandiae. Amsterdam.

EsTOPPEY,

F.W., 1920. Plantenkaartjes. De Levende

Natuur

24, p. 364-367.

GoETHART, J.W.C.,

1902.

Plantenverbreidingskaartjes

voor

Nederland.

De Levende

Natuur

7, p. 17-18.

-- . &

W.J.

JoNGMANs,

1902. Plantenkaartjes voor Nederland. Leiden.

GoFFART,

J.,

1936. Nouveau Manuel de Ia Flore de Belgique

et

des Rl gions limotrophes. Liege.

GoRTER, D. DE, 1745. Flora Gelro-Zutphanica Harderwijk.

- -1767. Flora Belgica, Utrecht

--1781

a. Flora

Zutphanica

Zutphen.

- -1781 b. Flora V1I Provinciarum Belgii foederati indigena. Haarlem.

HALL,

H.C. VAN, 1825-1836. Flora Belgii Septentrionalis I (1-3).

Amsterdam.

HEIMANS,

E

•

1910. Uit Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen

m.

Over

het

'hokken'. De Levende

Natuur

15, p. 165-

HEuKELS,

H., 1883. Schoolflora voor Nederland. Groningen.

--1896.

Bekende groeiplaatsen der tot de bljgenoemde farnilien behorende Planten. De Levende

Natu

177-178.

--1909-1911.

De Flora

van

Nederland, 3 delen. Leiden/Groningen.

jANSEN, P., 1949. In memoriam W.H. Wachter. Ned. Kruidk. Arch. 56, p. 52-58.

--1952.

In

memoriam Abraham

Willem Kloos. Acta Bot Neerl. 1, p. 484-488.

-- .

&

W.H.

WAcHTER,

1932.

In

memoriam

Dr.

Laurens Vuyck. Ned. Kruidk. Arch. 1932, p. 449-457.

KLoos, A.W., 1950. Verslag van de excursie, gehouden op Voome 24-29 Juli 1948. Ned. Kruidk. Arch.

115-118.

Kosus, J.D., 1886. De Nederlandsche

carices.

Ned. Kruidk. Arch.

IT (4),

p. 474-501.

MMREL,

E.

VANDER,

1971. Florastatistieken als bijdrage

tot

de evaluatie van natuurgebieden. Gorteri

176-188.

MAAsGEESTERANus,

R.A., 1971.

S.J. van Ooststroom

vijfenzestig jaar. Gorteria 5, p. 97-101.

MENNEMA,

J.,

1971. Atlas

van de

Nederlandse

Flora

Vakblad voor Biologen 51, p. 162-163.

-

-1973.

Een vegetatiewaardering

van het

stroomdallandschap

van het

Merkske

(N.-Br.), gebaseerd o

floristische inventarisa tie. Gorteria 6, p. 157-179.

--1975.

Kort verslag

van

de zittingen

van het

Floristenconcilie1975

op

2 april

te

Leiden

en op

21 april

te

U

Stencil Rijksherbarium, Leiden.

--1978.

Floristisch

onderzoek

naar Van Soests plantengeografische districten van Nederland. Gorter

142-154.

-

-1979a. 150

jaar Rijksherbarium

en

25 jaar

afdeling

Nederlandse Flora. Gorteria 9, p. 195-204.

39



--1979b.

Jan G. Sloff,

een

groot florist. Natura 76, p. 110-111.

0oSTSTROOM, S.J.

VAN, 1955. In memoriam Dr. P. Jansen. Acta Bot. Neerl. 4, p. 485-486.

OuDEMANS, CAJA, 1859-1861. De Flora van Nederland, Haarlem.

--1871-1874.

De

Flora

vanNederland,ed.2,Amsterdam.

QuENE-BoTERENBROOD, A.J. & J. MENNEMA,

1973.

Zeldzame

Nederlandse plantesoorten in Zuid-Holland


SIPKES, C.,

1922. Plantenkaartjes.

Natura

1922, p. 76-79.

- - , & J. MENNEMA, 1968. Sonchus palustris Lin Zuidwest Nederland. Gorteria 4, p.119-123.

SLOFF,

J.G.,

1931. Verslag

van

de Excursie rond Sittard, juli 1930. Ned. Kruidk. Arch. 1931, p. 41-62.

- - ,

1934. Instituut

voor het

vegetatie-onderzoek

van Nederland. (I.V.O.N.j

Ned. Kruidk. Arch. 44, p. 24

- - , 1935. Plant-maps for

the

Netherlands

1:3.000.000, L Blumea 2, p. 1-23.

SMrr, P.,

1970.

Van

floristiek

tot moleculaire

biologie, 125 jaar Koninklijke Nederlandse Botanische Vere

Nijmegen.

- - .

1971. Van floristiek

tot

moleculaire biologie: 125

jaren

Koninklijke Nederlandse Botanische Vere

Jaarboek K.N.B.V.

1970, p. 117-135.

SoEST,

J.L

VAN,

1926. Plantengeografische

aanteekeningen en

kaartjes.

Natura

1926, p. 204.

--,

1929.

Plantengeografische districten

in

Nederland.

SuRINGAR, W.F.R., 1870. Handleiding voor

het bepalen

van de in Nederland wildgroeiende planten. Leeuw

THQSSE,

JAc. P.,

1919. Plantenkaartjes.

De

Levende

Natuur

23, p. 419-421.

ULBRICH,

E.,

1912. Die pflanzenwelt. In: Das Plagefenn

bei

Chorin. Beitr. z. Naturdenkmalpfl. ill. Berlin.

VEEN, B. VANDER,

1979. Mids

blommen en

filgels. Stencil, Fryske Akademy, Leeuwarden.

VERSCHOOF, B.J.M., 1978. Professor Dr. Ir. J.L van Soest tachtig jaar. Gorteria 9, p. 118-120.

VoRSTms,

A., 1633. Index

Plantarum

Indigenarum, quae . . . prope Lugdunum in Batavis nascuntur.

Spigelius, Isa goges in

rem herbarium

Libri duo, p. 263-272. Leiden.

VovcK,

L, 1919. In

memoriam

D. Lako. Ned. Kruidk. Arch. 1918. p. 70-72.

WACHTER,

W.H., 1947.

De

Nederlandsche Botanische

Vereeniging

1845-1945. Ned. Kruidk. Arch. 55, p. 1

WESTHOFF, V., 1964. In memoriam dr. W.C. de Leeuw. Natuur

en

Landschap 18, 3, p. 257-258.

Chapter 4

N.B.

Bij

werken, die

niet

in de bibliotheek van

het

Rijksherbarium

te

Leiden aanwezig zijn, is

aangege

welke bibliotheek zij zijn

geraadpleegd.

N.B.

If

a work is

not present

in

the

library of

the

Rijksherbarium

at

Leiden,

the

library

where the wo

consulted is

mentioned between

brackets.

ARNoLDs,

E.J.M.

&

R.

VANDER

MEQDEN,

1976. Standaardlijst

van de

Nederlandse

Flora 1975. Rijksherbarium,

BAUHIN, C., 1620. Prodromos Theatri Botanici. Frank furt a Main (Nationale Plantentuin, Meise, Belgiej.

- -1623. Pinax Theatri Botanici. Basel.

BoERHAA

VE,

H., 1720. Index Alter

Plantarum

quae in Horta Academici Lugduno-Batavo aluntur. Leiden.

BoRY

DE

SAINT-VINCENT, J.B.MAG., 1821. Voyage souterrain,

OU

description du Plateau

de

Saint-Pie

Maestricht

et de

ses vastes cryptes. Paris (Natuurhistorisch Museum, Maastrichtj.

BoscH,

R.B.

vAN DEN, 1850. Prodromus Florae Batavae

I.

Leiden.

BRUMAN, H.,

1662. Index stirpium quae prope Zuollam in Transisalania nascuntur. Zwolle [excerpt i

Kruidk. Arch. II (31, p. 368-398].

Cwsms,

C.,

1601.

Rariorum Plantarum

Historia.

Antwerpen.

-

-1611.

Curae Posteriores.

Antwerpen

(Universiteitsbibliotheek, Amsterdamj.

CoMMELIN,

J.,

1683.

catalogus Plantarum Indigenarum

Hollandiae. Amsterdam.

CoRNELIUS

PETRI l.EYDENSIS, 1533. Annotatiunculae aliquot in

quatuor

Iibras Dioscoridis Anazarbei.

Ant

(Universiteitsbibliotheek, Amsterdamj.

CREMERs,

J.,

1914.

De watemoot in

Limburg. Maandbl. Natuurh. Gen. Limb. 3

(91.

DoooENs,

R., 1553. Trium Priorum de Stirpium Historia Commentariorum Imagines. Antwerpen (Unive

bibliotheek, Amsterdamj.

- -1554a. Posteriorum Trium de Stirpium Historia Commentariorium Imagines. Antwerpen [excerpt i

Kruidk. Arch. II

(21.

p. 284-285[.

-

-1554b.

Cruydeboeck.

Antwerpen.

--1559.

De Stirpium Historia Commentariorum Imagines. Antwerpen [excerpt in Ned. Kruidk. Arch. I

285].

--1563.

Cruydeboek, ed. 2.

Antwerpen

(Universiteitsbibliotheek, Amste rdamj.

-

-1583.

Stirpium Historiae Pemptades Sex. Antwerpen (Universiteitsbibliotheek, Amsterdamj.

- -1608. Cruydt-Boeck. Leiden.

-

-1618.

Cruydt Boeck, ed. 2. Leiden (Universiteitsbibliotheek, Amsterdamj.

-

-1644.

Cruydt Boeck, ed. 3. Antwerpen.

DRUCE,

G.C., 1932. The Comital Flora of

the

British Isles. Arbroath.

DuMOULIN,

LJ.G., 1868. Guide du Botaniste dans les environs de Maestricht. Maastricht.

EHRHART, F., 1783. Meine Reise nach der Grafschaft Bentheim, und von da

nach

Holland, nebst der Retou

Herrenhausen.Hannoverisches Magazin 21. kolo m 177-296 (Universiteitsbibliotheek, Amsterdamj.

FRANQUINET, J.L, 1838. Flore des

environs de

Maestricht

(manuscript Natuurhistorisch

Museum, Maastri

GEER, J.LW. DE, 1814. Plantarum Belgii Confoederati Indigenarum Spicilegium Alterum. Utrecht.

GEuNs,

S.J.

VAN, 1788.

Plantarum

Belgii Confoederati

Indigenarum

Spidlegium. Harderwijk.

GoRTER,

D. DE, 1745. Flora Gelro-Zutphanica. Harderwijk.

-

-1757.

Florae Gelro-Zutphanicae Appendix. Harderwijk.

--1767.

Flora Belgica. Utrecht.

-

-1768.

Florae Belgicae

SupplementumI.

Utrecht.

-

-1781

a. Flora Zutphanica. Zutphen.

-

-1781

b. Flora

VII

Provindarum

Belgii

foederati

indigena. Haarlem.

HALL, H.C.

vAN,

1821. Specimen botanicum, exhibens Synopsin

Graminum

indigenarum. Utrecht.

--1825.

Flora Belgii Septentrionalis I (1/21. Amsterdam.

--1836.

Flora Belgii Septentrionalis I

(31.

Amsterdam.

-- ,FAW. MIQUEL & M.

DASSEN,

1832. Flora Belgii Septentrionalis II

(II.

Amsterdam.

HERMANN, P • 1687. Horti Academid Lugduno-Batavicatalogus. Leiden.

HoNmus,

P.,

1621. Dapes

inemptae,

of de Moufe-schans. Leiden (Universiteitsbibliotheek, Amsterdamj.

HovEN,

F.J.J.

VAN, 1847. Planten gevonden in de omstreken van Maastricht. Ned. Kruidk. Arch. I

(II.

p. 21

KNQF, W.J., 1621. Goylandiae Libri duo.

Amsterdam

(Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhagej.

KoKER A. DE,

1702.

Plantarum usualium

Horti Medici Harlemensis catalogus, Haarlem.

LEJEUNE,

A.LS.,

1811. Flore

des

environs

de

Spa

I.

Liege.

--1813.Flore

des environs de Spa

II.

Liege.

-

-1824.

Revue de Ia Flore des environs

de

Spa. Liege.

LlNNAEus, C., 1737. Hortus Cliffortianus. Amsterdam.

-

-1753.

Species Plantarum. Stockholm.

40





8.

Distribution maps of the extinct

and very rare species in the Netherlands



Acerasant.hropophorum (L) Ait.

f.

~

t<:::

'

/

'

-

. -

·-

7

'

\

--

voor 1950:

9 uurhokken

(UFI< 2)

slnds 1950:

6 uurhokken

(UFK 2)

AconJtum

vulparl.a

Rchb.

/

I

.

-

-·

I

_,

,

voor 1950:

5

uurhokken (UFI< 2)

slnds 1950:

3

uurhokken

(UFl< 1)

44

'""

.,

f-'1

.

l ' i l ~

' I < '

-1

-

' ·

'

'

-

' ·

~ -

'

-

I

'·

I

I

I

I

Poppenorchfs 0RCHIDAC

0003

8c 22

- F.E. 5 (1979), p. 342: Mediterranean region

and

W. Euro

northwards to

C.

England

and the

Netherlands.

Aceras anthropophorum

wordt voor

het

eerst

met

zekerheid v

Nederland vermeld

door

FRANQUINET

(1838, nr.

304)

van

de

'Montagn

St. Pierre

entre

Ia Poule Rouge et castert'. Van

een

iets oudere opgave

LEJEUNE

&

CouRTOIS

(1836) is het onzeker, of deze

op een

vlndplaats

Nederlands grondgebied betrekklng heeft.

De

voomaamste

reden

van de

achteruitgang van

A.

anthropophor

die ook buiten Nederland altljd zeldzaam is geweest.

moet

wor

gezocht In

de

landbouwtechnlsche verbeterlngen

van de

kalkgrasland

Ook

de

'jacht'

op

zeldzame orchldeeen heeft

een

niet

onbelangrijke

gespeeld,

wat

mag

blijken uit

een dtaat van DE

WEVER

(1913b, p. 82) '

.

Z.-limb. een plek

waar

ze

vee voorkomt; we wenschen deze

echter

h

niet mede te

deelen'.

Ten onrechte

noemt HILGERS

(1972a)

het

voorkomen van

de

poppen

chis In Nederland beperkt

tot het

Krljtdistrict In Zuid-limburg. In

najaar

van

1970 is

de

soort namelijk gevonden In

de

dulnen van Voo

(RAM

&

SJPKES, .1971 ), een

vondst. die bijna

60

jaar

eerder

voorzlchtlg

aangekondigd

door

HEIMANS (1912): 'Is het lnderdaad een plant. die

bezig is zijn gebied

naar

het

Noorden uit

te

breiden,

dan

zullen o

dulnen

ook

wei

hun

beurt

krijgen'.

Herbariummateriaal, verzameld In 1914 nabij Epen 'In

de

richtlng

Teuven', is niet

op

het

kaartjeverwerkt,

omdat

zowel

[) ;WEVER

(1912)

de

IVON-streeplijst V6.53 dez e groeiplaats uitsluitend

en

nadrukke

vermel den op Belgisch gebied, even over

de

grens. Recentere opgaven

'Maastricht', niet

nader

gespecificeerd

OANsSEN,

1950)

en van de St.

Piet

berg

(1957,

AMD)

zijn eveneens niet

op

het

kaartje opgenomen,

d

volgens

DE WEVER

(1938, p. 248)

de

soort omstreeks 1900

op het

Ned

lanse grondgebied van

de

St. Pietersberg

moet

zijn verdwenen en

vlnder van

het

exemplaar uit 1957 zich

niet meer

kon herinneren of d

vondst wellicht

op

Belgisch grondgebied was

gedaan (mond

meded

Vermeulen, 1979), alwaar

A. anthropophorum

In 1970 n og is aangetrof

(mond.

meded

.

J.H

. Willems).

J. MENNE

Aceras anthropo phorum

has always

been

a

rare

species,

not

only In

Neeherlands,

but

also In

other

countries. Before 1950

the

species

known from 9 hour-squares, since 1950 from 6 hour-squares. The dec

is mainly due

to

reclamation

of the

habitat

and

probably also

to

Intensive collecting of

the

species In former

decennia

Gele

monnJkskap

RANUNCULAC

0006 9a 11 - F.E

. 1 (1964),

p.212

: From France

and

the

Netherla

eastwards

to

Romania

and

Poland.

De oudste opgave voor ons land van Aconitum vulparia (=A. lycocton

auct.) vlndt

men

bij

DuMouuN

(1868): ent re Fauquem ont et Galoppe,le l

d'un

ruisseau et

d e r r l ~ r e castert

montagne

de

St-Pierre dans le bo

Waarschijnlljk heeft Dumou lin

de

plek bedoeld bij

het

St. }ansputje

aan

Geul blj Oud-Valkenburg

(DE WEVER,

1930)

waar

de

soort ook later

no

gevonden.

De

andere

opgave

van

Dumoulin

op de

St. Pietersberg k

betrekklng

hebben op

een

uit

de tuln

ontvlucht ex emplaar; hij is

er

no

meer

teruggezien (DE WEVER,

I.e

.).

Het is

niet

onwaarschljnlijk

dat

A. vulparia zich uit

het

buitenland la

de

Geul noordwaarts heeft verspreid;

het

verspreidlngsgebied In Be

sluit onmiddellijk

aan

bij

het

Nederlandse gebied

(VA

N

RoMPAEY

DELvosALLE,

1972).De groeiplaatsen langs

de

Geulln Zuid-limburg vorm

de

natuurlijke noordgrens van het areaal. De gele monnikskap is

~ ~ n

de

soorten, waarvan

de

groeiplaatsen

niet

zijn beschermd

en

die dus

n

onverwachts

kunnen

worden bedreigd

(WEsTHOFF

c.s., 1970, p. 100).

Niet

opgenomen

zijn

de

vlndplaatsen

van

v60r 1950: Den Helder (19

WAG),

adventief; het Heksebos bij Kotten

(WESTHOFF,

1935), vermoede

aangeplant en de

hierboven genoemde opgave van

DuMOULIN

(1868) v

de St.

Pietersberg. Slnds 1950 zijn niet opgen omen Nieuw-Amelisweerd

Utrecht

(schrift.

meded

E.J.M.

Arnolds, 1968),

omdat

hier sprake is v

verwildering;

de

vindplaatsen Beverwijk

(VAN 0oSTSTROOM

&

MENNE

1967,p. 136)

en

Venlo

(MENNEMA&

VAN

OosTSTROOM

, 1977a,p . 146), weg

respectievelljk

de

adventieve standplaats ·en mogelijke aanplantlng

verwilderlng; tenslotte

een

opgave voor

het

Eijserbosch

(schrift.

med

Mevr.

A

Kruyt

Piet, 1978),

omdat

volgens

J.H.

Willems (schrlft. meded.)

soort

daar

is uitgeplant.

C.L PL

Before 1950 Aconitum vulpariawas recorded In 5 hour-squares; since 1

the

species has

been

found In 3 hour-squares.

It

s possible

that the

spec

migrated northwards from neighbouring countries along

the

river

G

The localities In the south of

limburg are

the

northern

boundary of

natural distribution

area

Since its

habitat

In

the

Netherlands is

protected,

the

species is

much

endangered.



Actaea spk:ata

L

m + ~

/\

~ / j

.,_

~ . . <

f+

A

II

t+

M\.

-·

""'

I

\

- j . .

[. I

voor 1950: 16

uurhokken (UFK 3)

sinds 1950:

9 uurhokken (UFK

2)

Adonis aestivalls

L

I

H--

+

-

I

/

I'- rr -

voor 1950: 6 uurhokken

(UFK 2)

sinds 1950: 0 uurhok ken

adv

.:

L4.63,L6.65,M4.46,N537/48/65.N6.16,

P3.37/45/47,R2.33,S5.48.T6.42

- 24.

47

,31.58

+-- . . .

~ g

~

_.__.....

c;;

....;,

t : ;

:::::=f"l

11-Vr"

~ / : '

Vc

i / 1

1

1

Ql;o.

I

""

4-h

" ~

~

~

'P I

' "'t

lli

)1

;

fl

t

; { f T

5.:

+

...

..

JJ.

JP

""'" .....

- -

'

-

I

_,

'

'

' "L

I

"

./

•

'

-

'

\

'- -.

I .

-

·-

+

--

I

45

~

;

ft

It

I

I>

'·

'

I

Ou'fstoffelkruid RANUNCULA

0008

9d

22

-

F.E.

1 (1964), p. 210: Most of Europe,

but

only

on

mounta

in

the

south.

Actaea splcatawerdvoor het

eerst

voor Nederlanden wei voor hetbos

Oud-Valkenburg opgegeven

door

FKANQUINET (1838, nr. 726), waarbij d

mededeelde

dat de plant

ook

ai

door Dodoens van di e plaats was verm

Oat laatste

kan

hier

niet

bevestigd worden.

De

vindplaatsen

van A spicata

beperke n zich vrijwel geheel

tot

bos

op

krijtgrond

in

Umburg,

met

v66r 1950

een

nabijgelegen voorpost

Slttard en

een

ver opgeschoven voorpost

te

Mariendaal blj Am hem. Z

uit

het

kaartje blijkt,

is A splcata in de

laatste

eeuw

in ons land v

zeldzam er geworden. Dit

houdt

vermoedelijk verban d

met het

kappen

het

bostype (Carpinion) waarin de soort als kentaxon optreedt, en

omzetten

ervan

in

produktiebos

met een

sterk gewijzigde beheersvo

Reeds

in

1905

noemde

Gomwn (1905a, p. 64)

A

spicata

onder

de

zee

hun

bestaan bedreigde soorten; toen reeds was volgens

hem nog

sle

een

klein aantal zeer verspreid liggende stukjes van

de

oorspronkel

'vochtige boschflora' gespaard gebleven.

De

vindplaats Apeldoom, i n bossen, als sierplant gekweekt (1875,

WA

is

niet

op het kaartje

opgenomen omdat

hethier verwilderde of gekwee

planten

betrof.

De

vindplaats Altena (19e eeuw)

is niet

opgenomen,

om

VuvcK

(1901, p. 65) deze opgave

met

een vraagteken opnam. Het uur

R4.12 mo est vervallen

omdat

de

aanstreping

op de

streeplijst uit 19

waarop de opgave

op het

oude IVON·kaartje berust, kennelijk

naderhand

was aangebracht en

een

vondst in

het

wild hier

waarschijnlijk

is. De

vindplaatsopgave Maastricht bij herbariurnmater

van

v66r 1950 is steeds gelijkgesteld

met

uurhok

V5

.38,

omdat

waarschijnlijk

de

St. Pletersberg mee is bedoeld.

P. HEUK

Actaea spicata is almost completely restricted

to the <llalk

District in

south

of

Umburg; only

one

far isolated outpost is known outside

region. The species shows a marke d decline, which

must be

related

to

cutting

of

the

older woods

and the

conversion of these into

m

productive afforestations. The total

number

of hour-squares from wh

A

splcatawas

reported has diminished from 16 before 1950

to

9 since

t

year.

Zomeradonis RANUN

C

ULA

1628-

F.E

. 1 (1964), p. 223: Most of Europe, excep t the north.

Adonis aestivalis

wordt

door

DE GoRTER

(1767) voor

het

eerst voor ons l

vermeld: 'Komt

van

zeH voort

onder het

Koom'. Een opgave van Knijf, d

OuoEMANS

(1878a, p. 19) als

A aestivalis

gelnterpreteerd, betreft wa

schijnlljk

een andere

soort

In

de Standaardlijst van de Nederlandse Flora 1975

(ARNoLDS & VAN

MEIJDEN,

1976) is

A

aestivalis

niet opgenomen, waarschijnlijk

om

HEUKELS

-

VAN

00STS

T

ROOM

(1977)

haar

aileen

aJs

adventief noemt. Enk

oude opgaven Iaten evenwel zien

dat

zij vroeger

tot de

Nederlan

akkeronkruidflora heeftbehoordTerwijl DE

GoRTER (I.e.),

door

geen nad

vindplaatsen

op

te geven, suggereert

datA aestivalis

hier te Iande in

tljd

niet

zeldzaam voorkwam, zijn uit latere tljd slechts weinig vond

in

graanakkers

bekend

Het meest nog is zij gevonden

in

de

omgeving

Nijmegen; zo kwam zij in het midden van

de

vorlge

eeuw e Weurt

jaar

in groat

aantal

op

bouwland voor (VuvcK, 1901). Het laatst

werd de

so

in

een akker gevonden in 1935 bij Bemelen (ANoN., 1935). Haar verd

ning

als akkeronkruid is vermoedelijk

aan

zaadzuivering

toe

te schrijv

Blijkens

het

kaartje van

VAN

ROMPAEY

& 0ELVOSALLE

(1972) kwam

aestivalis ook

in

Belgie vroeger zeldzaam voor. De noordoostgrens

haar areaalloopt

volgens

KoPS-Vuvc

K 1901,

pl

1626)

door

Westfale

Als

adventlef is

de

soort hier

te

Iande vroeger herhaaldelijk gevond

vooral bij meeHabrieken, recent ec hter sporadisch.

E.J.

WE

Adonis aestivalis

was recorded as a cornfield

weed

in 6 hour-squa

chiefly

near

Nijmegen;

the

last find

in

a cornfield dates from 19

According

to DE

GoRTER

(1767) it should have

been

more

common

in

18th century. Probably its disappearance

is due to

seed cleaning. Moreo

it

has

been

recorded a

number

of

times

as an

adventitious plant



Adonis vernalisL

;-

./ (

.L

p

'

'

v

-

voor 1950: 1

uurhok

(UFK 1)

slnds 1950:

0

uurhokken

Alra

caryophyUea L

subsp.

multiculmis (Durn.)

A. et G.

•

I

'

·-

'

'

I

-


(UFK 2)

slnds 1950: 2 uurhokken

(UFK

1)

,}..: ,_

i

'

-

-

' ·

'

.

/

-

'

• .f

It

46

f+

,

(+

I

'

I

Voorjaarsadonis

RANUNCULA

0009 6b 0 0 - F.E. 1 (1964), p. 222: E., C. &S. Europe, extending northwa

to

C. Ural

and

S.E. Sweden (Gotland).

Adonis vernalis

is

In

Nederland slechts

~ n m a a l

verzameld

In het

bo

het Veenhuis

te

Diepenveen In 1849 - en niet In 1841 (WESTHOFF c.s., 19

p. 93) 'bij

het

veerhuis (Diepenveen) b. Deventer'

(Dozy,

1855, p. 494)

Terecht heeft WESTHOFF c.s. (I.e.) deze soort opgenomen In de lijst

plantesoorten, die

In de

loopvan de 19e eeuwzijn verzamelden atern

meer

zijn waargenomen.

Het

betreft hier

de

alleruiterste westel

voorpost van deze continentale soort (WEsTHoFF

c . s ~

I.e.), die

ook d

WEEDA

(1979) als inheems voor ons land wordt beschouwd. A

vern

dientderhalve wei degelijk te worden opgenomen nde Standaardlijst

de Nederlandse Flora (zie ARNows&VANDER MEIJDEN, 1976, p. 5), onge

het

feit, dat

HEUKELS

(1896)

aan de

vermelding

vande

vondst

van

deze s

toevoegt: 'waarschijnlijk verwilderd'.

J. MENN

Adonis vernalis

was recorded only once,

In

1849

In

Diepenveen.

locality

is

considered

to

be

the utmost

western outpost of

this

contine

species.

Akkerzilverhaver GRAMIN

14511a32-

F.E. 5 (1979),p. 227:Malnly

In the

south-western

part

of

range

of

the

species; A

caryophyllea s.1

at.: S., W. &C. Europe,

extend

to

S. Sweden; doubtfully native In north and east parts of its range.

Aira caryophyllea subsp. multicuhnis is hier te Iande voor het e

verzameld In 1912 bij Nuth.

lnzake

de

soort, ondersoort

of

varii teit

multicuhnis

heerst

vee verw

rlng (JANSEN& WACHTER,

1916a.

p.152

e.

v.)

;

wat daaronder

tegenwoor

wordtverstaan is vermoedelijk niet identiek met de

door

DuMORTIER (18

beschreven Airamulticuhnis(vergelijk

VAN

HALL, 1836, p. 761 ). In ons l

komt hoofdzakelijk

In

Zuid-Umburg

een

vorm voor met

meer dan 40

hoge

halmen In forse zoden en

met

ca. 2'h mm lange, lets buikige aart

terwijl soms de onderste pluimtak opvallend

groat

is; deze vorm kom

hoofdzaak overeen met var. majorGaud.

(JANSEN&

WACHTER, 1918a).

De

bedoelde vorm s voornamelijk gevond en In akkers In het LOssdis

(vergelljk

KRusE

MAN

& VuEGER,

1939, p. 334-337); de laatste vondsten

gedaan In

1955 blj Sittard

en

Nleuwstadt. Hoewel mogelijk

op

voorkomen van deze ondersoort

te

weinig is gelet, is

een

achteruitg

waarschijnlijk. De oo rzaak hiervan

is

te zoeken

In modeme,

lntensi

landbouwmethoden.

JANSEN (1951) rekenttot var.

majoreen

subvar.

multlculmis,

die versp

tussen typische A

caryophyllea

zou voorkomen, vooral achter

de

duln

Hlertoe

zoudende

bij Noordwijkerhout en Hoek van Holland verzame

exemplaren

zijn

te

rekenen. Deze zijn echter niet scherp

van de

typis

vorm

van

A

caryophyllea te

scheiden en

daarom niet op het

kaa

opgenomen,evenmln als een opgave voor De Bilt van VAN HALL (1

p. 717

onder

de

naam

A

multiculmis)

op

gezag van

B.C.

Durnortier (

boven). Ook zijn

niet opgenomen

opgaven voor Voorst,

Gld.

(1938)

Leeuwen, Umb. (1937)

(KRusEMAN

&

VuEGER,

1939,

tabel3

opn. 4

en tab

opn. 9), omdat

uit de

desbetreffende

gebieden

geen materiaal

van

major bekend is.

E.J. WE

Aira caryophyllea

subsp.

multicuhnis

was recorded before 1950 In

hour-squares, since 1950 n2 hour-squares, mainly in the Loess District,

most recent finds dating from 1955. Presumably this decline is

due

modem

agricultural practice.



Ajuga chamaepltys ILl Schreb.

0 : 0 : 0 : [ [ 1 ~ ; ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ - ~ : j ; ; j : j

voor 1950:

sinds 1950:

2 uurhokken

(UFK 1)

0 uurhokken

Alllwn

carinatum

I..

voor 1950:

sinds 1950:

2 uurhokken (UFK

1)

3 uurhokken (UFK 1)

47

Akkerzenegroen

LAB

0022

1b 1 0 -

F.

E.

3 (1972),

p.

129: Most of Europe except

the

north.

Ajuga chamaepitys

wordt voor

het

eerst voor ons land venneld

d

FRANQUINET

(1838, nr. 422) u it

de

omgeving van

Maastricht

V66r 1950

s

deze soort

in twee

aangren zende uurhokken bij Maast

gevonden, voor

het

laatst

op

de St.

Pietersberg

in

1930. Terecht i

chamaepitysopgenomen in de

lijst

van

soorten, waarvan volgens

WEST

c.s.

(1970, p . 95)

met

zekerheid

kan

worden aangenomen,

dat

zij

na

1

uit ons

land

zijn verdwenen. Zeer waarschijnlijk

is de

verdwijning va

soort

uit de

Nederlandse flora toe te schrijven

aan

de afgraving va

St.Pietersberg.

Nlet

op

het

kaartje zljn opgenomen: Deventer, Pothoofd (1882), alw

het

een

adventief voorkomen betreft en Oude Tonge (1977) spontaa

een

moestuin,

omdat

het

zaad

daar

vennoedelijk onopzettelijk van el

is

aangevoerd.

F.AD

Before 1950

Ajuga chamaepitys

has

been

recorded in 2 hour-squares

n

Maastricht, for

the

first time

in

1838

and

for

the

last time

in

1930

disappearance has probably

been

caused

by

mining activities

on

St.Pietersberg

near

Maastricht.

BergJOOk ULIA

0030

6c

20

-

F.E.

5 (1979), p. 63:

S.

&

C.

Europe, extending northward

S.

Sweden

and

Estonia; naturalize d

in

N.W. Europe.

Allium

carinatum

is van oorsprong adventief, doch doordat

de

soor

enkele plaatsen lan g standhleld voldoet zij

aan de

criteria

om to

Nederlandse flora te behoren . Voorhet eerst is

A

carinatumverzamel

1847 blj Lelden, alwaar hlj

tot in

1955 is waargenomen.

Niet opgenomen

is de

vennelding Zalk

(DE GoRTE

R 1745, als All

montanum

bicome angusti/olium, lore pwpurascente),

omdat die opg

betrekking zou

hebben op A o/eraceum (VAN OosTSTROOM & REICHG

1964b);

de

vindplaatsvennelding

is

door

MoLKENBOER

(1850, p. 70) fou

overgenomen. Ook is

niet

opgenomen

de

(oude) vindplaatsopg

'Duingronden bij 's-Gravenhage', omdat het herbariumvel een mix

met A vinea/e beva t en het

niet

zeker is of beide exemplaren va n deze

vindplaats afkomstig zljn; evenmin

een

exempl aar van Wassenaar (18

dat

door MoLKENBOER&

I<ERBERT

(1840) als

A

flexumwerd

venneld, doch

te jong was verzameld en ook

tot A

o/eraceum zou kunnen

behoren (

0o

STSTRoOM

&

REICHGELT,

1964b).

De

rijke groeipJaatsen, in 1977 in

Scheveningse Bosjes ontdekt , zoude n

er

echter

op

kunnen wijzen,

da

berglook vroeger toch wei

in de

omgeving van 's-Gravenhage kan

voorgekomen. Verder

is

niet

opgenomen

een

aantal vindplaatsopga

uit Zuid-Limburg (Vaals, Nijswijlre, tichtenberg, Gulpen),

omdat

waarschijnlijk

op A oleraceum

betrekking

hebben (VAN OosTSTROO

REICHGELT, I.e.)

alsmede

de

adventieve vondsten van v66r 1950

Leeuwarden (1915), Breesaap

(VAN EEDEN,

1889), Kesteren (1901

),

Nljme

(1901), zoute lande (1902,

IVON)

, Epen (1918)

en Schln

op Geul (1944

~ ~ n

adventieve vondst sinds 1950

te

Wagen inge n (1963).

TH.

A

HATT

Before 1950

Allium carinatum was

recorded in 2 hour-squares

in

Netherlands; since 1950

the

species has

been

found

in

3 hour-squares.

records

seem to

indicate

that

originally

the

plant

is adventive,

occaslonafly remains

present

for a long time.



Alyssum

alyssoldes (L)

L

It

t

t-

. t

.

}-,-

~

=

~ *

~ ~

. ff

~ 4- f - + ~

•

- - r t - t

I ~

W---+ '1-l -

'

./

•

.•

'

1\

I

/

-

-

H-

·-

--

voor 1950:

54

uurhokken (UFK 4)

sinds 1950:

7 uurhokken

(UFK 2)

adv.: H7 .52/53,J7.25.L4.63,N4.62/64.N6.41,

P3.15/25.P4.61.S2.13.V6.13 -

3337

Amaranthus blitoides

S. Wats.

I

-

lio

•

If

-

--·

.

'

· ·

.....

.).:

.

7

-·

-

'Trt


(UFK

2)

,_j_

slnds 1950:

3 uurhokken

(UFK 1)

48

~ f : _

__,_.. 1"

j l};

'{-:

M

..

++

f..l

f.+

.

t:-

-

'

....

·,

..

t-

-

'

pt"(

't

l

'

fit= •

•

I

Jr

-f

'·

'

-

I

Bleek

scbildzaad CitUCIF

0044

6c 42

- F.E. 1 (1964), p. 299: Throughout

most

of Europe,

b

ruderal

and

probably introduced In the north.

De oudste vondsten

van Alyssum alyssoides

(

=

A.

calydnum

L)

in

ons

dateren

uit

bet

eerste

kwart

van

de

19e eeuw: Nijmegen, Culemborg

HALL, 1825)

en

Grebbeberg (

±

1820; zie

BusE,

1870, p. 375).

In de

vorige

eeuwkwamdeze

soort vrij algemeen voor

in de

ijsselstr

uit de 20e

eeuw zijn

echter

weinig vondsten

in

dit gebied

bekend

In

Rijngedeelte

van

het

Fluviatiele

district en het

Zuidhollandse dee van

Duindlstrict is A. alyssoides

stellig oorspronkelijk inheems;

het

is onj

zoals

THELLUNG- MARKGRAF

(1960) doet, Nederland

In

zijn geheel

niet

to

areaal

van

deze soort

te

rekenen.

Op de

meeste plaatsen buiten

de t

genoemde

gebie den is

het

bleek schildzaad slechts

lnddenteel

gevon

wat niet

wil zeggen dat bier altijd sprake hoeft te zijn van aanvoer d

toedoen

van

de

mens. Deze soort is namelijk

een

pionier van

o

zandgrond

en kwam

bijvoorbeeld in

de

ijsselstreeken tussen Vlaardin

en

Hoek van Holland zowel

op

ruderale standplaatsen als haven

fabrieksterreinen alsook

op meer

natuurlljke groeiplaatsen voor.

recente vlndplaats blj Retranchement sluit

aan

blj

het

voorkomen

va

SOOrt in de

Belgische duinen

(VAN

ROMPAEY& DELVOSALLE,

1972).

De OOr

van

de

sterke achteruitgang

van de

soort

in

ons land is onbekend.

Een vermelding

van een

verdwenen groeiplaats

te

Leiden

(ABEL

1879, p. 232) heeft vermoedelijk

op

de

vlndplaats Katwijk betrek

(vergelijk

ABELEVEN,

1885, p. 289).Op eenvelmetmateriaal verzameld

d

CA

Backer staat

op

het

etiket:

'Bij

Almkerk (Fort Everdingen)'. Daar

ander

vel aileen fort Everdingen vermeldt en ook ABELEVEN (1901, p.

slechts

deze

localiteit noem t, is Almkerk niet als vlndplaats

op

het kaa

opgenomen. Een opgave voor

de

Brunssumerheide zal volgens De W

wei

op

Teesdalia

nudicaulis

betrekklng

hebben

A N o N

1927).

E.J

.

WE

Alyssum alyssoides is certainiy indigenous

in

parts

of the

Fluviatile

Dune Districts; elsewhe re

it occurs

inddent ally. Sometimes

it

is Introdu

but it

cannot

be

considered

to be

adventitious in all stations outside

two districts just

mentioned In the

previous century

the

spedes

notably common along

the

river ijssel; nowadays

it

has become very

in our

Whole country. The cause of this decline is unknow n. Before 1

A. alyssoides

was

recorded In

54

hour-squares, since 1950 in 7 ho

squares.

Nerfamarant AMARANTHA

1758

1e 0 2 - F.E.

1 (1964), p. 110: Naturalized in

C.

&

S.

Europe; cas

throughout

most o f Europe.

Amaranthus blitoideswerd

in 1904 voor

het

eerst in Nederland verzam

op

verscheidene plaatsen

in

en bij Rotterdam. Aanvankelijk

werd

materiaal gedetermlneerd aisA.

silvestris

Desf.,

maar in

1918 vermeld

}ANSEN& WACHTER

(1918b, p. 235)

de

juiste naam.

De nerfamarant is inheems

in

Noord-Amerika en wordt in Nederl

adventief aangetroffen bij molens,

op

stationsemplacementen

en and

aanvoerterreinen. Op enkele plaatsen in

de

duinen - A. blitoides w

aldaar voor

het

eerst

in

1915 bij Oostvoome waargenomen - is

de

s

ingeburgerd. De gegevens zijn echter in

het

algemeen

te

schaars

om

mate van

inburgering

thans

op

de

juiste wijze vast te stellen.

Niet opgenomen zijn

de

volgende adventieve vondsten v an v66r 19

Doetlnchem (1915), Kekerdom (1944), Nijmegen (1931

en

1938), Z

voort (1924), Leiden

(IVON

N337), Vlaardingen (1944), Schiedam (19

Rotterdam(1904, 1919en 1926), Tilburg (1941), Veghel (1927,1936, 1

en 1938)

en

Helmond

(IVON

R5.47). Sinds 1950 zijn

de

volge

adventieve vondsten bekend: Terschelling

(IVON

1.45), Millingerw

(1941 en 1975),Druten (1977,

schrift.

meded.

R.-J.

Bijlsma),Beverwijk (19

en 1967),

Amsterdam(1963,1964en

1968),Leiden(1951,1952en 19

Scheveningen (1971; 1975, schrift.

meded

.

K.A.G. de

Jong). 's-Gravenh

(VAN

Oos"rsTROOM&

REICHGELT,

1966a, p. 34), Rotterdam (1962, 1966, 1967

1968), Tilburg (1962), Grevenbicht (1966)

en

Schimmert

(IVON

62.12).

deze adventieve vondsten zijn niet

op het

kaartje opgenomen.

R.W .J.M. VANDER

H

Amaranthus blitoides,

indigenous

in

North America, is originally

adventive in

the

Netherlands.

In

a few localities in

the

dunes

the

spe

has

become naturalized, although records

are

very scarce. Before 195 0

species was recorded in 5

hour

-squares; since 1950

it

is known fr

3 hour-squares.



Anacamptls pyramidalis

(L) Rich.

I •

: t

....-::

jf

.A

J

. .

~

T

~

r._

"

II

..

'

\

voor 1950:

21 uurhokken (UFK 3)

sinds 1950:

4 uurhokken (UFK 2)

AnagallisarvensisL

subsp.

coerulea

(Gouan) Vollm.

=:

-·

..

'

\

I

Ill

voor 1950:

8

uurhokken

(UFK

2)

sinds 1950:

2

uurhokken (UFK

I)

I

~ i ~

-L

t

'

'i

:·

11

/

..

-

'

--

B . ~

'

;

;

/

•

""

-

'

11 1

j

--

It

. ""

49

~

H'-

I

,

-

,

'·

I

,

-

I

Hondskruid ORcHIDA

0051

6c

31 -

F.E.

5 (1979), p. 343:

W., C.

&

S.

Europe, extending northwa

to the

Baltic Islands

and

eastwards

to C.

Ukraine.

Anacamptis pyramidalis

wordt voor Nederland voor

het

eerst verm

door

Q.usJUs

(1601) als inheemse soort 'circa Hagam Hollandiae'.

Het hondskruid is overal zeldzaam binnen zijn overwegend medi

raan-atlantlsche areaal

(WESTHOFF,

1958, p. 199). Het is in Nederland

i

duinen ook zeldzaam

binnen

zijn levensgemeenschap,

het

Anthylli

Sileneturn

(BARKMAN,

1968a). Plaatselijk kunnen

de

aantallen van jaa

jaar

van nul

tot honderden

exemplaren fluctueren (STERK, 1976b;

BRUGGEN,

1977). Reeds

60

jaar geleden maakte

men

zlch zorgen ove

achteruitgang van

de

soort.

In

1919 constateert

SIPKES, dat het

hondsk

in de

duinen

op

veel plaatsen

onder

andere uitgeroeid wordt d

konijnen.

In

diverse publicaties, onder

meer

ook in 1919, vermeld

WEVER

(1919a),

dat een

groeiplaats in Zuid-Limburg is verdwenen

mergelontginning,

wat

eveneens

de

oorzaak is van

het

verloren

gaan

de

vindplaats

op de

St. Pietersberg.

Over

de

oorzaken van

de

achteruitgang van

Anacamptis pyramida

ook

in de

laatste jaren vee geschreven

(STERK,

1976a

en

b;

DE WILDE,

1

VAN BRUGGEN,

1977;

SIPKEs,

1977b). Hieruit blijkt,

dat

momentopnamen

tellingen over slechts enkele jaren wei eens een vertekend beeld zou

kunnen geven,

omdat een

geconstateerde achteruitgang

een

volgend

blijkt

te

zijn opgeheven. Zeker is ook,

dat

vorst, extreme droogte

konijnenvraat, afzonderlijk of in combinatie

met

elkaar,

de

soort ong

stig belnvloeden (STERK, 1976b). Ook verstuiving, vergraving - indi

onder andere het

gevolg van waterwinning - ruderalisering

en

di

groeien

van de

groeipl aatsen zijn van invloed op

de

achteruitgang (mo

meded

. E.J. Weeda). Op

de

groelplaats bij Scheveningen

is het

hondsk

na 1951 niet

meer

aangetroffen. bij Noordwijk

nog

in 1978.

J.H

. Will

(mond. meded., 1978) is

niet

geheel zeker van

de

spontane vestiging

o

enige recente groeiplaats van

de

soort in Zuid-Limburg.

Niet

opgenomen

zljn

de

vindplaatsen Ouderkerk (Vuvc

K,

1916; zie

QuENE-BorERENBROoo&

MENNEMA,

1973, p. 21)

en

Oostvoome (U, oorsp

kelijk uit Noord-Frankrijk).

A.J.

QUENE·BOTERENBR

The unmistakable decline of

Anacamptis pyramidalis

from

21

h

squares before 1950

to

4 hour-squares since 1950

Is in the

south of

Netherlands caused by exploitation of limestone.

In

the

dunes fr

(extreme) drough t

and the

gluttony of rabbits have

had

a direct nega

influence

on the

species.

Blauw guichelheil PRIMULAC

1659

1b

21 - F.E. 3 (1972), p. 28: S., W. &

C.

Europe,

but

only casual

locally naturaliz ed

in

most of

the north

[A

foemina

Miller].

Onder

de naam Anagallis foeminea kan men

bij

een

reeks van kr

kundigen uit

de

17e

eeuw

opgaven vinden van blauwbloeiende

Anaga

Het

staat echter niet

vast of deze schrljvers inderdaad subsp.

coerulea,

wei

de

blauwe vorm van

de

gewone subsp. arvensisvan Anagallis arve

op het oog

hebben

gehad

In

feite

Is

aileen

aan

de hand

van herbari

matedaal een

betrouwbaar beeld

van de

verspreiding

te

verkrijgen

oudste collectie

dateert

van 1835

en

is afkomstig uit Werkendam.

Anagallis arvensis

subsp.

coerulea

is

in

ons land oorspronkelijk

steeds adventief.

Zij was

vroe ger vrij karakterlstiek voor rudera le plaat

rond

graanpakhuizen, korenmolens en meeHabdeken,

maar

ook so

voor onkruidgezelschappen

van

graanakkers

waar

zij waarschijnlijk

zaaigoed werd ingevoerd.

In het

laatste geval kan zij mogelijk lok

lngeburgerd zijn.

Sommige vindplaatsen

in

Zuid-Limburg lijken enigszins

aan

te sluite

het

verspreidingsgebied

in BeJgie

(zie

VAN

ROMPAEY

& DELVO

S

ALL

E, 19

men

zou hierdoor geneigd zljn

om

deze

een

meer

natuurlijke status

te

schdjven. Hierover

Is

echter

geen

zekerheid

te

verkdjgen. Op

het

kaa

zijn alleen die vindplaatsen opgenomen,

waar

sprake was

van

voorkomen op akkers.

De

achteruitgang van

de

subsp.

coerulea

opvallend en

moet

wei

het

gevolg zijn van verbeter de zaadschoning

in

graanverwerkende beddjfstakken

en de

landbouw; ook als adventief i

ondersoort sinds 1950

nog

maar

weinig aangetroffen.

Niet opgenomen zljn voorzichtigheidshalve aile literatuur-

en

stre

lijstopgaven van v66r 1950 welke niet

door

herbariurnmateriaal wor

ondersteund. Het aantal vondsten van (vermoedelijk) adventieve pla n

is

dermate

hoog,

dat

het

niet

mogelijk is deze aile

hier

te verantwoord

Een lijst van deze vondsten bevindt zich

in

het IVON-archief

in

Rijksherbarium

te

Leiden.

P. HEUK

Anagallis arvensis

subsp.

coerulea

may have

been

naturalized

in

field

the

Netherlands. Even.

in the

sout h of Limburg, some growing-places

se

to link up

well with

the

distribution

area in

Belgium,

and

therefore

m

have a more natural character. The species was found in fields

8 hour-squares before 1950, since 1950

in

only 2. All

other

reports h

been

excluded from

the

map

because they likely pertain

to

adventiti

plants.



Anemone

apennina L

-

....,

g ; ~

I

,<

•

..

I

voor 1950:

8

uurhokken

(UFK

21

sinds 1950: 8

uurhokken (UFK

21

Anthemis

tlnctorfa

L

(

't

/

•

-

'

rvl'·

voor 1950:


sinds 1950:

7 uurhokken (UFK 2

).

adv.:

J7

25.K4.46.L4.63,L638.M3.48.M421/

44

.

M4.45/46.M6.61.M7 31 /

68.N326

/37/46/

65

,

N4. 18/6I ,N522/28.N6.16/26/46.P322/37

'T

rr

l+

' t ~

A

-

'

'

I

-

r\::-

,

-

'

' .

50

~

H'

.,

4-

::J::

IF

'·

.

I

Blauwe

anemoon

RANUNCULA

1620

9c

22 - F.E. 1 (19641, p. 218: S. Europe.

Anemone apenninawerd reeds in 1827 n ons landverzameld;op de ee

vindplaats, achter de kapel

van

het

voormalige Huis ter Haar bij Vleu

werd de

soort tot

1844 nog regelmatig teruggevonden, zodat

aan

geval van inburgeringmag worden gedacht

Dat geldt ook voor een aantal andere vindplaatsen waar A apennin

de

vorige eeuw vele jaren achtereen wist stand te houden, soms to

huidige

dag

toe. Nochtans zijn slechts van vier groeiplaatsen

meldin

van zowel v66r

aJs

na 1950 bekend, namelijk

van

het Manpad

Heemstede,

het landgoed Ter Wadding

te Voorschoten.

het

park Ma

te 's-Gravenhage en Harsta-state bij Hoogebeintwn

Vindplaatsen die slechts eenmaal worden genoemd bij herbari

materiaal,in de literatuurof in het IVON-archief, zijn voorzichtigheid s

ve niet op het kaartje opgenomen. Het betreft

de

volgende opgaven

v66r 1950: Groningen, Helpman, op

een

houtwal (19421. singe)

Liaukemastate bij Pietersbierum (19301, Jandgoed Zandhoven bij Zw

(z.j.),

ter zijde van de kerk te Vleuten (19e eeuw), Jandgoed Zuidwij

Wassenaar

(1941 of 1942, IVON-streeplijst), Hagestein (19e eeuw)

voorts

de

volgende vindplaatsen van 1950 en

later

: Bilthoven (1965

Loenen aan

de

Vecht, Vljverhof (1963, IVON-streeplijst), Wijk-blj-Duu

de

(1973, IVON-streeplijst), Jandgoed

Westerhout

bij Beverwijk (19

aldaar verwilderd maar waarschijnlijk pas kart daarvoor aangeplan

tenslotte Oegstgeest, Oud-Poelgeest, oostzijde van de oprij laan (1953

P. HEU

In somecases, Anemone apennina proved itseli able to hold

out

for a l

time on estate grounds. The species appears to have been naturalize

8 hour-squares before as well as since 1950.

Gele kamllle CoMPOS

00641e42-

F.E. 4 (1976), p. 155: Most of Europe,

but absent

from m

of the west and

north

and most of the islands.

Anthemis tinctoria wordt onder

de

naam Buphthalmum tanaceti min

foliisvoor het eerst door

CoMMEUN

(1683, p. 16) voor ons land vermeld:

oude

muren

van

het duytse huys tot Uytrecht, en andere plaatsen me

Waarschijnlljk

heeft

ook zijn opgave

van

Buphthalmum cotulae folio

de

muuren van

de Stadt campen' betrekklng

op A

tinctoria, die

hie

later tijd is verzameld (VuvCK, 1902a, p. 841 ).

De indigeniteit

van

deze soort in Nederland is twijfelachtig. SLOFF &

SoEST (1939, p. 292) beschouwen de gele kamille zowel in het Fluvia

district

als daarbuiten als adventief en rekenen haar niet tot

stroomdalilora. HEUKELS- VAN OoSTSTRooM (1977)

geeft

daarentegen op:

open, zandige plekken in

de

uiterwaarden. Zeld. in

F;

elders

adv

.'. In Ie

geval komt zij vaak aangevoerd voor en wordt zij ook uitgezaaid

zandbinder

(BoLMAN, 1976a). Mogelijk wild en soms

standhoudend k

A tinctoria hier en daar voor op stadsmuren - door sloop thans op

meeste

plaatsen verdwenen

,

zie

bijvoorbeeld

Dozv

(1856, p. 50) -

en

la

de grote rivieren. Een tijdelijk in groot aantal optreden

van

deze soor

omgewerkte grond wordtreeds vermeld door BouRssE WILS (1848, p. 4

voor het kanaal te Katwijk. Gezie n het vaak kortstondige optreden va

soort kanmen nauwelijks vaneen achteruitgangvan

A

tinctoria sprek

Behalve in de

onder

het kaartje vermelde uurh okken is

A

tinctoria v

1950

nog

als adventief aangetroffen

in

P4.12/66, P5.27, P6.21/22/23, P7

Q4.12, Q6.12/41/64, R2 .33, R4.17, R5.45/54/55, R6.26/52/66, S5.48, S6.

16.42/63, V5.18/38 en V6.33, alsmede langs het Julianakanaal in Midd

Limburg

(GEURTS,

1945); sinds 1950

in

6.35/51, 9.23, 10.23, 11.12, 15

19.52, 2534/45, 28.24/25/57, 3027/37/45, 32.25/48. 33.48, 39.18, 40.

23, 42.25, 43.12, 45.37, 50.28 en 51.25.

E.J. WE

Anthemis tinctoria is doubtfully indigenous

in

the Nethe rlan ds. Possib

can

be

considered as a native

along the

great rivers

and

on

town

wa

Elsewhere it is

recorded as

an adventitious species only. Before 195

tinctoria was recorded in 21 hour-squares, since 1950 in 7 hour-squa

Often its appearance is

rather

ephemera), so that one cannot be cer

about a possible decline of

A

tinctoria.



Antheria.un Hllago L

f-4+

++

_,..

J_,

t-

H·

It

I

It-

_.

-

/

·-

...

\

voor 1950:

2 uurhokken

(UFK

1)

sinds 1950: 0 uurhokken

Aplwn

repens (Jacq.)

Lag.

'

. .

- ll

-

voor 1950: 35 uurhokken (UFK 4)

. ' t-

sinds 1950:

2 uurhokken (UFK 1)

I'"

[]

.

l

'·j..

\1

Jl

•

i

'

•

-

. .

..1

.1"

1 " > 1

'L .

I

"-1

51

~

r:+

'

'

'

'·

I

-

'

Graslelle

l.IUA

0065 8c 1 0 -

F.E.

5 (1979), p. 18: From Belgiumand S. Sweden southw

to N.

PortugaL

S.

Italy and Greece.

Antherkum

iliagois

voorhet eerst

in

Nederland verzameld

in

1881

o

heide tussen het Aardhuis en Meerveld, gem. Apeldoom.

In

1897 s deze soort voor het laatst

in het

wild in Nederland gevon

eveneensin de omgevingvan Apeldoom.

A

liliagobehoort tot de soor

die volgens WESTHOFF c.s. (1970, p. 95) na 1900uit ons land zijn verdwen

MateriaaL verzameld blj de Koningsweg in Amh em f1923), moet zon

twijfel als verwilderd worden beschouwd (VAN SoEST, 1930).

De

opga

van Graethelde bij Urmond (I<ENTGENS, 1914) en Wljk

aan

Zee (Hl:U

1926) zullen wei betrekking hebben op verwilderde of advent

vondsten

(VAN

0oSTSTROOM& REIO GELT, 1964b).Ook allljktde vindplaat

Urmond aan te sluiten op hetBelgische areaallang s de Maas (VAN

RoMP

& DELVOSALLE, 1972), toch kan deze vondst niet

als

echt wild wo

beschouwd,

omdat

KENTGENS

(I.e.)

mededeelt,

dat 'een

der vroeg

bewoners van Welsche n heuvel (op

de

Graetheide,

M.)

als ontginner za

betrokuit het buitenland'. Aile in deze allnea genoe mde vindplaatsen

niet op het kaartje opgenomen.

J.

MENN

Antherkum

liliago

was

in

the Netherlands recorded in 2 hour-squ

betwe en 1881 and 1897.

Kruipend

moerasscherm

UMBELUFE

0079 2b 41 - F.E. 2 (1968), p. 351: Mainly in

C. and

E. Europe; distribut

uncertain owing

to

confusion with

A nodiflorum.

Apium repens (

=

Helosciadium repens

Koch)

werd voor het eerst v

Nederland vermeld door

VAN DEN BoscH

(1850a) bij Maastricht

Het kruipend moerasscherm s de laatste jaren sterk achteruitgegaa

is

na

1950

nog maar op

twee groel plaatsen aangetroffen: blj Schijnd

1952 en blj Zuiddorpe in 1961. Een van deze twe e vindplaatsen was

ijsbaan en dit zal zeker ni et toevalllg zijn, aangezien

A

repensop s win

overstroomde grond en groeit De achteruitgang van deze soort zal

ook voomamelljkhet gevolg zijn vaneenverandering in

het

waterbeh

VAN HALL (1825; 1831, p. 163; in beide

onder

de

naam

Sium

repe

vermeldt Amsterdam, resp. Haren, Harendermolen en Paterswolde

Groningen; deze vindplaatsen hebben volgens VuvcK (1902a) betrekk

op A nodiflorum

en zijn derhalve niet

op

het kaartje opgenomen.

TH. A.

HATT

Apium

repens

has been recorded in 35 hour-squares before 1950; si

1950 it has

been

found in

2

hour-squares.

As the

species prefers soils

t

are inundated during the winter-months the decline may be

due

drainage of suitable habitats.



Aquilegla vul garis L

~ P '

-.r

-4=

. . . - r ~

/\6f

+-+-+/

t

t+

t

(l

-

~ ; J

I f

7 '-

t .

lo

I.

~

_/

'¥-¥:

rt

1=,-t

/

.

.

1--+--

"'

i

p

1--

_.i;

~

t"'

~

. -

+-

f-l--1-f--

...

...

""'

..t"

bioo

H-++

H-

'

.. PI

j

-

·4-

_,

1-t-

-

voor 1950:

17

uurhokken (UFK 3)

-

' ill

sinds 1950:

7 uurhokken (UFK 2)

Aq ulleg:la vulg aris L

(verwilderd)

'

-,...

•

'-"

I

-·

I

H

'

H'

I

"'

- -

-

..

I ,

1'\

-


' I

slnds

1950:


r.. -

52

~ v · ~

..-:rr-R-

K ~

f:i'.

~ r ~ ~ ~ ~ - :

t

I .

'-'1>

-:-

-

...a·

fT

·

'I" I

I

-

' ·

~

-

I

r '

.1 I

1- :

~

+-

tt

- --

I-

I

•.

I

Wilde akelei RANUNCULA

0080

9d

43 -

F.E.

I (I964),

p.

239: W., C. & S.

Europe.

De eerste vermelding van Aquilegia vulgaris van

een

oorspronke

geachte groeiplaats is van DE GoRTER (1745). Hij noemt de soort voor

landgoed Ulenpas bij Hoog-Keppel.

Dewilde akelei wordt al heel lang als sierplanten geneeskruid gekw

(HEel,

I912).

Bovendien is het een soort die zich gemakkelijk laat uitzaa

In dit kader moeten de vondsten in Nederla nd worden gezien. Verm

delijk is aileen een aantal vindplaatsen in het Fluviatiele, Subcentreu

en Krijtdistrict, waar de akelei in diverse struweel (zoom)gezelschap

voorkomt (WESTHOFF &

DEN

HELD, 1969), als oorspronkelijk te beschou

en berust

het

voorkomen elders op verwildering

De

achteruitgang van de soort op

haar

natuurlljke groeiplaatsen

ha

vermoedelijk samen met de kwetsbare positie van zoomvegetaties, du

randen van struwelen

en

bossen. waar nivellerende invloeden z

recreatie

en

schaalvergroting zich het eerst doen gelden. EenzeH

achteruitgang vindt

men

ook bij

de

zoomplanten Astragalus glycyphy

campanula persidfolia, Hypericum hirsutum, Hypericum montanum

Stachys offidnalis.

Niet opgenomen is een vondst in het Bovenste Bos in Zuid-Umb

(schrift. meded.

M.O.

Boerman,

I97I),

omdat werd aangegeven

dat

vindplaats misschien op Belgisch grondgebied was gelege n

R.W.JM. VANDER H

Historically

Aquilegia vulgaris

has been cultivated for ornament

and

a

officinal herb. It s regard ed as wild only in a few localities inthe south

the east

of

the

Netherlands. Before

1950

the species was recorded

I7 hour-squares; since

that year it

is known from 7 hour-squares

declinecan be explained by thedisappearance of its habitatviz. border

vegetation.

Wilde akelei (verwilderd)

RANUNCULA

0080 9d 4 3 -

F.E.

I (1964), p. 239: W., C. &

S.

Europe.

De oudste vermelding van Aquilegia vulgaris van een niet oorspronke

geachte groeiplaats is

van

CoMMELIN (1683, p. IO). Hij

noemt

de soort v

korenvelden blj Utrecht.

De wilde akelei kom t verwilderd vaak voor op de pla atsen die LoND

Lm (I979,

p.

248)

omschrijven als 'stinsemilieu'. Deze zljn hoofdzakelij

vindenaan de binnenduinrand

en

in hetFluviatiele district ma ar o okin

gebieden, waar het voorkomen van de wilde akelei als natuurlijk w

beschouwd

en

waar wilde en verwilderde planten

dan

ook vaak moe

te onderscheiden zijn. Dikwijls zijn verwilderde plant en te herken

doordat ze morfologisch afwijken van

de

typische vorm, bijvoorbeeld d

hetbezit van gevulde, bont e of ongespoorde bloemen. Overigens word

wilde akelei door LoNDo& LEvs (I.e.) niet genoemd in hun beschouwing o

het verband tussen stlnseplanten en de Nederlandse flora; de soort zo

categorie 1, de lokale stinseplanten, moeten worden geplaatst.

Op een aantal plaatsen,

onder

meer in d e duinen van Voorne, lijk

soort in te burgeren.

R.W.J

.

M. VANDER H

As a garden escape Aquilegia vulgaris has been recorded in 76 ho

squares before I950 and in 29 hour-squares since 1950. The species o

occurs near old country seats. In a num ber of places, such as in the du

of Voorne, it seems to become a per manent denizen.



Arabls

hirsuta (L)

SCop.

subsp.

sa

g

lttata

(Bertol.)

Rchb.

ex Gaud.

voor 1950:

sinds 1950:

•

8 uurhokken (UFK

2)

0 uurhokken

Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng.

-"

-

voor 1950: 4

uurhokken

(UFK 2)

sinds 1950: 3 uurhokken (UFK 1)

I

i

I

/

••

I

'

I

--

..

1\

.,

'

l

.,

'

I

-

-

I

'

\l

53

I

I

rr

PijJscheefkeJk

CRUCIF

1458

6a 1 0 - F.E

. 1 (1964),p. 291:

C.&S.

Europe [(Arabissagittata(Ber

DC.].

Arabis hirsuta

subsp.

sagittata

wordt

onder de

(onjuiste)

naam Bras

sylvestris hispida non Rumosa

reeds door

CoMMELIN

(1683, p. 15) voor

land venneld: 'Op d'oude

muuren

van Uytrecht'.

De drie ondersoorten van

A hirsuta

zijn hier te Iande lange tijd

elkaar verward. Blijkens

de

revisie van

LEENDERTZ

(1962) beho ort verui

meeste Nederlandse materiaal

tot

subsp.

hirsuta;

subsp.

sagittat

hoofdzakelijk gevonden

op

stadsmuren, voorts

op

de

St.Pietersberg

merkwaardigerwijze eenmaal in

de

duinen (bij Bloemendaal, 18

terwijl subsp.

planisiliqua

slechts eenmaal adventief gevonden is

Beekbergen, 1875).

De Iaatste vondst

in

ons land van subsp.

sagittata

is

gedaan

in

190

de St.

Pietersberg.

De

verdwijnlng van deze o ndersoort

moet

hoofdzake

worden toegeschreven

aan

de

sloop of restauratie van oude mu

vennoedelijk vooral

aan de

ontmanteling van oude vestingsted

WESTHOFF

c.s.

(1970, p.

95 e.v.)

noemt de

plant niet

in

zijn lijst van

Nederland ultgestorven taxa.

Om

de

in

de

tweede alinea vennelde

reden

zljn niet opgenomen

IVON-opgaven van subsp.

sagittata,

alsmede

de

volgende literatuu

gaven: Genne

en

Holten in Zwollerkerspel

(GoETHART,

1903, p. 9

omgev ing Velsen

en

Bloemendaal

VANDEN BoscH,

1863, p. 231); Katwi

duinen

(VuvcK,

1903, p. 958); diverse vindplaatsen bij Katwijk. Leiden

Wassenaar (MoLKENBOER & KERBERT, 1840); Wassenaar

(ABELEVEN,

1

p. 578); Waalsdo rp (ANoN., 1896, p. 43); Middelburg

(GoETHART,

19

p. 107); Valkenberg. Limb.

(ABELEVEN,

1902, p. 578); Gronsveld, Canne

Oud-Valkenburg

(DE WEVER,

1914b, p. 64), welke merendeels

op

su

hirsuta

betrekklng hebben, evenals

de

opgaven in

de

Prodromus

(VAN

BoscH,

1850a;

VuvcK,

1901; hier vindt

men de

vondsten van subsp.

sagit

terug onder

A.

gerardi

resp. A.

hirsuta r gerardi

(ten dele)].

E.J.

WE

Arabis

hirsutasubsp.

sagittataoccurred

chieflyon walls in old owns.

It

recorded

in

8 hour-squares,

the

last record dating from 1905. Probably

species

has

vanished

due to

demolition

and

restoration of old walls.

Beredruif ERICA

0088

7e 11

-

F.E.

3 (1972), p. 11: Most of Europe except

the

extreme sou

Arctostaphylos uva-ursiwerd

pas in 1931 bij toeval bij Ugchelen

op

Veluwe ontdekt;

de plant

bleek daar al tangere tijd voor

te

komen

fLORSCHlrrz,

1931

).

Op deze vindplaats was

de

soort ook in 1942

nog

aanwezig; van Ia

datum

zijn echter

geen

opgaven

meer

bekend. Wei werd in 1946

Terschelling

een

groeiplaats aangetroffen; deze b estaat nog en zelfs

het

westen van dit eiland

twee jaar

later

en

in 1953 nogmaals

een

nie

vindplaats ontdekt.

Hoewel

LINDEMAN

(1931) zijn twijfel uitspreekt over

de

indigeniteit

A uva-ursi

op

de

Veluwe,

omdat de

soort na overbrenging doo r vog

gemakkelijk uit

de

directe omgeving zou kunnen zijn verwilderd,

m

vooralsnog niet worden uitgesloten

dat

hier sprake

is

van

een

e

inheems voorkomen. zowel de standplaats als

de

areaalgrens werken d

gedachte

in

de

hand; ook

Um

i

EN

(1932, p. 287) stelt

met

nadruk in

indigeniteit te geloven, of anders: '

moet

dit wei

een

plantengeografi

bljzonder goed onderlegd vogeltje geweest zijn,

om

juist deze plaats

Carex ericetorum,

uit te zoeken'. Ook het voorkomen

op

Terschel

Ievert in

dit

verband

geen

redenen

tot

twijfel.

Niet

opgenomen

is

een

vondst van

A uva-ursi in

het Pinetum Gimb

te Doom, waar

de

soort wei is aangeplant (schrift. meded. H. Klasing)

P.

HEU

Arctostaphylos uva-ursi must be

considered to

be

native

to

the Neth

lands. Before 1950 twas found in

4

hour-squares;

the

locality in

the cen

of

the

country

has

vanished

and

since 1950 only

the

island locali

remain,

but there has been

a slight increase

in the number

of populati

which are now distributed over 3 hour-squares.



Artemisia

UoydlJ Rouy

IT

- :

·+

~

1

. i f·

_j_

P'

p.

, ol-

voor 1950:

9 uurhokken (UFK 2)

sinds 1950:

10 uurhokken (UFK

2)

Asperugo procumbens

L

f."

-

0

•..

/

voor 1950:

32 uurhokken (UFK

4)


(UFK 1)

adv.: J6.68,J8.12.L4.63.L7.51,N4.18,P337/46.

P3 .54,P4.

66

,Q5.65,R233,R5.56,R6.66,

T6.42 - 236,25.45,33.14,36.58,5225

,. "'

:+-

':1.

~ ' \ ~

: li"

~

1-

.I

.

-

-

0

,

54

I

-

nl.

H-

'

r.o

-

'

DuJnavendt CoMPOS

0099

6b

33

-

F.E.

4 (1976), p. 186: W. coast of Europe, nort hwards to

Netherlands (A campestris L subSp. maritima

Arc.J.

Blijkens herbariurnrnateriaal

kwamArtemisia loydliin

elk geval

al in

1

in

Nederland voor. Aangenomen

mag

worden dat de soort niet l

daarvoor ons land bereikte;

ze

zou anders ongetwijfeld eerder

verzameld

Hoewel bet verspreidlngsgebied in Nederland beperkt is,

kan

men

soort

daarbinnen op

vee plaatsen

massaal

aantreffen.

Blijkens

het

kaartje heeft

A Hoydli

zich

in de

duinen tussen 's-Grav

hage en

IJmuiden

een

stevige positie

weten

te verwerven. Daar

de

ee

vondst te Noordwijkwerd gedaan,

kan

men misschien aannemen

da

soort zich later naar bet noorden en zuiden heeft uitgebreid Daa

genootzij vee steunvande mens, die juist

in dezeeeuw

in

bet

duingeb

vee ruderale milieutypen heeft geschapen, waarin

A lloydli

zich

meest

thuisvoelt Het

is niet

ondenkbaar

dat de

soort

zich door de n

voortschrijdende storing

en

waarschijnlljk ook

door

het

verminderen

concurrentiedoorde duinwateronttrekkingin de toekomst

nog

verder

uitbreiden.

Op de volgende vindplaatsenvan v66r 1950 was

A Jloydliwel

advent

tangs de Rljksweg blj de Kaag (1940) en Leiden, tangs de Amsterda

Straatweg (1944). Sinds 1950 werd de soort op de volgende vindplaat

adventief aangetroffen: Sloterdijk, waarschijnlijk met

zand aangevo

(FRIESWQK,

1976), Amsterdam-West, opge brach te grond

ten

zuiden van

Badhuisweg (1974), Amsterdam-<>ost, Spaklerweg bij

FIAT-fabriek

(19

Leiden, met duinzand opgehoogd bouwterrein in de omgeving van

5-meilaan (1960), id, spoordijk, tussen

grind

(1973)

en

's-Gravenha

Bezuidenhout,

(VAN 0oSTSTROOM

& REICHCELT, 1965b, p. 116).

AI

d

vondsten zijn niet op bet kaartje opgenomen.

P. HEUK

Artemisia lloydlihas

strongly established itself

in

a relative small

are

the

Dune District, after it

was

first observed

in

1909. Before 1950,

species was found in 9 hour-squares; since 1950 a slight increase

10 hour-squares

was

realized, and

A lloydli

may further expand in

future.

Scherpkruid

BoRACINAC

0106-

F.E.

3 (1972), p. 110: N.,

E.

& E.C.Europe; int roduced or cas

elsewhere.

Asperugo

procumbenswordtonder de naam

Wilde oft Bastaert-Asper

reeds door DoooENs

(1608, p. 625) voor ons land vermeld: 'Neffens

wegen aen de

canten

van

de

velden ende boulanden

ende

by de tuy

oft

hagen

van

de

hoven is

dit

cruydt

op

sommige plaetsen

van

Holla

gevonden

geweest'.

Uit

de

Standaardlljst van

de

Nederlanllse Flora 1975

is deze

s

geschrapt (ARNoLDS & VANDER MEQDEN, 1976, p. 4). Evenwel blijkt uit

aantal

oude

opgaven

(VoRSTius,

1633 en

BRuMAN,

1662, p. 4, als

Asper

spuria;

DE

GoRTER,

1781b;

VAN

HALL, 1825)

dat

deze soort sinds lang bek

is van de duinstreek en de IJsseldelta,

op

grond waarvan zij stellig to

Nederlandse flora

moet

worden gerekend. SwFF&

VAN SoEST

(1939, p. 2

beschouwen

haar

als

een

twijfelachtlge

stroomdalplantIn de

duinstre

waar A

procwnbens vroeger veel voorkwam

van

Alkmaar

tot

Hoek

Holland, schijnt zij in recente tijd grotendeels te zijn verdwenen; de m

recente vondsten zijn gedaanblj Egmond-Binnen in 1951, bij Castricur

1968 en bij 's-Gravezande in 1979. Datde soort op geschikte plaatsen l

kan

standhoudenblijktuit bet felt, datzijop of

zeer

dicht bij eenreedsd

DE GoRTER

(1767) vermelde groeiplaats bij Alkmaar nog

in

1944 w

aangetroffen, en uit

de

recente vondst bij 's-Gravezande, waar zij

in

vorige

eeuw

herhaaldelljk

is

verzameld.

De

oorzaak van

de

achteruitgang

van bet

scherpkruid

in

Nederlan

niet bekend. In Engeland en bier

te

Iande liggen westelijke uitlopers

betareaal van deze

soort, die oorspronkelljk

uit West Azie en

Oost-Eur

alkomstig is, doch sinds lan g verder westWaarts

in

Europa is ingeburg

(GAMs,

1927a). Haar achteruitgan g

in

ons land is des te merkwaardig

omdat

in ruderale v egetatlesin betDuindistrict

in de

loopvan

de

20e

ee

verscheidene neofie ten zich juist

hebben

weten

te

vestlgen, zoals

Anch

ochroleuca, C1Jenopoclium foliosum en Solanum

triflorum.

Niet opgenomen Is een opgave voor Harderwijk van DE GoRTER (17

omdat

deze later door

DE GoRTER

(1781b) niet

meer

wordt

vermeld

E.J. WE

Asperugo procumbens

has been

known for some centuries from

Netherlands,

where it

occurred chiefly

in

the

dune area

from Alkmaa

Hoek

van Holland

Nowadays,

it is

virtually extinct there

and it is

chi

recordedas an

introd uced plant. Before 1950

A

procumbenswasrecor

in 32

hour-squares, since 1950

the

species

is

known from 3 hour-squa

The cause of

the

decline

Is

unknown.



Asperula arvensls L

•

1-1

'

voor

1950:

2

uurhokken

(UFK

1)

-

sinds 1950: 1

uurhok

(UFK 1)

adv.: H7.63,K6.24,L4.63,M4.33/ 35/41/45/54.

N3.54,N5.67 N6.16,P3.43/47 P4.66,

P526 8,P6.62,Q5.18,R2.33,R4.37

f2

Asperula glauca (L)

Bess.

voor 1950: 1

uurhok (UFX 1)

sinds

1950: 0

uurhokken

·

'l i i f

i

H

~

/

'

'·

55

Akkerbedstro RUBIA

0107 1b

2 0 -

F.E.

4 (1976), p. 13: Most of Europe.

Asperula arvensis wordt

voor het

eerst voor Nederland venneld

LEJEUNE (1811, p. 75)

van

Maastricht

Het

is twijfelachtig

of

deze soort

tot de

Nederlandse flora

beh

Volgens WESTHOFF

111 DEN

HELD (1969) is

A arvensis

een soort uit onk

gezelschappen van tarwe-

en

gerstakkers. Slechts

viennaal

is zij

op

akker aangetroffen en wei tweemaal

bij Maastricht

(LEJEUNE,

1811: CRE

1925),

n m a a l

bij Valkenburg in 1902

en

sinds 1950 n m a a l in

197

Oostelljk Flevoland Nooit is

deze

soort, behalve

op

enkele

adventie

reinen,

meerdere jaren achtereen op dezelfde

plaats waargenom

A

arvensisvoldoetnietaan

het

criterium meerdere jaren stand te hou

en

zich uit

te

breiden: het

voorkomen

is wei steeds efemeer

en

adve

te noemen.

Op

het

kaartje zijn

opgenomen

aUeen

de

drie uurhok

waarvan

vaststaat,

dat de vondst in een

akker is

gedaan.

Alleoverige vindplaatsenzijn

nietop het

kaartje

opgenomen,

omda

steeds betreft

adventieve

vondsten

op

vuilnisbelten. bij

molens

en

stortplaatsen

van graanafvaL op haventerreinen

en

ruderale plekke

bebouwing. Van v66r 1950 staan de meeste venneld links onder

kaartje, daarnaast is het akkerbedstro ook gevonden te Waterlandke

(HEuKELS, 1919),Sittard (DE WEVER, 1919b, p.

11) en

Maastricht(1872). S

1950

is deze soort adventief gevonden te Beverwijk (1965, 1966, 1

1968, 1969),Wonnerveer (1969),1Jmuiden (1969), Assend elft (1964, 19

Zaandijk (1972),

Amsterdam

(1962, 1965),

Wassenaar

(VAN

0oSTSTRo

REICHGELT, 1966a, p. 40), 's-Gravenhage

(schrift. meded J.

MoL z.j.), B

(1967), stortplaats Spoorwegen Soest - Den Dolder

(schrift. meded

Tolman, 1954), Markelo (1965), Veenendaal (1962), Rhenen (19

Arnhem (VAN OoSTsnooM & MENNEMA, 1967, p. 143), Herveld (1

Eindhoven (VAN OoSTSTROOM & MENNEMA, 1967, p. 143)

en

Valkensw

(1967).

F.

AD

Asperula arvensisisoniy

doubtfully indigenous

in

the

Netherlands. In

3

h o u r ~ u a r e s it

was mentioned from fields, aU

other

records ar

adventitious plants. Before 1950

the

species has been

recorde

2

h o u r ~ u a r e s ,

since 1950

in

1

o u r ~ u a r e .

2'.eegroeo bedstro RUBIA

0109 6c 10 - F.E. 4 (1976), p. 27: From Belgium and Czechoslov

southwards to

N. PortugaL S.

Italy

and BUlgaria; casual in S. Scandin

and perhaps becoming naturalized [Galium glaucum

L].

Asperula glauca werd voor het

eerst in

Nederland gevonden

in

190

Maastricht, in een weiland langs de Maas tussen Gronsveld

en

Heug

Volgens

DE

WEVER

(1919b,

p. 12,

a1s

A

gaHoideSj

is

deze

soort vennoede

afkomstig van

de

omgeving van Luik, waar zij

langs

de Maas

m

voorkomt

A glauca is

in

1921

voor het

laatst,

in het enige

uurhok, waa

voorkwam, aangetroffen. De soort bereikte hier de noordgrens van

h

areaal

en heeft

zich

niet

kunnen handhaven.

F.AD

Before

1950

Asperula glauca was

recorded In

1

o u r ~ u a r e n

Maastricht, for the first time in 1906 and for the last time in 1921.

In

Netherlands this

species reached

the

northern limit of its

area

A glauca probably

could not

maintain itself in the

locality.



Atriplex

glabriuscula

Edmonds .

voor 1950:

11 uur

hokken (UFK 3)

sinds 1950: 8

uur

hokken

(UFK

2)

Atropa bella-donna L.

I

t+

f±

-

~

v


sinds 1950: 2 uurhokken (UFK

1)

'

..

1/

'

-

-

f.i,

-1\

.rt-

'

I

L

-

-

I

' ·

56

Kustnlelde UiENOPODIA

0120

3a

22

- F.E. 1 (1964), p. 97: Coast

of

W.

&

N.W. Europe.

Atriplex glabriuscula

is

hier

te Iande voor het eerst

met

zekerh

gevonden in 1867

op

Texel

Daar deze soort laat bloeit en aileen

vruchtrijpheid is te herkennen, is

haar

verspreiding wellicht onvoll

bekend. De voor het kaartje gebruikte gegevens zijn gebaseerd

op

voorlopige (ongepub liceerde) revisie door

R.

van

der

Meijden, aangev

met

enkele NON-opgaven van A.

de

Visser.

In

ons

land

met

zijn grotendeels recht e kustlijn komt

een

voor deze s

geschikt biotoop (uit algen bestaand,

met zand bedekt vloedmerk

rustige, sterk zilte omgeving) zeer zelden voor, recent

het

meest

nog

in

Deltagebied

(BEEFTINK,

1964). Ten tijde

van het

aanleggen van

de

Afs

dijk, omstreeks 1928, is

A glabriuscula op

diverse plaatsen gevonde

het overgangsgebied tussen Zuiderzee en Waddenzee;

na de

afsluitln

de

soort

daar

niet

meer

aangetroffen.

Door

F.

Holkema is

matedaal

van

A glabriuscula

verzarneld

aan

zeedijk

op

Texel

onder de naam

A

patula

Daar

HoLKEMA

(1870, p. 91)

A patula

vermeldt:

'aan

den

zeedijk bij

de

Schans', is

de

vondst

A glabriuscula

gelocaliseerd in

}4.44.

Mateda al verzarneld

op

een

aard

pelveld bij Nes

op

Ameland

(VuvCK,

1904, als

A babingtoniiJ

beho

waarschijnlijk

tot een

bastaard van

A glabriusculaen

een

andere Atrip

soort. Een vermelding voor

de

Amelander duintjes

op de

Boschp

(WESTHOFF,

1951, p. 27) is twijfelachtig,

daar

matedaal, hier

in

1947

on

de naam A glabriuscula

verzarneld,

tot A laciniata

blijkt te behoren. O

de

opgave voor 1.55

van VAN DER PLoEG

(1977b)

gaat

mogelijk

op

dergelijke vergissing terug. Daar herbadurn matedaal van

A glabriusc

van Terschelling

niet

bekend is, zijn deze opgaven niet opgenom

Opgaven uit ons land van

A

crass/folium - door

VuvcK

(lc.) als synon i

genoemd

-

hebben

niet

op A glabriuscula

betrekking.

E.J. WE

Atriplex glabriuscula

has

been

recorded before 1950

in

11 hour-squa

and

since 1950

in

8 hour-squares. The rareness of

this

species

in

Netherlands is

due

to

the

rareness of its habitat, viz. Oood marks of alg

covered with sand. At

the time

of

the

construction

of the

Afsluitdijk

1928)

A glabriuscula

was recorded in several places in

the

transition a

of Zuiderzee

and

Waddenzee. Recently the species

has been

found chie

in

the 'Delta'

area in the

south-west of

the

Netherlands.

WoHskers SOLANAC

0125

Sa 3 2 -

F.E. 3 (1972), p. 194:

S.,

W.

& C.

Europe, northwards to

England,

and

extending

toW.

Ukraine; long cultivated for its medici

properties

and

naturalized elsewhere.

Hoewel

Atropa bella-donna

reeds zeer vroeg voor Nederland

w

vermeld-

o.a

door

BRUGMANs

(1783, p. 30) voor

Oldambt-

betreffen

hoogst waarschijnlljk opgaven van planten, die werden gekweekt

artsenijgewas. Daarom lljkt het juister

om

als oudst bekende opgave

van

FRANQUINET

(1838, nr. 489) van Oud-Valkenburg, limb.,

aan te

houd

Voor Nederland is aileen Zuid-limburg

tot het

natuurlijke are

gerekend; daarbuiten komt

de

soort nogal eens adventief of verwild

voor. Ook handhaaft zij zich

vaak

lang na verwildedng, zoals tus

Wageningenen Renkum.

In

Maastricht komt zij voor als opslag

in

tuin

met name in

1955. Wellicht

kan

dit laatste worden beschouwd als

natuurlijke uitbrelding

van het

areaal, namelljk door zaadverspreiding

vogels.

Nlet opgenomen zijn

de

volgende adventieve of verwilderde vonds

en

opgaven van v66r 1950: Oldambt

(BRuGMANs,

I.e.),

Bergum

(M QU

1836), Zwolle

(z.j.),

Renkum-Wageningen (1904, 1920,

WAG),

Apeldo

(1898), Driebergen

(z.j.),

Den Helder (1937,

WAG),

Zaandam

(HEUK

1902b), Amsterdam, diverse aanvoerterreinen (1921, 1928, 193

Noordwijk

(z.j.),

's-Gravenhage (1917), Rotterdam (1937)

en

sinds 19

Sneek, stortplaats

(VAN OosrsrRooM&MENNEMA,

1970, p. 70), Lunteren

(

OosrsnooM, 1953), Wag eningen (1951,

WAG),

Utrecht, bij Farmaceuti

Lab.

(1967,

U),

Amsterdam

(VAN OosrsrROOM & MENNEMA,

1969, p. 173), W

(VAN OosrsrRooM & MENNEMA,

1971, p. 275), 's-Gravenhage,langs fiets

(1965, 1967), tussen Koebrug

en

St. Ursulamolen, gem. Haelen,

lim

(WILLEMS,

1973), Maastricht, spon taan in tuin (1955,

MAAS) en

Meers (19

TH.

A. HATT

Before 1950

Atropa bella-donna

has

been

recorded in 7 hour-squa

since 1950 n 2 hour-squares, all restricted

to the

southern

part

of

limbu

In he past the

species was cultivated all over

the

country,

and it

sometim

ran wild. There are

many

adventitious records of A

bella-donna

in

Netherlands.



Barbarea

verna (Mi ll) Aschrs.

1

-+-t-'-

.

~

t

if'

k¥ /

-' -It

T

. f." f-t-

E

f:\

H-

-

'

-

-

voor 1950:

24

uurhokken (UFK 3)


1)

adv.: L4.63.M435/45.N6.16/23.P337{

47

P4.

66

,

Q5.66,S5.48 -

25

.

11

/12

Bassia

hirsuta

(L.) Aschrs.

/

,

-

-

'

\

voor

1950: 10 uurhokken (UFK

2)

sinds 1950:

0 uurhokken

t

~ v ~

f-1

j-l-

a

1"

:_j_

I

t

,4 lc

K.

I

.

"

~

t \<

~

/

••

-

Y ~

-

-"

' ·

·I

'

j

.

I

/

•

•

•.

-

'·

t

f:

57

~

f'

I

I

.

'

J

'·

I

I

-

I

Vroeg barbarakruid UUCIFE

0132 5a 32 - F.E. 1 (1964), p. 282: S.W. Europe, frequently introd u

elsewhere.

Barbarea vema

werd voor het eerst in 1834 in Nederland verzameld i

duinen bij Overveen. Waarschijnlijk zijn aile vestigingen

in

ons l

ontstaan

na

verwildering uit cultuur of

na

aanvoer door de mens.

Een aantalgroeiplaatsen

draagt

echter een meer natuurlijk karakte

enkele gevallen zijn

ook

meldingen

uit meerdere

achtereenvolge

jaren

bekend,

wat de gedachte aan

inburgering lijkt

te

ondersteun

Niettemin blijft het

zeer

moellljk

om

de werkelijke status

van

vestigingen te beoordelen.

Wei

is

duidelijk

dat

B.

vema in

Nederland

enorm

is achteruitgegaan

WEVER

(1914b, p. 63) schreef aldat de soort vroeger

meer

werd aangevo

dan in

zijn tijd. Daardoor en wellicht

ook door de

onkruidbestrijding

i

landbouw, zullen inburgeringen zo zeldzaam zijn geworden.

Niet

opgenomen

zijn

de

volgende vindplaatsen

van

v66r 1950, in

niet anders

vermeld, wegens

het

adventief of verwilderd voorkomen

de soort: Zuidbroek, langs spoorbaan (1908), blj De Zwaan tus

Apeldoom

en

Deventer (1878), Ruurlo, moe stuin van

het

kasteel (18

AMD).

Knollendam, oostelijke Zaanoever (1915), Sassenheim (CoP, 1

p. 382), was B.

vulgaris(zie

VUYCK,

1901), Pijnacker (1838), nieuwe

weg

Goudriaan (1946), Schiedam, bij

het

Sterrebosch (1918), Breda (1875),

B.

interrnedia (zie DE

WEVER,

1937) en Oud-Valkenburg

(OuoEMANS,

187

p. 133), was

B.

vulgaris (zie

VUYcK,

1901 ). Sinds 1950 zijn n iet opgenom

Deventer, Cooo-siloterrein (1967), Krommenie, vuilnisstortplaats (19

Hoeksche Waard, gestoorde wegberm bij Mijnsheerenland (1974),

westen van Klaaswaal (1974), ondanks opname blj MENNEMA &

OoSTSTROOM (1975b, p. 190)

onder

de inhee mse soorten waarschijnlijk t

adventief en

tenslot te Best,

oever

van Wilhelminakanaal (1965).

P. HEU

Barbarea vema was found more or less naturalized on some occasi

after

it

had been introd uced accidentally, or escaped from earlier cult

The

species was

reported

from

24

hour-squares before 1950,

and

fr

only 2 since 1950. Even adventitiously

it

has

not been

found much

recent years.

Ruig

zoutkruid Ci ENOPODIA

0134 3a 10 - F.E. 1 (1964), p. 98: Coasts of Caspian

and

Black Sea

Mediterranean region

and

of Denmark, W. Germany

and the

Netherla

Bassia hirsuta

(=

Kochia

hirsuta

Nolte)

is

voor

het eerst

voor Nederl

vermeld (als Chenopodium hirsutum)

door

VAN

HAu

(1825)

van het

I

Amsterdam.

Het

ruig

zoutkruid kwam voor tangs

de

voormalige Zuiderzee en

Duiveland; de laatste vermelding dateert van 1927 bij

Laaxum

(Gaa

land).

Het

verdwijnen zal gedeeltelijk verband

houden met de

alslui

van

het

ijsselmeer,

daar de

plant voorkomt

op

vloedmerken in

gebie

met

weinig fluctuerende grondwaterstand

en een

gerin ge of verwaarlo

bare getijdebeweging (BEEFTINK, 1965, p. 131). De verdwijning in Zeel

is

daarmee

echter niet verklaard.

TH

.

A. HAT

Before 1950

Bassia

hirsutawas recorded in 10hour-squares, the last rec

was

in

1927.

This

disappearanceof

he

species

in the

Netherlan ds is mai

due to the

desalination of

the

former Zuiderzee.





BroDlusbenekenU (Lange)Trbnen

17 f'-

I

/

voor

1950: 5

uurhokken

(UFK 2)

sinds 1950:

2

uurhokken

(UFK 1)

Bromus bro01oldeus (Lej.)

Crepin

voor 1950:

sinds 1950:

I uurhok (UFK I)

o uurhokken

t±

trr:

.......

"11"

--

-

-

./

•

/

•

f±J-1,.

v·l:t

H--

....

..

1'\

l j

-

..

1\

'

""

59

f¥

+--

'

-

f{

Bosdravik

GRAMI

0155 Sa

21 -

F.E.

5 (1979), p.

184:

Much

of

Europe,

but absent

tro01 0

of the

north-east, 01uch

of the

extre01e

west and

01any

of the

Island

Bromus benekenii Is

in

Nederland

voor het

eerst verzarneld

in

188

Gronsveld. Aanvankelijk werd deze

soort

hier te Jande niet onderschei

van de

nauw

verwante B.

ramosus.

JANsEN

&

WAcHTER

(1914c)

waren

eersten in ons land, die haar

aJs

afzonderlijk taxon ('ras') herkenden

WEVER (1913b, p. 67) verkeerde nog in de

mening,

dat zij in Zuid-Liinb

ontbrak..

Wegens

de gelijkenis

met de

minder zeldzame

B.

ramosus,

die

soortgelljke

standplaatsen

voorko01t,

te

weten

bosranden

en kapvlak

wordt B.

benekenii vermoedelljk

nogal eens

over

het

hoofd gezien.

01eest recent is deze soort in

Nederland

gevonden bij Epen in 1958

en

Eijs in 1973.

Het kan

als vaststaand worden aangeno01en

dat B.

benekenii hie

Jande

tot het

Krijtdlstrict Is beperkt. De

soort bereikt

hier

niet,

zoals JA

&

WACHTER

(1935b)

opgaven,

de

westgrens

van

haar

areaaL

daar

inmid

is gebleken dat zij ook in Groot-Brittannie voorko01t (PERRING & WALT

1976).

JANsEN& WACHTER (1914c, 1935b) vermelden als vindplaats de·Schae

berg

bij Valkenburg(1912).

In

hunherbariUDlwordt echter geen 01ater

van B.

benekenii

van deze plaats aangetroffen. Ook zijn er onder

materiaal van verwante BromW'-soorten

(B. ramosus en

B.

erectus),

zameld

bij de Schaelsberg, geen

planten,

die

eerst

als

B.

benek

gedermineerd

waren.

Wei is er een

exe01plaar

met Jegenda

'Geulh

1912';wellicht Is

dit

de genoemde bij Valkenburg verzarnelde plant. D

ook ANSEN (1951) Valkenburg als vindplaats van

B.

benekeniihandhaa

deze op

het verspreidingskaartje opgenomen (V6.22).

E.J. WE

In the

Netherlands, Bromus benekenii is limited to

the Olalk

Dist

where

it

was recordedin 5 hour-squares before 1950and n 2 hour-squa

since

1950

. PresUDlably

this

species

is

overlooked

due to

its resembla

with B.

ramosus.

BeJgfsche

dravfk

GRAMIN

1421 1 b 10 - F.E. 5 (1979), p. 186: Formerly

in S.E.

BelgiUDl, just

extend

into France, among crops of Triticum spelta; now

extinct

except in Bot

Gardens.

Bromus bromo/deus

(= B.

arduennensis

Dwn.) is eenmaal in ons l

gevonden,

namelljk

in

1883 blj Gulpen. Dlt

grasmoet in

zijngehele, uit

beperkte

areaal als

uitgestorven worden

beschouwd;

de

laatste von

dateert van

1935,

thans groelt B.

bromo/deus

nog

slechts

in

enk

botanische

tuinen (DE l.ANGHE

C.S.,

1978).

Deze soort was

endemlsch in

Oost-Belgie

en was

gebonden

speltakkers; 01et

de cultuurvande

spelt is zij verdwenen

0ANSEN&

WAcH

1938, p. 170). Waarschijnlijk is zij

door mutatie uit B.

grossus

ontsta

B.

bromo/deus is

pas in

1823

ontdekt

(LEJEUNE,

1824,

p. 22, als IJbe

arduennensls). De

vondst

bij Gulpen sluit min

of

01eer blj het Belgis

verspreldingsgebied

aan

(VAN ROMPAEY & Di:LVOSALLE, 1972).

DE

WEVER

(1913b, p. 67) vermeldt exemplaren van Epen, die zich in

herbariUDl van de

Nederlandse

Botanische Vereniging zouden

bevin

Deze zijn evenwel niet aanwezig OANsEN, 1951 ; ook in

het

herbariUDl

Maastricht bevindt zich

geen

materiaal

van B.

bromo/deus

van

Ep

Daaro01 Is

deze opgave niet

opgeno01en.

E.J. WE

Bromus bromoideus,

an

endemic

speciesconfined

to eastern

Belgium.

recorded once in the

Netherlands,

viz. near Gulpen in 1883.It s

now

in

whole area

completely extinct,

which is due to the

disappearance

of

culture of Triticum

spe/ta,

between

which

it

occurred

as a weed.



Bromus

lepidus

Holmb.

/

voor 1950:

37

uurhokken

(UFK 4)


(UFK 1)

ook voor 1950: Wieringerm eerpolder

adv

.: Q5

.65.S5.48

Bromus

ramosus

Huds.

/

'



(UFK 2)

...

'

'

I

I • '

.

I

""

--

..

· ~

r-.

,.

,

'

'•

./

-

- ..

'

.

\

f

60

' i '

I

Sierlijke

dravfk GRAMIN

0160

1e

3 2 - F.E.

5 (1979), p. 187: Established in N.W. &

N.C.

Europe

a

in

S.

Scandinavia; casual elsewhere in C. Europe. Of unknown origin

nowhere certainly native.

Bromus Jepiduswerd

in

Nederland voor heteerst in 1 906 verzameld,la

de

Parkhaven te Rotterdam.

Of er verband ligt tussen

deze

vondst en die, welke later in of

Rotterdam zijn gedaan, is

niet

helemaal zeker;

de

soort zou

er

telk

opnieuw kunnen zijn

aangevoerd

Dat geldt voor

de

meeste plaatsen

w

B.lepidus

herhaaldelijk werd aangetroffen. De indruk

wordt

even

gewekt,

dat de

soort

op

veel plaatsen gemakkelijk heeft standgehou d

zodat wei

aan

tijdelijke inburgeringen

mag

worden

gedacht

Opvall

blijft wei

de grate

concentratie van vindplaatsen in

de

omgeving

Nijmegen; van deze

dateren

er

een

tiental uit

de

periode 1924-1927

t

het Maas·Waalkanaal werd aangelegd, en

nog een grater

aantal ui

jaren tussen 1936

en

1944.

B.

Jepidus is

in

Nederland waarschijnlijk wei steeds oorspronke

ingevoerd

met

graszaad

ijANsEN,

1951).

De

soort blijkt

na

1950

nog m

zeer weinig

te

zijn gevonden. Ten dele

kan

dit verklaard worden ui

betere schoning van graszaadmengsels. Waarom zij echter zelfs

gebieden waar zij vroeger vrij algem een

schijntte

zijn geweest,

th

vrijwel of geheel is verdwenen .

is

niet bekend. De soort zou ook over

hoofd kunnen wo rden gezien.

P. HEU

Bromus Jepidus was fairly frequently introduced

into

the

Netherlan

mainly wit h grass-seed mixtures. Apparently,

the

species

can

easily h

out

for longer periods following

the

introduction. Before 1950

it

w

reported from

37

hour-squares; since 1950

It

has

been

found in o

3 hour-squares. One reason for

this

decline may be the improved clean

of grass-seed mixtures;

B.lepidus

may also have

been

overlooked.

Rowe dravik GRAMIN

0163

8 a3 2 -

F.E. 5 (1979),p.

184

: W.,C.&S.Europe,extending eastwa

to Gotland

and

E. Romania

Bromus ramosus

werd

al in 1838 vermeld voor

de

St

Pietersberg

d

FRANQUINET (nr. 214, als Bromus

Dumetorum

aut aspera). Het

staat

wei v

dat

deze

schrijver

de

soort van

het

Nederlandse dee van

de berg

ken

en ze

is

daar

later ook t eruggev onden. OVerigens kwam

B. ramosus

to

deze

eeuw

overal

in

Zuid-Limburg algemeen voor

(DE WEVER

, 1913b, p.

Uit

de

laatste jaren zijn

echter

weinig vondsten van

de

soort bek

geworden. Een hernieuwd onderzoek

naarhet

voorkomen

van B.

ramo

in

de

Zuidlimburgse bossen is zeker gewenst.

Niet opgenomen

is de

vindplaats Hassink bij Gorssel in 1894

(ABELE

1898, p. 558),

omdat

blijkens het herbariummateriaal hierbij sprake

van

een

vondst

van

B.erectus,

wat

ook reeds door

JANSEN& WAcHTER

(191

was opgemerkt. Evenmin

is

opgenomen

de

opgave voor Leiden, ruigte

de

Eest van

v.

Waveren

(VuvcK,

1903, p. 997),

omdat er

geen steun v

deze opgave

in de

vorm van herbariummateriaal blijkt te bestaan

gezien

de

onwaarschijnlijke groeiplaats toch

op

zijn best van

een

adven

voorkomen

mag

worden gesproken.

P.

HEU

Bromus ramosus

has been

a commo n species

in the

sout h of Limburg. e

yet

in our

centur y. From recen t decades, however, only few records of

species

are

available. Before 1950,

the

species was observed

in 25

ho

squares; since 1950, it has

been

found in only 6 hour-squares.



Bromus

secallnus

L

..: fto O

v

t-F

1 3

,.

,

-

-

t+


(UFK 6)

sinds 1950:

6 uurhokken (UFK

2)

adv .: J5.33/41.L4.63.M4.35/44/45/46,N3.55,

P3.37/45/46/47 P4.66.P5.55,Q6.41.

R2.33.R4.17/27/28.R5.37/47

H-

calamagr

ostls ps eudophragmJtes

(Hallf.) Koel.

c-' 1]

I

,

>-i

t

tt

-

-...;

_,

voor 1950: 2

uurhokken

(UFK

1)

sinds 1950:

0

uurhokken

~

M

~

Fe

...

-

"

'

\

I

..

:

.:

rt

t

i

'

.

. -

f

Y

7

II

,

Kl--*

61

'i

~

-

..

ri.

I.

'

·J;t'·

'

A-

'

I

'·

:-;

'

I

-

'·

Dreps

GRAMIN

0164 1c 41 - F.E. 5 (1979), p. 186: S. &S.C. Europe; widely naturali

further north.

Bromus secalinuswordt

onder

de naam

Festuca

Graminea Glum is Hir

reeds door CoMMELIN (1683, p. 35) voor Nederland opgegeven

me

vermelding, dat deze soort

onder

rogge groeit.

B.

secalinusbehoortevenals bijvoorbeeld Agrostemma githago,die

te

Iande eenzeHde verspreiding, standplaats

en

achteruitgang verto

tot die akkeronkruiden die nergens in hun areaal van een natuurl

StandpJaats bekend zijn (JANSEN& WACHTER, 1938, p. 170;

WALTER-STRA

1970, p.413). Daar grassen over het algemeen voor herbiclden v

minder gevoelig zijn dan Dicotylen, moet de oorzaak van de verdwijn

van de

dreps uit

de

akkers waarschijnlijk vooral in de grondige za

zuivering worden gezocht.

In de

laatste 15 jaar is

B. secalinus

nog

slechts

eenmaal

als akkeronk

gevondenen wei bij Wehl in 1 ~ J 7 8 (Herb. D. Douwes).

Sinds 1950 is

de

soort hoofdzakelijk als adventief aangetrof fen

en

w

de

hokken: 11.12, 24.28,

25

.13/24/47, 30.27/28, 31.31, 33.16, 37

39.24/27,40.16,48.23

en

54.35. Op

een

vel

met

exemplaren

van Brom

mollis.

verzameld

in

1867 tussen l)sbrechtum en Nijland, bevindt zich

halm

van B.

secalinus. Daarniet

s

uitgesloten

dat deze

bij vergissing

op

vel

is

terechtgekomen, is

de genoemde

vindplaats niet

op het

kaa

opgenomen. Eveneens zljnniet opgenomenopgaven voor Terschellin

Ameland, v66r 1950

(VANDER PLoEG,

1977b) waarvan

de

bron niet bek

is,

een

IVON-opgave voor N3.65, d ie blijkens

een

bijschrift

in

IVON-al

N3

op B.

commutatus betrekking heeft,

en een

vermelding voor Voo

(KLoos, 1950a) zonder nadere precisering, die mogelijk op

een

vergis

berust,

daar op het oude

IVON-kaartje geen enkele opgave voor Voo

voorkomt.

E.

J.

W

E

Bromus secalinus, formerly a commoncornfield weed

in the

Netherla

being recorded

in

219 hour-squares before 1950, is nowadays extinc

such. Since 1950

t

was found in only 6 hour-squares. Today

it

is almost o

recorded as an adventitious plant. Its decline is presumably

due to

s

cleaning.

RivJerst:ruisriet GRAMIN

0176 4c 10 - F.E. 5 (1979), p. 237: C. &S.E. Europe, extend ing to S.E. Fran

C. Italy

and E.C.

Russia

Calamagrostis pseudophragmites is

voor

het eerst in

ons land gevon

in

1910 in

een

uiterwaard tangs de Nieuwe Maas tussen Rotterdam

Schiedam en voor de tweede maal in 1913

op

een rivierkrib van

Merwede bij Gorinchem, alwaar

de

soort

in

1914 voor

het

laats

ve

rzameld

Deze soort kan voor ons land als uitgestorven worden beschou

WEsTHOFF

c.s.

(1970, p.100)

noemt

Cpseudophragmites als

een

van

soorten, die vermoedelijk

na

1900

uit

ons land zijn verdwenen.

rivierstruisriet,

dat

voorkomt tangs beekjes

in het

hooggebergte

Midden-Europa

(JANSEN,

1951)

zal

zich

hier op

natuurlijke wijze lang

rivieroevers hebben gevestigd, doch de soort heeft zich kennelijk

kunnen handhaven.

Uteratuurvermeldingen uit de vorige eeuw moeten aile wor

teruggebracht

tot and

e

re

soorten (KoPs·VUYCK, 1920, pl. 1922).

TH. A HAT

Calamagrostispseudophragmiteswas

found

in

2 hour-squares

in

1910

a

in 1913-14; since that time It has disappeared from the Netherlands.



Callltrfche

cophocarpa

Sendm.

):

'

M\.

'

'

voor 1950: 2 uurhok.ken

(UFK

1)

sinds 1950: 0 uurhok.ken

caie

pina

lrregulaJ1s

(Asso) Theil.

f-+-+·

--++

'r:b

H-+

·11

f-Ir-;::.

Fl=

f + ~

f

+

-

0

..

..

'

'

\


(UFK

2)

sinds 1950:

1 uurhok (UFK

1)

'

/

•

--r

, _

+

trt-

F - ~ f

~

*

':i

bh

.

:tt-

"1

•

+

.

7

,

62

1\

,

,

'

. . . . j.

'

...

, j

,

I

'

I

'

I

I

calepina

CitUCIF

0177 1b 11 - F.E. 1 (1964), p. 345:

S.

Europe

and

parts of

C. &

W. Euro

naturalized elsewhere.

De oudste vennelding

van caJepina irregularis

is

van

DuMouuN (1868

C corvini)

en betreft een vondst in een ak.ker bij Gronsveld.

Over

de

oorzaak

van de

achteruitgang

van de

soort

s

niets bekend.

RoMPAEY

& DEtvosALLE (1978) constateren

ook

voor Belgie

een

st

vennindering

van

bet aantal vondsten.

C irregularis zou in

Europa nergens inheems zijn,

maar

afkomstig

uit de steppengebieden ten noorden

van

de Kaspische

Zee.

Na in de

eeuw in West-Europa te zijn ingevoerd, zou ze

op

ruderale, bij voork

warrne, vaak kaikrijke plaatsen zijn ingeburgerd (TuEU.UNG· MARKG

1963). Gezien het felt

dat

de soort in Zuid·Limburg vele

malen op

deze

plaatsen onder dergelijke omstandigheden is gevonden, is het a

nemelijk dat ze

daar

is ingeburgerd. De calepina komt

nog

steeds voo

Eikenrade.

Niet

opgenomen

zijn Amsterdam (1911)

en

Gorinchem (1912, 1913

1914),

omdat de

soort

daar

adventief voorkwam.

R.W .J.M. VANDER H

Before 1950

Calepina irregularis

was recorded in 4 hour-squares; si

1950

the

species is known from 1 hour-square,

where the

species

occurs. The reason for its decline is not known.

Geldel d sterrekrOOS

ULLITRICHA

0179 4a 1 2 - F.E. 3 (1972), p. 125: Most of Europe, excep t the south-w

and most of

the

islands.

Callitriche cophocarpa

is

in

ons land aileen

met

zekerheid gevond en

enkele plaatsen bij Dordrecht

in

1848

en

1849 en bij Meppel

in

1930

Hoewel van

de

meeste CaJlitriche-soorten

door

schaarste

aan g

herbariummateriaal

de

verspreiding

min

of

meer

onvoldoende

beken

kan vanC cophocarpastelligwei

worden

aangenomendat

zij

hierte

Ia

zeldzaa m is. Wellicht is zij verdrongen door de polyplolde

C platycar

die veel resisten ter is

tegen

vervuiling

(schrift.

meded.

H.D

. Schotsman)

C cophocarpa

thans

nog

in Nederland voorkomt, dient nader te wor

onderzocht.

Bij

het materiaalvan Meppel wordt als uurhok opgege ven K6.76; d

geldentificeerd met1.6.16. Materiaalvan deWestduinen op Goeree en

bet

Zwarte Water bij Velden, Limb. (MENNEMA

&

VAN OosrsTROOM, 19

p. 139)

behoort

volgens H.D. Schotsman (schrlft.

meded

.) niet - alth

voorzover thans na te

gaan

niet

met

zekerbeid -

tot C cophocarpa.

O

NON-opgaven voor 7.38 en

48

, 12.15,

24

en

34

en 58.17 zijn dubieus

zijn daarom niet op bet kaartje opgenomen

E.J.

WE

So far

caJlitriche cophocarpa

was recorded

in the

Netherlands w

certainty only in 2 hour-squares,

viz.

near Dordrecht in 1848

and

1849

near Meppel

in

1930.





calma

paJustris

L

·+ r

·+

ar.

araneosa

Steen.

f

<lo

-

I

-

-

-

voor 1950: 3

uurhokken

(UFK 1)

sinds 1950:

8 uurhokken (UFK 2)

ook voor 1950: Omgeving van Zwolle

camelina sativa

(L)

Crantz

subsp.

alyssum

(Mill.) Hegi

rt

,

-

-

.

1--

'

-

voor 1950:

34

uurhokken

(UFK 4)

. ' t"


·,

..

..

/

•

-

-·

'

. .

·

I

'

•

-

'

1£1

""

64

'

I

'

'

I

I

Spindotterbloem

RANUNCULA

1460

4d

3 3 -

F.E.:

niet

venneld

caltha palustrls

var.

araneosa

werd pas in 1971

door VAN SrEENIS

als

verschiUend taxon beschreven; wei was reeds

eerder aan

ZoNNEVELD (1

p. 157, 174) opgevallen

dat de

dotterbloemen uit

de

Biesbosch

vennogen hadden om

zich

door

middel van adventiefwortels

op

knopen tangs vegetatieve

weg

te verspreiden. Deze varieteit was

echte

eerder

verzameld,

naar

onlangs bleek reeds

in

1871 bij Dordrecht (H

Groningen), zodat

de

merkwaa rdig geisoleerde vindplaats

in de

omgev

van Zwolle in 1897 (zie

HEuKELS,

1979) toch

niet

de oudste is, zijhet we

enige die ooit buiten

de

beperkte omgeving van de Blesbosch

en

boorden van

de

Oude Maas

werd

ontdekt

Het is niet geheel uitgesloten

dat de

var.

araneosa

nog

kan

wor

teruggevonden

in de

streek

rond

Zwolle; ook i n

de

Biesbosch handh

zij zich nog, ondanks

het

ontbreken van

de

oorspronkelijke getijd

beweging sedert

de

afsluiting van

het

Haringvliet. De vondst bij Zw

doet

tevens

vennoeden dat

deze varieteit ook in estuaria elders

Noordwest-Europa zou kunn en worden gevonden.

Het geringe aantal vondsten van v66r 1950

mag

uiteraard

g

aanleiding zijn

om te

veronderstellen

dat

de

var.

araneosa

in die peri

niet

alge'mener was.

Zlj

is in

de

Zuidhollandseen Brabantse delen van

h

areaal gewoonlijk

niet apart

onderscheiden.

P.

HEU

caJtha palustrisvar. araneosa has been

described as a separate taxon o

recently, by

VAN SrEENIS

(1971

). Apart

from

one

collection

made

in 189

an

isolated locality

near

Zwolle, east of

the

former Zuiderzee, this var

has only

been

reported from a restricted area in

the

southwestern

pa

the Netherlands, viz. the tidal reed-swamps

and

willow coppices

in

Blesbosch area

and

along

the

river OUde Maas. Even after

the

t

influence

had

stopped owing

to

the

enclosure of

the

Haringvliet,

populations seem to continue to exist. Although the var.

araneosa

repo rted from only 3 hour-squares before 1950, it may well have

bee

common

in the

main

part

of its

range

as

it

was since, whe n its occurre

was established

in

8 hour-squares.

VJashuttentut

CRUCIF

1 6 2 9 - - -

F.E.

1 (1964), p. 315: Widespread i n Europe (C

alyssum

(M

Theil.].

came/ina

sativasubsp.

alyssum

(

= C dentata

Pers.) is

hier e

Iande voor

eerst gevonden bij Holwerd in 1829.

Ult

de

Standaardlijst van

de

Nederlandse Flora 1975

is came/ina sa

s.lat. geschrap t

(ARNoLDS

&

VANDER

MEQDEN,

1976, p. 5),

metals

gevolg

ook subsp.

alyssum

- volgens vele auteurs

een

afzonderlijke soort -

n

tot de

Nederlandse flora is gerekend. De beschikbare gegevens Ia

evenwel zien

dat

subsp.

alyssum

niet

zoals

andere

ondersoorten

C sativa

voorbijgaand aangevoerd

in

ons land voorkomt,

maar m

CUscuta epilinum en Loliumremotum tot de

thans

hier

te

Jande uitges

ven, specifieke onkruidflora van vlasakkers behoorde.

Voor

het

laatst

werd C sativa

subsp.

alyssum in

Nederland opgege

in 1931 voor Watergraafsm eer blj Amsterdam (IVON). De verdwijning

dit akkeronkruld

moet


aan de

teruggang van

vlascultuur en

aan

zaadzuivering. Blijkbaar

Is

subsp.

alyssum,

die vruch

en

zaden van dezelfde

vonn

en grootte heeft als

Unum usitatissimum

specifiek vlasakkeronkruld ontstaan uit

andere

vonnen

van

C sa

(fHELLUNG-MARKGRAF,

1962;

KN6RZER,

1978);

huttentut

en

vias werden

oliezaad vroeger namelijk vaak tezamen verbouwd.

DE WEVER

(191

p. 73) venn eldt

dat

subsp.

alyssumvroeger

in Zuid-Umburg veel tussen

vias groeide; concrete vindplaatsopgaven uit dit gebied voor vlasakk

zijn

echter

aileen bekend van Caberg en Kerkrade.

E.J. WE

came/i na sativa

subsp.

alyssum

is a characteristic flax-field weed, wh

has vanished from

the

Netherlands

due to

the

decline of

the flax

cul

and to

seed-cleaning.

It

was recorded

in 34

hour-squares,

the

last rec

dating from 1931.



campanula glomerata L

-t_t::':T

.1-.,S.

-

;- p;;;

+

r

.....;;

(" ' ; :

c;..r..r..ri"

~ ·

- + - ± : .

~

.....

tot -1'1

r±:

1:;:-

t

.. r-r

t

1

. f

t;J ;-

~

~

<II

)....

t

,(t,

~ - 4

-r

t

b-

f-1-l

,.-t''

1

"

..

~

/

.

--

:..

' ·

_}.,

~

' (;;-

' '

\

voor 1950:

14 uurhokken

(UFK

3)

sinds 1950:

4 uurhokken (UFK 2)

campanuJa latlfolla L

"

I

...

/

;>

-



(UFK

2)

·

;-..

65

~

~

I

KIUWenldOkje CAMPANULA

0191

6c

32 -

F.E.

4 (1976), p. 85: Most of Europe, except

the

extreme no

the

extreme south

and

many of the Islands.

Gampanula glomerata

is hier

te

Iande voor het eerst verzameld aa

Waal bij Beuningen (VAN HAll., 1830, p. 78).

Binnen

het

Fluviatiele district, waar zij hoofdzakelijk langs de Waa

in

de

Bommelerwaard voorkomt, is

C

glomerata gebonden

aan een

beweide

variant van

het

Medicagini-Aveneturn

(NEQENHUQs

, 1969 , p. 9

Vergraving

van

uiterwaarden

en

intensieve beweiding en bemesting

vermoedelljk

oorzaken

van de verdwijning van de meeste groeiplaa

(vergelljk

NEIJENHUIJS, I.e.,

p. 15). De laatste groeiplaats

van

enige omv

bij Poederoijen gelegen, heeft gedeeltelljk de status

van

natuurreser

gekregen.

In het zuidoostelijke dee van Zuid-Umburg heeft

C

glomerata

recent gevestigd vanuit groeiplaatsen vlak over de Duitse grens

HOOI)DONK, 1961), waar zij volgens DE WEVER (1919b, p. 7) met pl

materiaal

van

dennen

uit

Eupen (Belgie)

zou

zijn

aangevoerd

Op de volgende vindplaatsen is C

g/omerata

verwilderd gevon

Zuldlaren (1944), Twello (1876), Amsterdam (1935), Oegstgeest (19

Valkenburg

(Z.-H

. of Umb.?, 1909). Deze plaa tsen zij n niet op het kaa

opgenomen, evenmlnals opgaven voor

de

St. Pietersberg, omdat.c

merata hier blijkens de vermelding van BoRYDE SAINT-VINCENT (1821, p.

op Belglsch grondgebied is gevonden, en vondsten bij Vaals in 192

1929, welke op Duits gebied zijn gedaan. Eveneens is niet opgenomen

recente opgav e voor Beverwijk MENNEMA & VANOoSTSTRooM, 1977b, p. 2

waar

de soort verwilderd werd gevonden.

M.G.C. VAN STAVEREN/E.J. WE

campanula glomerata

has been

found chiefly

in the

vicinity of

the

r

Waal; nowadays

there

Is only one fairly rich locality left. Presumably

species' decl ine Isdue to digging off

or

intensive

grazingand

manurin

forelands.

Near

the southeastern border of Umburg C glomerata

established itself rather recently. Before 1950

the

species was recorde

14 hour-squares, since 1950

in

4 hour-squares.

Breedbladig klokje CAMPANULA

0192 9c31 -

F.E.

4 (1976), p. 88: Most of Europe,

but

absent from

par

the north, much

of

the

south-west and

most

of

the

Mediterranea n reg

Gampanula latifolia

werd voor het eerst in Nederland gevonden

's-Gravenhage in 1832 en in het zelfde jaar

vermeld

door VAN HAn (1

p. 336) van de Vecht bij Zwolle. In tegenstelllng tot SYKORA

&

WESTH

(1977),

die deze soort

als

in

Nederland lnheerns beschouwen, zljn wij

mening, dat zlj uit cultuur

Is

verwilderd en ingeburgerd. Gezien h

voorkomen

op vele buitenplaatsenen daarmee vergelijkbare plekken,

C Jatifolia

in

navolging van

LoNDO &

LEvs (1979, p. 251) opgevat

worde

behorende

tot

categorie 1, de lokale stinseplanten.

Sinds 1950 s het breedbladig klokje in 9 uurhokken waargenomen

is ten opzichte van v66r 1950, toen zij uit 14 uurhokken bekend was,

vrij grote achteruitgang;

een reden

hiervoor is echter niet bekend.

Niet op het kaartje is opgenomen een aantal vindplaatsopga

waarvan

het

waarschijnlijk wordt geacht, dat de soort daarverwilder

Amsterdam

(KLoos & WACHTER, 1934), Amhem (HEUKELS, 1901a, p. 2

Eindhoven (SuRINGAR,

1895, p. 357). Eveneens is niet op

het

kaa

opgenomen

een

vondst van Rotterdam

(SYKORA

& WESTHOFF, 1977), om

dit exemplaar tot

C

trachelium blljkt te

behoren.

M.G .C.

VAN

STAVEREN/F. AD

Before

1950

Gampanula latifolia

has

been

recorded in 14

hour-squa res

the first time in 1832 from 's-Gravenhage and

at

the river Vecht n

Zwolle. Since 1950 the species is

known

from 9 hour-squares. Contrar

the views of SYKoRA &

WESTHoFF

(1977), it is our opinion, that

C

Jatifol

a 'stins plant'as is

cited

by LoNDO &

LEvs

(1979). A reason for the declin

thfs species is unknown.



campanula patula L



campanula persfdf

olla L.

voor 1950:


sinds 1950:

4

uurhokken (UFK

2)

adv.: H5.55.H6.42/51,J6.63,)(5.25.K6.47 L422,

M4.11 f31,M6.15/66.N326f37 N5.25/43/46,

N5.51,N6.13/58.P3.38,P423,P7.16/41/51

...

,u

•

I

-

·I

-

'

.,

'·

I

66

Weideldokje UMPANULA

0193Sa 32 - F.E.4 (1972), p. 80: Most of Europe,but local in he north-w

and

the south.

campanu/a patula is vanaf 1944 een aantal malen gevonden in

nabijheid van Waal

en

Rijn, het eerst

in de

Ewijkse waard Een aa

oudere vondsten betreft plaatsen,

waar

de soort hoogstwaarschijnli

ingevoerd, bijvoorbeeld

met

graszaad;

de

oudste hiervan

dateert van

1

en werd gedaan bij Beekbergen. Eerdere opgaven berusten

op

ver

seling

met C rapunculus

of

C rotundi/olia

(VuvCK, 1902a).

Het voorkomen van C

patula

langs

de

grote rivleren is doorga

efemeer (MENNEMA &

VAN

OoSTSTRooM, 1975b, p. 188). Volgens HEc1 (1

p. 361).

ontbreekt deze in een

groot dee van Midden-Europa algem

soort grotendeels ter linkerzijde van

de

Rijn en

in

de Noordwestdu

laagvlakte.De groterefrequentie van vondstenhier

te

Iande

in

recente

hangt

vermoedelijk

samen met

intensief floristisch onderzoek

van

rivierengebied

De

meeste

opgaven van

C

patula

van

v66r 1944

heb

hoogstwaarschijnlijkop C rapunculusof C rotundi/oliabetrekking. W

schijnlijk als adventief is

de

soort gevonden bij Apeldoom (1877, 18

volgens etiketaantekening ook

in

1901

),

Beekbergen (1875), Ruurlo (1

AMD), Rhederoord (1891), tussen Driebergen en Maam (1943) en

Bergeijk (KLoos, 1950b, p. 215). Twijfelachtig zijn verm eldingen voor

Buurserbeek (KLoos, 1948) en Venlo (ScHoONEN, 1976), waarvan g

herbariummateriaal beschikbaar was. AI deze opgaven zijn niet

op

kaartje opgenomen.

M.G.C. VAN STAVEREN/E.J.

WE

campanu/ a patula

was recorded

in the

vicinity of

the

rivers Waal

and

from 194 4 onwards,

viz. in

2 hour-squares before 1950

and in

7 ho

squares since 1950. Outside

the

Fluviatile District C

patu/awas

found as

adventitious species only.

Perzikbladig

ldokje UMPANULAC

0194 8c 4 2 - F.E. 4 (1976), p. 80 : Europe, excep t the extreme north,

islands,

and

parts of

the west

campanula persid/olia wordt

voor ons land voor

het eerst

vermeld

d

DE

GoRTER

(1745, nr. 115) met als vindplaats Ulenpas, ten oosten

Doesburg. Het oudste herbariummateriaal werd in 1794

te

Hulsen

Nijmegen verzameld.

C persid/olia,

die

door

WALTER-STRAKA (1970)

tot

de subpontis

elementen in

de

Europese flora wordt gerekend, komt

hier

te Iande ai

in

Zuid-Limburg en enkele

delen

van

het

Subcentreurope district

in

wild voo r (vergelijkKoPS & VANDER TRAPPEN, 1849, pl. 737).tn de laatste ja

is zij

daar

aileen

nog

bekend vanenkele plekken

in het

Krijtdistrict en

de

voorpost bij De Lutte,

Qv_

De overige vondsten hebben betrekking

verwilderde of aangevoerde p lanten.

C

persicifolia behoort

tot

de soorten waarvan het voorkomen in

land

emstlg

wordt

bedrelgd

De oorzaak van

de

achteruitgang van

d

soort, volgens WEsTHoFF

&

DEN HEw (1969)

een

plant van zoomvegeta

moet

wellicht worden gezocht in

het

dichtgroeienvan

de

groeiplaat

Behalve

in de onder het

kaartje vermelde uurhokken is

C persicif

v66r 1950 nog verwilderd of adventief gevo nden in P523, Q4.12, Q5

R5.11 en 56.43; sinds 1950

in

11.12, 27.53, 30.27, 31.48, 32.42, 33.26, 37.

39.24 en 48.23. Niet opgenomen zijn voorts opgaven voor Oosterb

(Kops

& VANDER TRAFPEN,

I.e.): een verschrijving voor O osterhout (O

Betuwe), Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen

(WALRAVEN

& LAxo, 1892, p. 1

wegens topograflsche onnauwJ<eurlgheid en

omdat hier

waarschijn

verwilderde planten worden bedoeld, en voor Halsteren (HEUKELS, 190

waarvan

de bron

onbekend

is. Eveneens is

niet opgenomen

een

rece

lVON-opgave voor 29.31 (Kanaal Almelo-Nordhom), die waarschijnlijk

verwarring met

C.

rotundifolia

berust

M.G.C.

VAN

STAVERENfE.J. WE

1n recent

years

campanula persicifolia

has become very

rare as

a na

species

in the

Netherlands, bein g recorded

in


and in

4 hour-squares since 1950. Only in

the

south-eastern

part

of

country it

canbe

considered indigenous. Moreover,

C persid/olia

has

b

recorded as a

garden

escape or adventitious plant

on

several places

decline as a native species may be due to shortage of available light cau

by its habitat being overgrown.



campanula rhomboldalls L

I+

_._..,

l....r 1-i'

q.

:J

"""-

-·

'

\

voor 1950: 1 uurhok

{UFK 1)

sinds 1950: 1 uurhok

{UFK I)

cardamtne impatiens L

..

,

I'<

_,

voor 1950: 7 uurhokken (UFK

2)

sinds 1950: 1 0 uu rhokk en (UFK 2)

'""

. .

.

\

"

'

.

-

- -

;

' ·

7

-

'

i

•

-.

-

'

-

67

H'

L

[.<-

--

Bergldokje

CAMPANULA

0197

5b 1 0 -

F.

E.

4 (1976), p. 91:

S.W

.

& C.

Alps, Jura; locally natural

elsewhere.

Campanula rhomboidalis

is voor

het

eerst

in

Nederland gevonden

in

en wei op

een

vloeiweide bij Bergeijk.

N.-Br.,

alwaar zij ook in 1950 n

aangetroHen. Tijdens de n i ~ x c u r s i e in 1967 is de soort aldaar niet m

teruggevonden

(mond meded. J.

Mennema)

De soort is oorspronkelijk misschien wei als adventief te beschou

(HEUKELS-VAN 00STSTROOM,

1977). Gezien

het

felt,

dat

zij

er

minstens vij

heeft gestaan, dientzij als inge burge rd

te

worde n opgevat. Het bergkl

komt in

een

direct zuldelijker gelegen hok ook

op

Belgisch grondge

VOOr (VAN ROMPAEY &DELVOSALLE,

1972);

DE l.ANGHE C.S.

(1978) beschouw

soort

voor Belgie

ook

als 'naturalise'. De dichtstbij gelegen v indplaa

van C

rhomboidalis

in

Duitsland bevinden zich in het Thiiringer Wal

bij Merzig (bij Saarbriicken); de soort

wordt

aldaar

ook

als neofiet opg

(RoTHMALER, 1976). Voorts ligt het hoofdverspreidingsgebied in

zuldwestelijke

en

centrale Alpen

en

in

de

Jura

(FEooRov

&

KovANDA,

19

0BEROORFER

(1962)

noemt haar een

indicator voor natuurlijke mest.

biotoop, dat

RorHMALER

(1976) opgeeft - matig vochtige, voedselr

subalpine graslanden - is, behalvede zeehoogte, wei vergelijkbaar m

vloeiweide bij Bergeijk. Hoe de soort daar is terechtgekomen is

bekend; in elk geval vermeldt

BooM

(1975)

haar

niet als

een in

ons

gekweekte plant.

M.G.C. VANSTAVEREN{fHA HAm

Campanula rhomboldalis was recorded

in

1 hour-square,

in

1946

1950; since that time the species, which is not originally native in

Netherlands, has not been found again. The locality has about the s

conditions (eutrophic, moist grassland) as habitats in Central Europe

Springzaad-veldkers

CRuaF

0204

9a 22

- F.E. 1 (1964), p. 289: Widespread

in

Europe,

but

absent f

large areas of the west, south

and

north.

Gardamine impatiens is hier te Iande voor het eerst verzameld

i

Ooijpolder bij Nijmegen in 1934.

Deze soort wordt

in

ons land

in

hoofdzaak

aan

rivieroevers aange

fen;

haar

voorkomen is

vaak

incidenteel

en de

indruk wordt gewekt

zij herhaaldelljk door de rivieren

ult

Midden-Europa wordt aangevo

Aan

de

Waal bij Afferden

(gem

Druten) en

het

Wilhelminakanaal bij

is

C

impatiensmeer dan eens gevonden, zodatkan wordenveronders

dat zij daar heeft standgehouden. Van

de

groeiplaats aan

de

Dinke

Beuningen,

gem

Losser, staat vast dat de soort zich vanaf de ontdek

in

1965

tot op heden

(1979) heeft gehandhaafd.

Niet

opgenomen

zijn

de

volgende vindplaatsen, waar C impat

adventlef voorkwam, bijvoorbeeld

a1s

opslag in tuinenof aangevoerd

steenblokken: Aerdenhout (1944), Oostelljk Flevoland

ter hoogte

Elburg {1957), Beverwijk (1966), Heemstede (1952), Hilversum (19

Hellevoetsluis (1966). Wei is opgenomen

de

bovengenoemde groeipl

bij Son, omdat de soort hier lijkt

te hebben

standgehouden.

E.J. WE

Gardamine impatiens, recorded for the ffrst time in

the

Netherland

1934, occurs chiefly on river banks. Before 1950 this species was recor

in 7 hour-squares, since 1950 in 1o-hour-squares. Often its presen ce se

to be incidentaL but in some instances

it

has persisted for a numbe

years. Presumably

C impatiens is

introduced by

the

rivers from Cen

Europe.



Cardaminopsls

arenosa

(L)

Hayek

-.(

t I

Y.J

'1-'I

T

· f

voor 1950: 12 uurhokken {UFK 3)

slnds 1950: 8 uurhokken (UFK 2)

adv.: H7.53.M434/45/46.M634.N3.65.N4.31/42,

N6.44,N7.52,P3.45/46/47 P4.

66

,Q6.12,

T6.63 -

10

.41,1436/42.20.17.2524/35

Carduus

acantholdesL

II

..

-

H-'

voor 1950:

5 uurhokken (UFK 2)


1)

adv

.:

L4

.63,N6.16,P3.

46

,P4.66,P6.62.R233,

55.48

'-f. '

•,.

J:;

'l

I\

-

-

-

i\

[5'

J ~ 1 -

·'

' .

1)1

-.

i

/

•

--

. .

l-

H-

68

: t - = 1 ~

L . . . . < -

r-r-·

-

,.

1t-

'

'

I

-

-

'

Zandscheefkelk

CRUCIF

0206 6b

22

- F.

E.


the

south-w

the

Islands

and part

of

the

Mediterranean.

Gardaminopsis arenosa

(=

Arabis arenosa

(L)

Scop.) is

In

Nederland v

het eerst

verzameld

In

1838 bij Werkendam.

In

hetzelfde

jaar werd

vermeld

door

FRANQUINET

(onder nr. 752, als Sisymbrium arenosum) v

het St

Antoniuseiland bij Maastricht.

Volgens

THELLUNG

(1919) valt

ons

land buiten

het

gebied

waar

C aren

inheems

is,

doch komt zij

er

adventief

en

ingeburgerd voor. Op

mi

meer

natuurlijke standplaatsen treft

men haar

hier te Iande slechts ta

de

rivieren aan, hoofdzakelijk tangs Waal

en

Rijn; vergelijk het optre

van

Anthemis

tinctoria, Gardamine mpatiens

en

Lepidium

graminifol

aan

rivieroevers. C arenosa schijnt in ons land veelal

geen

rijpe vruch

te

krijgen.

De

soor t word t dikwijls als adventief aangetroffen. Soms, bijvoorbe

op stationsterreinen, handhaaf t zij zich gedurend e een aantal jaren

WEVER,

1916a, p.

94;

vergelijk ook

BoLMAN

, 1976b). Het

is

niet

uitgeslo

dat

zij plaatselijk

op

weg is

In te

burgeren, bijvoorbeeld

in

cent

Zuid-Holland en ten zuidwesten van Eindhoven. Voorlopig is

de

soor

deze gebieden evenwel als adventief beschouwd.

Een

aantal

adventieve exemplaren,

onder meer

enige die

met

ste

blokken waren aangevoerd, behoren waarschijnlijk

tot

subsp.

borb

(ZapaJ.)

PawL,

die tot

in

Belgie inheerns is

(VAN

ROMPAEY & DELVOSALLE, 19

Door het ontb reken van rijpe vruchten is evenwel bij vee Nederla

materiaal van C arenosa niet

met

zekerheid vast

te

stellen,

tot

we

ondersoort

het

behoort.

Behalve

In de onder

het

kaartje vermelde uurhokken

is

C arenosa si

1950

nog

adventief aangetroffen

In

27.11/56, 28.34, 3027/37/54, 31.31/

33.16/48,37 .15/52. 38.12/31, 51.52, 57.14/24 en 62.13. Nlet opgeno m

zljn voorts opgaven voor Drempt

(VAN EEDEN,

1898), waarvan

de b

onbekend is, en

Weert (VAN

DEN

BoscH,

1854, p. 241 ),

dat een

verschrijv

is voor Weurt.

E.).

WE

In

the Netherlands Gardaminopsis arenosa is found

In

a

rather

nat

habitat only along

the

rivers, wher e

it occurs

more

or less Incidentally

wasrecorded in 12 hour-squares before 1950

and

in 8 hour-squares si

1950. Moreover,

lt

has

been

found

as an

adventitious plan t

in

a

numbe

localities, sometimes persisting for some years. Presumably

part

of

adventitious specimens belong

to

subsp.

borbasli

(Zapal)

PawL

Veeldoornige dlstel CoMPos

0207 1 21 - F.E. 4 (1976), p. 224: Much of Europe,

but

absent from m

of

the

south-west,

and

only as

an

introduction in most of

the

north.

Carduus acanthoi deswerd voor Nederland voor

het

eerst

vermeld doo

GoRTER

(1781b):

'Aande

Wegen, vee bui ten Doesburg'. Hoewel deze

aut

duidelijk melding

maakt

van

het felt

dat de

soort vaak gehouden wo

voor

C

crispus,

moet de

betrouwbaarheld van

deze

opgave

in

tw

worden getrokken, aangezien sindsdlen

geen

enkele groelplaats uit

streek bekend

Is. De

eerste betrouwbare vondst

dateert

derhalve van 19

toen

C acanthoideswerd verzameld

aan

de

Rijn,

ten

oosten van Amh

Voordien w erd

de

soort al wei

op

adventiefterreinen aangetroffen.

De veeldoorn ige distel

kan

vermoedelijk aileen

in de

uiterwaarden la

de grate

rivieren als ingeburg erd worden

beschouwd

Verder komt

soort vaak voor

op

adventiefterreinen.

WEsTHOFF &DEN HEw

(1969)

noem

haar

als kentaxon van

het

Onopordetum acanthii,

dat in

Nederland vo

in het Duin-,

Fluviatlele

en

Krijtdlstrlct voorkomt, daarbulten fragmen

risch. Volgens

KERN & REICHGELT

(1952) zou C acanthoidesvee algeme

zijn

dan men

dacht,

maar

is

ze

vaak voor

C

crispus gehouden. Sinds 1

zijn er

echter

slechts 3 opgaven uit het rivierengebied bekend.

Vanwege

het

zeker of vermoedelijk adventief voorkomen zijn

volgende vindplaatsen niet

op het

kaartje opgenomen: Nljkerk

(z.j.),

V

molen (1926), Amsterdam

(DEs ToMBE,

1912, p. 11), Leiden, Oranje

(1901), Rotterdam (1901), Dordrecht, vuilnishoop (1948), Nieuw en

Joosland, terrein bemest

met

afval meelfabriek

(z.j.),

Sittard, gra

magazijn

(DE WEVER,

1923, p . 28), Gorssel (1902, vermoedelijk

bastaard) en om

eerder

vermelde

reden

Doesburg. Eveneens

niet

genomen

zijn

de

adventieve von dsten sinds 1950: Terschelling

(MENN

&

VAN 0oSTSTROOM,

1975a), Schokkerhaven (1956), Zandvoort (1974,

WA

wegberm Haagse Schouw (1964,

LEPS),

Rotterdam, haven (1958) en

IVON-< pgave

41.37,

omdat deze

vermoedelijk beru st o p

een

fouti

deterrninatie.

C.L PL

Before 1950

Garduus acanthoideswas

found

in

5 hour-squares; since 1

the

species has

been

recorded in

3

hour-squares.

In the

Netherlands

thistle

can

only

be

considered naturalized

in the

forelands of

the

big riv

outside this area

it can

occur adventitiously. The species

can

easily

confused with C crispus.



Carduus tenuiflorus Curt.

..J

••

f-

t

4

~

.}

I

~

h: t

io'

+

.

-

-

voor 1950:

4 uu rhokken

(UFK

2)

sinds 1950:

4 uu rhokken (UFK 2)

Carex b rizoldes L

-·

I

-

-


(UFK

2)


t +

" " ' s r · ~ ~

j a;;

j . .

~

' "\

v ....

~ ~ ~

ct-+--+

~

T

-

+

__._

: ~ +

yj

+___,

+

.I

t

"'""

r--, -+-

~ ~

1-

F1

7

~

hf

i

v

'

t '

'

.

r1"' --t-1-·

-

~

'K

[(

'

'

-

-

..

•.

1'\

/

-

-

'

,I

\

i.

\

-

69

Tengere distel

CoMPOS

0210 1f 20

- F.E. 4 (1976), p. 231: W. Europe.

Garduus tenuillorus werd met zekerheid voor

het eerst in

Nederl

gevonden in 1844 in Westerschouwen. Eerder werd de soort al v

Maarsbergen

vermeld

(VAN HAu. 1825), doch hiervan is geen herbari

materiaal aanwezig, zodat een determinatiefout niet uitgesloten

worden geacht.

c tenui/lorus heeft een atlantische verspreiding

en

komt voor

West-Schotland, Ierland en verder tangs

de

atlantische kusten

en

noordkust van

de

Middellandse Zee

tot

de Krim (HEc1, 1928).

WESTHOFFC.S.(1970, p. 95) noemt de tengeredlstel als een van

de soor

waarvan

met zekerheid

kan worden aangenomen,dat

ze sinds 1900

ons land zijn verdwenen; de laatste vondsten

van

Goeree en Schou

dateren van 1920. Deze opmerkin g

is

inmiddels achterhaald: C tenu

rus is sindsdlen weer

op

Goeree gevonden (mond meded. V. Westh

1977), op Wieringen en in

de

duinen bij Zandvoort.

Er

is een opmerke

uitbreiding

naar

het

noordoosten

te

constaterenop

soortgelijke, natuu

ke groeiplaatsen als die in Normandle, terwijl onze vindplaatsen aan

ten bij de Belglsche in het kustgebied

tot

vlak blj Zeeuwsch-VIaand

(MENNEMA, 1977a).

Adventief

is

de tengeredistel ooknogal eensgevonden, voomamelij

graan en wol verwerkende bedrijven: v66r 1950 bij Nijmegen (19

Utrecht (VuvCK, 1902a), Wormerveer, meelfabriek (1923, 1930, 19

Leiden (1945), 's-Gravenhage ( VON, 1946), Rotterdam,

haven

(19

Middelburg, zaagmolens (1842), Tilburg, wolfabriek (1947), Veg

graanhandel(1936)

en

sinds 1950 bij Veenendaal,

be

halve

op

vuilstor

ruderale terreinen ook in een moerasgebledl (1957, 1961) en tu

Rijswijk en Delft (1952)

THAHAr

Both before and after 1950

Garduus tenui/loru s

has been recorded in

Netherlands n4 hour-squares. But from c_ 1920 untill1975 the species

disappeared All recent localities are from

the

coastal region, where

species

seems

to be natural Inland C

tenuillorus

has been found sev

times in

adventitious localities.

Trfigraszegge

CYPERA

0216 9b 2 2 -

F.E.

5 (1979), p. 299: From Latvia

and

N. France southw

to the

Pyrenees,

C.

Jugoslavia

and C.

Ukraine.

carex brizoides is in

ons land

voor

het

eerst gevonden in 1870 op

Meerssenerberg

(VuYCK,

1916). In 1899 werd zij voor het eerst verzam

op de

klassieke' vindplaats blj Vaals. Een opgave voo r Nljmegen (VAN H

1825)

heeft

vermoedelijk

op

C

disticha betrekking

(VuvcK,

1916).

De

twee Zuidlimburgse localiteiten zijn wellicht op te vatten

westelijke voorposten

van

het areaal der soort, dat Midden-Europa -

het zwaartepunt

in

het oostelijke deel - omvat (MEusEL c.s., 1965, p.

66)

de

overige, verspreide vindplaatsen in

ons land

is

C

brizoides, evena

Noordwest-Duitsland, als neofiet te beschouwen (DIRKSE, HoEKSTRA & Lo

1973). Voor enke le op het kaartje opgenomengroeiplaatsen is adventi

herkomst waarschijnlijk (REICHGELT, 1956b), voor andere niet (DE B

1975).

Een opgave voor Apeldoom (KoK ANKERSMrr, 1879, p. 205) heeft volg

KERN & REICHGELT (1954) betrekking Op C ova/is en - waarschijnJi

C

arenaria. Volgens KLoos

& WACHTER

(1939) hebben

opgaven

v

Wassenaar en Weert betrekking op C reichenbachii. Blijkens

een

a

tekening in het IVON-archief

en

de

vermelding door KERN & REICH

(1954) betreft

laatstgenoemde

vondst echter toch wei C brizoides, zo

de

opgave voor Weert op

het

kaartje is opgenomen.

E.J.

WE

carex brizoides is a nat ive of Central Europe

and

occurs as a neoph

species in scattered localities in Northwestern Germany and the Net

lands. Its st ations

in

the south of Limburg might

be

considered outpos

the species' natural area. C

brizoides

occurred in 4 hour-squares bef

1950 and in 6 hour-squares since 1950.



Carex

buxbaumil

Wahlenb.

j J ; . . _

~ ~

~ rl

-

c-v

H + p?vr ~ i

~ 11 .

~ ~

~

.f-t .1 "o

. .

I

-j i

.1

v

+

If

-·

t-

. .

•t

-

voor 1950:

3 uurhokken (UFK

1)

sinds 1950:

9 uurhokken (UFK 2)

Carex

cespito

sa L.

voor 1950:

sinds 1950:

0 uurhokken

4 uurhokken (UFK 2)

v;/"'1

~

..,

J,;

R.

'

H-

.

I&

i='

I

-

j -

/

•o l'.

I

..

/

•

J

I

I

+

f tH-r

'·

-

I

'

70

Knotszegge CYPERA

0217 7c 12 -

F.E.

5 (1979), p. 318: Mainly in

C.

&

E.

Europe

Fennoscandia,

but

extending locally westwards

to

Iceland, Scotland

N.W. France,

and

southwards

to C.

Italy.

Carex buxbaumli, een

zegge,

die

in Nederland karakteristiek is voor

overgangs-gradient tussen zeggetrilveen

en

schraalland

SEGAL&

WESTH

1959,

o.a

p. 328),

werd

voor

het

eerst in 1898

in

de

omgeving van

Belterwijde gevonden.

De

knotszegg e is

~ ~ n

van

de

plantesoorten, die

door

VAN SoEsT (193

p. 472) werden gebruikt

om de grenzen

van het Hafdistrict te bepalen

vondst

in

hok 11.36 is overigens gelegen

in het

Drentse district, zlj he

drassig terreirL

C. buxbaumli

is

in

zijn gehele areaal

een

zeldzame soort

(WESTHO

KETNER,

1967) en vertoont

binnen

Europa, verlopend van

ruid

naar

no

en

van oost

naar

west,

een

voorkeur voor

een

voedselarmer

en

na

milieu

met een

minder wisselende waterstand. Nederland

neemt

in

opzicht

een

tussenpositie in

(SEGAL

&

WESTHOFF,

I.e.;

WESTHOFF

&

KETNER,

De stijging van 3 uurhokken v66r 1950

tot

9 sinds 1950 is

te

verklaren d

het

beter

herkennen van

deze

soort,

nadat

na 1950

het

zeldza

wordend biotoop van

C. buxbaumli

intenslever

werd

bestudeerd. M

moet echter

aannemen,

dat

vanaf het begin van

deze

eeuw het aa

groeiplaatsen van

de

knotszegge door ontginning, ontwatering

bemes ting is verrninderd. Zeer waarschijnlijk is

de

groeiplaats in hok 16

en

van

de

groeiplaatsen i n hok 31.34 verdwe nen (schrift. meded.

Engel, 1978).

De

hokaanduiding

op een

herbarium-exemplaar

met

als vindpla

vermelding Wanneperveen, lage hooilanden langs het Meppelerd

1.6.65.21/23 (1898),

moet

als onjulst worden beschou wd

De

vermeld

van

een

vondst van

C.

buxbaumli in

een

duinvalleltje

ten

westen van

natuurreservaat

de

Boschplaat

op

Terschelling

in

1950

(VAN OoSTSTROO

REieHGELT,

1965b, p. 117) berus t op

een

onjulste determinatie van C.

h

manil KERN,

1967).

A.J. QuENE

·

BOTERENBR

Carex buxbaumli is a characteristic species of sedge swamps in

succession

to

litter fen. Before 1950

the

species was known fr

3 hour-squares. Since 1950

the

number

of known hour-squares

increased

to

9 despite

the

reduction of suitable habitats by draini

reclaiming

and

manuring. This increase is a result of

better

knowledg

the

species

and

its habitat.

Zodezegge CYPERA

1400

7a

01 -

F.E.

5 (1979), p. 321:

N.

&

C.

Europe, extending

to

S.

C.

Fran

N. part

of

Balkan

peninsula

and W.

Kazakhstan,

but

absent from mos

the

north-west.

Carex cespitosawerd pas in 1973

in ons

land ontdekt in verlandende,

o

meanders van

de

Hunze in Noord-Drenthe

(DE BoER,

1974).

Kort

daarna werden

vondsten gedaan blj Elp

en in het

dal van

Rolderdiep blj Gasteren. Steeds groelde

de

soort in vochtig hooilan

blauwgrasland

In

1979

werd

de

aanwezlgheid van

C. cespitosa

ook

Staphorst vastgesteld, ditrnaal in

een

heidebegroeiing

op

voch

kaalslagbodem (mood meded. R. van

der

Meijden). Het is

niet

uitgeslo

dat de soort op

nog meer

plaatsen in het Drentse district voorkomt,

het aantal

geschikte groeiplaatsen in verband

met

overbemesting

ontwatering in

de

laatste decennia besllst

vrij

beperkt geworden.

Oudere opgaven van

C. cespitosa

zijn wei steeds onjulst geweest,

d

zlj

op andere

soorten betrekking hadden

(KERN

&

REieHGELT,

1954).

P.

HEU

In

1973,

Carex cespitosa

was discovered

In the

northern

part

of

Drent he District;

in the

following years 3

other

localities

were

record

usually in

wet

hayfields

or

litter fens,

one in

moist heath . Older record

the

species in literature

are

considered

to be

incorrect.



carex dlgitata L

' ..

L

~

..

'

/\

/

fr_

IJi'

""I

['-.

I

/

voor 1950:

7

uurhokken (UFK 2)

sinds 1950:

4

uurhokken (UFK 2)

carexdlvlsa Huds.

..

/


sinds 1950: 2

uurhokken

(UFK

1)

.

.

....+

...

t · ~

R -

ffi

v

:-+-f-t

--tir-.

.

1 .

Gi

_,

•

-

•

-

..

' .

-

71

r-;

-

I

' ·

•

-

'

Vlngerzegge

CYPERAC

0222

9d 22

- F.

E.

5 (1979), p. 311: Most of Europe,

but

rare in

the

extre

west and most of the Mediterranean region.

carex digitata

is

voor het eerst voor Nederland vermeld door DE GoR

(1781 b);

de

door

hem genoemde

vindplaatsen (Putten

en

Elspeet)

ma

de opgave echter dubieus, daar de soort er later nooit is teruggevon

en er ook nauwelijks

kan

worden verwacht De opgave van BoRY

SAINT-VINCENT (1821, p. 267) voor de omgeving

van

Caestert heeft moge

betrekking

op een

vondst

in

Belgie, zodat als oudste vermelding ailee

aanmerking

komt

de

opgave blj F

RANQUINET

(1838, nr. 89) voor

de

bos

blj Gronsveld en Canne.

Zoals

het

kaartje duidelijk maakt, is

C digitata

inmlddels nogal a

teruitgegaan. Dit

hangt

misschien samen met het kappen van vee o

bossen in Zuid-Limburg.

Afgezien van de twijfelachtige vindplaatsen Putten en Elspeet bij

GoRTER

(l.c.; zie ook

KERN

& REICHGELT, 1954, p. 27) zijn niet opgenomen

vindplaatsen Amersfoortse heide

en

Bakkershagen bij 's-Gravenha

beide opgegeven bij herbariummateriaal

uit het

begin van

de

19e ee

De opmerking van

DE WEVER

(1912, p. 156), als kwam

de

soort overal v

in

beschaduwde bossen

op de

mergelrotsen, vanal

de

St Pietersberg

Vaals'

Is

wei illustratief voor

de

achteruitgang

van de soort, maar n

nauwkeurig

genoeg om andere dan de door

herbariummateriaa

gedetailleerde literatuuropgaven gedocumenteerde uurhokken

op

kaartje op te nemen.

P.

HEUK

carex digitata originally

had

a very restricted distribution

area

in wo

on

chalk (marl) in

the

south of Limburg. Before 1950 the species

observedin 7 hour-squares; since 1950

it

has beenfound in 4 hour-squa

The decline might have been caused by

the

cutting of old woods in

south

of Limburg.

Waardzegge CYPERAC

0226 4c

11

- F.E. 5 (1979), p. 299: S., C. & W. Europe, northwards

C. England

and the

Netherlands; mainly coastal

in the

northern

part

of

range.

carex divisa Is pas in

1960 voor

de

eerste

maal in

Nederland aangetro

(VANDER

PLoEG, 1961 . Eerdere vermeldingenvan de soort, bljvoorbeeld

DE

GoRTER

(1781 b, als

carex marginata)

en VAN

HALL

(1825)

berusten op

VOndst

van

Carex disticha (zie

VAN

0oSTS

TROOM& REICHGELT, 1958a).De ee

vindplaats van C divisa was in de noordelijke Makkumerwaard geleg

tien

jaar

later bleek

de

soort zich ook

op de

zuidelijke Makkumerwaar

hebben

gevestlgd.

C divisa

heeft

een

mediterraan-atlan tische verspreiding.De Makkum

waard speelt een belangrijke rol als fourageergebied voor vogels in

trekbanen langs de atlantische kusten van Europa. Het Is daarom g

denkbaar dat C divisa door vogels

naar

ons land Is gebracht

Nlet opgenomen is

de

vindplaats Noordwljk

(MoLKENBOER

&

I<ER

1840),

omdat

herbariummateriaal

ontbreekt

en reeds VuYC

K

(19

p. 1985) opgeeft

dat deze

vondst

hem onbekend

is. De opgave v

Oost Vlaanderen bij liEIMANS, liEINSIUS& THijSSE (1965) heeft betrekkin

een

Belgische

vondst

P.

HEU

Carex divisa has

been

discovered in 1960, on a foreshore along the Fri

coast The species has

been

able

to

extend its domain over 2 adjac

hour-squar es since its first settling. Supposedly,

C divisa

has

been

car

to the

Netherlands by migratory birds, by way of

the

Atlantic coast

Europe.



Carex divuJsa Stokes

I+


(UFK

3)


2)

Carex ertcetorum Poll

..

'

-


sinds 1950: 5

uurhokken

(UFK

2)

/ ,

:

...).J

/ . •

••

-

•

-

'

. .

·-

•

-

.,

'

\

-

72

IB

'·

Late struweelzegge CYPERAC

0227 8c 22 - F.E. 5 (1979), p. 298 als

C

divulsa Stokes subsp. divu

Mainly in the southern and western parts of the range of the spec

C

divulsa s. lat.: Europe northwar ds to 59"

N.

in Sweden, but only on

western and southern margins of the

U.S.S.R.

Oud herbariummateriaal dat mogelijk tot Carex divulsa behoort. is

1833?) gevonden bij Wassenaar en de omgeving van Leiden. waar

misschien dezelfde vindplaats werd bedoeld MoLKENBOER & KERBERT (18

geven de soort voor het eerst in de literatuur op. zich baserend op

herbariummateriaal Helaas zljn

de

vruchten van

de

verzamelde plan

onvoldoeride rijp om een betrouwbare determlnatie mogelijk te mak

zodat

een

latere vondst. gedaan in 1853 bij de Plasmolen, met zekerh

als eerste voor Nederland moet worden aangemerkt. Kort daama w

ook het voorkomen in Zuid-Umburg vastgesteld.

Vele vindplaatsen in

ons land zljn inmiddels verloren gegaan. C

divu

is een karakteristieke soort van mantelgemeenschappen tangs de ran

van loofbossen

op

kalksteenverweringsgronden

(WESTHOFF

&

DEN

H

1969). Ook andere soor ten uit deze geme enschap geve neen soortgel

achteruitgang te zlen. Mogelijk houdt dit verban d met de grootschee

afbraak van de oorspronkelijke struweel-

en

loofbostypen door

omzetting ervan in produktiebos.

Een opgave voor Westbroek

(H .KTSEN,

1868)

is

niet opgenomen om

de indruk wordt gewekt dat een andere soort is bedoeld Een opgave v

Amsterdam uit de vorige eeuw bleek op een vondst van Carex spicat

berusten VuYCK, 1916, p. 2002). Een vondst vande echte C divulsain 1

op de Zuiderzeedijk bij Monnikendam wekt de indruk adventief te z

Tenslotte s een opgave op een IVON-streeplijst uit 1903 van uurhok Q

niet opgenomen, omdat hier vrijwel zeker sprake is van een fo

aanstreping.

P. HEUK

Carex divulsa

has lost

the

majority of its localities

in the

Netherla

during the 20th century, as have considerable numbers of

other

spe

inhabiting woods and woodland margins on calcareous soils. Thi

probably due to the severe cutting of

the

original deciduous woods

in

country. Before 1950, C divulsa

was

observed in 13 hour-squares; si

1950, its occurence

has

been ascertained in only 6 hour-squares.

Heldezegge CYPERAC

0230 7e 21 -

F.E.

5 (1979), p. 313: Most of Europe, but absent from

extreme west. the Mediterranean region

and

parts of the south-east

Carex ericetorum werd al in 1834 bij Vorden verzameld.op

de

heide

de Wildenborgh;

de

soort werd

in

1877 ontdekt

op

de Kootwijkse h

bij Assel (KoK

ANKERSMrr,

1879, p. 205), waar zlj

in

1883 nogmaals w

gevonden. Nadien duurde

bet tot

1924 voor C

erlcetorum

opnieuw w

waargenomen; daarbij bleek spoedig

dat

bet

voorkomen op de Vel

algemener

was dan

tot dusverre werd aangenomen. Buiten de Veluw

zlj echter nooit meer gevonden.

Ook op de Veluwe is

C

ericetorumoverigens achteruitgegaan. Een

de redenen daarvoor is mogelijk de omzettin g van heide in bos gewe

voor enkele groeiplaatsen is dit

aan

de hand

van

topografische kaarte

te

lezen.

Het areaal van C ericetorum in Nederland ligt op een tamelijk g

afstand

van

de overige Europese groelplaatsen. Het Is nlet zeker of

daarblj om een voorpost van bet verspreidingsgebied gaat. of om

relictareaal

(UmiEN,

1932, p. 283).

De

verrneldingen van v66r 1950 van C erlcetorumv oor Oldebroekop

Veluwe

(KERN

& REICHGELT, 1954, p. 21)

en

bet Drentse Exloo

{UmiEN,

19

p. 281) zijn ni et

op

bet kaartje opgenomen, omd at KERN

& REicHGELT

deze localiteiten

apart

noem en als opgegeven vindplaatsen waarvan

zlj geen materiaal hebben gezlen.

P.

HEU

Carex ericetorumhas a small distribution

area

in the Netherlands, cle

disjunct from its mainEuropean realm. Before 1950 he species

was

kno

from 9 hour-squares; since 1950 it has been found in 5 hour-squares. T

loss of growing-places is due (at least in part) to afforestation of the hea

it inhabited.



Carex Oava

L

II


3)

sinds 1950:

5 u

ur

hokken

(UFK

2)

Carex hartman.l.l Caj.

voor 1950:

sinds 1950:

0 uurhokken

1 uurhok (UFK 1)

'

·t

:,.. ,

_;..-

l ' t f

1

~

t

if

K

./

' .

..

'

-

. : . t - . 1 - -

..v

,,

·' -

N,. ·

}

·T,-

1-t·l

L.,

I'

-

-·

'

73

~

f

f--4.

I

·,

Gele zegge CYPERA

0233 7b 31 - F.E. 5 (1979), p. 309: Most of Europe,but absent from m

of the Mediterranean region.

carex flava

wordt in oudere literatuur nogal vaak opgegeven v

verschillende delen van het land; deze opgaven hebben echter ve

betrekking op andere soorten uit

de carex

flava-groep,

met n

C

demissa

en C serothia. Daarentegen bleken meerdere herbariumex

plare n die als de eveneens nauwverwante C

Jepidocarpa

waren gede

mineerd, toch

beter

tot C

flava

te kunnen word en gerekend (zie ook

V

1979). Het oudste herbariurnmater iaal van C

flava

dateert uit 1866

e

afkomstlg van Voerendaal

carex flava

is in de laatste decennia erg zeldzaam geworden.

oorzaken daarvan moeten worden gezocht in de ontwatering

en

ont

ning

van de

schraallanden, veentjes en vochtige bossen waarin

de

s

voorkwam.

1n

Zuid-Umburg groeit C

flava

nu waarschijnlijk aileen

maar in

het

Kathagerbroek (mond. meded. W. de Veen).

P.

HEU

carex

flava

was

found in 16 hour-squares before 1950; since 1950 it

beenobserved in only 5 hour-squares, from two ofwhich the species se

to have with drawn by now. The declinewas caused, presumably, by

draining and reclamation of the fenlands and moist forests whe re

C fl

occurred.

ScheUingerzegge CYPERA

0234

7a

01 -

F.E.

5 (1979), p. 318:

C.

Europe, extending northward

61 °N.in Fennoscandia. eastwards to S. Ural and southwards to S. Jugo

via.

carexhartmanliis

in Nederland slechts vande Boschplaat op Terschel

bekend Het oudste herbarium materiaal werd al in 1950 verzameld;

is heel

goed

mogelljk

dat de

soort

ter

plaatse ook v06r

dat

jaar al aanw

was.

C

hartmanli werd echter pas in 1966 als zodan lg herkenc:l; eer

dacht men

met

C

buxbaumil

te doen te hebben

(KERN,

1967).

Hoe de vestiging van

C hartmanli

op Terschelling tot stand is gekom

is nlet gemakkelijk vast te steUen.

De

soort komt in Midden-Europa,

zuiden vanScandinavie

en

via Oost-Europa tot diep in Siberie voor, eve

in oostelljk Noord-Amerika (Anticosti Eiland)

en

op IJsland (zie

verspreidingskaartje bij HuLrtN, 1958). Misschien

moet

menhier, netal

carex divtsa,

wei aan verspreiding door trekvogels denken.

De

oecologische positle van C hartmanli n Nederland schijnt over

te komen

met

die

van

de soortgen oten ui t Noord-Europaen wijkt

af

hetgeen

voor het Middeneuropese materiaal wordt opgegeven (WESTH

&

KETNER,

1967). Ten gevolge van

de

voortschrijdende successie

g

C hartmanli in

de

laatste jaren weer sterk achteruit

op de

Boschpl

zonder menselijk ingrijpen zal zij ter plaatse vermoedelijk verdwij

(SYKORA,

1978).

P.

HEU

carex hartmanliwas

first recognized as indigenous in

the

Netherland

1966. The species

has

only

been

observed at one locality on the isle

Terschelling, where

it

was first collected

in

1950 but incorrectly identif

as

carex buxbaumii

It was perhaps brought to the island by migrat

birds. The size of the population

is

diminishing in recent years, due

progressive succession

in the

vegetation.



Carex laevi gata

Sm

.

11"

~

.

/

----'

tl;

u

y

'-/._

.v

f±

'

I

-··

...

voor 1950:

2 uurhokken (UFK 1)

sinds 1950: 1

uurhok (UFK 1)

Carex

lepldornrpa

Tausch

.....-

I

'

..

, . .

I

I

..,.

voor

1950: 1 uurhok

(UFK

1)

sinds 1950:

0

uurhokken

+

~ ~ - -

. . . 1-

.

.......

')-.,

...-: ~

+.

r + \ : .

..

~

t¥

.

~

1 ...

•

I

......_

. --·

+-,

-L

-ti

/

I

' I

•.

.l

I

-

'

. .

. .

I

-

·

'·

i

I

;

/

'

I

-

-

' ·

/

--

~

74

Gladde zegge CYPERAC

0238

9a

1 0 - F.E. 5 (1979), p. 308: W. Europe, northwards to Scotland

Bulgaria

carexJaevigata werd voor het eerst in Nederland gevonden in 1942 bl

bron van een beekje bij

BeHeld,

een jaar later ook op

een

dergel

standplaats bij Tegelen.

Sinds 1950 is de gladde zegge aileen op de eerstgenoemde vindpl

teruggevonden in 1954; latere vermeldingen zijn niet meer bekend

soort kan in Nederland als uitgestorven worden beschouwd; dit is ook

opvatting van

ARNOLDS

&

VANDER MEqDEN

(1976).

C Jaevigata wordt door

WESTHOFF

& DEN

HELD

(1969) genoemd

ken axo n voor het Carid laevigatae-Ainetum,een in Nederland zeldza

associatie op veen op een minerale ondergrond, in beekdalen en

bronnen, die voorkomt

in het

Gelderse, het Subcentreurope en

Kempense Distict.

Opgaven van

C Jaevigata

voor Amsterdam, Rotterdam

en

Zeel

betroffen

C distans.

(KLoos,

1943,

p.

30).

C laevigata

is ook aangestre

op

een

IVON-streeplijst van hok

S6.22.23

(G. Sissingh e.a., 1942),

met

bijschrift: 'det

Kloos'.

G. Sissingh heeft in 1942 inderdaad deze so

gevonden

en een

exemplaar

aan

A.

W. Kloos ter

determinatie opgestu

(KLoos, I.e.),

doch

dat

was

het

herbarlumexemplaar van

BeHeld

in h

S6.26.23. Hoogst waarschijnlijk is de determinatie later op

de

verkee

streeplijst bijgestreept (lfz kaartblad westelijker), zodat deze opgave

op

het

kaartje is opgenomen

THA

HATT

carexJaevigata

was found in 2 hour-squares

in

1942

and

1943.It has b

refound in

1954

at

one of these places; now

the

species may h

disappeared completely.

Schubzegge

CYPERAC

0240 7b 21 -

F.E.

5 (1979), p. 310: N., N.W. &C. Europe, extending v

locally southwards to N. Spain

and

C. Greece.

carex

lepidocarpa

komt volgens

VoNK

(1979, p.1) in het geheel nie

Nederland voor. Aile opgaven van deze soort zouden volgens deze aut

tot andere eden van de carex flava-groep kunnen worden gereke

lnderdaad vertoonde

het

in

het

Rljksherbarium aanwezige mater

nergens

de

kenmerken van C

Jepidocarpa

in zuivere vorm; wat

genoemd was, kan meer of minder duidelijk wei steeds

tot

C

flava

o

enkele gevallen

tot

C

demissa

worden gebracht

Zeer onlangs kwam echter uit

het

Herb. De Wever

te

Maastricht een

aan

het

Iicht, waarop zowel C

flava

als een goed herkenbare vorm

C

lepidocarpawas gemonteerd Aangenomendatdit materiaal inderd

in

zijn geheel van

de

opgegeven vindplaats (bos van Naenhof, veen bi

dennen) afkomstig is, dan moet C Jepidocarpa dus toch inheems

Nederland zijn (geweest). Behalve deze plant di e

n

1912 werd verzam

zijn geen andere vondsten bekend.

P. HEUK

carex

epidocarpa

was once collected in

the

Netherlands, as it seems;

collected specimen dates from 1912.

All

other reports of

the

species

presumably incorrect

and

must be referred

to other

species of

the

ca

flava-group.



Carex

Umosa 1..

l

)_,

: ; : ~

c.

l . t L L

J"<

t

11

:1

. ~

1h

1--::

,_ .

If

lt

t-- '

/

v

.<'

.L

++

/

•

,

; , .

.

·"'

' I'

ft

-

-

voor 1950:


sinds 1950:

8

uurhokken (UFK

2)

• t"

Carex

murtcata

1..

I

I

/

•

.

.

I

-

I

11

-


(UFK

3)

f-t

inds 1950: 10 uurhokken (UFK 2)

.:_

75

~ : r r

. ; - - ~

~

l · ·

..

"i;--

+

-

' ·

'

-

....

. .

H'-

"

I

-

I

'·

I

I

Veenmoszegge CYPERAC

0242 7d

31 - F.E. 5 (1979), p. 317: N., N.W. &C. Europe,

extending

loc

southwards to

the Pyrenees,

S.

Bulgaria

and S.E.

Russia

Carex

limosawerd

voorhet

eerst

in

Nederland

verzameld

in

1875,

in

veen

bij Epe.

Reeds eerder had VAN

DEN

BoSCH (1861, p. 196) de verwachting

gesproken

dat C limosa in Nederland

zou

kunnen

worden

gevond

gezien de

aanwezigheid

van deze soort in hoogvenen in

Oost-Friesland

Oldenburg,

niet

ver van onze landsgrens. De betrekkelijk late ontdekk

in ons

land houdtmogelijk

verbandmet de

zeermoellijke

begaanbaarh

van de terreinen

waar

C limosa

groelt, namelijk in de

natste

delen

hoogvenen

en in veenmosrijke

heidevennen (KERN

& REicHGELT, 1954)

In Drenthe werden nog na

1950

enkele nieuwe

groeiplaatsen

C

limosa

ontdekt;

de soort

werd daar echter

in 1978 niet meer

ter

gevonden

(mond.

meded.

W.Ph.

ten

Klooster). De

vroegere

vindplaat

op

de

Veluwe en

in

Limburg zijn

ook

vrijwel zeker

verloren gegaan

achteruitgang

van

deze toch al zeldzame soort

valt

daardoor zeer

in

oog;

de voomaamste oorzaak ervan

ligt ongetwijfeld

in de ontginning

de Nederlandse hoogveengebieden (KERN & REicHGELT, lc.).

Een

herbariumexemplaar

met

de

voorgedrukte etiketaanduiding P

ten van Friesland' uit

de 19e

eeuw s

wegens de onzekere

vindplaats

opgenomen;het

kan ook elders

zljn verzameld De

opgave van

C

lim

voor Haarlem

bij

DE

GoRTER (1781b)

bleek

te

berusten op

een vondst

Cflacca (zie VAN 00STSTROOM &

REICHGEL

T 1958a, p.611). De vindpl

'moeras

bij

de

Rode Beek bij Sittard' (1896 en 1901) is geidentificeerd

m

het Leiffenderveen. De

opgave

voor het Bunnerveen

(BRouwER,

19

p. 295) is vol gens

G.J.

Baaijens (schrift. meded)

met aan

zekerh

grenzende

waarschljnlijkheld

onjulst

P.

HEUK

Before

1950 carex limosa was

found

in 19

hour-squares; since

1950

species has been

recorded

in

only

8 hour-squares. In the

Drenthe

Dis

it could not be found again in 1978

.

The

decline

is

mainly

the

result

of

reclamation of bogs in the Netherlands

lJle struweelzegge CYPERA

0243

8b 22 - F.E. 5 (1979), p. 298: Most

of

Europe

except

for

parts

of

north-east

Afgezien

van

een

ongedocumenteerd exemplaar

in het Herb. Rainvil

Carex muricata

s.str.

in ons

land voor het

eerst

in 1833 bij Doorw

verzameld. Door

de vinder

J.Wttewaalwerd zij als een alzonderlijk ta

(C muricata

var.

loliacea)

herkend.

Het duurde evenwei

tot

1932

(KER

REicHGELT, p. 357 e.v.)

voor

het voorkomen van

de soort in Nederl

definitief werdvastgesteld. Tot 1962

HEUKELS·VAN

OoSTSTROOM) werd zij

te

Iande C

pairaei

genoemd;

opgaven van

C

muricata van oudere da

hebben doorgaans op

C

spicata

betrekking.

C

muricata

s.str. komthoofdzakelijk

voor in

het

Subcentreurope

dis

en

is

om Nijmegen

tot dit district

beperkt KERN

& REICHGELT,lc.). Of

de s

in

recente tijd, zoals het

kaartje

lijkt te suggereren, werkelijk op vele

oude

vindplaatsen is

verdwenen,

of

dat er

onvoldoende op is gele

onzeker.

Deze

soort is met steenblokken aangevoerd bij Schokkerhaven in

Noordoostpolder (1958)

en

bij Hellevoetsluis

(SoLLEVELD

& DE

MEv

, 19

Deze vindplaatsen zijn

niet

op

het

kaartje opgenomen.

E.J.

WE

Carex muricata s.str. (= C pairaei) was not recognized

with

certaint

theNether

ands unt il1932. Possibly

it

is still overlooked.

As far as

is kno

this spec ies occurs chiefly

in

the Subcent ral European District. Before1

it was recorded in 13 hour-squares, since 1950 in 10 hour-squares.



Carex pendula Huds.

voor 1950:

slnds 1950:

. · -i

3 uurhokken (UFK

1)

6 uurhokken (UFK 2)

Carex polyphyllaKar. et Kir.

/

.-1

voor 1950: 10

uurhokken {UFK

2)

slnds 1950: 6

uurhokken (UFK 2)

'

t l - t - + + - + + -

~ . s

.

l l.

t-

'1'\.

•

-

-

-

..

..E

"1\

76

·-

-

'

I

-

'

Hangende zegge

CYPERA

02509a 11 - F.E. 5 (1979), p. 30 5: W., C.

&

S. Europe, northwards to c. 58

In Scotland.

Carexpendula s

In

Nederland aileen

In het

wild bekenduit Zuid-Umb

waar zljln 1887 werd ontdekt (SuRINGAR, 1892, p. 75).

Op

de eerste

en tevens bekends te vlndplaats,bronnen

en

veentjes In

hellingbossen langs de Maasvallei tussen Bunde en Geulle, was

de

s

vroeger rijkelljk voorhanden.

In

soortgelljke m i H e u ~ m s t a n d i g h e d e

C pendula

later nog

op

enkele andere plaatsen In Zuid-Umburg w

genomen. Het Hjkt erop dat de soort met name

In

recente jaren tot

flinke ar eaaluitbreiding is gekomen

Nlet opgenomen zljn de vlndplaatsen Wijster (1933), Wormerv

(1916), Rot terd am (1915)en Dordre cht (v66r 1920)omdat de soorthier

aangeplantof verwilderd,

dan

wei adventief voorkwam zoals te Worm

veer. Vier uurhokken ,

te

weten V622, V6.32, V6.33 en

V634,

welke op

oude IVON-kaartje warenaangekruist, zijn niet opgenomen omdatzij

corresponderen

met

streeplljsten

van

dezeHde vlnder,

I.

Vuyck. Nerg

konden gegevens worden gevonden die deze opgaven ondersteunen

het herbarium

noch In

de

literatuur, wat men In

het

geval van

C

pend

toch zeker zou mogen verwachten. Bovendien was In de marge van

VON -kaartje de opmerklng aileen Bunde' in

het

handschrift

van J.G.

S

bijgeschreven.

P.

HEU

Carex

pendula,ln

the Netherlands, is almost restricted

to

humid wood

valley sides

In

the south

of

Umburg. Before 1950, the species was obser

In 3 hour-squares; since

1950

it has been recorded In as many

6 hour-squares, thanks to recent settlings outside the former area

distribution.

Vroege

struweelzegge CYPERAC

0252 8c 22 - F.E. 5 (1979), p. 298 al s C divulsa Stokes subsp. Je

(Kneucker) Walo Koch: Thro ughou t most of the

range

of

the

species

absent from parts

of the

south-west; C

divulsa s.

at: Europe

northwa

to 59°N. ln Sweden, but only on

the

western and southernmargins of

U.S.S.R

Reeds

In

1872

werd

Carexpolyphylla(=

C

leersiiSchultz)

blj Beek. Um

verzameld, doch

niet

als zodanig herkend

DE

WEVER

(1912, p. 153) spra ka wei

het vermoeden uitdat

C polyph

In Zuid-Umburg voorkwam door bij Carex

muricata te

vermelden dat

naar

aile waarschijnlijkheid

ook

de ondersoort . . . . Leersii aangetrof

hebben', welk vermoeden kort daama werd bevestigd bij een na

onderzoek

van

het materiaal UANSEN &

WACHTER,

1916b, p. 172 e.v.). Daa

bleek

evens

dat

de soort nZuid-Umburg lang nietzeldzaam' was.in 1

werd ook het voorkomen bij de Plasmolen vastgesteld; aldaar w

C

polyphyllavoor

het

laatst

in

1969 verzame1d, maar

het

is mogelljk

zlj

er nog

groeitOp enkele plaatsen

n

Zuid-Umburg zijn zeker

nog

rece

vondstengedaan. Desondanks lljkt ook deze soort inmiddels zeldzame

zijn geworden,

wat

mogelljkweer nverband staatmet

het

verdwijnen

de

oude struweel- en bostypen door kap.

Niet opgenomen zljn enkele opgaven van Nljmegen, Utrecht

Rotterdam

In de

19e eeuw (Vuvcr, 1916, p. 2001 ), omdat

het

bijbehore

materiaal niet In het herbarium te vlnden was en waarschijnlljk dus re

eerder nilar een andere soort (mogelljk C spicata of C divulsa)

overgebracht Ook niet opgenomen is

een

vondst op een

opgespo

terreln blj Voorschoten {MENNEMA

&

VAN

OosrsTROOM,

1974, p. 70), di e

lndruk

wekt

adventief

te

zijn.

P.

HEU

Carex polyphylla

used to

be

rather common In the southern par

Umburg,

and had an outpostIn the hills south of Nijmegen, where it

last collected In 1969. The number of hour-squares In which the spe

was

observed before

1950

is 10; since 1950 it has been found

6 hour-squares, In some of which quit e recently. The decline is suppo

to be due to the cutting of the old woodlands and bordering vegetat



Carex

praecox

Schreb.

care

x p

unctata

Gaud.

11

v

'-<

t-

F=t-'.

I)

H

"

..

I

,.

·-

t ,

'

\

-'

voor 1950: 1 uurhok

(

UFK 1)

sinds 1950:

3

uurhokken

(UFK

1)

'

Ill:

/

•

..

-

-

-·

'

I

77

I

I

Dt-

+-

I.'-

l-et

If

Vroege

zegge CYPERA

0253 6b 21 - F.E. 5 (1979), p. 299: Most of Europe, excep t Fennoscan

and

the islands,

but

local

in the

west.

carex praecox

is

hier

te Iande voor

het

eerst verzameld

door Th.H

Abeleven

(t

1904)

in de

Ooijse waard of

het

Oosterhoutse bos, verm

delijk omstreeks

het

midden van de 19e eeuw.

De

overige betrouwb

opgaven dateren van 1935

en

later.

Hoogstwaarschijnlijk is

de

soort

op de

meeste

der

thans beke

groeiplaatsen eertijds over

het

hoofd gezien

ten

gevolge van

haar

geri

afmetingen, vroege bloei en deonderli nge gelijkenisder carex-roorte

de

sectle Arenariae. Blijkens de opgave van

KERN

& REicucELT (1954, p.

ligt

ons

land, waarin

de

vroege

zegge een

typisch fluviatiele verspreid

heeft,

aan

de

westrand van

het

areaal van

de

soort.

De

meeste opgaven van voor 1950

hebben

betrekking

op C

prae

Jacq.,

non

Schreb.,

een

synoniem van

C

caryophyllea Lat.; dit geldt

voor

een

IVON-opgave voor N5.17, welke bij vergissing

op het

o

IVON-kaartje van C

praecox

Schreb. is ingetekend. Planten,

onder

naam

C

praecox

verzameld in

de

vorige

eeuw

bij MeppeL Hunderen

Twello)

en

Zeist behoren respectievelijk

tot

C

ova/is,

C

ligerica

Rhynchospora fusca;

exemplaren van Maastricht zijn dubieus

(KER

REICHGELT,

1954, p. 96). Opgaven voor deze vindpl aatsen zijn daarom

opgenomen.

E.J.

WE

Except

one

find in

the

previous century, all records of

carexpraecox

in

Netherlands date from

the

last half century (1935 onwards); most proba

the

species

had

previously

been

overlooked.

It

s restricted

to

the

Fluvi

District and has

been

recorded in 5 hour-squares before 1950

and

6 hour-squares since 1950.

Stlppelzegge CY PE

RA

0256

3c 11

-

F.E.

5 (1979), p. 308: W.

&

S. Europe, ex tending loc

north-eastwards

to

S.W. Sweden,

N.

Poland and S.E. Austria.

carex punctata

is voor

het

eerst

met

zekerheid

in

ons land gevonde

1949

op

Schiermonnikoog

(VAN DER PLoEG,

1953), doch aanvankelijk

herkend

Vermoedelijk was zij reeds

in

1926

op

Schiermonnik

aangetroffen,

maar toen

voor C

pallescens

gehouden

(KERN

&

REICHG

1954, p. 38). Het eerst w erd

de

soort herkend bij Woensdrecht in 19

Tot dusver zijn

geen andere

zekere vindplaatsen bekend geworden

zeldzaamheid van deze soort

hangt samen met de

zeldzaamheid van

h

biotoop

hier

te Iande,

een

gradientrnilieu

op de

grens van

hoge

kwe

en

ontzilte zandgrond

(WESTHOFF

c.s.,

1970,

p.

308). Waarschijnlijk is

Woensdrecht C

punctatathans

verdwenen;

op

Schiermonnikoog kom

voorzover bekend,

nog

steeds voor.

Een vermelding voor Terschelling (ANoN., 1955) ber ust vermoedelij

verwarring

met

C

distans

en

is derhalve

niet op

het

kaartje opgenom

E.J.

WE

in the

Netherlands,

carex punctata

has

been

recorded

on the

Westfri

isle of Schiermonnikoog since 1949

and

near

Woensd recht since 1951

the

latter

locality

it

has probably vanished.



Carex

strlgosa

Huds.

,

voor 1950:

6 uurhokken (UFK

2)

sinds 1950:

6 uurhokken

(UFK 2)

carex tomentosa 1..


(UFJ< I)


•

'

-

78

'

I

-

'

SJanke zegge CYPERAC

0263 9a 21 -

F.E

. 5 (1979), p. 306:

S.,

C.

&

W. Europe, northwards

Denmark and eastwards

to

Bulgaria.

carex strigosa is hier

te Iande voor het eerst verzameld in 1833

Beek-Ubbergen.

Deze zeggesoort heeft

een

subatlantisch-mediterrane verspreid

(WALTER-STRARA,

1970) en is blnnen

haar

areaal vrijwel overal zeldza

(KERN &

REICHGELT,

1954),

wat

verband

houdt

met de

aard

van

h

standplaats. Zij groeit voomamelljk

in

bronbossen; vroeger kwam zij

h

te Iande ook

op twee

plaatsen

in de

. zoetwaterg etijdendelta vo

C

strigosa

kan

wegens

haar

gelijkenis

met de

algemenere

en

op

so

gelijke plaatsen voorkomende

C sylvatica,

alsmede door

de

vaak slec

begaanbaarheid van

haar

standplaats over

het

hoofd word en gezien

Een groeiplaats

te

Rotterdam is door vergravlng vernietigd

(

00STSTROOM & REICHGELT,

1961d).

Een vel

met

drie carex-halmen,

onder de naam C

sylvatica verzam

in

1921 bij Terhagen bij Bunde

en

St. Jansgeleen bij

Beek,

bevat tw

exemplaren die inderdaad

tot

deze soort

behoren

en een dat in werkel

heid

C strigosa is.

Omdat deze laatste later blj Terhagen

is

teruggevond

is

aangenomen

dat het

exemplaar van 1921 van

hier

afkomstig

is, tem

daar de

standplaats van

C

strigosa

(bronbos) wel.bij Terhagen en

nie

St. Jansgeleen voorkomt. Opgaven voor Bunde en Wijnandsrade

van V

00STSTROOM &

REICHGELT (1961)

gaan

waarschijnlijk

terugOp een

vermeld

door

Kwos

(1943, p. 30) van vondsten i n 1942 en zijn daarom niet

to

vondsten sinds 1950 gerekend. Niet opgenomen zijn

een

IVON-opg

voor K6.55, die

niet

controleerbaar is en vermoedelijk

op een

verstrep

berust,

en

een

opgave voor Delft

(HEUKELS,

1902c), waarvan

de

b

onbekend is.

E.J.

WE

carex

strigosais

a

rare

sedge throu ghout most of its area, occurring mai

in woods around springs; in

the

Netherlands,

it

was

recorded in

localities in

the

freshwater tidal area too. It has

been

found

in

6 ho

squares before 1950

and

in 6 hour-squares since 1950.

Vlltzegge

CYPERAC

0265 7c

20

- F.E. 5 (1979), p. 313 : FromC. England

and

Estonia southwa

to E. Spain,

C.

Italy

and

C. Greece.

carex tomentosa

is

in

Nederland voor

het

eerst verzameld i n 1923 bij L

Van

de

oudere vermeldlng van KOKENTHAL (1909) is de

bron

onbeke

wellicht berust d eze

op

opgaven van

C

fili/ormis, waarmee

evenwel h

te

Iande aanvankelijk

C

nigra

en

later

C

lasiocarpa

werd

bedoeld (zie

K

& REICHGELT,

1954, p. 25, 54;

VAN 0o

STSTROOM

& REICHGELT,

1958a).

Voor

het

laatst werd

C tomentosa in

ons land verzameld in 19

evene ens bij Lent. WESTHOFF c.s. (1971, p. 266) spreek t

van de

nu

niet m

te

vlnden Viltzegge'

maar noemt haar niet

in

zijn lijst van

na

1

uitgesto rven s oorten (1970, p. 95-97).

Controleerbare opgaven van deze soort

hier

te

Iande bleven beperkt

het Waalgebied

in

de

omgevlng van Nljmegen. Het zwaartepunt van

h

areaalligt

volgens

WALTER·STRAKA

(1970) in Zuid-Siberie;

de

Nederlan

vindplaatsen lagen

aan de

westrand van

het

verspreidlngsgebied

C

tomentosa, wat haar

zeldzaamheid en kwetsbaarheid

ten

onz

verklaart.

Een IVON-opgave voor 16.13 berust

op een

'trelnnotitie' en is, blijk

een

bijschrift

op

het

oude IVON-kaartje, onjuist

en is

dan

ook

niet op

kaartje opgenomen.

E.J

.

WE

carex tomentosa

was recorded oniy

in

3 localities

near the

river

waa

the surroundings ofNijmegen n

he

period 1923-1942.Thissedge reac

the

western

border of

Its

area

in

the

Netherlands.



carom

vertldllatum (L) Koch

f '""

..

•

_ ,

_..,

\

,


"*'

sinds 1950:

2 uurhokken (UFK

1)

Catapodlum martnum (L)

Hubbard

•

,

voor 1950:

3 uurhokken

(

UFK

1)

sinds 1950:

9 uurhokken (

UFK

2)

.,

'·

-

'

.

'

79

1

ft

Kranskarwfj UMBELLIF

0272 7c 31 - F.E. 2 (1968), p. 354: W. Europe, northwards

to

Scotland

a

the

Netherlands.

Carum

vertidllatum s voor

het eerst

verzameld bij Leende

in de

omstre

van Eindhoven in 1831, als Sium verticillatum (zie ook VAN HALL, 1

p.784)

Deze atlantische soort

van

vochtige

tot

drassige blauwgraslan

bereikt

in

ons land

haar

noordgrens

en

wei

in het

grensgebied van Brab

en limburg. Ten gevolge van ontwatering en ontginning is de soort

nagenoeg verdwenen.

ZeHs in het

Vogelbosje blj Weert,

dat

oorspr

kelljk

was

aangekocht

ter

beschermingvan deze zeldzarne kranskarwi

de

soort

na

normalisatie

van

de Tungelroljsche Beek verdwenen HANDB

NATUURMONUMENTEN,

1957, p. 36). Om

C verticiJJatum VOOr de

NederJan

flora te

kunnen

behouden, zijn enkele exemplaren overgebracht

van

Peel naar enige blauwgraslanden in het natuurreservaat de Kampina

Boxtel, waar de soort in elk geval in 1965

nog

steeds sta nd hield (sch

meded.

H.J.

van

de

Laar, 1965).

Sinds 1950 is

de

soort nog slechts bekend van 3 groeiplaatsen

2 uurhokken. Vermoedelijk

resten

ons

momenteel nog

slechts enk

exemplaren

van l l n vindplaats, vanwaar ze ook v66r 1950 reeds

bek

was (schriit. meded. Chr.G. van Leeuwen, 1978).

Niet opgenomen zijn de vindplaats Valkenburg (1822,

U),

omdat

vermoedelijk berust

op een

vergissing - De Wever

noemt

deze soort v

ZUid·Umburg nergensl - en de IVON-opgave N7.14, omdat

op

IVON-kaartje fout' stond bijgeschreven. De groeiplaats in

het

reservaa

Kampina van

na

1950 is

om

bovenvermelde

reden niet

opgenomen.

C.L PL

Before 1950

Carum

verticillatum

was known from 16 hour-squares, s

1950 the species has been found in only 2 hour-squares. Now, there

probabl y a few specimens left at

one

locality.

C verticillatum,

a specie

marches

and damp

meadows, reaches

the

northern limit of its distribu

area in he

south-east

partof he

Kempen District. The severe decline is

to

draining

and

reclamation.

I.aksteeltje GRAMIN

0275 3c 12 - F.E. 5 (1979), p. 158: S.& W. coasts of Europe, northwards

59•

N.

in

Scotland (Orkney)

(Desmazeria mar ina (L)

Druce].

Catapodium

marinum is pas

in

1937 voor het eerst in ons land aanget

fen

en

wei

in

de

Slufter

op Texel

De gestadige toeneming vanhetaantal bekend e vindplaatsen sindsd

Is

veeleer

het

gevolg

van betere

kennis

van

de

standplaats

van C marin

namelljkeencontactmilieu van kwelder- en duinvegetatie(DE

VISSER,

19

WESTHOFF, VAN LEEUWEN & AoRIANI,

1962, p. 61

), dan

dater sprake

ZOU

zijn

een recente areaaluitbreiding. Op Terschelling is de soort verdwenen

gevolge van vergraving van de groeiplaats; het voorkomen

op

Walche

hangt ten

dele samen

met de

inundatie

van

dit schiereiland

in

1944/45

VIssER,

I.e.).

C

marinum

schijnt gevoelig te zijn voor strenge wint

(WESTHOFF,

1963). Ten gevolge van

haar

vroege bloei kan deze so

gemakkelijk over

het

hoofd worden gezien.

E.J. WE

Catapodium

marinum was

not

known from the Netherlands until19

From

that

year onwards

there

was a steady increase of

the numbe

known localities, thanks

to

a

better

knowledge of

the

species' habi

Before 1950

the

specieshas

been

recorded from 3 hour-squares, since 1

from 9 hour-squares. Because of its early flowering,

C

marinummay ea

be

overlooked.



catapodlum rlgldum (1.) Hubbard

,

voor 1950:

11

uurhokken (UFK 3)

slnds 1950: 7

uurhokken

(UFK 2)

Centaurea

caldtrapa 1.

•


4)


adv

.: J5

.18,L4.63,L6.12,N6.16,P3.46/

47

P6.62,

S5.48,V6.21 - 11.12,30.55,4633,50.18,

62.23

'

'

-

'

80

Stijf hardgras GRAMIN

02766c21-F.E.5(1979),p.158:S.&W.Europe,northwardsto56°30

In Scotland (Desmazeria rigida (1.) Tutln).

catapodium rigidum

[

= Festuca rigida

(1.)

Kunth) is voor het eers

Nederland gevonden bij Staelduln

In

1813.

Van

deze

soort zijn

Inde

dulnstreek slechts enkele lncidentele vonds

bekend.lnZuid-limburg is zijaan krljt gebonden(DE

WEVER,

1913b, p.

In recente tijd lijkt C rigidum hier sterk te zijn achteruitgegaan.

oorzaakdaarvan is onzeker; mogelijk spelen veranderlngen

In

het

beh

van

kalkgraslanden

een

rol,

onder meer het

staken

van

beweidlng d

schapen (HILLECERS &REUTEN, 1978, p. 137).1n Zeeuwsch-Vlaanderen is

stijf hardgras slnds 1953

op

enige plaatsen

op

oude murengevonden;

van deze

groeiplaatsen.

de oude

staaHabriek

te

Temeuzen,

is th

gesloopt. Tenslottewerd

de

soort

In

1971 gevond en In

een

steengroeve

Wlnterswijk

(VAN OoSTSTROOM

&

MENNEMA,

1973, p. 193); gezien

de aard

standplaats - steenachtige, kalkrijke grond, evenals

In

Zuid-limbur

hoeft

de

soort

hier niet

als adventief

te

worden

beschouwd.

Niet

opgenomen

zijn

de

volgende vindplaatsen

van C rigidum. w

deze soort adventief voorkwam: Groningen (1942), Apeldoom (187

Amsterdam (1910 e.v.), Lelden (1939), Rotterdam (1922), Gorlnch

(1912), Maastrlcht,langs spoor (DE WEVER,l.c.). Evenmln zljn opgenom

onjuiste opgaven voor Franeker

(BRUINSMA,

1840, als Poa

rigida),

Muid

berg (VUYCK,

1916, p. 2346)

en

Kerkrade (DEs

TOMBE,

1912, p. 29;

jANSE

WACHTER,

1914c, p. 69) en NON-opgaven voor M4.31 (oncontroleerba

en 51.18 (niet In een streeplijst). Van de vondsten slnds 1950 zijn n

opgenomen

die bij Leeuwarden, Utrecht. Beverwijken Zaandijk

(MENN

& VAN 0oSTSTRooM, 1979, p. 216), omdat

C

rigidum hier adven

voorkwam. Ook is

niet opgenomen een

opgave voor

de

Amsterdar

Waterleidlngdulnen

(BoERMAN,

1975, p. 34) wegens

het

ontbreken

herbariurnmateriaal.

E.J. WEE

catapodium rigidum has

been

recorded

In


and

In 7 hour-squares since 1950. In

the

south of

limburg

it is restric

to chalk meadows; its

OCCUCTence

here shows a strong decline In rec

time, which is possibly

due to

the termination of grazing by sheep.In

dunes

C rigidum

has

been

recorded only lnddentally.

In

Zeeuws

Vlaanderen.ln the province of Zeeland, the spedes has beenfound on

walls,

near

Wlnterswijk.

In

the province of Gelderland,

In

a stone

Elsewhere it is an adventitious plant.

KaJketrip

CoMPOS

0278 1f 40 - F.E. 4 (1976), p. 282: S. &S.C. Europe; naturalized elsewh

in

W. &

C.

Europe,

but

less widely

than

formely.

Centaurea caldtrapa wordt In

Nederland voor

het eerst

vermeld

d

DoooENs (1583, p. 721) als Garduus stellatus: Exit passim

In

Zelandiis et

maritimis'.

Over

het

al of

niet

oorspronkelijk voorkomen

van

de

kalketrip

In

land, of delen daarvan, bestaan verdeelde meningen: DE WEVER (19

p. 30)

noemt C

caldtrapa

In

Zuid-limburg 'aileen aangevoerd evenal

naburig buitenlandsch gebied' en

VAN LEEUWEN

'1958a) is zeHs 'gene

deze

soort niet aileen

In

Zuid-limburg

maar ook nde

restvan ons land

een

adventief

te

beschouwen'. E.

van

Rompaey

echter

beschouwt

de

pl

als

lnheems In

Zuid-limburg en

het

kustgebied

(schrlft. meded,

19

WESTHOFF c.s. (1970, p. 95) merkt

op

: • ..

optimaalln

. . . het Deltagebi

Daarbuiten ook adventief.

VAN

OoSTSTROOM & RErcucm (1957a) schrljv

dat 'de

vlndplaatsen

aan

Waal. Rijn (en IJssel?)

en

zeker die

In

Zeeuws-Zuidhollandse Deltagebied en op Ameland de lndruk ma

oorspronkelijk

te

zijn'. Hiervoor pleit

ookhet

voorkomen

In

Zeeland sl

bijna 4 eeuwen. Van de twee recenteuurhokken heeftde kalketripIn 61

standgehoudenvan mlnstens 1942-1959,1n 61.28 van 1900-1964. Th

moet zij

In

Nederland als uitgestorven

worden

beschouwd.

VAN LEEuwEN (1958a) stelt. dat de achteruitgang - en het verdwljne

kan

samenhangen

met

het

ophoudenvande

anthropochore zaadversp

dlng tengevolge

van

veranderlngen

In de

handelsbetrekklngen, die

no

het begin van deze

eeuw op

bet nablje Oosten en Zuid-Rusland

wa

gericht, een mening, die

door

E. van Rompaey (schrift meded., 19741 n

wordt

gedeeld. De achteruitgang

dateert

overigens al

van

v66r

chemische onkruidbestrijdlng,

maar wordt

In

de hand

gewerkt

door

drastischer onkruidbestrijdlng -

met de hand

- a ls gevolg

van

landbouwvoorlichting, en het

In

gebruik

nemen

van gronden v

bebouwlng en lndustrievestiglng (GR£cmRE, 1959)

Niet opgenomen vanhet

oude

NON-kaartje is hok Q5.65 (Is

C

iber

en evenmln R2.44 en S1.18, alsmede de vindplaats Breda: zie hierv

QUENE·8oTERENBRDOD &

MENNEMA,

1973, p.

33

.

A.J

. QUENE·BoTERENBR

The

number

of hour-squares,

In

which

Centaurea caldtrapa

was fou

declined from 41 before 1950 to 2 since 1950. The

spedes

is extinct no

There is

a division

of

opinion

about the

reasons for its extinction

and ab

the question of

whether C

caldtrapa was originally native

In

Netherlands-

or parts of I t - or not.



Cephalanthera damasonJum (MHI.)

Druce


(UFK

3)

slnds 1950:

6

uurhokken (UFK 2)

Cephalanthera

lon

gt f

olla

(1.)

Fritsch

voor 1950:

3 uurhokken (UFK

I)

sinds 1950: 3 uurho kken (UFK

I)

1\

'

'

81

Bleek

bosvogeltje

ORcumAC

0289

9d 11

-

F.E

. 5 (1979), p.328: S.,

C. &

W. Europe, northwards

England

and S.E.

Sweden,

and

extending eastwards

to S.W. part

of U.S.S

Cephalanthera damasonium werd

voor het eerst vermeld door

BoR

SAINT·VINCENT

(1821, p. 266),

wat

later door

FRANQUINET

(1838,

nr.

312

beide gevallen

onder de naam Serapias grandiflora. De

eerste

noem

soort voor

het

bos bij Caestert,

wat

de mogelijkheid inho udt

dat

de

von

op

Belgisch grondgebi ed werd gedaan; bij

FRANQUJNET

(Lc.)

is echter spr

van

de

St. Pietersberg en Valkenburg.

Buiten

het

Krijtdistrict is

de

soort niet bekend.

Er

is

een

forse achter

gang

te

zlen, die behalve uit

een

algehele verslechterlng

van het

mi

voor orchideeen

In

Zuid-Umburg door ontglnn lng en afgravlng zeker

voor

een

dee

kan

worden verklaard uit

de

plukwoede van recreanten

onoordeelkund ige verzamelaars, die reeds vele tientallen jaren

een

zw

tol he ft (zie bijvoorbeeld

DIEMONT,

1959, p . 17).

P. HEUK

Cephalanthera damasonium

has been

found only

In

the

south of Umb

on soils rich In lime. Before 1950 the species has

been

observed In


In

only 6. Apart from reclamation of its hab

and

mining activities in

the

limestone areas,

one of

the

reasons for

decline of

C damasonium

as well as

many other

orchids

in the

south

Umburg may have

been the

digging-<lut by tourists

and

lnjudid

plant

collectors.

Wit

bosvogeltje

ORcumA

0290

9d

11 -

F.E.


the

extre

north

and most of

the o r t h ~ a s t .

Cephalanthera longi/olia

is voor

het

eerst voor Nederland vermeld d

FRANQUJNET

(1838,

nr.

313

als Serapias ensifolia),

voor Valkenburg.

duurde

tot

1903 voor

de

soort aldaar

werd

herontdekt.

In

1909 werd

C longifolia in het

bos

ten

zuiden van

de

Geul tus

Strucht

en

Gulpen verzameld.

ln

de omgevlng

van

Wljlre zljn van 1906

1950 vondsten gedaan;

de

laatste vondst hier werd gerapport eerd d

JANSSEN

(1950, p. 1

00). Op

deze ou de vlndplaatsen is

C longifolia

gedur

de een

lange reeks van jaren

niet meer

teruggezien. Recent is

echter

tweetal nieuwe groeiplaatsen ontdekt,

In het

Bovenste

Bos

bij Epen

e

merkwaardig ge'isoleerd - bij Steenbergen

In

westelijk Noord-Brab

Voorlopig zijn

er geen

redenen om aan

te

nemen

dat

C

longifolia In

laatste geval zou zijn aangevoerd of aangeplant.

De

nieuwste vondsten

ten

spljt, blijft

de

soort in ons land

een

zeldzaarnste orchideeen. Temeer daar zij

In het

aangrenzende deel

Belgie slnds 1930

in het

geheel niet

me

er schijnt voor

te

komen (zie

RoMPA

EY

& DELVOSALLE,

1972),

moet C longifolia

als

een der

meest

bedre

i

soorten

van

de

Jage Ianden worden beschouwd.

Van

een

literatuuropgave voor de

St.

Pieters

berg

in 1892

(HILGERS

, 19

staat niet

helemaal vast,

dat het

inderdaad

C longifolia

betreft.

Zo

bl

ook

de

opgave voor Gulpen

in

1896 (

ABELEVEN,

1898, p. 300) gezien

verzamelde materiaal

op

Cephalanthera damasonium

betrekking

hebben

Deze vlndplaatsen zijn daaro m

niet

op het

kaartje opgenom

P.

HEUK

Cephalanthera ongifolia

has always

been an

extremely

rare

species

in

Netherlands. In 1950 the last of its formerly know n stations was lost

recen t years, however,

two

new

localities were discovered. One of the s

remiirkably isolated from

the

OJ.alk District

in the

south of Umburg

which

C

longifolia had been

restricted for so

many

years. Both before

a

since 1950

the

species

has been

recorded in 3 hour-squares.



cephalanthera rubra (1.) Rlch.

.

voor 1950: 1 uurhok

(UFK 1)

slnds 1950: 1 uurh ok

(UFK 1)

Cerastium

brachypetalum

Desp. ex Pers.

.

voor 1950: 1 uurhok

(UFK 1)


I

'

'

•

-

'

82

'·

Rood bosvogeltje ORCHIDAC

0291

9d

10 - F.E. 5 (1979), p.329: Most of Europe, northwards

S.

England and

S.

Finland

Cephalanthera rubra

is

voor

het

eerst

in

Nederland gevonden

in

190

het

Gerendal en

niet

in 1912, zoals abusievelijk

door

sornrnige aute

wordt

venneld

Tot 1950 was

dit de

enige bekende vindplaats

van

deze soort. die

d

volgeDS

DE WEVER

(1943a) sinds 1920

niet meer is

waargenomen en n

zoalsHttGERS (1970) onjuist venne ldt. sinds 1914. Zij behoort

tot de

soor

waarvan volgeDS WESTHoFF

c.s.

(1970, p. 95)

met

zekerheid

kan

wor

aangenomen.

dat

zij

na

1900 uit

ODS land

zijn verdwenen. Tot ve

verbazing echter

is

C rubra In

1978 in

een

groot aantal exempla

aangetroffen tangs een polderweg ten zuiden van Dordrecht

(SIP

1978b;

VAN I)ZENDOORN,

1979). Het

Ujkt dater

van uitzaaiing

of

uitplan

geen

sprake

is; de

vestiging

moet als

natuurlijk

worden beschouwd

Niet

op het

kaartje

is een

aantal oudere Uteratuuropgaven opgen om

van

venneende

vondsten van

C rubra,

vanwege

het

ontbreken v

herbariumm ateriaal Het Iaten vallen van

de

soort in

de Ujst

van

n imb

gevonden planten

van

1861

tot

1886

A N o N ~

1887), terwijl zij juist daarv

In een

soortgelijke

Ujst

van 1861

tot

1883

A N o N ~

1885) van

de

Pietersberg

is

venneld,

doet

ernstig vennoeden,

dat

deze vondst

nie

Nederlands grondgebied

is

gedaan. Ook leek

het

ODS

juist

om

twijfelachtige opgav e

van een

vondst van

C

rubravan

(?)Lichtenberg

(

EEDEN,

1898, p. 541), later ook venneld

door

HEUKELS (1902a), bu

beschouwing

te

Iaten. Het aangekruiste

hok

V6.33 op

het

oude

NO

kaartje

is bUjkeDS het

NON-archief gebaseerd

op een

vondst uit 1927

de

Stokkumerberg,

echter met de

aantekening

'een

plant

met

bloem

c rubrain

knop'.

Daar

deze vondst nergeDS

in de

Uteratuur wordt venne

leek het aDS juister

hem

niet op

het

kaartje

op

te nemen. SIPKES (197

venneldt

ook

nog

het spontaan voorkomen van

een

exemplaar

c rubra in

zijn

heemtuin

de

Tenellaplas. Het leek

ODS

raadzamer

om

d

vondst

niet

op het

kaartje

op te

nemen,

omdat

het

(onopzettel

aanvoeren van d iasporen aldaar niet bij voorbaat

is

uitgesloten.

J. MENN

Before 1950

Cephalanthera rubra was

recorded in

the

Netherland

1 hour-square,

where

it

disappeared

in

1920. Unexpectedly

the

species

been

found along a polder-road south of Dordrecht

in

1978.

Grljze

hoombloem CARYOPHYU.A

0294

6b 1 0 - F.E.

1 (1964), p. 143: Mainly

in C.

Europe,

but

extending

Spain. N. Italy and Denmark (subsp. brachypetalum].

Van Cerastium brachypetalum

s

alleen

de

subsp. brachypetalum ~ n m

in ODS

land gevonden

in

1944 bij Kekerdom

in de

Millingerwaard. D

groelplaats

moet

als natuurlijk worden gezien

op

de greDS

van

het

ar

van

deze

ondersoort

(KERN

&

REICHGELr,

1949

en

1952).

Tot 1950

is

dit

de

enige betrouwbare vondst van

C brachypetalum

Nederland

De soort

is

nu

opgenomen

in de Ujst

van

soorten. waar

volgeDS WESTHOFF c.s. (1970, p.

96) met

zekerheid kan worden a

genomen,

dat

ze

na

1900

uit ODS

land zijn verdwenen.

Een tweetal vondsten bleek

op

onjuiste determinaties

te

berusten:

op

Hoge Mors bij Leiden

(MoLKENBOER &

KERBERT, 1840)

is

niet

C brachyp

Iwn.

maar C

glomera

um

(Vuvcr, 1901) gevonden, bij Huis

ter

He

(HEUKELS,

1913)

C nemorale HEUKELS,

1915). De opgave

van een

vonds

Utrecht

(HEUKELS,

1899b)

is

niet

op

het

kaartje opgenomen,

omdat

door

ontbreken van herbariummateriaal

niet

kon worden nagegaan, of d

opgave werkelijk betrekking

had

op

C

brachypetalum.

J. MENN

Cerastium brachypetalwn. of which

in our

countr y only subsp. brachyp

lum

ocurs, was found on ce

in the

Netherlands

in

1944

at the

border o

natural distribution area.



cerastfum pumllum Curt.

I

•

"""

·

/

-·

voor 1950:

6

uurhokken

(UFK

2)

sinds 1950:

10 uurhokken (UFK

2)

Ceterach

offidnarum

DC.

•

I

\

-

voor 1950: 5

uurhokken (UFK

2)

sinds 1950: 6

uurhokken

(UFK

2)

/

-

. -

'

...

-

-

'

83

it

'

'

Dwerghoornbloem

CARVOPHYLLA

0297 6b 1 2 - F.E.

1 (1964), p. 144: Most

of

Europe. but

absent from la

areas

in the north and

east

De

oudste betrouwbare vondst van Cerastium

pumilum in

ons land

i

1877

bij Nieuw-

en St

Joosland

gedaan.

De soort is

in het verleden vaak

verward

met C di/fusum,

soms

oak

C semidecandrum. In ons land komt C

pumilum wei vaak samen

me

Iaatste soort voor. De

dwerghoombloem

houdt zich voomamelijk

in

kuststreek en

in de omgeving

van de Maas op.

Niet opgenomen zijn de volgende opgaven van v60r 1950, waar

anders vermeld omdat herbariurnmateriaal ter controle ontb

Terschelling,

1937

(WESTHOFF, 1947), Texel (1937), was C

di/fusum;

Ham (ABELEVEN,

1893, p.

226

als C

glutinosum Fr.), Emmen

(VANDER

SA

LAcoSTE

&

SuRINGAR,

1863, p.

244

als

C glutinosum),

Voorst (1882).

C semidecandrum;

Eibergen (KLoos, 1937, p. 40), Amsterdam ,

terrein

de

Raadhuisstraat (bijschrift in werkexemplaar van de Prodromus Fl

Batavae,

VuvcK,

1901, p.

285

bij

C

semidecandrum

LB.

glutinosum

Fr

Bloemendaal (19e eeuw),

was C di/fusum;

Rijngeest, Katwijk

(VuvcK,

Waalsdorp

(1866),

was C dilfusum; duinen van Walcheren

(1840),

C di/fusum;

Oranjezon (1877), was

C di/fusum;

Koudekerke (1877),

C di/fusum;

Zuid-Beveland (WALRAVEN, 1878, p. 114 als

C glutinosu

Oost- en West-Zeeuwsch-Vlaanderen (WALRAVEN,

I.e.

als C glutinosu

werd

geschraptuit de tweede

lijst

van deze

auteur

(WALRAVEN

&

LAKo,

1

p. 108 als C

glutinosum);

Keer, 1861

(ANoN.,

1885, p. 308als C

glutinosu

Evenmin werd opgenomen de vondst uit

1974

op het

terrein

van

Verenigde Pharmaceutische Fabriekte Apeldoom,

omdat de soort hier

adventief was.

R. VANDER MEQDEN

&P.

fuUK

Cerastium pumilum was found in


in

Netherlands, and

n

10 hour-sq uares since.

The

species grows in the coa

area

and in

the vicinity of

the river Maas.

Schubvaren

POLYPODIA

03016a21-

F.E.1 (1964),p. 17:W.,S.&C.Europe,northwardstoScotl

and

S.

Sweden, eastwards to

Krym

Ceterach officinarum is voor bet

eerst

voor Nederland vermeld

Paterswolde

(VAN HALL c.s.,

1832, p. 15, als

Gymnogramme ceterach )

De

schubvaren is zeer onregelmatig in Nederland

aangetroffen:

n

eerste

vondst.

waarvan

geen

herbariurnmateriaal

bekend

is,

werdde

s

tussen 1910

en

1924 in

Midden-Urn

burg gevondenen later

vanaf 194

Zuid-Holland en in Zuid-Umburg.

De toename

van

het aantal

vondsten vanaf

1948 is

niet zozeer

gevolg

van

een uitbreiding van

deze

soort in ons land, maar eerder van

feit, dat vanaf

1947

een gericht onderzoek op gang is

gekomen

naa

plantengroei

op oude muren

in

Nederland (SEGAL, 1962a). Voor

die

werden die

biotopen slecht onderzocht

Er

moet wei worden

gecon

teerd,

dat o.a

door restauratiewerkzaarnheden

een duidelijke achter

gang van specifieke muurplantenplaatsvindt (SEGAL, I.e.). Dit is

ook

al a

leiden uit het

felt, dat

ondanks

bet extra

onderzoek

het

aantal uurhok

sinds 1950 nauwelijks is toegenomen en de

soort

op enkele

van

groeiplaatsen inmiddels is verdwenen.

Met

name is dit bet geval

me

groeiplaats in Eckelrade, waar de schubvaren

in 1976

nog

wei

aanw

was,

doch

in 1978

was verdwenen (mond

.

meded. J.H.

Willems).

Niet

op

het kaartje is vermeld

Haren, Gr.

(LAARMAN

, 1960), waa

aangeplantesoort in de

Hortus 'De Wolf' zich

sterk uitbreidt

TH.A. HA

T

Before 1950 Ceterach otficinarum was recorded in 5 hour-squares; si

1950 it has been

recorded

in 6 hour-squares. The better investigatio

old

walls in

the Netherlands

since 1947may

account

for

the

increase

of

species.

C officinarum

suffers much

from

the restoration

of

old walls



Chetranthus

cbelrl L

•

voor 1950:

28 uurhokken

(UFK

3)

stnds 1950: 10

uurhokken (UFK 2)

Olenopodfwn

botryodes

Sm.

/

•

voor 1950:

16 uurhokken

(UFK 3)


84

'

'·

'

'

'

'

Muurbloem CRUCIF

0304

6a 32

- F.E. 1 (1964), p. 279: S. Greece

and

islands of

the

SAeg

widely cultivated for

ornament

and naturalized

on

walls, cliffs

and

r

In C.,

W. &

s.

Europe.

Cheiranthus cheiri

werd

voor

het

eerst voor Nederland vermeld

d

BRuMAN

in 1662 (p. 13) voor de omgeving van Zwolle, als

Leuco

mogelijk is hiermee

de

later bekend geworden vindplaats bij Kam

bedoeld.

De hoofdverspeiding van

C cheiri

is submediterraan

tot

atlant

(SEGAL,

1%2a), noordelijk

tot

in Nederland.

WESTHOFF

&

DEN HELD

(1

noemen haar

een

kentaxon voor

de

Muurbloem-assoclatie,

een

meenschap o p oude, sterk verweerde,

met

kalkspecie gevoegde

mur

Hoewel

de

laatste tijd

nog

nieuwe vindplaatsen zijn ontdekt, is

aantal groeiplaatsen van deze specifieke muurplan t sterk achteruitgeg

als gevolg van

de drang

tot restauratieen het gebruik van bou wmaterl

die

beter tegen

verwering bestand zijn

dan de

vroegere

(SEGAL, I.e.)

.

Van

het

oude IVON-kaartje zijn

de

hokken H6.53, Q4.53, K4.25

(

SoEST,

1931, p. 322) en M4.17

niet

overgenomen,

de

eerste twee

om

verdere gegevens ontbreken,

de

overige twee

omdat

het

om

een adven

voorkomen gaat. Vervolgens zijn niet o pgenomen

van

de

vindplaa

van v66r 1950: Soesterveen, blj boerderijen

onder

struiken

(VAN

STE

1927, p. 294), Oude Bildtzijl,

tuin

(1926), Rijnsburg (KoPS, 1882, pl. 2

omdat

het

hier

een

exemplaar van

de

'onbetrouwbare' Perin betreft;

de

weg

van Loosduinen

naar

Monster (18%), vermoedelijk

niet

wild

Kapelle

(ANoN.,

1897),

omdat de

bron onzeker

is.

Sinds 1950 zijn

opgenomen Wartena (VAN

DER PLoEG,

1957), adventief,

en

Wym

seradeel,

berm

autoweg, vermoedelijk uitgezaaid

(schrift. meded

. W.

Aiken. 1976).

c.L

P

Before 1950

Cheiranthus cheiri

was known from 28 hour-squares; si

1950 the species

has been

recorded

in

10 hour-squares.

c cheir

characteristic

plant

for walls, shows a remarkable decline in

the num

of its stations, which is a result of

the

restoration

of

old

walls and the

of materials which resist

the

weathering better.

Beursjesganzevoet CiJENOPODIA

0309

2b 30

- F.

E.

1 (1964), p. 94:

C.

& S. Europe, extendin g

to

Irela

Denmark

and

S.E.

Russia,

but

absent from

the C.

&

E.

Mediterranean reg

Chenopodium botryodes

is in Nederland voor het eerst verzameld

Amsterdam in of kort voor 1825; het desbetreffende materlaal w

aanvankelljk aangezien voor C

urbicum (VAN HALL,

1825) en door

OosTSTROOM

&

REICHGELT

(1%5a) gedetermlneerd als C

chenopodio

( =

C

botryodes ).

Pas in 1956 werd

de

soort -

onder

de

naam

C

c

sifolium

-

voor ons

land

ontdekt tussen herbariurnmateriaal van

C

brum, later

OOk

van C urbJcum VAN 00STSTROOM

&

REICHGELT,

1956b, p. 3

id.,l%5a).

Voor het laatst is

c botryodes in

Nederland verzameld in 1943

Middelburg. De soort kan

door

zijn gelljkenis

met

C rubrumgemakke

over het hoofd word en gezien. Oorzaken van

een

mogelljke verdwijn

van C

botryodes

uit ons land zijn

niet

bekend. De soort wordt d

WESTHOFF

c.s. (1970, p.

95

e.v.)

niet

genoemd

In de

lljsten

van

vermoede

of

zeker in ons land uitgestorven soorten.

Niet opgenomen is

een

recente vermelding van

een

vondst in

vergraven Noordoosterkanaal in de Amsterdamse Waterleidingdu

(BoERMAN,

1975, p. 35). Hoewel recent voorkomen van

C botryodes

in

gebied zeker

niet

is uitgesloten, is

het

ontbreken van bewijsmateriaal

deze soort, die overigens

tot

dusver aileen door herbariurnmaterlaa

ons land b ekend is, aanlelding geweest deze opgave niet op

het

kaartj

te

nemen.

E.J. WE

Chenopodium botryodes

was

not

recognized in

the

Netherlands u

1956.

VAN

0oSTSTROOM& REICHGELT (1956b, 1%5a)

ShOWed that

it

had b

collected i n 16 localities,

but had been

misnamed either as C

rubrum

as

C urbk:um 1n

recent years,

C botryodes has not been

found ag

however;

the

last record dates from 1943. The

causes

of

the

vanishin

this species

are

unknown.



Chenopodium vul

varta 1.

-+

•

N

-

voor 1950:

11

uurhokken (UFK

3)

slnds 1950:

2

uurhokken (UFK

1)

adv.: M4.35/45,N6.16,P3.

47

R4.13/17

Ill

- 25.13/35,3028,37.37

ChondrlUa

juncea

l.

voor 1950: 5

uurhokken

(UFK 2)


85

I

-

'

'

Stinkende ganzevoet

CHENOPQDIA

0318 1e 2 0 -

F.E.

1 (1964), p. 94: Most o f Europe.

Chenopodium vu/variawerd reeds doorVoRSTius (1633, als Atriplex ol

voor

de

omgevlng van Leiden opgegeven. en ook BRUMAN (1662) noem

plant

voorhet gebied

rond

Zwolle. Het sechter

ndezeen

anderegeva

niet

zeker

of

de auteurs C

vulvar/awe echtwildhebbengekend. Dat g

niet

voor

BoRvoeSAINT-

VINCENT

(1821, p. 235),

diede soort

voor

de

omgev

van Maastricht opgeeft. Afgezien

van

Zuid-Umburg, waarde soort alth

v66r 1950een aaneengeslotenverspreidingsgebied moet hebben geh

zijn aile vondsten In overig Nederland waarschijnlljk

het

best als adven

op te vatten. Blj HEGI·RECHINGER (1960) wordt C vu/varia wei een

oudsherdeeluitmakend element derverdwijnende Florula viarum' on

stedengenoemd,maar dat kan nauwelijks vo or geheel Nederland heb

gegolden.

De laatste vondst van C vu/varia In Zuid-Umburg dateert van 1

(Bemelerberg).

Het

uitsterven van

de soort

In

ons

land

zou in verb

kunnen worden gebracht

met de

sterk

verbeterde

volkshygiene,

waard

de

plant in

onze nederzettlngen

geen kans meer krijgt_

Adventieve

vondsten

van

C

vu/varia van v66r 1950 zijn

bekend

v

Gronlngen, schooltuin (1861), ld, in moestuinen (19e eeuw), Harlin

(HEuKEI.S,

1900a, p. 275), bij Leeuwarden (19e eeuw), Deventer, adventief

rein Hartenaasje' (1933, U), Hees blj Nijmegen.

in

moestuinen, (19e ee

U), Bloemendaal, duinen Erven van Vliet (1938; IVON-streeplijst), Lei

spoorweg bij

de

Lage Mors (1840), Zwijndrecht, bij de glasblazerij (18

Dordrecht, ruig terrein tfo de MFS (1915), Zierikzee, Zelkeheuvel. (18

1868 en 1887), heel misschien lngeburgerd, maar in de buurt van

graanmolen, zodat herhaalde aanvoer niet is uitgesloten, Erp (N.-

stortterrein met graanafval (1936 en 1938) en sinds 1950: Oost-Flevol

opslagterrein bij Hardersluis (1954) en Oostkapelle, spr ingterrein rui

vereniging (schrift. meded. A. de Visser, 1962).

P. HEU

Chenopodium vulvar/a

had

a small distribution

area in the south

Umburg; all

reports

from elsewhere in the country are conside

adventitious.

It

has been observed In 11 hour-squares before 1950 an

2 hour-squares since 1950; the last report

dates

from 1962. The specie

extinct now, probably

as

a result of

the

less unhygienic circumstance

the human settlements, upon which

it

formerly had to depend.

Knikbloem CoMPOS

1677- F.E. 4 (1976), p. 343: Europe

northwards to N

. France and

Russia.

Chondrilla uncea is hier

te

Iande voorhet

eerst

gevonden bij Nijmegen

GEER, 1814).

In de Standaardlijst van de Nederlandse Flora 1975 (ARNoLDs & VAN

MEQDEN,

1976)

is

de

soort niet

opgenomen,

waarschijnlljk

omdat

HEUK

VAN OoSTSTRooM (1977) haar aileen als adventief vermeldt. Ook

Vu

(1902a)

geeft

op dat zij hier

te

Iande vermoedelijk slechts

aangevo

voorkomt; daarentegenbeschouwen SLOFF

& VAN SoEST

(1939, p. 298) h

als stroomdalplant. In Ieder geval was

C

juncea vroeger

inheem

ingeburgerd in

de

ijsseldelta. waar deze soort in het

midden

van

de

vo

eeuw

herhaaldelijk

en

in groten getale is verzarneld aan de

rand

bouwlanden op enkele zandheuvels. Zij groeide daar tezamen

planten van droge, zandige graslanden (MoLKENBOER, 1850, p. 68-69)

latere tijd s C

juncea

nog lncidenteel

op

enkeleplaatsen in het Fluvia

district gevonden,

wat

overeenkomt

met

de opgave

van

HEGI (19

volgens welke

de soort

als standvastige plant

tot in

Zuid-

en

Oost Duits

voorkomt,

verder

noordelijk

onder meer

langs de Rijn

tot

bij Kleef, d

daar

gewoonlijk tijdelijk. Samenvatt end

kan men

zeggen

dat

hier

te

Ia

in het

Fluviatiele district

de

meest noordwestelijke uitstralingen van

volgens WALTER- STRAKA (1970) pontisch-mediterrane area al van

C

jun

voorkwamen. Voor het laatst werd zlj in 1932 bij Cuijk gevonden, zo

deze soort

thans in

ons

land als uitgestorven moet

worden

beschou

Niet opgenomen zijn vondsten blj Asten (N.-Br.) uit 1902, Karelke

Weert (1918) en

een

opgave voor Weert

(ANoN.,

1917a), die op aangev

de

planten

betrekking

hebben,

en

vermeldingen

voor

Oosterbroek,

g

Eelde (HEuKEI.S, 1919) en Loenen , Gld. (DEs ToMB£, 1912, p. 12), die evene

aangevoerde exemplarenbetreffen of - aangezien zich in het herbar

onder

C

juncea geen

materiaal

van

deze vlndplaatsen bevlndt -

onjuiste deterrninaties berusten.

E.J. WE

Chondri/fa uncea is

not

generally accepted as

an

indigenous species in

Netherlands

. Nevertheless, since

this

species was frequently collecte

the

previous century In the ijssel delta it must

be

considered

to

belon

the Dutch flora Moreover there are some finds elsewhere in the Fluvia

district.

As

a probably nati ve speciesit was recorded

in

5 hour-squares;

last record

dates

from 1932.



arcaea

alplna

L

..

-

voor 1950:

1 uurhok (UFK 1)

slnds 1950: 1 uurhok

(UFK 1)

Orcaea lntennedla Ehrh.

'

-


1)

slnds 1950:

1

uurhok (UFX 1)

•

-

'

-..

I

•

-

. _

86

1

I

I

Alpenheksenkruid 0NAGRAC

0327 9a 11 - F.E. 2 (1968), p.

306

: N. Europe, exten ding south wards in

mountains to the Pyrenees, N. Appennlni

and

Cma Gora.

Circaea alpina werd in 1948 ontdekt in een brongebied bij Vasse

Twente.

Tot op heden is de soort hier te Iande slechts bekend van deze e

vindplaats, thans in een natuurrese rvaat gelegen. Voorzover kon wor

nagegaan, komt zij hier

nog

steeds voor; er was althans in 1973

nog e

aantal exemplaren aanwezig.

De

overigens geringe verschuiving van

het

grid van de nieu

topografische kaartbladen ten opzichte van

dat

van

de

oude, maakt h

toevallig noodzakelijk om de enige vindplaats van de soort in ons l

respectievelijk in M7.27 en 2828

te

plaatsen.

E.J. WEE

Circaea

a/pina is only known from one localityin the Netherlands, wh

it

was discovered

In

1948. This station is sit uated

In

an area with spri

In Twente (province of Overijssel). Because

there

is a slight shift betwe

the

topographical maps before

and

since 1950, this single locality

situated respectively

in

M7.27 and 28.28.

Klein heksenkruid

0NAGRAC

0328 9a 11 - F.E. 2 (1968), p.306: N.W.& C. Europe, e xtending locally

N. Spain, N. Italy,

Cma

Gora, C. Russia ans S. Sweden.

Circaea

intermedia

is voor het eerst in Nederland verzarneld

in

1897

Valkenburg in Zuid-Umburg. OUdere opgaven voor Maastricht

(VAN

BoscH

, 1850a)

berustenopeen

vermelding bij

LEJEUNE

(1811, p. 19), waar

onzeker is of deze

op een

vindplaats

op

Nederlands gebied betrekk

heeft

Algezien van twee ind denteie vondsten

in

Zuid-Umburg is

C in

media

hier te Iande aileen met zekerheid bekendvan de Ratumsche B

bij Wlnterswijk. waar zij nog in 1979 werd aangetroffen.

C intermedia is steriel en intermediair tussen C alpina

en

C lutetia

en

wordt als een bastaard tussen deze twee soorten beschouwd.

woonlijk komt zij in gezeischap van de veronderstelde stamoud ers vo

doch op

de

Britse eilanden, met name In Schotland, word t C interme

veelal zonder C alpina

en

soms zonder C Jutetiana aangetroffen (RAv

1963). Op

de

Nederlandse groeiplaatsen ontbreekt

C alpina.

Niet opgenomen seenvermelding voorde Onders te Belletbeek bij E

(MAAs, 1959, p. 142), wegens h et ontbreke n van bewijsmateriaal.

E.J.

WEE

Circaea

intermedia.which is supposed to be a hybrid between

C

a/pinaa

C

lutetiana,

was recorded twice ln

the

south of Umburg

and

still pers

at a locality near Wlnterswijk

in the

province of Gelderland.



Clrsium a.caulon

(L)

SCop.

voor 1950:

15

uurhokken

(

UFJ< 3)

slnds 1950:

10

uurhokken (UFK 2)

Clrslum

eriopbonun (L

)

SCop

.

I


(

UFJ<

1)

slnds 1950: 1

uurhok

(UFJ< 1)

'

•

•.

•

87

AarddfsteJ CoMPOS

0330 6c32 -

F.E.

4 (1976), p. 240: FromN. Englandand Estonia southwa

to

S. Spain, C. Jugoslavia

and

S.E. Russia

Cirsium acaulon is voor het eerst voor Nederland vermeld door CoMM

(1683, p. 21) als

carlina acaulos minore purpureo flo re

voor niet na

aangeduide rouwe steenachtigeplaatsen'. De oudst bekendenauwke

omschrevenvlndplaatswordtopgegeven

door

BoRYDESAINT-VINCENT (1

p. 261

),

namelijkvande hellingenvan de

St.

Pietersberg bij de Roode H

C acaulon

is

sterk gebonden aan kalkgraslanden, waarva.n er vele

dee uitmaken van reservaten. Een goed beheer van deze reservaten

uitbrelding van de oppervlakte hlerva.n Is

van

groot belang voor

lnstandhouding

van de soort.

R.W.J.M

VANDER

H

Before 1950Cirslum acaulon

was

known from 15 hour-squares; since 1

the species has

been

recorded In

10

hour-squares. cautious managem

of its habitat, chalk-meadows,

and

the extension of the

area

of these,

vital importance for

the

preservation of C acaulon

In the

Netherland

Wollige distel CoMPOs

0333 5a 11 -

F.E.

4 (1976), p . 236 : W. & C. Europe, northwards

to

England, and

extending to N.

Italy

and

W.

&

S.

parts

of Balkan penins

Cirsium eriophorum is In Nederland In het wild aileen bekend

van

omgevlng van Ovezande

op

Zuid-Beveland, waar

deze soort

In 1841 v

het eerst werd gevonden.

Recent komt zij

hler

slechts voor

op

l l n dijk, d ie

de

status

natuurreservaat heeft en dus als redelijk veiliggesteld kan wor

beschouwd (ANoN., 1962;

WESTHOFF

c.s., 1970, p. 101). De oorzaak van

zeldzaarnheid van C eriophorum

is

niet bekend

(BARXMAN,

1968a)

standplaats

op Zuid-Beveland wijkt af vandie In Midden-Europa (WEST

&

DEN

HELD, 1969, p. 93)

In recente tijd is

C

eriophorum op enige plaatsen uitgezaaid, nl

Sommeisdijk

(VAN

0oSTSTROOM & MENNEMA, 1972a, p.44;

MENNEMA

&

0oSTSTROOM,

1975 b, p. 189) en blj Oostkapelle (MENNEMA

&

VAN OosTsTR

1977a, p. 140; 1977b, p. 224). Deze vlndplaatsen zijn

niet

op

het

kaa

opgenomen.

E.J. WE

In

the Netherlands, Cirsium eriophorum is only indigenous in

surroundings of OVezande (province of Zeeland), where it occurred

2 hour-squares before 1950and n 1 hour-sq uare since 1950. Recently,

species

is

restricted

to

a single locality along a dike.



aematls v1ticella L

-

I

-

voor 1950:

3 uurhokken

(UFK

I)

slnds 1950:

2

uurhokken (UFK

I)

Coeloglossum virlde (L) Hartm.

-

voor 1950: 17

uurhokken (UFK

3)

•

lnds 1950: 5

uurhokken (UFK

2)

\ '"

88

'

'·

-

'

I

ltaliaanse

dematis

RANUNCULA

0340 8d

2 3 - F.E. 1 (1964), p. 22 2:

S.

Europe;

often

cultivated and loc

naturaUzed.

Clematis viticella

is oorspronkelijk

inheems In het zuiden van Europa

oudste vermeldlng voor Nederland is van FRANQUINET {1838, nr.

646)

v

de omgevlng

van Eljsden en Mesch In Zuld-Limburg. Bij Vierllngsbeek

Noord-Limburg, is de soort voor

het

eerst In 1934 aangetroffen.

Opvallend is dat

C

viticella

constant

is In het type groeiplaats, te we

heggenen

bosjes

In de nabijheid van de

Maas.

WESTHoFF

&

DEN HELD

(19

noemen de soort, samen met C vitalba, als kensoort van het Ul

Ciematldetum, een

struweelgemeenschap op

kalk-

en

nitraatrijke bod

In het

Krijtdistrict

en het

oostelijke

deel van

het Fluviatiele district,

die

gevolge van

ruilverkavellngen

snel zeldzamer wordt

Zowel bij Eijsden

bij Vierllngsbeek (ScHROEVERS& DEN

HENGST,

1978, p. 166)

komt de

Italiaa

bosrank

vermoedelijknog

steeds

voor.

DE l.ANGHE

c.s.

(

1978)

geeft voo

verspreidlng

van deze soort

In Belgieook het Maasdal op. DuMORTIER (18

vermeldde

de

soort voor

heggen

In

de

omgevlng

van

Maaseik,

gelegen

Belgisch

grondgebied In T621.

Nlet op het kaartje is opgenomen materiaal met de aanduldlng

bosachtlge strekenblj Valkenbu rg' (1905). De plaatsbe pallng is

nogal v

en

bovendlen is de soort bij Valkenburg

noolt

teruggevonden.

R.W.J.

M.

VANDER H

Before

1950

Qematis viticellawas recorded In 3 hour-squares; since t

year the species is known from 2 hour-squares. The species, which

Indigenous In

southern

Europe,

occurs

only

in the

valley

of

the river M

where

it

is considered as

naturalized

.

Groene

nachtorchls ORcHmAc

0344

7c 31 - F.E. 5 (1979), p. 333: Europe southwards to

C.

Spain

Appennini,

S.

Bulgaria

and Krym, but

only on

mountains In the

south

Coeloglossum

viridewordt

voor

het

eerst

voor

Nederland vermeld doo

GoRTER

(1767, p. 364) als

Satyrium viride:'ln de

Valleyen

op

Staal-duln

'sGravenhage

'. Volgens VuvCI< (1916) moet

deze

opgave wei op

verglsslng berusten. De

eerste betrouwbare opgave

is

derhalve

van B

DE SAINT-VINCENT

(1821, p. 266)

Van

het 'plateaU

de

Saint-Pierre

Maestricht'.

Deze tot Zuld-Limburg

beperkte

soort komtvooral

voor In

niet

of

we

bemeste graslanden, voomamelijk In het Krijtdistrict.WESTHoFF &DEN

H

(1969)

beschouwen

haar als een kentaxon

van

het Violion canlnae,

gemeenschap, die sterk

is

afgenomen

door

het

gebruik van kunstmes

herbidden.Volgens HILGERS (1969c) zou C viridevrijwel overal verdwe

zijn, met name In de

onbeschermde

rivierdalen. Slechts

twee

vindplaat

zouden

n

1969

nog

met zekerheld over zijn, namelljk

de

Berghofweid

Wljlre,

hetgeen In

1971 bevestigd wordt door

BooNEN

&

MARTEN

s, en

Kunderberg te

VoerendaaL

beide

natuurreservaten. Volgens een

eerd

mededellng van

V.

Westhoff

{Bot,

1970)

zou de soort ook nog In

Beme

In een wegbermvoorkomen. Overigens is het mogelijk dat

deze

orchi

door

haar onopvallende kleur

en geringe hoogte

vaak over het

hoof

gezien.

Niet

opgenomen zijn

de

vlndplaatsen

Petten (HEuKEts,

1921, p. 264

Staalduln (DE

GoRTER,

1767, p.

364)

omdat

deze

mogelijkop een vergiss

berusten,

alsmede

de opgave

bij caastre

(VANDEN BoSCH,

1850a), omdat

zeker is of de groeiplaats op Nederlands

grondgebied

lag.

C.L

PL

Before

1950

Coeloglossum viride was known from 17 hour-squares, si

1950 the species

has

been recorded In 5 hour-squares. This orchid

occ

only

In

the

south of

Limburg,

on

grassy, poorly

manured

places.

In 1

there were only two localities certainly known, elsewhere the species

disappeared

.

There

is a possibility that C

viride has been

overloo

through

its

Inconspicuous

colour

and

slenderhabit The

ype of

vegetat

In which this

species

occurs has been

impoverished

due

to the use

fertilizers and herbicides.





Corlspennum

marschalli

i Stev.

I

..

I

'

voor 1950:

20 uur

hokken (UFK 3)

,

sinds 1950:

5 uurhokken (UFK 2)

adv.:

H5.11

,L4.23J33(63.L6.68,M4.13{24f25J34,

M4.35{44{45{46,P3.46{47,P4.23

- 25.45,32.43{53,42.36,48.34

COmusmasL.

I

\

,



(UFK 1)

'

'·

I

-

'

'

'·

I

-

'

90

I

Breed

vUeszaad

CIIENOPODIAC

0354 I f 32 - F.E. 1 (1964), p. 99:

E. &

E.C. Europe.

Corispermwn marschalliiis in ons land voor het eerst verzameld in of v

1821

'aan het

opgaan

der

duinen

ter

zijde van het klokkenhuis

Overveen'

(VAN HALL,

1821, p. 136, verrneld als

C hyssopifoliwn).

Binnen Europa is deze soort inheems in het zuidoosten; het voorkom

in

Duitsland

en

Nederland

gaat

op invoering door

de

Kozakken

in

1813

terug

(ZIMMERMANN, 1907, p. 24; HEIMANS, HEINSIUS

&

THQSSE,

1965).

A

vankelijk bleef het voorkomen van

C

marschalliibeperkt

tot

aardappel

kers in de omgeving van Overveen en Zandvoort; vanaf ± 1870 is

uitbreiding waar te nemen, vooral langs spoorlijnen. Omstreeks

eeuwwisseling bezet het

breed

vlieszaad

een

areaal in

de

duinstreek

's Gravenhage tot Wijk

aan

Zee (DEJoNGH

&VAN

SoEsr, 1941).In de 20e ee

is deze

soort echter zeer zeldzaam geworden. Het meest

rece

herbariummateriaal

werd in

1955

te

Scheveningen verzameld;

daarna

er nog betrouwbar e opgaven voor de Duttendel bij 's-Gravenhage (sch

meded. J.L Mol, 1965)

en

Oegstgeest

3027

(1966, IVON). Mogeli

oorzaken van de verdwijning

van

C marschallii zijn

het

staken van

aardappelcultuur in de duinen en verdringing door C leptopterum

Van

de

opgaven

bulten het

Duindlstrict wordt slechts

een

deel

d

herbariummateriaal gesteund; voorzover zij juist zijn, betreffen

voorbijgaand adventief

optreden

van C

marschallii.

Van

de onder

verspreidingskaartje verrnelde opgaven betreft wellicht een deel

Jeptopterum, doch dit was bij gebrek aan materiaal niet altijd

controleren. Een opgave voor Texel wordt door

VAN EEDEN

(1874, p. 4

met een vraagteken opgenomen. Een vondst in Westerwolde (1899, AM

betreft adventieve exemplaren. Vondsten bij Noordwijk, door DEJoNG

VAN SoEsr (I.e.) in

N3.17 opgenome n, vallen voorzover

nader aangedui

N3.16. Een recente opgave voor

het

Hoogoven terrein blj Velsen (GRO

1961) wordt door

BoLMAN

(1962) betwijfeld; deze is niet op het kaa

opgenomen.

E.

J. WEE

Corispermwn marschalliiis said to be introduced into

the

Netherland

Cossacks

in

1813{14. It was first recorded

in the

Netherlands

about

1

near

Haarlem and spread in the dune

area

from c. 1870 onward In

present century it has become very rare, however. This

may be

d

partially

to

ceasing of potatoculture in the dunes. Before 1950, the spec

was recorded in

20

liours-squares, since 1950 in 5 hour-squares, the m

recent record dating from 1966.

Gele

komoelje

CoRNAC

1422 9c 2 2 -

F.E

. 2 (1968), p. 314: C. & S.E. Europe, extending

to

C. It

and

C. France; cultivated for ornament

and

for

the

edible

fruit

De oudste opgave van

Comus mas

is van

FRANQUINET

(1838, nr. 659, al

mascula)

welke door

VAN

DEN BoscH 1851, p. 20)

werd

verrneld

onder

'nieuwe indigenae' VOOC Zuid-Umburg.

BoRY

DE

SAINT·VINCENT

(1821, p. 2

verrneldt C

mas

als gekweekte plant l n voor les hales

et

les bois'. Me

laatste zinsnede bedoelde hij verrnoedelijk planten die minder dan

tuinen

aan een

menselijke omgeving zijn gebonden. Er zijn vele oud

opgaven die betrekking

hebben op het

voorkomen

in

tuinen. De g

kornoelje is vanouds een geriefplant, die voor vele doeleinden w

aangewend (HEGI,

1926).

De indigeniteit

van

C

mas

is een omstreden punt Naar aanleiding

vondsten op de Gulperberg en in het Savelsbos (JoNKER, 1977, 1978;FAAS

1978)

is de

dlscussie hlerover opnleuw

op gang

gekomen. DoiNG

KR

(1957, p. 184) kent

HEGI

(I.e.)

de

eer toe

de

beste kort e beschrljving van

natuurlijke standplaats van C mas te geven: droge loofbossen

struwelen,

op

zonnige hellingen en rotsen

. . . aan de

noordgr

uitgesproken kalkminnend. Deze geeft bijzonder goed de situatie

op

beide

genoemde

groeiplaatsen weer.

WESTHOFF & DEN HEw

(1969) noem

C mas een kensoort van het Orchio.COrnetum, hetgeen aileen in

Krijtdistrict voorkomt. Op

goede

gronden

kan daarom de

gele kornoe

in

Zuid-Umburg als lndigeen

worden

beschouwd. Blijft

het

feit

dat de

so

hier en

in de

rest van Nederland veelvuldig in cultuur s genomen en

zaadverspreldlng

door

vogels verwilderd zou kunnen zijn.

Niet opgenomen zijn

de

volgende vindplaatsen,

van

v66r 1950, om

ze

verrnoedelijk

op

aanplanting of verwildering berusten: Zwolle (IV

L6.54 en 65), Apeldoorn (1850

en

1878,

WAG),

Vorden (1828,

WA

Winterswijk

(IVON

P7.27), Rijswijk, Gld. (z.j.), Utrecht (1915,

GRO),

W

denberg (z.j.). Haarlem (1871, 1879 en 1902), Amsterdam (1922),

derdorp (1894), Stolwijk

(z.j.),

Rotterda m (1944) en Goes (1916,

WAG).

O

dezeHde

reden

zijn

de

volgende vondsten sinds 1950 niet opgenom

Wageningen (1957), Bunnik (1962), 's-Gravenhage

(IVON

30.35 en

Ottersum (OPDAM & BouMA, 1973)

en

Thor n (1965,

WAG).

R.W.J.M.

VA

NDER H

Before 1950 as well

as

since

Comus mas

has

been

recorded

in

2 ho

squares. The species is considere d

to

be indigenous in only tw o locali

in the south

of Umburg. They belong

to the northernmost

records of

distribution

area

In addition the species has

been

planted for seve

centuries and dissemination by birds is

not

excluded.



Cotula coronopJfoUa L

•

,

voor 1950: 1 uurhok (UFK 1)

slnds 1950:

4 uurhokken

(UFK

2)

Com us

suedca L

•

,

voor 1950:

4 uurhokken (UFK 2)

slnds 1950:

2 uurhokken

(UFK

1)

91

'

'

'•

I

-

'

Zweedse komoelje CoRNAC

0356 9e

21

- F.E. 2 (1968), p. 314: N. Europe, extendin g southwards t

53°

N. In

the Netherlands.

Comus suecica

s

hier

te

Iande voor het eerst gevonden

in

1908 of 1909

Zeijen in Noord-Drenthe.

Blijkens de areaalkaart

van

HuLTEN (1958) zijn de Nederlandse v

plaatsende zuidelijkste

in

Europa van deze soort, die

een

maritiem-bore

verspreidlng heeft.Zij is in ons land vaak als glaciaal relict opgevat, volg

WEEVERS

(1929, p. 134)

ten

onrechte,

daar

zij door trekvogels

kan

z

verspreid

De

dichtstbljzijnde groeiplaats ligt

in

Oost-Frlesland

In

W

Duitsland (BARKMAN, 1963a).

De

twee nog bestaande, oorspronkelijke groeiplaatsen

In

ons la

gelegen bij Zeijen en Jipsinghuizen, hebben beide de status van natu

reservaat, doch op Iaatstgenoemde vindplaats gaat de soort gesta

achteruit ten gevolge van instuiven van kunstmest

(HANDBOEK

NATU

URM

MENTEN, 1971). Een verdere oorzaak van verdwijning of achteruitgang

zijn

het

dichtgroeien van groeiplaatsen

(STAPELVELD,

1956);

Op een herbariumetiket van

C

suecica staat als vindplaats verme

Jlpsinghuizen}8.51.14; dit laatste is wei een verschrijving voor}8.53. E

opgave voor Winschoten is onjuist

(ScHIPPER,

1929). Blijkens

een a

tekening in het IVON-archlef is

C

suecica aangeplant in een bosje bij

Veelersluis bij Vlagtwedde, Gr.; een vondst bij Onstwedde

(z.j.)

he

vermoedelijk Of op deze vindplaats betrekking, Of het betreft

onnauwkeurige vindplaatsopgave,

daar

de vinder DulvEN (1955) d

vindplaats niet

vermeldt

Een vondst bij Lieveren, Dr., in 1934

(WA

betreft vermoedelijk eveneens uitgeplante exemplaren. Voorts is

suecica in 1934 aangeplant te Jipsingbourtange (hier verzameld i n 19

en

In 1963 blj Anholt, Dr. (BARKMAN, 1968b, p . 146). Ook is zij, verwild

of met pootgoed aangevoerd,

In

1958 gevonden blj Eerde,

OV.

(sch

meded

J.F.

Veldkamp), en tussen 1970 en 1972 in een Pinetum bij Lar

Gld. (schrift meded. K. Waldeck). AI deze vindplaatsen zijn niet

op

h

kaartje opgenomen.

E.J.

WEE

Comus suecica reaches the absolute southern border of its

area in

Netherlands and svery rare here, havingbeen recorded In 4 hour-squa

before 1950

and in

2 hour-squares since 1950. Both recent localities

situated in nature reserves, but at one of them the species' occurrenc

menaced due to blowing in of fertilizers.

Goudknopje CoMPOS

1760 2b 01 - F.E. 4 (1976), p. 177: Naturalized in W. Europe.

Cotula coronopifolia werd voor het eerst in Nederland aangetro

omstreeks 1836 bij Amsterdam,op

een

dijk tangs de Zuiderzee (zieKo

VANDER TRAPPEN,

1846, pl. 658). Van dergelijke zilte standplaatsen wa

soort al slnds 1739 uit Noordwest-Duitsland bekend (VuvcK, 1902a, p. 8

Hoewel C

coronopifolia

oorspronkelljk

in

Zuid-Afrika thuishoort, b

zlj in o oze str eken vrlj gemakkelijk In

te

burgeren.

In

hoeverre ook

voorkomen bij Amsterdam als een geval van inburgering mag wor

beschouwd,

s

echter niet metzekerheid vast te stellen; uit latere jar en

geen

meldlngen

van

deze vindplaats

meer

bekend.

In

recente jaren i

soort in Zuid-Fievoland op enkele plaatsen gevonden, in 1975 ook in

brakke Dollardkwelders voor Nieuw Statenzijl

en

in

de

Lauwersmeer

der.in elk geval blijkt de soort zich in Flevoland en de a u w e r s m e e r p o

te kunnen handhaven en zelfs uitbreiden, zodat hier wei sprake is

inburgering.

Niet opgenomen is de vondst van

C

coronopifolia in 1839 in

centrum

van Amsterdam,

waar

zij verwilderd was uit de Hortus,

materiaal van

de

groeiplaats tangs de Zuiderzeekust herbergde,en vo

de

vondsten bij een wolfabriek

te

Tilburg (1938, 1941, 1942 en 19

omdat de soort hi er duidelijk adventief was.

P. HEU

Cotula coronopifofia, Indigenous in South Africa, has established itse

few times in

the Netherlands, often in brackish or saline environme

This is in accordance with

what is

known

about

its preferential hab

along

the

coast ofN.W. Germany, where the species has been naturali

since 1739. Before 1950 such an occurrence as a denizen has only b

observed once in the Netherlands; since 1950 it seems to have taken p

In at least 4 different hour-squares.



Qocus tomasinianus Herb.

voor 1950: 2

uurhokken (UFK

1)

slnds 1950: 10

uurhokken (UFK

2)

Cuscuta

epWnwn

Wh e

.

voor 1950:


slnds 1950: 0

uurhokken

ook voor 1950: Overflakkee

•

'

-

92

.,

-

'

Boerencrocus lRIDA

1622 9c 2 2 -

F.E.

5 (1979), p.

95:

From S. Hungary to N.W. Bulgaria.

Op het voorkomen van frocus

tomasinianuswerd

voor het eerst gew

doorVAN OosTSTRooM& REicHGF.LT (1960b)

na

bestuderi ng van een vonds

het jaar daarvoor. Een

sterk met

deze soort overeenkomende vorm

echter a

eens

verzameld bij Haren in Groningen in de eerste helft va

19e

eeuw, mogelijk

nog

voorhet jaar 1847

waarin

C tomasinianusvo g

BooM

(1975, p. 389) in Engeland werd ingevoerd.

C tomasinianus is aileen in het noordoosten van ons land in het

gevonden. Volgens VANDER

PLoEG

(1963)

moeten

deze kleine 'boe

crocusjes' in Friesland met terpaarde uit de omgevlngIn graslanden

aangevoerd,

waama

zlj zlch

gedurende

vele tlentallen

jaren

wiste

handhaven.

De

soort mag in deze omgevlng zeker

ingeburgerd

wor

genoemd. Op meerdere plaatsen komt C tomasinianus samen

me

vemus in stlnsemllieus voor; daar vlndt men dan tevens hybri

zwermen. Ook als slechts een van beide soortenvoorkomt, zijn genoom

vloeden

van

de

andere soort

soms onmlskenbaar in

de

popul

aanwezig.

Niet opgenomen is de vlndplaats Huis De Duinen (1934), omdat d

niet

nader

kon wordengelokaliseerd;

evenmln

het landgoed Kranenh

blj Oostvoome, omdat de eigenaar C

tomasinianus

hier pas recent h

aangeplant

(schrlft. meded.

C

Slpkes)

en

dus

niet

vaststaat of

de

soort

zal standhouden, laat staan inburgeren.

P. HEU

frocus

tomasinianus was found locally naturalized in grasslands

in

province of Friesland in 1959; some old collections from the vicinit

Groningen

were

found

in the

herbarium,

and

in

recent

years

the

spe

has

been

discovered at several other places in the northeastern

part

of

country. C tomasinianus is

not

seldom found together with C vemu

estates, and at

such

places often hybridizes

with that

species. Before 1

C

tomasinianus

was reported from at least 2 hour-squares; since 195

has been found in 10 hour-squares.

Vlaswarkruid

CUSCUTA

03781a

2 0 -

F.E. 3 (1972), p. 76:Much of Europe,

but

now rare in the w

though formerly widespread there.

Cuscuta epilinum werd

voor

het

eerst voor Nederland vermeld doo

GoRTER (1745, p. 244), als CUscuta caule aphyllo volubili repent e,hetg

betrekking heeft op

C europaea

Ult de aangegeven standplaats,

Twello

om 't

vias', blijkt

dat het

een

opgave

is

voor

het

vlaswarkruid,

soort die pas in 1824 werd beschreven. ·

De laatste waameming dateert van 1920 en betreft een vonds

Ouddorp op Goeree. WESTHOFF c.s. (1970, p. 96) noemt

haar in de

lijst

soorten, die

na

1900 uit ons land zijn verdwenen. Samen met came

sativa subsp. alyssum

en

Lolium

remotum behoorde

ze

tot

de ka

terlstieke onkruidflora van vlasakkers. Volgens DE WEVER (1917b, p. 4

het vlaswarkruid met het laatste perceel vias

In

1901 uit Zuid-Lim

verdwenen. Daar

de

vlascultuur in andere

delen

van

het land

nog ste

voortgang vindt, geldt voor het totale verdwljnen van de soort

Nederland eerder de mening van VAN OosTsTRooM (1942, p. 188), da

oorzaak gezocht moet worden in

de

betereschoning van

het

zaaigoed

het vias.

C epilinum Is een cultuurvolger die waarschijnlijk al in prehistoris

tljden in Europa is ingevoerd

(FEINBRUN,

1972). De soort, die vermoede

afkomstlg s uit de Orient (VAN OoSTSTRooM, 1942, p. 187), snooltbljzon

algemeen geweest, al kon ze wei plaatselijk talrijk optrede n, getuige

citaat

uit

de Flora Batava (KoPS& VAN HALL, 1844, pl. 582): Eene woeke rp

en allerschadelijkst onkr uid op

het

vias'.

Nlet op het kaartje is opgenomen de vlndplaats Wormerveer (19

omdat

de

soort

daar

adventlef

is

gevonden.

R.M.

VAN

URK/R.W.J.M.

VANDER

H

Before 1950 CUscuta epilinum was known from 28 hour-squares. Si

1920 the species has not

been

found in the Netherlands anymore

probably disappeared from flax-fields as a result of

modem seed

con

methods.



CUscuta gron ovtJ Willd.ex R. et

Sch.

•

'

-

voor 1950:

9 uurhokken

(UFK

2)

sinds 1950:

3 uurhokken (UFK 1)

Cyperus flavescens L

..

-


sinds 1950:

0

uurhokken

'

-

'

'

-

'

93

I

oeverwarkruid

CusctrrAC

0381 4d 21 - F.E. 3 (1972), p. 76 : Naturalized mainly in W.

&

C. Euro

De in Noord-Amerika inheemse

CUscuta

gronoviiwerd in 1912 voor

eerst

in

Nederland

in

het wild verzameld,

in

uiterwaarden bij Gorinch

Nadien is de soort nog op enkele andere plaatsen aangetroffen, ste

in de

onmiddellijke omgeving van de

grate

rivieren die met

de

Rij

verbinding staan. Dit wijst

op

de mogelijkheid dat

C

gronoviizich via

Rijn vanuit Duitsland, waa r zij

al in de

tweede helft van de 19e eeuw

ingeburgerd, naar Nederland heeft verplaatst (VAN OosrstROOM, 1

p.173).

c gronovil komt in ons lan d vooral voorop wilgen, maar tevens op

hele reeks van kruidachtige planten. Na 1947 is de soort Jangs de g

rivieren lange tijd ni et verzameld of

zeHs

maar voor deze omgeving i

literat uur vermeld. Recent deelde

P.

Zonderwijk echter Jangs schriftel

weg opgaven mede voor Rhenen (1968-1976), Oosterbeek (1971)

Kekerdom (1974), zodat de soort no g nie t uitgestorven blijktte zijn.

Niet opgenomen zijn

de

vindplaatsen Amsterdam, Hortus (1892

Rotterdam centrale schooltuin (1929), omdat C gronovii bier verm

delijk adventlef was. Een vermelding v an

de

soort voor Heteren in 1

(KoLE, 1934)had betrekking op

C

lupuli/ormis. Evenmin is opgenomen

opgave van

C

gronovilals adventief in Zuid-Umburg(DI: WEVER, 1935a)

bovendien op C campestris betrekking kan hebben gehad. Tensl

bestaat

een

onzekere opgave

van

C gronovil voor Kruiningen in 1

(schrift. meded. PA Slim) , die mede om het waarschijnlijk adventi

voorkomen mo est vervallen.

P. HEU

CUscuta gronovii was

not

found in the Netherlands until 1912. In

following decades the species became locally naturalized a long the la

rivers in the middle of the country. lt is supposed to have reached this a

from Germany along the Rhine; in Germany

C

gronovil had settled

denizen earlier,

in

the

2nd half of

the 19th

century. after

it had b

introduced there from North-America. Before 1950

C

gronovii

observed

In

9 hour-squares, since 1950 in only 3 hour-squares. The

that no collections of the species were made anywhere near the la

rivers and that there s no mention of

it

in the literature between 1947

1968,

is

somewhat striking.

Geel cypergras CYPERAC

0387 2c 20 - F.E. 5 (1979), p. 288: Europe, except for much ofthe no

Cyperus flavescens werd voor het eerst in Nederland gevonden

Werkendam

In

1837.

Het geel cypergras komt zeldzaam en onbestendig voor

In het

oo

en zuiden des lands

(REJCHGELt,

1956a).

De

Jaatste vondst dateert van 1

blj Susteren.

WESTHOFF

&

DEN HELD

(1969) noemen

de

soort voor

Nanocyperion flavescentls: een verbond van efemere, onbesten

pioniergemeenschappen op naakte, vochtlge, meestal verdichte (di

geslagen) bodem op allerlei grondsoorten, dat zeldzaam is geworden

gevolge van het uitsterven van vroegere productiemethoden in

haHnatuurlijke Jandschappen. Een andere reden van het uitsterve

hoogst waarschijnlijk ontwatering en bemesting (REJCHGELt. I.

e.).

De vindplaatsopgave 'In vochtlge Zand-gronden aan de Duinkant

GoRtER, 1767, 1781b) berust op een aanvechtbare Interpretatle

CoMMEUN (1683, p. 50), daar De Gorter aan de frasenaam 'Gra

Cyperoides minus panicula sparsa' van Commelln het woord 'subfla

cente' toevoegde en daama

de

vindplaatsopgave van Commelln sam

met

n

voor

de

Mehen bij Harderwijk' p laatste

onder

C flavescens. On

C

fuscus

L

neemt De Gorter overigens dezeHde vindplaatsenopen om

er

In de oudere literatuur nogal veel verwarring bestaat aangaand

identlteitvan diverse

Cyperaceae,

zijn noch

de

opgaven voor

de

duink

en

Harderwijk. noch die voor Warmond

en

Wassenaar (MuLDER, 1

p. 14) op

het

kaartje opgenomen, ook al wegens de Ugging buiten

verspreldingsgebiedin Nederland. Een herbariumexemp laar uitde vo

eeuw met het etiket 'Zeyst?'

is

niet

op

het kaartje opgenomen, weg

twijfel over d e juiste vindplaats.

TH.A.HAm

Cyperus flavescens was recorded in 16 hour-squares in the Netherla

between 1837 and 1939. The disappearance of the species might

be

to drainage

and

manuring.



DactyUs

polygama

Horv

•

'

. .

\

-

voor 1950:

16 uurhokken

(UFI<

3)

~

lnds 1950:

10 uurhokken

(UFI<

2)

Daphne

mezereum

L

Tl

II-

\

-

voor 1950: 23

uurhokken

(UFK 3)

sinds 1950:

6 uurhokken (UFK 2)

l'i1'"

...

-

'

'

.

'

94

'

'

I)le kropaar

GRAMJN

0391

9d 22

- F.E. 5 (1979), p. 171 als

D. glomerata

subsp.

aschersonia

(Graebner) TheiL: The most widespread of

the

diploids

in

Europe . . . wh

occurs

mainly

in

W.

& C.

Europe.

Dactylis polygama (= Dactylis aschersoniana

Graebner) werd voor

eerst in 1910

in

ons

land gevonden,

op de

Schaesberg bij Valkenb

(JANSEN &

WACHTER,

1912, p. 81).

In

Zuid-Umburg bleek

de

soort

naderhand

een

vrij goed aaneengeslo

areaal te hebben. Ook

in het

Fluviatiele district werden

nog

enk

verspreide vondsten gedaan, evenals

in de

laatste decennia

op een

enk

plaats In

het

Duindistrict; deze vindplaat sen

moeten

wei in

de

eerste pla

worden beschouwd als

te

zijn ontstaan door uitzaai van buitenla

graszaad

(REICHGELT,

1960).

Juist

in het

oorspronkelijke areaal

in

Zuid-Umburg blijkt

D. polyga

het

sterkst

te

zijn achteruitgegaan. Dit

hangt

misschien

samen

met

kappen van veel

oude

bossen in dit gebied en het

omzetten

ervan

produktiebos.

P. HEUK

Dactylis polygama is indigenous in

the

Netherlands only in

the

Ch

District, where it used

to be rather

common

though

local,

but

declin

severely during

the

20th

century. Outside

the

Chalk District, seve

localities have

been

reported from

the

Fluviatile District, as well as fr

the Dune District;

these

have probably originated by the Introduction

the

species with grass-seed mixtures.

In

all,

the

species

has

declined fr

16

hour-squares before 1950 to

10

hour-squares since that year, presu

ably mainly due

to the

cutting of old woods in

the

Chalk District.

Peperboompje THYMELAE

C

0392

9d

22

F.E.

2 (1968), p.

257

: Most of Europe except

the

extreme w

south and north.

Daphne mezereum wordt voor

het

eerst voor

ons land

vermeld door

GoRTER

(1781

a)

en wei voor enkele plaatsen

in het

Graalschap Zutph

'OVervloedig in

't

Klembroekse·Bosch bij Olthuizen

aan

de

Toldyks-str

en in

't

Bosch

by de

Ehse'.

Deze kalkminnende soort

moet

in ons la nd waarschijnlijk behalve

in

Krijtdistrict ook

op de

vindplaatsen

in

Oost-Gelderland

en

OVerijssel

wild worden beschouwd. Op

een der

recente groeiplaatsen in

Achterhoek is aangetoo nd

dat ter

plaatse vrije kalk in

de

bovengr

aanwezig is

(DE

HoOGH, 1966, p. 12·13).

KoPS-VAN EEDEN

(1872, pl. 10

vermoedt

dat

zij ook bij Velsen spon taan voorkomt. Van de overige

op

kaartje opgeno men, verspreide vindplaatsen Leerdam

VAN

WIJNGEN,

19

Stolwljken Rljs. Fr.,

isonbekend

hoe

D. mezereumdaar s terechtgekom

welllcht

is

zij uit

tuinen

afkomstig

en

door vogels verspreld.

Het peperboompje is

een

begeerde tuinplant;

de

sterke achteruitg

in

Zuid·Umburg is

dan

ook grotendeels

aan

uitgraving

te

wijten

(AN

1926;

DE

WEVER 1928a;

ANoN.,

1948). De verdwijning van

de

soort

op

meeste vindplaatsen in Oost-Gelderland is vermoedelijk

aan

dezel

oorzaak

toe te

schrijven.

Niet opgenomen zijn opgaven voor

de

Drentse bossen

(HEIMANs,

18

en voor Borculo

(HEUKELS,

1899a), waarvan

de bron

onbekend is,

en

vondst op Endegeest bij Leiden (1897,

WAG),

die zeer waarschijn

aangeplante exemplaren betreft. Van

de

opgave

van DE GoRTER (L

Klembroekse-Bosch bij Olthuizen is onbekend

waar

deze vindplaats

m

worden gezocht (de desbetreffende flora bestrijkt

het

gebied van

Graafschap Zutphen). Deze opgave is gelokaliseerd in N7.41 (Oithuis

Varden),

in

welk uurhok

de

soort ook la ter is gevonden (Wildenborch

E.J

.

WE

Daphne mezereum

was formerly a

rather

frequent species

in the

Ch

District

in the

south of Umburg

and

was probably also indigenous

in

so

localities

in

the

eastern

part

of

the

Netherlands. From m ost o f its locali

however,

it

has vanished; this is chiefly the result of the digging

out

of

beautiful little shrub by gardeners. Before 1950

D.

mezereum

was fou

in 23 hour-squares; since 1950

the

species

has

been

recorded

in

o

6 hour-squares.





Dianthus arenarlus

L

•

,

voor 1950:

2

uur

hokken

(UFK 1)

slnds 1950:

0

uur

hokken

Dianthus carthuslan

o

rum

L

I

\

,

voor 1950:

3 uurhokken

(UFK 1)

slnds 1950:

2 uurhokken

(UFK 1)

96

'

'

,_

I

Zandanjer CARYOPHYU.A

0401 6b 1 0 - F.E. 1 (1964), p. 198: E. Europe, southwards to c. 49° N.

i

Ukraine,

and

extending westwards

to

Czechoslovakia.

E.

Germany

Sweden.

Dianthus arenarius,

waarvan bij

ons

vooral

de

subsp.

arenariu

gevonden, is voor

het

eerst

in

Nederland aangetroHen ornstreeks 188

Nijmegen, later - ln 1933

en

1935 - ook

te

OVerveen.

De vindplaatsaanduidingen blj

de

exemplaren zijn zeer summier

maken

het

niet mogelijk

thans

nog uit te maken

of het

voorkome

Nijmegen

en

OVerveen oorspronkelijk was,

dan

wei verwilderd

ingeburgerd. Het is zeer tw:ljfelachtig of deze, overigens aileen

Zuid-Zweden voorkomende ondersoort

tot de

Nederlandse flora

m

worden gerekend. Zeker

niet tot de

Nederlandse flora behoo rt

de

su

pseudosquarrosusuit

Wit Rusland

en de

Ukraine;

een

exemplaar

van

d

laatste ondersoort is

in

1881 te Apeldoorn gevonden.

D. arenarius

subsp.

arenarius

is voor

het

laatst ln 1935 te OVerv

gevonden. Hij is

dan

ook terecht opgenomen ln

de

lijst

van

soor

waarvan volgens

WESTHOFF

c.s. (1970, p. 96)

met

zekerheid

kan

wor

aangenomen,

dat

zlj

na

1900

uit

ons land zijn verdwenen.

Volgens

VANDEN BoscH

(1850a; 1860, p. 103)

en

VuvcK

(1901)

hebbe

opgaven van

DE GoRTER

(1781b):

'In de

Allee van

de

Kranenborg en eld

by Zwol'

en

van

VAN HALL

(1825):

1n

de

binnenduln en achter Eikendu

bij 's Hage' waarschijnlijk betrekking

op D. deltoides.

De opgave

HEUKELS (1898a) van Brulnisse, Reigersbos, he eft vermoedelijk betrekk

op een

vondst van

D. anneria

aldaar.

AI

deze opgaven zijn

niet op

kaartje opgenomen.

F.ADE

Dianthus arenariuswas

recorded in

the

Netherlands

in

2 hour-squares

the

first

time in

1888

near

Nljmegen

and

for

the

last time

near

OVerv

in

1935. It is doubtful,

whether

this

species really belongs

to our

flor

Karthulzer anjer CARYOPHYLLAC

0403

6c

11 - F.E. 1 (1964), p. 203:

S.,

W.

& C.

Europe.

Dianthus carthusianorum

is

hier te

Iande voor

het

eerst gevonden

Deventer ln 1846.

De groeiplaatsen van

de

Karthuizer anjer ln

de

omgeving van Deve

vormden

een

noordwestelijke voorpost van

het

areaal der soort

(HEG

FRIEDRICH,

1974). Zlj groelde

aan de

oostrand van

het

ijsseldal

op de

gr

met het

pleistoceen;

in

1944 waren

er

blj Gorssel

nog

drie, dicht bij

gelegen groeiplaatsen,

in

1955 nog

maar (MoRZER BRUIJNS,

1955).

deze laatste plek is D.

carthusianorum

enkele jaren geleden verdwen

(mond meded

.

P.

Aukes). Vanaf 1968 werd

de

soort

een

aantal ja

achtereen waargenomen

op een

(geheel natuurlijke) groeiplaats

Zuid-Umburg,

waar

zij evenwel in 1978 eveneens bleek

te

zijn verdwe

(schrift.

meded.

JR.

Willems). Daarmee behoort deze anjer

tot de

hier

Iande uitgesto rven soorten. Vermoedelijk zijn

de

groelplaatsen langs

IJssel verdwenen door bewelding, vergraving

en

dichtgroeien (verge

MORZER

BKUIJNS,

I.e.).

Niet

opgenomen

zijn

de

volgende opgaven

van

v66r 1950: Koewa

(WALRAvEN,

1858, p. 217),

met

vraagteken

en

als twijfelachtig bestempe

Hoek

(HEUKELS,

1898a, foutief overgenomen v an WALRAVEN, Lc.), Utre

(1890, 1893), Amsterdam (1919)

en

Graetheide bij Urmond

(DE WEV

1914b, p.

36),

alsmede sinds 1950: Rijnsweerd blj Utrecht

(MENNEMA &V

OosTSTRooM,

1979, p.212),

omdat

de

soort

hier

verwilderd of adven

voorkwam. Een opgave voor

de

Bronsbergen

onder

Warnsveld

(DE HoO

1966, p. 21) berust

op een

vergissing.

E.J.

WEE

Dianthus carthusianorum

was recorded before 1950 in 3 hour-squares

the

eastern

border

of

the

IJssel valley

near

Deventer, which forme

northwestern outpost of

this

species'

area

Since 1950

it was

recorded

only

one

hour-square along the IJssel

and in one

locality

in

the south

Umburg. Few years

ago D. carthusianorum

has disappeared from

th

most

recent

stations; nowadays it must

be

considered extinct in

Netherlands.



Dianthussuperbusl.

\

,

voor 1950: 1 uurhok

(UFK 1)

slnds 1950: 0

uurhokken

Dtphaslum

complanatum

(L) Rotlun.


(UFK

1)

sinds 1950:

0 uurhokken

'

'

•

'

97

Prachtanjer CARYOPHYU.AC

0405 7c 10 - F.E. (1964), p. 198: Europe, except the extreme west a

south and the islands.

Dianthus superbus

is voor

het

eerst

in

Nederland gevonden omstre

1841 bij MeppeL op zandruggen

in een

veenachtig hooiland.

Dit is

de

enige vindplaats van deze soort

n

ons land gebleven waar

voorkomen inheems kan worden

genoemd Zij

is daar in 1905 voor

Iaatst verzameld

WESTHoFF

c.s. (1970, p.

96)

heeft D.

superbus

tere

opgenomen in

de

Iijst

van

soorten, waarvan met zekerheid kan wor

aangenomen,

dat

zlj

na

1900 wt ons land zljn verdwenen. Volgens d

auteurs is de prachtanjer

een

van

de eerste soorten die gedoemd zlj

verdwijnen, wanneer het landschap aan structuurrljkdom verliest

gevolge

van

cultuurtechnische egalisatie.

Niet op het kaartje zljn opgenomen

een

vondst bij het kerkhof

Deventer (1847), omdat het hier waarschijnlijk gaat

om

een verwild

exemplaar

en de

opgaven van

VAN EEoeN

(1849, p. 335) voorApeldoom

van

HEuKELS

(1908a) voor Havelte, omdat ge en mater iaal

n

de

collectie

het

Rijksherbarium aanwezig is om de jwstheid van de opgaven

verifieren.

F.AoE

Before 1950

Dianthus superbus

has

been

recorded

in

1 hour-square

n

MeppeL for the first time

n

1841 and for

the

last time

in

1905. Accord

to WESTHoFF

c.s. (1970) it is one of the first species that disappearwhen

country

loses

its structural richness by culture- technical levelling.

Platte WOifsklaUW LYCOPODIA

1490

7e

11 - F.E. 1 (1964), p.4:

N.

& C. Europe, extending loca

southwards to Spain,

N.

Italy, Bulgaria

and

S. Ural; o r e s .

Diphasium complanatum

(=

Lycopodium complanatum

L

subsp. c

planatum)

is slechts van twee plaatsen

in

Nederland

met

zekerh

bekend;

de

vondsten dateren bovendien beide uit de 19e eeuw. Welisw

is

de

soortsnaarn

complanatum

in

de literatuur veel gebezlgd,

net

als

oude synoniem var. anceps (Wallr.)

Aschr., maar

blijkens

het

herbariu

materiaal is vrijwel steeds Diphasium tristachyum

ten

onrechte al

betiteld D. complanatum is aileen verzameld bij Amersfoort op

Leusdense berg

in

1841

en

bij Hoenderloo

in

1880.

Ook

de

literatuuropgaven welke gewag maken van het voorkomen

twee verschillende vormen

op

dezelfde plaats, kunnen nog n iet gea

worden mede

op

D. complanatum betrekking te hebben, daar ook va

tristachyumverschillende vormen bestaan, die vroeger alsvar. chamae

parissus(A.Br.

apud Mute

)

DOll en var. zeilleriRouy werden onderschei

binnen Lycopodium complanatum 1., naast de var. anceps.

Tegen deze achtergrond bezien lijkt het nodig om aileen g

herkenbaar herbariurnmateriaal

te

accepterenals bewijs voorhetvoo

men

van D. complanatum

in

Nederland; aile overige opgaven zljn on

D. tristachyum opgenomen. De kans dat daardoor fouten zljn ontstaa

zeer gering.

De

beide resterende vondsten van D. complanatum kunnen missch

het

beste worden opgevat als

een

Iaatste getuigenis van een relict

wt

vroeger en kouder tijdperk;

de

soort heeft zlch thans hoofdzakelijk

boreale en montane str eken teruggetrokkenen het verdwijnen ervan

ons land

kan

goed door natuurlijke oorzaken zljn teweeggebracht.

P.

HEUK

Diphasium complanatum

was found twice in the Netherlands, on b

occasions

in

the 19th century. The species is considered a relic here,

may have become extinct from natural causes.

All

reports

in

literat

lacking support of voucher specimens

n

he herbarium havebeen refer

to D.

tristachyum, which is a safe choice as all checkable reports except

two cited above turned

out to

refer

to

this species.



Dtpsacus pl]osus L

'

voor 1950:


•

lnds 1950:

9 uurhokken

(UFK 2)

Drosenl anglk:a

Huds.

'

voor 1950:

46 uurhokken (UFK

4)

sinds 1950:

9 uurhokken (UFK 2)

98

'

'

I

Kleine Jcaardebol

DIPSACAC

0411

Sa

3 2 - F.E.

4 (1976), p. 59:

W. &

C.

Europe, extending

to

Denma

C.

Italy,

and

locally eastwards

to S.E.

Russia.

De oudste vennelding

van

Dipsacus

pilosusvoor

Nederland is van

CoMM

(1683, p. 29),

onder

de naam Dipsacus

Sylvest Capitulo minore.

Voor

vlndplaatsen verwijst hij

naar

die welke

onder D. sylvestris

(p. 29,

Dipsacus

Sylvest virga

Pastoris

majoJ1

worden genoemd,

te

weten: tus

Muiderberg

en

Naarden'

en

buiten Utrecht achter

de

Bilt'.

In

ieder ge

bestaat

er

materiaa l afkomstig

uit de

omgevlng

van

Zeist

(VAN

HAu., 18

welke plaats overeen zou

kunnen

komen

met wat

Commelin 'achter

Bilt' noemt.

Het laatste gegeven

uit

het

midden des lands is

een

opgave uit 1834 v

Schalkwljk. Sindsdien komt

de soort

aileen

nog in

Zuid-Umburg voor.

oorzaak

van

de

achteruitgang is niet

bekend

Niet

opgenomen

is

een

opgave voor Sittard

(SLoFF,

1931)

omdat

d

vennoedeHjk betrekking h eeft

op een

groeiplaats bij Elsloo

(T6.61).

R.W.J.M.

VANDER

H

Before 1950 Dipsacus

pilosuswas

recorded

In


the

species is know n from 9 hour-squares. The last record from

the

cen

of

the

Netherlands dates

from

1834. Afterwards

the

species

has

only

b

found in the south of Umburg. The reason for its decline is not know

Lange

zonnedauw

I>ROSERA

0416

7d 4 2 - F.E.

1 (1964), p. 350:

N. & C.

Europe,

and

very rarely

in

south.

Drosera anglica is

hier

te Iande voor het eerst verzameld

in

1834

Drenthe. Oudere opgaven

van D. Jongifolia

(welke

naam thans

synoniem van

D.

anglica geldt) voor

ons

land

hebben

betrekking

op

intermedia.

D.

anglica

komt voor

in

levend hoogveen

en

trilveen

in een

stab

gradient

van

zuur, oligotroof

naarzwak

minerot roof milieu. speciaal

in

zogenaamde laggzone van hoogvenen (WESTIIoFF

. s ~

1973, p. 177en 1

en verdwijnt terstond bij ontginning, ontwatering

of

eutrofieri

Hierdoor

is

zij

in

het zuidoosten des lands voUedig

uitgeroeid

schijnbaar nieuwe vlndplaatsen in Drenthe zijn de oogst van gron

onderzoek van

de

hoogveenvegetatles

In

deze provlnde.

Niet opgenomen zijn

de

volgende opgaven: J7.42en

K8.51 (SLOFF,

19

p.

460),

welke berusten

op

foutieve lokallsaties van groeiplaatsen

Veenhuizenen

in

het Zwarte Meer bij Nieuw-Dordrecht, Bergen op :zo

(IVON-hok R3.45), wegens het ontbreken

van

hoogveen

in

dit gebi

zodat verwisseling

met D. intermedia

waarschijnlijk

is;

Maashees

(V

EEoeN,

1889),

een

verschrijvlng voor Maarheeze; Punthuizen (IVON-

29.32), hoogstwaarschijnlijk berustend op een onjuiste detenninatie

een

opgave

van

drie soorten Zonnedauw' voor

de

Gagelpolder

(WESTI

c.s.,

1971, p. 139), wegens

de

vaagheid van deze opgave.

E.J. WE

Drosera angllca has been

recorded

In 46

hour-squares before 1950

an


This

decline is

due to

reclamation, drain age

a

eutrophication

of

its habitat.



Dryopterls x

tavern

Rothm

'

•

voor

1950

:

3

uurhokken (UFK 1)

slnds 1950: 3

uurhokken

(UFK

1)

Echinodorus

repens (Lamk.) Kern

et

Relchg. r-r--.r-.r,.,...,.,...,.,....,....,...,....,...,....,.......,<T">.......,,..,


sinds 1950:

10

uurhokken (UFX 2)

99

'

Gevlekte niervaren

PoLYPODIA

1607 9b 11 - F.E. 1 (1964), p. 21 : Occurs In many parts ofS. & W. Eur

including areas

where

D. borreridoes not

occur.

Dryopteris

x

tavelii is

ontstaan als

hybride

van

D. lilix-masen D. bo

en bUjkt volg ens onderzoeldngen

van

LAwAI.REE (1963) en

SEGAL

(19

1963) op enkele plaatsen n ons land

te

zijn aangetroffeiL

De

oudste

vo

dateert

van 1874

bij het Park het Loo bij Apeldoom, als Polystic

lilix-mas. LAwAI.REE (1963) herkende de exemplaren als D. x tavelii H

in tegenstelUng tot VAN OoSTSTRooM (1948b, onder de naam D. palea

van mening,

dat het bier

wellicht autochtoon materiaal betreft

in 1929 werd een exemplaar verzameld te Geulem (SEGAL. 1963), d

het materiaal ervan kon in het Rijksherbarium

niet

worden

terugge

den; in 1949werd de soort gevonden bij Winterswijk. Sinds 1950 we

nog twee

vindplaatsen

ontdekt in Zuid-Umburg,

te

weten een vond

het

Schweibergerbos in 1961 en een opgave voor

een

rijke groeiplaa

een

Querceto-<:arpinetumtussen Epen en Vijlen in

1962

(LAwAI.REE, 19

Het

meest

recente herbariummateriaal betreft

een

vondst

bij Dwing

in 1976 (WAG).

In

Belgie schijnt

de bastaard

vee

minder

zeldzaam te zijn (VAN RoM

& DELVOSALLE,

1972;

LAwAI.REE,

I.e.); misschien is D. x taveliiin Neder

wegens

grote geUjkenis met D. lilix-mas nog onvoldoende herkend

c.L

P

Dryopteris x tavelii has

been

found in the Netherlands in sev

locaUties: before 1950 in 3 hour-squares and since 1950 In 3 o

hour-squares, in the

south

of limburg andrecently, in 1976, in Drenth

Belgium

the

hybrid occurs more frequently, so

it

is possible

that

D

taveHJ has been overlooked because of its great likeness to D. lilix-m

Krulpende

waterweegbree

AuSMATA

0430 4b 3 2 - F.E. 5 (1979): niet vermeld

Echinodorus repens [ = Alisma repens I.amk.; Baldellia repens (I.amk.)

Ooststr. ex Lawalree) is

bier

te Iande voor

het

eerst

verzameld

in 184

Ett en, N.-Br.Pas sinds 1950 (KERN&

REICHGELT,

p. 244 e.v.)

wordt deze p

in

Nederland

als

soort onderscheldeiL Niettemin

is

de verspreldlng va

repens

in

ons land

vrij

goed

bekend

dank

zij

het

intensieve vegetatiek

dlge onderzoek van

de

UttorelUon-vegetaties

in

heidevennen waa

deze

soort

is gebondeiL Het is een

van

de soorten, die

bier

- en

oo

BelgH (VAN RoMPAEY& DELvOSALLE, 1972)- tot het Kempense district

beperkt. BUjkbaarwordt E. repensnietalgemeen

als

een goede soort n

E. ranunculoldes erkend, gezien het felt

dat

DANDY (1979a) haar in deF

Europaea

niet

vermeldt

De

achteruitgang van E. repens, vooral in het westeUjke

dee

Noord-Brabant, houdt

verband

met de

verdwijning van

UttorelU

vegetaties ten gevolge van ontginning en eutrofi rlng (SCHooF-VANP

1973).

E.

J.

WE

Echinodoros repens is a species

from moorland

pools.

In the

Netherla

and Belgium

it

is

restricted

to the Kempen District. The species

recorded

in

16

hour-squares before 1950; since

1950

it is

known

from

hour-squares. The decUne

is

due

to reclamation and

Increasing

eutrop



l chloops

sphaerocephalus

L



I)

Eladne

hexandra

(Lapierre)

DC.

voor 1950:

10

uurhokken (UFK

2)

slnds 1950:

10 uurhokken

(UFK

2)

'

-

100

'

-

'

Kogeldlstel

CoMPO

1761 1e 11 - F.E. 4 (1976), p. 213: s.

& C.

Europe, extending northw

to C. France and C. Russia; frequently naturali zed

or

casual further

n

Echinops sphaerocephaluswordt

in

Nederland als sierplant gekwee

bUjkt in

een

aantal gevallen te lrunnen verwilderen. Soms Ujkt de soo

meer

natuurUjke situatles redeUjk

lang

stand te

houden.

Zo zijn va

Grebbeberg vondsten bekend uitde

jaren

1933, 1940

en

1952. H

echter niet zeker of dit

steeds

nazaten uit dezeHde populatle

betref

wellos

van elkaar staande verwilderingsgevallen.

De

indruk

wordt

gewekt

dat E. sphaerocephalus

met name

in

oosteUjke dee

van

het Fluviatlele district in uiterivaarden met

succes

verwilderen.HetbUjft echtermoeill jkom uitspraken te doenover

de

s

van

de

tot dusverre bekendegroeiplaatsen.

Niet opgenomen is de vlndplaats Leiden. vuilnisbeh langs de Zijl (1

en

de vondsten sinds 1950te Hengelo, nietver

van

spoordij k (19

Wageningen-Hoog,

stortplaats

de Franse Kamp (schrlft. meded.

Bljlsma. 1974), Rhenen.

spoorberm

(schrlft.

meded.

M.T

. Jansen. 19

Laarder Wasmeer bij Hilversum (schrlft. meded. J.B.M. Frencken. 19

's-Gravenhage-Rijswijk (IVON-streepUjst omstreeks 1965) en tens

Dordrecht (1975), omdat de soort op genoemde plaatsen kenn

adventlef of eenmaUg verwilderd voorkwarn.

P.HEU

Echinops sphaerocephalus.in the Netherlands, Is a garden escape w

in some cases showeda capability for estabUshing Itself

in

more nat

environments. It Is, however, difficult to define the status of m

occurrences; there

Is smaU eviden ce

that the

species

can

maintain tse

some years

in

the eastern

part

of

the

Fluviatile District. This

may h

happened

in 3 hour-squares before 1950 and

in

2 hour-squares sinc

Gesteeld

glaskroos

ELATIN

0432 4b

22

- F.E. 2 (1968), p. 296 : W. &C. Europe, extending to

S.

Swe

and

N. Italy.

Elatine hexandra is In ons land voor het eerst verzameld In 1849ln

Uddelermeer. Een vondst

In

1847 bij 's-Hertogenbosch

(VAN

DEN B

1850b, p. 101) betreft bUjkens herbariu mmateriaal E. hydropiper(Vu

1901).

Tot 1947 was E. hexandra slechts bekend

van

de Veluwe en oost

Noord-Brabant;

daama

is zij ook In Twente, Drenthe en wes

Noord-Brabant gevonden. Daar staat tegenover dat van deze soort I

20e eeuw nog

maar

l l n vlndplaats op

de

Veluwe bekend is,

een

pla

Voorthuizen. waar zij

nog

In 1962 werd aangetroHen.

E.

hexandra

komt

hier te

Iande voor In zwak geeutrofieerde heide

nen

en

In

zand- en leemafgravlngen (HoFSTlA& WEEDA, 1977). Essentl

een wlsselende waterstand , daar anders de Uttoreillon-gemeenscha

waarvan zij dee uitmaakt, snel door vegetatles van grovere pla

worden

verdrongen. Sterke eutrofiering en ontwatering hebben

e

vlndplaatsen

doen

verdwijnen; anderzijds lrunnen door ontgrondi

soms

nieuwe

groeiplaatsen

van

de soort ontstaan,

zo

bijvoorbeeld bij

Dr.,

Udenhout

en Bergen

op

:ZOOm

In het herbarium te Utrecht bevlndt

zich

een vel met een etlket wa

E. hexandra wordt vermeld voor De Locht bij Oisterwijk (1946);

convoluut op dit vel bevat echter geen materiaal Daarom is deze op

niet opgenomen.

E.). W

Elatine hexandra Is

a species of faintly

eutrophicated moorland

pools

of sand

and loampits; fluctuation of

he water

evel is essential to ts la

presence In

these localities. On the Veluwe the species shows a

st

decUne: on the

other

hand, it has

been

observed recently In Twente

Drenthe, where it

had not

been recorded previously. Before 1

E. hexandra was

found

in 10 hour-squares, since 1950 in 10hour-squ

too.



Elatine

hydropiper L


{UFX 3)

sinds 1950: 1 uurh ok {UFX

1)

Elatine trlandra

Schkuhr

voor 1950:

sinds 1950:

5 uurhokken

{UFX 2)

0 uurhokken

101

Klein gJaskroos

Ei.ATIN

0433 4b

21

- F.E. 2 (1968), p. 296:

N.

& C. Europe, extending lo

southwards to C. Spain,

N.

Italy. Bulgaria

and

S.E. Russia

Elatine hydropiperwerd

voor

het

eerst

in

1834 bij Utrecht gevond

Het klein glaskroos

werd

in

de

jaren 1834-1860

meennalen

aange

fen en wei, evenals

E.

triandra.

bij Utrecht alsook langs de

grote

rivi

Daama

werd de soort pas

weer in

1932 gevonden; behalve Dord

betrof

dit

nieuwe vindplaatsen. Recent is

de

soort aileen

nog maar

be

van

de

Noordoostpolder,

waar

zij

in

1974

nog

werd aangetroffen. do

1976

niet meer

(mond. meded.

F.M.

Muller).

Volgens WEsTHOFF&

DEN HELD

(1969) is

E. hydropiper,

evenals

E. tria

kensoort voor

het

Eleocharitetum soloniensis,

een in

Nederland zeld

associatie van open.

door

de

stroom blootgewoelde plekken

op

zan

ldeigrond in

de

uiterwaarden

van de grate

rivieren. Deze situatie

doe

echter

op

lang

niet

aile Nederlandse vindpl aatsen voor.

ROTHMALER

(

noemt

echter

als standplaats voedselrijke. open. modderige oevers

milieu komt heel

wat

algemener in ons

land

voor. Waarom desondan

soort

zo

zeldzaam is - en zelfs sterk Is achteruitgegaan - is

niet

bek

wellicht is watervervuiling

een

oorzaak.

THAHA

Before 1950

Elatine hydropiper

was

recorded

in

13 hours-squares,

1950

it has been

found in 1 hour-square,

where

the

last record dates

1974. A reason for this decline may

be water

pollution.

Drietallig gJaskroos ELATIN

0434

2c 11

-

F.E.

2 (1968). p. 296:

C.. N.

&

E.

Europe, extending

to

C. Fr

and

N. Italy.

Elatine triandra

is voor het

eerst

in Nederland gevonden in 1838 en

bij Dordrecht en

Utrecht

De laatste vondsten zijn uit 1859.

Opvallend Is, dat de vindplaatsen va n deze soo rt dezelfde zijn. als

ook

E.

hydropiper

omstreeks die tijd Is gevonden.

Er

kan

worden

genomen.

dat

de soort in Nederland is uitgestorven: WESTHOFF c.s. (1

p. 100)

uit

dit vermoeden ook

aL maar

uit

het

feit,

dat

dit slechts w

vermoed -

de

soort was al

meer dan

100 jaar

niet

gevonden - valt

maken.

datde

auteurs

aannemen

,

dat

zij misschien wei over

het

hoof

zijn gezien.

ARNoLDS&

VANDER

MEQDEN

(1976)

hebben

met

die mogelijk

kennelijk ook rekening gehouden,

daar E. triandra

sinds 1950 in

de

U

is

geplaatst

Volgens

WESTHoFF& DEN HELD

(1969) is

E.

triandra,

evanals

E.

hydro

kensoort voor

het

Eleocharitetum soloniensis.

een

in Nederland zeldz

associatie van

open

,

door

de

stroom blootgewoelde plekken

op

zan

kleigrond in

de

uiterwaarden van

de

grote

rivieren.

RoTHMAL

ER (1

noemt

natte,

nu en dan

overstroomde, voedselrijke. modderige oe

Aangeziener aan

dat

Jaatste biotoop in Nederland

niet

bepaaldeenge

is, zal waarschijnlijk watervervuiling

een

reden

van verdwijnen van

soort zijn.

In

de literatuur, te beginnen bij VANEEDEN (1894; 1898)

staat

bij

soort vermeld: 'Dordrecht. Sliedrecht, Kampen'. Blijkens

de

etiketten

het

hieraan

ten

grondslag liggende herbariummateriaal

moet

'Kam

een

verschrijving zijn voor 'Krimpen'. Op

een

NON-streeplijst

1903/1905 van Lako

en

Blijdenstein is

E. triandra

aangestreept voo

M7.53; er is

echter geen

herbariummateriaal aanwezig en vermoed

betreft

het

hier

een

verstreping, daa r

de

genoemde personen

de

vo

van

zulk

een

zeldzame soort anders wei

in de

literatuur

hadden

verm

TH.AHAm

Elatine triandra

was found in 5 hour-squares

between

1838

and

185

has

not been

recorded since then. A reason for

this

disappearance

have been water pollution.





Eplpactls atrorubens (Hoffm.) SChult

voor 1950:

6 uurhokken (UFK 2)

slnds 1950:

2 uurhokken (UFK

1)

Epfpactls

mueUeri

Godi.

voor 1950: 1 uurhok

(UFK

1)

slnds 1950:

2 uurhokk.

en

(UFK 1)

103

Bruinrodewespenon:his 0ROIIDA

0459

8c 21

- F.E. 5 (1979), p.328: Much of Europe,

but

rare In

Mediterranean region.

Epipactis atrorubens (

=

E. atropurpurea Rat.) werd omstreeks 1847

het eerst

in

Nederland verzameld

op de

StPietersberg

ais E.

microp

(zie VAN HoVEN, 184711. p.213).

De bruinrode wespenorchis komt

zeer

zeldzaam voor

in het

Krijtd

in

Zllld-Umburg

op

droge, zonnlge krljthellinggraslanden,

onder

stru

en

aan

bosranden

{VERMEULEN,

1958). Aanvankelijk

werd de

soort voo

laatst

waargenomen in

het concessiegebied

van

de ENO. vanwa

irunlddels

met

de nodige zorg was verplant (GYTENBEEK, 1949)

onverwachte voorkomen

vanE. atrorubensna

bijna 30-jarige afwezi

in Zuld-Umburg, in D'n Observant,

mag

dan ook

ais

opmerkelijk wo

beschouwd Volgens J. Betlem (schrlft.

meded.

1978)

Is de

soort

op

terrein

nlet opzettelijk

ultgezet In

1966

werd E.

atrorubens

bulten

oorspronkelijke areaai. bij Veenendaal. aangetroffen. maar is na e

jaren ook daar weer

verdwenen.

De

grate

achterultgang

van

E. atrorubens in Zuld-Umburg

vermoedelijk dezelfde o orzaken die voor bijna aile orchideeen gelden

in

cultuur brengen

van

woeste gronden. het rooien

van

bossen alsme

plukwoede van

de

toerlsten

CREMERS,

1938).

Op

het Belglsche gedeelt

de

St.Pietersberg

zou de soort nog

steeds aanwezig zijn

(HILGERS,

19

Niet opgenomenzijn

de

vindplaatsenvanv66r 1950: Schiermonn

en BrieUe (ABELEVEN, 1873, p. 239) en Walcheren

(WALIIAVEN,

1878, p

WAI.IIAVEN • LAKo, 1892, p. 130), omdat hier hoogstwaarschljnlijk spr

van foutieve determinaties; Noordwijk (1885),

omdat

deze op

vermoedelijk berustop eenetiketverwlsseling; Ulenpas (HEuKELS, 1902

het Umbrichterbos (KENTGENS, 1911 ). omdat deze opgaven nlet

herbariummateriaal

worden

gedekt

en

verdere gegevens ontbreken

}6.35 is nletvanhet

oude

IVON-kaartje overgen omen.

omdat op

dit ka

reeds 'four stond bijgeschreven.

c.L

Before 1950 Epipactis atrorubens was known

in

6 hour-squares

in

south of Umburg,

in

the

Oialk

District Since 1950

the

species has

found

again In this

region in 1978, after

30

years of absence. An

record

in

1966 is from outside its distribution area.

near

Veenen

E. atrorubens has

shown

a considerable decline

in

its original

probably

caused

by agricultural measures

and the

coUecting by peo

Geelgroene wespenon:his

0ROIIDA

1423 9d 11 - F.E. 5 {1979), p. 327: W. & C. Europe.

Epipactis muelleriwerd

in

1945 voor het eerst

in

Nederlandgevond

Wljlre

(VERMEULEN,

1958).

In

1957 werd exemplaar

van

de

soort aangetroffen

in het

Save

(schrlft. meded

G. Dirkse, 1978).

Deenlgethans

bekende vindplaats

U

Eijs,

waar

de

soort

al

op

zljn minst vanaf 1971 voorkomt

(BoUWHuJS,

1

De groeiplaats is ernstig bedreigd. onder

meer

doorde sterk toegen

recreatiedruk.

Als

mogelijke o orzaken

van het

nogal verbrokkelde Europese ver

dingsbeeld

noemt BouwHuJS

(Lc.) het felt

dat

de soort

nog

'jong' is e

mogelijkheid dat de soort. door overeenkomst met andere taxa i

genus Epipactis, nlet is herkend

Volgens VERMEULEN f1958) zou

E.IJ1u

een

monstruoslteit

van

E. helleborinekunnenzijn. Doordat montruo

ten

steeds

weer

opnleuw,

op

verschlUende plaatsen.

kunnen

ontstaan

daarult

een

verbrokkeld verspreidingsbeeld resulteren. dat een ze

stabiliteit

kan vertonen doordatde

soort obligaat

autogaam is,

zoa

E. muellerihet geval is.

R.W.

J.M. VANDER

Before 1950

Epipactismuelleriwas

found

in

1 hour-square; since 195

species

is

known from 2 hour-squares. In

one

of

them the species is

present but

recreation

is

a constant threat

There is

a possibility

E. muelleriis a monstrosity of E. helleborine. 1bis would also explain

crumbled picture of its distribution

area

In Europe.



EquJsetum ramosfsslmumDesf.

voor 1950:

2 uurhokken

(UFK

I)

sinds 1950:

4 uurhokken (UFK 2)

EquJsetum trachyodon

A Br.

voor

1950:

sinds 1950:

0 uurhokken

I uurhok (UFJ< 1)

•

,

104

'

'

Vertakte paardestaart EQmsETA

0467

8c 11

- F.E. 1 (1964), p. 7: C. & S. Europe, extending lo

northwards

to

England. the

Netherlands, Latvia

and C. Russia

Hoewel Equisetum ramosissimum pas betrekkelijk kart geleden

al

voor ons land nieuwe soort werd opgegeven O A N s ~ N

&

WACIITER,

p. 142), was toen al direct gebleken dat de soort in de negentiende

op twee plaatsen al

eerder

was verzameld De oudste vondst

dateer

1834 en

werd

bij Zutphen gedaan.

E. ramosissimumblijkt in zijn verspreidlng

strikt

gebonden aan de

rivieren. De

van

v66r 1950

bekende groeiplaatsen, waaronder

min

vijf in

uurhok

P6.52, zijn

aile verdwenen

.

De vindplaatsen

bij

Tolk

bestonden deels

al

in 1952 en kunnen nog veel

ouder

zijn geweest

Niet

opgenomen

s uurhok P6.54, aangekruist op

het

oude IVON-k

van vOOr 1950, omdat hiervoor geen ondersteunende gegevens ko

worden gevonden in de

vormvan herbariurnmateriaal,

iiteratuuropg

of

zeHs maar een streepiijst.

P.

f u

Equisetum ramosissimum is a

very

rare species

in

the Netherlands, to

restricted to the

eastern

part of the Fluviatile District. The numb

hour-squares

in

which the species has

been observed was

2 before

and 4 since 1950.

Rowe paardestaart EQuiSETA

04707b

1 1 -

F.E.l (1964),p. 7:E. x trachyodonABraun,Fiora(Rege

22:305

(1839) is

intermediate between E. hyemale and

E. variegatum

probable parents.

Equisetum trachyodon

is aileen

gevonden

in

een

kleigat bij

Asper

1957

(WESTHoFF&

V N L E ~ u ~ N . 1957).Van latere datumzijn geen von

meer bekend

Omdat

de

soort

erg op

Equisetum variegatum

en

Equis

hyemale gelijkt

en

dus over

het

hoofd gezien

kan worden, kan

het n

zijn om ter plaatse

opnieuw

een onderzoek in te stellen.

De

meeste auteurs maken melding van de mogelijkheid

dat

E. trac

don de bastaard van de twee

eerder genoemde

soorten is. inder

komen

de beide oudersoorten in de directe omgeving van de groeip

bij

Asperen

voor.

Volgens o ~ R D O R F E R (1949) s E. trachyodon endemisch nhet noorde

Boven-Rijndal;

volgens

ClAPHAM

cs.

(1962, p. 8) is de verspreldlng ru

en omvat ook Schotland, Jsland, Noorwegen en Noord-Amerika

Een

oude

opgave

van

de soort

voor

Beverwijk

(VAN OoSTSTRooM,

19

p. 31) biijkt te

berusten

op een vondst

van

E. hyemale

L

var. schlei

Milde en is dus

niet

op het kaartje opgenomen (zie VAN

OoSTsTRO

~ I C H G ~ L T , 1958b).

P. f u u

Equisetum trachyodon has

been

found once in a clay-pit

near

Asper

1957. Mostauthors refer

to he

possibility

that

he species s thegeneti

stable hybrid betweenE. hyemaleand E. variegatum; these

two

speci

indeed occur in the near vicinity of the locality of E. trachydon in

Netherlands.



Hragrostls multicaulls

Steud


slnds 1950: 10

uurhokken

{UFX 2)

Hragrostls

poaeoldes P

B.

voor 1950:

slnds 1950:

2 uurhokken

(UFX

I)

8 uurhokken

(UFX

2)

105

StraaWefdegras GK.\M

1762 1d 02 -

1\E-

5 (1979): niet

venneld

Eragrostis multicaulls is hier te Iande voor het

eerst gevonden

b

Schiehaven in

Rotterdam

in 1958.

Deze soort is een typisch voorbeeld van een

aan

het verstede

landschap gebonden neofietOorspronkelijk uit Oost-Azie afkomstig

thans over een groot deel van de aarde verspreid (VAN OoSTSTR

RErCHGELT,

1966b , p. 55). In ons land breidt de soort zich, voor

tredplaatsen, snel uit: aanvankelijk

was

zij aileen uit Rotterdam be

sinds 1972 werd

zij ook

op

andere plaatsen in Zuid-Holiand gevo

terwijl zij zich

in

de laatste jaren

ook

buiten

deze

provinde

heeftgew

getuige vondsten in 1975 bij Oostkapelle

en

's-Hertogenbosch.

Opgaven van Emulticaulis voor Voorschoten (MENNEMA &

OoSTSTitOOM, 1977a, p. 142)

en

'Z. van Moerdijkbrug' {MENNEMA &

OoSTSTitooM,

1977b, p. 227) berusten

op

vergissingen: de eerste

betrekking

op

's-Hertogenbosch

(mond

meded H.C. Greven),

de tw

ligt

gezien de

toevoeging 'bij hotel

Altair'

ten

noorden

van

de

Moe

brug. Materiaalvan Hengelo, OV. (MENNEMA&VANOoSTSTitooM, 1979, p

blijkt

te

behoren tot E.

poaeoides.

EJ.W

Eragrostis multicaulis

is a neophytic

spedes

spreading rapidly in

Netherlands.

It was

first recorded in Rotterdam in 1958, and

occurs

in

10 hour-squares.

Klein Uefdegras GRAM

1685

1d 02- F.E. 5 (1979), p. 257: S., S.E. & S.C. Europe; natura

elsewhere in

C.

Europe (E minorHost).

De oudste vondst van Eragrostis poaeoides in Nederlanddateert van

en werd gedaante Deventer, bij

het

Pothoofd. De

soort

isdaaralthans

1950 regelmatlg teru ggevonden. Kort

na

de eeuwwisseling versch e

ook

te

Rotterdam, .waar

ze ook

nu

ilog

vrij

talrijk aanwezig

Is

(m

meded. P. Florusse).

Vondsten en opgaven vanE poaeoides zijn voor een aantal plaats

meerdere

jaren

achtereen bekend,

zodat

inburgering aldaar w

schijnlijk is. Dat geldt ook voor vindplaatsen waarvan bekend is d

soort

er massaal groeide. Deze zijn

dan

ook op

het

kaartje opgenom

De meer of minder

op

zichzeH staande vondsten kondendaarvoo

in aanmerking komen,

hoewel

er in enkele gevallen nog wei inburg

gen onderkunnenschuilen. Het betreftde volgende vindplaatsen

van

1950: Groningen, blj graansilo (1933, GRO), Leeuwen, bij molen

e

meeHabrie k (1925), Doesburg, afval terrein (1927), Wljchen (1937), R

burg (1900), Dordrecht, stationsemplacement (1915), St.Hubert (HEu

1926), Erp (1936 en 1937), Helmond, woladvent ief (1938)

en

tenslo

bekende adventlefterreinen in de uurhokken L4.63, M4.45, P3.47, P

P6.52, Q5.43, Q5.65, R4.17, R4.18, R4.27

en

T6.42. Niet opgeno

vindplaatsen van 1950

en later

zijn: Bennekom, adventief

met

kippen

(1961), Doetlnchem, st atio n (1972,NIJM), Terborg, berm bij emplace

(1968), Nijmegen (1975,

NIJM),

Hoedekenskerke, stor tterrein (195

tenslotte de

bekende

adventlefterreinen

in de

uurhokken 25.13, 2

39.27 en 50.17.

P.

HE

Eragrostis poaeoides is a fairly frequent adventive

in

the Netherland

someplaces tseems to

have

naturalized

or

at least firmly establ ished

Only those localities have

been

included in

the

map, where

the

specie

found

repeatedlyduringa longerperiod, or where it was present in

amounts. Before 1950

E. poaeoideswas recorded

as a naturalized

sp

in


in

8 hour-squares.



Erica

cinerea

L

'

voor 1950: 7

uw'hokken

(UFK 2)

slnds

1950: 6 uw'hokken (UFK 2)

Erica

scoparla

L

voor 1950: 0 uw'hokken

slnds 1950: 4 uw'hokken (UFK 2)

106

Rode dopheide

ERIC

04727e21- F.E.3(1972),p. 6:W.Europe,northwardsto63° N.lnNo

and eastwards

to

N.Italy.

Erica

cinerea is voor

het eerst met

zekerheid

In

ons land gevonde

Oirschot

In

1853. De

oudere

opgaven

van

CoMMEUN (1683, p.

32,

als

Humilis

cortice

Cinericeo}

voor De Bllt en Naarden

zljn evenals

an

opgaven van Erica-soorten blj Commelln onbetrouwbaar. OUde von

bij Maastricht zijn op Belgisch grondgebied

gedaan

(VAN

OoSTSTRo

REIOIGELT, 1961b).

De vlndplaatsen

van E.

cinerea

In Midden-limburg vonnen met d

Belgisch limburg en aangrenzend Duitsland

n der

ldelne deelar

aan de oostgrens van het areaal

van

deze Zuldatlantische soort (Saru

1960, p. 21 0;

Ww.EMS,

1967).

De

soort s n

dit

gebied

sterk

achterultge

door

ontglnnlng en heeft In strenge winters

te

lijden van bevriezin

WEVER, 1932c; DE

SMIDT,

1966, p. 153). Volgens DE SMIDT

(Lc.) zou

zij bij

en Mook zijn verdwenen; op Iaatsgenoemde vlndplaats

werd de

dopheide

In

1968 evenwel teruggevonden

(Herb.

H.P.G.

Helsper).

In het Waddengebied

heeft

HEuKELS E.

cinerea

reeds

In 1913 van T

venneld, doch de soort

werd

pas In 1973

hier

teruggevonden

Terschelllng werd zij In 1960 ontdelct. 01 deze Iaatste groelplaat

natuurlijke

verspreidlng

of op aanvoer door mllltairen

terugga

onzeker (VAN LEEUWEN & WESrHoFF, 1961); in elk geval slulten

de

plaatsen op Texel en Terschelllng goed aan bij het areaal

van E. cin

Niet opgenomen zijn

de

volgende

opgaven: Dedemsvaart

(1906, M

wei verwllderd; Harderwijk (MoLKENBOER, 1850, p. 70), ontleend aan

dubieuze opgave van Commelln;

Zevenaar

(1920,

WAG),

wei verwil

IVON-<JpgavenvoorQ6.41 en T6.61,welke

nietIn

een streeplijst zljn

t

te

vlnden;

Harskamp

(1966),

als

'legeradventief (FLORISTI NCLUB GEL

VALLEI, 1967); Renesse (1950), hier wei verwilderd; HoltmOhle bij Te

en

De Hamert

bij WeUerlooL waar E.

cinerea

Is ultgeplant(schrift me

Consulent Bosbouw & Natuurbehoud limburg, 1967).

E.J. W

Erica cinerea

has

been recorded

In

7 hour-squares

before

1950 an


In

the

Netherlands,

this

species occurs

o

eastern fringe of ts atlantic area. Here it s threatened by

reclamation

suffers

from severe

winters. In the Wadden

area,

E. cinerea

has

recorded

on

the

isles Texel and Terschelllng. On the latter, It might

been

introduced

in the

Second

World

War,like E. scoparla;on the for

however,

it

was recorded as early as 1913.

Bezemdopheide ERIC

1431 7e 02 - F.E. 3 (1972), p. 8: S.W. Europe, extending eastwards

to

Italy and

northwards

to N.C. France.

Erica scoparia is hier te Iande voor het

eerst

gevonden in 195

Oosterend

op

Terschelllng. Vervolgens werd zlj

ontdekt op

Texel in

en op

Weiand

In

1970.

De

Nederlandse vlndplaatsen

liggen

honderden

kilometers noorde

dan de noordgrens van het oorspronkelijke areaal der soort (z

verspreidlngskaart

van

SrnuBERT, 1960, p. 212). Op

grond

hiervan w

E.

scoparia

veelal als

adventief beschouwd

(volgens

VAN OoSTSTRo

REirnGELT,

1956a, p. 108,

en WESrHoFF c . s ~

1970, p. 77

vennoed

'oorlogsadventief), mede omdat ook Erica

dHaris en

E.

cinere

Oosterend op Terschelllng zijn aangetroffen. Thans

kan

E. scoparia

t

ingeburgerde soorten worden gerekend:

op

de eerst ontdekte vlndp

heeft zij

standgehouden

en zich

in

de omgevlng daarvan verspreld

voorkomen op Texel en Vlieland berust hoogstwaarschijnlijkop

spon

ultbreidlng. Op Vlieland is

de

soort

inmiddels

door

ultgravlng

verdw

(DE Roos, 1979).

E.J. W

Erica scopariawas

first

recorded in the

Netherlands in

1952

on

the

i

TerscheUing. Probably this species has

been

introduced

unintention

during

the Second World

War;

it has established ltseU there and has

been recorded from

the

isles

of

Texel and Vlieland;

on

the

latter

isla

has vanished,

however,

being dug out bya collector. E. scoparia has

found In 4 hour-squares.



Eriophorum gradle Roth

voor 1950:

41

uurhokken

(UFK

4)


Eriophorum latifolium Hoppe

voor 1950:

47

uurhokken

(UFK

4)


(UFK

2)

107

Slank WOllegras CYPER

0477 7b41 - F.E. 5 (1979), p. 281: Europe southwards to the Pyrene

Italy and S. Bulgaria

Eriophorum

gracilewerd voor het eerst voor Nederland venneld do

HALL

(1825)

van

vindplaatsen tussen Amsterdam en Amstelveen, bij

en

bij Joure.

E. gracile,

die sinds 1950 in nog slechts 10 uurhokken is aangetrof

een

soort van mesotrofe trilvenen. Zij is op het pleistoceen waarsch

geheel verdwenen door ontginning

en

ontwatering. Thans zi

groeiplaatsen

van

deze soort beperkt tot natuurreservaten. Zij word

gevonden in Noordwest-Overljssel en in het Hoi blj Kortenhoef;

op

laatst e vindplaats word t het voorkomen bedreigd door verminderin

de kwel en het dichtgroeien

van

de groeiplaatsen

(WESTHOFF

c.s.,

p. 144). Buiten de natuurreservaten

kan

E.

gradle

zich hier te Iand

handhaven.

F. A

Before 1950

Eriophorum

gracilewas recorded in 41 hour-squares, fo

first time

n1825. Since 1950 t isknownfrom 1 0 hour-squares. The de

has been

caused by reclamation

and

draining. Now

E.

gracile

occur

number of naturereserves in the northwestern part of the provin

Overljssel and in 'het Hoi' near Kortenhoef.

reed wollegras CYPER

0478 7b 42 -

F.E.

5 (1979), p. 281: Most of Europe,but local

in

the s

and mainly on mountains.

Eriophorum Jatifolium

is voor heteerst in Nederland gevonden in 18

Paterswolde en bij Eelderwolde.

E.

latifolium.

die sinds 1950

uit

nog slechts 8 uurhokken bekend s,

soort van moerasslge blauwgraslanden

op

stlkstof·

en

fosfaatarme,

overigens mlneraairljke bodem. De achteruitgang van deze soo

volgens Westhoff toe te schrljven aan ontglnnlng, ruilverkavelln

Ontwatering (zie REICHGELT, 1956, p. 9; WESTHOFF& DEN

HELD,

1969, p.

Thans is de soort vrljwel aileen

te

vinden in natuurreservaten.

Niet

op

het kaartje zijn opgenomen de opgaven 1n de laagte va

vestlngwal Koepoort

Enkhuizen'

(VUYCK, 1916), Boddenbroek (L

1957), Terschelilng

(I<ETNnc.s..

1972, p. 180), aismede een opgave u

IVON-archief voor N3.63.inal deze gevallen gaat het zeer waarschi

om

verwissellng met E.

angusti/olium

F. A

Before 1950

Eriophorum atifolium

has been recorded in 47 hour-squ

for the first time

in

1826 near Paterswolde and near Eelderwolde. S

1950 this species is known from 8 hour-squares.

where

it occurs on

nature reserves. The decline of E.

latifolium

has been caused by

clamation, reallotment and draining.



Euphorbia amygdaloldes

l.

voor 1950:

sinds 1950:

2 uurhokken (UFK 1)

2 uurhokken (UFK 1)

EuphorbiaplatyphyUos l .

'

voor 1950:

12 uurhokken

(UFK 3)

slnds 1950:

6 uurhokken (UFK 2)

·

-

108

'

-

'

AmandeJwoHsmelk EUPHORBIA

0491

9d 11

- F.E. 2 (1968), p. 226: C.,

S.

& N.W. Europe, exten

eastwards to C. Ukraine.

Euphorbia amygdaloides werd voor bet eerst voor Nederland ven

door

FRANQUINET

(1838,

nr.

971) als

Euphorbia sylvatica.Als

vindplaats

hij op: 'Bois de Fauquemon f (Bos van Valkenburg). Er bestaa teen ou

opgave voor

de

St.Pietersberg van

BoKY DE SAINT-VINCENT

(1821, p.

eveneens als E.

sylvatica,

maar

de

mogelijkheid bestaat dat de vond

Belgisch grondgebied ge daan is ('dans les bois au-<lessus de Caster')

Op geen van beide vindplaatsen

Is

de soort later weer gevonden

aanduidi ng 'Valkenberg' bij VUYCK (1904) en KOPS·VUYCK (1906,

pl

1

heeft betrekking op de enlge thans

nog

bekende groe lplaats bij StG

truid,

in

1903 ontdekt tijdens een IVON-excursie.

De soort heeft

een

overwegend Middeneuropees areaal

en

de vers

ding

hangt

nauw samen met bet voorkomen van kalkhoudende ges

ten. De vindplaatsen in Zuid-Umburg lig gen aan de noordwestelijke

van bet

areaal. De groeiplaats bij StGeertru id is relatief veilig geleg

een

natuurreservaat en is

tot

op heden (1979)

nog

aanwezig.

Niet op het kaartje is opgenomen een vindplaats

in de

uiterwaarde

Wageningen (1921;

WAG).

omdat

het

een eenmalige vondst Is met

afwijkende standplaats.

R.W.J.M. VAN

DEI .

Before 1950 Euphorbia amygdaloides was recorded in 2 hour-squ

since 1950 the species

Is

known from 2 hour-squares

which both

con

the only locality known

at present

The species

Is

comparatively safe th

growing

in

a

nature

reserve.

Brede woHsmelk

EUPHORBIA

0499 1b 32 - F.E. 2 (1968), p. 220:

S., W. & C.

Europe.

Euphorbia

platyphylloswerdt

voorheteerst voor Nederland venneld

DE GEEI . (1814) voor )ut phaas en Millingen. Voor

de

laatste vindp

venneldt deze auteur E. velTUCOsa, doch het corresponderende

barlummateriaal behoort

tot

E. platyphyllos.

Op vele der vindplaatsen

Is

E.

platyphyllosslechts

incidenteel aange

fen; het meest frequent werd zij gevonden

in de

omgeving van Zw

drecht, vanwaar evenwel geen recente vondsten bekend zljn.

O

meeste

op

het kaartje opgenomen plaatsen groeide de soort als ak

onkruid op kleigrond.

V06r 1950 is E. platyphyllos adventief gevonden te Amhem (1905;

SoEST,

1925, p. 109), Wonn ervee r (IVON-hok 1.6.63), Dordrecht (1914

Weert (1921). Deze vindplaatsen zijn nlet op het kaartje opgenom

evenmin als opgaven voor de Ooljse Waard en Beunlngen (op

barlwnetiket tezamen met enkele andere vindplaatsen

in

het Nljme

venneld, betreffen waarschijnlijkE.

serrulata)

en voor Olst

[VAN HAu.,

1

p. 805; door VuvCK, 1904,

onder E.

stricta (= E. serrulata) venn

herbariumm ateriaal van Olst isIn hetRijksherbariwn te Leiden noch

o

E. platyphyllos, noch onderde

vaak

metdeze soort verwisseldeE. serru

te

vindenJ. Van de vondsten sinds 1950 is nlet opgenomen di

Rotterdam (1966), omdat de soort bi er adventief voorkwam.

E.J. W

Euphorbia platyphyllos, a weed from arable land on clay soils. has b

recorded before 1950

In


In

6 hour-square

most localities the records are lnddental, but

In the

surrounding

Zwijndrecht

the

species has been found more frequently, although

are no recent records from

this

region.











Pllago

pyramidata L

voor 1950:

sinds 1950:

7 uurhokken

(UFK

2)

0 uurhokken

Pllago vulgaris

Lamie.


sinds 1950: 9 uurhok ken

(UFK

2)

113

Spatelvlltkruid

CoMPO

0525

6b

20 -

F.E.

4 (1976), p. 122:

S.

&

W.

Europe, northwards

England

Filago pyramidata

is voor

het

eerst in Nederland gevonden in 1839 t

WarnelenDreumneL

Evenals blj

F. lutescens is er

door verwissellng

en

sarnenvoeging

beide soorten een aantal opgaven, waarvan

door het

ontbreken

herbariumnrnateriaal

niet meer kan

worden

nagegaan

welke va

soorten er

op

die plaatsen

is

aangetroffen. Deze opgaven zijn

op

kaartje

met een

variantteken opgenomen.

F. pyramidata

werd

vooral rond Arnhem

en

Nijmegen gevonden,

het

laatst

in 1927inhet

Oeffeltsche Veen bij Gennep.

Er

zijn

geen

gege

bekend

omtrent

een

reden van

verdwijnen uit

onze

flora.

Niet

op het

kaartje is opgenom en

een

adventieve vondst

te

Amste

op het

terrein van

de

Kon. Ned. Cocainefabriek (1965).

F.

A

Before 1950 Filago pyramid ata has

been

recorded in 7 hour-square

the

first time

in

1839

between

Warne

and

Dreumnel

and

for

the

last

in 1927 in the Oeffeltsche Veen

near

Gennep. There is

no

known re

for Its disappearance. For

the

same reason as

is

given under F.lutesce

is unknown,

whether

in

several hour-squares this species

or

F.

pyram

has been

found. These hour-squares

are

indicated

on the map

by a va

symbol.

Duits

viJtkruid

CoMPO

0523

6b 31

-

F.E.

4 (1976), p. 121:

S.,

W.

& C.

Europe, exten

northeastwards

to S.

Sweden

and

White

Russia.

Filago vulgaris (

=

F. gennanica

L) werd

voor

het

eerst voor Nede

vermeld door

VoRSTius

(1633) uit de omgevlng van Leiden. Het o

herbariumexemplaar

is

afkornstig

van

de

Wageningse berg, alda

1833 verzarneld.

Slnds 1950

is deze

soort

in

slechts

10

uurhokken aangetroffen;

1975 was zij aileen

maar

bekend vanSchoorl

(ADEMA,

1976). De laatste

echter

is

F.

vulgaris

weer op

verschillende, deels nieuwe vlndpla

waargenomen: SchoorL Amstelveen, Amerongse

berg

en Goudplaat

Veerse Meer. Desondanks

is het

duidelijk,

dat

deze soort ste

achteruitgegaan;

een reden

hiervoor

is

echter

niet bekend.

Door

de

oppervlakkige gelljkenis van

F. vulgaris met

verschil

andere

Filagcrsoorten en met Gnaphalium luteo-album

zijn

er

nogal

fouten blj

de

determinaties gemaakt. Dergelljke vondsten zijn uite

niet

op het

kaartje opgenomen: Werkendarn (1836), Gennep

Groesbeek (z.

j.),

deze exemplaren

behoren

aile tot F. Iutescens; 's-Gra

hage (z.j.),

deze

plant behoort tot

F. pyramidata; Diepenveen (1

Edesche

Bos

(1850), deze exemplaren

behoren

tot F. minima;

Ooi

Waard bij Nijmegen (1861), deze

plant

behoort

tot Gnaphalium l

album;eveneens

daartoe moet een plant

van Rosmalen, vermeld doo

HoVEN (1847b), worden

gerekend

F. A

Before 1950 Filago vulgaris was recorded

in

63 hou r-squares, for

the

time from

the

surroundings of Leiden

in

1633. Since 1950

this

specie

been

found in only

10

hour-squares. The reason for its decline is unkno

Due to ts likeness to severalFilago-specles

and

o Gnaphalium uteo-a

many

misidentifications have

been

made.



Flllpendula vulgaris Moench

'

voor 1950: 4

uurhokken

(UFK 2)

slnds 1950: 2 uurhokken (UFK I)

Galanthus elwesU Hook. f.

-

-

voor

1950

: 2 uurhokken (UFK 1)

slnds

1950

:

2 uurhokken

(UFK

1)

114

'·

'·

Knolspjrea Ros

0527 8c

1 0 -

F.E.2 (1968), p. 6: Most of Europe, northwards to

c.

64°

Norway.

Filipendula vulgaris (

=

F. hexapetala Gilib.)

werd voor het

eerst

Nederland

venneld door

DEGoRTER (1767,

ais

Spiraea ilipendula)voo

uiterwaard langs de Lek tussen Wijk bij Duurstede en Schalkwijk.

Slnds 1950 is de knolspirea

nog

maar op

twee

plaatsenaangetroffe

Gennep

In 1951 en

1957

en bij

Doetlnchem

In

1969

(schrift. meded

Troelstra). Van de vlndplaatsen bij Gennep

wordt

doorWESTIIOFF c.s. (

p. 100) aangenomen,

dat

die lnrniddels zijn verdwenen. Daar ARNo

VANDERMEIJDEN (1976) de

soort

In

ons land

als uitgestorven beschou

mag

worden

aangenomen,

dat

zij de venneldlng van de vondst van

waarschijnlijk niet hebben opgemerkt.

Een opgave voorMaastricht

{DEWEVER,

1928c) berust

op

eenvenne

van

een vondst door

LEJEUNE & CouRTOIS (1831), die wellicht op Be

gebied betrekklng kan hebben. Voorzichtigheidshalve is deze vonds

opgenomen.

Voorts zijn

niet

opgenomen,

omdat het

verwilderde

e

plaren betreft,vondsten van v60r 1950: Maarsbergen (VAN HALL, 182

Spiraea /ilipendula),

Haarlem

(z.j.)

en

Roennond

(1899) en slnds 1

Enschede (VAN 0oSTSTROOM& MENNEMA, 1968, p. 36)

en

Beverwijk,

sloo

(1966). De

vondst te

Ennelo, op een heldeveld, vlak blj een

pad In

19

1979 (schrift. meded. J. Tooren) is eveneens

niet

opgenomen, omd

soort misschien

met

leem, waarmee het padwas opgehoogd, is meeg

men. NON-<>pgaven voor P7.27 en P7.36 zijn

volgens

G. Sisslngh (sc

m e d e d ~ 1979) onjuist.

Filipendula vulgaris was recorded In 4

hour-squares

before 1950;

1950

it

has

been

found in 2 hour-squares,

of which

one locality

may

disappeared no w.

Groot soeeuwklokje AMARYLLID

1624

9c

11 - F.E. 5 (1979), p. 78: S.E. Europe, from C. Yugoslavia and

Ukraine southwards

to

E. Greece.

Galanthus elwesll, afkomstig

uit

Klein-Azie, is

voor

het eerst in Euro

casu

Engeland, ngevoerd n

1874 BooM

, 1975). De

soortwordt

als sier

gekweekt en is enkele malen In ons land verwllderd

gevonden;

in 19

zlj

voor

het

eerstverzameld

op

het

landgoed

Zuidwijk bij

Wassenaar,

zlj in 1958 nog aanwezig was (VAN 0oSTSTROOM&

REICHGELT,

1960a, p.

De enige

andere en

vergelijkbare vlndplaats in Nederland is ka

Broekhuizen bij

l.eersum

0ANSEN & VANDER PLOEG, 1977, p. 28),

wa

sneeuwklokje al minstens vanaf 1948

voorkomt (schrift.meded.

Chr.G

Leeuwen, 1978).

De soort

kan

op

grond

van

deze

twee

groeiplaatsen tot de stinsepla

worden

gerekend (zle ook LoNDO &LEvs, 1979, p. 254). Maarhet voorko

op slechts twee plaatsen. vanwaar hij zlch

niet

verder heeft verspreld

comblnatle met de relatlef korte lntroductletljd In

Nederland

- hoog

een eeuw, mogelijkveel korter- een reden om te betwijfelen of G.el

in de Standaardlijst

van

de

Nederlandse

Flora

moet

worden gehandh

Nlet opgenomen is een opgave van Voorlinden bij Wassenaar, wa

soort gekweekt voorkomt (schrift. meded. S.J. van Ooststroom, z.j

Biggekerke, n

bosje

aande

voet

van de

duinen

{MENNEMA& VAN OoSTsT

1979, p. 211),

omdat

hier

zeer

waarschijnlijk slechts van verwild

sprake is, wat ook geldt voor aile verdere vondsten in

Neder

Heerenveen (1969), Schoorl (1973, NON-hok 19.12), Heemskerk

OomooM &MENNEMA, 1969, p. 176) en Rockanje (1972).

A.J.

QuEN

E-

BoTERENB

Galanthuselwesiibelongs in the Netherlands to the group of stins pl

There are just two country-estates

where

the species is found both b

and

since 1950. Considering

that

hardly

more

than a centwy has pa

since the introduction of G. elwesii into Europe, it is doubtful wheth

belongs

to

the wild Dutch flora



Galeopsls ladanum L subsp.

angustifolla (Ehrh. ex HoHm.) Gaud.


(UFK 4)

slnds 1950:

8 uurhokk.en

(UFK 2)

B

dv.: M4.45,M6.32,N3.37/65,N5.38/63.N6.23,

P4.12.P6.11,Q4.

11 ,Q6.12,R2.34,R3.44,

R4

.45.R523/45,R6.42.S5.38 - 30.37

Galeopsls ladanum L

subsp.ladanum

-

oor 1950:

8 uurhokken (UFK

2)


adv.:

L4.63,N3

.44,N6.16/65,N7.14/52,P3.4

7,

P4

.66.P6.16/51 /62,Q6.41,S5.38,T6.42

'

-

'

115

SmaJbladige

raai LAB

05391b 4 2 -

F.E. 3 (1972), p. 146:

W.,

C. &S. Europe, eastwards t o Po

and Bulgaria

(Galeopsis angustUolia

Ehrh. ex

Hoffm.).

Galeopsis Jadanum

subsp.

angustUolia

werd voor

het

eerst. als zeHst

taxon var.

angustUolia,

voor Nederland vermeld door

VAN

DEN

(1850a) van vlndplaatsen bij Maastricht, Nijmegen

en

Werkendam.

er v66r 1850 in

de

Nederlandse literatuur geen onderscheid werd gem

tussen

de

vormen van G. Jadanum en van de vondsten veelal

materiaal bewaard is gebleven. is het

nu

niet meer te achterhalen w

van deze vormen door oudere auteurs zijn gezien.

Sinds 1950

Is

deze ondersoort In nog m aar 8 uurhokken aangetro

G.

Jadanum subsp. angustUolia is een akkeronkruld en de achteruit

ervan wordt waarschijnlijk veroorzaakt door betere methoden

zaadschoning en onkruldbestrijdlng, zoals dat bij meerdere akkeron

den is geconstateerd

Adventief wordt deze ondersoort vooral gevonden op station

spoorwegterreinen,

de

hoknummers linksonder

het

kaartje he

betrekking op dergelijke vondsten. Sinds 1950 is

de

subsp. angust

bovendien adventlef aangetroffen bij Stroe

(schrift.

meded.

J.

Frenc

1964) en aan

de

spoordijk

te

Sterksel (1956, AMD);

een

vondst

Oldeberkoop (z.j.) moet eveneens als adventlef worden beschouw

deze vondsten zijn niet op het kaartje opgenomen.

F.

A

Before 1950 Galeopsis Jadanum subsp. angustUolia was recorde

43 hour-squares, for

the

first time, as a separate taxon. In 1850. Since

the

subspecies has

been

recorded

in

8 hour-squares.

As

is true for

fieldweeds the decline of G. Jadanumsubsp. angustUoliahas been ca

by better methods of seed<leaning and weed-killing.

Breedbladige raaf

LAB

1692

1b 11

- F.E. 3 (1972), p. 146: Most of Europe except

the

island

the

extreme south [Galeopsis ladanum

L)

Galeopsis Jadanum subsp. Jadanum werd voor

het

eerst, als zeHsta

taxon var.JatUolia.voorNederland vermeld door VAN DENBoscH (1850a

Vianen. Evenals bij

de

subsp. angustUolia

kan

van

de

literatuuropg

van

v66r 1850 niet meer worden nagegaan

tot

welke van

de

vorme

G. Jadanum

het door oudere auteurs geziene materiaal behoort.

Deze ondersoort is voor bet laatst in 1928 in een akker o

Gulpenerberg gevonden. Het verdwijnen ervan uitde Nederlandse flo

evenals

bij

zo vele akkeronkrulden, waarschijnlijk toe

te

schrijven aa

betere methoden van zaadschoning en onkruldbestrijdlng.

Adventief werd G.ladanum subsp. Jadanumvooralgevonden op sta

en

spoorwegterreinen, bij molens

en

graanoverslagbedrijven

e

stortplaatsen

van

graanafval. De hoknummers behorende bij vond

die op dergelijke terreinen zijn gedaan, zijn

te

vlnden links onde

kaartje. Daarnaast is de ondersoort nog gevonden tussen Variken Vi

(1839),

op

St.Philipsland, in de buurt van woningen aan de Noord

(1890), Velzen (1900), Amersfoort, in

een

ruigte (1921, U), Diemen,

a

Zuiderzee (1935); ook deze vondsten moeten als adventief wo

beschouwd. AI deze vlndplaatsen zijn niet

op het

kaartje opgenome

F.AD

Before 1950

Galeopsis ladanum

subsp.

ladanum

was recorded

in

8 h

squares. for the first time, as a separate taxon, n 1850 and for

the

last

in 1928 from a field on

the

Gulpenerberg nearGulpen. The disappear

of this subspecies has bee n caused. asis tru e for most fieldweeds, by b

methods of seed cleaning and weedkilling.



Galeopsls pubescens Bess.

•

-

voor 1950

:

8

uurhokken (UFJ<

2)

sind.s 1950:

4

uurhokken (UFX

2)

GaUurn boreale L

voor 1950: 1

uurhok

(UFJ<

1)

sinds 1950: 2

uurhokken (UFK 1)

..

'

,

..

.

./

-

'

116

I

I

Zachte

hennepnetel

LAB

1403 Sa 2 2 - F.E. 3 (1972), p. 146: C. Europe, extending to S.C. Franc

Italy, Albania

and c.

Ukraine.

Galeopsis pubescens

werd voor

het eerst in Nederland gevonden in

1

te Emmen

en

Valthe. Een eerdere verrnelding door WALRAVEN (1856)

een meekrapveld bij Axel heeft betrekking

op

een adventief

voorko

aldaar.

Deze Midden-

en

Oosteuropese soort is in ons

land ingeburger

mogelljk inheems in

het

Drentse district (DIJKSTRA, 1941 .

Een

reden voor de achteruitgang van deze

soort is

niet bekend

.

Een

exemplaar van

Deventer,Pothoofd (ABELEVEN, 1895, p. 558) blijk

G. Jadanum subsp. Jadanum te behoren en is niet op het kaa

opgenomen evenalsde vindplaatsen: Axel, in

een

meekrapveld (WALR

1856), Eemnes (VAN

EEDEN,

1894), Leiden, Groenhoven (1898),

W

(IVON-archief, 1907), Hilversu rn (HEUKELS, 1911), M iddelburg, meelfab

(HEuKELS,

1919)

en

Bakkum

(VAN

STEENIS, 1924).

Het betreft hier wei st

adventieve

vondsten van

G.

pubescens.

F. AD

Before 1950

Galeopsis pubescens was recorded in

8 hour-squares, fo

first time by WALRAVEN (1856) as adventlve, for the second time in 1

Since

1950 it has been

found

in

4 hour-squares. This species

is

natural

in the

Netherlands,

and in the northeastern part may

be native (DIJK

1941

.

The

reason

for its decline is unknown.

Noords walstro RusiA

0547

7e

10 - F.E. 4 (1976), p. 19: Most of Europe, but rare in


Galium boreale

is voor het

eerst in Nederland

gevonden

in 1841

o

heide tussen Waterrneerwijk en Malden.

Tot

1950 s de soort aileen bekend van

dit uurhok,

alwaar

zij omstr

1930

voor

het

laatst

is

waargenomen

(HeuKELS,

1931).

Met betrekkin

deze

vindplaats

geeft

Joh. Jansen (schrift.

meded.

, 1927)

twee

moge

oorzakenvoor het

spoedige

verdwijnenvan de

soort

aldaar: het

zuiv

van

het

hakhout

en

het

onderzoek

van

de

vindplaats naar Rome

oudheden.

Enige

decennia

jaar later

s

G.

borealeweer

in

twee uurhok

aangetroffen:

in 1960

bij Boerskotten,

aan de

spoorlijn naar Bentheim

een

heideveldje - hij is

daar

in 1976

niet meer teruggevonden

-

en n

in de Zuidhollandse Biesbosch (MENNEMA, 1977a; VANDER MeqoeN, 197

een

vochtig weiland. WESTHOFF c.s

.

(1970, p. 95)

noemt

de

soort

nog i

lljst van

soorten

,

waarvan met

zekerheld

kan worden

aangenomen,

d

na 1900 uit ons land zijn verdwenen.

Opmerkelljk is, dat bij Malden tussen 1841

en

1877

exemplaren

behaarde vruchten

zijn

gevonden en tussen

1917

en

1920

exempl

met kale vruchten.

Een

opgave

van Oisterwijk

(DEsToMBE,

1911}.

waarvan geen herbari

materiaal is bewaard, is voorzichtigheidshalve niet

op

het kaartje

genomen.

Evenmin is opgenomen

een

adventieve vondst uit

de duine

castricum (1965).

F. AD

Galium borealewas

found for

the

first

time in he

Netherlands

n

1841

Malden. Before

1950

this locality was

the

only

one where the

species

recorded; it

was found for

the

last time in 1930. Since 1950

it

has

b

found in

2 hour-squares:

in 1960 near

Oldenzaal,

where

G. boreale c

not be rediscovered in 1976, and in 1976 in the Zuidhollandse Biesb

near Dordrecht.





Gallum

tr lcoomutum Dandy

voor

1950

:

44 uurhokken (UFJ<

4)

slnds 1

95 0

: 3

uurhokken (UFK

1)

ook voor 1950:

Goesche

polder;

Tholen

adv.: L4.63.M434/45/46,N6.16,P337/45/4 7/48,

P4.66.1'6.52/

62,Q528/

43/66.Q6.41.R233

Genlsta germanlcaI.

voor 1950

:

12 uurhokk

en

(UFK

3)

slnds

1950: 1 uurhok

(UFK

1)

'

118

DriehoomJg

RU

B

05551b42- F.E.4(1976),p. 5 : S ~ W.&CEurope,andS.W.partofUSS

casual

in

the north and east

Galium

tricomutum

werd voor het eerst voor

Nederland

venneld do

GoRTER (1781 b, a1s

Galium Aparine

Aparine

semine

coriandri

sacch

a1s 'Gemeen te

Overmaas

In 't Koom', waarmee het elland IJselmon

zljn

bedoeld

(zle ook Vuvo:, 1902a). De soort bUjkt

vroeger

met

na

het

zuidwesten van ons land

vrij algemeen als akkeronkruid te

voorgekomen.

Daarvan is

tegenwoordig geen sprake meer.

Afgezlen

van

een a

adventleve

voorkomens kunnen na 1950

nog slechts

de

dljk b

Berenplaat

ten

zuiden

van

Rhoon

en wee uurhokken

op Zuid-Bevela

vlndplaatsen

worden opgegeven.

Een dergeUjke

sterke achteruitga

kenmerkendvooreen

groot aantal

akkeronkrulden

en

houdt

ongetw

verband met de sterk verbeterde schonlng van zaaigoed en de

lnten

onkruidbestrljdlng

met

herbldden.Of

G.

tricomutum, die

in ons la

uiterste

noordgrens

van het

areaal

bereikt

en

thermofiel

genoem

worden,

mogelljk

ook

door kllmatologlsdle oorzaken achteruit

ka

gegaan,

is

niet

met

zekerheld te zeggen.

Behalve

op de bekende adventlefterrelnen die onder het kaartj

vermeld,

aangevuld

metT6.42,

V528en

25.12,

37

28/37/47,

39

.

17

27

de soort

v66r

1950 ookzeker of

waarschijnUjk advent lef

op de volg

niet opgenomen

vindplaatsen: Oude

Schild.

blj

molen

(1933), Komwe

zand, blj schutsluis (1933), Harllngertrekvaart blj Leeuwarden,

op

d

(1900), maalderij

In uurhok

N6.56 (1933, I V O N ~ t r e e p U j s t ) , Groes

kippenhok (z.j.), Plasmolen (1915), dljk Wierlngen-Breezand blj

paal

(1933), Broekslttard, langs de weg naar stationTUddem (DE WEVER, 1

p. 13), Eljs-Wlttern, bij de Seylerbeek.metgraanafval (DEWEvER,

Lc.),

W

(1928), langs het spoor tussen Maastricht

en

Canne, resp.

Lanaeke

WEVER,

Lc.) en

tenslotte bet

Onderste

Bos bij Epen (1947, GRO).

opgenomen vlndplaatsen slnds

1950

m

et

een adventief

karakter

Sneek. o U ~ r e (1964), Wassenaar, Groenendaal, dulvenvoederplaats

OosrsrRooM&

REJCHGELT,

1966

,

p.

40),Zoetermeer, blj

molen

(V

A.N0o

STS

&MENNEMA, 1967, p. 143), Oerle,

Habraken

(schrlft. meded. J. Piet. 1

Meers, Maasoever (1955), Stein. langs JuUanakanaal (1955, GRO).

P.

HE

Seed deaning

and the

use of

herbicides Ukely are the factors that

ca

the

decline

of Galium

tricomutum

from 44

hour-squares

before 19

only

3 since

DuJtse brem

PAPIUON

0559 9e

21 -

F.E.

2 (1968),

p. 98:

From S.W. France

to

C Russia and

S. SWeden to C Italy

and Bulgaria

Het oudste gegeven van Genista

gennanica

voor Nederland

is

CoMMELIN

(1683,

p.41)

.

Hlj noemt de soort.

a1s

Genista spinosa

m

Gennanica. voor Naardenen

Utrecht,

op

veele plaatsen'.

DEGoRTER(1

vermeldt

echter

dat

Commelln

de

vmdplaatsen

van

G.

gennanic

G. anglica (Genistella minor Aspalathioides)

heeft verwlsseld

en

zodoende de vlndplaats

Muiderberg

moet

zljn,

door Commelln

G. anglica opgegeven.

De oorzaak van de achterultgang Is

vermoedeUjk

de sterke

lnkrim

van het heideareaa

l.

Blj

Groesbeek

komt de

Dultse

brem

nog

steeds

Hoewel gelegen in een natuurreservaat, Is de vlndplaats vaa.k bed

geweest door het

- overigens

verboden

-

storten en verbranden

vuilnis en door spelende

jeugd (HEIMA.NS,

1963). ze ligt aan de westg

van het

areaat van

de

soort

{HE MANS,

Lc.)

en

is aJs zodanlg

belangri

dlent

zeker te

worden beschermd.

Nlet op

bet kaartje

zijn opgenomen Friesland ·

(z.j.)

, omdat bi

materiaal

mogeUjk

sprake was van

etiketverwissellng

en een verme

van VAN

El:J>EN (1868, p. 338)

voor

Texel, die vermoedeUjk

betrekking

op

G. anglica.

R..W.J.M. VAN

DER

Before

1950

Genista gennanica

was

recorded In

12

hour-squares; s

1950

the species i:s

known

from 1 hour-square, where

it Is

still pre

Although the locality is

situated

Ina

nature

reserve, the species

haso

been

threatened

by he

dumping

and burning of

rubbish and

by

usin

locaUty

as

a

playing

-field.





Genttanella dllata

(L} Borkh.

•

'

...

\

-

voor 1950:

4 uurhokken (UFK 2}

sinds 1950:

3 uurhokken (UFK I}

Gentlanella

germanica (

WUld.)

Bomer

.

-


(UFK

3)

s

inds 1950:

4 uurhokken

(UFK 2)

120

I

-

-

I

'

-

-

'

Franjegentiaan GENTIAN

0565

6c 11

-

F.E.

3

(1972},

p. 64: Europe, except

the

north,

the

ex

west

and

most of

the

islands.

Gentianella dliata (= Gentiana dliata L}

is hier te Iande pas in

ontdekt

en wei

op

de Eijserberg

in

Zuid-limburg (DE

WEVER,

1915b

Wegens haar

late bloei wordt deze soort gemakkelijk over

het

gezien; bovendien fluctueren

de

aantallen waarin

Gentianella-so

voorkomen jaarlijks sterk

naar

gelang

de

hoeveelheid neerslag

(DEW

lc.;

WESTHOFF

c.s., 1973, p. 310}. Binnen

het

Krijtdistrict is G. dliata ev

Helictotrichon pratenseen Teucrium botrys

tot

het oostelijke (neers

kere} dee beperk t;

in

1978 werd zij aileen

nog op

de

Kunde

aangetroffen

(mond

meded.

)JI.

Wlllems},

in

1974 nog bij

Eijs (s

meded W.

Frijns}. In

1978

werd de

soort

hier

te Iande voor

het

eerst b

Zuid-limburg gevonden en wei noordoostelijk van Nijmegen; ook

in

werd zij hier waargenomen.

Niet

opgenomen

is

de

opgave voor Lemiers

(DE WEVER, lc.},

aang

het hier

waarschijnlijk

een

vindplaats vlak over

de

Duitse grens be

E.J.W

In the

Netherlands

Gentianella dliata

is almost restricted

to the

ea

part

of

the

Chalk

District; in

1978

it

was recorded for

the

first

elsewhere in

our

country,viz.

near

Nijmegen.

In the

same year

t was

in no

more

than one

locality in

the

southern

part

of

limburg.

I


and

in 3 hou r-squares since

Krijtgentiaan GENTIAN

0567 6c

2 2 -

F.E. 3 (1972}, p. 66: W.

&

C. Europe, from S. England

to

Alps

and

E. Carpathians.

Gentianella gennanic a

(

= Gentiana gennanica

Willd.} is tussen (ven

delijk} 1860 en 1870 voor

het

eerst in ons land gevonden bij Valken

(0uDEMANS,

1873, p.

228}.

De

soort is beperkt

tot

Zuld-limburg, afgezien van o udere vondst

Asenralj bij Roennond

en

bij respectievelijk Kaatsheuvel

en

Loon

op

Een sterke teruggang van G. gennanica is van het kaartje duidelijk

lezen. Het verlies

aan

groeiplaatsen is illustratief voor

de

achterult

van de

flora van kalkgraslanden in

haar

geheel

ten

gevolge van verw

Iozing

der

terreinen,

hetgeen tot

struweelvorming leid t (zie ook HlLL

& REUTEN, 1978, p. 137}, of

door

overbeweiding

en

bemesting.

P. HE

Gentianella gennanica shows a strong decline

in the

Netherlands. B

1950 the species

was

reported from

16

hour-squares,

but

only

in

4 s

Neglect, or in

other

cases

too much

grazing

and

manuring of

the

c

meadows, its

main

habitat,

are

thought

to

have caused this decline, w

is typical for

the

flora of chalk meadows as a whole.



GeranJum

rotundifollwn

L.

I

•.

•

-

'

-

I

voor 1950:

6 uurhokken

(UFK 2)

slnds 1950:

7 uurhokk

en

(UFK

2)

Geum

rivale

L.

•

-

'

I

I

-

voor 1950:

25

uurhokken

(UFK

3)


ook voor 1950: Schouwen

121

'·

I

I

-

'

I

I

'J

Rondbladige ooievaarsbek

GERAN

0577

- -

- - -

F.E.


the

nort

Geranium rotundifolium is

hier

te

Iande voor

het

eerst gevond

Maastricht v66r 1850

(VAN

DEN

BoSCH,

1850a). Oudere opgaven

Haarlem

(CoMMEUN,

1683, p. 42), als

Geranium Folio malvae rotu

Friesland

(MEEsE,

1760, p. 43, nr. 295), Warmond en Wassenaar

(Mu

1818, p. 73)

hebben

waarschijnlijk

op G.pusillum

betrekklng

(VA

BoscH, I.e.). De door OuDEMANs

(1878b, 1881) als

G. rotundifolium

terpreteerde opgaven

van Geranium columbinum

door VoRSnus (163

BRUMAN

(1662, p. 10) betreffen stellig

niet

deze soort,

maar

G.

molle

G.

pusillum.

De

lndigeniteit van deze soort In Nederland is nogal eens betwi

HEuKELS-VAN OosrsrRooM

(1977) beschouwt

haar

als adventief,

op

g

waarvan zij uit

de

Standaardlijst van

de


geschrapt

(ARNoLDs & VAN

DER

MEIJDEN,

1976, p.

5).

Evenwel is

G. r

difolium In

Zuid-Limburg slnds lang ingeburgerd (DI

WEVER,

1

p. 89),met

name op oude muren en

wallen

in

Maastricht, terwijl

de

ook tangs

het

spoor bij Spaubeek jaren achtereen h eeft standgehoud

voorts enige malen tangs

de

Maasoever werd aangetroffen.

In

recen

is zij op enige plaatsen

op

dijken nabij

de

zeekust aangetroffen,

o

meer op

Goeree, waarbij

geen

aanwijzlng van adventieve herk

aanwezig was. Een vindplaats bij Oosterbeek kan als voorpost va

voorkomen langs

de

Rijn

In

Duitsland worden beschouwd.

G. ro

difolium is een

warmteminnende soort

met een

mediterraan-atlan

areaal, die

In

Midden-Europa

een

cultuurvolger is

en

onder

meer

ve

wijnbergen en

muren

voorkomt

(GAMS,

1924). Het optreden

op

m

dijkbermen

en

langs spoorwegen

n

Nederland sluit daarbij zozeer

aa

deze soort

tot

de

Nederlandse flora is

te

rekenen.

Nlet opgenomen zljn de volgende adventieve vondsten: Apel

(1877, 1896), Wljchen

(HEUKELS,

1932), Gorlnchem (1913)

en

Sittar

WEvER, Lc.),

alsmede

de

onjuiste opgaven tussen Leiden

en

Koukerk

(V

1901),

omdat

het

hier

verzamelde materiaal

tot G.pyrenaicum

bli

behoren,

en

Maasbragt

(VAN EEDEN,

1889),

een

verschrijving

Maastricht.

E.J.

W

Geranium rotundifolium

is often considered as adventitious In

Netherlands. H owever,

the

species has persisted

In the

south of Lim

for

more than

a century. Moreover

there are

recent records from

coastal area,

where

it is apparently spontaneous. Before 1950

G. ro

difolium

was recorded

in

6 hour-squares, since 195 0

In

7 hour-squa

Knikkend

nagelkruid Ros

0578

9a 32

- F.E. 2 (1968), p. 35: Most of Europe except

the

Mediterra

region.

Geum rivalewerd

voor ons land voor

het

eerst vermeld

door

MEEsE

(

p. 33, nr. 228) en wei vo or Friesland.

Het bostype waarvoor

deze

soort hier te Iande kenmerkend

is,

komt

op

venige, slibhoudende zandgrond

in

bron-

en

kwelgebieden

(

1959, p. 113).

De

sterke achteruitgang van

G. rivaleis

hoogst waarschi

een

gevolg van ontwaterlng;

zo

moet

de

verdwijning van

de

soort

a

binnenduin rand van Zuid-Holland - evenals

in het

geval van

Chryso

nium alternifolium -


aan

vermindering van

ten

gevolge van drinkwaterwinning

In de

duinen.

In

Friesland kwam

knikkend nagelkruid

op

de

grens van zand-

en

laagveenstreken

vermoedelijk dus ook hier

In

kwelgebieden.

De

vermelding van

de

door

MEESE (Lc.) is een aanwijzing

dat

zij

niet tot

de stinseflora beho

daar

deze auteur

In het

algemeen

geen

stinseplanten vermeldt.

Een IVON-opgave voor P6.45 is niet opgenomen wegens twijf

G. rivale ter

plaatse spontaan voorkwam. Evenrnin zijn opgeno

vindplaatsen

te

Beverwijk (1968) en Warmond

(VAN OosrsrRooM

, 1

waar

de soort is aangeplant, en

een

opgave voor de Alblasserwaar

RuiTER,

1978), wegens

het

ontbreken van

nadere

gegevens.

E.J. W

Geum rivale,

a species of woods in spring

and

seepage areas. has

b

recorded

in


and n

7 hour-squares since 1

Presumably m ost localities

have

been

destroyed by drainage;

on the

i

side of the dunes, desiccation was caused by the winning of drinking w



Gradola offldnaUs l.

voor 1950:

29

uw'hokken (UFK 3)

slnds 1950: 6 uw'hokken (UFK

2)

Gypsophlla muralls

l.

voor 1950:

slnds 1950:

8 uw'hokken (UFK 2)

4 uurhokken (UFK

2)

122

Genadekndd ScRoPHULAJU

0591

2a

32 - F.E. 3 (1972), p. 20 3: Europe, northwards to

the

Netherl

Estonia

and S. UraL

Gratia/a a/fidnalis

werd

onder

de

naam Gratia/a Centauroides

voo

eerst door CoMMEUN

(1683, p. 53) voor ons

land

vermeld: 'Om

Gomichem overvloedigh

aan

de dijkken.'

De

oorzaak

van de sterke

achteruitgang

van het

genadekru

Nederland moet waarschijnlijk

worden

gezocht

in

veranderingen

waterhuishouding in beek- en rivierdalen (zie

VAN LEEUWEN,

1958

WESTHoFF,

c.s., 1971, p.213). Volgens RqPERT (1977) is

G.affidnalis

overwegend mediterrane soort, die hier te Iande

een

gering co

rentlevermogen bezit.

De volgende twijfelachtlge opgaven van deze soort zijn nie

genomen:

Boombergen

(GARJEANNE,

1947, p. 13), waarvan

de

bro

bekend is;

weiland

in de

omgeving

van

's-Gravenhage

(GRESHOFF,

p.

28),

om dezeHde

reden

en wegens topografische vaagheid; Bund

WEVER,

1914a),

omdat

waarschijnlijk

wordt

bedoeld

de

groeiplaats

o

Elsloo, welke

later door DE WEVER

(1918b, p. 15) als enige

in

Zuid-Lim

wordt

vermeld. Ter plaatse

wordt het

genadekruid

door deze

aute

adventlef beschouwd, doch

daar

de soort er

op

hetzeHde type standp

voorkwam als elders

in

Nederland, namelijk

in een

uiterwaard,

vindplaats bij Elsloo op het kaartje opgenomen.

E.J.

W

Gratia/a affidnalis in

the Netherlands shows a strong decline,

29

hour-squares before 1950 o

6

hour-squares since 1950.

This

declin

been

caused presumably by changes

in the water management in

r

and brook-valleys.

Glpskndd CARYOPHYLL

05942c21- F.E.1

(1964),p. 184:C.&E.Europe,extending locallytoN

Spain, S. Sweden and Greece.

Gypsophi/a muralis

werd voor ons land voor

het eerst

vermeld

doo

HALL

(1825) voor Brummen.

Het niet adventlef voorkomen van G.

mui'alis

ten onzent is vr

beperkt

tot het

Fluvlatlele district.

Ten

onrechte

geven

de

Nederla

flora's

(HEIMANS, HEINSIUS& THQSSE,

1965; HEUKELS-VAN0osrsrROOM, 1977

ons land oude

muren op

als standplaats;

de

soort wordt hier

in

het

meestal aangetroffen

in

pioniervegetatles

aan

plassen

in

uiterwaa

(WESTHOFF

c.s., 1971, p. 206). Haar voo rkomen is door de

aard

standplaats vaak

inddenteel; het meest nog

is zij

gevonden i

omgeving v an Nljmegen.

Niet op het kaartje opgenomen zljn de volgende vindplaatsen,

G. muralis

v66r 1950 als adventlef voorkwam: Deventer (1878, 18

Laren. Gld. (1907), Graafseweg bij Nljmegen (1931), Zelst (v06r 1

Maarsbergen

(VANHALL,

1841, p. 231), Wormerveer (DEsToMBE, 1912,

Rotterdam (1935), Gorinchem (1913), Noord-Beveland R2.14

( V

Middelburg (1901, 1937),

Weert

(1907) en sinds 19 50: Rotterdam (1

De meeste

van

deze

vondsten zijn

gedaan

bij molens, meeHabrieke

dergelijke. Materiaal verzameld

aan

de Rijn bij Amhem (DEs ToMBE

behoort tot G. panicula ta

E.J

.

W

In

the

Netherlands

Gypsophila muralis

is fo1:10d chiefly along poo

forelands, being recorded most frequently in the surround ings of N

gen. Before 1950 it

was found

in


the

sped

known from 4 hour-squares. Moreover

it

is recorded sometimes a

adventltlousspedes.



HeHaothemum

nummularlum (L)

Mill

subsp. nummularlum

voor 1950:

5 uurhokken

(UFK

2)

-

"

't'

slnds 1950:

2 uurhokken

(UFK

I)

HeHaothemum nummularlum (L) Mill

subsp. ovatum

(VIv.)

Schinz et Theil.

rtf

'">.

:...-

N

-

voor 1950:

2

uurhokken (UFX

1)

slnds 1950: 0

uurhokken

123

'·

-

'

'

-

'

Groot

zonneroosje

0ST

0599

6c II - F.E. 2 (1968), p. 288: Wides pread In Europe.

De

eerste venneldlng

van Helianthemum nummularium subsp.

mularium (

=

H. chamaecistus

MilL) voor Nederland is van Bo

SAINT.VINCENT

(1821, p. 249) voor

de

St.Pietersberg als

Cistus helia

mum:

sur les pentes

du

plateau, depuis le couvent

de

Slavande jus

Sart'.

Het

voorkomen van

het

groot zonneroosje

hler

te Iande is uitslu

beperkt tot het westelijke dee

van

het Krijtdlstrict (WESTHoFF, c.s.

p. 58).

De

soort is voomamelijk bekend van de St.Pietersberg,

graslanden

op

zonnlge en droge krljthellingen. DE

WE

V

ER

(1914b,

geeft de soort

nog

op voor Bemelen en St. Geertruid De opgaven

Cadzand uit 1893 hebben betrekklng

op de

subsp. ovatum.

Volgens Gytenbeek (ANoN., 1965) komtde soort

nog erg

vee voor

omstredenPopelmondedal op

het

Nederlandse dee

van

de St.Pieter

waar ze In 1977 nog werdverzame d.

WILLEMS& BLANCK

ENBORG (1975,

menen dat

de soort aldaar

nog

op

slechts

een

plaats is aangetroffen

e

H. nummulariumsubsp.nummulariumook op

de

St.Pietersberg

op

di

plaatsen Is aangeplant. Op het Belgische

gedeelte

schljnt ze nog vri

voor

te

komen (schrift.

meded W. Frljns, 1976).

Niet

opgenomenis een vindplaatsvanv66r 1950

te

DaHsen (TESCH, 1

omdat het hler vermoedelijk een andere soort betreft. Sinds 1950

vondsten te 's-Gravenhage (VAN OosrstROOM & MENNEMA, 1973, p. 19

van de Tenellaplas

In

Voomes Duin (1962, WAG) niet

opgeno

vanwege respectievelijk het adventieve karakter

en

een zekere

planting (schrift. meded. C. Sipkes), evenals een vindplaats bij

Eljserbosch (MENNEMA& VANOosrsrRoOM, 1974, p. 68), omdat de soor

is uitgeplant (MENNEMA& VANOosrsrRooM, 1975b, p. 189).

c.L

Before 1950 Helianthemum nummularium subsp. nummularium

recorded

in 5 hour-squares, since 1950

the

species

has been

fou

2 hour-squares. On the Dutch side of the St.Pietersberg in the sou

limburg, there is now probably one locality left, on the Belgian sid

species still occurs fairly frequently.

Smalbladig

zonneroosje OstA

0600

6b io -

F.E. 2 (1968), p.

288

: C. Europe and parts of

E.

&S. Eu

extending

northwards

to Sweden (subsp.

obscurum

(Celak.) J. Holub

Helianthemum nummularium

subsp.

ovatum (

=

H. chamaecistus

werd voor het

eerst venneld door FRANQUINET (1838, nr. 805) als a

obscurum var. hirsutusvo or de St.Pietersberg, zij

het

nietspeciaal voo

Nederlandse grondgebied.

Het

oudste herbariurnmateriaal

dateer

1879, 'in bergstreken

in

't limburgsche'. In 1881 werd de soort even

in

limburg - zondernauwkeurige plaatsaanduiding- gevonden,ln

op de St.Pietersberg blj de Roode Haan.

Voor het laatst werd

de

subsp. ovatum In 1893 verzameld In de du

bij Cadzand, als H. vulgare, met

de

mededellng

dat

de soort op

enigszins zonderllng schljnende standplaats In Belgie nog

meer

VOOrkomen

(ABELEVEN,

1895, p. 521). VoJgenS VAN

ROMPAE

Y &

I>ELVO

(1978) zouer verwarrlng zijn tussen de belde

ondersoorten van

Helia

mum Nummularium en

zou de subsp.

ovatum

behalve

aan

de ku

Belgieook

meer

n het binnenlandvoorkomen. WESTHoFF .s. (1970, p.

noemt de ondersoort bij

de

taxa, waarvan met zekerheid

kan

wo

aangenomen

dat

ze na

1900

uit ons

land

zijn verdwenen.

Nlet opgenomen s

een

vondst bij Makklnga

(z.j.,

wei v66r 1900) o

hler vennoedelijk een etiketverwissellngheeft plaatsgevonden.

c.L

Before 1950Helianthemum nummulariumsubsp. ovatumwas record

2 hour-squares, for the first time In the south of limburg In 1879, an

the last time

in

1893

in

he dunes nearCadzand. Since that time the sp

has disappeared from

the

Netherlands.



Hellchrysum arenarium (1.) Moench

•

I

t1

I

'

-

voor 1950: 9

uurhokken

(UFK

2)

sinds 1950: 0

u

ur

hokken

Hellctotrlchon pratense

{l.)

Pilger

11

•

'

-

voor 1950:

7 uurhokken (UFK 2)

-

lnds 1950:

5 uurhokken (UFK 2)

1'\

..

-

-

--

"

-

'

-

-

'·

124

'

'

1'.

Strobloem

CoMPO

0602 6b

2 0 -

F.E. 4 (1976),

p.130

: From the Netherlands, S. Swede

Estonia

o u ~ w a r d s

to S. Germany,

s.

Bulgaria

and W.

Kazakhstan.

Helichrysum arenariumwerd voor

het

eers t voor Nederland vermeld

VAN HALL (1821) als Gnaphaliuni arenarium, met als vindplaa

vestingwerken bij Nijmegen.

De soort groeit op droge, zandige gronden; aileende vindplaatsen

oostelijke heHt van hetland zijn als inheems beschouwd. Deze sluite

aan bij het areaal, dat

HEGI-WAGENrrz

(1965) aangeeft. Voor het laa

H. arenarium in 1917 in ons land aangetroffen te Bemelen. Redenen

het verdwijnen van deze soort zijn nlet bekend; welllcht zoude

wegverbredingen

en

ontginningen kunnen zijn of het verzamelen

droogboeketten: de naam strobloem suggereert dit laatste reeds

Vindplaatsen in het westen des lands hebben hoogst waarschi

betrekking op adventieve of verwilderde planten. Het betreftde volg

vondsten: Bergen aan

Zee (HEuKELS,

1928), duinen bij Haarlem (1

voormalige rietl anden bij Amsterdam (1947)

en

AssendeHt, vuilnis

plaats (1968). Deze vondsten zijn niet

op

het kaartje opgenomen.

TH.

A

HA

Before 1950Helichrysum arenarium was found in 9 hour-squares; th

record

is

from 1917.

A

reason for

this

disappearance

is

not exactly kn

it

might be

due

to the collecting of flowers for

cudweed

bunches.

Beemdhaver

GRAM

06036c21 - F.E. 5 (1979),p. 214: W.&C.Europeand W.&S.Fennosca

extending southwards to

N.E.

Spain

(Avenula pratensis (1.)

Dum.).

Helictotrichon pratense (= Avena pratensis1.) werd voor

het

eerst i

land verzameld in 1886 bij Gulpen. Volgens

DE WevER

(1913b, p. 55)

deze soort reeds eerder door Kaltenbach voor Vaals en Lemiers ver

doch de ze opgave is bij

KALTENBACH

(1844) niet ter ug

te

vinden.

In Nederland is

H.

pratense tot het Krijtdistrict beperkt; hierbi

heeft de soort, evenals Gentianella dliata

en

Teucrium botrys,

oostelijke verspreiding, wat vermoedelijk samenhangt met de re

grote neerslagho eveelheden in dit gebied

(WESTHOFF

c.s

.,

1970, p. 58-5

de Zuidlimburgse krijthellinggraslanden k omt zij slechts in versp

pollen voor; wellicht ondervindt zij, evenals andere kalkplanten, co

rentie van Brachypodium pinnatum (vergelljk

WESTHOFF

c.s., 1973, p

e.v.). De meeste recente groeiplaatsen liggen in natuurreservaten.

EJ.

W

Before 1950Helictotrichon pratensehas

been

recorded in 7 hour-squ

since 1950 in 5 hour-squares. The species

is

in

the

Netherlands confin

the Chalk District; within this district it occurs chiefly in the eastern

which might

be

connected with the relatively high precipitation in

area.



HeUeborus virtdis I.

v

-

I

-

-

voor 1950:

26

uurhokken (UFJ< 3)

sinds 1950:

7 uurhokk

en

(UFK 2)

Hieradum

amplexlcaule

I.

subsp.

amplexlcaule

""

I

-

voor

I950

:

1

uurhok

(UFK

I)

sinds

I950

: 0 uurhokken

•

-

'

'

-

_r

·-

'

£-

'"

\

I25

'

-

._.., ,

I

WrangworteJ RANUNCUL

0605

9c

22 - F.E. 1 (I964), p. 208: W. Europe [subsp.

oecidentalis

(Re

Schiffner).

Helleborus viridis

werd voor

het

eerst voor Nederland venneld

VoRSTJus (I633) voor Leiden.

De soort werd vroeger als veeartsenijplant gekweekt

en

s

op

versch

ne

plaatsen - vooral in Zuid-Limburg

en het

westelijke deel van

Fiuviatiele district - verwilderd

en

ingeburgerd aangetroffen; w

schijnlijk is deze soort

ten

dele ook als stinseplant op te vatten.

In

zuiden van het land,

waar

volgens

DE WEVER

(I934)H

viridis

a

ingeburgerd

Is

, zou

de

soort misschien inheems kunnen zijn

(HEI

HEINSIUS

&

THQSSE,

I965 , p. 467). Qp

het

kaartje zljn opgenome

vindplaatsen,

waar de

soort

niet

of sedert lang

niet

meer

wordt gekw

In

ons

landis aileen

de

subsp. occidentalis(Reuter) Schiffner, uit W.-Eu

gevonden_

Sinds

I950

is

H viridis in

7 uurhokken aangetroffen;

er

zijn

gegevens bekend

omtrent de

reden van achteruitgang.

Niet op

het

kaartje zljn opgenomen

de

volgende vondsten en opg

aan de

Achterweg

naar

Haren (I836),

aan

t

Opstal

te

Naaldwijk

(KoPs

DERTRAPPEN,

I849

, p. 755), Delft (I870,

WAG),

Apeldoom (I878), Ruur

boerenhofstede (I882,

AMD),

tuin van Holzenbosch, Valkenswaard (

tuin te Holset bij Vaals

OoNGEN

, I934), Haastrecht

(JAsPER

S&

DEBRUQN,

p. 40I). AI deze vondsten

en

opgaven

hebben

zeer waarschijnlijk be

king

op

gekweekte exemplaren. Een opgave van '

de

Wunn

tu

Palenberg

en

Rimburg'

(DE

WEvER,

I9I4b,

p. 56) heeft vennoed

betrekking

op een

vindplaats in Duitsland.

F. A

Before

I950

Helleborus viridis

was recorded in 26 hour-squares, fo

first time i n I633. This species. of which only subsp.

occidentalis

occ

the

Netherlands,

has been

cultivated for veterinary purposes

and

found as a garden-escape. in several localities

it

appears

to be

natural

Since 1950

H viridis

has b een recorded in 7 hour-squares;

the

reaso

this decline is unknown.

Stengelomvattend

havikskruld

CoMP

I549

6a

I 0 - F

E.

4 (1976),

p.

396 als

Hieradum amplexicauleI.,

sJa

&S. Europe.

Hieradum amplexicaule

subsp.

amplexicaule is

aileen van Haa

beken d, waar zlj

in

1835 voor

het

eerst werd verzameld. De laatste vo

aldaar dateert van 1876, zodat

de

soort zlch minstens

4I

jaar

gehandhaafd. Men

mag daarom

zonder twijfel spreken van

een

geva

inburgering

ter

plaatse.

Oorspronkelijk zal deze onders oort wei als sierplant zijn ingevoer

vindplaats

te

Haarlem ligt zeer ver van

het

eigenlijke areaal van

de

in Midden-Europa.De groeiplaatsen zijn verdwenen do or hetafbreke

de oude

stadsmuren waarop

H amplexicaule

subsp.

amplexic

voorkwam.

P. HE

Hieradum amplexicaule

subsp.

amplexicaule

has

been

naturalized

o

town walls

at

Haarlem from

I835

until I876,

when the

walls

demolished.



Hleradum

amplexlcaule

I.

subsp.

speluncanun

lArvet-TouvetlZahn

'

•

-

voor 1950: 1

uurhok (UFK

1)

slnds 1950: 2

uurhokken (UFK

1)

Hierad

um blfldum Klt

.

-

voor 1950:

I

uurhok

(UFK

1)

slnds 1950:

0 uurhokken

126

'

-

...

'

'

I

-

'

M.aastrichts havfkskruid CoMPO

0610 6a 11

- F.

E.

4 (1976), p. 396 als Hieradum

amplexicaule 1.,

s.l

&

S: Europe.

Hieradum

amplexicaule

subsp.

speluncarum is

aileen

In

Zuid-Um

gevonden, voor het eerstte Maastricht

In

1876

(VANSoEST,

1934, p. 30

aanwezigheid

van

deze ondersoort werd

echter In

eigen land

niet e

onderkend

dan In

1913

lANoN.

1913, p. 53).

In

1892 te Maas

verzameld materiaal

werd

blijkens

de

oorspronkelijke etiketten

vankelijk beschouwd als te behoren

tot

Hieradum

murorum. B

publicatie van deze vondst hield ook ABELEVEN (1895, p. 538) zich

aan

soortsnaam, al wees hij reeds op enige overeenkomst

met

H.

amplex

le

In

Maastricht heeft

de

subsp.

speluncarum

zich

tot

op

heden

op

muren

weten

te

handhaven, hoewel

de

lndruk wordt gewekt

dat

vroeger lvoor

het

afbreken van

de

stadsomwalling) veel algemene

dan

nu. Slnds 1957 is

de

subsp.

speluncarum

ook bekend van Valken

waar

zij

In

1977 zeHs

op

twee

plaatsen is waargenomen

(mond

med

Adema), zodat

men mag

veronderstellen

dat

zij ook hier

aan

lnburgeren

is.

Evenals

de

subsp.

amplexicaule

is ook

de

subsp.

speluncarum

oors

kelijk wei aangevoerd en als sierplant gehouden.

Een opgave

door

S.J.

Dijkstra voo r

de

omgeving

van

het

Albertkana

Maastricht

(ANoN.,

1953)

moet

komen

te

vervallen,

daar

zij kennel

Belgisch grondgebied betrekking heeft.

P.

HE

Hieradum

amplexicaule

subsp.

speluncarum

has

been

able to hol

from at least 1876 until

now In

Maastricht, on old walls.

In

recent ye

further expansion to Valkenburg mo re to

the

east

has been

establi

Valkenburgs havikskruid Co M

P

0614

6c 1 0 - F.E.

4l1976), p.

377

:Throughout a large

part

of Europe

absent from

much

of

the

south-east

and

south-west.

Hieradum

bifidum is In

Nederland aileen in 1912 in

een

aantal e

plaren verzameld bij Valkenburg

In

Zuid-Umburg. Het betreft hi

subsp.

ansenll

Zahn. Later

is

de soort

niet meer

teruggevonden. Me

aannemen

,

dat

dit havlkskruid uit ons land is verdwenen.

De soort groeit

op een

ondergrond

van

kalk, kalkmergel of dolomi

dichtstbijzijnde groeiplaatsen bevinden zich

in de

Eifel

lHEGI

, 1929

Zuidlimburgse vindplaatsomschrijving 'mergelrotsen' maakt ondan

eenmalige vondst een natuurlijk voorkomen v an

deze

soort n Nede

waarschijnlijk.

TH. A HA

Hieradum bifidum was

recorded

in the

Netherlands once,

In

1

Although

it has

never

been

refound,

it

is likely that this

was

a na

occurrence.



Hleradwn x

brachlatum

Bertol ex Lamie.

voor

1950:

slnds 1950:

7 uurhokken (UFK

2)

3 uurhokken

(UFK

1)

Hleradwn

dlaphanoldes

Undeb.


{UFK

1)


•

...

,

127

'·

,

Jlastaardhavtkskruid

CoMPO

1569

6c

2 2 - F.E. 4 (1976), p. 369: C. Europe, extend ing locally eastw

to

C. Russia, Krym and Bulgaria

De

status van het taxon Hieradum x brachiatum Hjkt enigszins

vechtbaar, omdat hiertoe

de

baStaarden van H.

pilosella met

z

H.

bauhinii

ais H. praealtum worden gerekend. Binnen het aanwe

herbariummateriaal zijn wei ldeine vormverschillen waarneem

welke mogelijk sarnenhangen met

de

aard van

de

stamouders;

onderscheld Is echter niet

met

zekerheid vast te stellen.

H.

x

brachiatum

werd

In

(vermoedelijk) 1944 voor

het

eerst

in het

In Nederland aangetroffen, blj Millin Noord-Brabant; een jaar later o

Ter Unden (eveneens aldaar in 1950), blj het Julianakanaal

noordoosten van

Maastricht.

bij Eijgelshoven, bij Brunssum

en

o

Schaesberg bij Heerlen, alles

In

Zuid-Umburg.

Afgezien nog van vondsten in 1948 en 1954 in leemgroeven bij Teg

(of Venlo, waarmee wei dezeifde groeiplaats zal zijn bedoeld)Isnog sl

~ ~ n

recente opgave van deze hybride bekend, namelijk van e en ver

bouwland

bij het

Umburgse Broekhuizen In 1977 (MENNEMA &

OoSTSTRooM, 1979, p. 213). Of H. x brachiatum lnderdaad zo zeldzaa

geworden

als het

kaartje doet vermoeden, ls niet zeker;

het

taxon kan

het

hoofd zijn gezien.

P.

HE

Hieradum

x

brachiatum Is the

hybrid between

H. pilosella and

e

H.

bauhinii

or H. praealtum;

plants of this type have been r eported

7 hour-squares before 1950,

and

from 3 hour-squares since 1950. H

brachiatummay have been overlooked, however,

and

may not be as

as

the

map suggests.

Bekllerd havlkskruid

CoMPO

0616 9d 11 - F.E. 4 (1976): niet vermeld

Hieradum

diaphanoideswerddoor VAN SoEST (1926, p. 169) voor

het

als een afzonderlijke soort voor Nederland opgegeven. HoewelSELL&

(1976)

de

soort

in de

Flora Europaea niet opgeven, krijgt

men

tac

lndruk

dat het als H. diaphanoides gedetermineerde materiaal I

collectle van

het

Rijksherbarium wei als een apart taxon

Is

te

derschelden.

Of

het de voorkeur verdient

om

dit ook op soortsnive

doen, zou nog nader moeten worden onderzocht

Het oudste herbariummateriaal dateert uit 1874

en Is afkornstig

Beek blj Nijmegen; het jongste materiaal is

in

1938

blj

Valkenbu

Zuid-Umburg verzameld In

de

tussenliggende jaren zijn

in het

Ia

gebied nog enkele vondsten gedaan. Het

Is

onzeker of deze soort

nu

in

ons land voorkomt.

P.

HE

Hieracium diaphanoides was

found

in

3 hour-squares

In

the

Netherl

between 1874

and

1938. The species is

not

included

in the

Flora Euro

(SELL

&

WEST,

1976), but the collections

at

the Rijksherbarium see

comprise a fairly recognizable form

that

can

be

identified as

H. diapha

des. It Is uncertain if he species still occurs In this country.



Hleradum

peletertanum

Merat

voor 1950:

0

uurhokken


(UFK

11


31

slnds 1950: 9 uurhokken (UFK

21

'

' ·

,

128

Schelllngs havikskruid

CoMPO

1407 6d 01 - F.E. 4 (19761, p.367: N., W.

&

W.C. Europe.

Het voorkomen van de diplo'ide of triplo'ide Hieradum pe/eterianu

Terschelling werd door GADELLA & KliPHU

IS

(19681 na een cytogene

onderzoekvan in 1966 verzamelde planten onomstotelijk vastgestel

tetraplo'ide

en

pentaplo'ide vormen worden

tot

Hieradum pilo

gerekend.

Inmiddels zijn 7 groeiplaa tsen van

H.

peleterianum op het e

bekend geworden, gelegen in 3 verschillende uurhokken. De soort

een disjunct areaal ten noorden en ten zuiden van ons land

vlndplaatsen op Terschelling vormen derhalve e en logische schakel tu

de delen van het areaal.

Opvallend en kennelijk onjuist is het gebruik van

de

naam

H.

pele

num in vee buitenlandse literatuur; blj de oorspronkelijke beschri

van de soort door

MERAT

(18121 wordt de naam wei degelijk

met

gespeld

P.

HE

Hieradum peleterianumwas shown to occur on lthe island of Tersche

in 1966, after a cytogenetical analysis. It is the diploid or trip

counterpart of

H.

pilosella, which itseH is tetraploid or pentaploidBy

7 localities of

H.

peleterianum have been found on the island, in 3 di ffe

hour-squares. They form a logical

link

between the already kn

distribution areas north and south of the Netherlands. The spelling o

species name as H. peleteranum, often found in literature, is obvio

incorrect.

flOrenti jDS havikskruid

CoMPO

0622

6c

23

- F.E

.

4

(1976), p. 371: Much of Europe, but absent from m

of the islands and from

N.

& E. Russia.

Hieradum praealtum (= H. pilosel/oidesauct.)werd in 1930 voorhet

in Nederland waargenomen, op het rangeerterrein van de Staats

Hendrlk blj Brunssum (DqKsnA

c . s ~

1953, p. 530).

In

de

veertiger jaren werd de soort op diverse plaatsen elder

Zuid-Limburg gevonden. Het is niet zeker, dat dit een reele uitbrel

weerspiegelt. Wellicht is

H.

praea/tum eerder over

het

hoofd gezien

soort is sinds 1950 ook veelvuldig buiten Zuid-Limburg gevon

Merkwaardig genoeg blijven de vondsten in Zuid-Limburg

zeH

in

periode ten

achter. Misschien moet nog eens nauwkeuriger naar

soort worden gezocht.

P.

HE

Hieradum praealtum has been recorded in 11 hour-squares before 1

and In 9 hour-squares since 1950.

In

the latter period, the numbe

localities in

the

south of Umburg seems to have diminished, while

species was found more frequently further northwards. Whether thi

real effect or not

is

uncertain; H. praea/tum may have been and may

be overlooked



voor 1950: 22 uurhokken (UFK 31

slnds 1950: 7 uurhokken (UFK 21

Himantoglossum hlrdnum (L) Spreng.


21


'·

-

-

-

129

Kandelaarhavlkskruid

CoMPO

1570 6d 3 4 - F.E. 4 (1976), p. 370: From W.C. France and Sard

eastwards to Finland, W.C. Russia and

C.

Romania

Hieradwn x schultesii

(

= H lactucella Wallr. x pilosella L) Is h

Jande voor het eerst gevonde n In 1859 bij Nljkerk.

Volgens

DE WEVER

(1932a) verdrlngt deze bastaa rd,

m"ogelijk

doord

zowel op vochtigere als op drogere grond dan H

lactucella kan

gro

deze soort dikwijls; vermoedelijk gebeurt dit vooral na ontwateri

ruderaliserlng van de groeiplaatsen van

H

lactucella Evenwel schijn

H x

schultesii

na verloop

van

tljd veelal te verdwijnen. althans

bastaard op de meeste

oude

groeiplaatsen recent niet teruggevo

zoals bet kaartje laat zien.

Niet opgenomen zijn opgaven voor Oosterbeek-Hoog en Rotte

(VAN

SoEST,

1928, p. 207, 208); materiaal van

de

eerstgenoemde vlndp

behoort vermoedelijk tot

H

pilosella, van de tweed e vlndplaats is I

Rijksherbarium onder H schultesiigeen materiaal aanwezig.

E.J.

W

Hieradwn x

schultesii

(

=

H

lactucella

x

pilosellajls

said to superse

parent

H

lactucella,

especiaUy when the habitat of

this

species Is dra

or

disturbed.

in

most localities where the hybrid

was

recorded previo

it has not been found recently; it seems to vanish In the course of

Before 1950H x schultesiiwas recorded in 22 hour-squares; since 19

7 hour-squares.

Bokkenorchis 0RCHIDA

0627

6c 20

-

F.E.

5 (1979), p. 342:S., S.

C. & W.

Europe, northwards

England

and the

Netherlands.

De

oudste betrouwbare vermeldlng van Himantoglossum hirdnum

Nederland Is van BoRY DE

SAINT-VINCENT

in 1821 (p. 266) als Saty

Hirclnum voor de StPietersbe rg blj Maastricht: 'dans les bois talllis

le coq Rouge

et

le T Ueul'.

De

bokkenorchls Is in 1848 opnleuw op de StPietersberg verzam

bet Is onzeker, of dit

op

bet Nederlandse of

op

bet Belglsche deel was

Is daama niet meer in Zuid-Umburg teruggevonden (DE WEVER, 1

p. 82). Aile overige vondsten In Nederland zijn In

de

duinen gedaan

ruime intervallen in ruimte en tijd: in 1890, 1906, 1931, 1937

en

1

De soort wordt niet algemeen als Inlands beschouwd.

VuvcK

(

p. 142)

noemt de

bokkenorchis

een

van

de

planten, 'welke als toev

werden waargenomen'

en

stelt verder, dat 'het verdwijnen va

mantoglossum

hirdnwn

lemand veel minder zal verwonderen

da

felt, dat zij

er

ooit voorgekomen is'. TuqssE (1906) en SIPKES (1

daarentegen twijfelen nlet

aan

bet natuurlijke voorkomen van

mediterraan-atlantische soort in Nederland en vermoeden. dat trekv

de stoffijne zaden over gr ote afstande n kunnen vervoeren.HiLGERS (1

is van

mening, dat de soort niet opgenomen hoeft te worden I

Nederlandse flora's, doch baseert deze menlng blijkens zijn publ

aileen op de literatuur over limburg. Aile gegevens beschouwend i

aannemelljk. dat de vondsten In Nederland - ruim gespatleerd In ti

afstand - weliswaar niet standhoudend, maar wei natuurlijk zijn.

nieuwe vondst van H hirdnwn In de Nederlandse duinen, die op

conti nent de noordelijkste areaalgrens vormen. blijft mogelijk.

Niet op het kaartje is opgenomen een opgave van de Schelphoe

Schouwen In 1962, die 'volgens de beer C. Sipkes wei betrekklng

hebben op Orchis incamat a L var. lobelii (Vermin.)' (VAN

OosTSTRo

REICHGELT, 1966a, p. 43)

en

een vlndplaats In bet Gerendal op enige af

van de Zuidlimburgse orchideeentuin (ANoN., 1971), waar

de

soo

aangeplant

AJ. QUEN

EBoTERENB

Himantoglossum hirdn umwas known from 5 hour-squares bet ween

and 1948. In the Netherlands H hirdnum is at the northern limit o

continental range. It Is likely that the species

is

reaDy native occu

spasmodically with intervals of time and distance but never beco

permane ntly established. Re-occurrence In the Netherlands dunes i

future

might

be

possible.



Hippocreplscomosa L

'

\

,

voor 1950:

1

uu rhok

(UFK

1)

sinds 1950: 1

uurhok

(UFK

1)

Hypericwn canadense I..

,

voor 1950: 8

uurhokken (UFK

2)


•

-

'

•.

-

130

Paardehoefklaver PAPILION

0628 6c 01 -

F.E.

2 (1968), p. 184: W., C &

S.

Europe, northwards

t

England and

N.C.

Germany.

Hippocrepis comosa

is voor het eerst in Nederland aangetroffen in

op

een ruderaal

terrein bij Dordrecht als (oorlogs)adventief,

naar

(1950b, p. 207) aanneemt.

In 1948 wordt de soort gevonden op de enige natuurlijke, inla

groeiplaats aan de Lek tussen Ameide en Lexmond (HEYBROEK, 1949; K

1949). Deze groeiplaats is tot op heden

nog

aanwezig en is bescher

Niet opgenomen zljn

de bovengenoemde

adventieve vondst blj

drecht (1945),

een

opgave van

een in 1954

vondst doorJ.A.F. Cohen

S

blj Fort Doornik blj Lent (schrift. meded. V. Westhoff), omdat deze n

een van de lijsten van zeldzame planten in de daaropvolgende jar

opgenomen,

en

een opgave van een vondst tangs het fietspad

na

Algerabrug

in

Krimpen

aan

de l}ssel (MENNEMA & VAN

OoSTSTROOM,

p. 217), omdat

de

plant hier vermoedelijk adventief is.

A.).

QUENE-BoTERENB

In 1945

Hippocrepis comosa

was recorded for the first time in

Netherlands, probably as a war-adventive plant.

In

1948

the

species

found

in

the only known naturalhabitat, where it stiU occurs.

C3nadees

hertshoof

HYPERICA

0643 2c 11 - F.E. 2 (1968), p.

269

: Neth erla nds (Overijsel); Ire land (M

Hypericum

canadense

is in Nederland voor

het

eerst in 1909 in Harb

hoek in

Twente

gevonden. Aile later ontdekte groeiplaatsen l iggen

dicht bij deze eerste vindplaats en eveneens in

Twente

.

Hoewel

de soort zich gemakkelljkdoor zaad verspreldt

OoNKER,

193

de

uitbreidlng

beperkt

gebleven door

ontginning van denatte

heid

den, waarin zij groelt OoNKER, 1959). Het Canadees hertshooi komt

1950

nog

slechts in 2 uurhokkenvoor, waar het respectievelijk in 197

in

1979 nog is aangetroffen.

ZOwel JoNKER (1959) als WESTHOFF (1971, p. 247) zi jn van mening

Hypericum

canadense een oorspronkelljk

inheemse

soort is,

'die

ultzonderlijk. ult

een

gecompliceerd samenstel van

gradienten

o

bouwd milieu vereist

en

uit dien hoofde slechts zeer zelden

milleu-elsen verwerkelljkt vlndt' (WESTHOFF, I.e.). Dlt verklaart echter

haar explosleve uitbreldi ng

In

Noord-Twente

In

de dertlger jaren

(sc

meded.

F.P. Jonker, 1978).

Het

voorkomen van

het

eanadees hertsho

vochtige karTesporen tangs zandweggetjes,

die later

volgens Jo

vrijwel allemaal geasfalteerd zijn , maakt aannemelijk ,

dat

juist do

beginnende

ontginningen een

tijdelijk geschikt milieu voor

de

ontstond (mond. meded.

E.J.

Weeda, 1979).

In Ierland is in 1968 een aantal nieuwe groei plaatsen bij Gleng

ontdekt, ruim 200 km. zuldelijkerdan die

in

Mayo

(WEBB

& HALLIDAY, 1

p. 334). Na onderzoek

van

de groelplaatsen vinden deze auteurs,

d

zeker honderden

plaatsen

in

het

westen van Ierland zijn, waa

(oecologische) condities zeer veel

op

die van de onderzochte plaa

lijken,

en

die (afgezien

van

het

ontbreken

van

H.

canadense)

een

vr

overeenkomstige soortenlljst hebben

(Lc

., p. 341 ).

Zij

zijn van mening

er geen goede reden is

om

te veronderstellen - zoals Westhoff in

bovengenoemd citaat doet- dat de milleu-eisen slechtsop enkeleplaa

zijn gerealiseerd (Lc., p. 333). Aangezien Nederland met slechts t

recente vlndplaatsen van H.

canadense

niet over veel vergelijking

terlaal beschlkt, zal een uitspraak over

de

milieu-eisen hier moeilijk

A.). QUENE-BoTERENB

Hypericum

canadense

has

been

recorded in the Netherlands before

in

8 hour-squares

and

since 1950 In 2 hour-squares, where it was

present

in

respectively

1975and

1979. Very probabl y the decline is d

the reclamation of

wet

heaths. Some opinions are given about

ecological conditions of this species.



Hypericum

desetangsit

Lamotte

•

.-

'

voor 1950: I uurhok

(UFK 1)

sinds 1950:

0

uurhokken

Hypericumhirsutum I.

voor 1950:

35

uurhokken

(UFK 4)

~


'·

,

-

...

131

Frans Hertshooi HYPERIC

1408 5b 10 -

F.E.

2 (1968),

p.269

als

H.maculatum Grantz

s

obtusiusculum (Tourlet) Hayek

x H.

pertoratum

L : geen areaalgege

Hypericum desetangsii is in Nederland voor het eerst in 1904en vo

laatst

in

1906 gevonden

aan

de 's Gravenweg bij Rotterdam.

Het Frans hertshooi wordt door RoBsoN (1968) met zekerheid en

HEUKELS-VAN OosTsTROOM

mogelijk als

een

kruising beschouwd t

H. maculatum (subsp. obtusiusculum) en H. pertoratum, die beide

algemeen in Nederland en in gematigd Europa voorkomen. Deze bas

kan gemakkelijk terugkru isen

met

Hm van

de

ouders, waardoor hybr

zwermen kunnen optreden (RoBsoN, I.e.). Hierdoor wordt

een

e

soortsbegrenzing bemoeilijkt. Aangezien de beide vermoedelijke o

redelijk algemeen

in

Nederland voorkomen, is het aannemelijk,

da

kortstondige optreden vanH. desetangsiibijRotterdam eerder natu

dan

niet natuurlijk is geweest, a vraag tmen zich af, waarom deze bas

dan niet

vaker is gevonden.

Een herbariu rnexempl aar var. Ruurlo (1888,

AMD)

dient

nog nad

worden

onderzocht.

Bij opgaven

voor Rozendaal bij Arnhem

(VAN

1925, p. 100), Schaveren (Kloos, 1948), Vragenderveen

en

Staringpo

Winterswijk (RYPKEMA, 1953) en Oost-Brabant

en

Ncord-Umburg (RYP

1952) is verwarring of terugkruising met H. maculatum of H. pertor

niet

uitgesloten. AI deze vindplaatsen zijn niet

op het

kaartje

opgeno

A.J. QUENE-BOTERENB

Hypericum desetangsii

has

been

found twice

in the

Netherlands,

in

and in 1906, both in the

vicinity

of Rotterdam. It is generally consid

to be a hybrid between H.

maculatum

subsp.

obtusiusculum and H.

foratum

.

Probably

the

occurrence

in the

Netherlands was natural.

Ruig hertshooi HYPERIC

0645 8a 32 - F.E. 2 (1968), p. 264: Most of Europe excep t the north

and the extreme south.

De

oudste

betrouwbare vermelding

van Hypericum hirsutum s

die b

GoRTER

(1781b) voor Hulsen bij Nijmegen; bij diens andere opgaven

minstens rekening worden gehoudenmet

de

mogelljkheid van aanp

omdat

deze

vindplaatsen

ver

buiten

het

bekende areaal liggen. W

H. hirsutum, door DE GoRTER

(Lc.) voor

het

Huis

te

Hemmen,

Gr.,

verm

aldaar

ook nog in

1842 verzameld (Herb. Utrecht).

Het Nederlandse areaal van H.

hirsutum

valt in twee delen uiteen

eerste

s

er

een

(vroeger vrij talrijke) groep vindp laatsen

in het

Krijtdi

in

bosranden

op

kalksteenverweringsgronden, vooral

op

hellingen

de

Maas

en de Geul

Dan

is er een tweede

groep vindplaatsen

in

bo

langs de Maas in Noord-Umburg en bij Nijmegen, met voorposte

Houten,

de

Westerbouwing en

op

rivierafzettingen langs

de

Oude i

het substraat is hier meestal rivierklei of leem, soms zand.

in

Nederland

is

H.

hirsutum

in deze eeuw sterk achteruitgeg

hetgeen

ongetwljfeld samenhangt

met het

rooien

van oude

bossen

Niet opgenomenvindp laatsen van v66r 1950 zijn:

bet

reeds geno

Huis te Hemmen

(DE GoRTER,

Lc.), Zuidlaren, ruderaal terrein (1944

Wildenborch

(VAN

HALL, 1825), De Bilt en Bentveld

(CoMMELIN,

1683, p

Androsaemon

hirsutum)

omdat hier

verwarring

met

H.

tetrapteru

H.

maculatum

schijnt te zijnopgetreden

(DE GoRTER,

Lc.),

de

omgeving

Alkmaar

(DE GoRTER, Lc

.),

waar

niet

anders

vermeld omdat

de

s

waarschijnlijk gekweekt, verwilderd of advent ief was. Van

de

vindplaa

sinds 1950 zljn niet opgenomen: Espel, Noordoostpolder (1953

Scharendijke (1968), bei de wegen s

het

adventief voorkomen

en

tens

Warmond

omdat de

soort hier tussen 1954 en 1956

is

uitgeplant

OoSTSTROOM, 1957, p. 54)

P.

HE

In the

Netherlands,

Hypericum hirsutum

shows a bipartite distrib

area

In the

south

of Umburg the

species inhabits woodland margin

weathered chalk soils; further northwards it occurs on wooded hills

river deposits.The observable decline of

he

species, from 35 hour-squ

before 1950,

to

9 hour-squares since 1950,

can

be explained as a resu

cutting old woods.



Hypericum

maculatum

Crantz

subsp. maculatum

'

'

-



(

UFK

1)

Hypericum

m o

ntanum 1.

-

voor 1950:

30

uurhokken (UFK 4)


(UFK 2)

'

'·

'

-

'·

'

-

'

132

Gevlekt hertshooi HYPERIC

1482

7e

11 - F.

E.

2 (1968), p. 268: E., N. &C. Europe, westwards loca

Scotland

and the

Pyrenees.

Voor

rover

kon worden nagegaan, is

Hypericum maculaturn

s

maculaturn

in

ons

land slechts twee maal verzameld, voor

het

eerst in

bij Gulpen

en in

1954

nog

eens bij Speulde. Afgezien daarvan kom t

literatuur nog

een

opgave van dit taxon voor die niet

door

herbar

materiaal wordt gesteund

(VAN SoEST,

1924, p. 100). voor Berg en

D

Nijmegen.

Het is duidelijk

dat de

subsp.

maculatum

uiterst zeldzaam

is

en mog

nu zeHs geheel uit ons land is verdwenen.

P.

HE

Hypericum maculatum

subsp.

maculatumis

very

rare

in

the

Netherla

if not

already

extinct

The last report

is

from a locality in

the

Gelder

district

and

dates back

to

1954. Furthermore,

the

subsp.

maculaturn

been

collected

in

1917 in

the

sou th of Umburg, while a growing-place

Nijmegen is mentioned in an article from 1924.

Berghertshooi HYP

E

RICA

0648

9d 32

- F.

E.

2 (1968), p. 215: W. &

C.

Europe, extending

to

Finland, C. Ukraine, C. Jugoslavia and C. Italy.

Hypericum montanum

werd

doorVAN

GE

u

Ns

(1788) voor

het

eerst voo

land

vermeld, van

de bergen

tangs

den

Rhyn,

op

Dodeweerd'. Hierm

kennelljk Doorwerth bedoeld; in latere Uteratuur, bljvoorbeeld blj

K

VAN

DER

TRAPPEN

(1849, pl. 763),

is

deze opgave soms abuslevellj

Dodewaard

opgevat

Groeiplaatsen

in de

omgeving van Doorw

hebben met

zekerheid voortbestaan

tot in de

jaren veertig van onze

e

De vindplaatsen van

H montanum in

Nederland vertonen duide

concentraties

in het

Krijtdistrict

en

het Subcentreurope heuvelgebie

Nijmegen. Daarbuiten blijven

de

vondsten of vermeldingen beperk

enkele geisoleerde plaatsen

in het

Kempense en Gelderse district. Bll

WESTHOFF&

DEN

HELD

(1969)

moet de

soort kenmerkend worden geacht

het elken-haagbeukenbos en de zoomvegetatles erlangs. In het Iich

de

snelle vemletlging door k appen van

de

oude loofbossen

in

Nede

is

de

zeer

emstlge

achteruitgang van

H montanum - wals

blj veel an

bosplanten - althans voor

een groot

deel goed te begrijpen.

Niet opgenomen vindplaatsen van v66r 1950 zijn: Zuidlaren, Arm

(v66r 1902, opgave

in IVON

-archief)

en

Aerdenhout (1925),

omdat

bie

sprake was

van

gekweekte planten. ZOwel

de

vindplaatsaanduidi

Arnhem als Maastricht (beide v66r 1950) zijn niet apart aahgeg

omdat

hiermee waarschijnlijk groeiplaatsen in aangrenzende uurho

werden

bedoeld. Ook

het

spontaan optreden van

de

soort in

een

tu

Bilthoven in 1955, 1956 en 1957 (schrift. meded .

J.D.

van Ramshors

wegens de twljfelachtige status niet

op het

kaartje verwerkt.

P.

HEU

Hypericum montanum, in the

Netherlands, shows a severe decline

30

hour-squares before 1950, to only 5 hour-squares since 1950.

As o

often obliged

to

suppose for

many

species of forest plants,

this

decli

considered

to

be

due

to the heavy cutting of old deciduous woods, w

are

the most important

habitat

for

the

species.



Hypochaerls

maculata

.

voor 1950:

sinds 1950:

2 uurhokken (UFK 1)

0 uurhokken

lberts amar a .


(UFK 1)

slnds 1950: 1 uurhok (UFX I)

•

-

133

'

·

:---;.., ..

I

-

'

Gevlekt biggekruid CoMPO

0653

7e 1 0 - F.E. 4 (1976), p. 309: Much

of

Europe, but absent from

arctic and most of

the


Hypochaeris maculata is met zekerheid slechts in twee

uurhokk

Nederland

gevonden:

in

1918 bij de Gerritsflesch

en in

1924

n het uu

ten zuiden

ervan tusschende

schietbanen van

de

Harskamp

en

het te

van Staatsboschbeheer'.

Volgens

HEGI

(1928)

komt H. maculataondermeer

voor

in

Noord-E

(onder andere Engeland

en

Denemarken)

en

Midden-Europa (Duits

Zwitserland);de

dichtst

blj Nederland gelegen vindplaatsen

bevinde

in de Hoge

Venen en in de

EifeL De

soort ontbreekt

echter

in

grensgebled met het oosten van ons

land.

H. maculata wordt

warmteminnende soort genoemd, die het

liefst

op

kalkhoudende

bo

groeit, maar plaatselijk

op

gesloten

of

afgeplagde calluna-heiden

I.e.); aan deze omschrijving voldoen ook de Nederlandse vindplaa

Volgens

WESTHOFF & DEN

HEw (1969) is

deze soort een kentaxon va

Hyperico

maculatae-Polygaletum,

samen

met

o.a

Carex ericeto

Laatstgenoemde

soort komt inderdaad ook

in

hetzellde gebied

voo

waar

H. maculata in Nederland is

gevonden.

Er kan

met zekerheld

worden aangenomen, dat

de

soort in Nede

is verdwenen;

ook

van

de

dlchtstbijzijnde vindplaatsen,

in de

Hoge V

(BelgiefDuitsland),dateren de meeste waamemingen

van

v66r

1930

RoMPAEY & I>ELVOSALLE,

1972). Een

reden voor het

verdwijnen is

niet be

Niet

opgenomen is een vermeldlng voor de

omgeving

van Nijm

(VuvCK,

1902a)

daar hiervangeen

herbariurnmateriaal

bekend

is. Dat

ook

voor

een

opgave bij

REINWARDT

(1815, p.448) voor beschad

duingronden. In KoPs-VuvcK (1930, pL 2125) staat de soort

vermeld

vo

omgevingvan Assel, Gld., anno 1925; blljkens

herbariurnmateriaal

be

dit

exemplaren,

die

zijn opgekweekt uit zaden,

het jaar

ervoor verza

op de

vindplaats

in uurhok

N6.41.

TH.

A

HA

Hypochaeris maculatawas

collected

in the

Netherlands

in

2 hour-sq

in

1918

and in 1924;

it

has not been refound.

Bittere scheefbloem

CRUO

0657 1b 21 - F.E. 1 (1964), p. 324: Mainly W. Europe.

Iberis

amarawerd

als akkeronkruid voor het eerst

in

1873

gevonden

omgeving van

's-Graveland.

THELLUNG-MARKGRAF (1962) noemt

de

plant

een

kensoort

voo

caucalldion-verbond, waartoe warmteminnende

plantengemeensc

pen

van

graanakkers

op

droge, meestal kalkhoudende

of

lemige

bod

lossgrond behoren.

In

Nederland is L

amara

slechts

drie maal

zekerheid op een akker gevonden: bij s-Graveland in 1873

en

1886, e

Beek,Limb.,

tussen

1860

en

1883. Van 1960 dateert

een vondstgeda

een kalkgrasland nabij een akker op de

Wrakelberg (mond. meded.

R

der

Meijden, 1979). De

gegevens

van Thellung-Markgraf

in aanmer

genomen,

zou

het

voorkomen

van de soort tenminste

in Zuid-Limbu

natuurlijk

kunnen worden

beschouwd.

Een mogelljke

oorzaak

voor

het

verdwijnen

van L amara van

akke

Nederland is de zuivering van zaaigoed. Ook in Belgie is de bi

scheefbloem Sterk

achteruitgegaan (VAN

ROMPAEY

& I>ELVOSALLE,

1972

Niet opgenomen is een aantal

vondsten

van adventieve of verwild

planten en diverse zonder nadere standplaatsgegevens.

Van v66r

zijn dit: Groningen (1905, 1919

en

1942), Winschoten (1895), S

(NON-hok

J5.47), Zwolle (1832),

Deventer

(1917

en

1938),

Putten

(1

Apeldoorn (1875, WAG), Bennekom (1907), Doorwerth (tussen 187

1880, WAG),Iangs

de

Rljn bij

het

Drielscheveer (VAN

SoEST,

1933a, p.

Nljmegen

(1871), Utrecht (1925), Den

Ham

bij Amersfoort (1836), V

(1832

of

1833, 1901

en

1902), Bentveld (1906), Amsterdam (1

Voorschoten_ (1879), 's -Grave nhage (1936, WAG), Middelburg (1

Werkendam_(1836)

en

Nuenen

(tussen

1832

en

1841

.

Om dezellde

r

zijn

niet

opgenomen

de

vindplaatsen sinds 1950: Steenwijk (sc

meded. A Corporaal, 1978), Schaarsbergen (MENNEMA

& VAN

OosrsrR

1977b, p. 225)

en

Beverwijk (1966).

R.W.J.M. VANDER

Iberis amara,a weed ofcornfields in dry,chalkyor loamy places, was f

in fields in 2 hour-squares before 1950

and once

in 1960

on

a c

meadow near a field.

Further

finds are considered adventives and ga

escapes,

or

are without any

data

concerning the habitat

The

species

have disappeared

from fields

as

a result

of seed

cleaning.



Inula saUd.na L

-·

voor 1950:

2

uurhokken

(UFK 1)

sinds 1950: 1

uurhok (UFK

1)

lsoetes

larustrts L

•

\


2)


(UFK 2)

'

-

...

'

'

...

134

Wilgebladalant CoMPo

0664 7c 11 - F.

E.

4 (1976), p. 134: Most of Europe,

but

very

rare in

islands

and

the

extreme north.

Inula salidna

is hier

te

Iande voor

het

eerst gevonden bij Hoevelak

1905. Daarna is zij aileen

nog

aangetroffen

op

twee plaatsen

in

Krijtdistrict, namelijk bij Valkenburg v an 1939

tot

1944 en bij Mech

in

1959.

Deze soort, waarvan

het

areaal zljn zwaartepunt in Zuid-Siberie

(WALTER-STRAKA,

1970), is

in

Midden-Europa

een

plant

van blauwgra

den

(WESTHOFF

& DEN

HELD,

1969).

Bij

Hoevelaken is zij

op

moera

helgrond aangetroffen,

in

Zuid-Umburg evenwel in zoomvegetatles

laatste komt overeen

met het

oecologlsch gedr ag van soorten als Seli

carvi/olia en Serratula tinctoria,

die eveneens in Midden-Europ

blauwgraslanden en

hier

te Iande in zoomvegetatles voorkomen.

L salidna

blijkt zich hier te Iande

niet

te kurmen handhaven;

o

laatste vindplaats, bij Mechelen, is zij thans verdwenen (schrift. me

H.P

M. Hillegers, 1978). De oorzaak hiervan is

niet

bekend, doch verm

delijk is

er

verband

met het

felt

dat

de

soort

hier

te

Iande

aan

de rand

haar

areaal voorkwam.

Een opgave

van

adventlef voorkomen bij Sittard

(CREMERS,

1914) b

op

verwisseling

met L britannica.

Een vondst bij Heerlen in 1976

(sc

meded

S.J.

Dijkstra) betreft planten, die vermoedelijk

met

vogel

waren

aangevoerd,

en

is

niet

op het

kaartje opgenomen.

E.J. W

Inula salidna has been

recorded in

2


an

1 hour-square since 1950, being found

near

Hoevelaken

and on

localities

in the

south

of

Umburg,

but

did

not

persist. The last record d

from 1959. L

salidna

reached

the

border of its

area in the

Netherlan

Grote

blesvaren

IsoiiTA

0667

4b 22 -

F.E.

1 (1964), p. 5: N.

& C.

Europe, extending loc

southwards to Spain, N. Italy

and S.W.

Bulgaria.

IsoetesJacustris is voor het eerst in Nederland ontdekt in 1904 in de S

Eesterzanding blj Drachten. Eerder gevonden exemp laren uit 1849

i

Uddelerme er (zie ook

VAN

DEN BoscH, 1850a) bleken bij

nader

onderzoe

Luronium natans

of

Echinodorus ranunculoides

te

behoren

(GoET

1905b, p. 98).

De

achteruitgang van d eze soort is

nog

sterker

dan het

kaartje reed

uitdrukking brengt. Binnen elk

van de

uurhokken, waarin

L Jacustrist

nog

voorkomt, is

de

soort in vele kleinere vennen g eheel verdwene

grote

biesvaren

kan

zich aileen in grote heidevennen hand haven

(VA

VEER,

1956).

J.

MEN

Before 1950

Isoetes Jacustris

was recorded in 9 hour-squares; since

the species is known from 4 hour-squares. The decline of

this

species

of L

setacea

in

the

Netherlands

s

even stronger

than one can

deduce

the

maps, because they disappeared from n umerous moor-fens

within

hour-square. The species

can

only maintain themselves

in the

la

moor-fens.



Isoetes

setacea Lamk.

"1""

I

•

'

,

voor 1950:

7 uurhokken

{UFK 2)

sinds 1950:

5 uurhokken (UFK

2)

j u n c u s a l p m ~ ~ t u s C h * I ~ ~ ~ ~ ~ J i ~ ~ ~ ~ ~ i ; i i ~ ~

ubsp. arthrophyllus (Brenner) Reichg.

'

I

voor 1950:

sinds 1950:

7 uurhokken (UFK 2)

6 uurhokken (UFK

2)

135

Stekelblesvaren

lsoiiT

0668 4b 2 2 - F.E. 1 (1964), p. 5 : N. &

C.

Europe, extending southwar

Spain and N. Italy.

Jsoetes setacea (= L echlnosporaDur.) Is

toevalligerwijs evenals

de an

biesvarensoort

in

Nederland eveneens

in

1904 voor

het eerst

verza

en

wei bij Weert.

Ook voor deze soort geldt - om dezelfde

reden

als voor

L

Jacustris

de

achteruitgang veel sterker

Is dan

het kaartje doet vermoeden.

In

kleine

vennen binnen n

uurhok

is de

stekelbiesvaren verdwenen

DER

VEER

, 1956). Wateronttrekking

aan

de grote vennen, waarin de s

nog

voorkomt, ten behoeve

van

naburige waterleldingbedrijven, v

een

ernstige bedreiglng voor deze biesvarensoort

in

ons land VANDER

1967).

J. MEN

Before 1950Jsoetessetaceawas recordedin 7 hour-squares, since 195

species

is

known from 5 hour-squares. The decline of

both Isoetes

sp

in the

Netherlands Is

even

stronger

than one can

deduce from

the

m

because they disappeared from numerous moor-fens within

one

h

square.

The

species

can

only maintain themselves

in the

larger moor

and those can be

threatened

by withdrawal of

water

by neighbou

water<ampanles.

Rijnrus

}U

NC

0682 7b -

F.E.

5 (1979) p. 110: als ]uncus a/pinus

ViiL

subsp. a/pi

Throughout

the range

of

the

species except Iceland

and nort

Fennoscandia;].

alpinuss.lat.:

Most of Europe.

]uncus alpino-articulatus subsp. arthrophyllus (=

].

fuscoater Sch

werd

in

Nederland voor het eerst verzarneld in 1839 bij CUiemborg

Deze ondersoort

komt hler

te

Iande voor

in

een

tweetal agenschl

sterk verschlllende biotopen, narnelijk

in

plonierbegroeiingen

o

gegra ven zavel- en leemgrond

en in

moerassige schraallanden. Het e

standplaatstype sbekend uithet rivierengebied en vanLosser,het tw

van enkele plaatsen

in

het oosten des lands (Westhoff c.s. in REICH

1964;

WEEDA,

1977).

Het voorkomen van subsp. arthrophyllus

in

ons land is nogal wisse

lig,

wat ten

dele

aan de

onbestendigheld

van haar

standplaats is

t

schrijven. In

de

vorige eeuw

werd

zij gevonden

op

enkele plaatsen l

de grote

rlvleren alsmede blj Ruurlo;

daama

pas

weer

vanaf 1941

In

Waalgeb ied blj Nljmegen. Sinds 19621s zlj bekend uitTwente,waarzi

lijkt

uit

te breiden

(WEEDA

,

Lc.;

HoFSTRA, 1978) en sinds 1974

uit

Z

Umburg (DE

VE

EN, 1974).

Niet op

het

kaartje zljn opgenomenopgaven voor

het

Veldsnijder

gem Haaksbergen (MENNEMA& VANOosrsrROOM, 1975b, p. 192), omda

materlaal van deze vindplaats waarschljnlijk tot een afwijkende vorm

].

acutiflorus behoort, en voor Eibergen, welke

op

]. acutiflorus x

ticulatus betrekking heeft (REICHGELT, 1964).

E.J. W

Before 1950

]uncus alpino-articulatus

subsp.

arthrophyllus

was reco

in


the

species has

been

known from 6 h

squares. Its rather instable occurrence in the Netherlands is partly

d

the pioneer character

of its

habitat

.

In the eastern part

of Overijsse

the south of Umburg it was discovered recently; in the former reg

seems to spread.



Juncus

bulbosus 1.

subsp. kochil

(F.

Schultz) Relchg.

voor 1950: 18 uurhokken {UFK 3)

slnds 1950:

2

uurhokken

(UFK 1)

Juncus

canadensis

J.

Gay ex Laharpe

voor 1950:

slnds 1950:

0 uurhokken

1 uurhok (UFK

1)

1.

\

-

136

'·

-

Rechte knolrus

fUNC

1485 4b 31 - F.E. 5 (1979), p. 109:

niet

venneld

Juncus bulbosus subsp. kochii is vaak moellljk te onderscheiden va

subsp. bulbosusln

Nederland

De oudste vondst dateert uit 1844 en

gedaan

In de omgevlngvanHatert,

waannee

waarschijnlijk hetWijc

Veen wordt

bedoeld

Er bestaan weinig literatuurgegevens over de plant; bovendien be

vaak enige

en

sorns

grote

onzekerheid over

de

juistheid van literatu

gaven wanneer dezeniet door herbariummatedaal worden

onderst

Zelfs wanneer wei

matedaal

verzameld is, blijft

het

moeiHjk

om

de

ondersoorten scherp van elkaar te schelden. Een

nader

onderzoe

levendmatedaallijkt hierzekerde moeite waard.Ult

de

ornschdjvln

de beide taxain

diverse Nederlandse flora's, namelijk

de

Flora Neerla

(REICHGELT,

1964, p. 189) en HEUKELS-VAN0oSTSTROOM (1977) Vait afte i

dat

aileen

het

aantalmeeldraden,de vonn en de grootte vande vruc

de

lengteverhouding van hebnknop en helmdraad betrouwbare

merken

zijn.

REICHGELT

(I.e.)

geeft echter

zelf

al

aan dat

deze

kenmerke

absoluut zijn en

dat

allerlei overgangsvonnen kunnen voorkomen.

Goed

matedaalvan de subsp. kochiiwerd

nog

In 1979 in de Achte

verzameld Volgens de vlnder, E.J. Weeda, verschilden de planten o

habitus duidelljk van

de

typische ondersoort Daartegenover staa

SNOGERUP In de Flora Europaea (1979, p. 109) de beide taxa kennelij

wi1 onderscheiden; hij

neemt

Juncus kochiiF.W. Schultz als synoni e

bij Juncus bulbosus

1.

P. HE

Juncus bulbosus subsp. kochli was recorded In 18 hour-squares b

1950,

and in

2 hour-squares since. The

taxon is

difficult

to

separate

the subsp. bulbosus; furt her study, especially of living plants, is advis

C8nadese niS jUNC

1409 7a 01 - F.E. 5 (1979), p. 108: Naturalized In

the

Netherland

Belgium

Juncus canadensis, afkomstig uit Noord-Amerika, werd voor het ee

1972

in

Nederland gevonden In de Reuselse Moeren

(ADEMA,

1974)

jaar later werd de soort

op

dezelfde groeiplaats teruggezlen.

In

het

aangrenzende

dee

van

Belgli ,

waar

f.

canadensis

In

1971

ontdekt, blijkt hij zlch explosief

uit

te breiden (D'HosE, 1977).

De

treedt op in de randzone van veenputten . Aangezlen dit rnilieutype

de grens

met

Belgii ook in ons land niet zeldzaam

is,

kan f. canad

wellicht nog op

meer

plaatsen worden ontdekt.

P. HE

Juncus canadensis, native

to

North America, is known from

one

stati

the Netherlands since 1972; the species also occurs In

the

adjacent p

Belgium, where

it

was discovered In 1971. Obviously,

the

species

naturalized here, and . canadensismay be found

more

often In the fu

as its habitat is

not

rare along

the

Dutch-Belgian border.



}uncus capitatusC.E. Welg.

voor 1950:


slnds 1950: 5 uurho kken

(UFK

2)

Koelerla

pyramidata (Lamk.) P.B.

voor 1950:

11 uurhokken (UFK

3)

slnds 1950: 5

uurhokken (UFK

2)

'

•

-

....

\

-

137

'·

I

V-

Koprus JuNC

0677

2c

41 -

F.E

. 5 (1979), p. 108: Much of Europe, but rare

In

the n

]uncus capitatus

werd voor

het

eerst voor Nederland vermeld

doo

GEuNs

(1788) van heidevelden bij Harderwijk als f. tenellus.

In het Waddendistrict wordt de

achteruitgang

van deze soort ve

zaakt

doorwaterstandsdallng, plaatselijke eutrofierlngen vastleggln

het duln tegenverstuivlng (LoNoo&

VAN

LEEuwEN, 1974). Volgens We

zljn

daar

en elders bovendien veel van de microbiotopen, zoals gre

bodems, afgeplagde terrelnen, door vee opengetrapte plekken,

resporen, uit

het

voormalige cultuurlandschap

verdwenen

als gevol

nivellerlng door ontwaterlng en ruilverkavellng (REICHGELT, 1964).

achteruitgang geldtvoor het gehele Nanocyperion

(LoNDO

&VAN LEE

I.e.). In 1975 was

f.

capitatusnog steeds aanwezig op Terschelllng (V

1976, p. 90).

F.

A

Before 1950 ]uncus capitatuswas recorded In

49

hour-squares, for the

thne In

1788. Since 1950

the

species

is known

from 5 hour-squares

decline has

been

caused

by draining

and reclamation, and, especia

the dunes, by draining for the production of drinking-water,

enrichmentof the soil and artificial stabilisation of moving dunes.

Breed

fakkelgras

GRAM

0695

6c

2 1 -

F.E

. 5 (1979), p.220: From N. Russia

and

the Netherl

southwards to N. ltaiy

and

Macedonia

Koeleria pyramidata is pas In 1913 ais een aparte soort voor onze

onderscheiden OANsEN& WACHTER, 1914a, p. 77 e.v.). Uit de literatuu

v66r 1913 wordt zelden duidelljk welke van de twee In Zuid·Lim

voorkomende

soorten van

Koeleria

wordt

bedoeld

met K.

cristata

s.la

oude

naam

van

het

complex van

vormen waartoeK pyramidata

beh

Ook opgaven van na 1913 van

K pyramidata

zijn niet altijd betrouw

omdat de grens tussen

K cristata

s.str. en K.

pyramidata

niet altijd

scherp is.

Het oudste gegeven

dateert van

1885 en betreft materiaaL verza

In de

omgevlng van Gulpen.

De achteruitgang van

K pyramidata

hangt vermoedelijk

me

venninderlng In kwaliteit

en

kwantlteit van de kalkgraslanden samen

behoud van de soort voor Nederland is afhankelijk van een goed be

van deze gebieden.

Niet opgenomen is een opgave voor Vaals (VUYcK, 1916), omdat

vermoedelijk betrekklng

heeft op

de Schneeberg,die op Duits gebied

R.W.J.M.

VANDER

Koeleria pyramidata

was not distinguished as a separate species fo

Netherlands u ntil 1913. Before 1950

the

species was found In 11 h

squares; since 1950 it is known from 5 hour-squares. The decline of

species probably corresponds with

the

deterioration of

the

chalk-

dows.



Lactuca

sallgna

L


(UFK 3)


(UFK 1)

Lactuca tatarlca (L) CA Mey.

voor 1950:

0 uurhokken

sinds 1950:

1 uurhok (UFK I)

'

-

138

Wilgsla CoMPO

0698

5a

32

- F.E. 4 (1976), p. 330: Europe, northwards

to S.

Englan

Germany & S.C. Russia.

De

oudste vermelding van

Lactuca saligna

is van

VAN HALL

(1825) vo

omgeving van Breskens.

De

wilgsla is

een

Westeuropees-zuidatlantische soort, die zic

Zeeland kan handhaven bij

de

gratie van

de

zeer zachte winters

(WEST

c.s., 1971, p. 234). Een of meerder e stren ge winters .zouden

de

achte

gang

van

de

soort

kunnen hebben

veroorzaakt. Ook

in

Belgie is

de

s

Sterk achteruitgeg aan

(VAN ROMPAEY

&DELVOSALLE, 1972). V60r 1930 k

L: saligna

daar

op

vele plaatsen langs

de

Maas tussen Dinant

en i s ~

waarbij althans

de

vondst bij Maastricht en misschien ook die lang

Waal bij Nijmegen aansluiten. Het felt

dat

de

soort

een zwak

arnmonia

bodem

prefereert, maakt

ze

volgens

HEGI

(1928)

tot een

faculta

zoutplant,

hetgeen mede

een verklaring is voor hetvoorkomen

aan

di

in Zeeland.

Niet

op het

kaartje opgenomen zijn Amsterdam (1911)

en

Ber

(1961

),

waar

de

soort adventief voorkwam.

R.W.JM.

VANDER

Before 1950

Lactuca

saligna was recorded

in

16 hour-squares; since

the

species

is

known from 2 hour-squares.

As

the

species occurs

in

southwest of

the

Netherlands favoured by

the

very mild winters the

reason for its decline could

be

one

or

more severe winters.

Strandsla CoMPo

1425

3a

01 -

F.E.

4 (1976), p. 329:

E.

Europe, northwards

to N.C.

Ru

naturalized widely

in

N. and N.C.

Europe.

Lactuca tatarica werd

in 1967 voor het eerst in Nederland op

tumerplaat op

een

natuurlijke standplaats g evonden

(VANDERMEULEN&

DER PLOEG, 1968).

Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van

de

soort omvat O

Europa en West- en Midden-Azie. Sinds

het

begin

van de

20e

eeuw

w

L tatarica

ook

in

Noordwest-Europa gevonden

en is

daar

op vele pla

ingeburgerd. Mede

op grond

van

de

vegetatiekundige aspecten va

voorkomende standplaatsen onderscheiden KNAPP & )AGE (1978)

verschillende

typen

van inburgering:

op

ruderale plaatsen in

het

bin

land als uitbreiding van

het

continentale, oorspronkelijke verspreid

gebied in Oost-Europa,

en aan de

kusten van

de

Noordzee

en de

Oo

als

vonnlng van een

nieuw, gescheiden deelareaal.

Als

voorbeeld van

eerste type zou

men in

Nederland vondsten uit Doesburg, Rotterdam

Assendelft kunnen beschouwen, ware het

niet dat de

soort

daar ni

ingeburgerd.

De

vestiging

op

Rottumerplaat

maakt

dee uit van

het

lito

deelareaal van L

tatarica.

Ze heeft zich daar sinds 1967 voortdu

uitgebreid

en

het is te verwachten

dat

ze ook

op andere

Waddeneila

zal verschijnen.

Niet

opgenomen

zijn

de

vindplaatsen Doesburg (1942), Rotter

(1961, 1962 en 1966) en AssendeHt (1968), waar

de

soort adventief w

gevonden.

R.W.J.M

.

VANDER

Lactuca tatarica

was recorded in 1967 for

the

first

time

in

the

Netherl

in

a natural habitat

at

Rottumerplaat where

it

is still present. The fin

part of the

extension of

the

littoral secondary

part

of

the

are

distribution of the species. The o riginal

area

of distribution is East Eu

and

West

and

Central Asia



Lamlum galeobdolon (L)L

subsp.

vulgare

(Pers.

)Hay

ek var.

vulgare

-

I

voor 1950:

11

uurhokken (UFK 3)


Lamlum

mo luccelllfoU

um

(Schum.) Fr.

voor 1950:

sinds 1950:

9 uurhokken

(UFK

2)

3 uurhokken (UFK

1)

139

'·

-

I

-

...

Kleine

gele

dovenetel LAB

1487

9b 22 -

F.E. 3 (1972), p. 149 als

Lamiastrum galeobdolon (L)

Eh

et Polatschek subsp.

galeobdolon:

Almost throughout the range o

species, but less freque nt in the south;

L. galeobdolon

s.lat.: Most of Eu

but rare in the Mediterranean region and the north.

Lamium galeobdolon

subsp.

vulgare

var.

vulgare

werd voor het eer

Nederland verzameld tus sen Liempten Oorschot,

N.-Br.,

in 1834.

Eerst onlangs zijn van de gele dovenetel in Nederland twee onder

ten

onderscheiden

(MENNEMA,

1971). Dit brengt

met

zich mede, da

onmogelijk is om na

te

gaan. welke ondersoort in de literatuur

van

1970 werd bedoeld, indienL.

galeobdolon

s.lat. werd opgegeven. Da

is het kaartje, voor wat betreft de periode van v66r 1970, uitslu

gebaseerd op herbariumgegevens.

De ondersoort vertoont enige achteruitgang,wat waarschijnlijk sa

hangt met het kappen van Iichte bossen

en

kreupelhout, waarinde su

vulgare

bij voorkeur

kan

worden gevonden.

Ongelukkigerwijs heeft schrijver dezes eni ge verwarring gesticht in

de typificatie van L.

galeobdolon

en zijn beide Nederlandse onderso

(MENNEMA, 1971). Terecht ste lt GUTERMANN C.S. (1973), dat de noorde

ondersoort de typische Is, zodat de julste naam van deze subsp

galeobdolon

moet luiden (MENNEMA, in voorber.). De zuidelijke subsp

is dan

L galeobdolon

subsp.

montanum

(Pers.) Hayek.

AanvuUend onder zoek hee ft uitgewezen,

dat de

Drentse vindplaa

toch als lnheems ku nnen word en beschouwd (zie

MENNEMA,

1971, p

e.v.). Niet op genome n zijn exemplaren van West-KnoUendam (1913

Wormerveer (1919), w aar subsp.

galeobdolon

respectievelijk adventi

in een aangeplante groenstrook langs een wandelweg voorkwamen

Ede (1970), waar de kleine gele dovenetel als verwilderd moet wo

beschouwd.

J.

MEN

Before 1950

Lamium galeobdolon

subsp.

vulgare

var.

vulgare

recorded

in


the

subspecies is known

6 hour-squares. The decline is probably due to the cutting of

open

w

and thickets, where subsp.

vulgare occurs.

Unfortunately the au

created some confusion on the typification of L.

galeobdolon

and its

subspecies in the Netherlands

(MENNEMA

, 1971). The correct

name

o

subspecies treated

here

should be subsp.

galeobdolon.

Breedbladige

dovenetel LAB

07051a41- F.E. 3 (1972),p. 148:N. Europe to.

c.

67° N. in Fennoscan

and extending southwards

to

c. 52°30 in Germany.

Lamium moluccellifolium (

=

L intennedium

Fr.) 'werd voor het eer

Nederland verzameld in 1850 in Jelsum, Fr.

Het kaartje is uitsluitend gebaseerdop herbarlurnmateriaaL

De

oor

hiervan is tweeerlei

in

de eerste plaats zijn bepaalde (na)zomervo

van

L

pwpureum vaak hee l moeilijk te onderscheiden van

L molu

lifolium

(MENNEMA, in voorbereiding). Een tweede reden

is

van taxon

sche aard: bij

nader

onderzoek

is

gebleken,

dat

het type-exemplaa

L moluccellifolium

iets geheel anders is - namelijk

een

infraspec

taxon van

purpureum

- dan wat

thans

onder

deze

naam

wordt vers

(MENNEMA, I.e.). Het leek daar om raadzaam om literatuuropgaven, die

door herbanimimateriaal worden ondersteund, niet

op

het kaartje

o

nemen. Het

eerder

genoemde taxonomisch onderzoek heeft overi

ook uitgewezen.

dat

de juiste

naam

voor deze

soon

moet Iu

L. confertum

Fries.

Het is niet onmogelijk dat, gezien haar grote gelijkenis met bepa

vormen van

L pwpureum,

de soort over het hoofd is gezien. Rec

vondsten bij Minkeloos,

Z.-H.

(1973) en Mierlo, N.-Br. (1977)

tonen

aan

L. confertum

nog steeds in o ns land voorkomt.

BALL

(1974) heeft in de areaalbeschrijving van de soort niet aileen

land niet genoemd, maarook geen melding gemaakt van

het

voorko

van de

wort

in Portugal, dat aan het areaal een merkwaardige disju

geeft.

J.

MENN

Before 1950

Lamium moluccellifolium

was recorded in 9 hour-squ

since 1950 It is known from 3 hour-squares. These different figures ma

due to

the fact that

the

species has

not

always been r

ec

ognized. The

is only based on

data

from herbar ium specimens, because

data

from

literature may in fact refer to special forms of L.

pwpureum,

w

resemble

L.

moluccellifolium

in

some respects.

It

should

be noted tha

correct name of this taxon is

L confertum

Fdes (MENNEMA, in prepara

as

the

type of

L. moluccellifolium

belongs to an intraspecific taxo

L.

pwpureum.





Lathyrus

nJger ( ..)

Bemh.

voor 1950: 4 uurhokken (UFX

2)

sinds 1950: 1 uurhok (UFK

1)

Legousia

hybrtda ( ..)

Delarbre

voor 1950: 16 uurhokken (UFX 3)


(UFX

2)

•

-

'

-

141

'

Zwarte Jathyrus PAPILION

0712

8d

10 - F.E. 2 (1968), p. 138: Europe

exceptfor most

of

the

north

the

extreme south and many Islands.

De oudstebetrouwbare vermelding van Lathyrus

nigervoor

Nederl

vanVANHALL(1821)

als Orobusnigerbij Nijmegen:

in

de bosschen

va

en Ubbergen, tusschen

de

Orobus tuberosus: Hoewel

de

soort ook a

LEJEUNE (1813, p. 101) voor bossen bij Maastricht wordt vermeld,

onzeker, of dit Nederlands gebied betreft en is

het ook

mogelijk,

da

opgave betrekking heeft

op

de tuin bij Caestert - gelegen

in hok

V5

waar de soort volgens

DE WEVER

(1916b, p. 89) waarschijnlijk

aange

en verwilderd

Is.

De Jaatste vondst vanL niger n ons land dateert

uit

1951 bij Nijm

WaarschijnlijkIs

de

soort, die

in

Nederland mogelijk niet

inheems

Is

1968b;

HEuKELS

-

VAN OosrSTROOM,

1977),

uit

ons land verdwenen

doo

natuurlijke teruggang

van

de populatie.

Niet

opgenomen

is

de eerder genoemde

vindplaats bij Cae

Aangezien

de

vindplaatsopgave

van VAN

HALL

de

meest

exacte vo

omgeving van Nijmegen is, zijn aile

andere

vondsten

met de

verme

'blj Nijmegen'

in

hetzelfde hok, respectlevelijk P6.63

en

40.53, gel

seerd.

A.J. QuENE·BoTERENB

Before 195o

Lathyrus niger

was found

in the

Netherlands

in

4

squares;

the

lastand only find since 1950 was in 1951. Probably the spe

which Is possibly

not

native

in the

Netherlands, disappeared by a na

decline of

the

population.

Klein splegelldokje

CAMPANUL

0720 1 b 31 - F.E. 4 (1976), p. 94: W. &S. EuroQe; casual in parts of

c.

Europe.

Legousia hybrida [ = Specular/a hybrida ( ..) A.D.c.)

is voor

het eer

ons land verzameld in 1837 bij Leiden en Naaldwijk.

WESTHOFF & DEN HELD (1969) vermelden L hybrida als kensoort va

Caucalidion: onkruidveget aties in graanakkers

op

kalkrijke

bodem

, d

ons land

hun

noordgrens berelken. De achteruitgang van deze vro

reeds zeldzame soort

hangt

wei samen

met

zaadzuivering en chem

onkruidbestrijding. In Belgie is de soort eveneens sterk achteruitge

(VAN

ROMPAEY & DELVOSALLE, 1972).

Niet

opgenomen

zijn vondsten

te

Amsterdam (1909, 1910), w

aangevoerde planten betreffen

en een

twijfelachtige vermelding

Zuid-Beveland (WALRAVEN& LAKo, 1892, p. 120), wegenshet ontbreke

nadere gegevens en van herbarlurnmateriaal. Opgaven voor Berg en

gaan terug op een

vermelding VI;?Or

de

Berg-en-Dalseweg blj Nljm

(ABELEVEN,

1888, p. 195) en zijn gelokaliseerd in P6.62. Voorts is

opgenomen een

vondst

te Wageningen

(1957), die

een

aangev

exemplaar betrof.

M.G.C.

VAN STAVEREN/E.J.

W

Legousia hybrida was recorded in 16hour-squares before 195 0 a

know n from 5 hour-squares since 1950. The decline of this cald

cornJield weed, which has always

been rare

in

the

Netherland

presumably

due

to seed cleaning and the use of weed-killers.





Ullum bulblferum 1.


(UFK

3)

slnds 1950: 2 uurhokken (UFK I)

Unarla arvensts (1.) Desf.



143

Oranjelelie

ULIA

07371c21 - F.E. 5 (1979), p. 34:C. Europe, extending southwardsto Sp

S. Italy and

N.E

. Jugoslavia.

l i l ium bu/biferum

werd voor het eerst in Nederland gevonden

in

18

Zuidlaren en spoedig daarna, in 1855, op enkele andere plaatsen o

Drentse essen. 'De inwoners van verscheidene Drenthsche dorpen

deze lelie gevraagd zijnde, warenmet

haar

bestaan, als lastig onkru

de

rogge, zeer goed bekend,

en

wisten zich niet

tfi

herinneren,

dat

30 jaar geleden die plant niet aanwezig was'(Dozv, 1856, p. 64).

Oorspronkelijk zal

L bulbiferum

een verwilderde sierplant zijn gew

Het areaal van deze plant is

gelegen i n Centraal Europa; in

de

Noordw

duitse laagvlakte is zij plaatselijk ingeburger d(fuGI, 1909).Bij ons is ai

de subsp.

croceum

(Chaix) Arcang. gevonden, een ondersoort, die vol

fuGI (I.e.) onder andere in het Gardameergebied niet zeldzaam is. D

MATTHEws(1979) wordt de verspreiding van de subsp.

croceum

- door

var.

croceum

genoemd -

niet

opgegeven; bij de verspreiding

L

bulbiferum

s.lat. wordt

het

(vroegere) voorkomen in ons land

genoemd. De oranjelelie groeide bij ons voomamelijk in akkers, wa

elk jaar rogge w erd verbouwd. Een aanpassingaan dat biotoop is het

dat de schubben, die om de bol zitten, bij

het

ploegen door de a

worden verspreid, daarna opnieuw uitgroeien

en

na drie jaar weer

bloeiende plant geven (mond meded.

P.

Zonderwijk). De redenen va

achteruitgang van deze fraaie plant waren

de

invoering van

de

wi

bouw en het uitgraven van

de

bollen. Thans is L bu/biferumwaarschij

uitgestorven: bij Beekbergen is zij voor het laatst in 1952 waargeno

en

bij De Steeg, waar z e in 1972 was teruggevonden, is ze inmiddels

een wegverbreding verdwenen (mond. meded.

P.

Zonderwijk, 1979)

Vanuit

de

vindplaats blj De Steeg isL

bulbiferum

overgeplaatstnaa

roggeakker in hetzelfde uurhok

(33.56)

en

naar een

akkeronkruidenr

vaat in uurhok 33.47. Deze laatste groeiplaats is niet op het kaa

opgenomen, evenals

de

vindplaa tsopgave OVerveen

(SIPKES,

1918), die

waarschijnlijk betrekking heeft op een verwilderd exemplaar.

THA HAT

l i l ium

bulbiferum

was found

in

14 hour-squares before 1950; since

it

has

been

recorded i n 2 hour-squares, from

both

of which

it

has

disappeared The strong decline is generally caused by the introductio

crop rotation and digging-up the bulbs. The last locality was extermin

by road-widening.

Blauwe leeuwebek ScRo

P

HULARIA

0740 1c

2 0 -

F.E. 3 (1972), p. 236: S.,

W. & C.

Europe, northward s t

France and Poland

Linaria arvensiswerd voor het eerst voor Nederland vermeld door DE

(1814, als

Antirrhinum

arvense) voor de omgeving van Nijmegen.

De laatste vermelding van

de

soort dateert van 1936en betreft even

een

vondst in

de

omgeving van Nijmegen.

De blauwe leeuwebek

is

een warmteminnende soort van za

bouwland

Het vroegere voorkomen van

L arvensis

in Nederland w

niet vermeld

doorCHATER

c.s. (1972), die wei vermeldt, dat de soortin B

is uitgestorven (zie OOk

VAN ROMPAEY & DELVOSALLE,

1978: 'sedert

verdwenen'). Volgens fuGI·HARTL (1%6) is

L arvensis een

Zuideurop

mediterrane soort, die de

laatste decennia sterk achteruit is gegaan

een

betere

bodembewerking, zaadreiniging en het gebruik van

bidden. In Duitsland wordt

de

soort nog maar sporadisch aangetrof

Niet opgenomen zljn van

het

oude IVON·kaartje

de

hokken H7 .5

H7.54, omd at dit verstrepin gen betreft.

THAHAT

Linaria arvensiswasfound in

22

hour-squares before 1950;the last re

was in 1936. This disappearance may be due to the use of herbicides

other modem

methods of agriculture.



Ustera

cordata

ILl R. Br.

voor 1950: 2 uurhok.ken (UFK 1)

slnds 1950:

9 uurhok.ken

(UFK

2)

LoUum

remotum

Schrank

voor 1950:

43

uurhok.ken (UFK 41

s i n ~

1950: 0 uurhok.ken

•

'

144

Kleine

keverorchis

0RCHID

0749 9e

1 3 -

F.E. 5 (1979), p. 729: N.

&

C. Europe, extendin g southw

to the

Pyrenees, N. Appennini

and

S. Bulgaria

Ustera cordata

wordt

onder de

naarn

Ophris Minhna reeds

door CoM

(1683, p. 80) voor

ons

land opgegeven:

'In de

duynvalleyen,

op

o

luchtige plaatsen, a fter OVerveen'. Pas

In

1949

werd

de soort

hier te

herontdekt en wei

op

Ameland

(WEJJER,

1949).

Op grond

van

voorkomen

van

L cordata

In

het buitenland

op

soortgelijke standpla

als Comrnelin vermeldt,

wordt

diens opgave

door

WESTHoFF

(196

betrouwbaar beschouwd.

In het

Wadden- en Drentse district

Is L cordata

te beschouwen al

neoflet, die

In

dennenbossen van voldoende ouderdom opt

(WESTHOFF, Lc.).

Met

het

ongestoord

ouder

worden van

de

In het

noo

des lands aangeplante dennenbossen

neemt

het aantal poten tiele g

plaatsen van L

cordata

dus

toe

.

Niet opgenomen is

de

vermelding

door

KEuRJS (19631 van een vond

Wijk

aan

Zee

In

1932,

omdat

deze

op een

verre herlnnerlng beru

bewijsmateriaal

ontbreekt

Een opgave voor

de

Verbrande Pan bij B

(BARKMAN,

1913) heeft betrek.klng op L ovata (schrift meded. J.J. Bark

E.

J. W

Apart from

an

old record

near

Overveen (c. 16831 Ustera cordata

has

found

as

a neophytic species

In

the

Netherlands from 1949 onw

Before 1950 L cordata has

been

recorded In 2 hour-squares, since 19

9 hour-squares. It occurs

In

planted

Pinus

woods

of

sufficient

age In

Wadden and

Drenthe

Districts.

VlasdoUk

GRAM

0757

1a 31

-

F.E.

5

(19791,

p. 154:

Of

uncertain origin. Form

widespread

n

most

of

Europe as a wee d of Unum-fields; now only a c

ruderal, except In some parts

of E. &

E.C. Europe.

Lolium remotum werd

voor het eerst In Nederland verzameld In 18

Wehe

In Gronlngen en voor het laatst In 1949 op de

St

Pietersberg

De

vlasdollk groelde tussen

het

vias

en een

enkele maal ook

op

ldaverveld Samen

met Camelina sativa

subsp.

alyssum

en

Cu

epilinum

behoorde

ze

tot

de

karakteristieke onkruidflora van vlasak

Methet vermlnderen

van de

vlasteelten door

een betere

zuiverlng va

zaaizaad s deze soort verdwenen

{JANSEN,

1951).Zij komt adventief

no

eens voor op vuilstortplaatsen, blj graanverwerkende bedrijven

e

ruderale terrelnen; dit verschijnsel treed t

In het

grootste

dee

van Eu

Op {HUMPHRIES,

1979).

Nlet opgenomen zljn vermeldingen van v66r 1835 onder

de na

arvense

(ScHUURMANS STEKHOVEN,

1815, p. 56), zonder vlndplaats e

vlndplaatsen

Amhem

(VAN

HAll 1821) en 's-Gravenhage

(VAN HALL

1

omdat

beide mogelijk

op

L multiflorum

betrek.klng hebben. Verde

weggelaten van v66r 1950 de volgende adventieve vondsten: Am

ruigte langs

de

Rijn (1909), Malden, opgespot en terre ln (1927), Wor

veer, oliefabriek (1916, 1920, 1932; IVON-hok L4.63), Amsterdam, r

(1915), idem vuilverbranding

en

langs Papaverweg (1924), idem

aangevoerde

grond

(1929), Rotterdam, braakland (1903), idem aa

voerd

In

Boschpolder (1909, 1910), Gorlnchem, graanafvalterreln, r

(1912) en van slnds 1950: tussen Eemewoude en Wartena, stortte

(1956) en s-Gravenhage, ruderaal terreln en haven (1966). Van

de

o

kaartje opgenom en vlndplaatsen zljn

er

wellicht enkele ook adve

maar

dit

is nu

niet meer

na te

gaan

door gebrek

aan

vlndplaatsgege

op

de

herbariumetiketten.

TH. A HA

Before 1950

Lolium

remotum

has been

recorded

In 43

hour-squares;

that year it

has

not been

refound any more, except for some adventi

records. The species

occurred

usually

In

flax-fields,

and

disappe

because of the decline

of

the cultivation of flax and

the seed

cleani





Ludwtgta palustris

( ..) Elliott


sinds 1950: 1 uurhok (UFK 1)

Melampyrum

arvense

I.

voor 1950:

82

uurhokken (UFK 5)

sinds 1950: 3 uurhokken (UFK I)

ook voor 1950: Zutd-Beveland

-

"'

•

El

.

..,.

146

Waterlepeltje

0NAGRA

0764 2b 41 - F.E. 2 (1968), p. 308: W., C. & S. Europe; rather local.

Ludwig/a palustris

is In

ons

land voor

het eerst gevonden door E.J

Wachendorff (t1758)

In

l n slootbij Achtrenhoven

in t

Sticht

van Utr

(DE

GoRTER, 1767, als

Isnardia palustris). Het

oudste herbariummateri

in 1793 bij

Nijmegen

verzameld.

De noordwestelijkste

vlndplaatsen

in Nederland zijn van zeer

datum:

behalve

de bovengenoemde

vondst bij Achttienhoven is er

l l n

uit

1782 bij Laren

in

het Gooi (EHRHART, 1783, kolom 263).1n

het

b

van

de 20e

eeuw

kwam de

soort

In sommige

streken

In het zuidooste

lands

nogvrlj vee voor. Omstreeks 1950 verdwenen de laatste groeip

sen In Twente en de omgevlng

van

Eindhoven; sindsdten is

Ludwig/a

te Jande nog slechts bekend van l l n vlndplaats in de omgevlng

Deventer (WESTHOFF& VANLEEUWEN, 1960).

De

oorzaak van deze spectaculaire achteruitgang is

niet

ge

duidelijk; vermoedelijk zijn

veeleer

ontwatering

en

kanalisatie van b

verantwoordelijk

dan

eutrofiering (WESTHOFF

&

VAN

LEEUWEN,

i.e.).

HU

(1958)

vermoedt

dat

deze soort

oorspronkelijk

uit

Noord-Amerik

Europa

is lngevoerd; de Nederlandse verspreldingsgegevens doen

ee

aan

een relict

denken.

Niet

opgenomen

zijn de volgende vlndplaatsopgaven:

Zutphen

EEDEN, 1894) en Apeldoom (1898) wegens vaagheid: vermoedelijk wo

respectievelijk de vlndplaatsen bij Hall

en

Loenen bedoeld; Bleis

(HEuKELS, 1900b), wegens de onwaarschljnlijkheid

van

de vlndplaats en

ontbreken van

herbariummateriaal; heipoel bij Heusden (1852),

vergissing voor Heusdenhout bij Breda.

E.J. W

Ludwig/a palustrls shows

a

very

strong decline

in

the Netherlands,

b

recorded in 44

hour-squares

before 1950 and in only one locality s

1950. Probably this has been caused by drainage and canalizatio

brooks.

Wilde weit ScROPHULARIA

0803 1 b 51 - F.E. 3 (1972), p. 254: Europe, from England and S.W. Fin

southwards

to

N. Spain,

C.

Italy and Turkey.

Melampyrum arvense is voor het

eerst


VoRSTius

(1633)

uit

de

omstreken van

Leiden ais Melampyrum, s. Trit

vacdnum.

De

wltde weit kwam vroeger zeer algemeen

voor,

getutge

CoMM

(1683, p. 70, ais M

Purpurascente

coma)'ln de Koom-velden, by

Uytr

overvloedig' en DE GoRTER (1781b) 'overvloedlg in

de

Koomvelde

Uilenpas,

Steenderen,

Bronkhorst,en elders in

t

Graafschap Zutphen;

Van

aile ruim

80

uurhokken, waar

M arvense

ooit

is gevonden,

zi

slechts 3 na

1950

overgebleven.

In

1969

werd

de soort bij Werkhove

in 1973 bij Geldermalsen aangetroffen (schrift. meded. P. Zonderwljk

1973 meldde

EssERS

nog een veertlgtal exemplaren op de Kunderb

waarschijnlijkin hetzeUde uurhok gelegen (namelijk

6223)

als een vo

bij de Welterberg

In

1956 (door een geringe verschuiving van het

wordt dezeHde vlndplaats v66r 1950

In

V6.24 gelokaliseerd). Wellic

zoals ook voor andere akkeronkruiden

wordt vermoed,

de gron

zuivering van zaaigranen

(HoocENRAAD,

1951a)

een

eerste oorzaak va

opmerkelijke achteruitgang, later gevolgd

door

een tweede, nameli

intensieve toepassing van chemlsche bestrijdingsmiddelen (WESTHOF

1970, p . 179).

c.L.

Before

1950

Me/ampyrum arvensewas

known

from82 hour-squares: s

1950 the species has beenrecorded in only 3 hour-squares. The last re

dates from 1973. Very

probably the

decline s

due to

the thorough

clea

of

seedcom

and

to

the use of chemical herblddes.



Mibora mlnlma (L.) Desv .

..

v

-

voor 1950:

5

uurhokken (UFK 2)

slnds 1950: 2

uurhokken (UFK

1)

Mlnuartla hybrlda (Vlll) Schlschk.

voor 1950:


~


1\

'·

-

-

'·

'

147

Dwerggras GRAM

0825 1c

21

- F.E. 5 (1979), p. 173:S., W. & W.C. Europe, northwards

53" N.

In

Wales; an occasional casual elsewhere.

Mibora minima

is voor het eerst

In

ons land gevonden bij 's-Graven

in 1825.

Deze soort, die

een

mediterraan-atlantische verspreiding heeft

(WA

-STRAKA,

1970), wordt

van

tijd tot tijd met plantmateriaal

in

Nederla

boomkwekerijen ingevoerd en houdt

dan min

of

meer

lang stand

OA

1951). Het meest frequent is zij te Naarden-Bussum gevonden, voo

laatst in 1936; de recentste vondst in een boomkwekerij is in 196

Zundert gedaan. Wellicht is het felt

dat

dit standplaatstype weinig

floristen pleegt te worden bezocht, naast

de

vroege bloel, oorzaak

va

ontbreken van recentere vondsten in boomkwekerijen.

Tweemaal is

M minima

in

de

duinen gevonden: bij 's-Gravenhage

boven) en in 1977 bij Goedereede; op de Iaatste vindplaats kon zij in

niet w orden terugge vonden. Mogelijk zijnde groeiplaatsen in de dui

evenals bij

Vu/pia membranacea

(GREVEN,

1978), als voorposten v an

natuurlijke areaal van

de

soort

op

te vatten.

Niet opgenomen zijn de herbariumexemplaren met de vindplaa

gaven 'blj Lelden' (met vraagteken opgegeven)en 'Wassenaar', leg.

Dissel, wegens de onbetrouwbaarheid

van

etiketten met dit opsc

(VuvcK, 1901, p. 179-180onder

Crambe maritima

met

betrekking tot

opgave van

Helianthemum; VuvcK,

1916, p. 1%2, onder

Scirpus h

schoenus).

E.J. W

In

the Netherlands

Mibora minima

has

been

recorded chiefly in

nurseries, for the last time

in

1%1. Moreover

it was

found twice

in

dunes: in 1825 near s-Gravenhage

and

in 1977 nearGoedereede (in 1

it could not be refound in the latter locality). Whilst in the first

typ

habitat

M minima

was introduced

and

sometimes persisted for a num

of years, the stations in the dunes may be considered outposts of

species' distribution area Before 1950

M minima

has been recorde

5 hour-squares, since 1950 in 2 hour-squares.

Tengere veldiilUur WYOPHYLLA

08291b 3 2 - F.E. 1 (1964), p. 127:S.

&

W. Europe, extending northw

to England,

C.

Germany

and

S. Ukraine; occasionally naturalized

where.

Minuartia hybrida [= A/sine tenui/olia

(L.) Crantz) wordt onde r de

n

Arenaria tenui/olia

door DE GEER (1814) voor het eerst voor ons

vermeld

en

wei voor Zutphen.

Tot in de eerste helft

van

de 20e eeuw kwam

M hybrida

plaatselijk

veel voor in graanakkers op zavel en loss in het Fluviatiele en

Lossdlstrict in

de

associatie Legousietum speculi-venerls (SissiNGH

&

TmE

1960; WESrHOFF

& DEN HEw,

1%9); de laatste vondst in het Fluvia

district - bij Tolkamer -

dateert

uit 1951.

De

verdwijning

van

deze s

uit

de

akkers is waarschijnlijk toe

te

schrijven aan stikstofbemestin

onkruidbestrijding. Sporadisch word t

M hybrida nog

gevonden

op

o

droge helllngen In het Krijtdistrict (WES

THOFF

C.S.

,

1973, p . 306).

Niet opgenome n zijnde volgende opgaven: Anerstins blj Gramsbe

(RuTTING, 1906), wegens de excentrische Jigging ten opzichte van

Nederlandse areaal

der

soort

en het

ontbreken

van

herbariummater

's-Gravenzande

(VAN HALL,

1825), welke opgave blijkens herbarium

teriaal op

Sagina

apetala

betrekking heeft; Vught

(VAN HovEN,

18

omdat deze opgave In

het

exemplaar van Ned. Kruidk. Arch.

1(1)

In

Rijksherbarium is doo rgestree pt

en

herbariummateriaal niet aanwez

E.J.

WE

Formerly

Minuartia hybrida

was recorded In cornfields in the Fluv

and

Loess Districts; nowadays it

s

restricted to

dry, open

slopes In he C

District Before 1950 the species has

been

recorded in 35 hour-squ

since 1950In 5 hour-squares. Its extinction as a cornfield weed is prob

due to nitrogen manuring and weed extermination.



Moenchia

erecta (L) M. et Sch.

'

voor 1950: 8

uurhok.ken (UFK 2)


(UFK 1)

Moneses

unJHora (L)

A.

Gray

voor 1950: 2

uurhok.ken (UFK I)

slnds 1950:

1 uurhok

(UFK 1)

'

'

•

'

' -

-

148

Moenchfa CAII.YOPHYLL

0831

6c

21 - F.E. 1 (1964), p. 145: W.,

S. & C.

Europe, northward

England &eastwards

to E.

Gennany &Macedonia

De

oudste

betrouwbare,

door

herbariurnrnateriaal gesteund e opgave

ons

land

van

Moenchia erecta is

die van

VANHALL

(1836, p. 771) als S

erecta voor

's.Qavenhage

en Nijmegen. Een oudere opgave

o

dezeHde

naam door

DE

GoRTER

(1781

b)

voor Sneek berust vermoedeli

verwarrlng

met een andere

soort, gezien

de

onwaarschijnlijkheid v

opgegeven vlndplaats.

De

meest

recente vondst

van

M erecta

wordt

vermeld door

DJEM

VAN DE VEN

(1953, tabel 1,

opname

9): Canne rberg bij kasteel Neercan

1950. Of deze soort

nog in

Nederland voorkomt, Is onzeker, vo

WESTHOff

c.s.

(1973, p. 306)

'nog maar

uiterst sporadisch'. De oorzaak

haar

achteruitgang - of wellicht haar verdwijning - is

niet

bekend

Opgaven van

M erecta

voor Simpelveld berusten

op een

vergissin

H.J.

Kok Ankersmit, di e

op een

vel met exemplaren verzameld

door J.

Goethart

en

L

Vuyck

In

1899 als vlndplaats opgai Uchtenber

Simpelveld; deze vlndplaats ligt namelijk bij Schaesberg (V6.15).

E.J. W

Moenchia erectawas

recorded

In

8 hour-squares before 1950; for

th

time it

has

been found In 1 hour-square

In

1950. It is uncertain

whe

it

still occurs

In our

country. The reason for its decline is unknown.

Eenbloemig

wintergroen PYitOL

0833

9e II

- F.E. 3 (1972), p. 4: Most

of

Europe,

but

absent from man

the

islands

and the extreme

south.

Moneses uniflora (= Pyrola

uniflora

L)

werd

In

Nederland voor

het

verzameld

te

Appelscha

In

1849 en verder

nog

in

1906 bij Denek

(Singraven).

Op

de

vlndplaats

te

Appelscha Is

M uniflora

later kennelijk nooit

m

aangetroffen en van

de

vlndplaats Denekamp wordt volgens een op

In

het

IVON-archief vermeld,

dat

de

soort

er

omstreeks 1917

omploegen was verdwenen. Recent is zij

echter

in 1969

op

Tersche

aangetroHen,

aan de rand

van

een

dennenbos. De verwachting

BARKMAN

(1963b),

dat

deze 'boraal-montane kensoort van

de

natuur

naaldwouden' wei

weer

eens

in

Nederland zou

kunnen

worden gevon

is dus uitgekomen.

Niet opgenomen zljn

de

vlndplaats Valthe,

daar

deze volgens SuR

(1861) moest vervallen (een

reden

wordt

nlet

genoemd, waarschijnlljk

determinatiefout) en - voorzichtigheidshalve -

de

vermelding van

vondst uit

de

omgevlng van Breda door

KUIJPER vAN

WAscHPENNING

(

p. 10),

omdat

hiervan

geen

bewijsmateriaal voorhanden is.

TH.A

HA

Moneses uniflora

was found before 1950

in

2 hour-squares,

where

it

disappeared before 1917; since 1950

it

has

been

recorded from 1 h

square on

the

island o f Terschelllng

in

1969.





Nafas minor

All.

•

"'

..

I

-

voor 1950: 6

uur

hokken (UFK

2)

SiJlCIS

1950:

0

uurhokken

Neottla nJdus-avts (I...) Rlch.

I

•

-


slnds 1950: 1 0

uurhokken (UFK 2)

150

·,

'

I

-

'

'

I

'

'

Klein

nimfkrufd

NAJAD

0855

4a 2 0 - F.E. 5 (1979), p. 14: Europe, northwards to Belgium

Russia,

but

absent from the islands.

Najas

minorwerd

voor

het

eerst

in

Nederland

gevonden in

1847 e

bij Oudheusden

en

bij 's-Hertogenbosch. Het klein nimfkruid is

ma

een paar

verspreide vindplaatsen gevonden, voor

het

laatst in

19

Appeltem, Gld.

Volgens OBERDORFER (1962) is

N.

minor een warmteminnende soor

's zomers sterk verwarmd water verkiest en vroeger een veel wi

versprelding had. Waarschljnlijk wordt

het

uitsterven in Nede

veroorzaakt door de klimaatsverslechtering sinds het Atlanticum (6

3.000 v. Otr.) en

gaat

dit samen met

de achteruitgang

of het verdw

van andere warmteminnende soortenzoals bijvoorbeeld

Trapa nata

Belgie zijn de weinig talrijke groeiplaatsen van na 1930 waarschl

vemietigd (VANROMPAEY &

l>ELVOSALLE,

1978).

THA HA

Najas

minorwas recorded In 6 hour-squares between 1847 and 1904

extinction of this t hermophilic species

in

the Netherlands may

be

ca

by

a change

in

climate since

the

Atlanticum.

Vogelnestje ORcHIDA

0861 9 d 3 1 - F.E. 5 (1979), p. 329: Most o f Europe,

but rare in

the extr

north.

Neottia

nidus-avis

wordt als

Ophrys Nidus avis

door

FRANQUINET

(

nr.

303) voor ons land vermeld

en wei

voor 'collines montagneu

Gronsveld'.

Het meest frequent komt

N. nidus-avis

hier

te

Iande voor

in

eikenh

beukenbossen op krijt. Buitenhet Krijtdlstrict is zijgevonden opeen a

verspreide plaatsen

in het

Subcentreurope, Kempense en Duindistric

vele van deze vindplaatsen slechts inddenteel. Soms kan het vogeln

na jaren schljnbare afwezigheid toch weer opof nabij een oudevindp

tevoorschijnkomen (zo bijvoorbeeld in de Achterhoek; mond. mede

Aukes). Volgens VERMEULEN (1958) bloeit

de

plant ook wei ondergro

Over het

geheel

genomen lijkt

het

vogelnestje in ons

land toch

duldelijk achteruitgegaan; over

de

oorzaak

daarvan

is weinig

zekerheld te zeggen.

op de

enigebestendige en enige recente groeip

in de duinen, gelegen bij Bergen, is de soort aan het verdwijnen

gevolge van verdroging

en

uitsteken van de planten (ScHENDELAAR, 1

p. 88, 93). In Zuid-Umburg zou ophoping van bladstrooisel

op

de g

plaatsen plaatselijk verdwijning

van N. nidus-avis

veroorzaken

(HIL

1973).

Niet opgenomenzijn de volgende opgaven: Bloemendaal (SIPKEs, 1

waarvan de

bron

niet bekend

is;

Zevenaar P6.35 (IVON; volgens bijs

In

de

streeplijst

niet

wild); een opgave voor V5.48

(SLoFF

, 1937, p.

welke op

een

vindplaats

In

Bdgle (Lanaye) betrekking heeft.

De

plaatsopgave Houthem (1910), zonder nadere precisering, is met an

vondsten opgenomen

in

V6 .

22

.

De

vindplaats bij Noordwijk

moet wo

gelokaliseerd

in

N3.17, niet zoals op het kaartje van SLOFF

I

.e.)

in

N3

E.J

.

W

Neottia

nidus-avis

has

been


in

10

hour-s quares since 1950. 1t occurs chiefly in

the

<llalk District; m

of

the scattered

stations

in

the Subcentral European, Kempen and D

Districts are only incidental. About the causes of the decline of this or

only little is known;

the

only stable population ofN. nidus-avis

n the

d

seems to be vanishing

due

to desiccation of its habitat and digging o

collectors.



Nlgella

arvensls L

•

'

-

voor 1950: 3

uurhokken (UFK

1)

sinds 1950:

0 uur

hokken

Odontites

verna (Bell) Dum.

subsp. Utoralls

(Fr.)

Nyman

•

\

-



'·

-

..,

I

-

-

'

151

Wllde

nigeUe

RANUNCULA

0864

1b 20 - F.E. 1 (1964), p. 209: Most of Europe, except the south;

in

the

south-west

Nigella arvensiswordt onder

de

naam Melanthi um sylvestre

reeds

BRUMAN

(1662, p. 15) voor

ons

land vermeld en wei voor

de

omgeving

Zwolle;OuoEMANs (1881, p. 371) teken t hierbij aan: Zonder twijfel tuss

graan

gevonden'.

Uit latere tijd zijn voor ons land slechts sporadische opgaven van

soort

bekend Als

akkeronkruid - kensoort van het caucalidion lapp

volgens

WESTHOFF & DEN

HELD

(1969) - is

N.

arvensis

enige

male

Zuid-Umburg

en

aangrenzend

e l g i ~

gevonden;

CllEPIN

(1874) en

DE W

(1914b, p.

56)

beschouwen

haar bier

als adventief. Binnen Neder

word t zij nog vermeld voo r Valkenburg, tussen 1861 en 1883 (ANoN., 1

p. 305)

en

Vaals, regelmat ig doch in ge ring aantal, voor

het

laatst

in

1

(DE WEVER, z.j.).

Van

een

vondst tussen Maastricht en Lanaeken

(DuMO

1868) is

het

onzeker of

deze op

Nederlands

dan

wei Belgisch grond ge

werd gedaan. Volgens

DE WEVER

(z.j.)

kwarn

de

wilde nigelle

in

Z

Umburg

'altijd

in

graanakkers voor,

waar ze

met

graanzaden uit D

schland of

B e l g i ~

was aangevoerd, ofschoon

ze

in

aangrenzend bu

landsch gebied ook

niet

inheemsch

s'. Daar het

caucalidion (zle boven

in ons

land

uitstraalt,

is

het

niet

uitgesloten

dat de

overwegend med

rane Nige lla arvensisevenals

bijvoorbeeld

Adonis aeslivalisvroeger t

Nederlandse flora heeft

behoord

Behalve als akkeronkruid lijkt N.

arvensis

ook als adventief uit ons

te

zijn verdwenen;

de

laatste vermelding

is

die voor Deventer van

B

MELKAMP(1914). WESTHoFF

c.s. (1970, p. 97)

noemt haar dan

ook

onde

uitgestorven soorten.

N.

arvensis

is

adventief gevonden

te

Deventer (1898;

BR

U

MMELK

1914), Doesburg

(z

.j.)

en

Venlo (1898). Deze vindp laatsen zljn n iet

op

kaartje opgenomen.

E.J. WE

Nigel la arvensiswas

recorded c. 1662 from Zwolle

and

from some stat

in the

south of Umbu rg as well as

the

adjacent

part

of Belgium in

previous century. Possibly

this

species, like

other

mediterranean corn

weeds (e.g.

Adonis aeslivalls),

formerly belonged

to the

Dutch flora.

A

times

it was

also recorded

as

an

introduced plant,

but

after 1

N.

arvensis,

totally recorded in 3 hour-squares,

has not been

fo

anymore

in

the

Netherlands.

Vroege

ogentroost

ScROPHULARIA

0506

3c 42

-

F.E.

3 (1972), p.

269

: Baltic regions, exte nding

to S.

Nor

and the

Netherlands.

Odontites vema

subsp.

litorali s [Euphrasia lit oralis

Fr.;

0. litoralis

Langef is voor het eerst

in

Nederland gevonden

in

1869 bij Oosteren

TexeL

De ondersoorten van

Odonlites vema

werden aanvankelijk

niet

elkaar onderscheiden en

onder de naam Euphrasia odonlites

tesa

vermeld

Voor

het

eerst wordt deze ondersoort als zeHstandig ta

vermeld door

VuvcK

(1904, p. 1243)

onder de naam Euphrasia vema.

goede

beschrijving wordt p as gegeven door KLoos (1921, p. 174)

ond

naam Euphrasia litoralis .

Voorts lijkt

de

subsp.

litoralis

habitueel ster

een vorm van

de

subsp.

serotina,

die door PEDERSEN (1963) als subsp. pu

is beschreven. Het gevolg is helaas,

dat

vele,

niet

door herbariurnmate

gesteunde, opgaven onbetrouwbaar zljn. Op

het

kaartje zljn

a l l ~ ~ n

vindplaatsen opgenomen, waarvan in

de

collectie van

een

van

Nederlandse herbaria materiaal aanwezig is.

De ondersoort

litoralis is

sinds 1950

in

slechts 6 uurhokken aange

fen. Helaas moet, gezien

het

bovenstaande, worden vastgesteld,

da

verspreiding, ook

de

huidige, onvoldoende bekend is; er

kan

daardoo

het

kaartbeeld

niet

worden afgeleid, of deze ondersoort

is

achte

gegaan. Een

reden

voor

een

eventuele achteruitgang is overigens

bekend.

F. Ao

Before 1950

Odonlites vema

subsp.

litoralls was

recorded in

14

h

squares, the first time was

in

1869 on

the

island of TexeL Since 1950

species

has been

recorded

in

6 hour-squares. Formerly, before V

(1904), no difference was

made

between

the

subspecies of

0. vema

most of

the

time

they

were united

in Euphrasia odonlites.

The su

litoralis has

also sometimes

been

mistaken for a small form

of

su

serotina.

Due

to

these

difficulties

it s

certain,

that the

distribution of su

litoralis

in

the

Netherlands is insufficiently known.



Oenanthe

aocata

L

voor 1950:

0 uurhokken


(UFK

1)

Oenanthe

peucedanHolia Poll

voor 1950:

4

uurhokken (UFK 2)

sinds 1950:

0

uurhokken

152

'

....

'

-

Dodemansvingers UMBEW

1630- - -

F.E. 2 (1968), p. 339: W. Europe

and

W. Mediter ranean re

Oenanthe crocata werd

bier

te Iande voor

het eerst

gevonden

in

19

de duinen blj Oostvoome, <loch pas later

a1s

zodanig herkend

(MEN

1977b).

Op

deze

vindplaats-

tot clusver

de

enige In

Nederland-

handha

soortzich

slndsdien en

breidt zichui t

: In 1978 groeiden er 18 exempl

In 1979 reeds 30. Omdat de soort eerst later is herkend, is

0.

crocata

niet

In de Standaardlijst van de Nederlandse Flora 1975 (ARNows& V

MEIJDEN,

1976) opgenom en.

De

soort heeft blijkens de verspreidingsopgave van CooK (1968

mediterraan-atlantisch areaal; de Nederlandse vindplaats ligt

aa

noordoostrand biervan.

0. crocata

groeit

op een

kwelplek tussen

duinvalleien In

de

niet

ontwaterde duinen MENNEMA.

1977b;SJPKES, 19

Doordat

het

overgrote deel

der

Nederlandse

duinen

wordt

ontwate

gevolg

van

drlnkwaterwlnnlng,

is het

potentll le areaal

van de

soor

te

Iande sterk lngekrompen.

E.J.

W

Oenanthe crocata was recorded for the first time in

the

Netherlan

1975in

a

wet

dunevalleynearOostvoome In the province of Zuid-Ho

In 1979the number

of plants

had

Increased

to

30.

This is the

only loc

In our country so far.

Kerveftorkndd UMBEW

0871

5a

10 - F.E. 2 (1968), p. 339: W. &S.W. Europe, from the Netherl

to

S.

Italy; Romania and Balkan peninsula

Oenanthe peucedanifolia is voor het eerst In Nederland met zeke

gevonden in1837

op

enkele plaatsen bijDordrechtVroegere verme

gen van de soort

door

LEJEUNE

ult

1811 (p. 140) 'dans

les

prairies hwn

entre

e

et

Maestricht'

en ult

1828

(LEJEUNE& CoURTOIS) 'in

pratls hu

ad

Mosam'

hebben geen van

beide ondubbelzlnnig

op

Neder

grondgebied betrekklng.

0.

peucedanifolia is

in

Nederland aileen langs

de

Maas en Nieuwe

gevonden.

in

3 uurhokken

is de

soort slechts tussen 1837 en

aangetroffen; de enige - en tevens laatste - vondst

daarna

is In 189

Rotterdam. Titans

is het

kerveltorkruid

opgenomen

In

de

lijst

vanWEST

c.s. (1970, p. 97) van soorten, waarvan met zekerheid kan wo

aangenomen.

dat

ze

na

1900 uit

ons land zijn verdwenen. Het ger

aantal

uurhokken

en de

relatief korte tijd, waarln

0 .

peucedanifolia I

land voorlcwam, maken een natuurlijke teruggang van deze soor

vochtige w eilanden waarschijnlijk. mogelijk In

de hand

gewerkt

doo

verbeterde bedijklng en waterhuishouding.

Nietopgenomen s

de

bovengenoemde opgavevanLejeune uit 181

als Maastricht door VAN

DEN

BoscH (1850a, p. 99-100), HEUKELS (1898

VuvcK (1902a) is

vermeld

Eveneens niet opgenomenzijn

de

vindpla

bij Nieuwland

(HEuKELS,

1898c), IJzendijke

(HEuKELS,

1900d) en In

Naardermeer

(HEuKELS,

1920, p. 119),

omdat

deze aile betrekklng

he

op andere

soorten

(QuENE-8otERENBROOD

&MENNEMA, 1973,

p.

55).

A.J. QuENE-BoTERENB

Oenanthe peucedanifolia

was

recorded between 1837 en 18991n 4 h

squares along

the

rivers Maas

and

Nieuwe Maas. It

is one

of

the

spe

which have become extinct in

the

Netherlands since 1900. Althoug

disappearance could be natural, an improved water-management o

river

may

have

hastened this

process.





Ophrys

lnsectifera

L.

voor 1950:

17 uurhokken (UFI< 3)


(UFI<

2)

Ophrys

sphegodes MilL

voor 1950:

0 uurhokken

slnds 1950:

1 uurhok (UFI<

1)

•

-

'

-

154

Vllegenorchis

0RCHIDA

0881 8c 21 -

F.E

. 5 (1979), p. 345: Much of Europe. but absent from

south-east and rare

in

the extreme south

and

much of the north.

Ophrys nseclifera

werd door BoRYDESAINT-VINCENT(1821, p.

266

aJs O

Myodes)

voorhet eerst voor onsland verrneld, voor bosranden ussen

Haan

en caestert aan

de

oostzijde van

de

St.Pietersberg.

Reeds bij VAN HAI.I. (1827, p. 124 als

Ophrys myodes)

wordt ook

voorkomen

van de soort

op Walcheren opgegeven. De groeiplaatse

Wakheren

zijn nog

in de

19e eeuw verloren gegaan.

In Zuid-Limburg was

0.

inseclifera vroeger

vrij algemeen. maar

daar met name sinds de jaren dertig van deze eeuw sterk in a

verminderd

(zie

HiLGERS,

1967). Voor

een deel kan

de

achteruit

worden geweten aan

de

omzetting van de oude bossen

in

produkti

Ook het uitgraven door plantenliefhebbers kan een rot hebben gesp

men zie bijvoorbeeld DIEMONT (1959, p. 17). Gelet op

de

grate hoe

heden herbariurnmateriaal

van 0. nsecti/era

die in de vorige eeuw o

Walcherse groeiplaatsen

werden

bijeengebracht,

zou

de

verdwijning

de soort aldaar aileen al door

het

verzamelen kunnen zijn ingeluid.

Niet opgenomenis de vindplaats Haarlem (SIPKES, 1915), omdat de

hler blijkbaar door genoemde auteur bij wijze van experiment

uitgeplant.

P. HEU

Ophrys nseclifera

was a fairly abundant species in the south of Lim

In the 19th

century it was found on the island of Walcheren too.

species was recorded

in 17

hour-squares before 1950; from 1950 onw

it has

been

reported

from only 8 hour-squares. The

cutting

of old w

and

plant collecting are considered to have caused this decline.

Spinnenorchis

ORCHID

1410 6c 01 -

F.E.

5 (1979), p. 346: W • C. and

S.

Europe, northwards

England and C. Germany

and

eastwards to Krym.

Ophrys sphegodes

s

in

1970 voorhet eerst

in

Nederland

gevonden i

kalkgrasland nabij Stokkurn

in

Zuid-Limburg. Deze vondst

betrof

exemplaar, behorende

tot

subsp. sph.egodes. In 1972

werden

6 pla

geteld

In

1974

was

de

populatie

nog

steeds aanwezig.

maar

kort voo

nieuw bezoek in dat zeHde jaar, moet

zein

haar geheel zijn uitgegra

getuige

de achtergelaten

kuiltjes.

Er

bestaan

verrnoedens

dat

0. sphegodes op

de

bewuste vindplaa

aangeplant (schrift. meded. E. Patzke, 1977). In de nabijgelegen

chideeentuin

van

Staatsbosbeheer schijnt de soort nooit te zijn uitg

In tegenstelling tot wat WESrHOFF c.s. (1973, p. 311) zeg t. gaat het hie

verrnoedelijk nietom een spontanevestiging en

moet

de indigenitei

deze soort worden

betwijfeld

Nletopgenomenis

de vennelding

in

HEJMANS, HEINSJu

s

&

THQSSE (1965

0 .

arani/era

Huds. Verrnoedelijk wordt hier bedoeld de vondst in 190

Hilversurn (GARJEANNE, 1903), van 0. fud/lora (Crantz) Moench,

die

oo

spinnenorchis wordt genoemd.

R.W

.J.M. VANDER

Ophrys sphegodes

was

recorded from 1970 until 1974 from a ch

meadow nearStokkurn in

the

southof Limburg. The only s pecimen fo

in

1970 belonged

to

subsp. sphegodes and was

perhaps planted In

1

six plants werepresent,

but

n 1974 they hadall been dug

up

shortly be

a new visit to

the

locality.



OrchJs

cori

ophora

L

Y t

y.

'

-

voor 1950:

8 uurhokken (UFK 2)

sinds 1950:

0 uurhokken

Orchis mascula (L) L

+

voor 1950:

24

uurhokken (UFK 3)

sinds 1950:

10 uurhokken

(UFK

2)

•

'

_I\:

:

-·

-

·I

t

•

155

-f i•

\1.

I

J:

Wantsenorchis ORCHIDA

0882 5b 2 0 - F.E. 5 (1979), p. 339: S., C.

&

E. Europe, northwards to Belg

and lithuania

.

Orr:his coriophora wordt

voor

het eerst


LEJEUNE (1813) bij Maastricht.

De wantsenorchis, die in Zuid-Umburg

de

noordelijke grens van

areaal heeft bereikt, is aldaar tussen 1920 en 1930 verdwenen

(HIL

1968). Zij kwam voomamelijk voor in moerassige .beemden en we

langs de Maas en

de

Geul en was tevens bekend van een kalkhellin

Voerendaal. Met het in cultuur brengen van

de

beemdenen rivierwe

in het Fluviatiele district zijn de meeste vindplaatsen verdwenen (HIL

I.e.). De laatste opgave

dateert

van 1915 (DE WEVER, 1915a) va

St.Pietersberg;

de

groeiplaats bij Voerendaal verdween

in

datzeHde

C.L

Before 1950 Orchis coriophora was recorded in 8 hour-squares. Betw

1920 and 1930 the species has become extinct in the Netherlands.

of

the

localities disappeared by cultivation of

the

meadows along

the

r

Maas

and

Geul.

0.

coriophorareached

the

northern limit of ts distribu

area in

the south of limburg.

Mannetjesorchis 0R

C

HID

0887 8c

3 2 -

F.E. 5 (1979), p. 340: Much of Europe, but absent fro

Fennoscandia

and the

E. haH of

U.S.S.R.

De eerste vermeldingvan Orr:his mascula voor Nederland is van CoM

(1683, p. 80). Hij geeft de soort op, als Orchis Moria mas Iollis macu

voor Alkmaar, 'op de

wegh

na Egmond' en voor diverse niet

n

aangeduide

plaatsen

in

"t

Sticht van Uytrecht'.

De mannetjesorchis

wordt na

1950 aileen

nog in

Zuid-Umburg ge

den

. De laatste opgave

uit het

Duindistrictdateert

van

1914

(PuLLE,

1

Talrijk zijn de geschriften over de achteruitgang van

de

orchideeene

mogelijke oorzaken daarvan. Reeds

in

1848 schrijft Van Hoven (V

1916, p. 1740) over de verzamelwoede uit winstbejag, waarover DE W

& (REMERS

(1914, p.27) OOk melding maken. Ook botanici

hebben

zich

plundering schuldig

gemaakt

door vaak tientallen

planten

tegeli

verzamelen voor hun herbaria L Gregoire vond in 1952 de kolonie

0. mascula op

de

St.Pietersberg en in

de

Schone Grubbe kaalgepluk

emstigvertrapt,

hetgeen

waarschijnlijk

het

werkvankinderen was (A

1952). Soms worden zeHs ~ l i e bloeiende planten van

een

popu

uitgestoken

(WILLEMs,

1978). De laatste auteur vermeldt ook

dat

koni

vraat of

een

dikke laag onverteerd bladstrooisel

op

de

bodemhet

bes

van de soort

kan

bemoeilijken.

De mannetjesorchis komt soms voor

in

kleine verlaten kalkgro

(WILLEMS,

1978). Deze dienen zoals een refuglum voor deze en

nog

an

zeldzame soorten en zijn als zodani g zeker waard

te

worden besche

Niet opgenomen zijn

de

vermelding van CoMMELIN (1683, p. 80) vo

Sticht

van

Uytrecht' en die

van KUQPER VAN WiiscHPENNING

(1826. p. 25)

de

omstreken

van

Breda,

omdat

het

eenmalige gegevens

buiten

bekendeverspreidingsgebied betreft, die bovendien niet

aan

herbar

materiaal zijn te controleren.

R.W

.J.M. VANDER

Before 1950 Orchis mascula

was

recorded in

24

hour-squares; since

the species is know n from 10 hour-squares. The last record from the D

District dates from 1914. The south of Limburg is

the

only

area

in

Netherlands where the species is present now. The mo st common th

has

been and

still is

the gathering

of

the

flowers or whole plants.



Orchis

purpurea

Huds.


sinds 1950:

9 uurhokken (UFK 2)

Orchis sesqutpedalis Willd

voor 1950:

s i n ~ 1950:

o

uurhokken

1 uurhok (UFK 1)

•

156

Purperon:his 0JtCHID

0891

8c 32

-

F.E

. 5 (1979), p. 340: From

Denmark southwards

to N. S

Sardegna. N. Greece and Krym.

Orchis pur purea

werd

voor het eerst voor

Nederland

vermeld

'pr

Vieux-Fauquemont' door LEJEUNE (1824, p. 185).

De

achteruitgang

is deels

te

wijten

aan

plukken, deels

aan het ka

van

hellingbossen. Hn.GERS (1969a)

schat het

aantalvindplaatsen

n

19

10, het

aantal

individui n tussen 1000

en

2000.

Volgens Hn.cERS (Lc.)

moet

De Wever

hebben

vermeld,

dat

0. purp

'op

de

Pietersberg

aan de

Nederlandse zijde niet voorkomt, aileen

a

Belgische kant bij Teuven'. De St Pietersberg Is toch

op

het ka

opgenomen, omdat

Hilgers zich waarschijnlljk

vergist

Teuven

namelijk niet

aan de

Belgische kant

van de

StPietersberg,

maar va

Ondersteen

Bovenste Bos. Bovendien

bevathet

NON-archief

eenme

ling van De

Wever

van 14.VL1927: StPietersberg,niet talrijk. Welis o

kaartje achterwege gelaten

een

opgave

voor

de

duinen

bij 's-Grave

(HoocENRAAD,

1906;

DEs

ToMBE,

1912).

Hoewel

de

vondst van A

anthropophorum op Voome (RAM

&

SIPKES, 1971) aantoont, dat

aan

gebonden

orchideei n

ook in ons duingebied kunnen voorkomen,

vondst van 0. purpurea

bij 's-Gravenhage

niet op

het

kaartje

opgeno

omdat enerzijds

herbariummaterlaal

ontbreekt, anderzijds

bekend

i

in die tijd orchideei n uit Zuid-Umburg in de duinen zijn

ingevoerd

(V

1916, p. 1742).

J. MEN

Before 1950

Orchis purpur eawas

known from


the

species has

been recorded in

9 hour-squares.

The

decline is

d

gathering the flowers

and

to timber felling and clearingof wooded sl

Grote rletorchis OltCHIDA

1631

- - - -

-

F.E.

5 (1979), p.

336

: S.W. Europe,

extending

eastwar

Sidlia (Dactylorhiza elata (Poiret)

S6o).

Orchis sesquipedalis s voor

het eerst in Nederland gevonden

n 1976

Kruis bij

Aardenburg,

Zeeuwsch-VIaanderen

{MENNEMA, 1977a;

S

1978a).

Oorspronkelijk

s

deze soort

gepubliceerd

als

Dactylorhiza elata.

Da

Standaardlijst van de


(ARNoLDS

&

VANDER ME

1976)

de

vertegenwoordigers

van dit

geslacht

plaatst onder Orchis,

het

ons juister

de

grote rietorchis

in

deze atlas

op te nemen

als

O

sesquipedalis.

Deze overwegend mediterrane soort,

die

niet noordelijker dan de

voorkomt

(LANDWEHR,

1977, p. 206),

behoort met ondermeer Himanto

sum hircinum

en

Orchis simia

tot

de orchideei n, die vanuit Zuid

Zuldwest-Europa ons land kunnen bereiken,

daar

een bepaalde per

standhouden en dan

weer verdwijnen.

In

1979 was de populatie

aanwezig

(mond.

meded. A.

Paridaen),

maar de

groeiplaats

drei

worden

overgroeid

door riel

J. MEN

Orchis sesquipedalis has been

recorded

for the first time in the Ne

lands

in

Zeeuwsch-VIaanderen

in

1976.1n 1979

the

species still occu

its single locality, but is threatened

by

overgrowing

of Phrag

australis.





Orchis

ustulata

L

.lo' "::

l

'

I

....

.-'1

'

voor 1950: 5 uurhokken (UFK 21

sinds 1950:

0 uurhokken

Orobanche

hederae Duby

..

'

'

voor 1950:

1 uurhok

(UFK

11

sinds 1950:

4

uurhokken (UFK 21

·

/

•

-

n

..).

,..s,

•

-

~ ' F

158

........

+

I

-

'

-

'

Aangebrande OrchiS 0RCHIDA

0893

6c

10 - F.E. 5

(19791.

p. 339: From

N.

England and

the

Lenin

region southwards

to N.

Spain, S. Italy, Macedonia

and

C. Ukraine.

Men heeft zich

na de

ontdekking van

Orr:his ustulata op de

St.Pieter

bij de Roode Haan in het

begin der

vorige

eeuw

(zie

BoRY

DE SAINT-viN

1821, p.

2261

slechts betrekkelijk kort in

de

aanwezigheid van deze

in ons land m ogen verheugen. Ook al werden

in de

navolgende dece

nog

enkele groeiplaatsen in deze omgeving OAtdekt, toch

he

menselijke activiteiten

de een na de ander doen

verdwijnen.

In

1910 is

0. ustulatavoor het

laatstverzameld.

DEWEVER

(1913b, p

vermeldt

de

soort

nog

voor de klassieke vindplaat sen

aan de

Maa

zuiden

van

Maastricht,

maar

deze opgave wordt

niet

Ianger gesteund

andere

gegevens

of

herbariurnmateriaal. Thans

moet de

soort uitge

ven worden geacht.

De

voomaamste

redenen

voor

dit

uitsterven zijn

de ontginning zowel als ontwatering van de terreinen waar

0. ustu

voorkwam (zie

HILGERs,

1968, p.

1961.

Verder kan ook

het

plukken

bezoekers van

de

groeiplaatsen

een

zeker effect

hebben

gehad;

vergelijke de door

VuYcK

(1916, p.

17401

geplaatste voetnoot, wa

gesproken wordt van handel

in

wilde o rchideeen vanuit

de

omgeving

Maastricht

naar

Belgie

en

van

grote aantallen botaniserende leer

apothekers in deze omgeving.

P. HE

Orr:his

ustulata,

formerly known from 5 hour-squares in the sout

Limburg, has

been

brought

to

extinction in

the

Netherlands. The last

it

was collected was

In

1910;

it

was still mentioned

in

1913. Factors

caused

the

extinction

are

supposed

to

be

the

reclamation

and

draina

the

growing-places, possibly

in

concerted action with

the

collectin

orchids in these surroundings.

KJimopbremraap 0ROBANCHA

0899 8b 11 - F.E. 3 (19721, p. 292: W., S.

& S.C.

Europe, northward

freland

Orobanche hederae

werd

voor

het eerst

in 1864 in Nederland gevo

bij Slavante

in de

omgeving

van

Maastricht. Tot 1974

s

de

soort alda

de

St.Pietersberg gevonden.

Naast deze enige natuurlijke vindplaats in Nederland

(VANDER

19661

is de

klimopbrernraap ook - en met

name

driemaal na 1950

buitenplaatsen aangetroffen. De soort bevindt zich in Nederland

aa

rand

van

haar

verspreidingsgebied en groeit in Duitsland voomameli

niet-natuurlijke standplaatsen zoals ruines

(VANDER LAND,

l.c.l.

Op en

van

de

Nederlandse groeiplaatsen

is

ook

een

dergelijke omschrijvin

toepassing, bijvoorbeeld voor de twee vindplaatsen bij Katwijk. Gezie

definitie van stinseplanten

(LoNDO&LEYs,

1979, p. 2481 zou ook Oroba

hederae wellicht als stinseplant -

en

wei van categorie

1, de

lo

stinseplanten -

kunnen

worden beschouwd. Een

reden

voor

de

toen

van het aantal vondsten na 1950 is

niet aan

te geven.

Op het kaartje zijn aileen vondsten van buitenplaatsen en derge

opgenomen; weggelaten zijn diverse vondsten in botanische tui

ondanks vermeldingen als 'spontaan'.

TH. A

HA

Before 1950 Orobanche hederaewas recorded in 1 hour-square; since

time

it has

been found

in the

same

hour-square

and

in 3 others. The sp

also appeared

in

a

number

of botanical gardens (not indicatedon he

m

The last record from

the

St.Pietersberg, which may

be the

only na

locality

in

the

Netherlands, was in 1974.

In other

localities

the

species

be

considered

to

be

a 'stins plant'.



orobanche lutea

Baumg.

'

I

•

-


lUFK 2)


fUFJ< 2)

Orobanche

rarnosa

1.

',\..:

•

-

voor 1950:

14

uurhokken

(UFK

3)

slnds 1950:

0 uurhokken

159

'

,'\ .

l \

'

I

'

Rode bremraap ORouANCHA

0900

6c

21 - F.E. 3l1972), p.

292

: Europe northwards

to the

Netherl

and

N. Poland,

but rare in

the Mediterranean region.

Orobanche Jutea

is in

ons land voor

het eerst

verzarneld

in

183

Culemborg.

In

ons

land bereikt deze soort

de

noordgrens van

haar areaallCHAT

WEBB,

1972). Afgezien van

~ n

recente vondst

in

Zuid-Umburg

lEs

1973) is

0.

Jutea slechts bekend van enige verspreide vlndplaatsen

In

Rijngedeelte van

het

Fluviatiele

district; op

verscheidene daarvan

slechts eenmaal gevonden. Van

de

recente groeiplaatsen llggen er e

in

natuurreservaten. Gedurende

de

laatste decennia is 0. Jutea

op

plaatsen

meer

dan

eens gevonden, namelijk

op

de

oostpWit van

het

E

van

Dordrecht, bij Olst

en

bij Toikamer. Mogelijk

hangt

de

lets toeg

men

frequentie van het aantal vondsten van deze soort

samen

me

intensieve floristische onderzoek van het rivierengebied

in

recente

De

door VANDER LAND

(19661 vermelde plant, verzarneld tussen Kam

en

Elburg behoort

tot

0.

caryophyllacea;

blijkbaar is verwarring

onts

door de op

hetzeHde herbariumvel geplakte bloemanalyse:

de

desbe

fende bloem is afkomstig van

0. Jutea,

doch

hoort

kennelijk

niet

b

materiaal. Een opgave voor Apeldoorn

(ABELEVEN,

1877, p. 159) h

betrekking op een exemplaar, woekerend

op HeliotropiiHll

peruvian

nog

afgezien van

de

vraag, of

het

hier werkelijk om

0.

utea gaat, be

het

hier

blijkbaar

geen

In

het

wild verzamelde plant Een opgave

Scheveningen

(DEWm

HAMER,

1876) word t

niet

door herbariummate

gesteWid

en

is twijfelachtig

omdat de

opgegeven vlndplaats buiten

Nederlandse verspreidingsgebied van

de

soort

valt

Opgaven

Zeeuwsch-Vlaanderen berusten

op

verwarring

met 0.

minor(V

ANDER

1966). AJ deze opgaven zijn niet

op het

kaartje opgenomen. Van

opgaven slnds 1950

is niet

opgenomen die voor

de

Vreugdenrijkerw

bij Zalk

(VANDERLAAN,

1972),

omdat

verwarring

met 0 .

caryophyllacea

niet

is uitgesloten.

E.J.

W

Before 1950 Orobanche Jutea was recorded

in

5 hour-squares, since

it is

known from 5 hour-squares too. Apart from

one

record

In the

s

of

limburg

this species has

been

foWid only

in

the Fluviatile Distric

several

of

its localities only once. A slightly

greater

frequency of rec

of

0. Jutea in recent years may

be

due partly to intensive investigatio

the

river

area

Hennepvreter 0ROBANCHA

0904

1a 3 0 -

F.E.

3 (1972), p. 288:

S. & S.C.

Europe; naturalized fur

north.

Orobanche

ramosa

werd

in

Nederland voor

het

eerst vermeld

CoMMEUN (1683, p. 82): 'In

de

Duynen

onder de

helm, en

op de

Vlnck

bij Heernstede'.

Naast

het

uiterst zelden voorkomen van

0.

ramosa

op

wilde plantes

ten

is

er

sprake geweest van massaal optreden

op

sommige cultuurge

sen,

met name tabak

en hennep, vooral tussen 1870-1880 en 1916-1

Met

het

verdwljnen van

de

hennepteelt is ook deze soort uit Neder

verdwenen

DE

WEVER,

1917a).

De

laatste vondst

In het

wild - bij Apeld

-

dateert

uit 1928. Thans

kan

de

soort als uitgestorven worden bescho

(WESTHOFF C.S.,

1970, p. 97).

De vlndplaats Winschoten

lVAN DER

LANo, 1966)

is

niet opgeno

omdat

voor deze opgave

geen

ondersteuning

In het

herbarium o

literatuur

was te

vlnden.

DE

GoRTER

l1745) vermeldt

0.

ramosa

Ulenpas; aangezien deze vlndplaats In DE

GoRTER

(1781b) niet

meer

w

vermeld, is deze

hier niet

opgenomen. De vlndplaa tsen Leiden (1

Rotterdam (1921, 1935) en Middelburg l1874) zijn vervallen,

omda

vondsten steeds adventief

waren in

horti of schooltuinen.

TH.

A. HAT

Before 1950Orobanche

ramosawas

known wild from

14

hour-squares

lastrecord was In

1928.

Between

1870

and

1925

it occurred

periodi

in large

numbers on cultivated plants such as Nicotiana

and

Can

sativa,

but

disappeared

together

with

the

cultivation of

the

last spe



Oroban.

che retlrulata Wallr.

voor 1950: 9 uurhokk.en (UFK

2)

sinds 1950: 9

uur

hokk.en (UFK 2)

Orthllia secunda (I.)

House

voor 1950: 2 uurhokk.en (UFK 1)

sinds 1950: 0 uurhokk.en

160

Rieke bremraap 0J.OBANCHA

0906

I f

22

-

F

E. 3 (1972),

p.

290: Europe northwards

to

England

Estonia,

but

absent from

most

of

the

islands.

Orobanche reticulata, waarvan

in

ons

land aileen subsp.

pallidJ

( = 0. pallidJ/Iora Wimm et

Grab.) voorkomt,

is

hier

voor

het

verzamekl in 1833 bij ZUtphen.

Deze

warmteminnende

soort

parasiteertot> distels

en

groeit

op

rud

plaatsen

op

droge, zavelige

grand (WESTHoFF c.s.,

1971, p. 246), voo

melijk langs de

l}sseL De

standplaats is gekenmerkt

door een

ze

onbestendigheid;

binnen een

bepallld gebled duikt de soort nu hier

daar op.

Nlet opgenomen zljn

de

volgende opgaven:

Delft,in uin ABEI.EVEN,

p. 161), welke opga ve blijkens herbarlu mmateriaa l

0. minor

be

Valkenburg

{KoPS-VANilEDEN,

1898,

pl

1562)

en

Gronsvelderbroek

(P

1943),

omdat

uit

ZUid-Umburg

geen

herbariummateriaal

van

deze

bekend

is

en

a e

bleke bremraap

ook

niet

uit aangrenzende gebi

wordt vermeld;

de

afbeekllng

van

KoPS-VAN

EEI>EN

(Lc.)

is

onvoldo

duidelijk

en

zou

0. minor

lrunnen voorstellen,

op

welke soort oo

laatstgenoemde opgave betrekking zo u lrunnen hebben. Materiaalva

Kop vanPannerden

(MENNEMA&

VAN0osrsnooM, 1977b, p. 229) behoo

0. caryophyllacea

E.J.

W

Before

and

since ·1950 Orobanchereticulata, of

which In our

country

s u ~ .

pallicliflora

occurs,

has

been

recorded

In

9 hour-5quares,

ma

along the river

l}sseL

The records

are

often lnddentical,

due to the

rud

habitat

of this

parasite.

RamlschJa I'YKOL

1039

9e

10 F.E. 3 (1972), p . 4: Most of Europe, but

rare in


Orthilia secunda [=

Ramischia

secunda (I.)

Garcke) werd voor het ee

Nederland gevonden

in

1898

in het bas

van Enghuizen blj Humm

verder

is de

soort

In

1900 voor Weert vermeld

(GAIIJEANNE,

1901).

Beide vlndplaatsen zljn verloren gegaan;

de

eerste -

waar

de

soo

1939

nog

werd aangetroffen - door kappen van het

bas in de

Tw

Wereldoorlog,

de

tweede

door

ontginning

(VAN

OosrsnooM

& REICH

1961a;

WESTHOFF, C . S ~

1970, p. 97).

VAN DEN BoSCH

(1851, p. 20) vermeldt

de

soort voor

de duine

Wassenaar: het bewuste exemplaar

werd

pas later ontdekt tussen

verzamelde exemplaren van Pyro/a rotundifolia Deze vlndplaats

is

opgenomen,

omdat

deze ook al door

VuvCK

(1902a) werd betwljfeld

e

betreffende exemplaar

niet

In een

Nederlands herbarium kon wo

gevonden.

Orthilia secundawas

found

in

2 hour-5quares before 1950. The

spede

now disappeared

from

both

localities; the last find

WjiS

in 1939

extinction in

the

Netherlands

is

due

to

forest<Utting

and

redamatl



Parthenodssus quinquefolla (I.)

Planch.

•.

•


slnds 1950: 2

uurhokken (UFK

1)

Pentaglottls

sempervtrens

(I.)

Tausch

ex Bail.

'

voor 1950: 3 uurhokk

en

(UFK I)

slnds 1950:

6 uurhokken (UFK

21

161

...

I

I

'

'

'

Wilde

wingerd

Vrr

2103

8b 01

-

F.E.

2 (1968}, p. 247: Formerly widely cultivate

ornament;

now

largely replaced In some countries by P. inserta

a

tricuspidata,

but

naturali:>:ed locally in C. Europe

and

Britain.

Tot voor kort werd aile materiaal van vondsten van Parthenod

gedetermineerd als

P. quinquefolia. Naar

aanleiding van

de

vermeld

de Flora Europaea (WEBB, 1968},

dat

ook P. inserta (A. Kerner} Fritsch

verwildert, is men beide soorten

beter

gaan herkennen. Gebleken i

op veel van degroeiplaatsen die kondenwordengecontroleerd. in de

P. insertavoorkwam (FLORISTENCLUB GELDERSE VALLEI, 1971). Daarom lee

raadzaam

om aileen

door

herbariummaterlaal gesteunde vondsten

o

kaartje

op

te nemen. Vondsten waarvan

de

juiste determinatie

vaststaat. zijn

op het

kaartje

met een

variantteken aangegeven;

hi

moet worden

toegevoegd een nlet

nader

gelokaliseerde vindplaa

Terschelling (na 1949}.

P. quinquefolia en P. inserta zijn beide afkomstig uit Noord-Am

waar ze

voorkomen

in

bosrijke gebieden. Het

oudst

bekende geva

verwildering

in

Nederland

dateert van

1900;

de

vondst wordt ver

onder

de

naam

Ampelopsis quinquefolia

(SPRINGER,

1902}.

De

enlge twee met zekerheid

tot

P. quinquefolia

behorende

von

zijn

bekendVan

Bemmel

(VAN 0oSTSTROOM & MENNEMA

, 1972a, p.

56} e

Ede (schrift. meded. M.T. Jansen. 1978}. De vindplaats bij Bemmel is

terreinverandering verloren gegaan. Volgens

WEBB (I.e.}

werd de

vroeger algemener gekweekt dan tegenwoordig.

R.W.JM. VANDER

As

Parthenodssus inserta was not recognlzed

in

the Netherlands b

1971.

all

finds of Parthenodssus until

then

were determined a

quinquefolia

There

are

two certain finds of P. quinquefolia,

the

fir

whichdatesfrom 1971. Finds without certain determination are indic

on the

map

with a variantsymbol

OVerblijvendeossetong

BoRAGINA

1871 9c 2 3 - F.E. 3 (1972), p. 1o9: S.W. Europe, from C. Portugal

to

France; widely cultivated,

and

naturalized

in

N.W. Europe

and N.

It

Pentaglottis sempervirens

(

= Anchusa sempervirens L),

afkomsti

Zuidwest-Europa, is sinds 1594 in Nederland als borderplant in cu

(BooM, 1975).

Zij hoort tot de

stinseplanten;

de oudste

vondst als zod

dateert echter pas

uit

1911

van de

Schpvenhorst blj

Putten

De vindplaatsen 32.15, 39.13

en

39.23 zijn gelegeil

in

stinsernll

waarvan v66r 1950

geen

meldingen bekendzijn. Vermoedelijk hee

soort hier ook al v66r 1950 gestaan en is - evenals dit bij Scilla hisp

het

geval is -

de

vooruitgang van drie

naar

zes uurhokken sle

schijnbaar.

Nietopgenomenzijn

de

volgende vondstenvanv66r 1950: Utrecht

Naarden. langs sloot kwekerij (1900, AMD}. Leiden. verwildering

gekweek te plant en (1946), OVerschie, adventief (1938)en Weert, adve

(1907 en volgende jaren). Van opgaven en vondsten sinds 1950 zljn

opgenomen: Ermelo, adventi ef of verwilderd (MENNEMA & VAN

OosT

STR

1979, p. 211}, Rhenen, adventief

FLORISTENCLUB

GELDERSEV

ALL

E

,

1971, p.

Bilthoven. verwilderd of adventi ef (1963), Utrecht, adventi ef

met

tuin

(1971,

U),

Heiloo, vlak bij tuin (schrift. meded. C. Sipkes, 1961}, Bever

vuilnlsstortplaats (1974), Koog-zaandijk, ruder aal terrein (1976), O

geest, verwildering

van

gekweekte planten (1953}, 's-Gravenhage,

weliswaar

grote

-

tuinen

(schrift. meded. J.L Mol. 1965}

en

Aardenb

onder

loofhout (1961).

A.J. QUE NE

-BOTERENB

Pentaglottis sempeiVirensbelongs in the Netherlandsto he groupof

plants'.

The

progress of 3 hour-squares before 1950

to

6 since 195

probably not real, because

it

is likely that also

in

the hour-squares 3

39.13

and

39.23

the

species was already

present

before 1950.



Petrorhagia proUfera

(L)

P.W. Ballet

Heywood

voor 1950:

34 uurhokken

(UFK

4)

slnds 1950:

9 uurhokken

(UFK

2)

PetroseUnum segetum (L) Koch

voor 1950:

sinds 1950:

1 uurhok

(UFK

I1

2

uurhokken (UFK

1)

•

,

'

162

Slanke mantelanjer

CA tvoPHYU.

0696

6c

31 - F.E. 1 (1964), p. 187: C. Europe and mountains of

S.

Eu

extendingnorthwards to

S.

Sweden, westwards to E. Spain

and

E.

Bel

and eastwards to

C.

Ukraine.

Petrorhagia prolifera

(= Tunica

prolifera

Scop.) werd onder de n

Dianthus prolifer

voor het eerst door DE GoRTER (1781a) voor Nede

vermeld en

wei

voor Zuideras (onder Wamsveld).

Het areaal van deze soort wordt doorWALTER-STRAKA (1970)

als

pon

mediterraan

omschreven; blijkens

de

areaalopgave vanBALL (1964) b

zijln ons land haar noordwestgrens. WESTHOFF &DEN HEw (1969)

no

haar een

kensoort

van het

Sedo-Cerastion: pioniervegetaties op

d

zandgronden langs

de

rivieren.

Dlt

biotoop wordt

recent sterk

bed

door zandwlnning, erosie

en

lntensleve beweiding (NEIJENHUIJS, 1

Reeds In de loop van de 19e eeuw is evenwel een achteruitgang v

proliferate

constateren. Volgens GARJEANNE 1926) zij n de vochtige w

hier

te

Iande ongunstig voor deze soort.

WESTHoFF

c.s. (1970, p. 100)

noemt haar

bij

de

soorten

, waarvan

onz

is of zij

nog

In ons land voorkomen; slnds

dien

is P.

prolifera

echtero

plaatsen In het wild aangetroffen.

De vindplaats blj Arnhem, door SLOFF (1938, p. 263) in P6.13 gel

seerd, is hier opgenomen In 1'6.14 fTafelberg).IVON-opgaven voor 1

en 56 hebben hoogstwaarschijnlijkop Duits

grondgebied

betrekkln

zijn niet op

het

kaartje opgenomen,evenminals

de

volgende vindpla

v66r 1950, waar de soort adventief voorkwam: Markelo (1898, A

Castricum (HEIMANs, 1906), Kennemerduinen (IVON-hok M3.28),

sterdam (IVON-hok M4.45) en Rotterdam (1901). Eveneens zijn

gelaten recente vondsten van aangevoerde

P.

proliferaaan de Ketel

dlng (1954), te Amsterdam (VAN

0oSTSTROOM

&

MENNEMA,

1972a, p

Amsterdam-Noord (1977), Waalsdorp (1953), Hellevoetsluis (1

Hoogewaard bij Ameide (MENNEMA & VAN OosTSTR

OO

M 197 7b, p. 22

Vlissingen (1955).

EJ.

W

The decline of

Petrorhagia prolifera in

the Netherlands, where

It

rea

the northwestern limit of Its area, has

begun

In

the

19thcentury. B

1950 P.

prolifera

was

recorded

In 34 hour-squares; since 1950the sp

is known from 9 hour-squares. Destruction of its habitat

(dry, open

s

places

along the

great rivers) is an

important

factor

with regard

decline in more recent times.

VJaamse peterselle UMB E

LL

0927 5a 11 -

F.E.

2 (1968), p. 352: W. Europe, from

the

Netherlands

England

to

Portugal, and extending eastwards to c. Italy.

Petroselinum segetum

werd

in 1937 voor

het

eerst

in

ons land

gevo

bij cadzand (KLoos, 1938, p. 197).

Deze eerste groeiplaats is waarschijnlljk al snel te gronde gegaa

soort

is

er

noolt

meer

teruggezien.

In

1956

en

1959

werden echter

nieuwe

vindplaatsen

aangetroff

en langs

de

zeedijk in West-Zeeuw

VIaanderen.lnmiddels blijkt de omvang vande populatie op die pla

sterk te zijn afgenomen, hetgeen mogelijk samenhangt met inten

betreding

door recr eanten, respectievelijk beweiding van de

twee

g

plaatsen (DE

VISSER,

1968).

P. HE

Petroselinum segetum

was discovered in the Netherlands in 1937. A

the

irststationhad

beenpresumably destroyed, the species was

not

f

again

until

1956, and at another place in 1959. The populations

segetum

have been dwindling since, which

is

possibly caused

by

h

treading and grazing.



Phyteuma spicatum

L

"'

voor 1950:

8

uur

hokken (UFK 2)

slnd.s 1950:

8 uurhokken

(UFK 2)

Phytolaa:a

americana L

"'


(UFK

1)

slnd.s 1950: 2 uurhokken (UFK 1)

a ~ J v . :

M4.45,P3.

47

- 6128

163

'·

'·

I

Witte rapunzel CAMPANUL

0936 9a

42

-

F.E.

4 (1976), p. 96: From

S.

Norway

and

Estonia southw

to

N. Spain and

Cma Gora.

Phytewna spicatum is In Nederland voor het eerst verzameld In 18

het

Ulvenhoutse

bos.

Deze soort

en de nauw

verwante,

hier

te Iande mlnder zeldzam

nigrum worden dikwijis met elkaar verwisseld; bovendien is er naam

warring ontstaan d oordat laatstgenoemd taxon als var.

rapunculus

spicatum is gerekend. Herbariummatedaal

dat

met zekerheid

t

spicatum

s.

str. behoort, is uit

ons land

aileen bekend van het gebie

zuiden

en

westen van Breda alsmede van

de

Leubeek

(Limb.),

Dene

en

Anderen

(Dr.).

Doorgaans groeit

de

ze soort

in

beekbegeleldende bo

en houtwallen; sommlge groeiplaatsen kunnen bedreigd worden

kanalisatie van

beken

(vergelijk

MENNEMA

, 1973

en

WILLEM

S 1973),

an

door

verruiging als gevolg van

dgoureuze

kaalslag of verwaar

beheer.

Materlaal van

de

volgende vindplaatsen is

te

fragmentair voor

zekere determinatie,

omdat

hetzij

de

bloeiwijze of

de

wortelbl

ontbreken: Oudkerk

(z.j.),

Meppel

(z.j.),

Deventer (1899, AMD), Harder

(z

.

j.

met

vraagteken), Nijmegen (1882)

en

Beek bij Nljmegen

(z.j.

Doetinchem is P.

spicatum

vermoedelijk onopzettelijk

met matedaa

andere

planten ingevoerd (mond. meded. W. Anema). Andere opg

van P. spicatumuit ons land betreffen wei steeds

P.

nigrum;d it geldt

o

meer

ook voor

de

meeste opgaven

op het

verspreidingskaartje van

STA

VEREN (1972, p. 47) en voor

de

daaraan ontleende op gaven voor Hen

en Oele van

DIRKSE,

HoEKSTRA &

LoooE

(1973), alsmede voor de verme

voor

het

Beekbergerwoud van WESTHOFF c.s. (1973, p. 254).

EJ. W

In the Netherlands Phytewna spicatum is known with certainty only

a limited area

near

Breda

and

from

three

scattered localities elsew

Before 1950

the

species

was

recorded

In


known from 8 hour-squares. The species has often

been

confused w

nigrum. which is less

rare

in

our

country;

many

records of P. spicatw

fact refer

to P.

nigrum.

Westerse karmozijnbes PHYT

OLACC

21041g 3 3 - F.E.

1 (1964), p. 112: Cultivated for

ornament and

dye

the

berries; widely naturaliz ed in

S.

Europe,

and

locally

or

as a casual

Europe.

Phytolacca americana

is afkomstig uit

de

Verenigde Staten

en

werd

het

eerst

in Nederland gevond en in 1901,

in het

Oranjebos bij Oostka

De soort groeide

daar in

elk geval nog

in

1974, zodat

we

hier zeker we

inburgerlng

mogen

spreken.

Zij

blijkt ook

op

meerdere plaatse

dezelfde omgeving vaste voet

aan

wal

te

hebben

gekregen.

In

Leiden

americana ook zowel v66r als

na

1950 gevonden,

hetgeen

eveneen

inburgedng kan

wijzen.

De status van

de ovedge

voorkomens is moeilijker vast te stellen;

zijn slechts eenmalige op gaven

ter

beschikking.

P. americana

was

1950 blijkbaar

een vdj

geregelde verschijning

in het

Limburgse, zoda

hier misschien sprake was van plaatselljke inburgering, doch zeke

daarover Is nlet

te

verkrljgen. Deze

en de

nog

overlge vlndplaatsen

welke de status van het voorkomen

ni

et beoordeeld kon worden, zi

het kaart je weggelaten. Het betreft v66r 1950: terrein a an de Ensche

Straat nabij speelplaats, zonder nadere plaatsaanduiding (1948). D

burg, onkruid in

tuin

(1920), Oosterbeek, kerkhof (1936; IVON-streep

Schiedam (1944), Breda, opslag in

tuin aan

Seeligsingel (1933), Die

(GEURTs,

1939 als

P. decandra),

Sittard, Heerlen, Maastdcht

en

Kerk

opgaven op

een

etiket bij rnatedaal afkomstig van Nuth (1943).

opg enom en vindplaatsen sinds 1950 zijn: Drach en, bij voliere

in park

de

Groene Zoom (mond. meded. P

A

van

der

Knaap, 1979), Ede, Gin

Heide, adventief of verwilderd

(VA

NOos

TSTROOM & MENNEMA

, 1971, p.

's-Gravenhage-Rijswijk,(z.j.; IVON-streeplijst),

uurh

ok

30

.

44

(IVON-kaa

en de St

Pietersberg bij kasteel Neercanne (1950).

P.

HEU

Phytolacca americana

is successfully naturalized

on

the

island of

cheren

in

zeeland; naturalization may also have

occurred at

Leiden. S

the

status of all

other

occurrences cannot be judged properly, they

not been

included in

the

map. At most of

these

places,

P. americana

m

have

been

merely

an

escape from gardens.



Phytola

a:a

esculenta

Van Houtte

'

/\

It

11

J'r.-

H(·

'

~ rt'

:"l

.p

,..-k

+

~ ~

I

-..

bf

J..

~

voor 1950: 1

uurhok (UFK

1)


(UFK

1)

ad

v.: - 11.12

Po

l

ygala comosa

Schkuhr

v


(UFK

3)


_/\

•"

~

f

•

r-1"

......

_

t ·

H""

_..,

-

. ' t" '

\""

l\

"

r s ~

~ \ s

;

}

-

'

. ..1

,

'

'P'I

·,

"\J

I+

164

'

I

li

I

fir

H-

,)-

N- f

'

I

I

Oosterse

kannozijnbes PHYToLAcC

1823 1g 13 -

F.E.

1 (1964), p. 112:

. . .

from

E.

Asia, is reported as mor

less naturalized locally in Romania.

Phytolacca esculenta, oorspronkelijk

uit

Oost-Azie afkomstig, is voo

eerst in

Nederland verzameld in 1931,

in een

verwilderde tui

Alblasserdam.

Met

name na

1950

is de

soort geregeld

buiten

tuinen gevonden, m

zelden

gedurende

tangere tijd

op

dezelfde vindplaats. Slechts van Le

is bekend

dat

P. esculenta

er

zowel v06r als

na

1950 groeide, zodat

waarschijnlijk wei van inburgering mag worden gesproken. Oo

Zuid-Limburg (Meerssen, Gulpen

en

Heerlen) kwamde soort vroeger i

wild voor (KLoos, 1947, p. 123),

maar

latere opgaven ontbreken zodat

deze vlndplaatsen toch

aan

eenmalige verwildering moet worden

dacht.

De volgende vlndplaatsen van v66r 1950 zijn niet op

het

ka

opgenomen,

omdat

zij vrijwel steeds betrekking hebben

op

verwild

plant en: Enschede,

spontaan

in tuine n (1947). Alblasserdam (1931

).

Le

(1948)

en de

reeds genoemdeplaatsen in Limburg. Om dezelfde reden

niet opgenomen de

volgende vlndplaatsen sinds 1950: boomgaard

Franeker (schrift. meded.

J.

Postma, 1977), Oude Pekela,

in

dennenb

(1957), Hassett. tangs sloot

achter

boerenwoning (schrift. mede

Hellen hai, 1977),DeLutte,

op

pulnhoop (1952), Barch

em

, spontaan

in

(1968), Voorst, bij ru1ne Nijenbeek (1974), Apeldoom, Badhuisweg (19

Ellecom (1954), Lunteren (1952), Ede, Ginkelse Heide, puinstorting

00STSTROOM &

MENNEMA, 1971, p. 271), Wageningen, Jaantje

achter

(1964). Utrecht, Rijnsweerd, adventief (schrift. meded.

C.M. van

H

1977), Velzen (1974), 's-Gravenhage, Bezuidenhout (1973, Herb.

L

Qu

gras), id, Westduinen, stortterrein

(VAN 00STSTROOM &

MENNEMA, 1

p. 135), Middelburg,

op

verscheidene plaatsen verwilderd

(VA

NOosTSTR

&

MENN

EMA, 1969, p. 169), Vlissingen,in verwilderde tu in (1962), rude

terrein

in

Beekse heide (schrift. meded. J.MA Cools, 1977), Eindho

spoorwegemplacement

(VAN

OosTSTROOM &

MENNEMA,

1967, I.e.), W

ruderaal terrein

(VAN OoSTSTROOM

&

MEN

N

EMA,

1967,

I.e.),

Steijl bij Teg

ontsnapt uit tuin (1954) en de

IVON

-uurhokken 25.34, 30.38 en 31.3

P.

HEU

Phytolacca esculenta was found at several places in

the

Netherla

usually

as an

escape from gardens. Only at Leiden,

the

species has b

collected before as well as since 1950; presumably,

it

is naturalized h

Kuifvleugeltjesbloem

POL

YGAL

0961 6c 21 -

F.E.

2 (1968), p. 235: Mainly

in

C.

&

E. Europe,

but

exten

to S.

Sweden, Belgium,

N.

Spain and N. Italy.

De

oudste

vermeldlng

van

Polygala comosa is

van

VAN

DEN BoscH

(18

p. 105), voor Cau bij Valkenburg. Er

bestaat ongedateerd

materiaal

deze

vondst.

Nog

in

1931

noemen VAN

Som&DEWEVER(1932,p. 268)

P. comos

soort die op geenenkele krijtheuvel ontbreekt . alsdeze tenminste nie

heesters of hoge planten is begroeid. Na 1955 is ze slechts no

natuurreservaten aangetroffen. De achteruitgang

hangt samen me

verdwijnen van kalkgraslanden

en

de sterke recreatiedruk daarop

vindplaatsen

op

de St. Pietersberg zijn vermoedelijkdoorgraafactivit

van de cementindustrie verdwenen. Aileen door

een

goed beheerva

reservaten

kan

het voortbestaan van de kuifvleugeltjesbloem in ons

worden verzekerd.

Een opgavevan HoLKEMA (1870, p. 36) voor Terschellingwordtbetwi

door WESTHOFF

(1947, p. 3) en

is

niet

op het

kaartje

opgenomen

.

RW.J.M.

VANDER

Before 1950

Polygala comosa was

recorded

in


the species is known from 8 hour-squares. After 1955 P. comosa is

found in

reserves of chalk-meadows. This clearly demonstrates

importance of protection of this habitat for survival of the species

in

Netherlands.



Polygonatum

vertldllatwn

(L)

Al

l.

=<'-'

,....,.-

•

I

ft..

.......

.. ·

/

I

],

'

.....;

i " >

' ·

voor 1950:

4 uurhokken (UFK

2)

sinds 1950:

4 uurhokken (UFK

2)

,

\

.

Polygonum maritimum

L

,

voor 1950: 0

uurhokken

slnds 1950:

1 uurhok (UFK I)

'

'

IIIII

'

'

..

;'-\..

'

'

165

I

'·

I

Kranssalomonszegel LiuA

0966

9e 21

-

F.E

. 5 (1979), p. 71: From Arctic Norway southwards

Spain, C. Italy

and

S.W. Bulgaria and eastw ards

to c.

26° E. in Latvia

Romania.

Polygonatum vertidllatum

werd voor Nederland voor

het

eerst ver

door

FRANQ

UJNET (1838) voor Vaals als Convallaria vertidl lata.

In 1904 werd

de

soort gevonden tussen Emmabrug

en

Vaals

(DE W

1928b), welke vindplaats gelokaliseerd is in uu rhok V6.54;het betref

een andere

groeiplaats

dan

de later alom bekende vindplaatsen in

Vijlenerbos, Kemperbos en Malensbos blj Vaals. Behalve van Zuid-Lim

is

de

kranssalomonszegel eveneens bekend van een vindplaats in

eeuwenoud bosje bij Mantinge in Drenthe, waar

de

soort

In

1930

ontdekt

(fHijssE,

1930;

BEijERINCK,

1930).

De boreaal-montane verspreidlng v

an P. verticillatum

vertoont

g

gelijkenis

met

die

van de

zevenster

{Trientalis europaea).

De standpla

van beide soorten Iaten

een grate

overeenkomst zien voor

wat

betre

relatief

hoge

neerslagcijfer

(WESTHOFF

t:

.s., 1970, p. 16; id., 1973, p. 1

Niet opgenom en zijn

de

vindplaatsen sinds 1950: Glanerbrug

(W

1974 en 1975), Goessel (schrift. meded.

G.J.

Hietbrink, 1977), Lee

(1957, uitgezet in 1938), Doom, Pinetum (schrift

meded

.J.L Mol, 196

Beverwijk (1966),

omdat

hier mogelljk of zeker planten zijn uitgeze

C.l.

Before 1950

Polygonatum vertid/latum

was recorded in 4 hour-squ

since 1950

the

species has

been

found in

4hour-squares.ln th e

Ne

lands

the

species only occurs

In the

Drenthe

and the

Chalk District

localities with

the

highest precipitation.

Stranddufzendknoop

POLYGONA

0974

3a 01

-

F.E.

1 (1964),

p.77:

Shores of Atlantic, Mediterr anean

Black Sea, northwards

to the

Channel Islands.

Polygonum maritimum is

hier te

Iande slechts eenmaal gevon

namelijk in 1962

aan de

noordkust van Noord-Beveland. Deze vindp

lag enkele honderde n kilometers buiten

het

areaal van deze soort

binnen

Europa

de

kusten omvat van

de

Zwarte

en

Middellandse Zee

e

Atlantische Oceaan noordwaarts

tot

in Noord-Frankrijk en Zuidw

Engeland (BEEFTI

NK,

1964).

Zowel door

de

gering e overwinteringskansen als

door de

zeldzaarn

van zijn biotoop - overwegend uit brulnwieren bestaand vloedme

beschutte omgeving - hier te Iande is

het

onwaarschijnlijk,

da

maritimum in Nederland vaste voet zou krijgen;

de

soort is

dan

ook

teruggevonden

(BEEFTINK, I.e.)

. Hierbij dient

te

worden opgemerkt,

da

strenge winter van 1962/63 die op

de

vondst volgde, voor

de

ze soort

zeer ongunstig is geweest.

E.J. W

Polygonum marit imum has

been

recorded only once In the Netherla

viz.

on the

northern

shore of

the

former isle of Noord-Beveland in 1

Since this station is situated

some

hundreds of miles

north

of the

nort

border

of

the

distribution

area

of

this

species

and

its habit at is

rare

in

Netherlands,

there

is little chan ce

that

P. maritimu m should persist in

country.







Pucdnellla pseudodlstans

(Crep.)

J. etW.

h ·.

I

\

-

voor 1950:

I

uurhok (UFK

I)

sinds 1950: 0

uurhokken

Pucdnellla rupestrls

(With.) Fern.et

Weatherby

-

,,

-

voor 1950:

21

uurhokken (UFK 3)

sistds 1950:

3

uurhokken

(UFK I)

ook voor 1950: Duiveland

·

'·

i

•

-

-

'·

.

./

•

-

'

168

Onbestendig kweldergras GRAM

1026

3b

1 0 - F.E. 5 (1979): niet venneld.

Puccinellia pseudodistans

is hier te Iande aileen bekend van

de

drooggevallen Wieringerpolder, waar zij

in de

periode 1934-193

aanzienlijke hoeveelheden

is

verzameld op twee kavels.

Hoewel

jANSEN

(1951) opgaf voor P.

pseudodistans:

'zich verder

polder verspreidend', zijn

geen

vondsten na 1938 bekend gewo

Blijkbaar is deze soort van het zoutminnende genus Puccinellia

gevolge van de geleidelijke ontzilting van de Wieringenneerpolder

verdwenen. WESTHOFF

c.s.

(1970, p. 97) noemt haar in hun lijst van

na

1

uit ons land verdwenen plantesoorten.

Volgens jANSEN

& WACHTER

(1935a, p. 18) komt P.

pseudodistans,

v

zover bekend, hoofdzakelijk voor in het westelijke deel van het Mi

landse Zeegebied en is zij in

de

Wieringenneer vennoedelijk aangev

door waadvogels met

het

slijk aan hun poten. HuGHES & HALLIDAY (1

maken inde Flora Europaea geen melding v anP. pseudodistansenwe

daardoor de indruk,

haar

niet als

een

goede soort

te

erkennen.

Op

het

oude IVON-kaartje staat de soort aangekruist in K4.36

en

3

IVON-album

K4

staat zij in deze hokken

met

cfr' aangegeven, terwijl

desbetreHende streeplijsten aileen

P. distans

is aangestreept. Aile

teriaal, waarbij de vindplaats nauwkeurig staat aangegeven, is afkom

van d e kavels M.35 en M.36 in

IVON-hok

K4.48. Daarom zijn

K4.36

e

niet op

het

kaartje opgenomen.

E.J. W

Puccinellia pseudodistans,

a species occurring in

the

western

part

o

Mediterranean region, was recorded in I hour-square in the Wi

genneerpolder in the period 1934-1938. Probably it has vanished du

gradual desalination of its habitat.

Dichtbloemig kweJdergras GRAM

1028 3b 31 - F.E. 5 (1979), p. 169: W. Europe, from England and

Netherlands to C. Spain.

Puccinellia

rupestris

is hier te Iande voor het eerst gevonden omstr

1825 Bij Amsterdam

op

ziltige steenachtige gronden, aan den water

langsden Overtoomschen weg, tangsde stadscingels. enz.' (VAN HALL, 1

p. 715, als

Poa

procumbf ns).

Deze Zuidatlantische soort van matig zilte, enigszins open st

plaatsen

is

thans vennoedelij k geheel uit ons land verdwenen. Zoal

kaartje illustreert, is dit hoofdzakelijk

een

gevolg van ontzilting n

. afsluiting van de Zuiderzee, waar

zij

vroeger plaatselijk talrijk was. I

om

Amsterdam, waar

P. rupestris

in de vorige ee uw algeme en voorkw

is zij echter al een halve eeuw voor deze afsluiting verdwenen (JANS

WAcHTER, 1930, p. 254).

De

soort

is

enkele malen in

de

Noordoostpo

gevonden, voor het laatst in 1955; de laatste vondst in Nederland we

1957 bij Nijkerk geda an (Herb.D. Bakker). In Zeeland is

P rupestris

sle

incidenteel gevonden. WES

THOFF

c.s. (1970, p. 97, zie ook p. 289) hee

soort opgenomen in de lijst van na 1900 uit ons land verdw

plantesoorten.

Materiaal dat onder de naam

Poa procumbens

in 1837 bij Zwijnd

werd verzameld, behoort

tot

Puccinellia fasciculata. uitgezonderd

exemplaar dat werkelijkP.

rupestrisis;

vennoedelijk is hier evenwel sp

van etiketverwisseling.

In

het herbarium van Amsterdam (Hugo

Vries-laboratorium) ligt materiaal uit

het

herbarium van Th.J. Stomps

volgens het etiket in 1902 door jansen

&

Wachter z ou zijn verzamel

Fort Rammekens onder Vlissingen. Daar Jansen& Wachter zelf ner

melding maken van deze vindplaats, is hier waarschijnlijk eveneens sp

van een vergissing. Beide opgaven zijn dan ook niet op het ka

opgenomen, evenmin als een IVON-opgave voor hok 42.35 uit 1950

waarschijnlijk op P. fasciculata betrekking heeft (mond. meded

Kruseman).

EJ. WE

The moderately halophilous grass Puccinellia

rupestrisoccurred

along

shore of the Zuiderzee in fair quantity; in Zeeland it was recorded

incidenta lly. Followingthe closure of the Zuiderzee in 1932 this specie

vanished gradually due

to

desalination of its habi tat. Before 1950 it

recorded in

21

hour-squares, since 1950 the species is known f

3 hour-squares, the last record dating from 1957.



Puleglum vulgare Mill

l

+

•

I

..

\

-

voor 1950:

48

uurhokken (UFK 4)

slnds 1950:

8 uurhokken (UFK 2)

Pulmonarla

angustlfoUa

1.

•

'

-

-

voor 1950: 1 uurhok

(UFK

1)

slnds 1950: 1 uurhok (UFK 1)

169

'

'

-

-

'

.,

'·

-

-

....

I

Polei

LAB

0817

2a42-

F.E.3 (1972),p. 184:5., W.&C.Europe,northwards

to

Ire

and C. Poland,

and

extending to W. & S. Ukraine (Mentha pulegium

Pulegium vulgare werd

voor

het eerst


BRUMAN

(1662, p. 18)

uit de

omgevlng van Zwolle.

Over de oorzaak van de achteruitgang van deze soort zijn w

gegevens bekend.In 1943 schreef

DE

WEVER 1943b) hierover: 'Tot vo

aanleg van

het

kanaalop zeer vee plaatsen n t Maasdal.Nu

gaat

ze o

verdwijnen. Ook

in

M. en

N.

Urnburg is ze sterk verrninderd.' Vermoed

is

de

veranderlng In

de

waterbeheersing

in het

rivierengebied

belangrijke oorzaak voor

de

waargenomenachteruitgang. Te Mllling

Nijmegen is

de

soort

ook in

1979

nog

gevonden,

van de

ov

vlndplaatsen slnds 1950 is niet bekend of

P.

vulgare

daar nog

voork

Niet op

het

kaartje zijn opgenomende volgende opgaven: Oldeb

Beets en Olterterp WILDERVANCK, 1916),omdathet zeer onwaarschi jnl

dat P. vulgare

daar

is waargenomen en Nuth (KLoos, 1948), waa

vermoedelijk

gaatom

exemplaren

door

A.

de

Wever

n

zijn tuln gekw

F. A

Before 1950 Pulegium vulgare was recorded

In

4 7 hour-squares, for

first time In 1662. Since 1950 he species has beenfound In 8 hour-squ

The decline of

P. vulgare has

probably

been

caused by a

chang

watercontrol in the Fluviatile District.

SmaJiongkruid BORAGINA

1031 9b 1 0 - F.E. 3 (1972), p. 102: N.E., E. &E.C. Europe; isolated stat

In W.C. Europe

and the S.W.

Alps.

Puhnonaria angusti/olia is

in

Nederland voor

het eerst

gevonden b

Plasmolen te Mook

in

1873. Op deze enige vlndplaats is de soort

het

l

aangetroffen in 1951. Daama is deze plek door ontginning verdw

(VAN 0osTSTROOM

&

REICHGELT,

1961c, p. 123).

Een opgave van

een

vindplaats blj Vaals

(VAN EED

EN 1889) is later on

bevonden

(VAN EEDEN,

1894.) De vermeldlng Grarnsbergen (schrift. me

J.D. Ruys, 1928) is niet opgenomen,

omdat

deze

noch door HE

UKELs (

noch door latere auteurs is overgenomen. Evenmin is opgenome

vlndplaats Ubbergen, brongebied bij Pensionaat (MAAS, 1959, p.

omdat er gegronde twijfel bestaat aan het natuurlijke voorkomen al

A.J. QUENE-BoTERENB

Pulmonaria angusti/olia

has

been

found

in

1 hour-square

in the

Ne

lands, for

the

first time

in

1873 and for

the

last time in 1951. The spe

disappeared after reclamation of

the

locality.



Pulsatllla vulgaris M11L

-

-

voor 1950:

9 uurhokken (UFK

2)


(UFK

1)

Ranuncu.lusnemorosus OC

•


I


170

'

-

-

'

'

-

'

WiJdemanskruid RANUNCULA

0057

6c 20

-

F.E.

1 (1964), p. 220: From England

and

W. Fr

northwards

to

60° N. In Sweden

and

eastwards

to

the Ukraine.

Pulsatilla vulgaris

(=

Anemone pulsatilla

I.) werd voor het eerst

Nederland vermeld door DE GoRTER (1781a)

met

als vindplaatse

Bronsbergen (onder Warnsveld) en

de

Paasheuvel bij Terborg.

Sinds enige decennia was

van deze

soort

bier

te Iande

nogeen

vindp

over, die

de

status

van

natuurreservaat

had (ANoN.,

1951

); door

nivelle

o.a. recreatie, is P. vulgaris ter plaatse thanswei verdwenen (HEuKELS -

00STSTROOM,

1977), hoewel WESTHOFF

C.S.

(1970, p. 93, 101) schreefdat z

nog

in 1968 voorkwam en

dat

de groelplaats als velllg

waste

beschouw

De verdwijning van deze soort is waarschljnlijk onder meer het ge

van overmatig verzamelen; enkele groeiplaatsen zijn vernietigd

bebouwing of omploegen (VUYCK, 1901; SLOFF

& VAN

SoEST, 1938, p.

GEURTS, 1939). In ons land blijkt deze zeer droogteminnende so ort ui

gevoelig voor nivellerende invloeden.

P.

vulgaris

Is uitgezet - waarschljnlijk zonder succes -

in de duine

Haarlem (SIPKES, 1914). Voorts is zij verwilderd g evonden te Dordrec

1943. Een NON-opgave voor Q4.63 berust waarschijnlijk

op een

ver

ping (SLOFF

&

VAN

SoEsT,l.c.)

of b etreft eveneens verwilderde exempla

Een opgave voor Olst

A N o N ~

1951) heeft vermoedelijk

op de

vindp

onder

Diepenveen betrekking.

AI deze

opgaven zijn niet

op het

ka

opgenomen. Ook

is

niet

opgenomeneen

vondst bij kasteel Eerde

in

1

(schrift. meded. J.F. Veldkamp), di e

een

verwilderd exemplaar betref

E.J. WE

Pulsatilla vulgaris

was recorded

In the

Netherlands before 195

9 hour-squares. During several decennia there was

one

locality of

species left;

the

others

had been

destroyedor he specieshadvanished

to

excessive gathering. Most probably P.

vulgaris doesnot

occur

any

m

in

its last locality

in the

Netherlands.

Bosboterbloem

RANUNCULA

1052

9d

2 2 -

F.E.


the north

extreme south.

De

oudste

opgave

vanRanunculus nemorosus(=

R.

breyninusCrantz)

Nederland

is te vinden

blj FRANQUINET (1838, nr. 718); hij

noemt de

s

voor het bos bij Gronsveld

R.

nemorosus

is

In

het

verleden vaak

het

slachtoffer geweest

naamsverwarring. Lange tijd heeft

men

vormen

met

sterk gede

bladeren

als R.

polyanthemosl.

opgevat;

deze

soort

is

echterniet inhee

Bedoelde verdeeldbladige vormen

mogen

misschien als

de

subsp

lyanthemophyllus (W.

Koch

& H.

Hess) Tutin van

R. nemorosus wo

beschouwd. TUTIN (1964, p. 226) geeft echtervoor dit taxon een vers

ding

aan

we ke zich beperkt tot

de

Jura.

de

Alpen, het Zwarte Woud e

Pyreneeen. Volgens

HEuKELS-VAN

OosTSTRooM (1977) behoren derge

vormen tot een var. polyanthemoides(Bor.) Van Ooststr. Deze variet

gevonden

1n de

omgev lng van Wljlre, Voerendaal,het Gerendal en

o

St.

Pietersberg,

het

laatst in 1944. Minder uitgesproken

vormen

zijn

van Gronsveld

bekend

R.

nemorosus

is sterk achteruitgegaan in Nederland. De sinds 1

bekende

groeiplaats bij Sittard verdween

al in

1917

door omzetting

het bos in grasland (ANoN. 1917b). Het kappen

van

bos in Zuid-Um

moet

ook in

andere

gevallen als

een

voomameoorzaakvan

het

verdwi

worden gezien. Wei groeide de soort

nog

in 1976 bij Crapoel.

Bij

Bee

Nijmegen is

R.

nemorosusnogIn 1972 terugge vonden (schrift. meded

Bljlsma); deze groeiplaats is sinds 1903 bekend.

Niet

opgenomen

zijn

de

vindplaatsen Groningen, straatweg

naar

H

(1908,

AMD),

Sneek, spoorwegterrein

(NIEUWENHUis,

1916),

het

Haagse

(1924,

WAG) en de

buitenp laats Carolina bij Driebergen (1964), omd

indruk wordt gewekt,

dat de

planten bier waren gekweekt

dan

aangevoerd

P. HEU

Ranunculus nemorosus has strongly declined in the Netherlands, f


to

only 6 since

that

year.

An important

c

of

the

decline

is

supposed

to

have

been the

cutting of woods.

In s

places, forms with deeply dissected leaves

havebeen

collected, belon

to

a distinct var.

polyanthemoides (Bor.)

Van Ooststr., perhaps

to

identified with R. nemorosus subsp. polyanthemophyllus (W. Koch

Hess) Tutin.



Ranunculus omiophyUus

Ten.

voor 1950: 1 uurhok


Ranun

culus

trtpartltus oc.

voor 1950: 1 uurhok


ook voor 1950: Texel

(UFK

1)

(UFK 1)

(UFK 1)

'·

-

'

171

Kempense Waterranonke) RANUNCULA

1054

4b

10

-

F.E.

1 (1964), p. 237: W. Medit erranean r egion

and

Europe to Ireland

and the

Netherlands.

Ranunculus omiophyllus (

=

Batrachium JenormandilF.W. Schultz) Is

te

Jande slechts eenmaal gevon den en wei bij Valkenswaard in 190

Deze vindplaats Is

een

noordelijke voorpost van het Westmediterr

atlantlsche areaal van R. omiophyllus, die

in

Belgie ontbreekt

(Coo

K 1

Van de soorten

van

Ranunculus, subgenus Batrachium Is R. omioph

degene die

in het

meest

voedselarme

water

groeit (SEGAL, 1967, p. 24

verdwijning van deze so ort

op haar haar

enige Nederlandse vindplaat

zowel het gevolg zijn van ontginning als van een

te

strenge wi

WEsmoFF

.c.

s.

(1970, p. 97)

noemt haar

in

zijn Jijst

van

soorten, die s

1900 uit ons land zijn verdwenen.

E.J.

W

Ranunculus omiophylluswas

recorded only once in

the

Netherlands

near

Valkenswaard

in

1901.

This

locality was a

northern

outpost of

area

of this species.

Drfedetlge

waterranonkel RANUNCUL

1059

4a 1 0 - F.E.1

(1964), p. 237: W. Europe from Portugal

to

Britain

the

Netherlands.

Ranunculus tripartitus Is in ons

land aileen bekend van Texel,

waar

soort voor

het

eerst

in

1881 werd gevonden.

In

latere tijd is zij ai

gevonden in 1951 blj Den

Hoom op

Texel

(ScHorsMAN,

1954, p. 343)

deze vondst is

geen

herbarlummaterlaal bewaard.

Evenals Potamogeton coloratusen

Smymium

olusatrum is Ranunc

tripartitus

een

zuidelljke

soort met een

voorpost

op

Texel

Een IVON-opgave voor

H724

berust vermoedelljk

op een

verstrep

De opgave 'in

een

sloot

tussen

Zelsaete

en

Zuiddorpe in Zeeuw

Vlaanderen'

(HEuKELS,

1897)

gaat

zeer waarschijnlljk terug op

een

vo

van

VAN DEN BoscH

(1848b), die

de

door

hem

verzamelde pl ant later (tere

als

Batrachium (= Ranunculus) ololeucos

heeft herkend

(VAN

DE

N

B

1850a).

E.J

. WE

Ranunculus tripartituswas recorded twice

in the

Netherlands,

both

t

on

the

Isle ofTexel (1881, 1951

).

Since

the

locality is

not

accurately kn

for

the

record of 1881, only

the

record of 1951 is indicated

on

distribution map.



Rhinanthus alectorolophus

(Scop.) Poll.

'

•

t-

-+-

I

,

v

-

·*

oor 1950:


slnds 1950:

4 uurhokken (

UFK

2)

Rhynchosinapls

cheJranthos

(Viii.) Dandy

"

'I

'-I.

'

yj

L

. -

f i

I

\

_A

- 1-i

voor 1950:

5 uurhokken

(UFK 2)

slnds 1950:

4 uurhokken (UFK 2)

172

·

...

-

'

.

_y

-

ll

'

, {

N

r+

~ - . .

'

'

±;::

-:--,-

J..

'

N.

Harige

rateJaar

ScROPHULAR

1065

5a 3 2 -

F.

E.3

(1972), p.280 : From

N.

France,

the

Netherland

W.C.

Russia southwards

to N.

Italy

and N.

Jugoslavia; occasionally c

elsewhere.

Rhinanthus alectorolophus werd onder de naam R. villosus

voor het

In

1825 door

VAN HALL

vermeld, als zijnde waarschijnlijk lnheems. Kor

later werd

de

soort gevonden In

de

omgevlng van de

stad

Utrecht

HALL, 1831, p. 166). De vlndplaats la g vermoedelijk

In de

waarden v

Lek, waar

de

soort

In het

begin van

de

19e

eeuw

bij Vianen en CUiem

werd verzameld.

R. alectorolophus

is bijna uitsluitend bekend van grazige plaatsen

onmiddellijke nabljheid van rivieren

en

beken. Ze groelt liefst

op

voedselrijke, lets kalkhoudende bodem

(HEGI-HARTL,

1972). Dit ver

zowel

het

feit,

dat de

harige ratelaar relatief veel voorkwam

In

Limburg, als het verspreidingspatroon

blnnen dat

gebied. Ailee

Apeldoom,

In

1881, werd

de

soort op een akker gevonden. B

Nederland lijkt

de

soort veel meer

op

akkers

te

worden aangetroffe

WEVER, 1918b, p;29).

Een duidelijke

reden

voor

de

sterke achteruitgang is niet bekend,

is misschien

te

vlnden

In een

veranderd

beheer

van

de

waarden en d

tangs rivieren

en

beken.

In

Zuid-Limburg

is R. alectorolophusvermoe

aileen

nog

bij Wijlre (62.23) aanwezig.

Niet opgenomen zijn

de

volgende vindplaatsen: Texel

(HoLKEMA,

p. 79

en

247) en Elkerzee (IVON-hok Q2.36),

omdat

deze opgaven

n

controleren zijn

en de

soort

er

nooit is teruggevonden;

Am

eland

(HE

1900c),

omdat de

basis van

deze

vermeldlng

niet

bekend is,

en

Amste

(v66r .1950),

omdat de

soort

daar

waarschijnlijk was aangevoerd.

RW.J.

M. VANDER

Before 1950

Rhinanthus alectorolophus

was recorded

In 24

hour-squ

since 1950

the

species has

been

found

In

4 hour-squares. Before 19

occurred

rather

abundantly

In the

south o f Limburg

on

grassy, some

chalky places, mostly In

the

immediate surroundings of

the

river Maa

its confluents. The reason for

the

marked decline of

the

species i

known. Probably

it

is caused by changed

management

of

the

fields a

the

rivers and streams.

Muurbloemmosterd CRU

C

17281e 2 3 - F.E.

1 (1964), p. 341: W.Europe exte nding

to

C. Italy; m

in the

mountains.

Rhynchosinapis cheiranthos

(=

Sinapis cheiranthos

Koch;

Brass

erucastrumO.E.

Schulz) werd

In

1897 voor

het

eerst

in

ons land verzam

blj Wijchen.

In

deze omgeving is de soort, blijkens herhaa lde vondst e

opgaven u it atere jaren, duidelijk lngeburgerd. Buitend.it beperkte ge

zijn inburgeringen niet

met

zekerheid bekend of althans buitengew

slecht gedocumenteerd.

De

niet

opgenomen zeker

en

vermoedelijk adventieve vondsten

v66r 1950 zijn: Winsum,

Fr.,

adventief

met

kanariezaad (1899), Deve

meelfabriek (1899), Halle, mol enberg (1940), Winterswijk, bij molen (

1925 en 1939), waarschijnlijk herhaald adventief; Amhem, terreln

gasfabriek (1928), Amsterdam, korenlaadplaats (1900), 's-Graven

(NIJKAMP,

1922), Rotterdam

(HEUKELS

, 1917), id., koolasweg

door

Rozen

(1902), id., spoorwegterrein te Feljenoord

(HEUKELS,

1901

b) en

bij Ge

Limb., drie jaren achtereen

(GARJEANNE,

1914, p. 137) doch later

teruggemeld. Na 1950 is

R. cheiranthos

nog zeker of vermoed

adventief aangetroffen te Deventer, industrieterrein (1973), Utr

Kanaleneiland (1968,

U),

Leiderdorp, middenberm Engelendaal, mog

uitgezaaid

(1

974), Rotterdam, opgespoten terrein bij waterleidingbe

(1974) en Grevenbicht, Maasoever (1955). Ook wei adventief,

maar

te

niet nader

gelokaliseerd

Is een

opgave voor 'De Drie Notebomen, te

zakkenhandel Koemans', (schrift.

meded

.

G.P.J.

Jaspers, 1957); mog

moet

hiervoor

in de

omgevlng van Gouda worden gezocht.

P. HE

Rhynchosinapis cheiranthosbecame

naturalized in

the

vicinity of Wij

near

Nijmegen, in

the

eastern

part

of

the

Fluviatile District. Because

hard to

ascertain

whether

or

not the

species has kept its ground for lo

periods elsewhere in

the

country, all

other

reports have

not been

incl

in

the map; for most of

these

places the status is certainly adventitiou

cheiranthos

has

been

found naturalized in 5 hour-squares before 1

and

in 4

hour

-squares since.









saglna subulata (S

w.) Prest

•

I

\

-

voor 1950:

6 uurhokken (UFK 2)

sinds 1950: 1

uurhok

{UFK 1)

Sallx

atrodnerea Brot

•

I

-

voor 1950:

30

uurhokken

{UFK 4)


{UFK 2)

'

'

..

-

"

.

I

-

"

176

I

PriemvetJnUUr CARYOPHYLL

1113 2c 2 0 - F.E. 1 (1964), p. 147:W. & C. Europe; S. Europe eastward

S. Italy

and C.

Greece.

Sagina subulata is hier

te

Iande voor

het

eerst gevonden in 1

waarschijnlijk in

het

Gooi, doch aanvankelijk niet als zodanig her

(VuvcK,

1901). Het oudste materiaal in

de

geraadpleegde herbaria

1878 bij Naarden verzameld.

Omstreeks de eeuwwisseling kwam S. subulatanog vrij vee in

het

voor; elders is zij slechts inddenteel gevonden. Na 1920 is de priem

muur n og slechts eenmaal in ons land aangetroffen en wei in 195

Lasser (VAN 0oSTSTROOM & REICHGELT, 1954), met Welke vindpJaatsop

vochtige heistreken

ten

zuidoosten van Denekamp worden bed

(mond

meded. V. Westhoff; zie ook

LUJKEN,

1957

en DE

SMIDT, 1962,

Thans is de soort hier

te

Iande waarschijnlijk verdwenen (WESTHOFF

1970, p. 100). Volgens WESTHOFF &

DE

N

HEw

(1969) is S. subulata

kensoort van

het

Nanocyperion flavescentis; haar verdwijning staat s

in

verband met

de

algemene achteruitgang van deze pionierveget

van matig voedselarme, vochtige grond hier

te

Iande door ontwate

Toch is

de

zeldzaamheid - ook vroegerreeds - van deze soortin Neder

moeilijk

te

verklaren.

Met

de

vindplaatsopgave De Lutte (DEs

ToMBE,

1912, p. 8) wordt

groeiplaats aan de Dinkel in M8.62 bedoeld. Verwilderd of adventief

subulata gevonden bij Leiden (1945) en Harlingen (1966). Deze v

plaatsen zijn niet op het kaartje opgenomen.

E.J. W

At

the end of the

previous century

Sagina subulata

was rather freque

het Gool (surroundings of Hilversum); elsewhere in the Netherlands

species was recorded only inddentally. Before 1950 the species

recorded in 6 hour-squares. The only more recent record dates from 1

so

that

S. subu/ata is presumably extinct i n ou r country; this ma

partially du e

to

drainage of its habitat

Roestige wilg SALIC

1417

9a

4 4 - F.E. 1 (1964), p. 50: W. Europe, from Britain

to

Portug

Salix atrodnerea is

met

name v66r 1950 regelmatig in ons land gevon

wanneer men afgaat

op

de determinaties die door A. Neumann in

aan het

Nederlandse herbariummateriaal zijn verricht. Ook sch

bastaarden met andere Salix-soorten in die periode niet zeldzaam te

geweest

in

hoeverre die determinaties betrouwbaar zljn,

is

enigszln

vraag;

een

grondige revisle lljkt hier zeker gewenst

In

een

land als Ierland, waar S. atrocinerea niet samen met S. cin

voorkomt. zijn de vormen goed herkenbaar (mond meded.W.V. Rub

In Nederland echter zijn door bastaardering veel hybridenzwer

ontstaan;

het

is zeer moeilljk

na

te gaan

aan

de

hand

van

het

beschik

herbariummateriaal wat wei tot de zuiveye populatie kan wo

gerekend

en

wat

niet

Het kaartje geeft derhalve niet zozeer

een

beeld

de verspreiding van de zuivere soort, maar van aile Salix-vormen w

A.

Neumann destljds elgenschappen vanS.

atrocinerea

kon ontdek

aangevuld

met

slechts weinig vondsten van latere datum.

De

minder g

herkenbare vormen en de hybriden zijn met een variantteken

gegeven.

Over

de

verspreiding vanS. atrodnereain Nederland is aan de hand

de

thans beschikbare gegevens niet veel

te

zeggen. Met nam

Zuid-Limburg zijn voor 1950 zeer vele vondsten door slechts

een

f

gedaan. Elders, en

na

1950 ook in Limburg, kan

de

soort vaak ove

hoofd zijn gezien. Betrouwbare vindplaatsopgaven zijn ook niet i

literatuur te vinden. Een helder beeld van de verspreiding va

atrocinerea

in

Nederland is voorlopig nog ni et

te

geven.

P.

HE

Salix atrocinerea, in

the

Netherlands, is a badly known taxon, due

to

poor recognizability ofthespecies in Its many hybrid forms. Themap g

the distribution of all forms that show at least some characters

atrocinerea;

the less recognizable forms and the hybrids have

included with a variant symbol. The species may often have b

overlooked, especially since 1950. The map is mainly based on

determinations of

he

Dutch Salix-material byA. Neumann in 1961; it

quite certain, though, that these are always fully reliable. A thoro

re-examination of

the

systematics and t he distribution of S. atrodn

and

its relatives is still needed



salvia

verbenaca l.

,

voor 1950:

10 uurhokken (UFK

2)

slnds 1950: 0 uurhok ken

ook voor 1950: Noord·Beveland

salvtnla

natans (l.)

All

voor 1950:

slnds 1950:

6

uurhokken

(UFK 2)

1 uurhok (UFK

1)

-

--

-

I

'

177

'

I

f\-

'

Kleinbloemige salle

LA

11291140- F.E.

3 (1972), p. 192:

s.

&W. Europe, northwards

to

Sco

Salvia verbenaca

werd

voor

het

eerst voor Nederland

venneld

do

GoRTER

(1745, nr. 18) van Enghuizen en Ulenpas.

Volgens

HEuKELS

(1909) is

de

soort bij ons waarschijnlijk aileen

gevoerd.

S.

verbenaca

moet

in ons land

echter

wei degelijk als ind

worden beschouwd.

Deze soort is voor het laatst hier te Iande verzameld

in

19

Wamsveld,

maar is niet

opgenomen

in de

lijst van soorten, wa

volgens WESTHOFF c.s. (1970, p. 95)

met

zekerheid vaststaat, dat zij na

uit

ons

land zijn verdwenen. Vennoedelijk heeft

S.

verbenaca in Nede

de

noordgrens van

haar

areaal

bereikt

De soort heeft zlch

hier niet

ku

handhaven.

Niet

op het

kaartje zijn opgenome n

de

volgende vondsten en op

van adventieve exemplaren: Amsterdam, Cruquiusweg (1910), Roc

(1916), Simpelveld (1927)

en

Wijlre (1928). Een opgave van Noor

(SuRINGAR,

1892, p. 82) heeft betrekking

op een

vondst van

S. verti

aldaar

(VUYCK,

1904).

F. A

Before 1950Salvia verbenaca was recorded in 10 hour-squares, for

th

time

in

1745. The last find was

in

1948

near Wamsveld

This sp

reached in

the

Netherlands

the

northern limit of its distribution,

but

not

maintain itself here.

VJOtvareD

SALVINI

11314a20- F.E.

1 (1964), p.

24

:

C.

&S.E.Europe, exten ding w estwar

Holland

and

Spain.

Salvinia

natans is in Nederland voor

het

eerst in 1869 waargenomen

stadsgrachten van Zwolle

(OuoEMANS,

1870).

Zeer waarschijnlijk heeft de soort ons land vanuit Dultsland

me

eikenhoutvlot bereikt

(HEUKELS,

1901d),

wat

gezien

de

verspreide

plaatsen

meer

dan

eenmaal

moet

zijn gebeurd. Zonder twijfel

ma

eerste vondst telkenmale als adventief worden beschouwd;

omdat de

gedurende een

lange reeks van jaren zich

op

de

diverse vindplaatsen

te handhaven, kan zij

tot de

Nederlandse flora worden gerekend.

S. natans is voor het laatst in Nederland aangetroffen in 1954, nam

te Leerdam (mond. meded.

H.

Schimmel) en

dient

thans in ons lan

uitgestorven te worden beschouwd.

J.

MEN

Salvinia

natans probably has arrived

in the

Netherlands from Germ

with

a raft

of oak-wood Before 1950

the

species was known

6 hour-squares;

in

1954

S.

natanshas

been

recorde d for

the

last time

i

country.



satureja calamintha

(L}

SCheele

-

'

\

voor 1950:

2 uurhokk.

en (UFK 1)

"Ill


(UFK

1)

Saxifraga

hirculus 1.

\

voor 1950: 1 uurhok

(UFK

1)


-

-

'

•

'

v

-

178

'

'

'·

Bergsteentijm LAB

1142

8c 20

- F.E. 3 (1972). p. 166: W.,

S.

&

S.C.

Europe.

Calami

sylvatica

Bromf.).

Satureja calamintha wordt

onder de naam

Thymus calamintha doo

HALL

(1827, p. 122) voor

het eerst

voor ons land vermeld: 'in

de

ves

werken v an Nijmegen,

in de

drooge stadsgracht, nabij

de

Hertogsp

Op

de St

Pietersberg

isS.

calamintha

pas sinds 1892 van

het

N

landse gedeelte bekend, hoewel zij reeds door

LEJEUNE

(1813, als

M

calamintha)

wordt vermeld 'd ans les bois, pres

de

Maestricht'. Volge

WEVER

(1918c, p . 70) is

de

soort hier vermoedelijk oorspronkelijk

wilderd vanuit

een tuin

blj

caestert

(even bezuiden

de

grens).

Te Nljmegen isS.

calamintha

na

1833

niet meer

gevonden. Voo

laatst

werd

zij

hier

te Iande verzameld

In

1950

op

de St.

Pietersberg;

is

de

soort vermoedelijk ten gevolge van

de

mergelwinning verdwe

WESTHOFF c.s.

(1970, p. 100)

noemt haar in

zijn lijst van planten, waa

niet

met zekerheid beken d is

of

zij

nog in

ons land voorkomen.

Een opgave voor Nieuw-

en

St.Joosland

(VuvCK,

1904)

b e • ~ • s t

op

onjuiste interpretatie van een opgave van

HEuKELS

(1903):

niet de

p

maar

de

vinder

Is

afkomstig uit Nieuw-

en St

Joosland;

de

vindplaa

westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen. Daar

het

vermoedelijk

een

voorbljg

aangevoerd exemplaar betreft,

is

deze vindplaats buiten beschou

gelaten.

E.J.

W

Satureja calamintha

was recorded

in

2 hour-squares,

viz.

near

Nijm

and on the St.

Pietersberg. On

the

former locality

It

was found only In

early

19th

century. At

the

latter

it

is said

to

have

run

wild originally. F

1892 onwards

it

was recorded

on the

Dutch

part

of

the

hill but

now t

se

to have vanished

due

to reclamation of marl. The last record dat es f

1950.

Bokjessteenbreek

SAXI

FRAG

1145 7d

1 0 - F.E

. 1 (1964), p. 369: N.,

E.

&

C.

Europe, rapidly becom

rarer

in the

western

and

southern parts of its range.

De oudste vermeldlng van Saxi/raga hirculus s van

G.us1us

(1611, p. 1

als

Hirculus Frisicus, Dortmanni:

Nascitur in palustribus siccioribus

permlxta Grarnini Pamassi vulgO dlcto. prope amoenissimum quem

pagum

in Comitatu Drentiae'. De vindplaatsgegevens kunnen

bondlger worden vertaald

dan

doorDoooe

Ns in

zijn <Iuydt-Boeck van

(p.296): 'Het wast

In

moerachtighe, doch

niet

al

te

vochte plae

tusschen

het

Gramen Pamassi (pamassia, Q.-B.),

in het

Graefschap

Drent'. Daama is

de

soort eenmaal bij Weerdlnge -

In

een

mosveen

1859 verzameld

De

bokjessteenbreek wordt beschouwd als

een

ijstijdrelict

(TES

C

H,

1

HEIMANS,

1916)

en

is

gebonden

aan

een

zeldzaam biotooptype, nam

een

contactsltuatie tussen kalkhoudende, droge mlnerale

grond

voedselarm,

zuur

en nat hoogveen

(BARKMAN,

1968a). Tijdens

een

bo

sche excursie

in

1889 werd op

de

vroegere vindplaats tevergeefs

na

soort gezocht

(SuRIN

G

AR,

1891). In 1924 deelt Jac.

P.

Thijsse

in 'de

Gr

Amsterdammer' mee,

dat de

groeiplaats is weggeturfd.

Op

grond van

het natuurlijke karakter van

de

groeiplaats en

eeuwenlange voorkomen

In

ons land

kan de

bokjessteenbreek als

wilde Nederlandse plantesoort worden beschouwd.

Een vermeldlng van

S.

hirculus voor het Zwarte Meer bij Ni

Amsterdam

(BE

Y

ERINCK,

1929), die

de auteur

zelf al tussen haakjes pla

is

niet

opgenomen,

temeer

niet, omdat vindplaatsopgaven van en

andere

plantesoorten

in

hetzelfde artikel onjuist of dubieus bleke n

te

Voor

de

vermeldlng van Clusius is

geen ander

hok gekozen,

omdat

vermeldlng daarvoor

te

vaag

is.

A.J. QUENE-BOTERENB

Saxi/raga hirculuswas

mentioned for

the

Netherlands in

the

provin

Drenthe by Clusius

in

1611

and

once found

there

In 1859. The loc

disappeared by peat-cutting.



Scheuchzertapalustrls

L

.....

'

voor 1950: 17 uurhokken (UFX 3)

sinds 1950:

5 uurhokken (UFX

2)

Sdrpus americanus Pers.


(UFK

3)

sinds 1950: 5 uurho kken (UFK 2)

:... -;

IJt

..,.

-

·I

"

1\

7

179

'

I

It

'

Scheuchzeria ScHE

U

CHZERI

1149

7d

3 2 -

F.E.

5 (1979), p. 6: Europe sou thwards

to the

Pyrenees,

and

S. carpathians.

Scheuchzeria palustris is hier

te

Iande voor

het eerst

gevonde

Wijchense venen

(VAN HALL.

1827, p. 117).

in vroegere perioden is deze soort in de Nederlandse hoogv

algemeen en talrijk geweest, blijkens het veelvuldig voorkomen

subfossiele re sten ('haverstro')

in

veenlagen (WESTHOFF

& PA

ss

cHIER,

1

WESTHOFF c.s., 1973, p. 175). De oorzaak van de sterke vermindering

deze soort reeds v66r

de

19e eeuw is ons niet

bekend

(vergelijkSphag

imbricatum,

DEN

HELD, 1971 .

De

achteruitgang in recente tijd,

met n

in Limburg, is

toe

te schrljven aan ontginnlng, ontwatering en eut

ring. OVerigens is van diverse groeiplaatsen van Scheuchzeria beken

zij

er

soms jaren

achtereen

niet wordt gevonden

om dan

toch weer

duiken, zodat

de

veronderstelling is geuit

dat

zij de tussenligg

periode aJs zaad doorbrengt (VUYCK, 1916; WESTHOFF &

PA

SSCHIER

STRQBOSCH,

1976, p. 136). Regeneratie

van

het

areaal-

door vestigin

nieuwe potentieel geschikte standplaatsen -

moet

gezien de

gra

zware

zaden

van Scheuchzeria uitgesloten worden geacht.

Een aankruising In hok J7.27 op het oude IVON-kaartje van S. pal

berust

op

foutieve lokalisatie van de vindplaats bij Odoom

(K

Opgaven voor het Zwarte Meer bij Nieuw-Dordrecht (VAN DEN

BoscH,

p. 195; BEQERINCK, 1929) berusten op verwarringvan deze vindplaats

het Zwarte Meer bij Odoom (SuRINGAR, 1860, p. 84).

De

vindplaatsopg

voor Heum en, Wijchen, Overasselt, Hatert en (Unio) Boxmeer hebbe

betrekkingop

de

groeiplaats in de Wijchensevenen(VuvcK, 1916; verg

oak ANoN., 1855, p.440), die

voorThom

(1900) en Weert (1908,

AM

191 0) hoogst waarschljnlljkop groeiplaatsenin het zuidoostelijke dee

de Peel (omgeving Grathem). Niet opgenomen is voorts de twijfelac

vindplaatsopgave 'Plasmolen-moeras' (1904,

AMD;

tezamen

met

andere

vindplaats

genoemdop l n

herbariumvel

met l l n

exemplaar

opga ve Geldrop,veen bij Heezerweg (1953, U), is geldentificeerd me

Kanunnikesven bij Eindhoven,

omdat dit de

enige lokaliteit van

Sch

zeria is die recentelijk

uit de

omgeving van Eindhoven bekend

is.

E.J. W

in

past periods Scheuchzeria palustris

must

have

been rather comm

bogs in the Netherlands. In the previous century it was already rare

decline from 17 hour-squares before 1950

to

5

hour

-squares since 19

due to

reclaiming, drainage

and

eutrophication of moorland.

Stekende

bies CYPER

1152

3c 3 2 - F.E.

5 (1979), p. 278: W.

&

C. Europe, extending

to

S.C.

[.5. pungens Vahl).

De eerste opgave

van

Scirpus americanus voor ons land is ho

waarschijnlijk die van EHRHART (1783, kolom 270)

onder

de

naa

mucronatus

voor de oever van de Zuiderzee tussen Harderwij

Doomspljk.

S. americanus heeft een overwegend Noordamerlkaans areaal en

in West- en Midden-Europa een disjuncte verspreiding, waarbij hlj i

Waddengebied zijn noordwestgrens bereikt (HULrtN, 1958). Hier

te

I

is hij overwegend

n

brak milieu gevonden, vooral daar waarkwelvan

water optreedt (WESTHOFF & MORZER BRUQNS,

1956). Kart

na de

bedijkin

Oostelijk Flevoland

n

1957werd S. americanusgevonden

op

verschei

plaatsen aan de oostzijde. Gedurende de laatste 15 jaar is de soort in

ijsselmeergebied aileen

nag

bekend

vaneen

opgesp oten strandje bij H

(nog in 1978) en van Oostelljk Flevoland ten zuidwesten van Elburg

in 1973, schrift. meded

H.

Menke). Op

het

Groene Strand blj W

Terschelling

houdt de

stekende bies

tot

dusver

stand

(schrift. mede

van Oeveren, 1977). Vermoedelijk verdwijnt hij vooral door concurr

van soorten

als

Phragmites australis na

ontzilting van zijn groeiplaa

stellig

is de

afsluiting

van de

Zuiderzee

de voomaamste

oorzaak

van

achteruitgang.

Niet opgenomen zljn de volgende twljfelachtige vindplaatsopga

Meppel

(VAN DEN BoscH,

1850a, als

S Rothli), omdat van

hier

geen

mate

aanwezig

Is onder

S. americanus;Dalen (1906), wei

op een

verschri

berustend; Willemsdorp

(BoERLAGE,

1891, door REICHGEL

T,

1956a,

me

vraagteken opgenomen)

en

IVON-opgaven voor M4.35

en

P4.66, die

door herbariurnmateriaalworden gesteunden vermoedelijk

op

S. tr

ter betrekking hebben.

E.J

.

W

In the

NetherlandsSdrpus american usoccurs chiefly

in

brackish env

ment

with freshwater percolation. After

the

closing of

the

Zuiderzee

species has gradually vanished

on most

stations in

this

area. althou

was recorded

rather

frequently

on the

eastern side of Oost-Flevo

shortly after

the

reclamation of his

polder n

1957. S. american

us

has

recorded before 1950 in 18 hour-squaresand since 1950 n5 hour-squ



Sdrpus x

carina

tus Sm.

voor 1950:

sinds 1950:

9

uurh

okken (UFK 2)

8 uurhokken (UFK 2)

Sdrpus cespltosus

1..

subsp. cespltosus

voor 1950:

6 uurhokken (UFK

2)

sinds 1950:

6 uurhokk.en (UFK 2)

ook voor 1950: helgronden tussen Hengelo.

Oldenzaal en OOtmarsum

180

·

Groene

bastaardbies

CYPER

1598 4c 2 2 -

F.E.

5 (1979), p. 278: occurs mainly in

C.

& N.W. Euro

Sdrpus

x

carinatuswerd

reeds

in

1827 door

DuMORTIER

opgegeven vo

oevers van de Scheldeen de Beneden-Maas; met de laatste kan heel

het zoetwatergetijdengebied in de omgeving

van

de Biesbosch

bedoeld, waar

S.

x

carinatus

later ook werd verzarneld. Het o

herbariummateriaal dateert van 1934 en is afkomstig van de Ni

Biesbosch.

S. x carinatus sde hybride vanS. Jacustrissubsp. Jacustrisen

S.

triqu

Gelet op het kaartje is deze bastaard niet achteruitg egaan.

Of

dit wer

zo is, kan niet

met

zekerheid worden gesteld;

er

bestaat

een

kans da

carinatus

na het wegvallen van de getijdenbew eging sinds de afslu

van het Haringvliet achteru it zal gaan, zoals ook voor S.

triqueter

w

verwacht (QUENE-BOTERENBROOD & MENNEMA, 1973, p. 67).

De

bastaardW

echter ook wei aangeplant (REICHGELT, 1956a), wat het voortbestaan

bevorderen.

P.

HE

Sdrpus

x

carinatus

has be en found in 9 hour-squares before 1950,a


1his

hybrid may suffer from the enclosu

the Haringvliet estuary and subsequent loss of

the

tidal movements i

fresh-water tidal basin which is its typical habitat. Its survival ma

furthered on the other hand by the current planting in the same ar

Annbloemige veenbies CYPERA

1525 7d 22 - F.E. 5 (1979), p. 280: Throughout most of the range o

species; S.

cespitosus s.

lat.: Europe, southwards

to C.

Spain, Corse

a

Bulgaria, but only in the N. & N.W. parts of the

U.S.S.R.

Scirpus cespitosus subsp. cespitosus is in 1835 bij De

Bitt

voor de e

maal in ons land verzameld. Het onderzoeknaar de verspreiding van

ondersoort

inN

ederlan d wordt bemoellijkt door de omstandigheid

d

vrij recent geen ondersoorten binnen S.

cespitosus s.

lat. in ons

werden onderschei den. Het is echter wei duidelijk

dat de

subsp.

cespi

altijd a1 veel zeldzamer is geweest dan de subsp. gennanicus.

Op de oude vindplaatsen is de subsp. cespitosus waarschijnlijk

dwenen. Na 1950 werd zij echter

op

andere plaatsen teruggevonde

1971

nog

in twee uurhokken in Drenthe en in 1979 zeHs nog bij Nij

In

de zeer schaarse literatuur over deze ondersoort wordt

de

vindp

Dalen.

Dr.,

genoemd (KERN c.s • 1947); deze opgave berus t

op

herbar

materiaal uit 1859 dat volledige gelljkenis vertoont met andere e

plaren, op dezeHde verzamelreis door dezeHde vinders meegebr ach

de omgeving van het Zwarte Meer bij Nieuw-Dordrecht (zie ook

reisverslag, SuRJNGAR, 1860, p. 83). Het vermo eden lijkt gerechtvaar

dat

S.

cespitosussubsp. cespitosusaileen op de Iaatste vindplaats gro

en dat de etiketvermelding 'Dalen' op een der vellen er bij vergi

tussen is geraakt. Voor het uurhok M7.34, aangekruist

op

het o

IVON-kaartje, konden geen ondersteunende gegevens in de vorm

streeplljsten, herbariummateriaal of literatuuropgaven worden ge

den; dit hok Is daarom niet op het kaartje opgenomen.

P. HEU

Scirpus cespitosus subsp. cespitosus has been found occasionally in

Netherlands, in 6 hour-squares before 1950 as well as since. The re

stations

are

all different from those previously known.



Sdrpus lacustrts L.

subsp. nev ensls Bakker

rr

....;.,..

'

\

-

voor 1950: 2

uurhokken

(UFK

1)

sinds 1950:

6

uurhokken (UFK 2)

+r·

Scorzonera humills

L.

H-

_.J-

c

="

. i

.-.

~

. t

~

f-1-::

i'-

r-.

.j.

- " j l

...

II

rr

++

f>,_,

-


3)

+

inds 1950: 8 uurho kken (UFK 2)

""'

i

•

+

"

}_

H--

H-

•

........

rt ·

't

ft

181

,,

-

-

li

'

~

X

I

jll

f

-

"'

r.l

'

l

; ' l

fL

I

J

Fransje

CYPERA

1527

4c

11 - F.E. 5 (1979): niet venneld.

Scirpus lacustris subsp. flevensis werd voor het eerst verzameld in

Iangs

het

Zwarte Meer bij

het

Kampereiland. Hoewel deze fe

intennediair tussen

de

subsp. /acustris

en

de subsp. g/aucus ter plaat

tientallen jaren in cultuur was en zelfs

onder

de naam Franse hi

Fransje bij de plaatselijke bevolklng bek end was, werd het taxon p

1954 door BAKKER

(p.

434) beschreven.

Volgens D. Otzen (mond. meded.)

is

het goed denkbaar dat su

flevensis in de omgevlng van de locus classicus spontaan is onts

omdat

hier een rnilleutype aanwezlg was waarln beide venne

stamouders gezamenlijk konden groeien, met name na de afsluiting

de Zuiderzee.

Bij

de bestuderlng van

de

verspreidlngskaartjes v an su

/acustrisensubsp.g/aucusin het artikel van BAKKER

(I.e

.) krijgtmeneve

de

ndruk

dat

hetzelfde verschijnsel zich

op

veel

meer

plaatsen zou he

kunnen voordoen.ln dit verband is hetniet duidelljk of de vondsten bu

de

directe omgevlng van

het

Ketelmeer, die vooral sedert 1950 in a

zijn toegenomen,

een

dergelljke polytope ontstaanswijze,

dan

we

effect van uitzaai vanuit de oudste vestigingsplaats lllustreren. Da

dient opgemerkt dat subsp. flevensis v66r 1950 wei minder zeldzaam

zijn geweest dan het kaartje suggereert; het taxon z ou gemakkelljk

het hoofd kunnen zijn gezien. Tenslotte wordt door DEFILIPPS (1979, p.

opgegeven dat

een

intennediair taxon onder

de naam S.

hippoly

Krecz. 1937 uit Zuid-Ruslandis beschreven. Het zou interessant zijn o

te

gaan

of

het

hierbij

om

hetzelfde taxon gaat.

P. HEU

Scirpus lacustris subsp. flevensis was described by BAKKER (1954, p. 43

a distinct subspecies, intermediate between

the

subsp. /acustris

and

subsp. glaucus. The

new

taxon may have originated spontaneously a

type

locality along the Zwarte Meer near the mouth of the river ij

where b oth putative parent s may coexist.As this coexistence may als

observed elsewhere in the Netherlands, it is not certain whether

records of the subsp.flevensisbeyond the direct vicinity of thi s first -kn

locality re present now instances of seed-dispersal,

or

a repe ated poly

origin of the taxon. Also, the subsp. flevensis may have

been

overloo

before 1950.

Kleine

schorseneer CoMPo

1166 7e

3 2 -

F.E. 4 (1976), p. 320: Much of Europe, but absent from

N.,

S.

&

E. margins.

Scorzonera humiliswerd in 1872 voor het eerst in Nederl and verzam

bij Hoenderloo.

Nadien bleek de soort op meer plaatsen op de Veluwe en ook in Dre

voor

te

komen; gelsoleerde groelplaatsen werden nog aangetroffe

Nljmegen in 1902 en

op

de Hllversumse heide i n 1930. Steeds groei

humilis

in heidevegetaties of in Iichte bossen.

1n

de laatste jaren is de soort op veel vlndplaatsen niet meer te

gezien. Deze achteruitgang houdt zeker verband met de st erke ver

ning van de oppervlakte

aan

heide in Nederland gedurende deze e

P.

HEU

Scorzonera humilis was for the first time collected in 1872 in

Netherlands. Before 1950 the species was observed in 19 hour-squ

since 1950 its occurence could only be established in 8 hour-squares

decline can no doubt be attributed to the dwindling of the heath-ar

the

Netherlands during

the 20th

century.



scrophuJarta

canina L

•

/ ' ;-

·'

'

. .

'h.

'

\

-

voor 1950: 1 uurh ok (U

FK 1)

sinds 1950: 0

uurhokken

scrophuJarta

wnbrosa

Dum.

·,;-

_F.

I

II

j

•

r"'i

.,..

k'L

_,_,


(UFK 3)

sinds 1950: 6 uurho kken (UFK

2)

ook voor 1950: Zuid-Beveland

..

i

J

'

-

'·

'

I

.] \

•.

H

-

. -

'

182

.

'

fL

'

-

.

'

I

Hondshelmkruid SCROPHULAR

1168 6c

1 0 -

F.

E.

3 (1972), p. 220: S.

&C.

Europe, extending

to C.

Fr

Scrophularia canina

is voor

het

eerst

inN

ederland gevonden in 1921

Weurtse Waard, later in hetzellde jaar ook in

de

Beuninger Waard

Dit zijn de enige tw ee vindplaatsen, beide geleg en in P6.51, waar

vooral Zuideuropese soort ooit in ons land

is

aangetroffen.

Zij

is

volgens

KERN &

REICHGELT (1952, p. 131) na 1921

niet meer

gevonden

andere

soort uit deze groep is ook Scrophularia

canina, een

Helmk

soort, die wij jaren geleden enkele malen aantroffen bij

Weurt

en

maar

sindsdien,

hoe

wij er ook

naar

uitkeken, nooit

meer te

zien kr

De soort komt

niet

voor

op

de

Ujst

van soorten, waarvan volgens

WES

c.s. (1970,

p.

95)

met

zekerheid kan worden aangenomen,

dat

zij

na

uit ons land zijn verdwenen.

Met

de

terloopse vermelding Ewijk

hebben KERN &

REICHGELT

waarschijnl ljk toch BeurLingen bedoeld.

In het

herbarium van deze au

is

geen

materiaal aanwezig, verzam eld bij Ewijk, wei

dat

van

de

We

en

Beuninger Waarden. De vindplaats Ewijk is derhalve niet

op het

ka

opgenomen.

F.

A

Scrophularia canina

was recorded in two localities, Weurtse

and

Be

ger

Waarden, in

the

same hour-square

(P6.51 ),

for

the

first

and the

last

in

1921.

Rivierhelmkruid

ScROPHULA

R

1171

4c 3 2 -

F.E. 3 (1972), p. 219: Europe, from Scotland, Denmark

Latvia southwards,

but

absent from

much

of

the

west jinclusief

S.

n

Wirtg.j

Scrophularia umbrosa werd

in de oude literatuur

niet

als

een

aparte

onderkend en

is daar

steeds,

met S. auriculata

L. en s.

neesii

Wirtg.

aquatica

L.

(

=

S. alata

Gilib.)

gedteerd.

Het gevolg hiervan is

dat er

oude opgaven zijn die eenduidig

op S. umbrosa

betrekking heb

Bovendien

is het

verschil

met S.

neesii

niet groot - veel Europese f

beschouwen beide

taxa weer

als

een

soort - waardoor later,

nad

umbrosa

in 1827 als

aparte

soort was beschreven, deze beide taxa

toch

nog onder

een

naam

werden verzameld en vermeld

(VuvcK,

1

Vele

oude

opgaven bleken

dan

ook

op S. neesii

te berusten. Betrouw

gegevens worden aileen uit het herbariummateriaal verkregen,

wan

de

hokgegevens van

het IVON

bleken, bij controle van bijbeho

materiaal

dat

soms aanwezig was,

niet

altijd

op

S.

umbrosa

betrekki

hebben. De oudste betrou wbare vondst betreft materiaal uit 1853

Zuid-Beveland.

Het aantal uurhokken sinds 1950 geeft waarschijnlijk

geen

juist

van het voorkomen van de soort in Nederland. Gericht zoeken hee

enkele jaren

de

4 uurho kken in de Biesbosch opgeleverd.

WEsTHOFF &

HELD

(1969)

noemen S. umbrosa,

evenals

S. neesii,

als kensoort van

Scrophulario-Giycerietum plicatae,

een

gemeenschap, die volgens

aileen in

bet

oostelijke dee

van bet

land voorkomt.

Niet opgenomen zijn opgaven waarvan

geen

materiaal kon wo

gecontroleerd. Hiertoe behoren, van v66r 1950:

de

JVON-hokken N

34, P3.67, P6.54, Q4.12/14/21/22/23/33

en

sinds 1950

de

vindplaa

Bekendelle

en

Oedingse b eek

(RYP

KEMA,

1953), Dodew aard

en

Ren

(schrift. meded.

R.J.

Bijlsma, 1972)

en

Rotterdam (schrift. meded. H.

P.

Heel, 1974). De soort

is

adventief gevonden

te

Wageningen

00STSTROOM

&

MENNEMA,

1973, p . 189)

R.W.J

.

M. VANDER

Before 1950

Scrophularia umbrosa

was recorded in 15 hour-squares;

1950 the species is known from 6 hour-squares. The decline ma

apparent

only, as intent ional searching for

the

species within a few y

recorded

the

4 hour-squares in

the

Biesbosch.





SOOum

forsterlanum

Sm.

,,

I

•

'

-

voor 1950:

6

uurhokken (

UFK

2)

.

:'t::

slnds 1950: 1 uurho k

(UFKI)

Sedum

telephfum

L

subsp.

fabaria

(Xoch)

Klrschl

voor

1950: 1 uurhok

(UFK

I)


184

'

I

'

Sierlijk vetkruid

CRASSU

1418

6b 11

-

F.E.

1 (1964), p. 359: W. Europe.

Sedum forsterianum

werd

alln 1811

door LEJEUNE

(p. 205, als

S.

ele

voor

de

omgevlng

van

Maastricht opgegeven;

daarmeekan echter

oo

vlndplaats

op

Belgisch grondgebied zijn bedoeld,

de

soort is

echte

aldaar

op

Nederlands grond gebied gevonden. Omstreeks 1840 we

soort elders

In het

Fluviatiele district verzameld; over

de

aar

groeiplaatsen

is

heel welnig bek end.

In 1974 bleek

dat S.

/orsterianum

op een

groeiplaats bij

de

Grebb

voorkwam, waardoor

de

mededellng van 'T

HART

(1972),

dat het

vo

men

van deze soort

In

Nederland ook

heden ten dage

niet uitgeslo te

bewaarheld werd

Deze enige recente groeiplaats

is door

voortschrijdende afgravl

bebouwlng

ten

behoeve van

een

plaatselijke steenfabriek helaas l

dels a weer verloren gegaan. Het is

niet

bekend

door

welke oorzak

soort op

de

vlndplaatsen uit de 19e

eeuw

is verdwenen.

P.

HE

Sedum forsterianum has

been

collected In 6 hour-squares

In

the

century

In the

Netherlands. In 1974

the

species was found a

Grebbeberg; meanwhile, this recent growing-place has been destroy

levelling

and

building-activities. The causes of the extinction

forsterianum

at the

former localities

are

unknown.

Maashemelsleutel

CRASSUL

1528

8c

1 0 - F.E.

1 (1964), Chiefly

In

W.

&

C.

Europe.

Sedum telephium

subsp.

fabaria

werd voor

het

eerst voor Nede

vermeld door

KERN & REicHGELT (1950, p. 254) van Velp bij Grave, a

vegetatief verzameld

In

1937

en In

de

tuln verder gekweekt.

Volgens

WEBB

(1964b) komt deze ondersoort vooral

In

Wes

Midden-Europa voor, terwijl

de

subsp.

telephium

een

oostelljker

spreiding heeft. Aile geraadpleegde flora's gebruiken andere kenm

ter

onderscheiding van

de

ondersoorten van

S. telephium,

terwij

DERSTROM

(1930, p. 67)

in

zijn monografie van

het

geslacht

Sedum aa

taxon tabaria slechts

de

status van varieteit toekent Gezien het N

landse materiaal

van S.

telephium ldat van subsp. maximum (L) Kr

uitgezonderd]

en de

verde ing

van

bepaalde kenmerken daarover,lij

noodzakelijk

om aan

deze complexe soort eerst

een

uitvoerig

merkenonderzoek

te

doen, alvorens

te

beslulten welke ondersoorte

S telephium

er naast subsp.

maximum

in ons land voorkomen

onderzoek zal waarschijnlijk

bet

kaartje van subsp.

labaria

in

onbelangrijke

mate

wijzigen. In afwachting van d it kenmerkenonder

is er

geen

enkele vermelding in

de

literatuur of ult

het

IVON-archief

o

kaartje opgenomen.

De vondst

van KERN &

REICHGELT (1950) is dus (voorlopig)

de

eers

tevens laatste van deze on dersoort in Nederland.

f.

A

Sedum telephiumsubsp.

/abariahas

been

recorded for

the

first time fo

Netherlands by

KERN &

REICHGELT (1950). Due

to

difficulties with d

mination and delimlnation of

the

subspecies of

the

complex spec

telephium it is

now

impossible

to

give a more acceptable

map

of

the

s

Iabar/a.



senecio vemalls w. et K.

-

voor 1950:

3 uurhokken

(UFK

1)

sinds 1950:

2 uurhokken

(UFK

1)

adv.: L4.63.N4.58.P3.47 55.48

- 24.48,2535

Serratula tlnctorla l.

I

•

-


slnds 1950:

6

uurhokken

(UFK 2)

185

-

'

-

'

'·

'

-

'

Voorjaarskruiskruid CoMP

1734 1e 23 -

F.E.

4 (1976), p. 204: Native in

E.

& E.C. Europe;

introd

in the nineteenth centuryto W.C. & W. Europe and Fennoscandia,

an

extending Its range.

Senecio vernalis werd in 1915voor het eerst verzameld, als advent

Worrnerveer. Later

kwamen

nog vrij geregeld

nieuwe

vondsten voo

meeste daarvan betroffen zeker adventieven;

op

enkele plaatsen k

S. vernalis

een

aantal jaren achtereen terug, of was zij in elk geval tam

algemeen voorhanden.

Dit zou op inburgering kunnenwijzen; de soort lijktechtersteeds n

korte

tijd

te

zijn verdwenen.

Wei

is

het aantal

vondsten sinds 1950

g

geworden. Op

het

kaartje zijn slechts

die

vindplaatsen

opgenomen

de soort frequent voorkwam of meerdere jaren achtereen werd

genomen.

De overige, niet opgenomenvindplaatsen

van

v66r 1950 zijn: Dev

(HEuKELS, 1927), Millingerwaard (1949; VAN 0oSTSTROOM, 1953, p

onder

Malden

(KLoos,

1941, p. 120), Maasdijk

onder

Heumen

(KLoos

berm autoweg

in aanleg ten westen

van Vechten,

U.

(1944,

U),

op d

van

de

Hondsbossche Zeewering (1949), duinterrein Waajsdorp, bij h

Greup (1939), omgevi ng Plasmolen (1943; oud IVON-kaartje). Evenmi

opgenomen de volgende vindplaatsen sinds 1950: Schierrnonni

stuifdijk (VAN 00STSTROOM & REICHGELT, 1966a, p. 41

),

Onnen, vuiln

(mond. meded. PA

van der

J<naap, 1979), Hiaure,

Fr.,

kleiberm (19

Roodkerk, opslag in tuintje (schrift meded.

D.T.E.

van der Ploeg, 1

Lauwersmeer, oostelijk van de Bantpolder (eigen

waarneming

1

uurhok

6.27

(VANDER PLoEG,

1976), omgeving Zu idlaren (schrift. meded

voor Plantenoecologie, z.j.), Noordoostpolder, met zaaigoed in kuns

den (BAKKER, 1955, p. 10), De Lutte, nieuw ingezaaid grasland (1

nieuwe wegberrn blj Heelsum (JANsEN, 1978), Zeddam, nleuw Inge

grasland

(schrift. meded. F. Sollman, 1978), Fort Hoofddijk bij Utrech

proef tuin (1966, U), Ouderkerk aan

de

IJssel, voorrnalig e kolenopslagp

(1974), dijk bij Vrouwenpolder (schrift. meded.

D.

Bakker, 1955

Arnemuiden,

recent

ingezaaid grasland (1977), Neerandel,

in

rivier

gebied

(1977), spoorlijn tussen Boxtel en het Veldersbos (1952

Woensel, in

weide

(1959,

AMD).

P.

HE

Senecio

vernalis

is mostly adventitious in

the

Netherlands. On

3 hour-squares before 1950,and in 2 hour-squa res since,

the

species s

to

have

been more

or less naturalized

ZaagbJad

CoMPO

1193 7c 31 - F.E. 4 (1976), p. 250: Mu ch of Europe, but absent from

north-east,

much

of Fennoscandia

and

much of the Mediterranea n re

Serratula tinctoria is hier te Iande voor het eerst

gevonden

op

de h

tussen Nijmegen en Malden (VAN HALL, 1825).

Het zaagblad, In Midden-Europa

een

plant van blauwgraslanden,

Nederland hoofdzakelijk

gevonden

In

een

specifiek gradientm

namelijk in

de

zoomvan loofhoutbosjes

op

teem, waar zij veelal in we

exemplaren

voorkomt

in

gezelschapvan anderezoomplantenals Lath

JinitOJiUS en Trifolium medium (HEIMANS, 1963; WESTHOFF C.S., 1970, p

1973, p. 191 ).In Noord-Drenthe gr oeide

S.

tinctoria vroeger bovendi

beekdalgraslanden. De meeste groeiplaatsen zijn doorontginning, be

wing ofverruiging verdwenen (DE WEvER, 1932a; mond . meded. W .Ph

Klooster; schrift. meded. H. van Loon). De Iaatste jaren is het zaagbl

Nederland nog slechts bekend van vindplaatsen bij Roden en Da

(mon<L

meded.

0. de

Bruijn en J.J. Kleuver),

met

in totaal onge

20

exemplaren, zodat deze soort

tot

de meest bedreigde der Nederla

flora

kan

worden

gerekend

Niet op het kaartje opgenomen zijn vindplaatsen bij station

Nunspeet (1912) en 's-Gravenhage (BRussAARD, 1897), waar de

adventief voorkwam.

E.J. W

In the Netherlands Serratula tinctoria

is

found chiefly along

wood

ma

on loamy soils. Before 1950

it

was recorded in 17 hour-squares, since 1

the species is

known

from 6 hour-squares. Most localities have vani

due to reclamation

or

disturbi ng. In 1978, only two localities were left,

c.

20

specimens together.



SeseU montanum L.

'

-

voor

1950:

0

uurhokken


(UFK 1)

Seslerla

caerulea

( ..) Ard.

L

..

'

-

-

voor 1950:

3

uurhokken (UFK

1)


"

I

•

-

.

'

I

•

-

.

'

186

'·

-

'

Bergseseli UMBELL

1429 6c 01 - F.E. 2 (1968), p. 336: S. Europe, from C. Spain toW. pa

Balkan peninsula,

and extending

northwards

to c. 49° N. In

France.

Seseli

montanum is uit

Nederland aileen bekend van materiaal, b

fende de ondersoort montanum, afkomstig

uit een

weiland

aan de

te

St. Pieter bij Maastricht, verzarneld

In

1959

(ADEMA &

MENNEMA, 1

De verklarlng voor

het

disjuncte karakter

van het

noordelijke dee

het

verspreidlngsgebied - wei in Nederland en Noord-Frankrijk, n

Belgie - zou volgens

ADEMA

&MENNEMA

(I.e

.) zijn

het

feit, dat

de

soort

d

rullere Krijt· en Jurakalk van respectievelljk Nederland

en

Noord-Fran

verkiest boven

de

compacte Devoon- en Carboonkalk van Belgie.

verklarlng

is hier

echter niet toereikend, omdat de aanduidlng 'ui

weiland

aan de

Maas'

doet

verrnoeden

dat de

groeiplaats niet

de

kalk

hellingen van de St. Pietersberg maar de grlndhoudende kleiafzetti

in de

directe nabijheid

vande

Maas betrof. De status

vande

vlndplaats

geisoleerde noordelljke voorpost

dan

wei een buiten

het

areaalllgg

toevaiUge, efemere groeiplaats, laat zich

door de

twijfel ove r

de

aar

de standp laats moeilijk bepalerL

R.W.JM.

VANDER

Seseli

montanum

of which only

the

subsp.

montanum

occurs In

country, was found only once In

the

Netherlands,

in

1959. The locality

situated In a meadow

near the

river Maas. It is difficult to determ

whether this

is an isolated northern locality of its distribution area

casual find. The nearest localities are

in

northern France.

SesJeria GRAM

1194

6c

1 0 - F.

E.

5 (1979), p. 176: W. &

C.

Europe, extending southw

to the

N. Appennini

and Cma

Gora

[S.

albicans

Kit. ex

Schultes].

Sesleria caerulea,

waarvan In

ons

land aileen subsp.

calcarea is

gevon

wordt

voor

het eerst

voor Nederland verrneld

door

Du

MoULIN

(186

St.-Pierreeta Gronsveld'. In 1900 werd zij teruggevonden onderGrons

en

wei

op

rotsen bij

het

Savelsbos,

en In

1902

op de

St. Pieters

berg

(V

1916).

Op beide genoemdeplaatse n is

S.

caeruleaverdwenen,

op

de eerst

gevolge van bebosslng,

op

de tweede door mergelwlnning

(DE

W

1932b). Slndsdien is deze soort aileen

nog

een keer gevonden

o

Bemelerberg

in

1949

(VAN

0oSTSTROOM& REICHGELT, 1954). Thans is zij

WESTHOFF

c.s.

(1970, p. 100)

opgenomen

In

de

lijst

van

verrnoedelijk

ui

land verdwenen plantesoorten. Overigens kan dit gras gemakkelljk

het

hoofd worden gezien wegens zijn vroege bloei en doordat

het

schapen wordt afgevreten (DE

WEVER,

1913b en aantekening op

bariumetiket).

Met

onder andere

Helianthemum nummularium, Teucrium cha

drys,

T.

montanum en Vincetoxicum hirundinaria behoort S. caerule

de

groepsoorten, dieblnnenhet Krijtdistrict

tot

het westelijke, neersla

me

deel zijn beperkt (WESTHOFF c.s., 1970, p. 58; 1973, p. 303).

E.J. W

Sesleria caeruleawas recorded In

the

Netherlandsin 3 hour-squares i

western part of the ChalkDistrict, the last find dating from 1949. Onl

subsp. cakarea occurs

in our

country. Two localities are known

to

been

destroyed.



SUene

galllca

L

I

'

-

I

\

voor 1950:

65 uurhokk

en (UFK 4)

-

sinds

1950: 3 uurhokken (UFK 1)

adv.: L4.63,M4.11/31/45{46,N337.N4.35{58,

N5,33/41 /67 N6.16/23.N7.18/52,P3.15/45,

P3.47,P4.66.P5.12,P7.26,Q4.12,R233

Slsymbrlum

chrysanthum }ord.

-

voor

1950

: 3

uurhokken

{UFK 1)

sinds 1950:

6

uurhokken {UFK 2)

•

-

'

'R

•

'

:II..

187

'

'

-

Franse sfiene URYOPHYLL

12031c43- F.E. 1 (1964), p. 17 9: S. &C. Europe, northwards

to

Denm

Poland and

C.

Russia.

Silene gallica wordt voor ons land voor

het

eerst venneld door

VAN

(1825) op

gezag van B.C.

Dumortier: Op

zandgronden

in Noord-Brab

Deze soort kwam vroeger voor als akkeronkruid in zandstreken, v

in jonge ontginningen; tamelijk veelvuldig werd zij gevonden i

zuidhelft van ons and, daarbuiten is

S.

gallica

op Ameland en

hier

en

in het

Drentse district in akkers aangetroffert Voorts zijn

twee

vondsten bekend op vochdge plaatsen in de duinen,

te

wete

Scheveningen

en

Katwljk. Recent

Is

de soort als akkeronkruid sl

bekend uit Zuid-Limburg

en de

Millingerwaard,merkwaardigerwljze

gebieden waar

zij

vroeger niet werd

aangetroffen;

in 1976 kwam

S.

g

nog voor bij Millingen,

in

1978

nog

bij Oud-Valken burg (schrift.med

Zonderwljk). in het Kempense district is zij, voorzover bekend, omst

de Tweede Wereldoorlog uit de akkers

verdwenen.

Mogelijke oorz

van

de

achteruitgang van

deze

soort

zijn zaadzuivering, wisselb

sterke bemesting en chernische onkruidbestrijding.

Als advendef komt S.

gallica nog

steeds veelvuldig voor, voora

meelfabrieken

en

graanoverslagbedrljvert Een

deel van

de aangevo

exemplaren

behoort

tot var. quinquevulnera(L) Koch. Behalve in de o

het verspreidingskaartje genoemde uurhokken is

S.

gallica v66r 1950

adventief gevonden in R6.66 en T6.42 en sinds 1950 in 11.12, 1

25.12/13/24/35,27.12,30.37,31.47,32.21/37/48{54,33.16/26,37.37/4

39.15/27/28,45.28,46.44,48.23, 50.17, 60.31

en

61.18.

E.J.

W

Before 1950 Silene galica was

recorded

in 65 hour-squares,

occu

mainly as

a

weed in

arable land in sandy districts

and

chiefly in

southern part of our country. Since 1950 this spedes is known from

3 hour-squares, apart from

many records

as

an

adventitious

plan

decline

might be due to seed cleaning, crop rotation, and use of fertil

and

weed

killers.

Maasraket

CRUCI

12131f22- F.E. 1 (1964), p. 265: C.& W. Pyrenees, mountainsofN.S

(S.

austriacum

Jacq. subsp.

chrysanthum

(Jordan) Rouy & Fouc.].

Sisymbrium chrysanthum (

= S.

pyrenaicum

auct.) werd voor

het ee

Nederland verzameld bij Eijsden langs de Maas tegenoverI.anaye in

De

Maasraket heeft zich, hoofdzakelijk dank zij de lage waterstan

de

rivier,

op

de

droogllggende

oevers

en

drooggelopen plekken in

dan niet

verlaten grintgroeven kunnen ontwikkelen

(VAN OoSTsTRO

REicHGELT

, 1958b). Sinds 1950 is de

soort

jarenlang

achtereen langs

de

waargenomen en mag daar

als

ingeburgerd worden beschouwd

00STSTROOM

&

REICHGELT,J.C.;

VAN

0oSTSTROOM &

MENNEMA,

1972b). Het

van

deze

van oorsprong

Pyrenese

soort is onopzettelljk meegekomen

wol, die werd aangevoerd voor de wolverwerkende industrieen in B

hogerop aan de Maas en haar zijrivieren

(VAN

OoSTSTROOM & REicH

1960c), met name de Vesdre, wat door het

verspreidingspatroon

va

SOOrt

in Be\gie duidelljk WOrdt geillustreerd (VAN ROMPAEY &

DELVO

1972).

Niet opgenomen zijn vondsten van v66r

1950

, te weten van Si

graanmagazijn (1916)

en Spaubeek

(1942),

de

eerste zeker, de tw

vermoedelijk wegens adventief voorkomen. Sinds

1950

zijn nie

genomen de

vindplaatsen Zaandam (1971), Beverwljk (1976, 1977

Leiden (1954, 1955), omdat

het

hier steeds een

adventieve

vondst be

C.L

Before 1950 Sisymbriumchrysanthumwas recorded in the Netherlan

3 hour-squares; since 1950 the

spedes

was

found

in 6 hour-squar

chrysanthum has reached this country via the river

Maas

an

tributaries

. especially the Vesdre

in

Belgium. Dried-up banks of grave

in the Maas - caused by a low-water-level - are in general favou

places for the spedes to develop.



Stsymbrlumsuplnum L.

i

17'

,;

•

rJ

II

i'l.

~

-.

1/

.....

I

-·

A

voor 1950:

3 uurhokken

(UFK 1)

sinds 1950:

0 uurhokken

'

11.

Smymlum olusatrum L.

:"

~ ; : £

t< -i

t

H

~

•

kl"

}-

. .

.

'

1-

1i

t;.

/

T

I

'

y

-

' -.

H\

,fl

voor 1950:

1 uurhok

(UFK 1)

H-'

1 -* \

slnds 1950:

1 uurhok

(UFK 1)

188

'

,.

'

1-1

q

. t

~

-

'

\J..

I

-±t

'I

f1(

bJ

t-

r-r

~

F;

- ~ I L

·

r:---

~

T

r»-

Uggende

raket CRucr

1214 2b

2 0 -

F.E.

1 (1964), p.264: Scattered through C.

&

W. E

northwards

to

S. Sweden (Gotland

and

Oland).

Sisymbriwn supinum

[

= Braya supina (L.) Koch] werd in Nederland

het

eerst gevonden omstreeks 1847

aan de

Maas bij

de St.

Pietersberg

HOVEN, 1847a).

Deze soort is

hier te

Iande aileen enkele

malen

aan

riviero

gevonden

. Voor de genoemde vindplaats

wordt

zij nog vermeld

DuMoULIN (1868, als Braya supina). Daama isS. supinum in 1900 en

gevonden

bij Rijswijk, gem. Maurik,

en

voor

het

laatst

in

194

St. Andries, Gld.

WEsTHOFF

c.s. ( 1970, p. 100) merkt ten aanzien van

soort op dat zij recent niet meer is gevonden en vermoedelijk s

adventief voorkwam. SLOFF

&

VAN SoEsT (1938, p. 230) rekenen

haar t

stroomdalplanten. De vindplaats bij de St. Pietersberg sloot

aa

vondsten tangs de

Maas

in

Belgie; ook

daar

schijnt

S. supinum

sinds

te

zijn Verdwenen

(VAN ROMPAEY & DELVOSALLE,

1972).

De andere

vindplaatsen

hier

te

Iande komen

qua

standplaatstype overeen

met

Midden-Europa

(THELLUNG-MAJIKGRAF,

1959), zodat

het

niet noodzake

de

soort hier te Iande als adventief te beschouwen;

men

vergelijke so

als cardamine impatiens, Gardaminopsis arenosa, Eleocharis soloni

die eveneens incidenteel

aan

rivieroevers voorkomen.

E.J

.

W

Sisymbriwn supinwnwas recorded

on

river banks in 3 hour-square

last record dating from 1940. Since its habitat

in

the Netherlands

accordance

with that in

Central Europe, there is

no

need

to

conside

species adventitious in

the

Netherlands.

ZwartmoeskerveJ UMBELL

12178b 11 - FE. 2 (1968), p. 328: S. Europe, extending northwa rds

to

France; extensively natural ized in Britain

and Ireland

De oudste opgave van

Smyrnium olusatrum

voor Nederland is

CoMMELIN

(1683, p. 57)

onder

de

naam

Hipposelinum Theoph. vel S

niwn

Diose.: 'Wast veel

op 't

eylandt Texel'. In 1944, dus 261 jaa

Commelins opgave. is

de

zwartmoeskervel

weer

gevonden

op

Texel

OosrsrRooM,

1952).

waar

hij

nu

nog voorkomt.

De groeiplaats

op

Texel is waarschijnlijk

een

restant van

de

vroe

populatie, die

door de

geisoleerde Jigging goed bewaard is gebl

(WESTHOFF

c.s. 1970, p. 94-95). Gerenom meerde floristen hebben er i

19e

eeuw

tevergeefs

naar

gezocht. Het is mogelijk,

dat de

vermelding

Commelin uiteindelijk betrekking heeft

op

verwilderde of aangepl

exemplaren,

omdat

diverse 16e

en

17eeeuwse auteurs vermelden.

d

soort

in

ons landen elders als

groente werd

gekweekt

VAN OosrsrRooM

De groeiplaats van de zwartmoeskervel in Nederland

Is

gelegen tu

het

natuurlijke mediterraan-atlantische areaal

en het

ingeburgerde a

in

Engeland, waar hij - althansin East Anglia - nergens op

meer dan

3

afstand

van de

kust groeit (mond. meded.

R.E.

Randall, 1977)

Niet opgenomen zijn diverse vermeldingen uit de Iaatste jaren

plaatsen, waar planten zijn uitgezaaid of geplant

met

(in)direct uit T

afkomstig materiaal: dit betreft tuinen

op

Texel, Voome

en

Walch

Voorts zijn niet

opgenomeneen

vondst

te

Haarlem-Bioemendaal (sc

meded. F. Stroeve, 1978).

omdat

die vermoedelijk betrekking heeft

op

ult

een

tuin verwilderd exemplaar

en een

vindplaats

aan een

dijk

zuiden

van

Amstelveen (schrift. meded.

R.

v.d. Meijden, 1978), omda

soort aldaar was ingezaaid.

A.J.

Q

UE

NE-

BOT

ERENB

The first record of

Smyrniwn o/usatrum

in

the

Netherlands is by Comm

in 1683. Before

and

since 1950

the

species is known from

one

hour-sq

on

the sle ofTexel.

where it

still occurs. There

s

a

gap

of 261 years

betw

the

recording of Commelin

and the next

discovery

in

1944.



Sparganium erectum L

subsp. mJcrocarp um (Neum. ex Krok) Hyl

-+

l

voor 1950:

II uurhokken

(UFK

3)

sinds 1950:

6 uurhokken

(UFK 2)

ook voor 1950: o s t - Z e e u ~ - V I a a n d e r e n

Spartina

maritima

(Curt.) Ferna ld

I

•

I

,


4)

slnds 1950:

9 uurhokken

(UFK 2)

189

'

'

I

I

'

·

'·

'

Bruine egeJskop SPARGAN

1534 4c 31 - F.E. 5 (1979), p. 274: Almost throughout

the

range o

species;

S. erect um s.

lat.: Throughout Europe except for some islan

Sparganium erectu m

subsp.

microcarpumen

de overige ondersoorte

S. erectum zijn dikwijls niet goed onderscheiden; opgaven van su

neg/ectum

in de literatuur kunnen daardoor

ten

dele betrekking he

op subsp.

microcarpum.

Aileen gelet op herbariurnmateriaal

laatstgenoemde ondersoort een onduidelijk verspreidingspatro

vertonen, met

een

of

meer

losse vondsten in verscheidene pla

geografische districten. Het herbariurnmateriaal omvat ook overg

vormen naar

de

beide andere ondersoorten

erectum

en

neglectum

schijnen enigszins beperk t

te

zijn to t Zuid-Limburgen (ruirn genome

kustgebied.

Het oudste herbariumexemplaar (uit 1840, van Grouw) vertegenw

digt zo'n overgang naar de subsp. neglectum,

het op

een na oudst

1842, verzameld bij Leiden) een overgang naar de subsp. erectum

">:Uivere

vorm is voor

het

eerst in 1846 verzameld in

de

Breesaap bij V

up het

kaartje zijn de overgangsvormen

met een

variantteken

genomen.

Naar

de

verspreiding

en

taxonomische begrenzing van deze

e

andere twee ondersoorten zou een meer stelselmatig onderzoek m

worden verricht.

P.

HE

Sparganium erectumsubsp.microcarpumhas a very scatte red distrib

pattern in

the

Netherlands; intermediary forms towards

the

s

erectumand subsp. neg/ectumseem to be somewhat confined

to

he s

of Limburg and

the

coastal area in a broad sense. The subspecies

observed in

11


(19

when

the

intermediary f

are included); since 1950 it has been found in only 6 hour-squares.

intermediary forms are shown in

the

map with a variant symbol.

Klein slijkgras GRAM

1232

3b

40 - F.E. 5 (1979), p. 259: Coasts of S. & W. Europe, from

Netherlands to Jugoslavia.

Spartina maritima (=

S.

stricta

Roth) werd pas

in

1834 voor

het

eerst i

land verzameld, zowel op Walcheren als op Zuid-Beveland. Dat ze

eerder s opgemerkt wekt enige bevreemding gezien de algemeenhei

de

soort in die tijd tangs

de

Zeeuwse kusten moet hebben gehad.

Oat S.

maritima

sinds 1950 nog slechts zo weinig is gevonden, vind

oorzaak in de concurrentie die zij ondervond van de verwante so

anglica, welke omstreeks 1925 op initiatief van

J.P. Lotsy

in Zeeland

ingevoerd OANsEN

&

SLOFF, 1938). De bedoeling was het verbeteren

landaanwas door opslibbing, wat ook goed is gelukt; S.

maritim

daardoor echter vrijwel verdwenen. Uit de laatste jaren is de soort

slechts opgegeven voor

een

schor in

het

oosten van de Oosterschel

1976

en

1978; volgens W.G. Beeftink

(schrift.

meded., 1979) kom

maritima

thans aileen nog

daar

. In uurhok 49.42, voor.

Nlet opgenomen is

de

vindplaats Domburg, opgegeven blj herbar

materiaal uit 1902, omdat

VuvCK

(1916, p. 2144) bij deze opgave

vraagtekens zette;

het

specifieke milieu voor S.

maritima

was

vermoedelijk ook nauwelijks voorhanden. Evenmin zijn opgenome

uurhokken Q2.37/66J67, R28/54 en R3.24/42 van het door jANSEN

&

(1938) gepubliceerde verspreidingskaartje, omdat

het

kaartje missc

ten

dele is geextrapoleerd

en

ook niet helemaal duidelijk is

en

an

opgaven en/of bewijsmateriaal voor deze uurhokken niet konden wo

gevonden.

P.

HE

Spartina maritima

originally was a common species along shores in

province of zeeland, even as lat e as

the

beginning of this century. Be

1950 S. maritima was observed in 52 hour-squares. Now, it has bec

extremely rare; since 1950, it has b een found in only 9 hour-squares w

at

present only

one

locality has persisted. The cause of this decline i

heavy competition with the related S. anglica, wich has suppress

maritima

almost completely following its importation by

man

aro

1925.



S

partlna

x

townsendll

H.

et J.

Groves

I

·ci

Yi

¥

H-

["

IC

t

g

if-

"

f{--

f+

"

•

' '.

f---6'-i-

r

"'1\.

-

tl"

•/.

..;<;

Xl

-

[ q

-1-

'

IT

.K

0 0

-

·f

H-

-

-

voor 1950:

2 uurhokken (

UFK

1)

slnds 1950:

4 uurhokken (UFK 2)

Splranthes

aestivalls (Poir.)

Rich. •h:

.

lA ...

I


(UFK

3)


190

BastaardsUjkgras

GRAM

1430 3b 01 - F.E. 5 (1979), p. 259: S. England, W. France; widely pla

elsewhere for mud-binding.

Spartina

x

townsendli,

de

bastaard van

S. mariti ma

en de

in

ons lan

voorkomende S.

alterni/lora,

werd voor het eerst in 1933

in

Nede

verzameld, bij Oostvoome.

Vrijwel a

het

materiaal

dat tot

voor kort als

S.

x

townsendli

beschouwd, blijkt

tot de

rond 1925 ingevoerde

S.

anglica

te

beh

(ADEMA &

MENNEMA,

1979). Enige jaren terug steld e

C.E.

Hubbard vas

in Nederland slechts enkele malen

de

echte hybride

S.

x

townsend

verzameld.

In

1978 werd

nog een

vondst

gedaan op het

schor

ten

z

van Bergen

op

Zoom

(W.G.

Beeftink. schrift. meded.)

Hoe

de

tot

S.

x

townsendli

te

rekent n plan

en In

ons land verzeil

geraakt, is moeilijk vast

te

stelleiL Momenteel wo rdt verondersteld

anglica

als nieuwe soort

door

spontane verdubbellng van chromos

uit

S.

x

townsendli

is ontstaan

(MAR

cHA

NT,

1968). Het is denkbaa

hiema

door introgressie (spontane halverlng van

het

chromosoomaa

in

S. anglica de

oorspronkelijke

S.

x

townsendli

kan terugontstaan.

kan

het

Nederlandse materiaal van

de

echte hybride oorspronkelijk

S. anglica

uit Engeland zijn gelmporteerd

en

zich plaatselijk in

hebben

gehouden.

Niet opgenomen zijn

de

vindplaatsen Ellewoutsdijk. tangs

de

Eve

polde r (1937)

en de

Westgeul in

de

Braakmanpolder (1958),

omda

slechts vormen werden verzameld die

een

kruising van

S.

x

towns

met S.

anglica

zouden

kunnen

vertegenwoordigen. Tenslotte werd o

Boschplaat

op

Terschelllng,

1e

slenk.

in

1953

nog

een

onbeste

Spartina-bastaard verzameld

die

ook

geen

echte

S.

x

townsendli

li

zijn.

P. HE

Spartina

x

townsendli,

the

hybrid between

S.

maritima

and

S. alterni

Is very

rare

in

the

Netherlands;

the

latter

parent

species

Is not

indige

here. Plants belonging

to this

hybrid taxon have

been

identified

2 hour-squares before 1950,

and

from 4 hour-squares since 1950.

may have originated

on the

spot

by genetic introgression in

S.

anglic

they

may

have

been

imported with plants of

that

species from Eng

ZomerschroefOrchiS 0RCHID

1239 7c

20

-

F.E.

5 (1979), p. 330:

S.,

W.

&

C. Europe,

but

rare

in


Spiranthes aestivalis

is voor het eerst in Nederland gevonden in 187

moerassigen heidegro nd bij

den

watermolen

te

Stamproy bij Weer

Het laatst is deze soort waargenomen

In

1936

te

Geuven en A

Geldrop

(KLOOS

&

WACHTER,

1937). Reeds

VER

STRAETEN

lJ916) schrijft ov

vindplaatsen bij

Weert

: 'Deze groeiplaats was

de

eerst-<>ntdekte

der

rondom

de Swartbroe

ker

Peel, die, helaas, thans aile sedert 1913 e

door

de

gemeente-<>ntginning zijn vernietigd'. Het is wei zeker,

d

aestivalis

door ontginn ingen uit ons land is verdwenen.

Op het oude IVON-kaartje komen

nog

opgaven voor in M7.66en V

beide hokken zijn

niet

op

het

uiteindelijke kaartje overgenom en.

In

M

is

door

EHRH

A

RT

(1783, kolom 212, 281) aileen

S.

spiralisgevonden;

in V

is vermoedelljk sprake van verwisseling

met

deze laatstgenoemde s

Zie

OOk VERMEUL

EN

(1958).

F.

A

Before 1950

Spiranthes aestivalis

was recorded in 12 hour-squares, fo

first time in 1837 from Stamproy

near Weert and

for

the

last time in

from Geuven

and

betw een Aalst and Geldrop.

This

species has disappe

from

the

flora of

the

Netherlands by reclamation.





Stellaria neglecta

Whe

.

voor 1950:

8

uurhokken (UFK 2)

sinds 1950:

8

uurhokken (UFK 2)

Stellaria

nemorum

L

subsp. glochldispenna Murb.

voor 1950: 1 uurhok


(UFK 1)

(UFK 1)

r-

•

\.1\

. ·-r-....

I

-

'

7

192

HeggevogeJmuur CARYOPHYL

1251

8b

33 -

F.E.

1 (1964), p. 134: W.,

S.

& C. Europe, extending

Sweden and S. Ukraine.

Stellaria neglecta is in Nederland voor het eerst verzameld in 18

Gendringen. Pas in 1938 (KLoos, p. 194) wordt h ier te Iande voor het

melding gemaakt

van

een var. neglecta van Stellaria media, well<e

als een afzonderlijke soort wordt beschouwd (HEuKEts-VAN Oostst

1977).

S.

neglecta gelijkt vee

op

de alomtegenwoordige S. media, van w

soort zij als stamouder wordt beschouwd (ScHotTE, 1978). Da

belangrljkste verschlll<enmerken te vinden zijn in de bloem (die mo

goed is te drogen) en de rljpe vrucht, is herbarlurnmaterlaal niet s

met zekerheid op

naam te

brengen. Waarschljnlijk is de gelijkenis t

beide soorten oorzaak, dat S. neglecta door florlsten is veronachtza

Voorzover thans bekend, is deze soort in ons land beperkt to

grensgebied van

het

Fluviatiele en het Subcentreurope district als

het

Krijtdistrlct, waar zij hoofdzakelijk langs

de

Geul voorkomt.

Als Nederlandse naam wordt hier voorgesteld 'heggevogelmu

plaats van de door DE LANGHE c.s. (1978) gebezigde n aam 'bosvogelm

wegens de aard der standplaats in Nederland.

Niet opgenome n zijneen opgave voor Wijchen (KLoos

&

WAcHTER, 1

omdat in het herbarium van de vinder Joh. Jansen aileen materl aa

Malden aanwezig is en er dus waarschljnlijk sprake is van

een

vergi

en een IVON-opgave voor

V6.21

uit 1937 met vermelding 'herb. K

omdat S.

neglecta door Ktoos (1938) aileen voor de Keutenberg w

vermeld

en

de

soort door

hem in

1937 in Zuid-limburg ook aileen h

verzameld.

E.J.

W

Probably Stellaria neglecta has b een neglec ted by Dutch floristic wo

due to its close resemblance with S media. It was first mentione

occurring in the Netherlands in 1938. As far as Is known,

this

spec

limited in our country

to

the border zone of the Fluviatile

and

Subce

European Districts, as well

as the

Olall< District. Before 1950 it

recorded in 8 hour-squares, since 1950

the

species is known also

8 hour-squares.

Norger bosmuur CARYOPHYL

1536-

F.E

. 1 (1964), p. 134: Mainly in W. &

C.

Europe, extend ing

Britain (Wales)

and C.

Spain

to

S. Sweden,

S.E.

Austria and

C.

Jugosla

Stellaria nemorum subsp. glochidisperma is voor het eerst in Nede

gevonden in 1924 in het Norgerhout blj Norg, Dr .

Tljdens het Florlstencondlie 1975 (MENNEMA, 1975) is besloten de

hier

te

Iande voorkomende ondersoorten van

S.

nemorum

(z

le

AND

1956) niet afzonderlijk in

de

Florastatistiek 1975 op te

nemen

vergaderlng acht te zich niet voldoende

op

de hoogte van het voorko

en

hetareaal van de subsp. glochidisperma om deze ondersoorteen a

plaats in de florastatistiek te geven; bovendien kon niet geheel wo

uitgesloten,dat zij

op

haarenige Nederlandse vindplaats - hetNorge

- zou zijn uitgezaaid. Ooknu

nog

kan de vraag, of subsp.glochidisp

in ons land oorspronkelijk lnheems is, niet worden opgelost. Gezie

gegevens van Flora Europaeakan de vindplaats heel wei binnen

het

a

van

de

ondersoort vallen. Het betreft ech ter een gelsoleerd vo

men ; de naastblj gelegen vindplaatsen worden op verscheidene bo

den kilometers van Norg aan getroffen. Wei is de ondersoort in ons

ais ingeburgerd

te

beschouwenen bre idt zij zich enigszins uit. Voorge

wordt subsp. glochidisperma, naast subsp. nemorum, in de Standaar

van de Nederlandse Floraop te nemen. Hierop vooruitlopend, wordt t

reeds

het

verspreidingskaartje van deze onders oort gepresenteerd.

Behalve in het Norgerhout, waar de ondersoort nog steeds w

aangetroffen, wordt zij thans ook in een bosje daar vlak in de b

gevonden (mond. meded. J. Schreurs, 1976).

F.

A

Stellarianemorum

subsp.

glochidisperma

has for

the

first time

been f

in the Netherlands

in

1924

in the

Norgerhout

near

Norg in the pro

of Drenthe.

In

recent years it has also

been

found in a wood in

neighbourhood.

It

s

not

clear whet her this subspecies is really indige

in

our

country, but

it

certainly is naturalized and in that capacity bel

to the flora of

the

Netherlands. Before and since 1950 it has been f

in 1 hour-square.



Stellarta nemorum

L

subsp.

nemorum

\

-

voor 1950:


sinds 1950:

10 uurhokken (UFK

2)

1\

SUbularla aquatica L

-

voor 1950: I uurhok

(UFK I)

slnds 1950:

0

uurhokken

'

-

'

'

-

I

193

' ·

Bosmuur WYOPHYLLA

1253 9a 31 -

F.E.


the extr

north and

south.

Stellaria nemorum subsp. nemorum werd voor het eerst met zeker

voor Nederland vermeld door VAN DEN BosCH (1850a) vanHeerewaarde

Varik, Gld.,

en

bij Leiden.

In

hoeverre

oudere

auteurs, zoals

CoMMEUN

(1

p. 4),DEGoRTER(1757,p. 212; 1781b),VANHA .L(1825)en MEESE (1760,p.

inderdaad materiaalvan deze ondersoort hebben gezien blijft twijfe

tig,

ook omdat

verwisseling met

Myosoton aquaticum

helaas

niet

ge

is uit te sluiten.

s.

nemorumsubsp. nemorum s altljdeen zeldzaam taxon van bron

sen en soortgelijke milieus

geweest

Er zijn

geen

gegevens bek

omtrent een reden

voor

de

achteruitgang van deze ondersoort, d

Haren, als ingeburgerd

kan

worden beschouwd.

Een exemplaar, gevondentussen Brurnmenen Eerbeek

(VAN

OosTsn

&

REICHGELT,

1958c, p. 137) bleek

tot

Myosoton aquaticum te beho

Voorts zljn voorzlchtigheidshalve,

daar er

in

geen

van

de

Nederla

herbaria materiaal aanwezlg is, niet opgenomen

de

opgaven van ABEL

(1888, p. 264),

VAN

DEN

BoscH

(1859, p. 438), CoMMELIN (1683, p. 4),

DE

Go

(1757, p. 212; 1781b),

VAN HALL

(1825) en

MEESE

(1760, p. 27). De volg

vindplaatsen worden doorhen genoemd:

in

t Gorecht buiten Gronin

bij het Heerenveen

aan een

scheepstimmerwerf,

aan het

voetpa

Oranje-woud onder boomen in

een

waL in 't Claverbosch bij Harder

in de

bosschadie

in

Ulenpas, Heumen-Mook. bij Nijmegen, Alk:m

Haarlem. op schaduwachtige plaatsen en in den Haarlemmerhout

F.

AD

Before 1950 Stellaria nemorum subsp. nemorum was recorded in

hour-squares,

the

first reliable report being

made

by

VAN

DEN BosCH

in

1

Since 1950

the

subsp. species sknown from 10 hour-squares. It is not c

whether

several older authors, viz. CoMMELIN (1683),

DE

GoRTER (1

1781b), VAN

HALL

(1825)

and MEESE

(1760), really

had

this subspeci

mind. The reason for the decline in

the

Netherlands of this taxo

unknown.

Priemkruld CRUCI

12574b 0 0 -

F.E.

1 (1964), p. 334: N.Europe,

extending

locally southw

in the

mountains to

the

Pyrenees

and

Bulgaria

Subularia

aquaticawordt

voor

het eerst

voor Nederlandgenoemd

do

Zwitserse apotheker

BuRKHARDT

(1835, p. 106):

'Auch in

HoUand'.

vermelding is overgenomen

door VAN HALL

(1841. p. 242)

en Vuvci< (1

In ]881 wordt

het

prlemkruid voor

de

eerste

en

enige

maal

in

ons

verzameld door M.W. Beijerinck 'tusschen Lunteren en Ede

in 't

slijk

stilstaand water'. Noch de vinder zeH, noch anderen hebben

minuscule plantesoort later op deze plaats

terug

kunnen vinden (V

Lc.).

Overwegende,

dat

de vermeldingvan BuRKHARDT weliswaarvaag s,

m

betrouwbaar moet worden geacht, dat de soort blnnen haar a

plaatselijk

op

kan treden, dat zlj op een natuurlijke standplaats gevon

is,

dat

zlj onder

water

bloelt en vrucht zet (WESTHOFF c.s. 1970, p. 93) en

zlj door

haar

gerlnge afmetlngen verder makkelijkover

het

hoofdkan

gezlen

en

mogelijk dus

ook

voor 1835en na 1881 aanwezlg is geweest

men met vrij grote zekerheid aannemen, dat het kortstondige optr

van Subularia aquatica

in

Nederland natuurlijk is

geweest Op

g

hiervankan

het

priemkruid

dan

ook als

een

wilde Nederlandse plante

worden beschouwd.

Aangezlen

BuRKHARDT

(1835)

geen

nauwkeurige vindplaats opgee

zljn vermelding

in

hetzeHde hok gelokaliseerd

ais de

vondst

ult

188

A.). QuENE·

BoTERENB

Subularia aquatica

was

mentioned In

1835 for

the

Netherlands

and

once, In 1881, found

in the

province of Gelderland For the time bei

is considered indigenous In the Netherlands.



Tetragonolo

bus

marltimus

(L) Roth

,

voor 1950:

0

uurhokken

slnds 1950: 1 uurh ok

(UFK

1)

Teucrtum botrys

1..

'

•

,


slnds 1950: 2 uurhok ken (UFK

1)

194

'

....

,

....

llaUWldaVer

PAPILION

1419

6c

01 - F.E. 2 (1968), p. 177:

C.

&S. Europe, extending northw

to

S. Sweden

and

eastwards to E. Ukraine,

but

absent from most

o


Tetragonolobus

maritimus(

=

T. siliquosusRoth)

was

reeds enige ker

adventief in Nederland waargenomen, voomamelijk

in het

weste

lands.

In

1963

werd de

soort voor

het

eerst

iii

Zuid-Limburg gevonde

een

groelplaats die als kalkrijkhellinggrasland kan-worden omschr

Daar

T. maritimussi nds 1936 (of eerder)op

de

Schneeberg blj Vaals

over de Duitse grens voorkwam, Is het mogelijk dat hler sprake

Is

va

natuurlijke uitbreldlng van

het

areaal van

de

soort.

Zlj

lijkt zich hle

goed

te handhaven.

Opgaven

van

het

adventief voorkomen van

T.

maritimus

zijn be

van Rotterdam

(HEuKELS,

1899c)

en het

Haagse Bos

(VAN

DEN

BoscH,

1

beide uit

de

vorige eeuw;

op een

bouwland bij Rotterdam is

de

soor

1950 ook no g eenmaal verzameld

(AMD).

P.

HE

Tetragonolobus

maritimuswas discovered

in

1963

on

a grassy slope

i

south

of

Umburg, after its occurrence

had been

indicated since 193

comparable environment immediately across

the

German

border

Vaals. Though

r."

maritimus

had not been

observed earlier

in

Netherlands otherwise

than as

a

rare

casual, It is possible that

the

locality

in the OJ.alk

District represents a natural extension o

distribution

area

Trosgamander lAB

1269

6c 21

-

F.E.

3 (1972), p. 132: W. &

C.

Europe, northwards

England

and

S.

Poland

and

eastwards

to

Romania

Teucrium botrys

werd hler

te Iande voor bet eerst verzameld

in

18

Heerewaarden, Gld,

een

eenmalige

vondst

Overigens

is

deze so

afgezien van enkele gevaUen van adventlef optreden -

in

Nede

uitsluitend gevonden

in het

Krijtdistrict Volgens

DE WEvER

(1928b)

zlj eveneens

in

1838

door FRANQUINET

voor Vaals opgegeven;

manuscript vermeldt

echter

- mogelljk bij vergissing -

geen

T. b

maar T. scordium

(na

nr.

424).

De

oudst e opgave voor Zuid-Limburg

van DuMOULIN

(1868)

VOOr

Gulpen.

Volgens

KoPS-

LUnEHARMS

(1934, pl. 2225)

s

T.

botrys

een

van oorsp

westrnediterrane soort. die

door de

mens

naar

noordelijker strek

verspreid Binnen het Krijtdistrict is deze soort beperkt tot het ooste

neerslagrijkere deel

(WESTHOFF

c.s.,

1970, p. 58-59), evenals

Gentia

ciliata

en

Helictotrlchon pratense. Zij

groelt

op

ljl begroeide krljthelli

(WESTHOFF

&

DEN HELD,

1969)

en

is vermoedelijk vooral achteruitge

door

het

dichtgroeien van

haar

groeiplaatse n, bijvoorbeeld

na het

s

van beweidlng

door

schapen

(HtLLEGERS& REUTEN,

1978, p. 137).

In

re

tijd is T. botrys

in

Zuid-Limburg uiterst zeldzaam geworden: o

Wrakelberg bij Fromberg

werd de

soort

het

laatst

in

1968 gevonde

1978 kw am zij

nog

voor bij Wahlwiller alsmede vlak over

de

Duitse

bij Lerniers

(schrift.

meded.

J.R

Willems,

P.

Zonderwijk)

Nlet opgenomen zljn

de

volgende opgaven

van

v66r 1950: Z

(1838), welke etiketopgave volgens

VUYcK

(1904) waarschijnlijk

op

vergissing berust; Mal den (1930),

waar de

soort met lava' uit

de

Eife

aangevoerd; vermeldlngen voor

V624 en

43

op het

kaartje bij

WEsT

c.s.

(1970, p. 59), welke betrekking

hebben op

vlndplaatsen, die hl

V6.23 en

33

zljn gelokaliseer d Sinds 1950 zljn

niet

opgen omen: Assen

(1974), waar

de

soort adventlef voorkwam, en Bemelerberg

(WEsTH

DEN HELD,

1969), welke opgave hoogst waarschijnlijk op

een

vergi

be ust

E.J

.

W

Teucrium botrys, an

originally western mediterranean species, has

recorded

in the

Netherlands chiefly in he eastern

part

of the OJ.alkdis

where it

has become very

rare

in recent years, occurring

in

5 hour-squ

before 1950,

in

2 hour-squares since 1950.1his decline

is

possibly

d

closing

of the

vegetation cover

at

Its localities.



Teuaium chamaedrys L.

/

•

-

voor 1950:

6 uurhokken (UFK

2)

sinds 1950:

2 uurhokken (UFK

1)

Teuaiwn montanwn

L.

-

voor 1950: 1 uurhok

(UFK

1)

slnds 1950: 1 uurhok (UFK 1)

195

.

'

-

.

-

'

Echte gamander

lAB

1270

6c

21 -

F.E

. 3 (1972), p. 132: Europe, northwar ds to

the

Netherl

S. Poland and S.C. Russia.

Teucrium chamaedlys wordt

voor diverse plaatsen in Nederland

oude

literatuur vermeld.

De

soort werd als geneeskrachtig besch

(GAMS, 1927b)en het is waarschijnlijkdatal deze

oude

opgaven betrek

hebben op het

voorkomen in tuinen of

op

planten die

daaruit ont

zijn. De vindplaatsen

in

Zuid-Limburg, die aile betrekking

hebbe

subsp. germanicum (F. Hermann) Rech. f., moeten als natuurlijk wo

beschouwd.

Ze

llggen aan de noordgrens van het areaal De e

gamander

word t vanaf 1821

(BoRYDE SAINT-VINCENT

, p. 250) vele

malen

de

St.Pietersberg genoemd.

Het

oudste gegeven voor

het

Nederlands

is herbariummateriaal uit 1864.

Overde

oorzaak

vande

achteruitgang is weinig bekend.

DEWEVER

p. 230) vermeldt,

dat

de groeiplaatsen bij Gronsveld en St. Geertrui

verloren zullen zijn gegaandoordat

de

omringende vegetatiede over

kreeg. Waarschijnlijk

herbergt

het

natuurreservaat

de

Kunderber

enige

nog

bestaande vindplaats.

Niet opgenomen zijn de vindplaatsen: Bergum, Heerenveen en D

ten (M

EESE, 1760, p. 36), Hoenderloo (1S76,

l.EPS),

Renkum (IVON) P5.

28), Miste

(IVON

P7.35), Hillegom, Usse en Utrecht

(CoMMELJN,

1683, p

het Haagse Bos (DE GoRTER, 1781b) en aan het Scheveninger tolhek

HALL, 1825), die waarschijnlijk aile betrekk ing

hebben

op het voork

in

tuinenof

daaruit ontsnapte

plan

en en

waarvan bovendien niet

be

is

we

ke ondersoorthetbetrof. Een recente opgave van s-Gravenhage

OosTSTRooM

& MENNEMA,

1972a, p. 52) is eveneens

niet opgenomen

,

o

het ditmaal een adventieve vondst betreft. Een opgave voor Vllssi

(MENNEMA & VA

N

00STSTROOM,

1979,

p.

216) berust

Op een

foutieve d

minatle van

Verbena officinalls

(schrift. meded.

J.W.

Jongepier, 197

R.W .J.M VAN DER

Before 1950 Teucrium chamaedlys,of which in

the

South of Limburg s

germanicum occurs, was recorded in 6 hour-squares; since 1950

species is know n from 2 hour-squares. Historically the species has

cultivated asan officinal

herb

and probablymanyold records are bas

the occurrence in gardens or on garde n escapes. The stations in the s

of Umburg

are

natural

ones. Uttle is known of

the

decline

in that

re

Probably, being overwhelmed by the surrounding vegetation,

the

sp

disappeared from a few localities in

the

sout h of Limburg.It

s

still pre

in the

nature reserve

the

Kunderberg.

Berggamander LAB

1271 6c 21 - F.E. 3 (1972), p. 134: S.

&

C. Europe, extending

to

Netherlands

and

W. Ukraine.

Teucrium

montanum is

in

Nederland aileen

bekendvan een

kalkgra

blj Bemelen,waarzein 1922 voor

het

eerst werd gevonden. De groeip

bevindt zich In een natuurreservaat en is zo redelljk vellig gesteld.

De

berggamander

berelkt

in

Zuid-Limburg

de

noordgrens

van

areaal

Zlj groeit

daar op een

voor

de

soort karakteristieke plek, nam

een op het

zuiden

ge

exponeerde helling

met

kalk

aan

of vlak

ond

oppervlakte(WEsTHOFF c.s., 1973, p. 306) in een gebied

met

een betrekk

geringe neerslag. Door deze gunstige omstandigheden kan ze

op

noordelijke, nogal gelsoleerd liggende groeiplaats goed stand houd

R.W.J.M. VAN

DER

Teucrium montanum s known in

the

Netherlands from

one

locality i

south of

Limburg, which lies

rather

isolated

at the northern border

distribution area The chalk-meadow where the species has been f

since 1922

Is

situated

in

a

nature

reserve.



Teucrtum scordJum

L.

voor 1950:

sinds 1950:

9 uurhokken (UFK

2)

1 uurhok (UFK 1)

Theslum

hwnifusum DC.

voor I950:

sind51950:

5 uurhokken

(UFK 2)

I

uurhok (UFK 1)

' •

'

'

196

Moerasgamander LAB

1272

2a 21

- F.

E.

3 (1972), p. 132: Europe, northwar ds

to

Ireland, Sw

and Estonia.

De eerste

vermelding

van Teucrium

scordium

in

Nederland

Is van VoR

(1633)

ais

Scordium voor

de

omgeving

van

Leiden, exacter

herhaald

CoMMEUN

(1683, p. 101) als Scordium palustris: In

de

Duyn-valeyen, ac

't Dorp Us'.

De

moerasgamander kwam in

Nederland hoofdzakelijk voor

in

mo

sige graslanden

in

het Fluviatiele district en

in

duinvalleien

(HEuKEIS

OoSTSTROOM

1977, p. 555). Sinds

I950

groeit

T.

scordium slechts

op

en

plaatsen in 1 uurhok

op

Voome, waar zij in I978

nog

aanwezig

(schrifL meded. C. Sipkes). Voor het voortbestaan van de plant I

vegetatieve vermeerdering

door

uitlopers van

grote

betekenls. De i

herfst gevormde uitlopers worden in natuurlijke omstandig heden 's

ters

door

slibof water overdekt

en

ontwikkelen zich

het

volgende jaa

soort

kan

maandeniang overstroomd vegeteren,

maar

is niet

t

uitdroging bestand

(GAMS,

I927b

, p. 2531;

DE WEVER,

I935b). Het ver

nen van de

overwegend fluviatiele, vroegere vindplaatsen is dus

waarschijnlijkte wijten

aan

een betere bedijking en verdere verand

gen in de oorspronkelijke waterhuishouding van de rlvieren.

Niet opgenomen zijn aile vermeldingen voor Maastricht. Deze

eensdeels terug te voeren

tot

de opgave van LEJEUNE (18I3) 'pre

Maestricht?', waarvan

het

onzeker is of dit Nederlands gebied be

Anderdeels berusten deze

op

de vermelding: 'Maastricht, Franq. in H

v.d. B.' (VAN DEN BosCH, 1850a). Hiervan is echter

geen

materiaal

in

Rijksherbariumte Leiden aanwezigen deze vindplaats wordt ook niet

FRANQUINET (1838) genoemd Wei noemt FRANQUINET ( L c ~ na no. 424

vindplaats Vaals. Deze is evenmin opgenomen,

omdat

het mogelijk

verglssing is voor T. botrysen Vaals als groeiplaats vo or T. scordium n

onwaarschijnlijk is.

A.J. QUENE-BoTERENB

Before I950

Teucrium

scordium was known from 9 hour-squares in

Fluviatile

and

Dune Districts; since 1950 the species Is limite

I hour-squareon he islandof Voome, whereit Is present up o now(1

The disappearance along

the

rivers of

T.

scordium since 1950

Is

probably

due to better embankmentand

water-management.

Duinbergvlas

SANTALA

I278 6b 2 0 - F.E. 1 (1964), p. 72: W. Europe.

Thesium humifusum

is voor het eerst in Nederland aangetroffen in

bij Ter Heide.

Tussen I900 en 1921 is de soort in 5 uurhokken in de duine

Santpoort . Katwijk, 's-Gravenhage

enTer

Heide gevonden,

het

laatst b

Heide

in

I921 (Herb. Wageningen). Bij Katwijk kwam zij

op

verschiU

groeiplaatsen in twee aangrenzende uurhokken voor. Het duinberg

werd in Nederland als uitgestorven beschouwd (Quene-BoTER ENBR

MENNEMA, 1973, p. 73). In 1976 werd

T.

humifusum, die in Nederlan

noordgrens van zijn continentale areaal bereikt

ijALAS &

SuoMrNEN, 1

p. I03), echter weer gevonden bij Katwijk in een van de vroe

uurhokken, zodathet zeer waarschijnlijk is dat de soort zich hier

aldi

heeft gehandhaafd'

(VAN

DoRP, I977). Hoewel dit gebied in

de

la

decennia regelmatig

door

biologen werd bezocht (mond.

meded

.

SJ

Ooststroom, 1979),

kan dlt

vrij klelne

en

age plantje gemakkelljk ove

hoofd zijn gezien.

A.J. QUEN E-BOT

E

RENB

Between I900

and

1921

Thesium humifusumwas

recorded

in

4local

in the DuneDistrict, covering 5 hour-squares.The species was consid

extinct in ·the Netherlands, but in 1976

it

was discovered again at o

the

forme r growing-places.



Thestum pyrenalcum

Pourr.

I

•

\

,

voor 1950:

1 uurhok (UFK

1)

slnds 1950: 0

uurhokken

Thlaspl

alpestre 1.

•

,


(UFK

2)


(UFI< 1)

197

'

I

'

'·

I

Weldebergvlas

SANTAL

1279

7e 1 0 - F.E.

1 (1964). p. 71: W. &

C.

Europe;

N.

Italy.

Thesium pyrena icum is hier

te

Iande voor het eerst In 1912 gevond

de

Gorsselse heide, woekerend

op

gras. Op dezeHde vlndplaats werd

soort voor

het

Jaatst

In

1913 waargenomen; verdere vondsten zijn

bekend

Volgens de vlnder behoorthet weidebergVlas

'niet tot de

z.g. poth

planten

' en komt

het ook In

Westfalen.

niet

ver

van de

Nederlandse g

voor (HoocENRAAD, 1912). Hoewel Gorssel een geisoleerde vlndpla

buiten het zuidelljker gelegen areaal van

de

soort OALAS & Su

oMINEN,

p. 108), zijnerverder

geen

aanwijzlngen,

dat

diteenmalig voorkome

natuurlljk zou zijn

A.J. QUENE-BoTERENB

Thesium pyrena icum has been found In

the

Netherlands for

the

first

In

1912

and

for

the

last

time

In 1913, at

one

natu ral locality.

Zinkboerenkers CRU

C

1280 6c 21 - F.E. 1 (1964), p. 319: Upland regions of s. W. &

c.

Eur

eastwards

to

Poland

and

Jugoslavia; naturalized in parts of N. Europ

Thlaspi alpestre, waarvan bij ons aileen

de

subsp. sylvestre en hierva

var.

calaminare

voorkomt (

= T. calaminare Lej.

et Court),

wer

Nederland voor

het eerst

vermeld

door

FRANQUINET (1838, nr. 763), vo

omgev lng van Vaals.

Het

oudste herbariurnmaterlaal

dateert

van

2

later en is eveneensvan deze plaats afkomstig (zie ook

VAN

HovEN, 18

Eerst omstreeks 1870

werd de

soort tangs

de

Geul bij Cottessen, Epe

Mechelen gevonden.

De

zinkboerenkers

is een

kensoort

van het

Violetum calarninaria

zlnkviooltjes-associatie (WESTHOFF& DEN HELD, 1969), die In Nederland

maar

een uiterst klein oppervlak beslaat langs de Geul bij Epen

zlnkzouten, verantwoordelljk voor het voorkomen van de assoc

aldaar, wo rden door de Geul uit haar bovenloop aangevoerd en me

sUb

afgezet

op de

oevers bij overstromlng van de rlvier. Ook buiten

overstromlngsgebied van

de

Geul kan

de

zinkboerenkers mogelljk

voorkomen, waar door menselijk toedoen gesteenten

met

zlnkkrist

aan

de OppervJakte kome n (DQKSTRA & VAN

RUMMELEN,

1955).

Niet

opgenomen

zijn

de

vlndplaatsen van v66r 1950:

Rlng

Haarlemmermeer (1918) vanwege het adventieve karakter, evenals

vondst aan de spoorl ijn Sittard-Aken (1918), Bemelen (OuoEMANS, 1872

Simpelveld-Qvereijs (VuvcK, 1903, p. 959),omdat deze vondsten niet

herbarlummateriaal worden gedekt en vermoedelijk berusten

op

fou

determlnatles, en

een

twijfelachtlge opgave van DuMouLIN (1868), Jan

Maas en blj

de

St.Pietersberg, omdat als synoniem

T.

campestre

vermeld,

waarmee

Lepidium campestre

moet

zijn bedoeld. Slnds 19

niet opgenomen

een

adventieve vondst tussen de rails van de tram

bij Noordwijk-Binnen (1951).

C.l.

Before 1950 Thlaspi alpestre of which In

our

country only subsp. sylv

var. calaminare occurs, was known from 5 hour-squares, since 1950

species has

been

recorded

In

2 hour-squares. It is characteristic of

Violetum calamlnariae,an association. which n he Netherlands restr

to

a very small

area n

he south ofLimburg

near

Epen along the river G

The zinc-salts, responsible for the occurrence of this association, have

brought by

the

river from its upper course

and

laid down by its floo



Thlaspl perfoUatum L

"

,,

I

l.

-1

-

"'


(UFK

31

. .

._

sinds 1950: 3 uurho kken

(UFK

II

Thymus praecox Oplz

voor 1950: 0 uu rhokken

slnds 1950: 1 uu rhok

(UFK

11

,.,

I

1-.'

'

/

•

-

' ·

'

-

'·

198

•.

•.

Doorgroeide boerenkers

CRUCIF

1282 1b

2 1 -

F.E.

1 (1964), p.319: Europe northwards to c. 60°N

Sweden.

Thlaspi

perfoliatum werd in Nederland voor het eerst verzameld

i

Thomaswaard bij Werkendam in1837. De oudstevermeldi

ng

vande s

voor Zuid-Umburg is

van FRANQUINET

(1838, nr. 7641 voor de omgeving

Vaals.

DE WEVER (1914b, p.

731

beschouwde T. perfoliatum in Zuid-Limbu

de krijtzone als een echte indigeen, daarbuiten als een adventief. Elde

Nederland

komt

de doorgroeide boerenkers voor langs

de

rivieren. H

de soort

blj Werkendam slechts 2

jaar

stand, bij Beuningen aa

Waaldijk

werd

ze sinds

1914

herhaalde malen verzameld,

de

la

opgave aldaar dateert van 1971 (schrift. meded. P. Zonderwijk)

Zuid-Umburg is

T.

perfoliatum in

hok

62.33 vermoedelijk wei verdw e

in 1978 werd ze

nog op

2 plaatsen inhet aangrenzende hok aangetro

Het is niet onwaarschijnlijk dat deze onopvallende, vroegbloei

crucifeer

gedurende

de

rest

van

het

seizoen

over

het

hoofd

wordt

ge

Niet opgenomen is een opgave voor het terrein van een

zandsteenafgraving te Rhenen (VAN00STSTROOM& MENNEMA , 1973, p.

welke op een onjuiste deteminatie bleek te berusten (MENNEMA &

00STSTROOM, 1974, p. 78).

C.L

Before 1950

Thlaspi

perfoliatumwas known from 12 hour-squares, s

1950 the species has been recorded in 3 hour-squares. In the sout

Umburg

the

speCies occurred in the Chalk District, where

it

was

present

in 1978. In

the rest

of

our

country T.

perfoliatum

occurred

n

large rivers,

where

it

was

last found in 1971. It is possible

that the

spe

is overlooked easily.

Kruiptijm LAB

1420

6c

11 -

F.E.

3 (1972), p. 181:

S.

, W. &C. Europe.

Thymus praecox

werd voor het eerst in Nederland gevonden in 196

een krijthelling nabij Gulpen (ADEMA, 1968, als T.

humi/usus).

De la

gegevens van

deze vindplaats dateren van 1976 {mond. meded.

Nooteboom, 1979).In 1934 s waarschijnlijk

op

dezelfde plaats de bast

van

T.

praecox

met

T.

puleguloides

L

gevonden.

De vondsten in Zuid-Umburg betreffen subsp.

praecox

en verte

woordigen een noordwestelijke voorpost van het areaal

(S

TAES, 1

p. 465,

als

T.

hum/lusus).

Subsp.

arcticus (E

. Durand) }alas,we ke in Engeland de meest algem

tijm is {PERRING& WALTERS, 1976, als

T. drucei),

is in Nederland in Groni

en Weert gevonden. Deze vondsten, beide van v66r 1950, zijn adve

en zijn

niet

op het kaartje opgenomen.

R.W

.J.M. VAN DER

Thymus praecox

was first recorded

in

1967 near Gulpen which is till

the

only locality.

The

last record date s from 1976.

The

plants from Gu

belong to subsp.

praecox;

subsp.

arcticus

(= T.

drucei)

was found a

adventive at Groningen and Weert.



TUlaea

muscosa L

voor 1950:

15 uurhokken

(UFK

3)


(UFK

2)

Tortlls

arvensis

(Huds.)

Unk.


(UFK

3)

s i n ~

1950: 5 uurho kken

(UFK 2)

I

•

-

-

/

199

,,

•,

-

Mosbloempje

CRAssuLA

1287 2c

3 2 -

F.E. 1 (1964), p. 351: S.

and

W. Europe, extending local

N.

E.

Germany

[Crassula tillaea

Lester-Garland[.

Tillaea

muscosa werd

in Nederland voor

het

eerst gevonden te Hee

Nijmegen

(VANHALL,

1827, p. 113).

De standplaats van

het

mosbloempje is volgens

WESTHOFF c.s.

(1

p. 250): weinig betreden, enigszins begroeide,

maar

wei opengeho

paden

in loofbossen bij buitenplaatsen.

Bij

Velp

werd

ze in

een

zan

graving aangetroffen.

VAN

BERK

(1912) bericht

dat het

schoffelen va

paden

en

het

bijeenharken, tot kruiwagens val toe,

de

vennenigvuld

bevordert omdat elk ondergehart fragment zich

weer

tot een

n

plantje ontwikkelt;

de

verdelgingskrijg' die

er

tegen

gevoerd wordt i

niets anders

dan het

stekken

op

grate

schaal. De onopvallendheid va

plantjes kan er

de

oorzaak van zijn,

dat de

soort over

het

hoofd w

gezien en gelopen. De hier geconstateerde achteruitgang kan daa

heel

goed

schijnbaar zijn.

De vindplaatsen liggen steeds op overgangen van zandige

naar

le

bodems, zoals

random en

plaatselijk

op de

Veluwe,

aan de rand

va

oude

strandwallen bij Leiden

en

van

de

fluvioglaciale afzettinge

Nijmegen.

In

dit verband kan worden gewezen

op

het

overeenkom

verspreidingspatroon van

Geum rivale. WEBB

(1964a)

noemt

als ka

teristieke standplaats: 's winters ondergelopen en

's

zomers weer

drogende

plaatsen,

hetgeen

goed overeenkomt

met

het

milieu

bospaden.

R.W.J.M.

VANDER

Before 1950 Tillaea muscosawas recorded in 15

hour

-squares; since

the

species is know n from 8 hour-squares. Because of

the

smallness o

plants

the

species may have

been

overlooked

and

the

decline ma

apparent

only. The species

is

found

in

places

where

sandy soils borde

loamy soils, mostly on paths in woods which surround old country s

Zeeuws doornzaad

UMBELLI

1288 Sa 31 -

F.E.

2 (1968), P-371:

W., S.

&

C.

Europe.

De oudste vondst van

Tori/is arvensis

is

in

1839

gedaan aan

de

Noor

bij Goes;

het

exemplaar bevindt zich in

het

Herbarium van Wagenin

Het Zeeuws

doomzaad

kwam en komt

in

Nederland aileen voor i

Deltagebied

en in

Zuid-Umburg.

In

beide gebieden

is

het

aantal v

plaatse n slnds 1950 drastisch verminderd. Deze kensoort van

het

cau

dion lappulae

(WEsTHOF

F

& DEN HEw,

1969), dus

een

akkeronkruid

kalkrijke grand, kom t

op de

Zeeuwse groeiplaatsen

nu

niet in akkers,

m

op

dijken voor (mond. meded. E.J. Weeda, 1979) in

een

vegetatie

behoort

tot

het

Helminthion echioidis,

een

plantengemeenscha

zonnige dijkhellingen in zilt gebied. De opmerkelijke achteruitgang

wellicht

een

gevolg zijn van intensievere onkruidbestrijding, waarb

soort in Zeeland

op

dijkhellingen

een

relatief guns iger gelegen refug

kan

hebben

gevonden.

De

volgende vindp1aatsen van v66r 1950 zljn nlet opgenomen,

om

zij aile betrekking

hebben

op

adventieve vondsten: Harlingen (1

AMD),

IVON-hok }5.26, Apeldoom, klaverland (1877), Werkhoven, lu

neakker (1899), Maartensdijk

(Vuv

cK 1902a, als T. helvetica), Amster

(1911), Stolwijk

(HEUKELS,

1900b, p. 22). Op Goedereede (1917, 191

T. arvensiswaarschijnlijk

met

zaaizaad ingevoerd. Ook deze vondst is

op het

kaartje opgenomen, even min als

de IVON

-opgaven

R2

.26, R2.3

51.18, die betrekking

hadden op T. japonica.

(Mogelijk is

ernog een

vo

van

T. arvensis

in hok R2.26 blj de in 1943 bij J.G. Sloff in beslag

geno

streeplijsten; er zijn namelijk

maar

van 2 van

de

6 kwartierhokken

uurhok R2.26, waarvoor

T. arvensis

venneld is, streeplljsten aanwe

Sinds 1950 is

er

slechts

een

adventieve vondst bekend, die eveneens

op het

kaartje is opgeno men, namelijk uit

de

Noordoostpol der (1950

een

opslagplaats van buitenlands steenmateriaal.

A.J. QUENE-BOTERENB

Before 1950

Tori/is arvensis has

been recorded

in

21 hour-squares, s

1950 in 5

hour

-squares, rest ricted

to the

Delta-region

and

the

sou

Umburg. The strong decline

is

possibly due to

more

intensive w

extermination.



TUberarla guttata (I..) Fourr.

"

-


sinds 1950:

5 uurhokken (UFK 2)

Utrlcularla

ochroleuca

Hartm.

,h:

=

1'-

r'l

v

--

voor 1950:

1

0 uurhokken (UFK 2)

sinds 1950: 2 uurhok ken (UFK 1)

200

-

..,

'

'

ir

'

Gevlekt ZODDeroosje CiST

1313

6b 3 2 - F.E.

2 (1968), p. 286: S. & W. Europe, northwards

to

54

and

extending eastwards

to 14°

E.

in E.

Germany.

Tube.raria guttata [ = Helianthemum guttatum (1..)

Mill)

wordt

ond

naam astus Flore pallido, macula nigra ruffescente insigniro door

MELIN (1683, p. 25) voor het

eerst

voor ons land verrneld: Eerst

door

d

Breyne

gevonden

op Vlielandt, by de

Kerk.' Pas

in

1868

werd deze

herontdekt door

HoLKEMA (1870, p. 34, als

Helianthemum guttat

'Vlieland, in

de

duinvaUeien en

aan de

hellingen

der

duinen

algemeen ...

Terschelling, op gelljke plaatsen

zeer

algemeen', te

verscheldene floristen v66rhem deplantniet haddenkunnen terugvi

(DE

VRIES,

1943).

T. guttata

treedt

blijkbaar in sommlge jaren talrijk op,in andere vr

niet (VuvcK,

1898, p. 144); ook

kan de

soort over

het

hoofd

worden

ge

doordat

de

kroonbladen reeds voor

de

middag afvallen. Gezien

intensieve floristische onder zoek in

recente

tijd

in het

gebied, waarzi

te

Iande voorkomt,

moet

niettemin wei

worden

aangenomen,

da

gevlekte zonneroosje sterk is achteruitgegaarL Een verklaring hierv

vooralsnog n iet te geven. Wei moet

in

ditverband wordenopgemerk

het verspreidingsgebled in de duinen van Castricum

tot op

Tersche

een voorpost vorrntaan de noordrand van liet mediterraan-subatlant

areaal der soort

(VAN STEENJS,

1925). Dergelljke voorposte n zijn even

bekendvan Ierlanden Wales (I'I;RRJNG& WALTERS, 1976), Nordemey en

aantal

plaatsen

in

oostelljk

en

zuidwestelijk Duitsland

(HEel,

1

hetgeen

doet verrnoeden

dat T. guttata in onze

streken

een

relict is

Buiten het duingebied

is

de soort hier te Iande slechts indde

gevondenen

wei tussen Soesterbergen Huis

ter

Heide

en

bij Nijmege

zijn

geen

aanwijzingen

dat T. guttata hier

adventief voorkwarrL

Nlet

opgenomen

zijn

een

opgave voor Den Helder

(VAN STEENIS

waarvande

bran

niet

bekend

s,

en een

voor Maastricht

(VA

NHovEN, 18

die

op Helianthemum nummularium

betrekking heeft.

E.J.

W

Tube.raria gut tata

s abundant insome years, while in

other

years

it

s

to

be vanishedalmost Nevertheless It

can

be stated that this species s

a strongdecline

in

its Dutch area, which is

one

of its nothernoutposts

cause of this decline is unknown. Before 1950

T. guttata

was recorde

16


the

species is known from 5 hour-squar

Bleekgeel blaasjeskruid UNTIBULAR

1326 4b 31 - F.E. 3 (1972), p. 297:

N. & C.

Europe.

Utricularia cxhroleuca werd hier te

Iande voor

het eerst

verzameld

Ooij bij Nijmegen in of kart voor 1850, doch werd aanvankelijk ver

als

U.

intennedia

(VANDEN BoSCH,

1850a, p. 342); destijds was

U.

ochrol

nag

niet als afzonderlijke soort beschreven. Pas in 1932 werd

in

ons

de

aanwezlgheld

van

deze

laatste soort vastgesteld;

het

ertoe behor

herbariummateriaal was

eerder

gedeterrnineerd als U. intennedia

minor

(KLoos, 1932, p. 337).

Daar de meeste vondsten van

U.

ochroleuca van v66r 1932 datere

onze kennis van haar vroeg ere verspreidlng verrnoedelijk onvolledi

is echter stellig altijd zeldzaam geweest.

WEsTHOFF

c.s. (1970, p. 97)

no

U. ochroleuca bij de soorten, die sinds 1900 uit ons land zijn verdwe

en verrneldt 1931 als jaartal van de laatste vondsten. Volgens een op

van

COESEL·Wou

oA

(1967,

p.2,

14, 28)

werd

zij evenwel

in

1967 te

gevonden op een van

vroeger bekende vindplaats blj Valkenswaar

meest

recente

vondst dateert

van

1975 en

werd

gedaan bij Velden, U

Verrnoedelijk is

de

soort

op de

meeste Nederlandse vindplaatsen

dwenen ten gevolge van ontginning, ontwatering en eutrofiering.

U. ochroleucawordt

wei beschouwd als

een bastaard

van

U. intenn

en

U. minor(CoESEL·WOUDA,l.C.,

p. 12;

TAYLOR,

1972).

in

dit Verband va

te merken,

dat

zij hier te Iande dikwijls

in

gezelschap van U.

min

aangetroffen,

doch

slechts enkele malen tezamen

met U. intenn

namelijk blj Terheijden, Valkenswaard en

de

Plasmolen.

Nlet opgenomenzljn opgaven voor Gilze-Rijen (KLoos, I.e.) en

de

I)z

Man

bij Vught

(KLoos &

WAC

HTER,

1934), die blijkens herbariummate

respectievelijk

op

U. minor

en op

U.

intennedia

betrekking hebben

lVON-opgave voor 56.33, die twijfelachtig

is

en niet

door

herbar

materiaalwordt

gesteund

(schrift. meded. G. Sissingh)en

een

opgave

het

Winkelsven bij Oisterwijk

(VAN

OosTsrRooM

& REicHGELT

, 1957b), w

in het voorjaar verzamelde exemplaren van U. minor

betreft

E.J.

W

Utricularia ochroleuca

was

not

recognized as a separate

spedes in

Netherlands until 1932. Most Dutch

spedmens of

this

spedes

collected before that year; although

our

knowledge of its distribution

be

incomplete

due to

its late discovery,

it

has certainly always

been

in our

country. Probably at

most

localities its

habitat

has

been

destr

by drainage, reclamation and

eutrophication. Before 1950

U.

ochrol

was recorded in 10 hour-squares, since 1950

the

species is known

2 hour-squares,

the most recent

find dating from 1975.



Vaccarla pyramtdata

Med

.

-

-

voor 1950:

46 uurhokk.en

(UFK

4)

sinds 1950:

4 uurhokk.en

(UFK

2)

adv.:

L4

.63,M4.35/46,N6.16,P3.37/46/4 7 P4.66,

P6.51,Q4.12,Q5.66,R4.27 - 11.12,19.42,

19.53,25.11/12/14/34.30.37.37.

47

Valerlanella carlnata LoisL

N

-

voor 1950:

25

uurhokk.en

(UFK

3)

sinds 1950:

2 uurhokk.en

(UFK 1)

-

•

'

•

-

li

hH

201

'·

'

KoekruJd CARYOPHYLL

1328

1b 21 -

F.E.

1 (1964), p. 186: S.

& C.

Europe,

extending

to Bel

and

C.

Russia; a

frequent

casual in other countries.

Vaacuia pyramidata werd in

Nederland

voor het eerst in

het

aangetroffen

op een roggeveld bij Gulpen in 1885. Oudere

opgaven

Brielle en Staalduin van VAN HAu. (1825)

berusten

op opgaven van C

perfoliata

(=

Bfackstonia perfoliata) (DE GoRTER,

1781b;

EHRHAR

T,

p.47;

zie

OOk VUYCK,

1901).

V. pyramidata behoort tot de

onkruidgemeenschappen

van graa

kers op kalkhoudende gronden (WESTHOFF & DEN HELD, 1969). Volge

WEVER

(1914b, p. 37)

is de

soort

In

Zuid-

Umburg

sinds

het elnd va

vorige eeuw aangevoerd en vond

men

haar toentertljd overal tang

spoorwegen, blj

de graanmagazijnenen In

lucerne-

en

wikk.en-akk.e

laatste decennia

is het koekruid, evenals

de gehele

akk.erflora.

achteruit

gegaan, vermoedelijkwegens zaadschonlng en de vermlnd

aanvoer.

Omdatde

soort vaak adventief s aangetroffen, zijn op het ka

aileen

de

vondsten

opgenomen

, die

op

bouwland

zijn gedaan.

Niet

_ P l enomen zijn van

v60r

1950: Gronln gen (1935, 1942), Eelde

de

(1907,

GRO),

Steenwijk (z.j.), Urk (1928), Blljdenst eln

(z.j.)

, Zwolle (1

Denekamp

(1899), Ensched e (1904), Ede (1900),

Rhenen

(1904,

WAG),

hem

(1901), WesterliouWin J (1928), Velp (1896), Nlj megen (1898), Wlj

(1929), Soest (1929), Amersf oort (1903), Hoevelak en (1894),

Wouden

(1922), Bussum

(z.j.), Waveren

(1901

),

Zandvoort

(KLoos & WACHTER

, 1

Halfweg (1911),

Zoeterwoude

(1894), Rijswijk (1909), Vlaardingen (1

1904), Brielle (HEuKELS, 1898a), Rockanje (1902), Middel burg (1902 en l

Breda(1902),Giessen(z.j.),stationMoerdljk(t899), s-Hertogenbosch(1

Cuyk (1925), Tilburg (z.j.) en de IVON-opgaven M7.68

en

Q5.43; sinds 1

Waaisdorp

(1951), Soest en Lekk.erkerk (schr ift.

meded. R.

Tolman, 1

Oostelljk Flevoland (1956), Doesburg (1957), Bennekom (1962), Haa

(1963), 's-Heerenberg

(schrift.

meded. W. Anema, 1964),

Zutphen

(1

Renswoude,

Wassenaar

en Kljkduin (VAN

OoSTSTROOM

& REicHGELT, 1

p. 35), Bakkum en Amsterdamse Waterleidingduinen (VAN

OoSTSTRO

MENNEMA, 1969, p. 169),

Apeldoom

, Wagenlngen-Hoog, tussen Wage

gen en Renkum, en 's-Gravenhage (MENNEMA

&

VAN

Oo

STSTROOM, 19

p. 197),

en

Grave (z.j.).

Cl.

Vaccarla pyramidata

frequently occurs

as

a casual

n

the Netherlands

species is considered to be naturalized as a weed In fields; before 19

was found

as

such in


1950

in 4 hour-squares

decline is

presumably

due to improved cleaning

of

seeds in agricul

Geldelde

veldsla VALERIAN

1334

6b 31 -

F.E.

4 (1976), p. 50:

S.

, W.

& C.

Europe,

exten

north-eastwards to N. Ukraine.

Valerianella carinata s

in Nederland voor

het

eerst

in 1834 in

de

du

blj Schevenlngen verzameld.

Het

aantalcollecties

uitde omgeving

van s-Gravenhage s tot in

de

twintig

van

dezeeeuwvrij

groot

geweest,

zodat

mag

worden

aangeno

dat de soort hier

ook

vrij

algemeen

was.Ult de rest van hetlandzijn sl

meer losstaande

vondsten

bekend, afgezien van een

con

centratie

merendeels nlet door

herbariurnmateriaal

ondersteunde

IVON-s

lijstopgaven

rond Utrecht v60r

1950.

In hoeverre het

bij

de

gelsole

vondsten om

verwildere

planten gaat, Is nlet steeds na

te gaan.

Slnds 1950 is de soort nog

slechts

verzameld op de

Waaldljk bij

D

in

1969 en in een

uiterwaard

tangs de

Waal

bij Boven-Leeuwen

in

beide

In hetzeHde uurhok, en in enlge

duizendtallen

op het

land

Caprera bij Bloemendaal

in

1979.

De frappante achteruitgang

V.

carinata s nlet eenvoudlg te

verklaren;

in

akk.ers

werd

zij

al

seder

begin van deze

eeuw nlet meer waargenomen,nog

voor het

gebrui

herbiciden

lngang vond Ook

het

vrijwel verdwijnen

uit de duin

moeilijk te begrijpen.

Niet

opgenomen

zijn

de

volgende vindplaatsen: Hortus Maroc

Apeldoom, in

moestuin

(1872),

wei

adventief

of

verwilderd; Vec

(HEUKELS,

190tc),

omdat herbariurnmateriaal of

een andere

verme

ontbrak;

Bunnlk

en

Abstede

(VAN DE

N

Bosch, 1850a en HEUKELS,

190

'onder

Abstede, op

de

weg

naar

Bunnlk'

(Vuv

c

K,

1902a),

was V. Joc

Schledam, Rhoon

en

Vlaardingen-Maassluis (Vuv

CK,

1902a) omdat

auteur at

aangeeft

dat het

materiaal

twijfelachtig was, namelijk

te

jon

tenslotte de

vindplaats Oostvoome bij

materiaal uit

1902, welke aa

ding

volgens een

aantekening

op een

der etiketten

's-Gravenhage

moeten zijrL

P. HE

Valerianella carinata

was

found In 25 hour-squares before 1950;

1950

it has been reported from only 2 hour-squares. The causes of

striking loss

are

poorly known; the species

seems

o

have disappeared

fields before the

use

of herbicides had found acceptance. It al

vanished from the

Dune

District too,

which Is

also difficult to expla

the 19th

century

. V. carinata

was

locally abundant here.



Valerlaneua

rlmosa

Bast


(UFK 4)

sinds 1950: 3 uurhokken (UFK I)

ook voor 1950: Zuid-Beveland

adv.:T6.42

- 37.36

Valllmerla splralls

L

voor 1950:

0 uurhokken


(UFK 1)

'

,

202

'·

I

'

Geoorde

veJdsJa

VALERIAN

1337 1b 31 -

F.E.

4 (1976), p. 51:

W., C.

&

S.

Europe, extending northw

to

Denmark

and

eastwards

to

E.

Ukraine.

Valerianella

rimosa

is in Nederland voor

het

eerst verzameld in 18

Wijk bij Duurstede.

De soort

had

in

de

19e

eeuw

een

vrij duidelijk

tot het

Fluviati

Subcentreurope district beperkte verspreiding,

met

schaarse groei

sen

in het Duin-, Haf-

en

Kempense district. Na 1950 is zij

op nog

s

drie plaatsen teruggevonden, bij Netterden

in

1953, bij Brumme n in

en 1974

en

bij Wijlre in 1960

en

1977.

Voor

de

sterke achteruitgang van dit akkeronkruid

kan

niet ailee

gebruik van

herbidden

aansprakelijk worden gesteld,

omdat

de

gro

verliezen al geleden w erden voordat

herbidden

in zwang kwamen

aanwijzen van

een

andere

oorzaak is

in

dit geval moeilijk.

Niet opgenomen zijn

de

volgende vindplaatsen, opgegeven in lite

van

v06r 1950,

omdat

herbariummateriaal ontbrak: Oene

(VuvcK,

1

station Hattem

(VuvcK,

I.e.), bij Amersfoort

(VAN

DEN

BoscH,

1863, p

HEUKELS,

1901c)

en

bij Gronsveld

en

Epen

(ANoN.,

1887, p. 14).

Bi

herbariummateriaal werd

nog de

vindplaats 'Varden

(L)'

opgegeve

plaats van die

naam

kon

echter

niet in Limburg worden gevonden

P.

HE

Valerianella

rimosawas fairly frequen t as a weed in fields in the Fluv

and

Subcentral-european Districts in

the

Netherlands in

the 19th

cen

The stron g decline, from

45


to

only 3 since

cannot

have

been

caused by

the

use of herbicides alone;

the

specte

already become

rare

earlier.

Vallisneria HYDROCHARIT

2108 4a 01 - F.E. 5 (1979), p. 5: S. Europe, extending northwards

to

France

and C.

Ukraine; locally natu ralized elsewhere.

Vallisneria spiraliswerd

in 1960 ontdekt

n het

Kanaal van Maastrich

Luik,

bij St.Pieter

(VAN00STSTROOM

&

REICHGELT,

1961);

de SOOrt kwam

twee dicht bij elkaar gelegen groeiplaatsen

in

vrij

groat

aanta l voor,

later bleek.

In

1961

werd een

nog rijkere vindplaats vastgesteld

noorden van Maastricht (VAN0oSTSTROOM&

REICHGELT,

1963, p. 187).

Hoewel

de

mogelijkheid bestaat

dat de

vestigingen

in

ons land

oorsprong vinden in weggeworpen aquariumplanten, lijken

de

plaatsen

tach aan

te sluiten bij het verspreidingsgebied in Belg

Frankrijk, waa r

de

soort zich vanaf

het

midden

der

vorige

eeuw

sterk

het

noorden heeft uitgebreid, zodat misschien

tach

sprake is van

natuurlijke vestiging

(VAN Oo5TSTROOM

&

REICHGELT,

1961e).

De

uitbre

van

V. spiralis in

West-Europa schijnt

tot

stand

te

zijn gekomen

scheepvaart

(HEGI,

1907, p. 161

).

Indien

de

groelpl aatsen bij Maastrich

na 1962 in stand zijn gebleven·- nadere gegevens ontbreken

echter-

het voorkomen van V spiralisin ons land wei alseen geval van inburg

worden beschouwd.

P.

HE

Vallisneria spiralis

was discovered in a canal

near

Maastricht in 1960

species occurred

rather

abundantly at

three

places in

the

same h

square. The Dutch localities

seem to

ink

up

well with

the

distribution

in

Belgium

and

France, which has ex tended greatly to

the north

sinc

middle of

the

19th

century,

an

extension apparently

due

to

ship

Presumably,

the

species may

be

considered as a denizen

near

Maast

the

possibility

that it

has established itseH from discarded aquarium-p

cannot

be completely excluded however.









Vida tenui folla Roth

'

I

voor 1950:


slnds 1950:

8

uurh

okken (

UFK

2)

Vida tenuissima

(Bleb.)

Sch.

et

TheiL

'

/

-

voor 1950:

9 uurhokken (UFK 2)

slnds 1950:

2 uurhokken (UFK 1)

206

'

'

-

'·

Tere wikke PAPILION

17541e 1 2 - F.E.2 (1968),p.131 : C.,S.

&E.Europe,extendingto6

In

Sweden; often occurring as a casual in W. &

N.

Europe

and

pe

locally naturalized.

Vida tenuifoliawerd in 1814, als

V.

gerardi, voor het eerst voor Nede

verrneld (KoPs, pl. 178). Nadere vindplaatsgegevens ontbreken bij

opgave. De eerstvolgende oudste opgave

is

voor de St.Pietersbe

dateert Van 1838 (FRANQUINET, nr. 951).

De meeste gegevens vande tere wikke beruste nop eenmalige vond

die vooral

In

de provlncie Limburg bljna steeds langs spoorlijne

gedaan. Op de St.Pietersberg

en

aan de spoorlljn blj Bunde en die b

is de soort meerdere malen gevonden.

In

1954 werd

V.

tenu

aangetroffen

In

het midden d es lands, nabijde spoorlijn van Utrech

Arnhem (JANSEN, 1967), alwaar ze zich nog steeds handhaaft

en

tenminste vegetatief verbreidt (mond. meded. M.T. jansen, 1979).

V. tenuifolia is een plant

met

een zeer lange levensduur (JANSEN,l

komt optimaal voor

op

droge

en

warme plaatsen zoals die

In

Nede

voorkomen langs wegen

en

spoorlijnen. MuLLER (1962,

p.

I 09) noem

voor Zuid-Duitsland als kensoort voor

het campanulo

bononiensis.V

tum

tenulfoliae,

een

warmteminnende zoomgemeenschap, die

verwantschap vertoont met die vegetaties, welke in Nederland in

berrnenen langs spoordijken worden gevonden. Door genoemde ove

komst in standplaats

en

het felt dat ze zich handhaaft en zich tenm

vegetatief verbreidt, kan

V. tenuifolia

althans

In

het midden des lan

lngeburgerd worden beschouwd.

Niet opgenom en zijnde volgende vindplaatsen waarde soort adv

is gevonden: Amsterdam (1935), Vlaardingen (1937) en Nuland,

(1935).

RW.J.M.

VA

N

DE

Before 1950 Vida tenuifolia was found in 12 hour-squares, most

railway berms. Since 1950 the species is known from 8 hour-squar

which 5 are

in

the centre of the country, where

the

species is

established now.

Slanke wikke PAPIL ON

1374lb31-F.E.2(1968),p. 13 3:5.& W.EuropenorthwardstoC.Engl

Vida tenuissima (=

V.

gracilis Lois .)

is

hier te Iande voor het

verzameld in 1853 bij Hoek in Zeeuwsch-Vlaanderen.

Deze soort, die blijkens de areaalopgave van

BALL

(1968a) een me

raan-atlantische verspreiding heeft, bereikt

In

Zuidwest-Nederlan

noordoostgrens van

haar

areaal.

Als

warmteminnend akkeronkru

V.

tenuissima waarschijnlijk, evenals vele andere soorten, achteru

gaan ten gevolge van modeme landbouwmethoden: onkruidbestrij

zaadzuivering, wisselbouw. Mogelijk wordt deze soort wegens

gelijkenis met de nauwverwante V. tetraspermaoverhethoofd gezie

meest recente vondst is in 1965 bij Nieuwvliet

In

Zeeuwsch-Vlaan

gedaan.

Niet opgenomen zijn de volgende opgaven: Utrecht (HEU

KELs,

18

omdat aldaar verzameld materiaal tot 11. tetraspenna behoort; G

beberg (ANoN, 1936) en Amsterdam (1907; IVON·hok M4 .34), wa

soort adventief voorkwam; Noord-Beveland

(WALRAV

EN &

LAKo

,

p. 111), welke opgave nergens nader wordt omschreven en ook niet

herbariummateriaal wordt gesteund; IVON-opgaven voor M4.35

N6.46, P4.14 en V5.18, die, voorzover juist,op aangevoerde exemp

betrekking hebben.

E.J. W

Vida tenuissima reaches the northeastern border of its

area

in

southwestern part ofthe Netherlands. Before 1950,

V.

tenuissimahas

recorded i n 9 hour-squares, since 1950in 2 hour-squares. The most re

record date s from 1965. The decline of this species

is

presumably d

modem agricultural practice.



Vincetoxlrum hirundlnarta Med.

I

.,1

•

-

voor 1950:

6 uu rhokken

(UFK

2)

sinds 1950:

5

uu r

hokken

(UFK

2)

ook voor 1950: Gaasterland

VIola calamlnarta (OC) Lej.

-

I

-

voor 1950: 5

uurhokken (UFK

2)

sinds 1950: 1

uu rhok (UFK

1)

207

'

,..;..•.

I

'

-

'

'

, ,

'

-

'

EngbJoem AscLEPIAD

0383 8c 11 -

F.E.

3 (1972), p. 72: Most of Europe,

northwards

to 60°3

in

S.W. Finland, but

absent from many of

the islands.

De

oudste vermelding van Vincetoxicum hirundinaria [ = Cynan

vincetoxicum (L.)

Pers.]

voor Nederland

is van

BoRv DE

SAINT-VINCENT (

p. 234) als Asclepias vincetoxicum. Hij noemt de

soort

voor de St.Pi

berg

'surtout

au-dessus

du

Coq-Rouge'.

Sinds

ongeveer 1880

is

de soort bekend uit de duinen

bij Haa

Vermoedelijk is ze

daar met

fazantenvoer

aangevoerd;

het laatst

soort er gevonden in

1964.

In

Zuid-Umburg,

waar het voorkome

natuurlijk moet worden

beschouwd,is

de engbloem in

1972

voor

het

waargenomen en het is mogelijk dat de

soort

daar geheel is

verdw

De

vindplaats

op de

St.Pietersberg is

verloren gegaan door

graafw

zaamheden ten

behoeve

van de cementindustrie.

De

westelijke verspreidlng

binnen

het Krijtdistrict is

te

verklaren

u

feit

dat de soort

warmtelievend is en zonnige, droge

standpla

verlangt

(HEGI

, 1927). Hiervan zijn

de

vindplaatsen

op de

oos

zuidoosthellingen van de St.Pietersberg en het

plateau

bij St. Geer

duidelijke voorbeelden (VAN RuMMELEN, 1914). Opmerkelij k is het vo

men in Gaasterland (VANHALL, 1825), waar ze volgens

TEscH

(1914, p

het kalkgehalte

van de onverweerde

keileem

demonstreert, o

Rolandseck bij Doorwerth,

waar ze

eenmaal

tussen

1912 en

1915

verzameld

en bij Millingen (schrift.

meded. G.J. van

Wieringen, 1978

Niet

op

het kaartje

zijn

opgenomen:

Bemelen

(DE

WEVER, 1914a), o

deze

vindplaats

in geen van

de andere publicaties van

De W

voorkomt; Ter Ape (VAN OosTSTROOM& MENNEMA, 1967, p. 143) en Ove

(schrift.

meded.

A.C. Verburg, 1978), omdat

de soort

op

beide plaa

verwilderd

werd

aangetroffen, en Stokkum (VAN

OoSTSTROOM

& MENN

1973, p. 183), omdat

hier

vermoedelijk sprake is

van aanplanting

(m

meded. J.H

. Willems, 1978).

R.W.J.M.

VANDER

Before 1950

Vincetoxicum hinmdinaria was recorded in

6 hour-squ

Since

1950

the species

is known

from 5 hour-squares. In the

dunes

it

be imported with pheasant fodder. The localities in the south of Um

are natural; probably

all

have disappeared

now,

the one at

the St.Pie

berg by mining

activities. Remarkable localities are Gaasterland, D

werth and Millingen.

Zinkviooltje VIOLA

1379

6c 21 -

F.E.

2 (1968), p. 281: From soils rich in zinc in Hol

Belgium

and

Germany.

Viola calaminaria

is

voor

het

eerst in Nederland gevonden in 18

Gulpen.

Deze soort is volgens WESTHOFF & DEN

HELD

(1969, p. 165) een ken

van het

Violetum calaminariae,

waarvan

zlj schrijven: 'Besiaat

nog

een uiterst klein oppervlak (niet meer dan enkeie mZ) en is aileen

ontwikkeld op

plaatsen

waar geen intensieve beweidlng plaatsvind

b.v.

onder

prikkeldraad'. Volgens

R. van der

Meijden (mond. meded.)

h

V.

calaminaria

zich

sterk uitgebreid op eencaravanterrein aan de

Ge

kan

de soort

waarschijnlijk

goed tegen

Iichte betredlng.

De achteruitg

van

het zinkviooltje

wordt

enerzijds veroorzaakt

door

bemesting, di

zlnkeffect

te

niet

doet en

anderzljds

door

beweidlng (WESTHOFF c.s., 1

p.344).

Niet

op het

kaartje Is

opgenomeneen

vondst

vanSlenaken

aan de

(1918);

daar

Slenaken

aan de

Gulp ligt

en niet aan de

Geul,

heeft

vermoedelijk

een

verwisseling van plaatsnamen

plaatsgevon

Eveneens zijn

niet opgenomen:

Ruurlo en Ampsen (LAKo &

ENsiNK,

p. 383), waar volgens D. Lako (ABELEVEN, 1881, p. 650) Viola lactea

(

=

persidlolia)

wordt bedoeld;

Walcheren

(WALRAVEN & LAKo, 1892, p.

omdat het hier zeker geen

wild

voorkomen

van V.

calaminaria

betref

Watersleijhof te Sittard (VuvcK, 1902b, p. 572), omdat

deze

op

waarschijnlijk betrekking

heeft

op

aangeplante

exemplaren.

F. A

Before

1950 Viola calaminariawas known from

5 hour-squares, since

it

has

been recorded in

1 hour-square.

The

decline

has probably

caused

by grazing and the

use

of manure and fertilizers.



VIola

persldfolia

Schreb. subsp.

lactaeoldes

(Kloos

et

W.

Beck.)

Den H

eld

-

voor 1950:

27

uurhokken (UFK 3)

slnds 1950: 4

uurhokken (UFK 2)

Viola persldfolia Schreb.

subsp.

persldf

olia

,-1



(UFK

2)

'·

•

-

'

-

•

-

208

Heide-meJkviooltje VIOL

1540

7c

4 2 -

F.E

. 2 (1968), p. 275:

ViolapersicifoliaSchreb. s.lat:

M

Europe, exc ept the mediterranean region, the south-east and the ext

north.

Viola persicifoliaSchreb. (= V. stagninaKit) subsp. lactaeoidesis voo

eerst

n

Nederland verzameld

n

1832 bij Beekbergen

en

komt

hier

te

voor op natte heidevelden, hoofdzakelijk op het pleistoceen.

Eerst onlangsheeft DEN HELD (inVoorber.; zie ookHEUKELS-VAN OosrsT

1977, p. 913-914)van

Viola persicifoliavoorNederland twee onderso

onderscheiden, narnelijk subsp.

persicifolia

en

subsp

.

lactaeoides

(B

& Kloos) Den Held Daarom is op het kaartje aileen

de

onder

lactaeoidesop de gebruikelijke manler aangegeven, ais de vondst i

hok berust op herbarium-materiaal of een zeer betrouwbare litera

vermeldlng van de

ondersoort Als van

een hok slechts

een

opgave v

soort's.lat bekend is, is dit op elk kaartje aangegeven met

het

va

teken. In afwijking van

de

n 1973 gevolgde methode QuENE-BoTERENB

&

MENNEMA,

p.

74

en

75) zijn varianttekens

nu

aileen gebruikt als

er

u

hok

uitsluitend

een

liter atuur - of IVON-opgavevan de soort s. lat

be

is.

De sterke achteruitgang, vooral

in

het oosten van

het

land, is ver

delijk te wijten aan het verdwijnen

van

natte heiden door ontwaterl

ontginning. Overigens

wordt deze

ondersoort

door

de

extreme

klei

en

de vroege bloei gemakkelijk over het hoofd gezien. In hok 28.44

na 1967 niet

meer

aangetroffen

{schrift meded J.J.

Kleuver 1974).

Niet opgenomen

van

de soort s. lat zijn

een

vindplaats bij de M

(1950, 1953) en

hok

V6.24

van

het

oude

IVON-kaartje (zie QuENE-BoT

BRooo & MENNEMA, 1973, p. 76).

A.J.

QuENE-BoTERENB

In Viola persicifolia two subspecies recently have been recognized, s

persicifolia

and

subsp. lactaeoides. The presence of the species s. l

indicated

on

the

map

with

the

variant symbols. All reliable records o

subsp.

lactaeoides

of

Viola persicifolla

are Indicated with

the

no

symbols. The subspecies occurs mainly In

the

eastern part of

Netherlands, mostly on pleistocene soils. The strong decline at lea

hour-squares before 1950 to at least 4 hour-squares since 1950 is prob

due to the reclamation and drainage of wet heaths.

Veen-melkviooltje VIOL

1541 7c 31 - F.E. 2 (1968), p. 275: Viola persicifolia Schreb. s.lat.: Mo

Europe, except the mediterranean region, the south-east and the ext

north.

Viola persidf olla (= V. stagnina

Kit.)

subsp. persidfoliais voor het ee

Nederland verzam eld In 1843 bij Achttienhoven(U.) en

komt hier te I

overwegend voor In (venlge) blauwgraslanden, hoofdzakelijk

op

holoceen.

Eerst onlangs heeft

DEN

HELD

(In voorber.; zie ook HEuKEL

OosrsrROOM, 1977, p. 913-914)

van

Viola persidfol ia voor Nederland

ondersoorten

onderscheiden, namelijk subsp.

persidfolia en

s

lactaeoides

{Becker

&

Kloos)

Den

Held. Daarom is op

het

kaartje aile

ondersoort persidfolia

op

de gebruikelijke manier aangegeven, a

vondst in

dat

hok berust opherbarium-materiaal of een zeer betrouw

literatuurvermeldlng

van

de

ondersoort

. Als van een hok slechts

opgave vande soort s. lat. bekend Is, is dit op elk kaartje aangegeven

het variantteken. In afwijking van de In 1973 gevolgde methode (Q

BorERENBROOD& MENNEMA, p.

74

en 75) zijn variantt ekens

nu

aileen geb

als er uit

een

hok uitsluitend een literatuurof IVON-opgave van de

s. lat.

bekend

is.

De vindplaats In hok31.55 is inmiddel s verdwenen (schrift meded

van

Leeuwen, 1972).

De vindplaatsen

in de

hokken 38.44 en 38.54 zijn waarschi

verdwenen (mond. A. de Gelder, 1978). Op de groeiplaats in hok 39.

de

ondersoort ondanks lntensief zoeken

de

laatste

jaren

nlet

gevonden (schrift. meded.

RJ.

Bijlsma, 1974). In

hok

38.56 is

veen-melkviooltje

pas

in

1977 voor

het

eerst

gevonden. De

achteruit

van deze

ondersoort

is vermoedelijk te wijten aan het verdwijnen

venen en blauwgraslanden

door ontwaterlng en

bemesting.

A.J.

QUENE-BoTERENB

In Viola persicifolla

two

subspecies recently hav e been recognized, s

persidfolia and subsp. lactaeoides. The presence of the species s. l

indicated

on

the

map,

with

the

variant symbols. All reliable records o

subsp. persicifolia of Viola persicifolia are Indicated with the no

symbols. The subspecies occurs mainly In

the

western part of

Netherlands in peat-moors

and

litter fens, mostly on holocene soils

decline from at least 15 hour-squares before

1950 o

at least 4 hour-squ

since

1950

is probably due to the reclamation and manuring of

habitat.



VIola

rupestrts

F.W. SChmidt

•

,

voor 1950: 9

uurhokken

(UFK 2)

slnds 1950: 9

uurhokken (UFK 2)

Wahlenbergla hederacea

(I..)

Rchb.

,

voor 1950:

1 uurhok

(UFK

I)

sinds 1950: 1

uurhok

(UFK

I)

'

'·

'

'

I

,

-

' ·

209

Zandviooltje VIOL

1388 6b

22

- F.E. 2 (1968), p.

27 4

:Widespread

In

Europe, but absent

most of the islands,

and

much of the south

and west

Viola rupestris

(

=

V.

arenaria DC.) werd In Nederland voor het

verzameld

bij Wassenaar, vermoedelijk

omstreeks

1833 (KLoos,

p.156)

.

Het

zandviooltje is

een

(school)voorbeeTd van

een

soort,

die

b

Nederland een

groot

areaal

heeft.

maar

binnen Nederland beperkt

tot een gedeelte van (In casu

Duin-)district

(HOOGENRAAD,

1951 b,

en

54).

Door

de

vroege bloei wordt

de

plant In de zomer gemakkelijk ove

hoofd gezien

.

In

1973

was V. rupestris recent uit

slechts 4

uurho

bekend (QUENE-BoTERENBROOD& MENNEMA, 1973, p. 78). Dit was aanle

tot

de

reactie: Violarupestris

s niet de

verspreiding

van de

soort,

maa

de

florist' (schrift.

meded.

G. Kruseman,

1974).ln de

afgelopen 5

jar

het

zandviooltje

in

5

nieuwe

uurhokken

gevonden

,

merendeel

inventarisaties.

Het

voorkomen

In

evenveel

-

in casu

9 -

uurhokken

en

slnds 1950

geeft dan ook een

reeeler

beeld

van

de

verspreiding

v

soort

dan de In 1973

vermoede achteruitgang

naar 4 uurhokken.

A.J.

QUENE·BoTERENB

Viola rupest ris

is

recorded as

weU before

as

since

1950 in

9 hour-squ

In the Netherlands the

species is limited to

the Dune

District.

Klimopklokje

CAMPANUL

1394

7d 1 0 - F.E.

4, (1976), p.

99:

W. Europe,

northwards to c.

56°

Scotland

Wahlenbergiahederaceawordt

voor

het eerst voor ons land

vermeld

VoNBoENNINGHAUSEN

(1824, p. 68, onder nr. 292, als campanula hedera

• .. In

turfosis vicinis

Hollandiae

.. .'

Daar Von

Boenninghausen

in

bergen

is

geboren,

kan

worden aangenomen

dat

hij

de

Noordtwe

moerasgebieden bedoelt

Pas

in 1933werd

W.

hederaceateruggevondenen wei

bij Harbrinkh

gem.

Tubbergen;

dit

bleef

de

enige bekende groeiplaats hier te Ia

Hoewel deze kort daarna de status van natuurreservaat kreeg (WEEV

SLOFF, 1935), heeft

de

soort zich er niet kunnen handhaven, doorda

terreintje, dat te midden van

een

volledig ontgonnen omgeving Iigt,

houtgewasdichtgroeide WESTHCJFF, 1971 ). Blijkenseen schriftelijke op

van H. Gaasenbeek,

C.G. van

Leeuwen en

G.J. Wesselink

was de

soo

1959

nog

(bloeiendl)

ter

plaatse aanwezig; thans Is zij

door

WEST

HOF

(1970, p. 97) opgenomen in

de

lijst van taxa,

die na

1900

uit ons land

verdwenen.

De soort heeft een

atlantisch

areaal

; de

noordgrens van het

ges

verspreidingsgebied

valt vrijwel

samen met de

zuidgrens

van ons

lan

Duitsland

en

Nederland liggen enkele voorposten (VAN LEEUWEN, 1

kaart).

Planten,

van de

groeiplaats bij Harbrinkhoek overgebracht

naa

Koolplas blj Vriezenveen (WEEVERs& SLOFF, 1935), zijn

bulten

beschou

gelaten.

M.G.C. VAN 5TAV

E

REN/E.J. W

Wahlenbergia hederacea is

known from only

one

locality

in the

Ne

lands, where

it

was observed for the last time

in

1959. The spe

vanishing is

due to

closing

of the

scrub layer

at this

locality, whi

surrounded by

reclamation

area.



Zannichellla palustrts L subsp.

major (Hartm.) Van OOststr.et Relchg.



'

210

Zuiderzee-zannichellla

POTAMOGETON

1542

3b

30 -

F.E.

5 (1979), p. 13: Almost throughout Europe (Z. pal

L

s.lat).

Zannichellia palustrissubsp. major werd voorhet eerst verzameld

In

langs het

IJ

bij Oud-Diemen en bij Zeeburg. De soort

kwam

op e

plaatsen langs de rust van de Zuiderzee voor, maar is na de afsluitin

deze binnenzee voorgoed uit ons land verdwenen.

Omdat deze ondersoort door

VANOosTsnooM& REICHGELT

(19643)

1964 werd onderscheiden, zijn geen literatuurgegevens van v66r

voorhanden. Het verspreidlngskaartje van Z. palustrissubsp. major

ook aileen gebaseerd

op

goed herkenbaar, volwassen materiaa

vruchten. Om die reden kan niet met zekerheid worden gesteld, d

soort ooit

In

Zeeland en op Voome

is

aangetroffen

(VAN

OoSTsTRO

REICHGELT, I.e.). Het materiaal v an deze vlndplaatsen was te onvolled

te

zeer

afwijkend om tot deze ondersoort te kunnen worden gere

Wei is jong materiaal, verzameld op Texel (1933), Wieringen (1905)e

(1905, 1924),

tot

subsp. majorge rekend, gezien

het

verspreidlngsbee

de

grote

overeenkomst met het overige materiaal.

Het bovenstaande in aanmerking genomen,

kan

Z. palustris s

major, na voor het laatst in 1933 in de

Prins

Hendrikpolder op

gevonden te zijn, als uitgest orven worde n beschouwd. V66rde afslu

van de Zuiderzee werd

nog

goed herkenbaar materiaal verzame

Oude Mirdum in 1929.

Niet op

het

verspreidingkaartje is opgenomen

de

vondst 'Leidse

bij Utrecht

(z.j.),omdat op

hetetiket was bijgeschreven waarschijnlij

van Utrecht', wat gezien het verspreidlngsbeeld zeer aannemelijk

Evenmin is verwerktde vlndplaats Nieuw en

St.

Joosland (1876), omd

materiaal vermoedelijk in 1884 is verzameld bij Hoom en later to

voegd aan materiaal van subsp. palustrisvan deze Walcherse vlndp

De reeds eerder genoemde vondsten van Rockanje op Voome

en

Zuid-Beveland in Zeeland, zijn eveneens nie t op

het

kaartje verwer

C.L

Before 1950 Zannichellia palustris subsp.

major

was recorded in 12

squares. Since 1933 this subspecies has disappeared fromthe Nether

flora. FormerlyZ. palustrissubsp.

major

occurred in a few places alon

coast

of

he Zuiderzee, bef ore the closing of this in land sea. Other mat

outside

this

reg ion from Zuid-Bevelandand Voome, seems to be too y

and too deviating to be recognised as subsp. major.



Literatuur Hoofdstuk 8)

litera ture (Chapter 8)

ABELEVEN, Tu.H.A.J., 1870. Verslag van de vier en twintigste

jaarvergadering

van de Nederlandsche Bot

Vereeniging. Ned. Kruidk. Arch. II (1), p. 98-114.

- - ,

1873. Verslag

van

de zes

en

twintigste jaarvergadering

van de

Nederlandsche Botanische Vereenigin

Kruidk. Arch. II (1 , p. 221-240.

- - ,

1877. Verslag

van

de dertigste jaarvergadering der Nederlandsche Botanische Veree niging. Ned.

Arch. II (2), p. 139-I63.

- - , I879.

Verslag

van de twee en

dertigste jaarvergadering

der

Nederlandsche Botanische Vereenigin

Kruidk. Arch. II (3), p. 214-235.

-- , I882.

Verslag

van de

vier

en

dertigste

jaarvergadering der Nederlandsche

Botanische Vereenigin

Kruidk. Arch.

II (3),

p. 41 Q-420.

-- ,

I885. Verslag

van

de negen

en

dertigste vergadering der Nederlandsche Botanische Vereenigin

Kruidk. Arch. II (4), p. 279-303.

-- ,

1888. Flora

van

Nijmegen L Ned. Kruidk. Arch.

II (5),

p. 251-340.

--,

I891. Verslag van de vijltigste

vergadering

der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned. Kruidk. A

(5), p. 633-651.

-

-,

I893. Verslag

van

de vier en vijltigste

vergadering

der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned.

Arch. II (6), p. 195-228.

-- , 1895. Verslag vande acht en vijltigste

vergadering

der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned. K

Arch. II (6), p. 515-561.

--,

1898. Verslag

van de

vier en zestigste

vergadering

der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned

Arch. Ill (I), p. 293-346.

--,

1901. Verslag

van

de zeventigste vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned. K

Arch. Ill (2), p. 361403.

-- , I902. Verslag

van

de

twee en

zeventigste

vergadering

der Nederlandsche Botanische Vereenigin

Kruidk. Arch. Ill (2), p. 553-609.

ADEMA, F.,

1968. Twee voor

Nederland nieuwe

Tijmen. Gorteria 4, p. 48-5I.

--, 1974. }uncus canadensis J. Gay ex Laharpe

nieuw

voor Nederland. Gorteria 7, p. 17-20.

--, I976.

De Filago vulgaris-groep

in Nederland

Gorteria

8, p. 42-47.

- - & J. MENNEMA, I976. Seseli montanum Lin

Nederland

gevonden. Gorteria 8, p. 22-24.

- - & -- ,

1979. De Nederlandse slijkgrassen. Gorteria 9, p. 330-334.

ANDREAS,

CuE. H.,

I956. Notes

on

Stellaria

nemorum

L Acta

Bot

Neerl. 5, p. I45-I56.

ANoN., 1855. Verslag van bet verhandelde op de negende vergadering der Vereeniging voor de flo

Nederland

en

zijne overzeesche bezittingen. Ned. Kruidk. Arch. I (3), p. 431-493.

-- , 1885.

Phanerogamaeet

Cryptogamae vasculares waargenomen in de provincle Limburg

door

de

ed

Nederlandsche Botanische Vereeniging

van I86I tot

1883. Ned. Kruidk. Arch. II (4), p. 304-334.

--,

1887.

Phanerogamae et

Cryptogamae vasculares waargenomen in de provincle Limburg

door

de

e

Nederlandsche Botanische Vereeniging

van I86I-I886.

Ned. Kruidk. Arch. II (5), p. 1-36.

--,

I896. Verslag

van

de zestigste vergadering

der

Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned. Kruidk

Ill (I), p. 1-58.

-- ,

I897. De muurbloem. De Levende

Natuur

2, p. 33-35.

-- , I9I3.

Vergadering, uitgeschreven

door

de Commissie voor

bet

floristisch onderzoek van Nederlan

Kruidk. Arch.

19I3,

p. 51-54.

-- ,

I917a.

't Natuurhistorisch

Genootschap

in bet algeloopen

jaar. MaandbL Natuurh. Gen. Limb. 6, p

-- , 1917b.

Het

Natuurhistorisch Genootschap in 1917. Maandbl. Natuurh. Gen. Limb. 6, p. 33-35.

-- ,

1926. Verslag

maandelijksche vergadering van Woensdag

5

mei

I926. Natuurh. MaandbL

I5,

p. 4

- - ,

1927. Verslag der maandelijksche vergadering

op

1 Juni

1.1.

Natuurh. Maandbl. 16, p. 70-72.

- - ,

I935.Verslag

van

de maandelijksche

vergadering

op

Woensdag

1

mei

I935. Natuurh. Maandbl . 24, p.

- - ,

1936. Wageningen. Natura 35, p. 205-206.

- - ,

1948. Wee

het

peperboompjel Natuurh. Maandbl. 37 (7/8), p. 51-52.

-- , I951. De laatste groeiplaats

van Anemone

Pulsatilla beschermd.

Natuur en

Landschap 5, p. 58.

-- ,

I952. Verslagen

van

de maandvergaderingen. Natuurh. Maandbl. 41, p. 26-30.

-- ,

I953. Verslagen

van

de maandvergaderingen. Natuurh. Maandbl. 42, p. 74-75.

-- ,

1955. Verslag Terschelling. De Veldrot 1

(1).

-- ,

I962. Wat

behouden

bleef.

Natuur en

Landschap

I5,

p. 62.

-- , 1965. Verslagen van de

maandvergaderingen.


--,

1971. Verslagen

van

de maandvergaderingen. Natuurh. Maandbl. 60, p. I24-125.

ARNoLDs, E.J.M.

& R.

VANDERMEIJDEN, 1976. Standaardlijst van de

Nederlandse

Flora 1975. Rijksherbarium, L

AsscHER, E.B., I848.

Schets der Flora

van

Abcoude's omstreken.In: H. Boursse Wits, Verslag der

tweede alge

bijeenkomst der eden van de Vereeniging voor de

Nederlandsche

Flora, Ned. Kruidk. Arch. I (1), p. 44

BAKKER,

D., 1954. Miscellaneous

notes on

Sclrpus lacustris L sensu lat. in

the

Netherlands. Acta Bot. N

p.425-445.

-- , I955. De flora van de Noordoostpolder. De Levende

Natuur

58, p. I-IO.

BALL,

P.W., I964. Petrorhagia (Ser.

ex

DC.)

Link.

In: T.G. Tutin, V H. Heywood,

N.A.

Burges,

D.H.

Vale

S.M. Walters & D.A.

Webb,

Flora Europaea 1, p. 186-I88. Cambridge.

- - ,

1968a. Vida L In: T.G. Tutin, V.H. Heywood, N

A.

Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Valentine, S.M Walt

D.A.

Webb,

Flora

Europaea

2, p.

I29-I36.

Cambridge.

-- ,

1968b. Lathyrus

LIn:

T.G. Tutin, V.H. Heywood,

N.A.

Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Valentine, S.M. Wal

D.A. Webb, Flora Europaea 2, p. I36-143. Cambridge.

-- , 1972. Lamium L In: T.G. Tutin, V H. Heywood,

N.A.

Burges, D.M. Moore, D.H. Valentine, S.M. Wal

D.A. Webb, Flora Europaea 3, p. 147-148. Cambridge.

BARKMAN, J.J., 1963a Over de

standplaats

van Comus suecica in Oostfriesland. Gorte ria

I,

p. 100-105.

--, I963b.

Pyrola uniflora

in

Oostfriesland. Gorte ria

I,

p. I

09-1I

0.

--, I968a Beschouwingen

over

het

begrip zeldzaamheid bij planten.

Gorteria

4, p. 79-86.

-- , 1968b. Botanisch onderzoek op bet Biologisch Station Wijster, 1957-1967. In: H.J. Venema, Bijdrage

veldbiologie, natuurbeheer en landschap in het Drentse district, Med. Landb.hogesch. Wagening

p.

I4I-I60.

-- ,

1973.

Naar

aanleiding

van het

maanvaren-artikel

van

Kees

den

Hartog. In:

J.C.

Smittenberg

Plantengroei in enkele Nederlandse Iandschappen, p. 281-282. Amsterdam.

BEEFriNK,

W.G., 1964. Polygonum

maritimum

L in Nederland. Gorteria 2, p. I3-20.

-- , 1965. De

zoutvegetatie

van ZW-Nederland

beschouwd

in Europees verband. Thesis.

Wageningen.

211



BERK,

L.H. VAN,

1912.

lets

over Tlllaea

muscosa en zoogenaamde

zeldzaamheden. De Levende

Natuur

16

BEIJERINCK,

w .

1929. De flora

van het

'Drentsch District' n. De Levende

Natuur

33, p. 343-347.

-- , 1930. Polygonatum vertldllatum (I.) All., De Kransblad-Salomonszegel in Midden-Drente,

met

beschouwingen over de Boschflora van

het

Drentsch-District

(ill).

De Levende Natuur 35, p. 117-125

BEIJERSBERGEN, J. & P. SuM, 1976. Een vonst van de Bitterling in de Grevelingen. De Levende Natuur 79, p. 27

BoENNINGHAUSEN,

c.M.F.

voN,

1824. Prodromus Florae Monasteriensis Westphalorum. Miinster.

BoER, A.J. DE,

1935. Zeldzaamheden. De Levende

Natuur 40

(Gedenkboek Dr. Jac. P. Thijsse), p. 197.

BoER, H. DE,

1974. De zodezegge, carex cespitosa L, tenslotte tach

in

Nederland

gevonden.

Gorteria 7, p.

- - ,

1975. Een vondst

van

de trilgraszegge (carex brizoides L) in Drenthe. Gorteria 7, p. 114.

BoERLAGE,

J.G., 1891. Verslag van de een en vijftigste vergadering der Nederlandsche Botanische Veree

Ned

Kruidk. Arch. II (5), p. 678-681.

--,

F.W.

VAN

EEDEN, J.W.C. GoETHART, J.D. KoBus, G.A.F.

MotENGRAAFF,

J.W. WAKKER & J.

WoUTERs,

1888. Li

planten

waargenomen

op Terschelling door de

eden

der Nederlandsche Botanische Vereenigi

5-10 augustus 1886. Ned. Kruidk. Arch. II (5), p. 103-117.

BoERMAN, M.O.

(mmv. E.

Aartse, L Freese-Woude nberg, D.W. Kapteyn den Boumeester & J. Mourik Jr.),

10 jaar

botanische inventarisatie in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Gemeentewaterleid

Amsterdam.

Bot, J., 1970.

Waardevolle aanvullingen

op Limburgse orchideeenflora.

Natuurh.

Maandbl. 59, p. 121-1

BatMAN, JoH.,

1962. Het steppenrollende vlieszaad

Natura

59, p. 48.

-- , 1976a

Wilde

planten

in

en

bij

Amsterdam Zutphen.

-- ,

1976b.

Wordt

Zeelathyrus in ons

land een

blijvertje?

Natura

73, p. 155-158.

BoNDAM, R.,

1870. 3e Bijdrage

tot

de Flora

van

Harderwijk. In:

H.

Boursse Wils, Verslag

van

de twi

jaarlijksche vergadering van de Vereeniging voor de flora

van

Nederland en zijne overzeesche bezit

Ned

Kruidk. Arch. I (5), p. 440-441.

BooM,

B.K.,

1975. Flora

der

gekweekte, kruidachtige gewassen, 3e druk. Wageningen.

BooNEN, F. & M. MARTENS,

1971. Een vergelijkend

onderzoek

naar

de

vegetatie

op de

Berghofweide. Do

verslag,

afd

Geobotanie, NijmegenfRIN

Leersum

BoRYDE SAINT-VINCENT, J.B.M.A.G.,

1821. Voyage

souterrain, ou description du Plateau de

Saint-Pie

Maestricht et de

ses vastes cryptes. Paris.

BoscH, R.B. VAN DEN, 1848a. Onderzoekingen naar de geographische verspreiding van eenige als

inhe

opgegevene

en door

latere

onderzoekers betwijfelde planten onzer

Flora

In:

H.

Boursse Wils, Vers

tweede algemeene bijeenkomst der

eden van

de Vereeniging voor de Nederlandsche Flora. Ned.

Arch. I (1), p.

37l408.

-- ,

1848b.

Het

geslacht Batrachium

Wimm

In:

H.

Boursse Wils, Verslag der

tweede algemeene

bijeen

der

eden van de

Vereeniging voor

de

Nederlandsche Flora. Ned. Kruidk. Arch. I (1), p. 534-546.

--, 1850a Prodromus Florae Batavae I. Leiden.

--,

1850b. Toevoegsels

aangaande

het

bewerkte

gedeelte van den

Prodromus

Florae Batavae. In:

H.

B

Wils, Verslag der

derde

bijeenkomstder

eden van

de Vereeniging voor de NederlandscheFlora, Ned.

Arch. 1(2), p. 96-112.

--,

1851. In:

H.

Boursse Wils, Verslag

der vierde algemeene bijeenkomst der eden van de Vereenigin

de Nederlandsche Flora, Ned. Kruidk. Arch. I

(2),

p. 2-25.

-- ,

1854. In: H. Boursse Wils, Verslag

van de

zevende

algemeene

bijeenkomst der eden

van

de Veree

voor

de

flora

van Nederland en

zijne

overzeesche

bezittingen, Ned. Kruidk.

Arch.

I

(3),

p. 231-247.

-- ,

1859. Jaarlijksch verslag. In: c.A.J.A.

Oudemans,

Verslag

van de dertiende

jaarlijksche vergaderi

Vereeniging voor de flora van

Nederland

en zijne overzeesche bezittingen,Ned Kruidk.Arch. I (4), p. 42

- - ,

1860. In: c.A.J.A. Oudemans, Verslag

van

de veertiende jaarlijksche vergadering

van

de Vereenigin

de flora van Nederland en zijne overzeesche bezittingen. Ned. Kruidk. Arch. I (5), p. 92-105.

-- , 1861. In: Anon., Verslag van de vijftiende jaarlijksche vergadering de r Vereeniging voor de flo

Nederland en zijne overzeesche bezittingen, Ned. Kruidk. Arch. I (5), p. 190-234.

- - ,

1863. In: Anon., Verslag van de zestiende

vergadering

van de Vereeniging voor de flora van Nederl

zijne overzeesche bezittingen, Ned. Kruidk. Arch. I (5), p. 223-245.

BouRssE WILS, H., 1848. Verslag der tweede algemeene bijeenkomst der

eden van de

Vereeniging v

Nederlandsche Flora Ned. Kruidk. Arch. I (1), p. 369-563.

Bouwums, A., 1977. Epipactus muelleri Godf.

inheems

in Zuid-Limburg. Gorteria 8, p. 108-113.

BREMER,

P.,

1978. Flora

van

de Noordoostpolder. Stencil A.CJ.N. en N.J.N., afdeling CNNOP, Emmeloord.

BRouwER, F.L,

1936. Heide

en

veen

in

N.W.-Drente. De

levende

Natuur

40, p. 289-297.

BRUGGEN,

H.W.E.

vAN,

1977. De

orchideeen van

Europa

(3).

Anacamptis pyramidalis (L) Rich. - Hondsw

Orchideeen 39, p. 105-107.

BRUGMANs, S.J.,

1783. Dissertatio ad

questionem

ab illustri academia

regia sdentiarum

divionensi

propo

Groningen.

BRUINSMA, J.J.,

1840. Flora Frisica Leeuwa rden.

BRUMAN, H., 1662. Index stirpium quae prope Zuollam in Transisalania nascuntur. Zwolle [Excerpt in Ned. K

Arch.

n

(3), p. 368-398].

BRUMMEtKAMP, J.,

1914. Het Pothoofd

in memoriam en

zijn opvolger, 2. De Levende

Natuur

19, p. 161-1

BRUNA,

M

.

1968.

Spiranthes

spiralis

(L).

Portret

van een

orchidee.

Natuurh.

Maandbl. 57, p. 32-35.

BRussAARD,

G.J.N., 1897. Zeldzame planten. De Levende Natuur 2, p. 230.

BuRKHARDT, F.,

1835. Einige Bemerkungen iiber Pflanzen in Reichenbach's Flora

germanica

excursoria. F

(2, Beiblatt), p. 98-107.

BusE,

LH., 1870. In:

M.I.

Cop, Verslag

van de achttiende

jaarlijksche vergadering

van de Vereeniging v

flora van Nederland en zijne overzeesche bezittingen, Ned. Kruidk. Arch. I (5), p. 375-382.

BIJtEVELD,

HAS., 1962. De geschiedenis

van

Corallorhiza trifida in Nederland. Gorteria 1, p. 46-47.

CHATER, A.O., B. VALDES

& DA WEBB,

1972. Linari a Miller. In: T.G. Tutin,

V.H.

Heywood,

NA

Burges,

D.M.

M

DR. Valentine,

S.M.

Walters

& DA

Webb, Flora Europaea 3, p. 226-236. Cambridge.

- -

&

DA

WEBB, 1972.

Orobanche

LIn: T.G. Tutin, V

H.

Heywood, NA Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Valentine

Walters

&

DA

Webb,

Flora

Europaea

3, p. 286-293.

Cambridge.

CLAsEcK,

G., 1974.

e d ~ o u v e r t e

de Veronica praecox All. ella

montagne

Saint-Pierre.

Natura

Mosana 27, p.

CLAPHAM,

A.R., T.G. TUTIN & E.F. WARBURG, 1962. Flora of the British Isles, ed. 2. Cambridge.

CLASoN, E.W.,

1955.

Mantia fontana in Nederland.

Acta Bot. Neerl. 4, p. 242-272.

--,

1964. Potamogetonaceae. Flora Neerlandica 1 (6), p. 37-79. Amsterdam.

Cwsms,

C.,

1601. Rariorum

Plantarum

Historia. Antwerpen.

-- ,

1611.

Curae

posteriores.

Antwerpen.

CoESEt-WouoA,

M.J., 1967. Onderzoek naar

de

oecologie

van de

Europese Utricularia-soorten. RIVON-ra

CoMMELIN, J.,

1683.

catalogus Plantarum Indigenarum

Hollandiae. Amsterdam.

CooK,

C.O.K., 1964. Ranunculus, subgen. Batrachium (OC) A. Gray. In:

T.G.

Tutin, V H. Heywood, N A B

D.H.

Valentine, S.M. Walters

& DA

Webb, Flora Europaea 1, p. 237-238. Ca mbridge.

-- ,

1968.

Oenanthe LIn:

T.G. Tutin,

V.H.

Heywood,

NA

Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Valentine, S.M. Wal

DA

Webb, Flora Europaea 2, p. 338-339. Cambridge.

CoP, M.l., 1870. Verslag

van de achttiende

jaarlijksche

vergadering van

de Vereeniging voor de flo

Nederland

en

zijne overzeesche bezittingen, Ned. Kruidk. Arch. I (5), p. 363-384.

212



Clu:MERS, J., 1914. Verslag van

de

werkzaamheden

van het Natuurhlstorisch Genootschap In Umburg ov

Maandbl. Natuurh. Gen. Umb. 3 (12).

- - , 1925. Asperula arvensls L

Natuurh.

Maandbl. 14, p. 120.

--,

1938. Orchideeen In Z. Umburg. Natuurh. Maandbl. 27, p. 20.

CJuiPIN, F.,

1874. Manuel de Ia Flore de Belgique,

ed.3.Bruxeles.

DANDY,

J.E., 1979a. Baldellia Pari. In:

T.G.

Tutin, V

H.

Heywood, N.A. Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Vale

S.M. Walters & D.A.

Webb,

Flora Europaea 5, p. 2. Cambridge.

- - . 1979b. Potamogeton

LIn:

T.G. Tutin, V.H. Heywood, N.A. Burges,

D.M.

Moore, D.H. Valentine, S.M. W

& D.A.

Webb, Flora Europaea 5, p. 7-11.

Cambridge.

DANSER,

B.H., 1922. Bljdrage tot de kennis der

Nederlandsche

Rumices. Ned. Kruidk. Arch. 1921, p. 167

DEFILIPPS,

R.A.,

1979. Scirpus LIn: T.G. Tutin,

V.H.

Heywood, N.A. Burges, D.M. Moore, D.H. Valentine, S.M

ters

& D.A. Webb, Flora Europaea 5, p. 227-280. Cambridge.

D'HosE, R., 1977. Notlties aangaande }uncus canadensis J. Gay ex Laharpe. Durnortiera 6, p. 35-36.

DIEKEN, J. VAN, 1970. Beitrage zur Flora Nordwestdeutschlands. }ever.

DIEMONT,

W.H., 1959. De

beschenning

van het krijtland tangs

het

Geuldal tussen Gulpen

en

Valkenburg.

en

Landschap 13, p. 6-20.

- -

&

A.J.H.M.

VANDEVEN,

1953. De

kalkgraslanden va n

Zuid-Umburg.

A.

De

Phanerogamen. Pub

.

Natuur

Umb.6.

DIRKSE,

G., J.A.

HoEKSTRA

& W. LooDE, 1973. Carex brizoides L en

Phyteuma spicatum

L bij Bentheim. Gor

p. 150-152.

DlssEN,

H.D., 1972. Flora en vegetatie van het landgoed 'Singraven'. Ingenieurs-studie Landb.ho

WageningenfRIN Leersum.

DoOOENS, R., 1554. Cruydeboeck. Antwerpen.

- - ,

1583. Stirpium Hlstoriae Pemptades Sex. Antwerpen.

- - . 1608. Cruydt Boeck. Leiden.

- - ,

1618. Cruydt-Boeck. ed. 2. Leiden.

DoiNG

KRAFT, H., 1957. De natuurlijke standplaats van Comus mas L Jaarb. Ned Dendrol. Ver. 20, p. 16

DoNATUS,

P.,

1931. Bloemen blj Den Bosch. De Levende Natuur 36, p. 95.

DoRP,

C.T. vAN, 1977. Thesium

humifusum OC teruggevonden in

de duinen bij Katwijk. Gorteria 8, p. 16

Dozv, F., 1855. Eerste supplement tot

den Prodromus

Florae Batavae

Vol

L Ned Kruidk. Arch. I

(3),

p. 49

--,

1856. Verslag van

de tiende

faarlijkschevergadering

der

Vereeniging voor de flora van Nederland e

overzeesche bezittingen. Ned. Kruidk. Arch. I (4), p. 15-81.

DuiVEN,

J.M.,

1955. Oerbos in Drente. De Levende Natuur 58, p. 202-206.

DuMoRTIER, B.C., 1823.

Agrostographiae

Belglcae tentamen. Observations

sur

Ies

g r a m i n ~ e s de

Ia Flore Be

Tournai

- - .

1827. Florula

Belgica

Tournai.

DuMouLIN, LJ.G., 1868.Guide du Botaniste

dans

les environsde Maestricht, Maastricht.

DQKSTRA, S.J., 1941. Over de

zachte hennepnetel.

De Levende Natuur 46, p. 70-72.

--,

J.H. KERN, TH. REICHGELT & J.L

VAN

SoEsT, 1953.Surquelques Hieracia subg. Pllosella des Pays-Bas. Act a Bot

2, p. 522-534.

- -

& F.H. vAN RuMMELEN, 1955.Groeiplaats van de alpenboerenkers,Thlaspi alpestre. Natuurh. Maandbl 44

EEDEN, F.W. VAN, 1868. Tessel Album der Natuur 1868, p. 330-345.

--, 1874. Ujst der planten

die

in de

Nederlandsche

Duinstreken

gevonden

zljn. Ned. Kruidk. Arch

p.360-452.

- - , 1880.

Herinneringen

aan de Veluwe. Album der Natuur 1880, p. 193-214.

- - . 1889. Desiderata

voor

de Flora Batava Ned Kruidk. Arch. n

(5),

p. 533-541.

- - . 1894. Desiderata voor de Flora Batava Ned Kruidk. Arch. n

(6),

p. 331-343.

- - . 1898. Desiderata voor de Flora Batava Ned Kruidk. Arch. m 1), p. 537-552.

EELMAN, W. & D.T.E. VANDERPLOEG, 1979. Potamogeton coloratus Vahl opnieuw in Nederland gevonden. G

9, p. 325-330.

EHRENOORFER,

F.

&

F.

KRENDL, 1976. Galium L, sect. Leiogalium Ledeb. In: T.G. Tutin, V.H. Heywood, N.A. B

D.M.

Moore,

D.H.

Valentine,

S.M. Walters

& D.A.

Webb,

Flora

Europaea

4, p. 23-28. Cambridge.

EHRHART,

F.,

1783. Meine Reise

nach

der Grafschaft Bentheim, und von da

nach

Holland, nebst der Retou

Herrenhausen.

Hannoverlsches Magazin 21, kolom 177-296.

--, 1790. Beitrage zur

Naturkunde

und

den

damit verwandten Wissenschaften 5. Hannover/Osnabriic

EssERs, M.F.J., 1973. Bijzondere plantenvondsten. Natuurh. Maandbl. 62, p. 120-121.

FAASsEN, A.H.J.,

1978.1s de

gele komoelje

echt wild in Zuid-Umburg?

Natuurh.

Maandbl 67, p. 3-5.

FEDEROV, A.A. & M. KovANDA, 1976. Campanula L In: T.G. Tutin, V H. Heywood, N

A.

Burges, D.M. M

D.H.

Valentine,

S.M. Walters


FEINBRUN,N.,1972.CuscutaLin:T.G. Tutin, V.H. Heywood,N.A. Burges,D.M. Moore,D.H. Valentine,S.M. W


FLORISTENCLUB GELDERSE

VALLE , 1967. 'Legeradventieven' te Harskamp. Gorteria 3, p. 130-131.

- - , 1971. Neofleten van Midden-Nederland Gorteria 5, p. 136-146.

FLORSCHiiTZ,

F., 1931. De

Berendruii

en

de

vierde

Natuurhistorische

Tentoonstelling. Natura 1931, p.14

FRANQUINET,

J.L, 1838. Fl ore

des

environs de Maestricht. Manuscript.

FRIES, E.M., 1823. Novitlae Florae Svecicae 7

(2).

Lund

FRIESWIJK, J.J.,1976. De

flora

van

het

Industriegebied 'Sioterdijk'.

De Levende

Natuur 79, p. 93-95.

FR6DERSTR6M, H., 1930. The

genus

Sedum L Acta Horti Gothob.

V.

app. p. 1-75.

GADELLA,

TH.W.J.

& E.

KLIPHUIS,

1968. Enige

opmerkingen over

Hierarcium pilosella Lin Nederland Gor

p. 17-26.

GAMs,

H., 1924. Geraniaceae. In:

G.

Hegi, Illustrierte Flora von Mittel-Europa 4 (3), p. 1656-1732. Miinch

- - ,

1927a

Boraginaceae.

In:

G.

Hegi, Illustrierte Flora

von

Mittel-Europa 5

(3),

p. 2122-2232. Miinchen.

- - . 1927b. Labiatae. In: G. Hegi,lllustrierte Flora von Mittel-Europa 5 (4), p. 2255-2548. Miinchen.

GARJEANNE, A.J.M., 1901. Eenige

opmerkingen

over Nederlandsche planten. De Levende Natuur 6, p. 79

- - ,

1903. De nieuwe inlandsche orchidaceeen. De Levende Natuur 7, p. 239-241.

- - . 1914. Een verarmlng

van

de Venlosche flora }aarb. Natuurh. Gen. Umb. 1914, p. 133-140.

- - , 1926. De levensgeschiedenis

van

de Mantelanjelier. De Levende Natuur 31, p. 33-45.

- - ,

1947. Gratlola De Levende Natuur 50, p. 13-23.

GEER, J.LW. DE, 1814.

Plantarum

Beigii Confoederati

Indigenarum

Spicilegium Alterum. Utrecht.

GEuNs,

S.J.

VAN, 1788.

Plantarum

Belgii Confoederatl

Indigenarum

Spicilegium. Harderwijk.

GEURTS, R.,

1939. Ujst (1e aanvuiiing)

van

sinds 1928 in Midden-Umburg

aangevoerde

en

van

enkele

zel

planten te Echt en omgeving. Natuurh. Maandbl. 28, p. 66-67.

- - , 1945. De flora

van Midden

Umburg sinds 1939.

Natuurh.

Maandbl. 34, p. 44-45.

GoETHART, J.W.C., 1905a In: W. Burck, Verslag der vergadering der Floristlsche afdeeling

(A)

der Nederlan

Botanische

Vereeniging.

Ned. Kruidk. Arch. 1905, p. 40-78.

- - , 1905b. Verslag

over

de belangrijkste

resultaten van het

wetenschappeiijk

werk

der afdeeling ged

213







- - & J.G. SLOFF, 1938. Spartina in Zeeland De Levende Natuur 42, p. 348-358.

- - & W.H. WAcHTER, 1912. Floristische

Aanteekeningen

V. Ned. Kruidk. Arch. 1912, p. 67-94.

- - & - - , 1914a Floristische

Aanteekeningen

VL


- -

&

-- ,

1914b. Floristische Aanteekeningen V11. Ned Kruidk. Arch. 1913, p. 91-138.

- -

&

-- ,

1914c. Zuid-Umburgsche grassen. De Levende Natuur 19, p. 31-34 en 67·70.

- -

&

- - ,

1916a

Floristische Aanteekeningen

IX.

Ned. Kruidk. Arch. 1915, p. 142-171.

- - &

-- ,

1916b. Floristische Aanteekeningen

X.

Ned Kruidk. Arch. 1915, p. 172·186.

- - & -- ,

1918a

Floristische Aanteekeningen xm. Ned Kruidk. Arch. 1917, p. 218·228.

- - & -- , 1918b. Floristische

Aanteekeningen

XN. Ned. Kruidk. Arch. 1917, p. 229-241.

- - & - - , 1929. Equiseturn ramosissimurn Desf. Ned Kruidk. Arch. 39, p. 142-144.

- - &

-- , 1930. Grassen tangs de Zuiderzeekust.

Ned

Kruidk. Arch. 40, p. 231-257.

- -

&

- - ,

1935a

Grassen

om het

ijsselmeer, L Ned. Kruidk.

Arch.

45, p. 10-24.

- - & -- ,

1935b. Bromus Benekenii Trim. De Levende

Natuur

40 (Gedenkboek Dr. }ac. P. Thijsse), p. 97-

- -

& -- ,

1938. Grassen om het ijsselmeer N.

Ned

Kruidk. Arch. 48, p. 159-182.

}ANSSEN,

J.,

1950. Lijst

van gevonden

orchideeen

in Umburg in

1950. Natuurh.

Maandbl

39, p. 100-101

}ASPERS,

G.P.J.

& J.G. DE

BRUQN, 1950. Het

plantendek van

de Krimpenerwaard

V. Nieuwe chorologie

der P

en Spermatophyta Ned

Kruidk. Arch. 57, p. 396-416.

}oNGEN,

H.,

1934. Helleborus niger.

Natuurh.

Maandbl

23, p. 70.

}oNGH, S.E. DE, 1962.

Opmerkingen

over de flora van Thorn en omgeving. Gorteria 1, p.17-18.

- - &

J.L

VAN SoEST,

1941. Het geslacht Corispermurn in Nederland.

Ned

Kruidk.

Arch.

51, p. 442-450.

JoNKER, F.P., 1935. Hypericum canadense.

In: A.

W. Kloos, Aanwinsten

van

de Nederlandse Flora in 1934

Kruidk. Arch. 45, p. 138-140.

-- , 1959. Hypericum canadense in Europe. Acta Bot. Neerl. 8, p. 185-186.

-- , 1977.

Is

de

gele

komoelje wild in Zuid-Umburg? Natuurh. Maandbl. 66, p. 150-151.

-- , 1978. Nogmaals Comus mas. Natuurh. Maandbl. 67, p. 60-62.

JousTRA,

D., 1958. Met 'It Fryske Gea' door de Friese Zuid-Qosthoek. Vanellus 11, p. 409-410.

KALTENBACH, J.H., 1844. Flora

des

Aachener Beckens. Aachen.

I<ENTGENs,

J.S.,

1911. Door beemd en bosch. Jaarb. Natuurh. Gen. Umb. 1911, p. 51-61.

-- , 1914. Enkele interessante vondsten. Maandbl. Natuurh. Gen. Umb. 3

(3}.

KERN, J.H., 1967. Carex hartmanii Caj. in Nederland. Gorteria 3, p. 93-96.

- - & B. REicHGELT, 1932. Caricologische Aantekeningen. Ned. Kruidk. Arch. 42, p. 355-370.

- - , - - & TH.J.

REICHGELT, 1947. De

ondersoorten

van Trichophorurn caespitosurn (L} Hartm. in Nederland

Kruidk. Arch. 54, p. 260-263.

- - & TH. J. REicHGELT,

1949. Cerastiurn brachypetalurnDesp.

In: A.

W. Kloos, Aanwinsten

van

de Nederlands

in 1944. Ned. Kruidk. Arch. 56, p. 164-165.

- -

&

- - ,

1950. Over

enige

kritische

planten van onze flora


- - & -- ,

1952. Onze rivieroevers, schatkamers voor de floristiek. De Levende

Natuur

55, p. 126-134.

- - & -- ,

1954. Cyperaceae, Carex. Flora Neerlandica 1

(3).

Amsterdam.

KETNER,

P., K. REININK & G.

VIsSER, 1972. Lijst

van hogere

planten,

die

tussen 1960

en 1972 op het

eilandTersc

zijn aangetroffen.

Stendl

(Terschelling).

I<EuRIS,

P.E., 1963. Kleine keverorchis. De Levende

Natuur

66, p. 95.

I<IMSTRA, K.,

1957. Het Klein Kraaienest

en

omgeving. Kruipnieuws 19, p. 49-51.

KLoos, A.W., 1918. E nkele opmerkingen naar aanleiding van het geslacht Veronica. Ned. Kruidk. Arch.

p. 136-156.

-- , 1921. De Nederlandse Euphrasia's. Ned. Kruidk. Arch. 1920, p. 170-207.

-- , 1924. Het geslacht Viola in Nederland Ned. Kruidk.

Arch.

1923, p. 138-208.

-- , 1931. Aanwinsten van de Nederlandse Flora in 1930. Ned. Kruidk. Arch. 41, p. 149-166.

-- ,

1932. Het geslacht Utricularia in Nederland

Ned

Kruidk. Arch. 42, p. 321-346.

- - ,

1937. Verslag der Excursie, gehouden

te

Eibergen

en

omgeving op 22 Augustus 1936

en

volgende

Ned

Kruidk. Arch. 47, p. 35-48.

-- ,

1938. Aanwinsten

van

de Nederlandse Flora in 1937.

Ned

Kruidk. Arch. 48, p. 183-198.

-- ,

1941.

Aanwinsten van de

Nederlandse Flora

in

1940. Ned. Kruidk.

Arch.

51, p. 94-121.

- - ,

1943.

Aanwinsten van de

Nederlandse Flora in 1942. Ned. Kruidk. Arch. 53, p. 30-45.

- - ,

1947. Aanwinsten

van

de Nederlandse Flora in 1943. Ned. Kruidk. Arch. 54, p. 115-129.

- - ,

1948. Nieuwe vondsten

van

zeldzame planten in 1943-'47. De Levende

Natuur

51, p. 75-79.

- - ,

1949. Twee langverwachten.

In:

A.F.H. Besemer, K. Hana, N. Tinbergen

&

J. Wilcke, In het voetspoo

Thijsse, p 163-167. Wageningen.

- - , 1950a

Verslag van de excursie, gehouden op

Voome

24-29 Juli 1948. Ned Kruidk. Arch. 57, p. 115

- - ,

1950b.

Aanwinsten van

de Nederlandse Flora

in

1945, 1946

en

1947. Ned. Kruidk. Arch. 57, p. 199

- - & W.H. WACHTER, 1933.Nieuwe vindplaatsen

in Nederland

van zeldzame plantensoorten in 1932. De L

Natuur 37, p. 385-386.

- - &

-- ,

1934. Nieuwe vindplaatsen in Nederland van zeldzame

plantensoorten

in 1933. De Levende N

38, p. 394-396.

- - & - - .

1935. Nieuwe vindplaatsen in Nederland

van

zeldzame

plantensoorten

in 1934.

De

Levende N

39, p. 395-396.

- -

& -

-, 1936. Nieuwe plantensoorten en varieteiten gevonden in Nederland

in

1935. De Levende Nat

p.313.

- - & - - ,

1937. Nieuwe vindplaatsen

in

Nederland

van

zeldzame

plantensoorten in

1936. De Levende

41, p. 379-381.

- - & -- ,

1939. Nieuwe vindplaatsen in Nederland

van

zeldzame plantensoorten in 1938. De Levende

43,

p. 377-379.

KNAPP, H.D. & H. }AGE, 1978. Zur Ausbreitungsgeschichte von Lactuca

tatarica (L} CA

Meyer in Mittele

Feddes Repertoriurn 89, p. 453-474.

KNoLS,

L, 1946. De natuur in

Naar

Geul

ill.


KN6RZER, K.

H.,

1978. Entwicklung

und

Ausbreitung des

Leindotters (Camelina sativa s.l.). Ber. Deutsch. Bo

91, p. 187-195.

KoK

ANKERSMIT,

H.J.,

1879. Naamlljst

van planten binnen de gemeente Apeldoom,

tusschen

de jaren

18

1878, waargenomen. Ned. Kruidk. Arch.

II (3},

p. 175-213.

- - ,

J.G. BoERLAGE, F.W.

VAN EEDEN, E.

GILTAY,

T.T. HINxT, c.M.

VANDER SANDE

LAcoSTE,

W.F.R.

SuRINGAR&

TH.H.A.J.

VEN, 1882.

Phanerogamen en

Cryptogamen

waargenomen te

Wolvega, Schee ne, Terissert, Mildam, Kn

Heerenveen,

den 31sten

Juli 1881. Ned . Kruidk. Arch. II (3), p 421-425.

KoLE, q.,'1934. Cuscuta gronovii. De Levende Natuur 39, p. 263.

KoPS,

J.,

1807. Flora Batava 2.

Amsterdam.

-- , 1814. Flora Batava 3. Amsterdam.

- - ,

1822. Flora Batava 4. Amsterdam.

KoPS,

J. -

F.W. VAN

EEDEN,

1872. Flora Batava 14. Leiden.

- - ,

1885. Flora Batava 17. Leiden.

- - ,

1898. Flora Batava 20, Haarlem.

KoPs, J.

&

H.C

VAN

HALL, 1844. Flora Batava 8. Amsterdam.

216





NEQENHuqs, F., 1969. Stroomdalgraslandvegetaties op dijken, oeverwallen en hoge uiterwaarden lang

grote rivieren. Natuur en Landschap 23, p. 1-18.

NELSON, E.,

1976. Monographie und lkonographie der Orchidaceen-Gattung Dactylorhiza. Ziirich.

NmuwENHUis,

H., 1916. Adventieven. De Levende

Natuur

21, p. 80.

NQKAMP, JA,

1922. Sinapis cheiranthus. Amoeba

I,

p. 68.

0BERDORFER, E., 1949. Pllanzensoziologische Exkursionsflora fiir Siidwestdeutschland und die

angrenz

Gebiete.

Stuttgart

--,

1962. Pllanzensoziologische Exkursionsflora

fiir

Siiddeutschland

und

die

angrenzenden

Gebiete.

2

Stuttgart

OosrsTROOM, S.J.

VAN,

1942. Het geslacht Cuscuta in Nederland.

Ned

Kruidk.

Arch.

52, p. 159-210.

--, 1948a Equisetaceae. Flora Neerlandica I

(1),

p. 16-31. Amsterda m.

-- ,

1948b. Polypodiaceae. Flora Neerlandica I

(1),

p. 39-75. Amsterdam.

-- ,

1949. Over de

vondst van

een

nieuwe

Nederlandse varen, Botrychium

ramosum

(Roth) Asch

A.F.H. Besemer, K. Hana, N. Tinbergen & J. Wilcke,

In

het voetspoor van Thijsse, p. 343-346. Wagen in

--, 1952. Over het voorkomen

van

Smyrnium olusatrum L in Nederland. Pharmaceutisch Weekbl

p.626-630.

--,

1953. Nieuwe

vondsten

van zeldzame planten in

Nederland

in 1952.

De

Levende

Natuur

56, p. 21

--, 1957. Planten in het bos

van "t

Huys te

Warmont'

bij

Warmond, Z.H.

Corr.bl. Rijksherb. 4, p. 54.

-- ,

1961. Convolvulaceae. Flora Neerl andica 4 (1), p. 61-70. Amsterdam .

- - &

J. MENNEMA, 1%7. Nieuwe

vondsten

van zeldzame planten in Nederland, hoofdzakelijk in 1966. G

3, p. 133-147.

- - &

-- ,

1968. Nieuwe

vondsten van

zeldzame plantenin Nede rland, hoofdzakelijk i n 1967. Gorteria 4, p.

- - & -- , 1969. Nieuwe vondsten van zeldzame planten in Nederland, hoofdzakelijk in 1968. Gort

p.167·177.

- - & -- , 1970. Nieuwe

vondsten van

zeldzame plantenin Nede rland, hoofdzakelijk i n 1969. Gorteria 5, p.

- - & --,

1971. Nieuwe

vondsten

van zeldzame

planten

in Nederland, hoofdzakelijk in 1970. Gort

p. 269-280.

- - & -- , 1972a. Nieuwe

vondsten van

zeldzame

planten

in Nederland, hoofdzakelijk in 1971. Gort

p.

41-56.

- - & -- , 1972b. Adventieven langs

de

Maas in Limburg,

VI.

N\ltuurh. Maandbl. 61, p. 42-44.

- - & -- , 1973. Nieuwe

vondsten van

zeldzame planten in Nederland, hoofdzakelijk in 1972. Gort

p. 181-198.

- - & TH.J.

REICHGELT, 1954. Nieuwe

vondsten van

zeldzame planten in Nederland in 1953.

De

Levende

57, p. 234-239.

- -

&

--, 1955. Nieuwe

vondsten

van zeldzame plantenin Nederland in 1954. De Levende Natuur 58, p. 23

- -

&

-- ,

1956a

Floristi sche not iti es 1-18. Acta Bot. N eerl. 5, p. 102-114.

- - & --,195Gb. Floristische notities 19-34. Acta Bot. Neerl. 5, p. 322-334.

- - &

-- , 1957a.

Is Centaurea

caldtrapa

Lin Nederland

uitges torven ? Corr.bl. Rijksherb. 6, p. 71·72.

- - & -- , 1957b. Nieuwe

plantesoorten

en -vormen in

Nederland gevonden

in 1956.

De

Levende

Nat

p. 134-135.

- -

& -- , 1958a. Het

herbarium van

Rainville en

De

Gorters Flora

VII

Provinciarurn. Acta Bot. Neerl. 7, p. 60

- - & -- , 1958b. Nieuwe

plantesoorten

en

·vormen

in

Nederland gevonden

in 1957 en vroegere jar

Levende

Natuur

61, p. 134-135.

- - & --, 1958c. Nieuwe vondsten

van

zeldzame planten in Nederland in 1957. De Levende Natu

p. 135-142.

- - & -- , 1958d. Adventieven langs de Maas in limburg. Natuu rh. Maandbl. 47, p. 67-70.

- - & -- ,

1960a. Floristische noti ties 59-67. Acta Bot. Neerl. 9, p.197-207.

- - &

-- ,

1960b. Nieuwe

plantesoorten

in Nederland

gevonden

hoofdzakelijk in 1959.

De

Levende

Nat

p. 161-165.

- - & -- ,

1960c. Adventieven langs

de

Maas in Limburg ll. Natuur h. Maandbl. 49, p. 19·22.

- - &

-- ,

1961a. Pyrolaceae. Flora Neerlandica 4

(1),

p. 27-35. Amsterd am.

- -

&

-- , 1961b. Ericaceae. Flora Neerlan dica 4

(1),

p. 36-56. Amsterdam.

- - & -- , 1961c. Boraginaceae. Flora N eerla ndica 4 (1 ), p. 92-140. Amsterdam .

- - & -- ,

196Id.

Carex strigosa Huds. Gorteria

I,

p.

7.

- -

&

-- ,

1961e. Nieuwe

plantesoorten

in

Nederland gevonden

hoofdzakelijk

in

1960.

De

Levende

Nat

p. 131-134.

- - & -- , 1963. Nieuwe

vondsten van

zeldzame planten in

Nederland

in 1962.

De

Levende

Natuur

66, p. 18

- - &

-- , 1964a. Zannichelliaceae. Flora Neerlandica 1 (6), p. 84-87. Amsterdam .

- - & -- , 1964b. Uliaceae. Flora Neerlandica I (6), p. 97-146. Amsterda m.

- - & -- , 1965a. Nadere gegevens over het voorkomen van Chenopodium chenopodioides (L.) Ae

Nederland. Gorteria 2, p. 87-88.

- -

&

- - ,

1965b. Nieuwe

vondsten van

zeldzame planten in Nederland, hoofdzakelijk in 1964. Gorteri

109-119.

-- & - - , 1966a. Nieuwe vondsten

van

zeldzame planten in Nederland, hoofdzakelijk in 1965. Gort

p. 33-43.

- -

&

--,196Gb.

Aanwinsten voor

de

Nederlandse adventiefflora, 9. Gorteria 3, p. 51-59.

0PDAM,

P. & G. DouMA,

1973. Flora en vegetatie

van

het NatuurmonumentSt. Jansberg'

met

adviezen

aang

het natuurbeheer.

Doctoraal verslag, afd. Geobotanie, Nljmegen.

ORDEN,

C. VAN &

F.

VAN OMMEN,

1973. Gentiane n in Noord-Holland.

Natura

70, p. 101-103.

OuDEMANS, c.A.JA, 1872a. De Flora

van

Nederland

I,

ed.

2.

Amsterdam.

--, 1872b.

In:

Th.HAJ.Abeleven, Verslag van de vijf en twintigste jaarvergadering van de Nederlan

Botanische Veree niging. Ned. Kruidk.

Arch.

ll (1), p. 128-153.

--,

1873.

In:

Th.HAJ.Abeleven, Verslag

van

de zes en twintigste jaarvergadering

van

de Nederlan

Botanische Veree niging. Ned. Kruidk. Arch. ll

(1),

p. 226-234.

-- ,

1878a. Willem Jan Knijf. Ned. Kruidk. Arch. ll

(3),

p. 17-32.

--, 1878b. AdoH van Voorst. Ned. Kruidk. Arch. n (3), p. 33-75.

-- ,

1881. Henricus Bruman. Ned. Kruidk. Arch. ll (3), p. 368-398.

PEDERSEN,

A.,

1963. Odontites vema (Bell.) Dum. subsp. pumi la (Nordst.)

A.

Pedersen in Nederland. Gort

p. 128-131.

PERRING,

F.H.

& S.M. WALTERS,

1976. Atlas of

the

British Flora,

ed 2.

East Ardsley, Wakefield.

PETIT, J. & J.L RAMAur, 1978. La v a l l ~ e du Bas Geer, prolongement des richesses naturelles de Ia Mon

Saint-Pierre.

Les

Naturali stes Belges 59, p. 2-25.

PLoEG, D.T.E.

vAN

DER,

1953. Plantennotities. Nije of bisOndere

plantesoarten en

-foarmen yn Fryslan

yn

Vanellus 6, p. 182-186.

-- ,

1957. Een adventi efterrein in Friesland (vervolg). Corr.bl. Rijksherb. 4, p. 46-47.

--,

1961. Carex divisa Huds. en

enige opmerkingen

over

de waarden

langs

de

Friese I}sselmeerkust. C

Rijksherb. 18, p. 192-195.

-- ,

1963. Kleinbloemige 'wilde boerencrocussen' in Friesland. Gorteria 1, p. 145-147.

218



--, 1972. Stinzeplanten yn Fryslan. Leeuwarden.

--,

1977a

Atlas fan de floara fan Fryslan. Leeuwarden.

--,

1977b. Nieuwe vondsten van enige Potamogeton-hybriden in Friesland. Gorteria 8, p. 129-133.

PRICK,

J.,

1943. Orobanche reticulata ssp. pallidiflora. Natuurh. Maandbl. 32, p. 63.

PuLLE,

A., 1915. Verslag

van de

Commissie

voor het

Floristisch

onderzoek van Nederland over het jaar

191

Kruidk. Arch. 1914, p. 14-16.

QuENi:-BoTERENBROOD,

A.J. & J.

MENNEMA, 1973. Zeldzame Nederlandse plantesoorten in Zuid-Holland. Prov


RAM, R&

C.

SIPKES, 1971. Tljdelijke groeiplaatsen van de Poppenorchisop Voome in relatie tot de konijne

in 196o-'70.

De

Levende Natuur 74, p. 160-163.

RAvEN, P.H., 1963. Circaea

in the

British Isles.

Watsonia

5, p. 262-272.

REICHGELT, rH.J., 1956a Cyperaceae excl Carex. Flora Neerlandica 1

(4).

Amsterdam.

- - , 1956b. Een merkwaardige vindplaats

van

Carex brizoides L. Corr.bL Rijksherb. 1, p. 11.

--,

1960. Over enige

met

graszaden in

parken

en buitenplaatsen ingevoerde planten. Corr.bl Rijkshe

p. 161-163.

- - ,

1962. De zomerexcursie-1961 van de Kon.

Ned

Botanische Vereniging naar de

Langstraat Gor

p. 30-31.

- - , 1964. Juncaceae. Flora

Neerlandica

1 (6), p. 164-209.

Amsterdam.

REINWARDT, C.G.C., 1815.

catalogus

Plantarum precedenti

non-scriptarum.

In: H. Schuurmans Stek

Kruidkundig

Handboek I,

p. 436-451, Amsterdam.

RicHARDSON, LB.K., 1972. Scutellaria L.

In:

r.G.

rutin, V.H.

Heywood, N.A. Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Valentin

Walters & D.A. Webb, Flora Europaea 3, p. 135-137. cambridge.

RoBSON, N.K.B., 1968. Hypericum L. In: r.G. rutin, V.H. Heywood, N.A. Burges,

D.M.

Moore, D.H. Vale

S.M. Walters & D.A. Webb, Flora Europaea 2, p. 261-269.

cambridge.

RoBYNs,

A., 1956. Le genre Blackstonia

en

Belgique, au Grand-Duchl de Luxembourg

et

aux Pays-Bas. Bu

Bot. Brux. 26, p. 353-368 .

RoMPAEY, E. VAN & L. DELvosALLE, 1972. Atlas

van

de Belgische en Luxemburgse Flora. Brussel.

- - &

-- ,

1978. Atlas van de Belgische

en

Luxemburgse Flora. rekstgedeelte. Meise.

Roos, G.rH. DE, 1979. Erica scoparia L.

voor

de Vlielandse flora verloren. Gorteria 9, p. 243-244.

RoTHMALER, W., 1976. Exkurslonsflora

fiir

die Gebiete der DDR und der

BRD.

Berlin.

RuiTER, F.G. DE,

1978. Argwaan

treft

speurders naar waterbies

en

melkvlool NRC/Handelsblad 27 mei 1

RuMMELEN,

F.H.

vAN, 1914. Factoren,

die

den

plantengroei

en speciaal de

plantenverbreiding k

bei'nvloeden. Maandbl Natuurh. Gen. Limb. 3

(6).

RuttiNG, B.G., 1906. Uit

m'n herbarium. De

Levende Natuur 11, p. 177-178.

RI)PERT,

J.M.S.,

1977. Ecological

demands

of

Gratio la officinalis

L.

(Scrophulariaceae)

in the

Netherlands.

Pro

Akad

van Wetensch.

c

80, p. 190-200.

RYPKEMA, D., 1952. Waamemingen.

rrientalis

5/13, p. 95-97.

- - ,

1953. Wat

Winterswijk ons

dit

jaar

opleverdel Biologisch

verslag

zomerkamp 1953. rrientali

p. 173-177.

SAKKERS,

D.J., 1916. Muscari comosum

L.

Pluimhyacint De

Levende Natuur

21, p. 137.

SANDE LAcoSTE, c.M. VANDER & W.F.R. SuRINGAR, 1863. Phanerogamen en vaatkryptogamen, in het ooste

zuidelijk dee van Drenthe, 9-18 Julij 1859. Ned. Kruidk. Arch. I (5), p. 242-261.

ScHENDELAAR,

J.K.,

1976.

Zeelathyrus: na

236 jaar terug van weggeweest

Natura

73, p. 97-100.

- - , 1978.

Plantengemeenschappen in

de

Verbrande Pan

bij

Bergen

N.H. Natura 75, p. 79-97.

ScHIPPER, W.W., 1929. Comus suecica

en

rrientalis

europaea

De

Levende Natuur

33, p. 414-415.

ScHLUtER,

H., 1962. iiber das soziologische Verhalten von Rosa arvensis Huds. in Thiiringen.

Mitt

Flo

Arbeitsgem.

N.F.

9, p. 26-42.

ScHOLTE,

G.A.M., 1978. Biosystematic

studies

in the collective species Stellaria media

(L.)

Viii. (1, 2). Proc. Kon

Wetensch. C 81, p. 442-465.

ScHOOP.YAN

PELT,

M.M., 1973. Littorelletea. A

study

of

some amphiphytic communities

of

western

Europe.

Nijmegen.

ScHooNEN,

J.M.C.P.,

1976. Het

natuurgebied

De Onderste en Bovenste Molen botanisch gezien. Na

Maandbl.

65, p. 157-165.

ScHOTSMAN,

H.D.,

1954. A taxonomic

spectrum

of the section Eu-Callitriche in the Netherlands. Acta Bot

3, p. 313-384.

- - ,

1958. Notes on callitriche hermaphroditica

}usl

Acta Bot. Neerl. 7, p. 519-523.

ScHROEVERS, W.

& J. DEN HENGST,

1978. PJantenrijk. AmsterdamfHasseJt.

ScHUBERT, R., 1960. Die

zwergstrauchreichen

azidiphilen Pflanzengesellschaften Mitteldeutschlands.

zensoziologie 11. Jena

ScHUURMANsSTEKHOVEN, H., 1815. Kruidkundig

handboek

L Amsterdam.

SEGAL, S., 1962a De floristiek van oude muren. Gorteria 1, p. 71-74.

- - , 1962b. Mededelingen

over

kritische varens in Nederland.

Samenvatting van een voordracht v

Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland van de K.N.B.V.

--, 1963. Pteridologische

aantekeningen,

2. Dryopteris tavelii in Nederland. Gorteria 1, p. 121-128.

- - , 1967. Some notes on the ecology

of

Ranunculus hederaceus

L.

Vegetatio 15, p. 1-26.

- - & V.

WESTHOFF (mm.v. J. van Dijk), 1959. Die vegetationskundlicheStellung von Carex buxbaurnii Wa

in Europa,

besonders

in

den Niederlanden.

Acta

Bot

Neerl. 8, p. 304-329.

SELL, P.D. & C. WEST, 1976. Hieracium

L.

In: r.G. rutin, V.H. Heywood, N.A. Burges,

D.M.

Moore, D.H. Vale

S.M. Walters

&

D.A. Webb,

Flora

Europaea

4, p. 358-410. cambridge.

SIPKES, C., 1914. Anemone Pulsatilla. De Levende Natuur 18, p. 575.

- - , 1915.

Zeldzame planten. De

Levende

Natuur

20, p. 60.

- - ,

1917.

Goeden

slecht nieuws voor de duinflora. De Levende

Natuur

22, p. 192-193.

--,

1918.

Adventiefplanten

om

Haarlem.

De

Levende

Natuur

23, p. 19-23

- - , 1919.Opmerklngen betreffende in ons land voorkomende Orchida ceae. Ned. Kruidk. Arch. 1918, p. 14

- - , 1936. De Bokken-Qrchis zaait zich uitl De Levende Natuur 41, p. 20-23.

--,

1965. Duinen

en

stuifdljken op Goeree. De Levende

Natuur

68, p. 295-299.

- - , 1966. De Winterbitterling (Blackstonia perfoliata ssp. serotina). De Levende

Natuur

69, p. 106-110.

--,

1967. Viburnum

lantana

L.

in

de duinen.

Gorteria

3, p. 202-203.

--,

1970. De Winterbitterling in de Maasmonden. De

Levende Natuur

73, p. 265-269.

--,

1977a De Bitterling een stuk verder naar het zuiden opgerukt. De Levende

Natuur

80, p. 72.

- - , 1977b. Komen en gaan

van

Anacamptis in Kennemerland in verband met

strenge

winters en konijne

de. De Levende Natuur 80, p. 75-80.

- - ,

1978a. De zachte winters en enkele nieuwe planten voor ons land. De Levende Natuur 81, p. 9-11.

--.

1978b. Verrassende groeiplaatsen van orchideeen in ons land. De

Levende

Natuur 81, p. 153-160.

SISSINGH, G. & P.

rmEMAN,

1960. De

plantengemeenschappen

uit de omgeving

van

Didam en Zevenaar

Landb.hogesch. Wageningen 60 (13).

SwFF, J.G.,

1931. Verslag

van

de Excursie

rond

Sittard, Juli 1930. Ned. Kruidk. Arch. 41, p. 41-62.

219



-- ,

1937. Plantenkaartjes voor Nederland

Ned

Kruidk. Arch. 47, p. 195-227.

-- . 1938. Plantenkaartjes voor Nederland

Ned

Kruidk. Arch. 48, p. 250-265.

--,

1941. Plantenkaartjes. Ned. Kruidk. Arch. 51, p. 451-482.

--, 1942. Plantenkaartjes. Ned. Kruidk. Arch. 52, p.416-438.

-- ,

1950. Verslag

van de

excursie

der K.N B.V. naar Ootmarsum en

omgeving

van

1

tot

9 Augustus 194

Kruidk. Arch. 57, p. 7-20.

- - &

J.L

VAN SoEST,

1938. Het Fluviatiele dis trict

in

Nederland

en

zljn flora. Ned. Kruidk. Arch. 48, p. 19

- - & -- ,

1939. Het Fluviatiele dis trict in Nederland

en

zijn flora 2.

Ned

Kruidk. Arch. 49, p. 268-306.

SMIDT,

J.TH.

DE,

1962. De Twentse heide. In: Twente-Natuurhistorisch

m,

Wetensch.

Med

K.N.N.V. 43, p

-- , 1966. The

inland-heath

communities of the Netherlands. Wentia 15, p. 142-162.

SNOGERUP,

S.,

1979. Juncaceae. In:

T.G.

Tutin,

V.H.

Heywood, N A Burges,

D.M.

Moore, D.H. Valentine, S.M. W

&

DA

Webb, Flora Europaea 5, p. 102-111. cambridge.

SoEST,

J.L vAN, 1923. Flora van Arnhem L Ned. Kruidk. Arch. 1922, p. 65-96.

--,

1924. Flora

van Arnhem

n.

Ned

Kruidk. Arch. 19 23, p. 68-115.

-- . 1925. Flora

van

Arnhem

m. Ned

Kruidk. Arch. 1 924, p. 91-133.

-- . 1926. Het geslacht Hieractum in Nederland L

Ned

Kruidk. Arch. 1925, p. 138-203.

--.

1927. Plantengeografie

VL

Natura 1927, p. 167-169.

--.

1928.

Het geslacht Hieractum in Nederland

m.

Ned. Kruidk. Arch 37, p. 171-222.

--.

1929. Flora

van Arnhem vn. Ned

Kruidk. Arch. 39, p. 405-414.

-- , 1931.25. De Pteridophyta en Phanerogamae van Wieringen. In: W.C. DeLeeuw & J.L van Soest, D

van

Wieringen. Ned. Kruidk. Arch. 41, p. 308-355.

--. 1933a

Flora

van

Arnhem vm.

Ned

Kruidk. Arch. 43, p. 259-271.

--. 1933b. De flora van de ijseldelta Ned. Kruidk. Arch. 43, p.421-482.

-- .

1934. Aanteekeningen

over

Hieracium. Ned. Kruidk. Arch. 44, p. 296-303.

- -

&

A.

DE WEVER, 1932. Het geslacht Polygala in Nederland. Ned. Kruidk. Arch. 42, p. 263-277.

SoLLEVELD, H. & P. DE MEv, 1967. Nogmaals de adventieve flora blj de

werkhaven

van Hellevoetsluis. Gor

p.148.

SPRINGER,

LA.,

1902. lets over

het

verslag omtrent nieuwe vindplaatsen van zeldzame plan

en

gevonden i

biz. 256, 5e jaarg. De Levende Natuur 7, p. 42-43.

STAEs, J., 1961. Revisie van het

geslacht

Thymus Lin Belgii . Bull. Rijksplantentuin Brussel31, p. 443-47

STAPELVELD,

E

•

1956. De

Zweedse

kornoelje. De Levende

Natuur

59,

p.84-88.

STAVEREN, M.G.C. vAN, 1972. campanulaceae van Nederland. Doctoraal verslag, Rijksherbarium, Leiden.

STEENIS,

C.G.G.J. VAN,

1924. Botanisch verslag

van het kamp

te

Bakkum,

(N.H.). Amoeba

1924, p. 13-18.

- - .

1925. Een nieuwe vindplaats

van Helianthemum guttatum

Mill in ons land. Ned. Kruidk. Arch. 1

138-147.

-- , 1927. De flora van het Soesterveen. Ned. Kruidk. Arch. 1926, p. 285-316.

- - ,

1971. De

zoetwatergetljde-dotter

van de

Biesbosch

en

de

Oude

Maas:

Caltha

palustris L var.

araneos

nov. Gorteria 5, p. 213-219.

STERK, A.A.,

1976a

Jaarlijkse registratle

van aantallen

individuen

van

zeer zeldzame Nederlandse plantes

en

de populatledynamica. Gorteria 8, p. 1-11.

-- , 1976b. Anacamptls pyramidalis bij Wljk

aan

Zee. Gorteria 8, p. 81-85.

STRAETEN,

M. VER,

1916.

Hoe weer Splranthes

aestivalis

werd

ontdekt. De Levende Natuur 20, p. 427-430

STRIJBOSCH,

H., 1976. Een vergelijkend syntaxonomlsche

en

synoecologische studie

in de

Overasseltse

en

H

vennen

bij Nljmegen. Thesis. Nijmegen.

SuRINGAR,

W.F.R.,

1860. In: c.A.JA Oudemans, Verslag

van

de veertlende jaarlijksche vergaderin

Vereeniging voor de flora

van

Nederland

en

zijne overzeesche bezittingen, Ned. Kruidk. Arch. I (5), p.

-- . 1861. In: Anon., Verslag

van

de vijftlende jaarlijksche vergadering der Vereeniging voor de flo

Nederland

en

zijne overzeesche bezittingen, Ned. Kruidk. Arch. I

(5),

p. 239-242.

-

-.

1891. In: ThAJ. Abeleven, Verslag

van de

vijftlgste

vergadering

der Nederlandsche Botanische Vereen

Ned. Kruidk. Arch. II (5), p. 637-640.

- - .

1892. In: ThAJ. Abeleven, Verslag

van

de twee

en

vijftlgste vergadering der Nederlandsche Bota

Vereeniging, Ned. Kruidk. Arch. II

(6),

p. 70-84.

SvKoRA, K.V.,

1978. De

achteruitgang van

de Schellingerzegge (Carex hartmanii). De Levende

Natuur

81, p.

- -

&

V.

WESTHOFF, 1977. Een

nieuwe

vindplaats

van

campanula latlfolia L;

een inheemse

soort? Gort

p. 187-193.

TAYLOR, P., 1972. Utricularia LIn: T.G. Tutin, V.H. Heywood, NA Burges, D.M. Moore, D.H. Valentine, S.M. W

&

DA

Webb. Flora Europaea 3, p. 296-297. cambridge.

TEscH,

P., 1914. Bodem en Plantengroei in Nederland. Jaarb. Natuurh. Gen. Limb. 1914, p. 125-132.

THELLUNG, A., 1913/1919. Crudferae. In:

G.

Hegi, Illustrierte Flora von Mittel-Europa 4 (1), p. 51-482. Mun

-- . 1926. Umbelliferae. In:

G.

Hegl, lllustrierte Flora von Mittel-Europa 5

(2),

p. 926-1537. Munchen.

THELLUNG,

A.-F.

MARKGRAF, 1959/1963. Crudferae. In:

G.

Hegi, Illustrierte Flora von Mittel-Europa 4

(1), 2e

p. 73-514. Munchen.

THIJSSE,

}Ac.

P., 1906. De bokken-orchis. De Levende Natuur 11, p. 101-104.

-- ,

1930. Alweer

een

belangrijke vondst in Drente. De Levende

Natuur

35. p. 107.

ToMBE, FA DEs,

1911. Verslag der

van

17

tot

21 Juli

gehouden

excursie in

de omstreken

van Tilburg

daaraan verbonden vergadering.

Ned

Kruidk. Arch. 1 911, p. 44-62.

--.

1912. Verzeichnis der neuen und bemerkenswerthen Gefasspflanzen welche in den Nieder

1901-1910

gefunden wurden (1).

Meded. Rijksherb. 8.

TuriN, T.G., 1964. Ranunculus L, subgen. Ranunculus. In: T.G. Tutin, V.H. Heywood, NA Burges, D.H. Vale

S.M. Walters

& DA


cambridge.

UmiEN, H., 1932. Eenige plantengeografische opmerkingen over de Veluwe. Ned. Kruidk. Arch. 42, p. 27

V

ALCKENIER

SuRINGAR,

J.,

1927. De botanicus Jakob Friedrich

Ehrhart en

zljn bezoek

aan

ons land in 1782

Kruidk. Arch. 1926, p. 117-149.

VEEN, W.

DE,

1974. Bijzondere plantenvondsten. Natuurh. Maandbl. 63, p. 155.

VEENMAN'S AGRARISCHE WINKLER PRINS, 1957. Meekrap. Wageningenj Arnsterdam/Brussel.

VEER,

J.

VANDER,

1956. Biesvarens in Nederland De Levende Natuur 59, p. 221·225.

VERHEQ,

q.,

1961. Vegetatle en fauna van de Sliedrechtse Biesbosch. De Levende

Natuur

64, p. 138-144

VERMEULEN,

P.,

1958. Orchidaceae. Flora Neerlandica 1

(5).

Amsterdam.

VIssER, G.,

1976. Wle

het

grote eert, is

het

kleine weerd, ofwel

waarom

Terschelling nog is wat

het was. N

73, p. 85-96.

VISSER,

A.

DE, 1959. De levenscyclus van Catapodium marinum (L) Hubbard. Acta Bot. N eerl. 8, p. 40-42.

-- . 1968. Over Petroselinum segetum (L) Koch. Gorteria 4, p. 130-133.

VoNK, D.H., 1979. Biosystematlc studies of the Carex flava

complex

L Flowering. Acta Bot. Neerl. 28, p. 1

Voo.

E.E.

VANDER, 1967. De gevolgen

van

de wateronttrekking voor de flora

van de

'Groote Meer'

Ossendrecht. Gorteria 3, p. 126-130.

VoRSnus, A., 1633. Index Plantarum Indigenarum, quae . . . prope Lugdunum in Batavis nascuntur.

Spigelius, Isagoges in

rem herbarium

Ubri duo, p. 263-272. Leiden.

220



- - , 1636. Index

Plantarum

Indigenarurn, quae . . . prope Lugdunum in Batavis nascuntur. In:

cat

Plantarum

Horti Academici Lugduno-Batavi (ed. 2), p. ~ Leiden.

VRIES,

V.

DE, 1943. Helianthemum guttatum op Vlieland De Levende Natuur 48, p. 65-66.

Vuvcx, L, 1895. Revisie van het geslacht Potamogeton. Ned. Kruidk. Arch. II (6), p. 629-698.

--, 1898. De

Plantengroei

der Duinen. Thesis. Leiden.

--, 1901. Prodromus Florae Batavae,

ed

2, 1

(1).

Nijmegen.

- - ,

1902a

Prodromus Florae Batavae, ed 2, 1

(2).

Nijmegen.

- - , 1902b. In: Th.H.A.J. Abeleven, Verslag van de twee en zeventigste vergadering der Nederla

Botanische

Vereeniging,

Ned. Kruidk. Arch. i l l (2), p. 570-604.

- - , 1903. In: J.W.C. Goethart, Verslag

van

de vijf en zeventigste

vergadering

der

Nederlandsche

Bota

Vereeniging, Ned. Kruidk. Arch.

i l l

(2), p. 955-1007.

- - , 1904. Prodromus Florae Batavae, ed. 2, 1

(3).

Nijmegen.

- - ,

1916. Prodromus Florae Batavae, ed. 2, 1

(4).

Groningen.

WALRAVEN, A, 1856. Waarnemingen omtrent enige kritische inlandsche planten. Ned Kruidk. Arch

p. 151-160.

- - , 1858. Overzigt

van

de Flora van Oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen. In: Anon., Verslag

van de

tw

jaarlijksche

vergadering

der

Vereeniging voor

de

flora

van Nederland

en

zijne

overzeesche bezittinge

Kruidk. Arch. I (4), p. 252-312.

- - ,

1878. Lijst van

openbare en

bedektbloeiende

vaatplanten

in Zeeland. Ned. Kruidk. Arch. II (3), p. 10

- - &

D.

LAKo, 1892. Tweede lijst van openbaar-

en

bedektbloeiende vaatplanten in Zeeland. Ned. Kruidk

II

(6), p. 101-135.

WALRECHT, B.J.J.R.,

1963. Groeiplaatsen van de Herfstschroeforchis (Spiranthes spiralis). De Levende

Nat

p.95.

WALTER,

H .-

H. STRAKA, 1970. Arealkunde. Einfiihrung

in

die Phytologie 3

(2).

Stuttgart.

WALTERS, S.M. & DA

WEBB,

1972. Veronica LIn:

T.G.

Tutin,

V.H.

Heywood, NA Burges,

D.M.

Moore

Valentine, S.M. Walters &

DA


cambridge.

WARTENA, J.G.R., 1962. De Herfstschroeforchis. De Levende natuur 65, p. 253-256.

WEBB, DA, 1964a. Crassula LIn: T.G. Tutin, V.H. Heywood, NA Burges,

D.H.

Valentine, S.M. Walters &DA W

Flora Europaea 1, p. 351.

cambridge.

- - , 1964b.

Sedum

LIn:

T.G.

Tutin,

V.H.

Heywood, NA Burges,

D.H.

Valentine,

S.M.

Walters &DA

Webb

Europaea 1, p. 356·363. cambridge.

- - , 1968. Parthenocissus Planchon. In: T.G. Tutin,

V.H.

Heywood, NA Burges,

D.M.

Moore,

D.H.

Valentin

Walters

& DA Webb, Flora Europaea 2, p. 246-247.

cambridge.

- - & G. HALLIDAY, 1973. The distribution, habitat and status of Hypericum

canadense

Lin Ireland. Wats

p.333-344.

WEBERLING,

F.,

1966.

caprifoliaceae.

In:

G.

Hegi

-

G.

Wagenitz, Illustrierte

Flora

von

Mittel-Europa 6

(2),

2

p. 3-87. Miinchen.

WEEDA,

E.J.,

1974. De kranssalomonszegel bij Enschede.

Natuur

en Museum 18 (4), p 10.

--,

1975. Over het uitzetten van planten. Natuur

en

Museum 19 (4), p. 2.

- - , 1977. Over het voorkomen van de Alpenrus. Gorteria 8, p. 119-124.

- - , 1979. Veronica

praecox

AIL en V.

vema Lin

Nederland. Gorteria 9, p. 312-321.

WEEVERs, TH., 1929. Relikte oder Pseudorelikte. Ned. Kruidk. Arch. 38, p. 130-148.

- -

& J.G. SLOFF, 1935.

Het

Wahlenbergia-reservaat

van

de Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ned. K

Arch. 45, p. 203-206.

WEsTHOFF, V., 1935. Nieuws uit Kotten. Amoeba 14, p. 142.

--,

1947. De flora der eilanden taxonomisch, chorologisch en autoecologisch beschouwd Thesis. Utre

- - , 1951. De Boschplaat op Terschelling, Nederlands grootste Staatsnatuurreservaat. Natuur en Lands

p. 15-32.

--, 1953. Enkele gegevens

over

verbreiding en standplaats

van

het Trosglidkruid (Scutellaria

columna

De

Wandelaar in

Weer en

Wind

21, april1953.

- - , 1958. Verspreidingsoecologisch onderzoek van zeldzame planten. De Levende

Natuur

61, p. 193-2

- - , 1962. Het Tonckensbos bij Norg. De Levende Natuur 65, p. 229-236.

- - ,

1963.Achteruitgang van catapodium marinum op Goeree

na

de strenge winter van 1962·1963. De L

Natuur 66, p. 216.

- - ,

1971. Enkele gegevens over de standplaats van Hypericum canadense L Gorteria 5, p. 239·248.

- - ,

PA BAKKER, C.G.

VAN

LEEUWEN&

E.E.

VANDER Voo, 1970. Wilde Planten 1. Amsterdam.

- - , - - ,

- - &

--,

1971. Wilde Planten 2. Amsterdam.

- - , - - , - - ,

- -

& I.S. ZoNNEVELD, 1973. Wilde

Planten

3. Amsterdam.

- -

& AJ. DEN HELD, 1969.

Plantengemeenschappen

in

Nederland.

Zutphen.

- - &

P.

KETNER, 1967. Milieu en vegetatie

van

carex

hartmanii

caj. op Terschelling, in bet kader va

oecologische vergelijking tussen deze soort

en

carex buxbaurnii Wahlenb. Gorteria 3, p. 119-126.

- - &C.G. VAN

LEEUWEN,

1957. Equisetum

tracbyodon

A

Br.

gevonden bij Asperen. Corr.bl. Rijksberb. 6, p.

- - & - - . 1960. Is

bet

Waterlepeltje (Ludwigia palustris) een oorspronkelijk inheemse soort? De Levende

63, p.8-16.

- - . - - &

M.J. ADRIAN (m.m.v.

E.E.

van der Voo), 1962. Enkele aspecten van vegetatie en bodem

der

duine

Goeree, in het bijzonder de contactgordels tussen zout en zoet milieu. Jaarb. 1961 Wetenscb. Gen. G

en

Overflakkee 16, p. 46-92.

- -

&

M.F.

MiiRZER BRUQNS, 1956. De groeiplaats

van

Scirpus

americanus

Pers. op

het

Groene Stra

West-Terschelling. Acta Bot. Neerl. 5, p. 344-354.

- - & H.

PAsscHIER,

1958. Verspreiding

en

oecologie van Scbeuchzeria palustris in Nederland, in bet bij

in bet

Besthmerven

bij

Ommen.

De Levende

Natuur

61, p. 59-67.

WEVER. A

DE,

z.j. Manuscript-aantekeningen betreffende de flora van Zuid-Limburg. Natuurhistorisch M

Maastricht.

- - , 1912. Lijst der wildgroeiende planten

in

Z.-Limburg II. Jaarb. Natuurh. Gen. Limb. 1912, p. 123·160

- - ,

1913a.

Orchideeen. Maandbl. Natuurb.

Gen. Limb. 2

(5).

- - , 1913b. Lijst

van wildgroeiende

en eenige

gekweekte

planten in Z.-Limburg m. Jaarb.

Natuurb.

Gen

1913, p.43-115.

- - , 1914a. Vergiftige planten

(V-VII).

Maandbl. Natuurb. Gen. Limb. 3

(2).

- - , 1914b. Lijst

van

wildgroeiende en

eenige

gekweekte planten in Z.-Limburg IV. Jaarb. Natuurh. Gen

1914, p. 99-103.

--, 1915a. Een

merkwaardige

vondst. Maandbl. Natuurb. Gen. Limb. 4

(6).

- - , 1915b. Franjegentiaan. Maandbl.

Natuurb.

Gen. Limb. 4 (10).

--,

1915c. Lijst van wildgroeiende en eenige gekweekte planten in Z.·Limburg V. Jaarb. Natuurh. Gen.

1915, p. 5-92.

--,

1916a. Epilobium lanceolatum S.

et

M. Maandbl. Natuurb. Gen. Limb. 5 (11/12).

--,

1916b. Lijst van wildgroeiende en eenige gekweekte planten in Z.-Limburg VI. Jaarb. Natuurb. Gen

1916, p. 5-96.

- - ,

1917a Verdwijnend Natuurscboon.

Maandbl.

Natuurb. Gen. Limb. 6, p. 8·10.

- - .

1917b. Lijst van wildgroeiende en eenige gekweekte planten in Z.·Limburg VII. Jaarb. Natuurb. Gen

221



1917, p. 3-52.

--,

1918a Plantenvondsten in

1918. Maandbl.

Natuurh.

Gen. Limb. 7, p. 34-35.

- - , 1918b. Ujst van wildgroeiende en

eenige

gekweekte planten in Z.-Limburg

vm.

Jaarb. Natuurh. Gen

1918, p. 3-47.

--,

1918c. Ujst van wildgroeiende

en

eenige gekweekte

planten

in Z.-Limburg

IX.

Jaarb. Natuurh. Gen

1918, p. 49-91.

- - , 1919a Limburgsche flora in 1919. MaandbL Natuurh. Gen. Limb. 8, p. 17-18.

--,

1919b.

Ujst

van wildgroeiende

en

eenige gekweekte

planten

in Zuid-Limburg

X.

Jaarb. Natuurh. Gen

1919, p. 3-34.

--,1923. Ujst

van

wildgroeiende en

eenige

gekweekte planten in Zuid-Limburg

XL

}aarb. Natuurh. Gen

1920-1923, p. 3-48.

--,

1928a Daphne

mezereum L

Natuurh.

MaandbL 17, p. 18.

- - ,

1928b.

Polygonaturn

verticillaturn AIL Natuurh. MaandbL 17, p. 19.

- - , 1928c. 'n Floristisch belangrijke plek in Noord-Limburg. Natuurh. Maandbl. 17, p. 97-98.

- - , 1930. Aconitum

vulparia

Rchb.

Natuurh.

MaandbL 19, p. 65.

- - , 1932a

De

Zuid-Limburgse Flora

Winst

en Verlies

over

1922-1932.

Natuurh.

Maandbl. 21, p. 58-60

- - , 1932b. De Zuid-Limburgseflora Winst en verlies

over

1922-1932 (tweede gedeelte). Natuurh. Maand

p.68-69.

- - , 1932c.

De

Zuid-Limburgse flora

Winst

en Verlies

over

1922-19 32 (slot).

Natuurh.

Maandbl. 21, p. 7

- - , 1934. Helleborus viridis L Natuurh. MaandbL 23, p. 99-101.

- - , 1935a. Adventiefplanten.

Natuurh.

Maandbl. 24, p. 80.

- - , 1935b. Teucrium scordium L Natuurh. Maandbl. 24, p. 133-134.

- - , 1937. Barbarea

vema

(MilL) Asch. Natuurh. Maandbl. 26, p. 146.

- - , 1938.

Planten van den

St.Pietersberg. In: D.C.

van

Schaik,

De

Sint Pietersberg, p. 187-257. Maastrich

- - ,

1942. De Natuur in Natuurh. Maandbl. 31, p. 45-51.

- - , 1943a. Mei

in

't Krijtland I. Natuurh. Maandbl. 32, p. 36-40.

--, 1943b.

Naar

de Maasstreek

Ill. Natuurh.

Maandbl. 32, p. 76-78.

- - & J. CREMERS, 1914. De St.Pietersberg. Maandbl. Natuurh. Gen. Limb. 3

(4).

WEQER, J.,

1949. Ustera cordata in Nederland teruggevonden. De Levende Natuur 52, p. 200.

WILDE, W.J.J.O. DE, 1976. Enkele

opmerkingen

over

de

verarrning

van

de duinflora bij Wljk

aan

Zee. Gor

p. 49-51.

WILDE-DuYFJES, B.E.E. DE, 1964. Festuca ovina L, s.l. en Festuca rubra L, s.l. in Nederland. Gorteria 2, p. 40

WILDERVANCK, B.,

1916. Poleirnunt.

De

Levende Natuur 20, p. 376.

WILLEMS,

J.H.,

1967. Verspreiding en

voorkomen van

Erica cinereaL

in het

oostelijk dee

van de

Be

Kempen. Stencil, Inst. Syst. Plantk. Utrecht.

- - , 1973. Botanische

aspecten van het

Leudal en omgeving. In: T. Lemaire, Het Leudal, p. 55-77. Studi

Leudal e.o., Haelen.

- - , 1978.

Populatiebiologisch

onderzoek aan Orchis mascula

(L)

Lop enkele groeiplaatsen in Zuid-Li

Gorteria 9, p. 71-80.

- - & F.G. BLANCKENBORG,

1975.

Kalkgraslandvegetaties

van de St.Pietersberg ten zuiden van Maastricht

Natuurh. Gen. Limb. XXV (1).

- -

&

AM.M.

VAN

HAPEREN, 1974. Een recente vondst

van

Orchis simla Lamk. in Zuid-Limburg. Gorteria 7, p

W m HAMER, H.M. DE, 1876. Supplement op de Iijst der planten die in

de

Nederlandsche duinstreken

gev

zijn. Ned. Kruidk. Arch. II (2), p. 118-125.

WQNANDS, D.O., 1972. Orobanche hederae Duby op Fatsia japonica {Thunb.) Dcne. & Planch. en Silaum sila

Schinz & Thellung. Gorteria 6, p. 108.

WqNGEN, J. VAN, 1900.

Wit

Groot-Hoefblad.

De

Levende Natuur 5, p. 91.

ijzENDOORN,

ALJ. VAN, 1979. Bijzondere

plantenvondsten

in 197{ . Natura 76, p. 69-71.

ZIMMERMANN, F. 1907. Die Adventiv- und Ruderalflora von Mannheirn, Ludwigshafen und der Plalz neb

selteneren

einheirnischen Bliitenpflanzen und den Gefasskryptogarnen. Mannheirn.

ZoNDERWQK, P., 1958. Wilde ridderspoor. De Levende

Natuur

61, p. 288.

ZoNNEVELD, I.S., 1960. De Brabantse Biesbosch. Thesis. Wageningen.

ZwART, H.J., 1950. De vegetatie

van

de

brongebieden

in de Lutte. Ned. Kruidk. Arch. 57, p. 82-83.

ZqLSrRA,

G.,

1972a. Enkele

opmerkingen over

de

Bitterling {Blackstonia perfoliata).

De

Levende

Natuur

223-230.

- - ,

1972b. Bemerkungen

zur Systematik und

Okologie von Blackstonia

perfoliata und B.

acuminata

tianaceae). Acta Bot. Neerl. 21. p. 587-597.

222











E R R A T

A

p. 18

p.

36

p. 102

p. 113

p. 145

p. 151

p. 155

p. 16 9

p.

226

Fig.

7 shows

the distribution map of

Carex oval

is

G

ood.,

prepared b y KOBUS

in

18

86.

The

co

lours in the

caption of

f ig . 14 have been exc

hanged; the

inset sh o

w s

the

right colours.

Map

Ep

ilobium lanceolatu m

Seb.

e t Mauri

- since 1950 : ho

ur-squares; add

20.17

(black

s ta r .

Map

Filago vulga

ris Lamk. -

since

195

0: 10

hour-squares

;

a

dd 10.41 (black

star .

Map Lolium

temulentum

L . - de l e te P4

.17;

add

P5.17

(green

squa

re).

M

ap

Nig el

la arvensis

L. -d

e le t e V5.28; add

V6.44 (g r

een square).

Map Orch

is ma

scula

(L.)

L . -d e le

te

V

6.55; add

V6.54 (green square).

S

ummary Pulegium vu

lgare Mill

-

Befo

re 1950 Pulegium

vul g

are was

re c

or ded in

48

hou r-squar

es, . . .

Trapa na tans L.

-

add

p. 28

Documents

(Atlas of the Netherlands Flora 1) J. Mennema (Auth.), J. Mennema, A. J. Quené-Boterenbrood, C. L. Plate (Eds.)-Atlas of the Netherlands Flora_ Extinct and Very Rare Species-Springer