atex sunum 2

1

ELEKTRKLE ALIMALARDA GVENLK Parlayc & Patlayc ortamlar

2

Parlayc ve patlayc ortamlar

Bata kimya, petrokimya endstrileri ve madenler olmak zere birok sektrde, uucu nitelikteki maddelerin retimi, ilenmesi, tanmas ve depolanmas esnasnda bu maddeler toz, gaz veya buhar olarak ortama salnmaktadr. Bu maddeler belli oranlarda oksijen ile birletiinde patlayc zellik kazanmaktadrlar. Byle bir ortamda herhangi bir ateleme kaynann olumas ile patlama yaanmas kanlmazdr.

3

ATEX (ATmosphere EXplosives)

(ATEX 95) Ekipman Direktifi 94/9/EC ; Potansiyel patlayc atmosferlerde kullanlmak amacyla retilen ekipman ve koruyucu sistemler

MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEHZAT VE KORUYUCU

SSTEMLER LE LGL YNETMELK (94/9/AT)

Resmi Gazete Tarihi: 30.12.2006 Resmi Gazete Says: 26392 (4.Mk.)

(ATEX 137) alma Yeri Direktifi 99/92/EC ; Patlayc atmosferlerden potansiyel riskteki alanlarn i gvenliinin ve salnn iyiletirilmesi iin minimum gereklilikler

ALIANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLKELERNDEN KORUNMASI

HAKKINDA YNETMELK Resmi Gazete Tarihi: 30.04.2013

Resmi Gazete Says: 28633

4


Patlayc ortamlar : Atmosfer artlar altnda, tutuma olutuktan sonra yanmann tm yanmam karma yayld gaz, buhar, sis veya toz halindeki yanc maddelerin hava ile karm Muhtemel patlayc ortam : Konumu ve iletme artlar nedeniyle patlayc hale gelebilen ortam Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemler : Ayr ayr veya birlikte, enerjinin retilmesi, aktarlmas, depolanmas, llmesi, kontrol ve dntrlmesi iin ve/veya malzemenin ilenmesi iin kullanlacak olan ve muhtemel tutuma kaynaklar ile patlamaya yol aabilecek makineler, donanm, sabit veya seyyar cihazlar, kumanda aksamlar ile cihazlar ve alglama veya koruma sistemleri

5


%0 Yanc madde %100

%100 Oksijen %0

Zengin karm

Fakir karm


6

ALIANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLKELERNDEN KORUNMASI HAKKINDA YNETMELK

(R.G. 30.04.2013 28633)

Patlamalarn nlenmesi ve patlamadan korunma MADDE 5 (1) veren, patlamalarn nlenmesi ve bunlardan korunmay salamak amacyla, yaplan ilemlerin doasna uygun olan teknik ve organizasyona ynelik nlemleri alr. Bu nlemler alnrken aada belirtilen temel ilkelere ve verilen ncelik srasna uyulur; a) Patlayc ortam olumasn nlemek, b) Yaplan ilemlerin doas gerei patlayc ortam olumasnn nlenmesi mmkn deilse patlayc ortamn tutumasn nlemek, c) alanlarn salk ve gvenliklerini salayacak ekilde patlamann zararl etkilerini azaltacak nlemleri almak.

Ateleme kaynan devre d brakmak

Patlamann etkisini snrlandrmak

Patlayc madde

unsurunu devre d brakmak

7




Patlayc madde


Parlayan malzemelerin parlama

zellii olmayanlarla deitirilmesi

Konsantrasyonu snrlandrmak

Uyar amal dedektr kullanmak

Havalandrma sistemi kullanmak

Toz birikimlerini temizlemek

8




Patlayc madde


Atelemenin nlenmesi

Ex-proof cihaz kullanm

Patlayc ortamlarda blge

snflandrmasnn gerekletirilmesi


9


(R.G. 30.04.2013 28633)

Tehlikeli yerler, patlayc ortam oluma skl ve bu ortamn devam etme sresi esas alnarak, blgeler halinde snflandrlr. Blge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk olutuu yerler. Blge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler. Blge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin kalc olduu yerler.

10


(R.G. 30.04.2013 28633)

Blge 20 Havada bulut halinde bulunan tutuabilir tozlarn, srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam oluturabilecei yerler. Blge 21 Normal alma artlarnda, havada bulut halinde bulunan tutuabilir tozlarn ara sra patlayc ortam oluturabilecei yerler. Blge 22 Normal alma artlarnda, havada bulut halinde bulunan tutuabilir tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler


Blgelendirme

11

12

Blgelendirme Gaz ve buhar ortamlar

13

Blgelendirme Toz ortamlar

14


15


(R.G. 30.04.2013 28633)

Risk deerlendirmesine gre hazrlanan patlamadan korunma dokmannda aksi belirtilmemesi halinde patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelikte (94/9/AT) belirtilen kategorilere gre seilir. zellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar iin aada belirtilen blgelerde, karlarnda verilen kategorideki ekipman kullanlr. Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman, Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman, Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1, 2 veya 3 ekipman


16

MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEHZAT VE KORUYUCU SSTEMLER LE LGL YNETMELK (94/9/AT)

Resmi Gazete Tarihi: 30.12.2006 Resmi Gazete Says: 26392 (4.Mk.)

(a) Kategori 1: ... Bu kategorideki tehizat, hava ve gaz, buhar veya sis ya da hava/toz karmlarndan kaynaklanan patlayc ortamlarn uzun bir sreyle srekli olarak veya sk sk mevcut olduu alanlarda kullanlr. (b) Kategori 2: Bu kategorideki tehizat gaz, buhar, sis veya hava/toz karmlarnn yol at patlayc ortamlarn nadiren oluabilecei alanlarda kullanlr. (c) Kategori 3: Bu kategorideki tehizat, gaz, buhar, sis veya hava/toz karmlarndan kaynaklanan patlayc ortamlarn oluma ihtimali olmayan veya seyrek olarak ve yalnzca ksa sreyle olutuu alanlarda kullanlr.


17

EPL Ga equates to ATEX Category 1G;

EPL Gb equates to ATEX Category 2G;

EPL Gc equates to ATEX Category 3G;

EPL Da equates to ATEX Category 1D;

EPL Db equates to ATEX Category 2D;

EPL Dc equates to ATEX Category 3D.

TS EN 60079-10-1 TS EN 60079-10-2

Annex ZB ATEX Categories and Equipment Protection Levels (EPLs)


18

izelge D.1 EPLlerin blgeler ile olan geleneksel ilikisi

TS EN 60079-0 Ek D

Ex tehizat iin tehizat koruma seviyelerini kapsayan bir alternatif risk deerlendirme metoduna giri

Tehizat koruma seviyesi Blge

Ga 0

Gb 1

Gc 2

Da 20

Db 21

Dc 22

19


(R.G. 30.04.2013 28633)

Patlama riskinin deerlendirilmesi MADDE 6 veren, 29/12/2012 tarihli ve 28512 sayl Resm Gazetede yaymlanan Sal ve Gvenlii Risk Deerlendirmesi Ynetmeliine uygun risk deerlendirmesi almalarn yaparken, patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde aadaki hususlar da dikkate alr: a) Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl, b) Statik elektrik de dhil tututurucu kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, c) yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, ) Olabilecek patlama etkisinin bykl


20

D.2.1 Grizuya duyarl madenler (Grup I) D.2.1.1 EPL Ma Gazn birden bire ortaya kmasnn mevcut olduu durumda enerjili braklsa bile bir tutuma kayna olmas ihtimal dahilinde olmayan yeterli gvenlie sahip, ok yksek koruma seviyesi olan grizuya duyarl bir madende tesis iin olan tehizat. D.2.1.2 EPL Mb Gazn ortaya kmas ile enerjisiz olan tehizat arasndaki zaman srecinde tutuma kayna olmas ihtimal dahilinde olmayan yeterli gvenlie sahip, yksek koruma seviyesi olan grizuya duyarl bir madende tesis iin olan tehizat.

TS EN 60079-0 Ek D


21

D.2.2 Gazlar (Grup II) D.2.2.1 EPL Ga Normal almada, beklenilen hatalarda veya nadiren olan hatalara maruz kaldnda bir tutuma kayna olmayan, ok yksek koruma seviyesine sahip, patlayc gaz ortamlar iin olan tehizat. D.2.2.2 EPL Gb Normal almada veya dzenli olarak gerekli olmasa bile beklenilebilen hatalara maruz kaldnda bir tutuma kayna olmayan, yksek koruma seviyesine sahip, patlayc gaz ortamlar iin olan tehizat. Not Standard koruma kavramlarnn ounluu tehizat bu tehizatn koruma seviyesi iine dahil eder. D.2.2.3 EPL Gc Normal almada bir tutuma kayna olmayan ve dzgn beklenilen olaylar olmas durumunda (rnek olarak, bir lambann arzalanmas) bir tutuma kayna olarak pasif kalmasn salamak iin baz ilave korumaya sahip olabilen, zenginletirilmi koruma seviyesine sahip, patlayc gaz ortamlar iin olan tehizat. Not Tipik olarak, bu Ex n tehizat olacaktr.

TS EN 60079-0 Ek D


22

D.2.3 Tozlar (Grup III) D.2.3.1 EPL Da Normal almada veya beklenilebilen veya nadiren olan hatalara maruz kaldnda bir tutuma kayna olmayan, ok yksek koruma seviyesine sahip, tutuabilir toz ortamlar iin olan tehizat. D.2.3.2 EPL Db Normal almada veya beklenilebilen hatalara maruz kaldnda bir tutuma kayna olmayan, yksek koruma seviyesine sahip, tutuabilir toz ortamlar iin olan tehizat. D.2.2.3 EPL Dc Normal almada bir tutuma kayna olmayan ve rnek olarak bir lambann arzas gibi dzgn beklenilen olaylar olmas durumunda bir tutuma kayna olarak pasif kalmasn salamak iin baz ilave korumaya sahip olabilen, zenginletirilmi koruma seviyesine sahip, tutuabilir toz ortamlar iin olan tehizat.

TS EN 60079-0 Ek D


Patlayc gaz ortamlar iin koruma sembolleri (TS EN 60079-0)

23

d : Aleve kar korumal mahfaza (EPL Gb veya Mb iin), e : Artrlm gvenlik (EPL Gb veya Mb iin), ia : Kendinden gvenlik (EPL Ga veya Ma iin), ib : Kendinden gvenlik (EPL Gb veya Mb iin), ic : Kendinden gvenlik (EPL Gc iin), ma : Kapsl iine alnm (EPL Ga veya Ma iin), mb : Kapsl iine alnm (EPL Gb veya Mb iin), mc : Kapsl iine alnm (EPL Gc iin) nceleme safhasndadr. nA : Kvlcm atlamas olmayan (EPL Gc iin), nC : Kvlcm atlamasna kar korunmu (EPL Gc iin), nR : Havalandrmas snrl (EPL Gc iin), nL : Enerjisi snrl (EPL Gc iin), o : Yaa daldrma (EPL Gb iin), px : Basn altna alnm (EPL Gb veya Mb iin), py : Basn altna alnm (EPL Gb iin), pz : Basn altna alnm (EPL Gb veya Mb iin), q : Toz doldurma (EPL Gb veya Mb iin).

Patlayc toz ortamlar iin koruma sembolleri (TS EN 60079-0)

24

ta : Mahfaza ile koruma (EPL Da iin), tb : Mahfaza ile koruma (EPL Db iin), tc : Mahfaza ile koruma (EPL Dc iin), ia : Kendinden gvenlik (EPL Da iin), ib : Kendinden gvenlik (EPL Db iin), ic : Kendinden gvenlik (EPL Dc iin), ma : Kapsl iine alnm (EPL Da iin), mb : Kapsl iine alnm (EPL Db iin), mc : Kapsl iine alnm (EPL Dc iin), p : Basn altna alnm (EPL Db veya Dc iin),

Standartlar

25

EN / IEC

Genel zellikler General requirements

60079-0

d tipi aleve dayankl mahfazalar tarafndan korunan cihazlar Flameproof enclosures d

60079-1

p tipi basnl mahfazalar ile korunan cihazlar Pressurized enclosures p

60079-2

Toz doldurma q ile korunan cihazlar Powder filling q

60079-5

o tipi yaa daldrma ile korunan cihazlar Oil immersion o

60079-6

Artrlm gvenlik e Increased safety e

60079-7

i tipi kendinden korumal cihazlar Intrinsic safety i

60079-11

Patlayc gaz bulunan ortamlarda kullanlacak olan elektrikli cihaz standartlar

Standartlar

26

EN / IEC

n tipi koruma ile tehizatn korunmas Type of protection n

60079-15

m tipi kapsl iine alma ile tehizatn korunmas Encapsulation m

60079-18

Kendinden gvenlikli elektriksel sistemler Intrinsically safe systems

60079-25

Cihaz koruma seviyesi (EPL) Ga olan tehizat Electrical equipment for Zone 0

60079-26

Kendinden gvenlik kavraml alan baras ve kendinden olmayan alan baras Intrinsically safe field bus systems

60079-27

Optik ma kullanlarak tehizatn ve iletim sistemlerinin korunmas Optical radiation op

60079-28

Patlayc gaz bulunan ortamlarda kullanlacak olan elektrikli cihaz standartlar (devam)

27

Artrlm gvenlik e Elektrik malzemelerinin iinde ve

dndaki elemanlarda, ar scaklk

kvlcm ve arklarn oluum

olaslklarna kar daha yksek

derecede emniyet tedbirleri alnr.

Bu koruma normal iletme

koullarnda s retmez.

Terminal ve balant kutular,

Baka bir koruma tipiyle

korunmu ekipmanlarn tesisat

iin kontrol panolar,

Sincap kafesli motorlar,

Aydnlatma armatrleri

d tipi aleve dayankl mahfazalar

tarafndan korunan cihazlar

Bu tip korumada patlayc bir

ortam ateleyebilecek btn

paralar kapal bir muhafazaya

yerletirilir. Yerletirildikleri kapal

yerde oluacak herhangi bir

patlamadan doacak basnca

dayanabilmeli, ayn zamanda da

patlamay kapal alann dndaki

ortama tamamaldr.

alterler,

Kontrol ekipmanlar,

Kontrol panelleri,

Motorlar,

Aydnlatma armatrleri,

Dier kvlcm retebilecek

elemanlar

Uygulama alanlar

28

p tipi basnl mahfazalar ile

korunan cihazlar

Cihazn bulunduu ortama

dardaki ortamdan bir giriin

olmamasn salamak iin cihaz

rten ksmn iinde darya gre

daha basnl koruyucu bir gaz

verilerek dtan ieriye potansiyel

patlayc atmosferik szmalar

nlenir.

Anahtarlama ve kontrol

panolar,

Byk gl motorlar

i tipi kendinden korumal cihazlar

Elektrikli cihaz kendinden emniyetli

devreler ierir. Bu devrelerden

dolay dardaki atmosfere kar bir

patlayclk yetenei yoktur. Bir

devre veya bir ksmn normal

iletim ve zel hata artlarnda

yaplan deneylerinde patlamaya yol

aabilecek kvlcm ve s etkisine

sahip olmadklar gzlenmitir.

lme ve kontrol elemanlar,

letiim cihazlar,

Sensrler

Uygulama alanlar

29

o tipi yaa daldrma ile korunan

cihazlar

Elektrikli cihazn tm veya bir

ksm yan iine daldrlr. Bu yolla

yan dnda yada kabn tamamen

dnda kalan bir ortam , yan

iindeki cihaz tarafndan

oluturulacak kvlcmdan

etkilenmez.

Transformatrler,

Yol verme direnleri

Toz doldurma q ile korunan

cihazlar

Elektrikli cihaz iinde tutan

muhafaza tamam ile kk

paracklardan oluan malzeme ile

doldurulur. Bylece cihazn

istenilen artlarda almas

srasnda oluacak kvlcmlar

dardaki atmosferi ateleyemez.

Bu ekilde oluturulmu ortam ne

alev ne de ar scaklkla cihazn

iinde bulunduu kabn yzeyine

ateleme yapamayacaktr.

Transformatrler,

Kondansatrler,

Elektronik paralar

Uygulama alanlar

30

m tipi kapsl iine alma ile

tehizatn korunmas

Atelemeyi yapabilecek paralar

(d atmosfere kar) evre

etkilerine kar yeterince mukavim

bir reine iine kapatlr. Bylece

patlayc atmosfer ne kvlcmla ne

de s ile bu kapal ksmdan

atelenemez.

Kk kapasiteli kumanda

kutular,

Gsterge elemanlar,

Alglayclar

n tipi koruma ile tehizatn

korunmas

Elektrikli cihazlarn normal alma

ve belirlenmi anormal alma

durumlarnda etrafndaki patlayc

ortam atelemesi mmkn

deildir.

Blge 2 iin kullanlacak tm

elektrikli cihazlar

Uygulama alanlar

Patlayc gaz ortamlar iin Ex iaretleme (TS EN 60079-0)

31

Ex sembol

Kullanlan her bir koruma tipi iin semboller:

Grup sembol; - Grizu bulunabilecek madenlerde kullanlan elektriksel tehizat iin I, - Grizu bulunabilecek madenler dnda patlayc gaz ortam bulunan yerlerde kullanlan elektriksel tehizat IIA, IIB veya IIC.

Grup II elektriksel tehizat iin, scaklk snfn gsteren sembol.

Tehizat koruma seviyesi, Ga, Gb, Gc, Ma veya Mb den hangisi uygunsa.

Ex d l Mb Grizu bulunabilecek madenlerde kullanm iin aleve dayankl mahfaza d (EPL Mb) tipli elektriksel tehizat

Patlayc gaz ortamlar iin Ex iaretleme (TS EN 60079-0)

32

Ex sembol


Grup sembol; - Grizu bulunabilecek madenlerde kullanlan elektriksel tehizat iin I, - Grizu bulunabilecek madenler dnda patlayc gaz ortam bulunan yerlerde kullanlan elektriksel tehizat IIA, IIB veya IIC.

Grup II elektriksel tehizat iin, scaklk snfn gsteren sembol.

Tehizat koruma seviyesi, Ga, Gb, Gc, Ma veya Mb den hangisi uygunsa.

Ex d II (NH3) Gb Yalnzca amonyak gazn esas alan grizu bulunabilecek madenler

dndaki patlayc gaz ortamlarnn bulunduu yerlerde kullanlan aleve dayankl d (EPL Gb) koruma tipli elektriksel tehizat

Patlayc toz ortamlar iin Ex iaretleme (TS EN 60079-0)

33

Ex sembol


Grup sembol; Patlayc toz ortaml yerlerdeki elektriksel tehizat iin IIIA, IIIB veya IIIC.

Derece selsiyus cinsinden en yksek yzey scakl ve T harfinden sonra l birimi 0C (rnek, T 90 C).

Uygun olduu ekilde tehizat koruma seviyesi Da, Db veya Dc.

Koruma derecesi (rnek IP54).

Ex ma IIIC T120 C Da IP20

En yksek yzey scakl 120 Cdan daha az olan Grup IIIC iletken tozlar ihtiva eden patlayc toz ortamlar iin ia (EPL Da) koruma

tipli elektriksel tehizat

aretleme rnekleri

37

38

aretleme rnekleri

39

TS EN 60079-0

ELEKTRKL CHAZLAR PATLAYICI ORTAMLARDA KULLANILAN - BLM 0: TEHZAT- GENEL ZELLKLER

3.10 Mahfazann koruma derecesi (IP)

Kiilerin, mahfaza iindeki enerjili blmlere temasna veya yaklamasna ve hareketli blmlerle

(dzgn dnen miller ve benzerleri dnda) temasna kar korunmay ve

Elektriksel tehizatn, kat yabanc cisimlerin girmesine kar korunmay ve

Elektriksel tehizatn, sularn zararl giriine kar korunmay

salamak iin mahfazalara uygulanan (IP) sembolnden sonra yazlan EN 60529a uygun saysal bir

snflama.

IP kodu elemanlar ve anlamlar (EN 60529)

40

IP XXXX

0 korumasz

1 ap >= 50mm / Elin dyla

2 ap >= 12,5mm / Parmakla

3 ap >= 2,5mm / Aletle

4 ap >= 1mm / Telle

5 toza kar korumal / Telle

6 toz geirmez / Telle

0 korumasz

1 Dey olarak damlama

2 Damlama (15 eik)

3 Pskrme

4 Srama

5 Fkrma

6 Gl fkrma

7 Geici daldrma

8 Srekli daldrma

A elin dyla

B Parmakla

C aletle

D telle

H yksek gerilim cihaz

M su deneyi srasnda hareketli

S su deneyi srasnda hareketsiz

W hava artlar

IP kodu elemanlar ve anlamlar (EN 60529)

41

IP 34

IP 23CS

(3) - ap 2,5 mm ve daha byk olan aletleri kullanan kiileri tehlikeli blmlere erimeye kar korur; - ap 2,5 mm ve daha byk olan yabanc kat cisimlerin giriine kar mahfaza iindeki donanm korur; (4) Mahfazaya kar herhangi bir dorultudan srayan sudan kaynaklanan zararl etkilere kar mahfaza iindeki donanm korur.

(2) - Kiilerin parmaklarn tehlikeli blmlere erimeye kar korur; - ap 12,5 mm ve daha byk olan yabanc kat cisimlerin giriine kar mahfaza iindeki donanm korur; (3) - Mahfazaya kar pskrtlen sudan kaynaklanan zararl etkilere kar mahfaza iindeki donanm korur; (C) - ap 2,5 mm ve daha byk olan ve uzunluu 100 mmyi amayan aletleri kullanan kiileri tehlikeli blmlere erimeye kar korur (Alet, mahfazaya tm boyunca girebilmelidir). (S) - Donanmn tm blmleri sknet halinde iken su giriinden kaynaklanan zararl etkilere kar koruma iin deneyden geirilir

42

Cihaz zerinde koruma tipini bozacak tadilatlar yaplmamaldr .

malat firmann kullanma ve montaj talimatna uyulmaldr .

Aydnlatma armatrnn ampulnn deitirilmesi gerektiinde, orijinal ampul ile

ayn zellikte ampul kullanlmaldr.

Ampuln deiik gte taklmas ve cvata, koruma kafesi taklmamas koruma tip ve

zelliini bozan bir onarm ilemidir .

43

(d) tipi Alevszdrmaz korumal bir muhafazaya sertifikalama artlar dnda yeni giri

ve klarn yaplmas, kullanlmayan klarn standart olarak kapatlmamas, uygun

olmayan kablolarn balanmas, contalarn uygun olmayanlarla deitirilmesi,

kullanlmamas cihazn gvenilirliini, koruma tip ve zelliini bozan onarmlardr.

Cihaz muhafazalarnn pas ve korozyon etkilerine kar dayankl hale gelmesi iin

yaplanlar dorudur. Ancak (d) tipi korumal bir muhafazann alev yzeyinin boyanmas

koruma tipi zelliini bozar.

Documents

atex sunum 2