1. PENGENALAN

1.1 KONSEP TIMBANGAN

Menurut Kamus Dewan (1994), timbangan ialah alat yang digunakan untuk mengukur

berat sesuatu benda. Menurut Wikipedia Bahasa(2012) timbangan dikategorikan ke dalam

sistem mekanik dan juga elektronik(digital). Apabila bercakap tentang timbangan ada dua

perkara utama yang selalu orang ramai terkeliru antara konsep berat dengan jisim.

1.1.1 KONSEP JISIM

Yang dimaksudkan dengan jisim ialah amaun atau kuantiti jirim yang terdapat di

dalam sesuatu objek. Jisim sesuatu objek bergantung kepada bilangan dan jenis atom dalam

objek tersebut. Unit SI jisim ialah kilogram(kg) , gram(g) dan miligram (mg).

Unit kilogram digunakan untuk menimbang objek-objek yang mempunyai kuantiti

jirim yang besar seperti orang, barangan runcit seperti bawang, gula dan sebagainya

manakala unit gram(g) digunakan untuk menimbang objek yang mempunyai kuantiti jirim

yang lebih kecil seperti gula, tepung dan sebagainya.

Unit miligram(mg) digunakan untuk menimbang objek-objek yang mempunyai

kuantiti jirim yang sangat kecil seperti hablur yang terdapat di dalam emas dan berlian. Jisim

adalah suatu kuantiti skalar dan ia adalah tetap dan tidak dipengaruhi oleh faktor seperti daya

tarikan graviti.

Di mana-mana saja kita bawa sesuatu objek itu, jisimnya adalah tetap sama.

Contohnya, berat sebungkus tepung ialah 1kg di bumi. Jika kita membawanya ke planet-

planet yang lain, jisimnya tetap 1kg.

1.1.2 KONSEP BERAT

Ini berlainan dengan konsep berat. Berat suatu objek ialah daya tarikan graviti ke atas

objek itu. Jika jisim sesuatu objek ialah m, dan pecutan graviti ialah g,

Maka Berat = mg

Unit SI bagi berat ialah newton (N) dan berat ialah suatu kuantiti vektor. Semua objek

di sekeliling kita ditarik ke arah pusat bumi oleh satu daya yang dikenali sebagai daya

tarikan graviti bumi.

Daya ini menyebabkan objek jatuh ke arah bumi apabila dilepaska. Suatu objek yang

jatuh di bawah daya tarikan graviti, tanpa pengaruh daya-daya luar seperti rintangan udara

dikatakan sebagai jatuh secar bebas atau jatuh bebas. Secara praktik, jatuh bebas hanya

berlaku dalam keadaan vakum iaitu ruang yang tiada mengandungi jirim.

Objek yang jatuh bebas akan memecut. Pecutannya dikenali sebagai pecutan graviti.

Nilai pecutan graviti tidak bergantung kepada bentuk dan jisim objek yang jatuh jika tiada

faktor luar seperti geseran udara yang mempengaruhi kejatuhannya.

Contohnya, seorang angkasawan berjisim 75kg di bumi, beratnya di bumi adalah

berlainan beratnya di bulan. Ini disebabkan, di bumi terdapat tarikan graviti manakala di bulan

tiada tarikan graviti.

Contoh kiraan berat angkasawan tersebut :

a) Jika dia berada di permukaan bumi di mana pecutan graviti bernilai 10 ms , maka

Berat = mg

= 75kg x 10ms

=750N

a) Jika dia berada di permukaan bulan di mana pecutan graviti 1/6pecutan graviti di bumi

maka

Berat = mg

= 75kg x 10ms x 1/6

=125N

1.2 HUBUNGAN ANTARA JISIM DENGAN INERSIA

Inersia merupakan sifat semulajadi suatu objek yang cenderung untuk menentang

sebarang perubahan dalam keadaan asalnya, sama ada dalam pegun atau keadaan bergerak.

Sifat inersia sesuatu objek boleh dinyatalkan dalam hukum gerakan Newton pertama yang

menyatakan bahawa:

i) sesuatu objek akan kekal dalam keadaan asalnya iaitu dalam keadaan pegun

jika tiada daya luar bertindak ke atas objek tersebut.

Atau

ii) keadaan gerakan dengan halaju seragam

jika tiada daya luar bertindak ke atas objek tersebut.

Contoh keadaan untuk (i) :

Apabila buku di tengah satu longgokan disentap, buku yang lain diatasnya akan jatuh

ke bawah. Ini kerana pada awalnya, buku-buku di atas adalah pegun. Iniersianya menentang

perubahan dalam keadaan pegun, maka apabila buku ditengah disentap, buku-buku di atas

tidak bergerak bersama-sama.

Contohnya keadaan untuk (ii)

Apabila sebuah kereta bergerak, penumpang di dalm kereta itu juga bergerak bersama-

sama. Apabila kereta itu diberhentikan dengan tiba-tiba, penumpang di dalamnya akan

terhumban ke hadapan.Inersia penumpang itu menentang perubahan keadaan asalnya iaitu

keadaan bergerak. Dengan itu, penumpang teruskan gerakkannya ke hadapan.

Hukum gerakan Newton ditemui oleh Sir Isaac Newton (1642-1727). Beliau telah

menulis sebuah buku “Philsophiae Naturalis Principia Matematica” yang telah menjadi asas

kepada bidang mekanik. Buku ini juga menerangkan banyak hukum penting termasuk hukum

gerakan Newton I,II dan III.

Hubungan di antara jisim dengan inersia ialah “ Semakin besar jisim sesuatu objek,

semakin besar inersia objek tersebut “ Contohnya, seorang nelayan mendapati bahawa

jisim bahan muatan kapalnya akan mempengaruhi masa yang diambil untuk menggerakkan

atau menghentikan kapal tersebut.

1.3 HUBUNGAN ANTARA JISIM DENGAN MOMENTUM

Momentum linear atau momentum sesuatu objek ditakrifkan sebagai hasil darab jisim

objek dengan halaju.

Momentum = Jisim x halaju

P = m x v

Unit SI momentum ialah kg m s. Momentum ialah satu kuantiti vektor. Arah

momentum adalah sama dengan arah halaju.

Contoh :

Sebuah kereta berjisim 800 kg manakala sebuah lori berjisim 5 000 kg.

a) Bandingkan momentum kedua-dua kenderaan sekiranya masing-masing bergerak

dengan halaju 20 m s .

b) Jika kedua-dua kenderaan bergerak dengan halaju yang sama, yang manakah akan

menyebabkan kerosakan lebih kepada tiang lampu yang dilanggar ?

Penyelesaian :

a) Momentum kereta = 800 kg x 20m s

= 16 000 kg m s

Momentum lori = 5 000 kg x 20m s

= 100 000 kg m s

b) Lori, kerana lori mempunyai momentum lebih besar.

2.0 INSTRUMENT DALAM PENGUKURAN

2.1 DEFINISI ALAT TIMBANGAN

Alat ialah barang apa yang diperlukan atau digunakan untuk membuat (mengerjakan,

menghasilkan) sesuatu timbangan ialah imbangan, banding dan tara. Berat ialah jisim. Oleh

itu alat timbangan berat bermaksud benda yang digunakan untuk mengukur sesuatu jisim.

2.2 JENIS-JENIS INSTRUMENT

Instrument merupakan alatan atau bahan yang digunakan sebagai alatan ukuran

timbangan. Tedapat dua jenis instrument yang digunakan dalam pengukuran. Antaranya

adalah seperti berikut:

a) Instrument Tradisional

b) Instrument Moden Atau Masa Kini

2.2.1 INSTRUMENT TRADISIONAL.

Dalam insrument tradisional ia adalah terdiri daripada sukatan seperti yang nenek moyang

kita gunakan pada zaman dahulu sebelum wujudnya sistem timbangan yang sistematik.

Antara instrumentnya ialah:

a) Cupak

b) Gantang

c) Dacing.

d) Kepoi

Pada zaman dahulu ukuran timbangan atau instrument seperti ini banyak digunakan dalam

kehidupan seharian kita. Bagi ukuran cupak,gantang dan kepoi, biasanya ukuran timbangan

seperti ini biasanya digunakan untuk menyukat padi atau beras.

Rajah 1: Cupak, Gantang dan Kepoi.

Gantang adalah merupakan suatu alat sukatan lama. Satu gantang sukatannya adalah

bersamaan dengan empat cupak.

Rajah 2: Gantang

Dacing pula digunakan secara tradisional untuk menimbang emas,perak,bijih timah dan

rempah.

Rajah 3 : Dacing

Rajah 4: Beberapa contoh instrument tradisional.

2.2.2 INSTRUMENT MODEN ATAU MASA KINI

Bagi Instrument moden pula, ia adalah terdiri daripada sukatan atau bahan yang

digunakan pada zaman sekarang iaitu bahan ukuran sukatan yang telah ditambah baikkan

untuk kemudahan mengikut peredaran zaman. Insrument moden atau masa kini ini,

termasuklah alat-alat timbangan digital dan konvensional.

Alat ini (rajah 5) digunakan untuk menimbang jisim kuantiti bagi objek yang sangat kecil

seperti penutup pen atau untuk jisimnya yang kurang daripada 1 kilogram.

Rajah 5: Penimbang Elektronik

Contoh-contoh timbangan atau instrument moden yang mana penggunaannya adalah

secara meluas pada masa kini. Disebabkan saiz dan fungsi bahannya, instrument moden ini

banyak digunakan.

Rajah 6: Comtoh-contoh Instrument Moden

3.0 UNIT-UNIT UKURAN TIMBANGAN

Dalam setiap instrument ukuran timbangan mahupun sistem ukuran yang lain, unit

merupakan perwakilan sesuatu data sesuatu benda yang diukur atau disukat. Unit-unit untuk

ukuran timbangan ini terbahagi kepada 2 jenis iaitu:

a) Unit-unit Tradisional

b) Unit-unit dalam Sistem Metrik.

3.1 UNIT-UNIT TRADISIONAL

Unit-unit tradisional ini merupakan cara atau perwakilan yang digunakan pada zaman

dahulu sebelum wujudnya sistem yang ada sekarang ini. Unit-unitnya adalah seperti cupak,

gantang ,tahil ,kati dan pikul.

Unit cupak digunakan untuk menimbang kuantiti yang sedikit iaitu bersamaan dengan

sebelah tempurung. Unit gantang digunakan untuk menimbang kuantiti yang lebih besar.

1 gantang = 4 cupak.

Tahil biasa digunakan di asia timur dan tenggara. Tahil digunakan untuk menimbang

matawang china pada suatu masa dahulu.

1 tahil = 37.7994 g

Kati adalah unit yang lebih besar daripada tahil.kati di gunakan untuk menimbang

barang-barang makanan seperti beras, buah-buahan dan daging.

1 kati = 15 tahil

13.5kg + 12.25kg + 8 000g =

Unit pikul adalah unit yang paling besar dalam sisitem unit tradisional ini. Unit pikul

ini biasanya digunakan untuk menimbang sesuatu beban yang berat seperti kayu, timah dan

banyak lagi.

1 pikul = 100 kati

3.2 UNIT-UNIT DALAM SISTEM METRIK

Sistem metrik ialah sistem ukuran perpuluhan yang digunakan dalam sistem kita

sekarang ini yang serba moden. Sistem metrik ini merupakan suatu sistem yang berasaskan

meter dan gram.

Sistem metrik ini mula diperkenalkan pada 1 Januari 1982 oleh Kerajaan Persekutuan.

Dalam sistem maetrik ini, banyak unit yang telah digunakan. Antara unit-unit yang digunakan

ialah unit gram, kilogram, auns dan tan. Contohnya:

• 1 g = 0.0353 auns

• 1 kg = 1000 g

• 1 tan = 1000 kg

4.0 CONTOH PENGIRAAN

4.1 CONTOH 1

Untuk soalan jenis ini, beberapa perkara perlu diketahui oleh guru dan murid untuk

menyelesaikannya. Pertama sekali murid-murid kita harus mengetahui unit yang akan kita

gunakan sebagai unit bagi jawapannya. Bagi soalan ini, kita akan menggunakan unit kilogram

(kg). Oleh itu kita harus menukar dahulu unit gram (g) kepada unit kilogram (kg).

8000 g = _________ kg

Pengetahuan asas: 1 kg bersamaan dengan 1000 g

Penukaran Unit: kg kepada g = didarab dengan 1000

g kepada kg = dibahagi dengan 1000

Dengan ini, 8000 g haruslah dibahagikan dengan 1000 untuk mendapatkan jawapan

kepada unit kilogram (kg).

8000 g = ________ kg

8000 g = 8000 ÷ 1000

= 8000

1000

= 8.0 kg

Selepas itu, proses penambahan bolehlah dilakukan, samaada penambahan secara satu-

satu ataupun penambahan secara terus tiga nombor. Dalam soalan ini, kita harus berhati-hati

semasa menambah kerana ia melibatkan nombor pepuluhan. Dengan itu, penambahan

haruslah selari. Iaitu kedudukan titik perpuluhan hendaklah segaris atau selari.

1 3 5 0 kg

1 2 2 5 kg

+ 8 0 0 kg

3 3 7 5 kg

13.5 kg + 12.25 kg + 8000g = 33.75 kg

4.2 CONTOH 2

pisang tepung

1.15 kg 650g

Rajah di atas menunjukkan berat sesisir pisang dan sebungkus tepung. Berapakah jumlah

berat dalam kg, bagi 2 bungkus tepung dan 3 sisir pisang yang sama itu?

Bagi contoh yang kedua ini pula, soalan mengkehendaki kita mencari jumlah berat 2

bungkus tepung dan juga 3 sisir pisang. Hasil tambah berat haruslah dalam unit kilogram (kg)

sebagai jawapan terakhirnya. Dengan ini kita harus mencari jawapan bagi 3 sisir pisang

terlebih dahulu.

1 sisir pisang = 1.15 kg

3 sisir pisang = _________ kg

Satu sisir pisang telah diberikan beratnya iaitu 1.15 kg. Soalan mengkehendaki pisang

sebanyak 3 sisir, maka operasi darab terlibat dalam penyelesaian masalah ini.

1 sisir pisang = 1.15 kg

Maka, 3 sisir pisang = 1.15 kg x 3

= 3.45 kg

1 . 1 5 kg

X 3 langkah pengiraan

3 . 4 5 kg

Setelah itu kita haruslah mencari jumlah berat bagi 2 bungkus tepung. Berat tepung

adalah dalam unit gram (g). Oleh itu kita harus mendarabkan nya terlebih dahulu dan

kemudian barulah kita menukarkan unitnya.

1 bungkus tepung = 650 gram

2 bungkus tepung = 650 gram x 2 = 1300 g

6 5 0 gram

X 2

1 3 0 0 gram

Penukaran unit: gram kepada kilogram = bahagi dengan 1000

Oleh itu;

1300 g = 1300 g ÷ 1000

= 1 3 0 0

1 0 0 0

= 1.3 kg

Langkah yang terakhir sekali kita haruslah menjumlahkan semua berat yang telah kita

kirakan tadi. Operasi tambah terlibat dalam mencari jawapan yang terakhir.

Jumlah berat pisang = 3.45 kg

Jumlah berat tepung = 1. 30 kg

Jumlah semua berat = jumlah berat pisang + jumlah berat tepung

= 3.45 kg + 1.30 kg

= 4.75 kg

3 . 4 5 kg langkah pengiraan terakhir

+ 1 . 3 0 kg

4 . 7 5 kg

4.3 CONTOH 3

BUAH-BUAHAN TEMBIKAI DURIAN NANAS

BERAT (KG) 4.5 0.94 1.7

Hitungkan purata berat, dalam kg, buah-buahan dalam jadual di atas.

Bagi soalan seperti ini, kita harus tahu apa itu konsep untuk purata. Setelah

mengetahui konsepnya barulah kita boleh menyelesaikannya. Langkah pertama kita perlu

menyatakn rumus untuk purata.

Rumus Purata = Jumlah Berat

Bilangan

Kemudian kita harus mencari jumlah berat keseluruhan atau berat semua dengan

menambahkan semua berat buah-buahan seperti dalam jadual tersebut.

Berat Tembikai = 4.5 kg

Berat Durian = 0.94 kg

Berat Nanas = 1.7 kg

Jumlah berat = berat tembikai + berat durian + berat nanas

= 4.5 kg + 0.94 kg + 1.7 kg

= 7.14kg

Selepas itu barulah kita menggunakan rumus purata yang telah kita nyatakan di atas.

Maka; Purata = Jumlah Berat

Bilangan

= 7.14 kg

3

= 2.38 kg

5.0 AKTIVITI PEMBELAJARAN DAN PENGAJARAN

1. Set Induksi(5 minit)

a) Guru menunjukkan sebiji batu dan segulung kapas

b) Guru bersoaljawab dengan murid

Apakah nama objek yang ditunjukkan oleh guru?

Yang mana satu lebih berat?

Murid memberi jawapan

Guru menerangkan tajuk yang akan diajar

2. Langkah 1

a) Guru menerangkan setiap benda di dunia ini mempunyai jisim/berat dan apakah

alat yang digunakan untuk menimbang objek/barang

b) Guru menunjukkan kepada murid beberapa jenis alat penimbang yang boleh

digunakan untuk menimbang objek/barang dalam kg dan g

c) Guru membimbing murid membaca senggatan dengan betul semasa menimbang

objek/barang.

d) Guru menegaskan bahawa jisim(berat atau ringgan) sesuatu objek tidak

bergantung kepada saiz objek tersebut.

e) Guru menerangkan kepada murid jarum penimbang mesti berada pada tunjuk

angka 0 sebelum menimbang objek.

3. Langkah 2

a) Guru menyediakan beberapa jenis barang untuk ditimbang bersama murid

Tepung garam

b) Guru menimbang bersama murid menggunakan alat penimbang yang sesuai

4. Langkah 3

a) Murid dibahagikan kepada 5 kumpulan (1 kumpulan 5 orang)

b) Murid diberikan alat penimbang gram dan kilogram, bungkusan kacang hijau,

gula, tepung beras, biskut, beras, coklat, buku teks, pensel

c) Murid menimbang dalam kumpulan menggunakan alat penimbang yang sesuai

d) Murid mengisi jadual yang disediakan

Objek Jisim objek

(kg atau g)

Kacang hijau

Gula

Tepung beras

Beras

Biskut

Coklat

Epal

5. Langkah 4

a) Murid menimbang objek di sekeliling mereka menggunakan alat penimbang yang

sesuai dengan bimbingan guru

b) Murid mencatat jisim objek tersebut di dalam jadual diatas

c) Guru memastikan murid mesti menulis unit yang betul( kg/g)

6. Langkah 5

a) Guru mengedarkan lembaran kerja kepada murid sebagai pengukuhan

b) Murid menjawab soalan dalam buku aktiviti m/s 120.

7. Penutup

a) Guru bersoal jawab dengan murid alat yang digunakan untuk menimbang dan unit

yang terlibat.

LEMBARAN KERJA

2. Lukiskan jarum pada penimbang mengikut timbangan yang diberi

3. Isikan berat bagi setiap timbangan berikut

5.0 SOALAN-SOALAN

Pn Aminah membeli 4 kampit tepung, setiap satu

beratnya 6 kg. Dia menggunakan 15.75 kg daripada

tepung itu untuk membuat kek, sementara 2/3

daripada bakinya dibuat biskut. Berapakah berat,

dalam g, tepung yang masih tinggal?

Rajah menunjukkan berat sebiji betik dan sebiji

terung. Berat betik itu ialah 460 g. Berapakah berat

terung dalam kg?

Berapakah jumlah berat dalam kg, lima biji mangga

yang sama saiz seperti di sebelah?

Berapakah jumlah berat, dalam kg, kedua -dua

bungkusan P dan Q dalam rajah di bawah?

Berdasarkan rajah di atas, cari

berat bagi pemberat P, dalam g.

Jadual di bawah menunjukkan berat bagi empat orang murid. Jika purata

berat mereka ialah 43 kg, berat Amuti ialah

444847Berat:

AmutiAbuAliSalma

Nama:

280 g

Berapakah jumlah berat, dalam kg, sembilan bungkus tepung ubi yang sama

seperti di atas?

Berat sebuah kotak ialah 67.3 kg. Berapakah

jumlah berat 8 buah kotak

yang sama?

100 ikat manggis beratnya4.5 kg. Berapakah beratseikat manggis jika,setiap ikat sama beratnya?