Asoka - Cuoc Doi Va Su Nghiep - K. R. Norman - Nguyen Tam Dich

8/3/2019 Asoka - Cuoc Doi Va Su Nghiep - K. R. Norman - Nguyen Tam Dich

1/79

ASOKA: CUC I V S NGHIPTuyn tp cc bi vit v vua A Dc

Pht Gio v A-dc VngK. R. NormanNguyn Tm Dch

---o0o---Ngun

http://thuvienhoasen.orgChuyn sang ebook 6-8-2009

Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcQUAN IM CHUNG NG THI V A-DC VNGDCH PHM BIN NIN S PLIV CHNH BN THN A-DC VNGPHP HNH CA A-DC VNGS CHINH PHC V CC S GI CA A DC VNGPHT GIO CA A DC VNGV O D BAIRTHong Asoka, Con Ngi ca Ha Bnh v Tnh Nhn Bni Asoka v s nghip hong dng Pht php

I. Tiu s ca i Asoka trc v sau khi tc v

II. S nghip Asoka i vi Pht gioIII. Nhn nh

i Asoka Maurya v nhng php d khc trn PHN I: DN NHPPHN 2: NI DUNG NHNG PHP D KHC TRN CA I ASOKA MAURYA (304 TTL. 232 TTL.)

Hong Asoka Gi T Chinh ChinTrng ca KALINGA

Li m uI. Bo cha A DcII. Chuyn lun vng A Dc

---o0o---
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/Phat%20Su/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/Phat%20Su/


2/79

QUAN IM CHUNG NG THI V A-DC VNG

Trc y khng lu ti c c mt quyn sch ca mt hc gi Pht gioli lc v ti ch n nhn nh sau y:

"Khi nim thnh lp nn Ssana hay Pht gio mt quc gia ring bithoc mt ni no , ln u tin do chnh A-Dc Vng thai nghn nn.ng ta l v vua u tin chp nhn Pht gio nh l mt quc gio, v khiu cho mt cuc chinh phc tm linh v i gi l Dhamma-vinaya Nhmt nh chinh phc v cai tr m thng thit lp chnh quyn nhng qucgia b chinh phc do chnh mnh bng chnh tr, cng vy A-Dc Vng cl ngh n vic thnh lp nn ci gi l ssana nhng quc gia b ngta chinh phc".

Trong mt vi tc phm khc ti cng bt gp cng mt lp lun nh vy:"A-Dc Vng l v vua Pht gio u tin", "A-Dc Vng c gn linvi Pht gio i chng, v vi vic tin hnh rt nhit tm nhng hot ngtn gio nh hnh hng v chim bi cc X-li qua vn ng ta quantm n vic xy dng ngi bo thp v in th", ri th "A-Dc Vng lnhn vt chnh tr v tm linh v i nht ca n c xa".

Nhng li bnh lun nh vy l theo kiu m nh A-Dc Vng cmiu t trong cc tc phm vit v Nguyn thy Pht gio. Ti cng b ramt qung thi gian rt di ca i mnh nghin cu v cc bia k ca A-

Dc Vng, song t cc bia k y khng khi no ti c th tm thy cchn dung mt con ngi hon ton trng khp vi nhng g m chng ta vit v ng ta c. Chnh v l , hm nay ti mun kho chng li vai trm A-Dc Vng ng trong lch s Pht gio, v ti cng xin chia xnhng g chng ti bit v ng ta qua cc vn bn Pht gio vi ngun thngtin m chng ti c th ly c t cc bia k ca ng.

---o0o---

DCH PHM BIN NIN S PLI

Chc hn l mi ngi ai ai cng bit v A-Dc Vng thng qua ngunthng tin v v vua ny trong Bin Nin S ting Pli, l c bit l trong bMahvamsa, mc du rt nhiu cng cu chuyn c k vi chi tit r rnghn trong cc ngun t liu bng ting Sanskrit v Trung Quc.


3/79

Trong b Mahvamsa c ghi rng sau khi ph thn ng, Bindusra, bng hth A-Dc Vng git 99 trong s 100 ngi anh em ca mnh, ch cn st li mt mnh Tissa m thi v ng nghim nhin tr thnh ngi tr vc tn ci Dim-ph- (Jambudvpa). Th ri sau khi nghe v Sa-di Ni-cu-thut (Nigrodha) thuyt ging, ng thm nhun Tam quy v Ng giiv tr thnh mt v u-b-tc (Upsaka). Chng ta cng c bit rng A-Dc Vng l ngi h tr vng chc cho Pht gio, ngn chn khng cho

bt k tn gio no bnh trng c. ng ngng khng b th thc n hngngy cho 60.000 v B-la-mn m trc y cha ng tng b th, v thayvo cng dng thc phm cho 60.000 v T-kheo. ng cn ra lnh choxy dng 84.000 ngi tnh x (vihra) 84.000 th trn, trong s ngitnh x ni ting nht l ngi tnh x do chnh bn thn ng lp nn Ptaliputra tnh x Asokrma; v ng cn dng cc ngi bo thp (stpa) nhng ni m c Pht n ving thm. T tng mun tr thnh

ngi k Php thuyt phc ?c ng cho php ngi con trai Mahinda vc con gi Sanghamitt gia nhp tng on vo nm th 6 khi ng ti v, vchnh sau ny Mahinda c phi sang Srilanka (Tch Lan) vi t cch lmt nh truyn gio. Vo thi im phn chia b phi Pht gio trong Tngon th chnh ch thn ng lng nghe cc v T-kheo t by nhng quanim ca h v c th quyt nh ai l thuc phi chnh thng v ai l ngoio. Sau khi cuc phn phi c gii quyt n tha, cuc kt tp(sangti) ln th III c t chc di s bo tr ca ng.

B Mahvamsa cho hay rng v nhng vic lm c ca ng nn mi ungi ta gi ng l Candsoka (A-Dc Vng hung bo), nhng sao nynh nhng vic lm lng thin ca ng m ng c gi l Dhammsoka(A-Dc Vng m o). D nhin, s thay i tn gi cng mun nhnmnh n s khc nhau gia mt A-Dc Vng khng bit g v Pht giov A-Dc Vng vi t cch l mt Pht t vy.

---o0o---

V CHNH BN THN A-DC VNG

Chng ta c thm mt s thng tin v A-Dc Vng khi c cc tr cang ta.

T d nh, cu chuyn ng quay v vi Pht gio c ghi li trong BinNin S hnh nh c cht g hi khc vi thng ip ng ghi trn tr .Lch s u tin A-Dc Vng tm n Pht gio c k li trong bc


4/79

o d khc trn (Minor Rock Edict) u tin. Nhng tri li, ti nh vami nhn mnh trn, theo ngun t liu Pli, th A-Dc Vng hi tmv vi Pht gio, cho xy dng 84.000 tnh x, ri th cho php ngi contrai v ngi con gi mnh gia nhp vo Tng on trong sut 6 nm ti vca ng; tuy nhin, chng ta c th cn nhc t nhng li l ca A-DcVng rng ng hi tm v vi Pht gio ch s tht xy ra ng ngay saucuc chin tranh Kalinga. Hn na trong bc o d th 13, ng cn nhnmnh rng vic y ch xy ra khi ng c tn phong 8 nm. Vic ng hitm c th cho l ng v ng hi hn, cng khng phi v ng git anh chem mnh; vic ny hnh nh b phn bc li xc chng m ng vit choanh ch em mnh trong o d th 5. Tht ra l do ng hi tm l v vicng a i y i 150.000 ngi, vic ng git 100.000 ngi v ci chtca rt nhiu ngi thnh Kalinga. B Bin Nin S qu l khng bit t gv v tn st m mu ny. Vo thi im m ng ban hnh o d th ng

l mt c s Pht t trong hn hai nm ri ri, bao gm c mt nm khing cha thc s thun thnh cho lm - iu ny c ngha rng sau khi ng hi tm v vi Pht gio th ng vn cha phi l mt Pht t nhit tm -v ri hn mt nm sau khi ng thun thnh, h tr Tng on vi nhnghkt qu tt p. ng ni rng: "ti c tin b tt". Khi ng ban hnh od u tin th cng ng vo thi im ng ti v nm th 11. ng banhnh o v th 3 vo nm th 12, vy th o d u tin v th 2, mc dkhng ghi nin i, t l c ban hnh trong cng mt nm ny hay l vonm th 11 vy.

Tuy nhin, nh cu chuyn c lin quan trong o d u tin th chng cbng chng trc tip no chng t l Gio on Pht gio m ng thamgia. Mc d trong mt on vn ca o d (o d Maski) m ng dint nh l mt Budhasake. Hultzsch dch t ny l "(Ti l) Buddha-Sakya" (Pht Thch Ca). Dng nh c l s ghp ch Budh c thc hin

bi mt ngi vit a phng "chnh li" t upsake (u-b-tc) mA-Dc Vng tho ra. iu ng ch l t Budhasake hay ting tngca n khng h xut hin trong bt c on vn khc ca o d u tin.Tt c ca nhng on vn khc u c ch upsaka.

Chc hn l ngi khc o d bit c rng chng c mt du hiu nonhc n b phi m A-Dc Vng tham gia tr thnh mt u-b-tc,m ng ta cng mun cho c s tnh r rng i vi cc c gi sau ny,nn ghp ch "Buddha" vo trc ch upska, ri khc ln tr .


5/79

Tuy nhin, s xc chng v A-Dc Vng tr thnh mt Pht t c cngnhn qua vic ng n ving thm cy B-, vic ny c din t trongo d th 8 ban hnh lc ng c tn phong 10 nm. y chc hn l mttrong nhng kt qu u tin sau khi ng hi tm tr v vi Pht gio, viu ny c l cng trng khp vi cuc ving thm Tng-gi m nh ci thin i sng tn gio ca ng.

Tht vy, chng ta c th oan chc rng i vi A-Dc Vng, th Tng-gi c ngha l Tng-gi Pht gio, bi v ngay trong o d th 11, khi ngtng kt ht nhng thnh tu ca mnh, ng tuyn b rng ng thit lpnhng v "i quan" (Mahamatra) c c trng coi v v vic caTng chng, ca cc v B-l-mn, cc v Ajvika (T mng ngoi o), K-na gio v cc gio phi khc th c ghi r tn, nhng Tng-giy phil Tng-gi Pht gio.

Th th chng cn nghi ng g rng A-Dc Vng l mt c s Pht t,nhng cng khng c l do g m tin rng tm tr ng li gn lin vi tngio khc, v chng ta c th thy trong o d th 6 l ng tn knh tt ccc b phi bng nhiu hnh thc khc nhau; v theo ng th hnh thc haynht l ch thn n ving thm h. Nh chng ta thy, php hnh ca ngl o c tri vi tm linh, cho nn nu ni cho cng bng th ng ta cngc th l tn K-na gio vy.

---o0o---

PHP HNH CA A-DC VNG

Cc o d cung cp kh nhiu thng tin v cch m A-Dc Vng truynb Php (dhamma) ca mnh. l dhammathambhas "nhng ct tr php",dhammalipi "vn th php", dhammamgala "t l php", dhammadna "bth php", dhammanuggaha "nhip th php", dhammaytras "nhng cuc lhnh php", dhammasavana "nghe php", dhammamahmtras "nhng vi thn php", dhammavijaya "chinh phc php".

Vn l phi bit xem th php ca A-Dc Vng c ging vi php cac Pht hay khng. ng ta th hin r s khc nhau gia s thc hnh vthnh lp thng thng, v li gii thch v php ca chng. Mt ct tr lmt thamdha. N tr thnh mt ct tr php nu php ca A-Dc Vngc khc ln . Cng c nhng v i quan trc thi A-Dc Vng,nhng chnh ng l ngi u tin thnh lp nn nhng v i quan php truyn b php ca mnh. Trc thi ng, cc v vua cng tng thc hnh


6/79

nhng chuyn l hnh. Ring ng th thnh lp cc cuc l hnh ng cth thc hnh php ca mnh trong sut nhng chuyn l hnh y. Ngi ta tng tin hnh tt c nhng loi t l trong trng hp b au m, tinhng cuc m ci, cu xin con, hay cu xin an ton trc khi lnng v.v Tuy nhin, t l php li l phng thuc tr bnh thch hpcho nhng ngi dn n l v y t, knh trng cc bc tn s, l s t chng i vi cc xin vt sng, s rng lng i vi nhng v Sa-mn v B-la-mn v.v

Php ca A-Dc Vng cn c gii thch r rng trong nhiu bia k, t dnh di mt hnh thc vn tt trong bn o d th hai nh sau: "Hyvng li cha m mnh; vng li ngi ln tui; c t tm vi sinh vt sng;ni s tht". Ngi ta bo rng tt c nhng iu ny ph hp vi s tnhin ca c nhn (porana pakati), mt din dch ca th k th 3 sau Cng

Nguyn l "tr v vi nguyn s". mt ni khc, trong bn o d th 3,c xut hin mt li gii thch hi rng v vn trn nh sau "Vng li cham l tt; ho phng vi bn b, ngi thn quen v b con h hng, vi ccv Sa-mn v B-la-mn l tt; c tit trong tiu dng, trong ti sn ltt".

Mt lot o d trn cc tr m chng ta thng gi l o d Tr (Pillar Edicts), nhm gii thch v php A-Dc Vng, vi mt bn tngthut chnh bn thn ng tun theo php y nh th no; l bng cchng trng nhiu cy to bng rm hai bn ng i, ri o ging v

to nhng ni cp nc cho ngi v sc vt. o d mt ni v s cai trbng php; o d 2 nhn mnh rng php gm c t to ti, lm nhiu iuthin, th hin lng t bi, b th ni tht v trong sch tm linh. A-DcVng lm nhiu vic thin bng cch khng st sanh. o d 3 ni vthin v c v minh chng rng c l hung bo, tn nhn, phn no, kiu cngv thm kht. o d 4 nhn mnh n nhu cu v bnh ng cng l v vicci to cc t nhn. o d 5 th ngn cm vic git hi mt s sinh vt mc nu r tn. o d 6 nhn mnh rng mc ch chnh l em li hnh

phc cho tt c. Mi gio phi u c tn knh, c bit l nhng gio

phi ch thn ng n ving thm. o d 7 nh l mt bn tn kt nhngvic m A-Dc Vng lm. ng gii thch l do v sao cc v vua ngyxa tm cch tng cng php. Ring A-Dc Vng quyt nh thc hin

php y bng cch thuyt ging v dy d, ri ng thnh lp nn cc ct trphp (dhammathambaha) v i quan php (dhammamahmtras) aquyt nh ca ng thnh thc tin. Cc v i quan php gn lin vi tt cgip phi. Php mt ln na c nh ngha nh l: vng li cha m, vng


7/79

li s trng, knh trng ngi gi, c x thch hp vi cc v Sa-mn vB-la-mn, vi ngi ngho, n l v y t. Php y cng ngy cng giatng l nh vo hin php ca A-Dc Vng, t d nh ni v vic khnggit hi th vt, cng l v thi tm linh v lng tm c nhn(nijhati).

mt ni khc nh trong o d khc trn ln cho ta bit rng ngi taphi vng li v tun theo php y. Mn qu m php y em li c xemnh l phng thuc cha bnh thch hp cho nhng ngi n l, vng licha m, v.v, rng lng vi cc v Sa-mn v B-la-mn, bt st sanh.Chnh php y em li cng c v lng.

A-Dc Vng gi cc o d ca ng l nhng vn th php (dhammalipi)v chng ta c th c ri thy r rng trong mi vn th y cha ng php

g. Php dnh ring cho vn o c, cng l l do v sao chng tathng dch t dhammalipi l "hun d v o c". A-Dc Vng choph bin php ca mnh tht rng ri, ri thit lp nn nhng v i quanphp gim th php y, cho dng nhng ct tr php khc php y ln,v phi cc v s gi (duta) em php y i tuyn truyn khp n vthm ch n tn min Ty Hy Lp. Trong mt chng mc no th c thni rng nhng t tng o c ny hon ton ph hp vi nhng li dyv o c ca Pht gio, ngoi ra chng c ci g thun ty Pht gio trongt tng y c. i vi s nhn mnh v bt st sanh (ahims) th t tngng ging ht K-na gio. Qu tht vy, ngi ta lp nn mt bn so snh

tng ng v danh sch tn cc sinh vt khng c git hi ghi trn od th 5 v danh sch cc sinh vt trong Thnh th K-na gio.

Chng ta thy rng, trong o d Bairt, di tn ring ca mnh lPriyadasi, A-Dc Vng cho mng Tng-gi v cu chc Tng-gi hnglong. ng ta ni rng c tin ca ng vo Pht, Php v Tng tht v i bit

bao. R rng l trong bn vn ny, t Dhamma (Php) c ngha thng dngnh l mt trong ba yu t ca Tam Bo (Triratna), nhng tht ra php mA-Dc Vng m ch n khng ging php ca c Pht. V l , on

trch dn m ti c a ra phn u bi din thuyt ny v vic thit lpnn ci gi l snana nhng quc gia m ng ta chinh phc bng tmlinh, hnh nh da trn s hiu lm v bn cht php ca A-Dc Vng.

---o0o---


8/79

S CHINH PHC V CC S GI CA A DC VNG

Cng mt on trch dn y hnh nh l sai lm khi cp n cc quc gia b A-Dc Vng chinh phc bng tm linh, nu nh php ca ng ta l

php chinh phc (dhammavijaya). Theo nh ti bit th A-Dc Vng bnh trng quc mnh bng sc mnh, nhng sau li ngh ra cnguyn tc chin thng bng o c, v ri truyn tha nguyn tc y chohu du ca ng ta.

Theo ti th nguyn tc ch o ca A-Dc Vng l bt st sanh (ahimsa),hay ni cho ng ra th l kt qu s hi hn ca ng sau cuc tn stm mu Kalinga. o d u tin ca ng ban ra hu ht ton b linquan n vic nghim cm st sanh trong i thng, gm c vic git scvt t l v n tht.

Trong ao d th 13 ng k n cu chuyn sau chin thng Kalinga thcht chc v kh au xy ra nh th no, chnh iu cn rt lng tmng v ng thit tha mong mi c o c (dhamma-php). Song iu lmA-Dc Vng au lng l chnh nhng ngi tun th theo php ca ng ta,trong bao gm c cc v Sa-mn, B-la-mn, th chnh h li chu khau. Lc by gi, iu ng mun l mt cuc chinh phc bng php, baogm c s an ninh cho mi loi, s t ch ng, tnh trm tnh v ha nh.Cc s gi c phi i khp ni thuyt ging php ny, gm c nhngvng quc min Ty Hy Lp. Cuc chinh phc bng o c (dhamma)

ca ng c cng b vi hy vng rng hu du ca ng s khng ngh rng l chin thng bng qun s, bng v trang m thng dn n thm stging nh Kalinga. Chin thng nh vy s mang tnh nhn ni (khantil)v trng pht nh (lahudandat). A-Dc Vng cu mong sao cho nhngngi dn tr ng trong rng ni (ging nh ng ta) c th n nn (nhngvic lm st sanh xa kia?) v chm dt st hi (trong tng lai).

V theo ti th chc chn nhng v s gi c phi n cc Vng quc HyLp kia khng phi l c giao cho s mng truyn b Pht gio. Dng

nh h c phi n nhm tn lc thuyt phc cc nh cai tr cc ncln bang rng h cng nn t b i tham vng chinh phc bng chin tranh,m nn thit lp mt vng quyn ha bnh v an nh, trn c s nguyntc php ca A-Dc Vng. Theo ti vic A-Dc Vng cho tng cng cc

phi on s gi n Hy Lp, qu l mt sai lm vy. C nhin chng tacng chng c bng chng no v pha Hy Lp cho bit rng c bao nhiu


9/79

phi on s thn n nc ny vo khong nm 250 trc CngNguyn.

---o0o---

PHT GIO CA A DC VNG

Tht qu r rng t nhng iu ti va mi ni v php ca A-Dc Vngm nhng ai cho rng ng ta lm cho Pht gio tr thnh quc gio, thqu tht qu rng v nhn nh. Trong cc o d ca mnh, A-Dc Vng cp rt t hay thm ch l chng ni g v Pht gio c. ng chng h cp n gio l cn bn ca Pht gio nh l Lun hi (samsra), gii thot(mokkha), Nit-bn (nibbna), V ng (anatta), Bt Chnh o, hay TDiu . Mt trong nhng o d ring khc c nhn mnh rng mc tiu

m ng nhm n l v hnh phc ca tt c; v nhiu bia k khc cng cghi li tuyn b rng mc ch chnh ca ng l mun cho dn chng ngc sng trong hnh phc trn ci th, trn tri v cc th gii khc na.ng ta khoe khoang rng ng ha ln con ngi vi ch thin. Ti a raiu ny l mun ni rng ng thnh cng trong vic a con ngiln Thin gii, m ni d nhin ri mt lc no h cng c ti sanhlm ch thin. Theo ti th iu ny li hon ton khc vi gio l ti sanhlun hi v tn ca Pht gio.

S tht bi chung ca ng l l gii Pht gio khc i rt nhiu. Chc c l v

v minh hay chng, mc d ng nghim nhin l mt v c s Pht gio,song ng chng c mt cht hiu bit g v gio l Pht gio c. C l ngcng hiu bit v Pht gio, nhng ng li ngh rng Pht gio thng biti mt gio phi no qu mc, v nh th n s ph hy tnh khngthin v m ng nhm n by t mt ni no . Cng c th l ng chorng Pht gio khng thch hp cho vic ng ban hnh o d, hay ni trngra, l khng ph hp cho vic ng mun lu b ci gi l php hnh c nhnca ng, m php ny mc ch em li ha bnh cho quc ng v c thlm cho thn dn ng c sng trong tinh thn hi ha bnh ng vi nhau.

Mt trong nhng gii thch hi k l m ti c cp qua l quan imcho rng nhng g A-Dc Vng truyn t trong cc o d ca mnhchnh l giai on m trong Pht gio chnh l thi k ca ng ta.Hultzsch cho rng: "Php ca A-Dc Vng c ng khp ni dihnh thc o c Pht gio m o c y l bo tn trong Kinh PhpC. y, chng ta thy rng Pht gio ang cn tui u th vy". ng ta


10/79

cn ni thm rng: "Trong mt quan im trng chnh m cc bia k ca A-Dc Vng khc vi Kinh Php C l khng phn nh giai on khinguyn hnh thnh nn thn hc v siu hnh hc Pht gio nh din ttrong kinh ny. ng chng bit t g v gio l Nit-bn, th m gi nhtrc c tin n gio cho rng phn thng ca vic tu tp theo phpca ng l s c hnh phc trong i ny v phc bo cho i sau ". ngHultzsch nu ln mt vn rt l th v bn cht ca siu hnh hc Phtgio. C th rng gio l Nit-bn l thuc vo giai on pht trin sau nyca Pht gio chng? Ti chng tin vn li nh vy, v v l ti nghrng l do m ng Hultzsch a ra s tht bi ca A-Dc Vng khi cpn Nit-bn l khng ng.

mt kha cnh khc, vn c v ging ht vi nhng g c tm thy Srilanka v c Richard Gombrich miu t nn. Richard tng thut

rng: "Nhng hu ht ngi dn Tch Lan khng mun Nit-bn h chbo rng h ch mun sanh ln Thin gii m thi". Vng t nht l myngi ny cng hiu r v Nit-bnh. Cn A-Dc Vng th cha tng baogi nghe n iu y c. Mc d li tuyn b ca nhng ngi dn lng kianghe c v l tht, nhng tht ra n li hon ton trng khp vi li tuyn bm chng ta c th tm thy cui Kinh X D (Alagaddpamasutta) caKinh Trung B (Majjhima-nikya), c Ph tuyn b rng nhng vT-kheo no tu tp ng php vi php c tn tm, th s c chnh gic(sambdhi); cn nhng ai ch c tn tm vo Pht v knh qu Ngi th ngiy s c sanh ln Thin gii. Nh vy nhng ngi dn lng ny bit rtr v Nit-bn, nhng h thch sanh ln Thin gii hn v h knh qucTh Tn. Cn A-Dc Vng th chng th hin s knh qu no i vi cTh Tn c. i vi ng ta, sanh ln Thin gii ln nh lm nhng iu nh quy nh trong php ca ng. Nh ng tng t cu hi trong o dth 9 rng: "Cn c iu g hn l c sanh ln Thin gii chng?"

---o0o---

V O D BAIRT

S th hin mnh nht v mi lin h ca ng vi Pht gio l trong od Bairt m ti a ra trc y, v chng ta cng nn lu rngim duy nht m ng c cp n gio l Pht gio l trong o d vitcho Tng-gi ny. Trong o d ny ng ni rng tt c nhng g do cPht thuyt ging u l ng, v ng c gii thiu 6 tn bn kinh cho Tng-gi. ng cho gio l ca c Pht l diu php (saddhamma), m c l


11/79

cng l mt vic lm c mun phn bit php ca c Pht vi php cang. Chng ta cng hy vng rng A-Dc Vng c thuyt gio cho nhngngi hi tm ci gio. C mt vn m chng ta vn cha th bit chcchn v tnh ng nht ca mt s vn bn, song v i khi chng ta cngthy c rng cc lun s, t d nh v b Kinh Tp (Sutta-nipta), th cnhiu vn bn di nhiu tn khc nhau. Nn c l chng ta cng khng lylm ngc nhin g khi chng ta khng ti no nhn bit c tt c nhng

bn m A-Dc Vng chn. Cu hi t ra l liu A-Dc Vng c khnng k r ch danh nhng bn y hay khng? Cu hi ny m ch munni rng c mt s Thnh in tht s hin hu trong thi ng ta, songThnh in y tht qu phc tp n ni ngy nay chng ta chng ti nogii quyt ni.

---o0o---

Hong Asoka, Con Ngi ca Ha Bnh v TnhNhn Bn

Minh Chi

Bt c s gia no, d l ngi phng ng hay ngi phng Ty, d cthin cm hay khng i vi o Pht, u phi tha nhn o Pht to ratrong con ngi Asoka mt bin i thn k: Asoka, con ngi tn c

(candasoka), sau khi theo o Pht tr thnh Asoka, con ngi thin lnh(dharmasoka), hay con ngi thn thit vi thn linh (devanampiya), conngi ai thy u vui mng (pyadasi)...

Hong Asoka (Hn dch m A-dc) tr v trn mt nc n rng lnhn by gi (tr phn cc Nam ca bn o), vo khong nhng nm 274-237 trc Ty lch (TL). Asoka l chu ni ca Chandragupta, ngi snglp ra triu i Maurya (Hn dch l Khng Tc). Cha ca Asoka lBindusara, c 16 ngi v v 101 con. Asoka ch c mt ngi em trai cng

m l Tissa, v sau cng xut gia v chng qu A la hn.Ngi ta k li, c tin vua cha lm bnh nng ti th Pataliputra,Asoka lc by gi ang lm ph vng ti vng Ty Bc n, vi v koqun v, git sch tt c anh em, tr ngi em ng m l Tissa, v ln ngivua, vo nm 329 trc TL. Nhng l ng quang ch c t chc 4 nmsau, vo nm 325 trc TL. S chm tr ny ni ln bu khng kh bt bnh


12/79

trong triu cng nh ngoi dn chng, trc hnh ng tn bo, lm mtnhn tm ca Asoka lc by gi.

Vo nhng nm u ca triu i mnh, cng c thm vng quc, Asoka m chin dch nh chim x Kalinga (nay l Orissa). Trong cuc chin,10 vn ngi b git, 15 vn b bt. Cnh tang tc ca chin tranh lm choAsoka v cng hi hn, v t v sau tr thnh rnt Pht t thun thnh,mt v hong ca ha bnh, ca mt tnh cm nhn bn, su sc bao gmc ngi v loi vt.

S nghip v i ca Asoka c ghi li bng chnh cc co vn ca ng,khc trn cc bia l tr , do chnh ng dng ln ri rc ti khp nhiuni trn vng quc rng ln ca ng, m cc nh kho c phng Ty vn dn dn pht hin c t na cui th k XIX tr li y.

Lch s cho bit Asoka bi b ti t hnh trong vng quc mnh. TrongD Kalinga, Asoka ni :

"Cng nh ti mong cho con ci ti c hng mi hnh phc v an lc i ny v i sau, ti cng cu mong cho tt c mi ngi u cng chng hnh phc v an lc nh vy.

C tnh hnh xy ra l c mt s ng b bt giam m khng c l do xcng g, v rt nhiu ngi khc b au kh v cng.

V vy m cc ngi phi theo con ng trung o, c mc thc. Nhngs khng th no noi theo c con ng trung o y, nu cc ngi cnlm n l cho nhng tt xu nh k, khng kin nhn, tn c, nng vi,thiu chuyn su, li bing v th ng.

Cc ngi phi mong sao cho ng phm vo nhng tt xu ni trn.

D ny c khc ra y, cho cc php quan trong thnh ph trnhkhng bt giam dn chng m khng c l do xc ng.

V cng v mc ch y m c nm nm mt ln, ta gi cc phi vin icng cn, nhng phi vin ca ta phi c thi t i, d thng, quan tmn s sng thing ling ca mi loi."

D trn y cho chng ta bit ng li tr dn ca Asoka: Cc php quanphi cng minh, khng c bt giam ngi m khng c l do xc ng.


13/79

Vua quan tm ti hnh phc ca ton dn, nh l quan tm ti hnh phcca con ci mnh vy. Asoka ln n mi biu hin ca k, n p, li

bing, th ng, thiu chuyn cn v.v...

Trong D th hai ca 14 D trn , Asoka vit:

"Trong tt c mi ni ca vng quc ta v cng vy trong cc nc lngging, nh cc nc Cholas, Pandyas, Satyaputra, Keralaputra.

Trn o Tambapanni (Lanka), trong vng quc ca vua Hy LpAntiochus, v c trong vng quc lng ging ca vong quc caAntiochus.

Ti khp mi ni, ta cho dng ln hai loi nh thng, nh thng chongi v nh thng cho sc vt."

Copleston, trong cun "o Pht nguyn thy v hin i" (BuddhismPrimitive and Present) tha nhn rng "Cng lao xy dng nhng nhthng u tin chc chn l thuc v o Pht" . Nhng cn ni thm lngoi nhng nh thng u tin cho ngi, Asoka cn cho xy dng nhngnh thng cho sc vt na! Chng ta bit nh thng sm nht do ngiTy phng xy dng l nh thng Diu Paris (Php) vo th k th VIITL, ngha l khong 1.000 nm sau cc nh thng ca Asoka.

Lng thng yu ca Asoka i vi loi vt tht l c mt khng hai. Du tin trong s 14 D trn vit: " y khng mt sc vt no c gitv hin t."

Trc y, trong bp nh vua, mi ngy, hng trm sc vt b git tht lm mn cri. Nhng t nay, sau khi o d thnh tn ny c khc trn ,th ch cn c git tht hai con cng v mt con nai mi ngy, nhng ivi con nai th khng thng xuyn. Nhng t nay tr i th c ba scvt cng s khng b git tht.

Trong D th 5 trn tr , Asoka vit:

"Ngay c rm r, nu c sinh vt trong , cng khng b t.

Rng cng khng c t, hoc v sai lm, hoc l v hung bo v tn ci vi sinh vt.


14/79

Khng c nui sinh vt bng sinh vt."

D th hai trn cho bit, chnh nhng Pht t xy ng nhng nhthng u tin Chu Phi v Chu u.

Nh thng cho cc sc vt l sng to ring c ca o Pht. Cc nhthng sc vt hin cn Ahmedabad, Surat v trong nhiu thnh ph khc n l nhng t chc cn li, hay l c xy theo m hnh ca nhngnh thng sc vt di triu i Asoka. Theo bc s Cumsron, tc gi cunLch s y hc, th nh thng sc vt hin cn Surat chnh do Asoka utin xy dng nn. V nh thng , trong cun Quan cnh x n ,Hamilton vit nh sau:

"T chc ng c ch nht Surat l nh thng Cy a (Banyan

Hospital). l mt ci sn rng , xung quanh c tng cao bao bc, vc chia thnh nhng sn nh tin nghi i vi sc vt. Sc vt m cchm sc rt chu o y, v nu gi yu tn tt, th y cng l ni andng tht tt cho chng. Nu mt con vt b qu chn, hay l b thng tt,th ch n em n n nh thng v n s c chm sc rt chu o,khng phn bit ch n thuc quc tch hay ng cp no. Nm 1772, nhthng cha bnh cho nga, la, b ci, cu, d, kh, g, vt, b cu vrt nhiu loi chim. K c mt con ra gi, nghe ni an dng y t 75nm nay."

Cu Th tng n Nerhu ni rng: "Chnh gng sng ca Asoka v struyn b ca o pht khin cho tp qun n chay tr thnh ph bintrong dn chng n ."

Yu qu con ngi, c cy v loi vt tc l thng yu v trn trng ssng, bt c s sng biu hin di dng g, l c im ring c cao Pht m vua Asoka th hin mt cch sinh ng v c hiu qukhng nhng trong vng quc ca vua, m cn trong cc vng quc khcna, gn v xa, c Chu u v Chu Phi. iu ny ni ln uy tn ln laoca vua Asoka, sc thuyt phc ca chnh sch ha bnh v thnh tn cavua i vi cc vng quc khc, cc v vua khc.

Thi hnh mt chnh sch nh vy, Asoka thc hin ng theo nhng likhuyn ca chnh c Pht, khi Ngi ti th, trong kinh CakkavattiSihananda Suttta (Kinh Chuyn Lun Vng).


15/79

ng nh vy, l tng m Asoka theo ui sut i mnh l "m bohnh phc vt cht v tm linh cho ton th gii , bao gm c ngi v scvt v cc sinh vt khc, khng nhng trong vng quc ca nh vua, mtrong c th gii m vua c bit hay l c quan h." (Gio s Bhanhrkar).Tin s Bhanhrakar cho bit rng "Asoka s dng s qun ca nc mnhti triu nh cc vua Hy Lp ng thi ph bin chnh php ca Pht,

ph bin chnh sch cai tr nhn o ca mnh, cng ging nh vua s dngcc quan chc ca mnh lm cng vic trong nc...". V vy ,chng ta khng ngc nhin rng o Pht nh hng ti o Gia Tkhng nhng trn bnh din l nghi bn ngoi, m c trn bnh din l thuytv o c na.

D th 13 trn cho bit Asoka t b chin tranh theo chnh sch habnh trong thi im v hon cnh nh th no.

"Khi vua Piyadasi, c cc thn linh yu mn, ln ngi cch y 6 nm,vua chinh phc vng quc Kalinga, c n 150 ngn ngi b t y,100 ngn ngi b git, v mt s ln hn na b cht sau . Nay vngquc Kalinga b chinh phc ri, trong lng vua sinh ra mi quan tm ivi tn gio, lng qu mn tn gio, mun gii quyt vn tn gio. V vuahi hn v cuc chinh phc vng quc Kalinga. Tri li, cuc chinh phc

bng tn gio m hin nay vua ang tin hnh, em li cho vua mt s thamn rt ln. Nhng s tha mn vn khng ng k. V vua cho rng, chs thng pht kip sng sau mi quan trng hn."

"o d v tn gio ny c ghi li bng ch vit, nhm mc ch sau ny cho chu cht ta s khng bao gi tin hnh mt cuc chinh phc qun sno na . V nu mt cuc chinh phc qun s l cn thit, th chu cht ta

phi t ra c lng t i, rng lng, ch trng pht nh, v phi thy cucchinh phc tn gio l cuc chinh phc chn chnh. Cuc chinh phc tngio em li kt qu tt trong kip sng ny v trong cc kip sng sau.Chng ta phi c nim vui h tr cho tn gio. Bi v tn gio em li ktqu tt trong kip sng hin nay v trong kip sng sau ny"...

D ny cn cho bit Asoka tin thuyt ti sinh, l mt trong nhng chthuyt ca trit l o Pht. T nay, Asoka tr thnh mt Pht t thunthnh. Trong D Virata ni ting (hin nay c gi li trong Vin Botng Calcutta), Asoka vit:


16/79

"Hi cc v Thng th tn qu, cc v bit lng qu trng, lng tintng ca ti i vi Pht, Php, Tng ln lao n dng no!

Tha cc v Thng th qu mn, mi iu do Pht, ng ch tn ni uhay p c..."

Vua mun ch thn nu gng sng cuc sng o hnh ca vua cho mingi noi theo. Trong D trn tr th VII, Asoka vit:

"Ti c lm bt c mt cng vic thin lnh no, th dn chng noi theogng ti cng lm v s lm mi cng vic thin lnh nh vy.

V dn chng s ln ln vi nhng c tnh vng li cha m, vng li thygio, tn trng bc ln tui, tn trng v c thi ng n i vi cc bcThnh, i i thn i vi nhng ngi ngho v bnh tt".

Cc D ca Asoka ni chung, khng cha ng nhng gio ngha caosiu g, m ch yu l nhng li khuyn co c tnh cht o c: Tnhthng ngi v sc vt, lng bao dung i vi mi tn ngng, khng phich tn ngng Pht gio... Tuy nhin, trong D Bhabra, c th c cng bvo nm th 13 ca triu i Asoka, vua c khuyn co Tng chng nnnghin cu mt s on kinh Pht, m chng ta c th nhn bit nh l mt

phn ca Kinh tng Pli:

"Vua Magadha gi li cho Tng chng, chc Tng chng c an lc vsc khe.

Cc i c knh mn, cc i c bit r lng knh trng v lng tinca ti i vi Tam bo, Pht, Php, Tng l su rng n dng no.

Tha cc i c, Th Tn ni mi li u hay.

Th nhng, tha cc i c, theo quan nim ca ring ti, th c th ch ramt s vn kin c bit:

1. cao gii lut.2. Hnh trng ca cc bc Thnh v i.3. Ni lo s iu c th xy ra.4. Bi ca ca ngi n s.5. m thoi v cuc sng ca ngi n s .


17/79

6. Cu hi ca Upatishya.7. Thuyt php cho Rahula ti t kin.

Ti mong rng ng o Tng Ni s thng c nghe v suy t trn nhngbi kinh . C nhng c s cng nh vy, nam cng nh n.

V l , ti cho ghi li li ni ca ti, dn chng bit r ti c nh nhth no."

D trn c ghi bng ting Magadhi. Vn kin 1 " cao gii lut" chnh lgii bn Patimokka, vn kin 3 "Mi lo s iu c th xy ra" rt trong kinhPancaka Nipata thuc Anguttara Nikya (Tng Chi B kinh, cun III). Vnkin "m thoi v cuc sng ca ngi n s", ni ti cuc sng khng cndc vng, cuc sng trong c ba nghip thn, khu, u c bnh lng.

Upatisya hay Upatissa l X Li Pht hay Sariputta, mt trong nhng tln ni danh ca Pht. c Pht tr li Tn gi X Li Pht v nhng nguyc e da ngi tu hnh.

Bi thuyt php cho Rahula (La Hu La) c trong Trung B kinh I, tr.414-420, bn Anh ng.

Trong mt D khc, D Sarnath, ng c ging ni khng phi ca mt Phtt bnh thng, m l ca mt v lnh o gio hi. Trong D, ng vit:

"Vng, ng nh vy, ngay c i vi ti t v nng dn, cng phi c xnh vy.

S tin b ca dn chng trong chnh php c thc hin bng hai conng, bng nghe thuyt ging chnh php, v bng suy t ni tm.

Trong hai bin php , th bin php suy t ni tm cao cp hn nhiu.Hiu qu siu vit ca bin php suy t ni tm c th hin trong s tngtrng lng tin o ca dn chng, v trong vic hon ton chm dt t githi sinh vt.

Ti s s dng cc v Tng quan (Dharmamahamatras) by t mi quantm ca nh vua i vi cc v tu kh hnh cng nh cc v tu ti gia, ivi tt c mi tn cc tn gio. Ti cng dng h m bo cuc snghnh phc an lc ca Tng gi. Ti cng dng h vi mc ch nh vy ivi B la mn, cc v tu kh hnh phi Ajivikas, phi Nighantas, trn thc ttc l i vi tt c mi tu phi.


18/79

H v cc quan chc ch yu khc c giao nhim v phn phi vt phmcng dng ca vua v cc hong hu, v ngay ti triu, y, ti kinh cng nh ti cc tnh, cc quan chc ni trn s thc hnh cc bin phpkhc nhau, nhng bin php sng tn o gio v b th em li nim an lc.

Ti cng thu xp cho cc quan chc gip vic phn phi vt phmcng dng ca con ci ti, ca cc hong t v cng cha khc. Vng, hs c dng thc y mi cng vic thin lnh theo chnh php, thcy vic thc hnh chnh php.

H c chc trch thing ling lo lng cho trong dn chng c c stng trng lng nhn t, tnh trung thc, lng rng lng, trong sch, tha, thnh hnh...

Chnh nhm mc ch y m o D ny c khc ln , bn lu nh mttri v mt trng cho con ci, chu cht ti, mi ngi ni di ti s theong chnh php.

Bi v nhng ngi theo ng chnh php s c hng hnh phc trongi ny v c trong nhng i sau".

D th 4 vit:

"Nay do ti thc hnh chnh php, ting trng trn ca chin tranh khng

cn vang ln na, m thay vo l ting trng ca chnh php."Sau trn chin thng Kalinga, Asoka v cng hi hn v long trng tuyn

b t nay s loi b chin tranh trong chnh sch ca vng quc mnh, vthay vo , dng chnh php, dng Pht php chinh phc lng ngi.M chnh php, ng nh Asoka hiu, tc l s quan tm n i sng vtcht v tm linh ca tt c mi dn chng, s quan tm n i sng ca miloi.

"Trong tt c mi lc, mi ni, ti u quan tm n tnh hnh v cng vic

ca ton dn.

D ang khi n, d l trong phng ca hong hu, trong phng ng ca ti,ni ng rung, trong xe hay trong vin, khp mi ni, cc quan chc phi

bo co cho ti bit mi cng vic ca dn chng, v ti lc no cng snsng gii quyt cng vic ca dn chng khp mi ni.


19/79

Ti ra lnh mi cng vic ca dn chng phi c bo co cho ti bit, khp mi ni, bt c vo gi no.

V rng ti khng bao gi tha mn v s c gng ca bn thn ti. ngnh vy, bn phn cao nht ca ti l m bo cho ton t nc c hnh

phc v an lc. Khng cn chc trch no cao qu hn l m bo hnh phccho ton dn.

V nu ti c c gng ht sc mnh: th cng l nhm mc ch tr mn nca ti i vi tt c moi chng sinh, m bo cho mi loi c hnghnh phc trong i sng ny v hnh phc ca ci tri trong kip sngtng lai.

Chnh nhm mc ch y m ti cho khc li D ny trn , cho chnh

php mi mi lu tn, cho con ci v chu cht ti c th thc hnh theochnh php, v hnh phc v an lc cho ton t nc.

Nhng l mt mc ch kh thnh tu c, tr phi l c c gng htsc, ht lng mnh".

D trn cho thy Asoka quan nim chc trch, bn phn ca mt ng vuaPht t phi nh th no, cho thy mt v vua Pht t, trc ht, phi tontm ton phc v cho hnh phc v an lc ca ton dn nh th no.

D Maski (a danh ni tm ra D ) vit:"Tht s nh vy, t nay tr i, ti phi lo lng, m bo cho hnh phc vtcht v tm linh cho ton t nc. Noi theo con ng ha bnh, ti s dtdn ton th gii t b dc vng n vi ha bnh.

T ngy ti gp c Tng chng, t ti, ti gng sc rt nhiu.

Hu qu tt ca s c gng khng phi ch dnh ring cho cc v nhn. Nuanh ta mun, th ngi bnh thng cng c th gng sc m vn ti c

ci tri hnh phc v an lc.

Chnh v mc ch y m nhng li ny c cng b. Tt c mi ngi, lncng nh b, hy c gng ht sc mnh."

D Maski trn y cho thy Asoka coi trng v thc hnh c hnh tinh tn,sing nng nh th no. Mt ng vua Pht t phi l mt ng vua ht sc


20/79

tch cc v ch ng gii quyt mi vic c ch li cho dn chng trn c haimt vt cht v tm linh, tinh thn. Asoka quan nim nh th no l conng hnh phc v an lc. D trn vit tip:

"Phi bit vng li cha m. Cng nh vy, cc thy gio v mi ngi xngng phi c tn knh. Phi thng yu mi loi vt. Phi ni s tht.

l nhng c tnh cao c cn c thc hnh v cao.

Cng nh vy, hc tr phi phc v thy dy, mi ngi quan h vi nhauphi nh nhn v lch s.

l tn iu chn chnh v c xa, tn iu y s gip sng th.

V vy dn chng hy hnh ng theo ng tn iu ny".

Cc hc gi phng Ty nh gi cao cc D ca Asoka

Cc D ca Asoka c tt c mi hc gi phng Ty nh gi cao.Robert Blatchford trong cun "Thng v ngi lng ging ca ti" (Godand My Neighbor) vit rng:

"... Jesus v cc Cha ca nh th cha tng bao gi cm ch n l, chatng bao gi cm t k th tn gio, cm thi tn c i vi loi vt.

Cn o Pht trn thc tin xa b n l ch v t khng b tn gio, dyc hnh tit , cuc sng trong sch v lng nhn hu, v xy dng cnn o c cao cp hn, cao t tng ton nhn loi u l anh em.

Cc Pht t thc hnh v truyn b mt tn gio nhn bn, mt tnhhuynh bao qut ton loi ngi trc k nguyn ca Jesus. M khng

phi ch ging thuyt m cn thc hnh, l iu m nhng ngi o GiaT khng bao gi thnh tu c, trc kia cng nh hin nay.

V hn na, cc Pht t khng truyn b nhn hu v huynh ca h bnggm gio, cm tra tn, inh ng tay, ci thiu ngi. Cc Pht t giiphng ngi n l v m rng lng thng ca h, bao trm c loi vt.

o c ca ngi Pht t khng ghi li trong sch. N c ghi trn .Khng c mt l l no c th xa b cc D ca vua Asoka..."


21/79

V cc phi on truyn gio di thi vua Asoka

Di thi Asoka, cc phi on truyn gio c gi n Hy Lp, Trung ,Sri Lanka v cc x mang tn gi chung l Suvannabumi (nay l bn ong Dng).

Cc nh kho c tm thy dng ch khc trn : SupurisasaMoggaliputtatissa. Sapurisasa l con ngi thin, con ngi lnh.

Moggaliputtabssa l v A la hn di thi vua Asoka lnh o k i hikt tp kinh tng ln th ba. V sau i hi ny, nhiu phi on truyn gioca vua Asoka c phi n cc nc ngoi.

Cun Mahavamsa, tp bin nin s ca Sri Lanka, cho bit sau cuc i hikit tp ln th ba, bn v A la hn cng vi Maijhima Thera c phi nvng ni Himalaya truyn gio. Nhng n lc sp nhp Nit bn th c

bn v ny cng vi v trng on tr v x s qu hng ca h. Tronghai hp ng x li tm thy bo thp Sanchi, c khc tn hai v:Kassapagotta , v o s ca vng Himalaya v Majjhimagotta. MajjhimaThera chnh l v trng on truyn gio vng Himalaya.

on truyn gio i Sri Lanka cng li nhiu du vt quan trng. ongm bn v cao tng Itthiya, Utthiya, Baddhiya, Sambala v v trng onA-la-hn Mahinda. Dng ch khc c pht hin thy ti vng Rohana,

vng pha Nam Sri Lanka, ni mang tn Rajagala , c dng ch khc trn bng ch Brahmi, ct di ti 18 feet. C ch di ti 1 foot (*): "Yeima dipa patamaya idiya agatana ulika (terana) hide teraha tube". Ngha:"y l bo thp, cha x li ca cc Thng ta Itthiya v Mahinda no ny bng php thn thng".

(*) foot l n v chiu di nc Anh, bng 3 tc ri

Hai cun s bin nin Mahavamsa v Dipavamsa vit v Mahinda: "Ngin trn khng bng php thn thng". Tt nhin i vi cc bc A-la-hn,

bay trn khng l chuyn d dng.

Nhng Paranavitana, mt trong nhng nh kho c hc ln nht ca SriLanka, li gii ngha on cu: "Idiya Agatana" l "n y, v s an lc canhng ngi dn Sri Lanka". C l v ng cho rng by gi, t ngi tin cc php thn thng, nhng mt on sau, ng vit thm "Nhng c sging nhau phn no gia iu ti ni y vi cu trong tp Mahavamsa:


22/79

"Thng ta Mahinda bay trn khng t x Vidisa n". c bit saukhi Mahinda tch, x li ca ngi c chia cho nhiu ni cho nhn dnSri Lanka xy bo thp cng dng. Bo thp ng x li ca Mahindac tm thy ti mt ni cch hng trm dm ni ha tng ngi tiAnuradhapura.

Mahintale l ni Mahinda tr ng lu di. Gio s Paranavitana ni rng hpx li pht hin y chc chn cng l mt hp x li ca Mahinda. VuaAsoka v vua Tissa Sri Lanka, ngi ng thi vi Asoka l bn thn. VuaTissa gi biu Asoka nhiu qu tng, ton l chu bu v ngc qu. Theoyu cu ca Asoka, vua Tissa thc hnh mt l ng quang ln th hai vitn Devanampiya, ngha l thn thit i vi Thn linh. Cn nhc rng ccvua n triu i Maurya cng c cng mt danh xng . T vuaDevanampiya tr i, trong hng nhiu th k, cc vua Sri Lanka u theo

danh xng nh vy. Danh xng ny l mt bng c v s du nhp sm cao Pht vo t nc Sri Lanka. Mt bng c na l cy Maha Bodhi (cyB ) Anuradhapura l mt nhnh ca cy B ti Maha Bodhi Gaya

bn n (B o trng).

Gio s Paranavitana, khi phn tch bia Rajagala khng nh l bia cn mang tn v cao tng Itthiya Thera, cng i vi Mahinda sang SriLanka.

Sri Lanka hin nay l trung tm ca Pht gio Theravada, ph bin ti cc

nc ng Nam . Mahinda - ngi u vo x ny, vn l mt t cacao tng Moggaliputtatissa, thy hc ca Asoka ng thi l v lnh ocuc i hi kit tp kinh in ln th ba. ng l ngi bin son b lunni ting Kathavatthu, l nng ct ca Lun tng (Abhidharma Pitaka), ckit tp k i hi ny.

Cc bia khc bng ch Brahmi cho bit o Pht vo thi k ny c ttc mi tng lp x hi Sri Lanka nhit lit n cho v tip thu. Cc quanchc ln trong triu gi l Upasikas v Upasakas, Hn dch m l u-b-div u-b-tc, ngha l nhng Pht t ti gia n v nam. Hong hu Anudaxut gia v tr thnh ngi lnh o Ni gii ca Sri Lanka.

Cho n nay pht hin thy c khong 1.200 bia khc ch Brahmi, kli cc s kin xy ra Sri Lanka trong thi gian t th k IV trc TL nth k I TL. Ni dung cc bia c ch ra v xut bn. Ch Brahmi


23/79

tng t nh th ch khc trn cc bia v tr ca vua Asoka. Cc bia k v lch s du nhp v truyn b o Pht Sri Lanka.

Lc by gi, Sri Lanka c hai dn tc l dn tc Sinhalese v dn tcTamil. Dn tc Tamil t lc a n di c qua y t lu i. H tip thuo Pht v sng yn n vi dn tc Sinhalese bn x. Cc Pht t ngiTamil cng cng dng cho Gio hi nhiu qu tng. Cc k vt ca hthng km theo cc dng ch khc: "Damida Upasaka", "DamadaGahapathi", ngha l "ca u b tc ngi Tamil...". o Pht du nhp nu cng tr thnh mt nhn t on kt mnh m y.

V 5 v vua Hy Lp c ghi tn trn bia ca Asoka

Tn ca 5 v vua Hy Lp ghi trn D th 13 l:

1. Antiochos Theos Xi-ri (Syria).2. Ptolemy Philadelphos Ai Cp3. Atigonos Gonatas Ma x oan (Macedonia).4. Magas Cyrne.5. Alexandre Epire.

Antiochos Theos l chu ca Seleuceus, bit hiu Nikator, ngha l ngichin thng, v Seleuceus nh thng nhiu trn v lp ra vng quc Xi-ri(Syria). L b tng ca Alexandre i , Seleuceus ni bt ln trong

chin dch xm lng n . Sau khi Alexandre i qua i, Seleuceusmt ln na vt sng Indus, nh qun i ca Chandragupta, l ng nica Asoka. Nhng Seleuceus thua trn, phi k ha c vi Chandragupta,g con gi cho Chandragupta v nhng cho ng ny cc tnh Aria,Arachosia, Paropanisadai v Credosia.

Nhng Seleuceus vn cn tr v trn mt vng quc rng ln, tn d ca quc ca Alexandre i . Tng truyn, ng ta xy dng 75 thnh phti vng quc ca ng. K v Seleuceus l con trai ng, Antiochos Soter mvng quc ko di t b bin Bosphore v b Ty ca Tiu n Indus v

t Xi-ri n cc dy ni Jaxartes v Pamir. Antiochos Soter mt nm 261trc TL, li ngi cho con l Antiochos II, c ngi Milesians suy tnl Theos v ng c cng gii phng h khi nn p bc ca Timarchus,mt bo cha. V vua Hy Lp c ghi tn trong D th 13 ca Asokachnh l Antiochos ny. Triu i Antiochos khng c yn, v phi chintranh lin tc vi ngi Hy Lp, v ng ta cng b mt nhiu t ai. Nhng


24/79

Asoka, v hong hng mnh nht thi by gi, gip ng, v cho xydng nhiu nh thng cho ngi v sc vt ti vng quc ca ng.

Nhng pht hin kho c hc gn y cho bit cc on truyn gio caAsoka n tn Ai Cp, Iran v Palestine (theo Robert Blatchford trong"God and my Neighbour"). S kin ny ni r "ngun gc Pht gio" cao Gia T. Nh Blatchford vit: "Con ng truyn b ca o Pht c theo di tng bc mt t n n Jerusalem". Kinh sch Pht ctm thy nhiu trn t ai thuc quc Parthian (Ba T c), mt qucln nm gia n v Palestine. Bactria v ng b ca quc Parthiany dy cha chin Pht gio v ngi ta tm thy cc ng tin c, manghnh nh Pht vi ch khc Hy Lp.

Tn vua Ptolemy trn D d ca Asoka l Ptolemy Philadelphos, con ca

Ptolemy Soter v hong hu Berenice. Ptolemy Philadelphos ln ngi nm285 trc TL. ng tham chin lin min vi Antiochos II. Chin tranhch chm dt vo cui triu i ng bng mt hip c ha bnh. ng g congi cho Antiochos Thera. Euclid, nh ton hc ni danh sng di thivua Ptolem ny. Vng quc ca Ptolemy gm c ngoi Ai Cp ra, mt b

phn ca Ethiopia, Libya v Arabia, cn c mt s cc tnh Xi-ri, cng vimt s cc o nh Cyrus, Lycia, Caria v Cyclades.

Lch s cho bit chnh cc on truyn gio ca Asoka em li cho AiCp v Chu u m hnh l tng ca cuc sng kh hnh. V M.Flinders

vit trong cun "Tn gio ca Ai Cp c i":

"Lch s chng minh rng, Ai Cp v Chu u hc c cc ontruyn gio ca Asoka l tng ca i sng kh hnh....

Np sng kh hnh ca nhng ngi n s c thit lp di thi vuaPtolemy v cc tu s y chng minh c mt l tng sng m lc by gi

phng Ty cha tng bit ti".

E.B.Hawell trong cun "Lch s ca nn thng tr Aryan" vit: "C tha

l l chng minh rng cc on truyn gio ca Asoka chun b mitrng t ny sinh ra Gia T gio v Hi gio sau ny".

Gio s T.W.Rhys Dvids ni thm: "Khng phi qu li khi ni rng tonb nhng li dy o c trong Phc m, nu khng k cc on c tnhcht gio iu, u tn ti trong kinh sch Pht, xa hn sch Phc mhng nhiu th k. Th d nhng ch thuyt o c tng hp li trong bi


25/79

"Thuyt ging trn ni", tt c nhng g khng dnh dng ti tn iu thnquyn, u c trong ba tng kinh in ca Pht gio c ri".

Vt qua Ai Cp, cc s gi ca Asoka lp cc nh thng cho ngi v scvt cng nh cc cng trnh cng li khc ti x Cyrenaique, do vua Magastr v, vua ny l "anh em ct cho" vi Ptolemy Philadelphos. Ptolemy cicon gi ca Antiochos Theos, v c con gi cng t tn l Berenice.

Hai v vua Hy Lp cn li, c ghi tn trn D s 13 l AntigonosGonatas v Alexandre II. Gonatas l chu ni ca mt trong cc v tngca Alexandre i . ng tr v x Ma-x-oan (Macedonia), nguyntrc y l vng quc ca Phi-lp, cha ra Alexandre i . Cc s gica Asoka cng dng ra y nhng nh thng cho ngi v sc vt.

Alexandre II l vua x Epire. Con trai ca Pyrrhus v Lanassa, ng ta lnngi nm 272 trc TL, ng chin tranh vi Antigonos Gonatas v nhui Gonatas ra khi Ma-x-oan. X Epire c hin nay l min Nam caAlbania. Epire t Hy Lp ngha l "Lc a", lc by gi ch cho ton b b

bin pha Ty, pha Bc ca vnh Corinthe. Theo Aristotle, Epire l x su tin ca dn Hellnes tc ngi Hy Lp. Homere dng a danh Epire ch ton b b bin pha Ty ca Hy Lp. Epire pha Bc gip Illyria vMa-x-oan, pha ng gip Thessalia, pha Nam gip vnh Ambracian,

pha Ty gip bin Ionian. Cc t trng b tc Molossians, cui cng thngtr ton x Epire, t xng l con chu ca Achille, nh chim thnh Troy

v truyn ngi vua cho Molossus, l ngi con trng trong s ba ngi conca Achille, v l Andromaque, mt n nhn vt ni ting c hnh trong

bn anh hng ca Illiad.

L tng ca Asoka thc y Asoka lm nn s nghip v i nht l "lolng cho hnh phc vt cht v tm linh ca ton th gii, bao gm khngnhng ngi m c sc vt v nhng loi vt khc, khng nhng trongvng quc mnh, m c trong ton th gii, m ng c bit hay l cquan h".

---o0o---

i Asoka v s nghip hong dng Pht php

Thch Qung i bin son


26/79

Cuc i ca i Asoka chim mt v tr v cng quan trng trong cngcuc hong dng Pht php, th nhng tiu s, s nghip cng nh honcnh xut th ca ng t xa cha c xc minh v cng b rng ri.

Ngi vit bi ny xin thu thp mt s t liu gii thiu i nt v vHong li lc ny, hu gip c gi c c mt ci nhn xc ng hnv vai tr, v tr ca Asoka trong lch s pht trin Pht gio.

---o0o---

I. Tiu s ca i Asoka trc v sau khi tc v

Trc y, khi cc nh kho c cha khai qut c nhng thnh tch v biak th cc ngun s liu thng vit b lch v dng di, nm sinh ca cPht cng nh ca Asoka. V th khng xc nhn c r rng v con ngiv thn th ca i cng nh s nghip v i ca ngi. V sau, cchy khng lu th s vic c sng t, bi pht hin, khai qut cnhng Thnh tch, bia k do t tay i Asoka khc ln trn v b visu vo lng t. Ly nhng bt k em so snh vo kinh lun th c mts ng nhng cng khng trnh c ch d bit m ranh gii khng quxa. u cng ch l mt trong nhng vn quan trng m chng ta tmhiu sau y:

---o0o---

1. Thn th:V nin i xut th ca i Asoka c nhiu ngun s liu ghi chp khcnhau, nhng i khi l nm trong khong th k th III trc Ty lch. Cnc vo php sc trn bia ln ghi rng: "Cc vua ca nm vng qucHy Lp ti v cng ng mt s nm l 261 BC hoc trong khong 272 - 258BC". Do qun nh ln ngi trong khong 270 BC. Nh vy nm sanhcch khng bao xa. Theo cc ti liu nh: Tiu s Asoka, Asokava -dna, Dviyavadan hoc Vamsathaksin th cho rng: ng ni ca Asoka lChandragupta (Chin--la Cp-a), v vua khai sng vng triu Khng

Tc. Thn ph ngi l Bindusara (Tn-u Sa-ra). Thn mu l bsokvadna (A-dc Vi-t-na).

Triu i Khng Tc tr v c ba i, nhng hng thnh v ni bc nhtl n i Asoka. Nh vua lc cn nh tnh tnh rt cung bo, tng t likhng khi ng nn khng c vua cha yu mn. V li ngi l con th, l1 trong 101 ngi con, th lm sao c chiu chung nh nhng hong t


27/79

khc? Th nhng Asoka c ti xut chng, thng minh v mu m hnnhng hong t kia.

---o0o---

2. Hon cnh t nc trc khi tc v:

Vo i ng ni ca Asoka l Chandragupta nhiu ln em qun dpnhng trn quy nhiu ca i Alexander I v II nc Hy Lp nm v

pha Ty n. n i thn ph ca ngi l Bindusara kho lo tr v, hahip tha thun vi vng quc Hy Lp, to thnh nn vn minh phn thnhcho n ng thi. Th nhng, gia vng Bc v Trung n thng cnhng trn nhiu lon, vua Bindusara phi tuyn chn nhng ngi thngminh ti gii trong hng vng t phong lm Thi th i nhip lon.

ng thi, vng Ty n l mt ni c a th rt him tr v quan trng. y c thnh Ujjayant (-x-din-ni), cc nc phng Ty hay dm ngn, bi ni y c mt nn kinh t tp trung, rt phong ph. chn ngira coi sc, Asoka c b nhim lm Thi th Bc n v cc vng t phn b b h cai tr thnh Ujjayant. Vic i dp lon ca Asoka doBindusara sai i nhm mc ch l mun cho Asoka b cht trong chintrn. Th nhng Asoka bnh nh c qun phn lon, quyn uy v tingtm vang lng.

Sau vi nm, Asoka c tin cp bo l ph vng b bnh nng nn lp

tc tr v Hoa Th thnh. Sau khi vua cha bng h, ngi k v l con traitrng Susima vo nm 272 BC. Susima v vng v nhip chnh nn khincho dn chng nhiu lon Takkasla, trong triu li tranh nhau ngi v vko di sut bn nm trng. Cui cng Asoka c thng li. ng thic s gip ca T tng Rdhagypta cng cc nhn vt cao cp trongtriu nh, tt c ng tnh suy c Asoka ln ngi. Lc y vo nm 268BC, sau c Th Tn nhp Nit-bn 218 nm.

Li c ch cho rng Asoka trc khi ln ngi git tt c 99 ngi anh em,v tnh tnh rt cung bo. Khi ln ngi xong, vn cn git nhng v i thnv ph n, xy dng lao ngc, tn hi nhn dn v ti. V th ng b nhndn ma mai t tn l Candasoka (A-dc bo c). Nhng "Theo chng 4-5-6 ca php sc khc trn vch ln, chng 7 trong php sc khc trntr v trong php sc ca Hong hu u chp rng: Thi gian vua Asokatr v cn c anh em, ch em. Cho nn nhng truyn thuyt trn c th do isau ni qu". (Dn theo T in Pht Hc Hu Quang, quyn I, tr. 23).


28/79

---o0o---

3. Asoka sau khi ln ngi v gp Pht php:

a/. Sau khi ln ngi: Asoka ln ngi trong vng 9 nm, v mc ch thng

nht ton ci n nn em qun chinh pht cc nc ln cn nh Kalingathuc nam n (nc ny l mt cng quc, rt mnh v kinh t v quns) v cc nc khc nh Peshwar, Pri, Ganja, Thna, Bhopal,Hyderabd, Mysore, Bihr, Afghanistan, Npal Asoka chinh phc ton

b ci n. Nhng sau khi chin tranh kt thc, vi s m mu ny, i thy gh tm chin tranh. Nh vua thy cnh chin tranh nh th ly lm

bun thm v hi hn v thm ha . Bit bao nhiu ngi dn v ti bgit hi, c nhi qu ph phi b tai ng. V th Asoka quyt nh b v lc,khng ng n binh ao na.

Cuc chin tranh kt thc. Asoka thng nht thin h ci n v mt nanc i H, pha Nam n-t-la, pha ng n b bi?n, dc ngang michiu vi ngn dm, v ly Hoa Th thnh lm th .

Bi do hi hn cuc chin tranh m mu, Asoka mun c sm hi v nnn nhng ti li gy ra. V th nh vua quyt nh tr v quy y Pht ov tr thnh mt Pht t. Do tm thnh sm hi nhng ti li gy ra cngnh s hc hi Pht php c m rng, lng tin Tam bo ngy cng tngtrng, nn nh vua rt nhit tnh ng h Pht php. Vo nm th 12 (sau

khi tc v) v tr v sau, Asoka ban b nhiu sc lnh chn hng Pht gio.Vua t mnh gi gn trai gii, b s sn bn v n chi xa x, m cn hlnh cm st sanh, bo h cc sinh vt, tit kim khng phung ph, b bt xahoa, thnh Tng cng dng, thuyt php v tu tp. Nh vua ti v c 41nm, th 70 tui. Nhng s nghip ca Asoka i vi quc gia n rt toln, nhng i vi o Pht cng to ln hn, iu ny c trnh by r vsau.

b/. V nm thng Asoka quy y Pht: C nhiu thuyt ni khc nhau. Nhngcn c vo chng 8 ca php sc c khc trn ln c ghi: "Qun nhln ngi hn 10 nm th n vi Tam B-", nn bit vua tr thnh u-b-tc vo khong nm th 7 sau khi ln ngi. V trong vng ba nm u tuy quy y Tam bo nhng vua cha dc lng tin Pht, sau mi thn cn chtng v tr thnh ngi Pht t nhit thnh.

T khi tr v quy y Tam bo, nh vua em tt c kh nng ca mnh phng s x hi hu chuc li ti li ngy xa. V th Asoka thi hnh


29/79

chnh sch cai tr thch hp vi qun chng, bng cch lng gio l c Phtvo quc chnh, dc ht tm lc vo vic gio dc x hi, ban b nhng iul, nhng sc lnh rt ph hp vi nhn dn, gim bt nhng kht khe chonhn dn, ly lng dn lm lng mnh, dng tinh thn bc i a chung chnl em li s bnh an hnh phc cho nhn dn, ng thi tn trng t dotn ngng, kho lo ha gii nhng s xung t ca cc gio phi tn giokhc nhau, cm nhng nghi l gi di, cung cp vt dng cho dn ngho.Asoka qu l mt ng vua nhn t, t c trong lch s n . ng l mt vvua c cng rt ln i vi nn ha bnh n thi by gi.

---o0o---

II. S nghip Asoka i vi Pht gio

Ngoi nhng cng cuc cai tr t nc, nh vua cn t mnh xin th giiu-b-tc, nghe php, l Pht, tu tp. c bit l i vi nn tng chn hngPht gio, vua c nhng s nghip ln lao nh sau:

1. Ban b nhng sc lnh quan trng:

Trong s nghip chn hng Pht gio, t nm th 12 cho n nm th 39,gn 28 nm nh vua thng ban b nhng sc lnh rt quan trng chnhng Pht gio. Nhng sc lnh c khc trn cc bia , hang ni v cctr ri rc nhiu ni trn ci n c pht kin bi cc nh kho c

gn y. Nhng sc lnh ny l nhng mc lch s qu bu cho cc S giacng nh s tn ti ca Pht gio ngy hm nay, ng thi bit c Phtgio thi by gi nh hng n gii vua cha, th lc trong x hi nh thno; in hnh l cc tr vn Lm-t-ni (Lumpinivattu) v cc bia k,vch ni khc.

Nhng li l php sc c khc trn tr , nhng bn vn khc trn bia kcng nh vch ni phn nhiu n khp vi nhng d kin ghi trong i sv o s ca Tch Lan. Nin i ca nhng bn khc vn ny vo khongnm 250 BC. Vn t ny l mt th ting a phng, gn vi ting Pli v

Sankrit. Hin nay pht hin c nm loi vch ln, by loi vch nh,mi tr , bi minh khc trong hang v bng Theo T in PhtHc Hu Quang, trong mi tr c pht hin c su tr cao t 10 -13m, kch c khng ng nhau, trn mt tr c khc nhng php sc caAsoka. Ni dung ni v vic tn trng Pht php, khuyn lm vic lnh,on tr cc iu c, cm st sanh v lm nhng vic phc li nhn t bnhng c bit, trn tr c khc s tch ca Asoka Cn bn tr


30/79

kia chiu cao khong 7, 5m, ghi ln nhng vic ch thn vua Asoka nh lcc Pht tch v cc php sc khc, nh cm ph ha hip Tng Ngoinhng tr cn c rt nhiu php sc c khc trn vch ln, nh khcnhau v tri rng khp n . Trn nhng bi minh c ghi tn ca Asokacng nh "Thin i Thin Kin" - nin i ca Asoka. Trong a snhng php sc trn nh th ly tn Asoka, cn cc loi php sc khcu ly tn nin hiu l Thin i Thin Kin.

Ni chung, ni dung c khc ln l nhng li ng vi li dy ca cPht cng nh lch s ca Ngi, ng thi trong cng c khc ln ngha

phc v mc tiu chnh tr da trn nn tng gio l Pht- cai tr nhndn. Thc hin chnh sch khoan dung lng vi nhn dn trn tinh thnPht gio.

---o0o---2. Truyn b o Pht:

Asoka nm th 13 - 14, nh vua phi cc nh truyn o, cc bc chnhphp i quan i truyn b gio php khp ton ci n v ra nc ngoi nhHy Lp, Ai Cp, Siria, cc nc chu Phi v Vin ng, cc a phng

phng ng, b bin a Trung Hi, cc nc phng Bc, Nam. c bitl Asoka cho con trai ca mnh l Mahinda xut gia v truyn o ti TchLan. C thuyt vit, sau khi kt tp kinh in ln th ba xong, Mahinda em

c Tam tng Thnh in Pli qua Tch Lan truyn gio, v Mahinda l ngidy cng xy dng nn mng cho Thng ta b Nam phng Pht gio.

---o0o---

3. T thin x hi:

Cng vic t thin l mt cng vic c nh vua rt ch trng n. Asoka ban hnh nhng sc lnh nh: Trng cc loi cy tho dc tr bnhcho nhn dn, o ging nc cung cp ngun nc cho mi ngi sinh

hot, b th cc vt dng cho nhng ngi ngho i. c bit, nh vua ra sc lnh t chc cc "Th liu vin" nhm cung ng cho vic tr bnh vc ni chn cho nhng k gi yu, hon nn, tt nguyn. Ngoi ra cn banhnh sc lnh cho quan v dn m hi "Th v gi". Hng nm thng cngdng cc bc Phm hnh, ng thi em gio l Pht- dy d cho dnchng, ph cp trong x hi bng nhng hnh thc nh thc hnh nm giiti gia, sng tri tc, ha gii v an lc. iu ng ch trng l ch thn nh


31/79

vua trai gii, khuyn mi ngi khng nn st sanh, dy mi ngi bit sngtheo np sng vn ha, tn trng ln nhau, knh trng nhng ngi gi c,cha m anh em, thng yu k tn tt, ti t, v khuyn khch lm victhin.

Qua cho chng ta thy rng, con ngi Asoka l mt con ngi thmnhun chnh php, v l mt v vua c tm B-tt v li ch cho mun dn,tm lng khoan dung khng cht hp hi. C nh vy mi tht l xng ngvi a v ca mt ng vua Pht t. Cng lao gy dng nn ha bnh an lcca x hi n thi by gi tht l ln lao m lch s khng th lng qunc.

---o0o---

4. Asoka chim bi Pht tch:Ngoi nhng cng vic chnh tr cng nh Pht s ra, Asoka cn dnh thigian chim bi cc Thnh a - Pht tch. Ngi thnh cc bc Caotng Thc c thuyt php nhm p ng s hnh tu tp cho mi ngi. c

bit Asoka n chim bi T ng Tm - ni di tch ca bc i gic li, n u vua ra lnh khc bia lm du n n . Nh nhng dutch bia k truyn li cho n ngy nay m Pht gio ni chung v Pht gion ni ring c ni y c mt cch chnh xc v thun tin cho vic lutruyn, to nim tin vo chnh php c rng ri v d dng hn. Ti B-

o trng, Asoka cho dng nhng tr ln, trn u tr cn c khcchm hnh s t. Ngh thut iu khc trn nhng u tr rt tinh xo,cho n ngy hm nay gii iu khc cng phi knh phc.

Hn na, i Asoka cn cho xy dng nhiu t vin, bo thp tn thx-li ca Pht. Theo Kinh A-dc Vng quyn 1 ni: "Vua nh T-kheoHi m bit vic Pht huyn k, bn n thnh Vng X ly bn thng x-li do vua A-x-th chn. Li ly ht x-li chn su ch khc (su chny c l l nm quanh vng thuc thnh Vng X hay thuc cc thnhkhc cha c r), ri lm 84.000 ci hp bu, mi hp b mt vin x-li.Li lm 84.000 chic bnh bu, 84.000 ci lng bu, 84.000 xp la v xy84.000 ngi thp tn th". Vic ny chng ta c th xc nhn rng y lvic lm c tht; bi v Asoka l mt v Hong em ht tm lc vovic hong truyn Pht php. Cng lao ca Asoka ng gp vo nn vn han , c bit l i vi nn vn ha Pht gio l v cng ln lao. Thnhng cho n ngy hm nay, nhng ngi thp ny tri qua thi gian di b


32/79

mai mt, hu nh khng cn na. V li, trong giai on Pht gio angdin ra s phn chia b phi, Asoka lm chm dt c s phn hatrong ni b Pht gio, ng thi ng c gii Pht gio ghi nh nh?t lvic kt tp kinh in ln th ba m sau y chng ta tm hiu n.

---o0o---

5. Kt tp kinh in ln th ba:

Trong lc Pht gio bt u c s phn ha p ng vic pht trin nnkhng trnh khi nhng bt ng trong ni b v mt s kinh lun. i Asoka gp cng chnh n li mt phn no. Tng truyn Asoka lmchm dt tnh trng phn ha ca 60.000 tng s ti cha Asoka ko di 7nm. Trc tin, nh vua ra lnh ch tng ti cha lm l B tt chung.

Asoka c cc i thn trong triu ?n ti cha c thc vic thi hnhvng lnh. Th nhng cc v Thng ta trng lo y khng chu hnhl chung cng vi i chng v cho l t gio ngoi o. iu ny cho tathy, y l nn tng phn phi chia r thnh B phi v sau.

Sau khi c mt s v Cao tng b cht oan, nh vua ch thn n cha xem xt vic ny. Asoka hi ch tng do u m c s c ny, v ti liny c phi do nh vua gy ra khng? Trc kin bt ng ca ch tngkhng th phn nh c, Asoka sai s triu thnh ngi Moggaliputtatisa(Mc-lin--tu tn gi), by gi ang n tu ti ni Ahoganga. Ngi t chi,

nhng do s khn thit tha thnh n ln th ba nn Ngi nhn li. Ngih sn, xui theo dng sng Hng n thnh Hoa Th. Qua nhng nghi vnca Asoka, ngi Moggaliputta tr li: "Khng c ti li nu khng c ctm trong khi hnh ng". Nh y m Asoka gt sch c nhng nghing cng nh hi hn. Nhn nh vua ra lnh m i hi kt tp kinh inti Hoa Th thnh ko di sut 9 thng.

i hi kt tp c s ch ta ca ngi Moggaliputta, Asoka ngi sau mtbc rm chn nghe ch tng trnh by v cc im sai khc trong giophp. ng thi nu ln 62 kin chp ca ngoi o m c Pht nu vln n trong Kinh Phm Vng. Nh vua nghe xong, phn bit c u lchnh, u l t, l chn, l ngy. T Asoka ra lnh trc xut mt sTng s vn l ngoi o i lt ph hoi ra khi gio on, buc h trv i sng c s. Lnh ny c khc vo vn Kiu-thng-di vo nm26 v 27 nin hiu Asoka tr v.


33/79

Sau khi thanh lc xong, nh vua cu thnh ngi Moggaliputta chn ly 1000v thng hiu Tam tng thnh in kt tp li kinh in. C l tng Lunc ghi u tin l vo dp ny, v cng c th do Moggaliputta l tc gi

b lun c tn "Sch Lun" hay "Thuyt S" nhm bi xch cc t thuyt.

i hi kt tp kinh in ny ly tn l "Hoa Th thnh kt tp" v c ghichp vo khong cch 236 nm sau Pht Nit-bn, tc l nm 250 trcCng nguyn, nhm vo nm th 18 nin hiu Thin i Thin Kin. i hikt tp li nm b Nikya v mt s kinh lun khc.

---o0o---

III. Nhn nh

1. Asoka, cng v mt ngi lnh o i vi t nc:

Ngi Huyn Trang nhn xt sau khi tham cu cc s liu ng tin cy,Ngi vit: "Chnh cnh au thng, tn hi ca cuc chin Kalinga nhthc i Asoka ra khi gic m quyn lc, quay v vi chnh php. yl git nc mt cui cng trn y ly nc tnh gic". ng th, sau khi lnlm vua, Asoka quay v ng chnh, quy y Tam bo, nn p dng trit gio l Pht- vo vic cai tr t nc. ng ly lng nhn t lmchnh yu v vic thng pht c phn minh, khuyn khch gip dnchng, dng chnh ngha loi b c nghip. Vic i i vua ti v thn

dn khng phn bit giai cp hay chng tc, tn ngng. Asoka gy dngcho x hi n mt nn tng ha bnh, hnh phc, m no. Cng lao ytht l ln lao m lch s khng nh.

2. Trch nhim ca mt Pht t i vi o php:

Nh trn trnh by, sau khi quay v vi chnh php, quy y Tam bo, thtr u-b-tc gii, tu tp gii nh tu, nh vua ng thi l mt Pht t rtnhit thnh, dc ht tm lc hong dng chnh php, l cng vic lnlao nht m i nhn lnh v hon thnh trch nhim mt cch tt p

(iu ny c chng minh qua vic khc ghi nhng php sc trn nhngtr , hang , bia k lm mc lch s cho Pht gio), ng thi kt tpkinh in, truyn b gio php ph cp nhn gian. c bit l phi ngi ranc ngoi truyn b Pht php, lm cho ngi nh Pht php c lanrng ra cho n ngy hm nay mang tnh ton cu. Sng kin truyn b Pht

php ny rt qu cm v tr tu.


34/79

---o0o---

3. Nhng thnh tu ca Asoka:

Asoka xy dng mt t nc c thnh cng trn mi lnh vc nh

chnh tr, x hi, gio dc, vn ha. ng kin to mt x hi yn bnh anlc v em li li ch rt thit thc cho nhn dn nh chin dch trng cy,cung cp nc sch, xy dng v bo v mi sinh, s sng ca hu tnh.iu ny trn bia k ca i vn cn nghe rt thn thit i vi thi icng nh nn vn minh hin ti. Ch trng tn trng tn ngng dn gian,khoan dung, bt bo ng vn mi mi l nhng nt p ca vn ha loingi.

Thnh cng xut sc nht l vic truyn b mng mch Pht php bng

nhng dng bia k, kt tp kinh in i cho xy dng Pht tch,dng nhng tr khc ghi du n ca s hin din ngi Tam bo ti thgian, lm an lc hnh phc cho cuc i. Hnh thc tn ngng Pht php ty c pht trin. Tam tng thnh in cn c gi li ti Tch Lan chon ngy hm nay. y l ngun vn ha ln lao ca nhn loi mt thilm hng thnh ti x n, ch trng gii thiu chnh php, chnh tr, chnhhnh v thng nht cc d bit gia 18 b phi Pht gio v an lc hnh phccho i.

i Asoka t gi ci n sut c 23 th k tri qua m cuc i v s

nghip vn cn sng mi trn gian. l thnh qu ln nht ca Asoka ng gp cho i ln o m trang s khng bao gi lng qun c. ngnh li ngi xa tn thn:

"Mi bc chn l mt bn o ca hng trng,Mi bc chn l mt trang s oai hng,Mi bc chn lm chn ng khp non sng,Mi bc chn lm li ch mun loi trn hon v".

Ti liu tham kho:

- T in Pht Hc Hu Quang.- Lch S Pht Gio n (HT. Thanh Kim).- S Pht gio n (ti liu dy cc trng CBPH ng Nai - i Tng

Lm do Gio th Thch Gii Qung bin son).- Mt s ti liu khc.

---o0o---


35/79

i Asoka Maurya v nhng php d khc trn Trn Trc-Lm

PHN I: DN NHP

hiu r thm v vai tr lch s trng i ca Hong Asoka khngnhng i vi dn-tc n, m cn i vi nhn loi qua s truyn b Phtgio n cc nc khc, ta nn n li i cht v bi cnh lch s n ng thi.

Lch s n tn ti rt lu i, n c 5 ngn nm. Mt cch khi qut,nu tnh t thi vn minh thung lng sng Indus c i vng ty bc tiulc a n, da vo nhng pht hin kho c Harappa v Mohenjo-Daroth n xut hin khong 2, 500 nm TTL Nn vn minh ny ko di hn

mt ngn nm, c xem nh l mt trong nhng nn vn minh c nhtca nhn loi, cng vi nn vn minh Ai-cp v Mesopotamia ( Iraq ngynay). Nhiu s gia cho l ging dn Dravidian bn a, vc thp, da sm,mi rng, tc xon, dng ln nn vn minh vi l nghi tn gio phttrin, thit k v kin trc th ban s c k hoch, bit dng ng vthau, bit dt lng cu v lm du mc. tc tng vv...

n khong 1,500 nm TTL, c ging Aryan, vc ln, da trng, mi cao,nhiu ru, t vng Trung ( mn nam nc Nga ngy nay) theo ng Iranxm chim vng ty bc (Punjab ngy nay). H chuyn i t li sng du

mc sang nh c nng nghip, bit qu trng sc vt, nht l nga v b ci,bit ch to xe do sc vt ko, bit lm lch theo mt trng, tn sng cc os v thy t l vv, n khong nm 800 TTL h chia thnh nhiu tiuvng cai tr ht vng ng bc v nam n. H a vn h?c, trit hc,tn gio, t chc x hi n n tt nh, to nn nn vn minh Vedas, ct lica n gio. Upanishads c l c kt tp gia th k th 8 v th 5 TTL.

Nhng cng t x hi n b phn chia ra nhiu ng cp khc bit, cnko di n ngy nay; i c bn giai cp (varnas) t cao n thp l

Brahmans (B-la-mn: gm thy t l, tr gi), Kshatriyas (vng tng),Vaisyas (thng nhn, a ch) v Sudras (k lao ng, th thuyn, nghnhn, gia nhn). Ba ng cp trn dnh cho ngi gc Aryan, c xem ltinh khit, c quyn hc kinh Vedas c ti sinh theo ngha tn gio(born again). ng cp th ba dnh cho dn gc bn a, khng tinh khit vkhng c hc kinh Vedas. Phi k thm mt hng ngi na khn khthp km nht chng c xp vo giai cp no, gi l Harijans hay


36/79

Paraiyans (Hng gh tm), bao gm nhng k lm ngh st sinh sc vt,thuc da. Nn nh l trong mi ng cp cn c s phn chia ra rt nhiuth loi (jati) tm gi l phng hay nghip on. Theo thng k nm 1901 c n 2,378 phng nh th.

n khong th k th 6 TTL, thi c Pht Thch Ca cn ti th, nysinh nhiu trng phi i ci cch nhng quan nm bt cng i x trongx hi bt ngun t Vedas v cn thch thc c n gio. Hai tn gio mic tm nhn khoan dung v cch mng hn xut hin: l Pht gio vK Na gio (Janism). Trong giai on ny, t n c khong 16 nc lnnh; v cc vng quc hng mnh u tp trung vng bc n (vngBihar by gi) nh Avanti, Vaishali (V-s-l), Kosala (Kiu-tt-la),Magadha (Ma-Kit-) vv. Sau nhiu cuc chin tranh xm lc tngtn, Magadha di triu vua Bambisara (Tn-B-Sa-La, li c ni dch l

Bnh-Sa-Vng) thuc ging h Haryanka thu tm cc ln bang tr nnmt quc kh rng, ng kinh Rajagrha (Thnh Vng X), cchPatna ngy nay khong 35 dm v pha ng nam.

Vua Bambisara ln ngi lc 15 tui, tr thnh mt c s Pht t lc 30 tui,v nht tnh h tr o Pht. ng tr v c 52 nm, xy 16 tnh x Vng X v cng dng c Thch Ca khu vn trc rng ln Phtcng tng on c ngm hong ho. Khu vn ny c nhc n nhiuln trong Tam tng kinh in, l Tnh X Trc Lm (Venuvan-arama).

Nhiu tc gi nghin cu v Pht gio u cho rng ngn ng c Thch Ca

thuyt php thi by gi l ting Magadhi ph thng.

n khong nm 420 TTL triu i Haryanka li mt vo tay ca ging hNanda, nhng h Nanda ch tn ti c trong vng 100 nm ri b ging hMaurya lt .

u th k th 4 TTL, sau khi nh bi qun Persians vo nm 326 TTL,i Alexander m rng quc Hy lp t pha Ty n bin cngn ri dng li vng sng Bs (by gi l Lahore, Pakistan). Sau khiAlexander qua i Babylon vo nm 323 TTL, Chandragupta Maurya lc

by gi lt triu i Nanda vo nm 321 TTL y lui nhiu t qunxm lng ca Seleucus Nicator I, k k v Alexander vng Afghanistan,Baluchistan v Pakistan by gi, ri m rng b ci xung pha ty nam nGujatt v thung lng Daccan. Vua Chandragupta Maurya (tr v t 321 n298 TTL) di n Ptaliputr (Thnh Hoa Th; tc thnh ph Patna


37/79

ngy nay) vn l mt pho i kin c trn ng chu th giao tip ca haicon sng chnh l Ganga (Hng H) v sng Sona.

S sinh hot v cai tr theo li trung ng tp quyn v nhng chnh schngoi giao kho lo ca triu i Chandragupta Maurya c ghi litrong cun Arthasastra bi Kautilya (cn c bit di tn Chanakya), l ttng ca triu ng. Ngoi ra nhiu on ca mt bo co do s thn cavua Seleucus tn l Megathenes ghi li cn tn ti n nay qua s trch dnca cc s gia Hy-La. n i vua Bindusra Maurya (tr v t 298 273TTL) th quc ny cn bnh trng thm na t Kashmir pha bc nKarntaka pha nam, v t chu th sng Hng pha ng sang n mnnam v ng ca x Afghanistan by gi. quc Maurya ni ting vinhng thnh ph ln phn thnh nh Takshasila, Ujjain, Vidisha, Tosali, vSuvarnagiri.

n i Hong Asoka Maurya (cn c ghi l Ashoka, dch l A DcVng, hay A-du-Ca: c ngha l V u), v vua th ba ca triu iMaurya, ng k tip chnh sch b quyn, v thu tm gn ht tiu lc an. quc ca ng hng mnh tt nh v ng li cho hu th mtchng liu min vin bng , di dng nhng php d, bi nu khng thnhng iu ni v vua Asoka ch c bit qua nhng huyn thoi ghi litrong nhng k yu vit bi cc tng s Pht gio Tch-Lan v n nh cc

b Divyavadana, Asokavadana, Mahavamsa vv..

Hong Asoka Maurya sinh nm 304 TTL, ln ngi nm 269 TTL lc 35tui, tr v c 38 nm v mt nm 232 TTL th 73 tui. ng l v vua vi nht ca n, v l v hong u tin cai tr mt quc n rngln.

Da vo b Mahvamsa (i S) c bin son bi tng gi Tch-Lanth ngay sau khi vua cha l Bindusra bng h vo nm 273 TTL, c stranh dnh ngi vua rt gay gt gia cc hong t trong 4 nm. Giai onny S ghi l thi khng vua (Interregnum). Rt cc Asoka, vi s h trc lc ca vi i thn kinh Ptaliputr (Thnh Hoa Th), thnhcng v ln ngi vo nm 269 TTL.

Tm nm sau khi k v vua cha, hong Asoka xua qun nh chim ncKalinga dc vng duyn hi mn ng, nay l bang Orissa v x ny giuc nh qung mo, sung tc nh va la, vv tr hng hi thun li dn nvng thung lng Krishna y m vng v qu. Chin dch thnh cng


38/79

nhng m mu. Theo cc php d do ng sai khc ln th cuc xm lngny lm cho 150 ngn ngui b bt lm n l hoc b y i, 100 ngnqun s b git, s thng dn b st hi cn cao hn nhiu ln.

Trc trn Kalinga hai nm, c v nh l vua Asoka tr thnh mt Phtt sau khi nghe v Sa-di Nigrodha (Ni-cu-thut) thuyt php, nhng khngmy nhit tm (xem Tiu thch php d s 1), mi n sau khi chng kinthm cnh au thng ca chin dch ny ng qu xc ng v rt hi hn,ri t quyt t b chin tranh xm ln v hi tm tr nn mt Upsaka(u-b-tc: c-s Pht t) thun thnh. Sut qung i cn li ng kin trng dng Pht php vo vic tr nc mt cch y nhn i m ng gi ldhammavijaya (php chinh phc), v ng h Pht gio pht trin su rngkhng nhng trn ton quc ng cai tr m cn truyn b n cc ncln bang. Nhng s kin ny xy ra khong hai th k sau khi c Pht

Thch Ca nhp dit.

B Mahavamsa - vn c vit trong tinh thn tn gio vi nhiu huynthoi vi dng rn i mun cao Asoka t khi tr thnh Pht t t

b qu kh y c nghip, t mt Candsoka (A-Dc Vng bo cha) trthnh Dhammsoka (A-Dc Vng m Php) nn b ny ghi rngtrong cuc tranh dnh ngi vua, Asoka git 99 ngi trong s 100 anh emca mnh, ch cn st li mt ngi tn l Tissa. Thc ra khng c chngc kh tn v iu ny, v li trong i thch Php d s 5 c ban ra 11nm sau khi ng ln ngi cn cho thy vua Asoka nhc n anh ch em

mnh. Cc hc gi tin rng trong v tranh ngi ny ch c mt ngi anh(hay em) b st hi m thi. Hn na vi thi gian tr v ca ng, ngoihai s kin l tranh dnh ngi vua v cuc xm lng Kalinga trong 8 nmu, sut qung 30 nm cn li ng tr thnh mt hong nhn t emChnh Php ra ng dng vo i, ch khng tn bo nh Nero ca La Mhay Tr Kt, Tn Thu Hong ca Trung Quc, nn vc gn cho ng xdanh Candasoka xem ra thiu c s. Nhiu hc gi nghim tc cn so snhng vi nhng v nhn khc nh Hammurabi ca Babylon, Charlemagne ca quc Ty u hu La M hay Akbar ca quc Mogul.

Nhiu c th Tch-Lan ghi li s kin l Asoka nh p dng chnhsch chinh phc n ho bng Chnh Php m ng khn kho n nh isng chnh tr ton vng v nhiu ln dp yn cc cuc ni lon m khng mu; trong ng k l cuc ni lon ca dn thnh Takshasila thucvng Gandhara chng li s p bc h khc ca quan cai tr a phng. V


39/79

sau Gandhara tr thnh thnh a ca Pht gio, m t phi i tha phttrin qua phng ng.

thn dn thng hiu chnh c nhng s ci cch trong chnh sch caitr mi v nhng nguyn tc v o c ng t ra da theo Chnh Php ctto dng nn mt x hi y nhn bn v cng chnh hn, Asoka ra lnhkhc nhng php d ny ln - c khi gi l Li ghi chnh php(dharmalipi) , c khi li gi l php lnh (dharma-sravana) - ng thi chorao truyn rng ri khp ni trong nc. Nhng php dkhc trn ca vuaAsoka minh ha c hnh nh ca mt v minh qun lun nhit tm thcthi Chnh Php ca Pht dy mang li cho trm h mt i sng hinho, no m phc li, nhng vn khng cho bit thm chi tit no v cuc ica ng.

S khai th v cc Php d ca Asoka c xem nh ch l gn y m thi. Ngi nghin cu u tin li l mt tu s Thin Cha gio, khi chaTieffenthaler kho st nhng mnh ca php tr Meerut ti Delhi vo nm1756, nhng khng hiu c ni dung. Mi n nm 1837 nhng php dca Asoka mi c nh kho c James Prinsep gii m m ln u tin, rit nhng php d c dch thut v in n qung b khp ni.

Ban u Prinsep thy rng nhng d ny c ban ra bi mt v vua tgi mnh l "Vua Piyadasi, Thin t" (phng t "Beloved-of-the-Gods, KingPiyadasi") hoc "Devanampiya Piyadasi, Thin t, Ngi Nhn Xung vi

T Tm" ("Beloved-of-the-Gods, He Who Looks On With Affection"). Cchc gi phng on Vua Piyadasi c th l Vua Asoka, thng c xngtng trong cc huyn thoi Pht gio. Cho mi n nm 1915, khi mt phpd khc c tm thy vi tn vua Asoka, ngi ta mi khng nh crng c hai chnh l mt, l hong Asoka, v t , sau hn hai ngnnm b qun lng, nhng php dkhc trn ny ca vua Asoka bng dnglm sng t thm v mt con ngi v i ca lch s n v ca c nhnloi, ch khng cn l mt nhn vt ch uc bit n qua huyn thoi. Mtcu ghi li trn phn nh chiu hng tm linh ca Asoka: "Tt c

thn dn l con ca ta. V l con ca ta, h phi c chu cp y an sinhv phc li trong i ny v i sau, nh ta vn hng mong.

Theo gio s Romila Thapar v mn Lch s n c ti i hc JawaharlalNehru New Delhi th h vn t ca cc Php d ny c xem l vn hsm nht ca n c th nghin cu c. Vn h c hn m ngi ta khm

ph Harappa thuc vn minh thung lng sng Indus ch l nhng nt v


40/79

tng hnh trn du mc, vt trang sc v l gm m n nay vn cha aihiu c ngha.

Nhng php d khc ca vua Asoka nh du thi k chuyn bin tkhu truyn sang vn t ca x hi n v chng l nhng ch tng m chkhng tng hnh nh xa. Nghin cu k nhng bia k, ngi ta thyHong Asoka cho ghi li Php d bng bn vn h cho ba ngn ng khcnhau. Phn quan trng v chim i a s bia k l ngn ng Prakrit - bygi l ngn ng m thoi ph thng ca x Magadhi, tc l ngn ng chnhthc trong triu Asoka, v phn cn li bng ngn ng Hy-lp v Aramaic.

Ngn ng Prakrit li c vit di hai dng vn h Brahmi v Kharoshthi(gn vi Sanscrit). a s php d c vit theo vn h Brahmi, truyn brng khp quc. Nhiu hc gi cho rng vn h Brahmi do triu i

Maurya sng to bi nhu cu hnh chnh trong vic cai tr mt quc rngln. N l dng chuyn tip gia Sanscrit xut pht t vng ty bc n(thng dng trong gii thn hc, trit hc, hoc huyn hc) v ngn nghin i Indo-European ca n. Vn h Brahmi, d vy cng b bin dngi cht theo pht m tng a phng, v d vn h vit ting Tamil vng pha nam vn ci bin t h Brahmi.

S s dng ngn ng Prakrit trong cc Php d cng cho thy rng Asokamun em Chnh php ra ng dng vi i thng ch khng ch mt stng l dng bn lun theo ngn ng Sanscrit. Vn phong dng th ni

chuyn rt bnh dn d hiu v thung lp i lp li, c nh Hong muntrc tip ni vi qun chng, ch khng kiu cch cu k nh cc qucvng khc ng thi hay x dng. Qua y nhiu hc gi nhn thy

bn tnh bc trc chn tht ca Asoka.

Rt t bn khc bng vn h Kharoshthi v bng ngn ng Hy-lp vAramaic. Nhng bn ny ch thy vng ty bc thuc Afghanistan by gi,ni c nhiu dn ni c hai ngn ng y. Khng r l nhng Php dthuc loi ny c triu nh ra lnh hay l do cc quan cai tr a

phng lm ra nh l mt bn dch cho dn trong vng, vn a chng hntp. Trn mt trong nhng php d vng ny, Hong Asoka k ratn ca 5 v vua cc nc phng ty ng thi c bang giao, nh vy gip nhiu cho vc nghin cu s i chiu. l cc vua Antiyoka (Anhng: Antiochos II Theos Syria: 261- 246 TTL), Turamaya (Ptolemy IIPhiladelphos ca Ai cp: 285 247 TTL), Antikini (Antigonos Gonatas ca


41/79

Macedonia: 278 - 239 TTL), Maka (Magas ca Cyrene: 300 258 TTL) vAlikasudara (Alexander ca Epirus: 272 258 TTT).

Da vo cc bia k bng Hy ng vAramaic ny m cc nh nghin cu Typhng hiu c nhng t tng t bn Prakrit. Nhng cng chnh vvy gy kh nhiu ng nhn, v d t dharma li khng c ly mt chgc Hy v Aramaic (v c Anh ng ngy nay) tng ng dch v ngaytrong cc bn vn bng Hy ng vAramaic ny cng khng c ni no cp n c Pht. Cho nn nhiu dch gi phi phng dch ra nh l: thngxt (piety), c hnh (virtue), bn phn thing ling (sacred duty), hocdng nguyn ng l dharma dy bi c Pht (the dharma taught by theBuddha). Trong bn khc bng Hy ng li c ghi l eusebeia, vi mtngha rt tng qut nh va k.

Chnh v da vo nhng ng nhn ny m nhiu hc gi Ty phng nghing rng ch dharma Asoka dng khng phi mang mt ngha nhChnh php ca o Pht m l nhng khuyn d v o c x hi nichung. C k cn bo rng v trn nhng bia k chng h thy Asoka cpn gio l cn bn ca Pht gio nh l Lun hi (samsra), Gii thot(mokkha), Nit-bn (nibbna), V ng (anatta), Bt Chnh o (atthangika-magga), hay T Diu (cattari ariya-saccani) nn gii thch ch dharmatheo li suy din ngoi o ch quan ca mnh. Tht l ng tic, v h qunrng d Asoka tr thnh mt c-s Pht t nhng ng phi cai tr mt quc rng ln nh mt minh qun, phi cng bng vi thn dn vn a dng

v a tn ngng, mt x hi c nn vn ho bao dung ch khng cungtn c tn, c thn. Asoka khng th no dng nhng ngn t thun Pht

php ph d thn dn c.

Nhng qua mt vi php d ring cho tng gi v d tiu thch php d s 3hay cn gi l Php d Bairt, th khng cn nghi ng g na v c tin Phtgio ca Asoka. Trong d ny sau li vn an tng gi, ng xc nh c tinv i ca ng vo Pht, Php v Tng. ng bo rng tt c php do cPht thuyt ging u l chn diu php v ng mun n c trng tn.

ng cn cho ghi ra tn ca 7 bn kinh Tng-gi thng xuyn tu hc.Nhng php d khc ni chung nhm vo nhiu thnh phn l cc quanchc di triu, gii tng gi, v thn dn. i vi thnh phn u th ngquan tm n s an sinh phc li ca dn chng, v ku gi cc quan chcnn cao o c v nhm v x hi cai tr dn tt hn. thnh phngia th ng quan tm n vic tu tp ca tng chng v vc iu hnh cc


42/79

tnh x. thnh phn sau th ng ch khuyn khch vic n theo Chnhphp (Dharma).

Vua Asoka cn thng xuyn tun du thin ha, gi l nhng chuyn vi hnhPhp (dhammaytras) ging dy Chnh php cho mi ngi. ng cn ralnh cho cc quan i thn cng nn lm nh th. Hong Asoka t chomnh c trch nhim phi gii ngha, cng b v rao ging Chnh Php(Dharma). Vi s minh mn siu vit, Asoka ch ra trong i thng, nl s tng tc nhiu mt ca i sng o c: N phn nh nhng trchnhim v bn phn ca con ngi tu vo v tr ca mnh trong x hi; n

phn nh ci trt t trong v tr v chn l cm nhn c trong ci trt t; n l mi dy rng buc con ngi trong gia nh, x hi, tn gio v tnc; n l ci tri kin c bn lm nn tng cho s thng cm v an ho, vnc biu l khc nhau bi cc nn vn ho v tn gio d bit; n l s ch

o cho hnh ng v s t gic v hnh phc; n ch t c bng hnhng, pht trin thm bng thc hnh, v bo v bng lut l, v nh vy nto nn c s cho chnh sch, gio dc v cng l; n c khm ph bngt qun, thin nh, v chuyn ho, v n a dn n vic t b nhng iukhng thch nghi vi n. Sut thi tr v, ng kin tr thc thi nhng tintng ca mnh cho n cui i khi ng ng ho vi quan nimchakraqvartin, (Chuyn lun vng); t cho mnh l mt minh qun angvn hnh bnh xe chnh php khp ni bo ton s an sinh phc li chomi ngi.

ng li t ra mt b gi l "B thc thi Chnh php hay B Php Hnh",b nhim cc quan i thn gi l dharmamahmtras (Php i thn) vonm 257 TTL (theo d s V, 13 nm sau khi ng ln ngi) chuyn trng coimi cng tc phc li x hi ca ngi dn, quan tm n nhng nhu cuthit yu ca ph n, ca dn sng bin cng, n cc cng ng tngio khc nhau v phi v t khi thi hnh cng l. ng cn ph d cho ccquan chc cc cp nn thuyt phc dn trong vc ng dng Chnh php voi sng thng ngy hn l p buc bng lnh lc. ng cng u thmquyn cho nhng phn quan khp ni ngn nga s chnh mng cng

tc, cng nh trnh vic i x d man vi sc vt v gii quyt nhanhchng nhng kh khn gp phi. Php d cn lit k nhng th rng ctriu nh bo v khng c sn bn. ng cn ra lnh l nhng vic khncp cn phi c t n ng ngay.

Nhng thnh tu ng k cn c ca tng n by gi l vic xy ct nhiubnh vin cho ngi v gia sc, cng nh cho trng nhiu khu vn tho


43/79

dc, vic xy dng rng ri mt h thng ng s vi hng cy a v xoiph bng bn l, vi ging o v nh ngh dc ng tng khong un cho khch l hnh. H thng giao thng ny lm cho vic thng miv hnh chnh ca quc Maurya pht trin thun li nhiu mt.

i vi thn dn t khai ng th Hong Asoka khuyn khch vic ngdng Chnh Php vo i sng hng ngy bng thc hnh nhng gii cchn tht (sace), t bi, n ha (daya), t t vi mi ngi (samya pratipati)hn l thng by tr cng t cu xin n phc; nn thng b th (dana)cho ngi ngho kh (kapana valaka), cho cc v tu hnh, bn b, thn nhnvv..; hn ch st sinh, khng hnh h sc vt (avihisa bhutanam); khng xax, khng tham cu, v trnh d lm lnh (apa vyayata apa bhadata) [tatheo li dy trong Kinh Tng nht A-hm (Anguttara Nikaya, II:282)]; bitknh trng cc bc trng thng nh cha m, ng b, s ph, v c i vi

bn b, ti t v thy cng t b la mn [tng t li dy ca c Pht trongTrng B Kinh (Digha Nikaya) on 31]. ng dy rng nu lm c nhth th s mang li cng c v lng.

ng khng ra v bt phi theo mt nghi l tn gio c on no, nhngch thuyt v Pht gio ring vi gii tng gi m thi. i vi cc tn giokhc ng thi, gm c n gio, K na gio v gio phi Ajivika chuyntu kh hnh, ng rt cng bng v khuyn khch sng i o hnh (bhavasudhi), nhit tm (usahena), tn trng ln nhau, cao gi tr ni tm (bahusruta), t ch (sayame) v ngn cm vic xung t tn gio. ng khng

ngng hc hi m o vi cc v chn tu ca cc tn gio.

V hnh thc th cc Php d c phn loi theo dng b mt cchm khc: mt ni tng, tr v hang ng. Ngay c b mt ca vtliu v ni chn cng hm ci dng cng ca n, cho nn ni dung ca Phpd cng i thay tng ng. Da vo cc php d ny m ngi ta c thon c nin k ca cc s kin trong thi Asoka tr v.

C th phn bit c hai giai on cc bia k c to ra. Giai on u,11 nm sau khi Asoka ln ngi, cc php d c khc trn vch mtcch th thin, v tu vo ni dung di ngn m cn chia ra l i ThchPhp d (Major Rock Edicts) v Tiu Thch Php d (Minor Rock Edicts).

Nhng Thch Php d ny thng c khc trn nhng tng ni ln nnay b h hng kh nhiu. Ly trng hp bia k Sopara, ch vi mnhca d VIII v IX cn st li. Nh vo nhng vn bn khc cn c bo


44/79

qun tt m ngi ta c c nhng on b mt nhng php d b hhng.

Cho n nay ngi ta pht hin c 14 i thch php d mang ni dung rtrng ri t vic hn ch st sinh n cung cp cc dch v phc li v y t,ri n cuc chin Kalinga v nhng tc dng ca n. Li thm hai phpd Kalinga c ban ra vo nm mm 259 TTL, c hc gi cn gi l phpd s 15 v 16. (m ni dung tng t nh 3 php d b h hng, l cc

php d s XI: ni v vic cu t v s tng thn ca nhn loi, s XII: niv s khoan dung tn gio v XIII: ni v cuc chn tranh Kalinga, s hitm ca Asoka). Hai php d ny cng c li dnh cho cc quan cai tr vngmi chim, ni v nhng vn o c, thi hnh cng l, vn lm gimcng thng vi ln bang v ci thin ho bnh lin quc.

Mi bn i thch php d k trn c tm thy 6 ni khc nhau gm:hai ni gn bin gii pha ty ca quc Maurya bn bin Rp l Soparathuc bang Bombay v Girnar thuc bang Saurahtra; hai ni gn bin giity bc l Mansehra v Shahbazgarhi vng ty Pakistan; mt ni pha

bc l Kalsi thuc Uttar Pradesh v mt pha nam Erragudi thuc AndhraPradesh. Mi mt i thch php d cng vi 2 php d Kalinga cn ctm thy Dhauli v Jaugada thuc Orissa, gn b bin pha ng bn vnhBengal.

Nhng Tiu Thch Php d c l c ban ra vo nm 260 TTL v l

nhng Php d u tin, cng lc vi nhng chuyn vi hnh Php bt u.Chng tp trung hu ht pha gia v nam ca quc gm Tiu ThchPhp d I, c tm thy ti 7 ni bc n v Hyderabad: l Bairat,Gavimath, Maski, Palkigundu, Gujarra, Rupnath v Sahasram. Tiu ThchPhp d II c tm thy ti 5 ni pha nam l Brahmagiri, Jatinga-Ramesvara v Siddaoura thuc bang Mysore, Erragudi v Rajula-Mandagirithuc bang Andhra. Tiu Thch Php d III (php d dnh cho tng gi banra vo nm th 12 sau khi ln ngi) c tm thy Bairat.

giai on sau, vo nm th 27 n 28 di triu ca hong Asoka,nhng php d mi c khc ln trn nhng ct nh ch bng long,c dng ln nhiu thnh ph quan trng trong thung lng sng Hng vcc ng ln trong quc, thng c gi l Thch tr Php d (PillarEdicts). Lc ban u c l c rt nhiu php tr c dng ln, nhng nnay ch cn li c 10 tr m thi. Mi tr trung bnh cao khong t 12 n15 thc, nng n 50 tn. Trn u mi tr u c iu khc nhng hnh


45/79

tng tht tinh xo nh s t gm, con b thn hay con nga thnh vv.. Ttc thch tr u c ly t cc m Chunar, pha nam Varanasi v cko n ni c dng ln, nhiu khi xa c hng trm dm. D sau baonhiu th k phi gia ma nng gi sng vy m nc bng lng vn cnsng nh gng, ni ln cht lng cao tuyt ca ngh thut tc can thi by gi.

Hai i s Trung quc hnh hng Ty trc (An) l Php Hin (Fa Hien:401 410 TL.) ghi l nhn thy 6 php tr, v Huyn Trang (Hiuen Tsanghay Yuan Chwang: 629 645 TL) th thy 15, trong s y ngy nay ch 2cn tn ti ng theo li Huyn Trang m t trong k s. Nhng php thchtr dng Meerut v Topra c vua Sultan Driuz Shah di v Delhi th k 14. Tr ti Kausambi (thuc bang Kosam ngy nay) cng cvua Akbar di v Allahabad th k 16. Mt s ln khc c l b chn

vi, che ph bi rng rm theo thi gian thng trm, vt i sao di.

Cc Thch tr Php d ny gm 7 d m ni dung tng i n gin: btu bng hai tr ni v t tnh ca Chnh php, n 3 tr ni v s ngdng Chnh php vo vic ch ng c nghip v tham i, vic truyn b oc v cng l, v nhng qui nh v vic st hi sc vt v tic tng cngcng, v kt thc vi mt php d (hoc 2 nh trong trng hp ca trTopra) ni v phng thc truyn b o c. Nhng thch tr Php d ny c tm thy ri rc trn 30 ni khp ton ci quc Maurya baogm n , Nepal, Pakistan v Afghanistan ngy nay, nh Meerut v

Kausambi thuc Utter Pradesh, Lauriya-Araraj, Lauriya-Nandangarh vRampurva thuc Bihar. Mt tr khc vi d th 7 li c tm thy tiTopra thuc vng ng Punjab. Vn bn ca bia k trn cc Thch tr Phpd ny ging ht nhau.

Tr Allahabad li c khc thm 2 d khc. D th nht, c khi c gi ltiu thch tr php du I, cng cn thy xut hin Sanchi thuc bangBhopal v ti Sarnath thuc bang Uttar Pradesh. Bia k khng c boqun tt nn vn bn ca bia k trn tr ba ni c nhiu thay i.

Tr ti Sarnath (ni c vn nai: Lc Uyn) li cn khc thm phn tiptheo ca d trn tr Allahabad, cn gi l tiu thch tr php d II. Ngy naychnh ph n dng hnh tc bn con s t u lng vi nhau trn thch trSarnath lm biu tng quc gia. D cn li th hai trn tr Allahabad ckhi c gi l tiu thch tr php d III, l qu tng ca mt b hong huca vua Asoka, nn cn c gi l Php d ca Hong hu.


46/79

Hai tr tm thy Nepal l tr ghi du thnh a, mt Rummindei hayLumbini, ni c Pht n sanh, mt gn h ln Nigali Sagar, gn thp gix li ca c Pht Kanakamuni.

Nhng php d hang ng (The Cave Edicts) c tm thy 3 trong s 4hang trong dy ni Barabar thuc bang Bihar. Trong 2 hang trc c bia kca Hong Asoka ghi vo nm th 12, hang th ba ghi nm th 19 saukhi ng ln ngi, tng cc hang ng nh l ni c tr cho cc nh tu khhnh thuc gio phi Ajivika, m gio ch l Gosala cng thi vi cThch Ca. Trong hang th 4 th bia k c ghi li thuc th k th 5 TL sauny. mt ni khc l i Nagarjuni c 3 hang ng na cha bia k tng cho tu s phi Ajivika ca mt v vua dng tc v "Thin t ", nhngli do vua Dasaratha, chu ca hong Asoka cho dng ln.

V tr ca Hong Asoka trong Pht gio tht l vinh hin, c th ni lc tn sng ln hng H Php Vng. Nhng cng c ca ng thngc gii Pht t ca tng l lng sng bi v h tr Pht gio ca ng.Asoka cho xy ct nhiu thp th x li Pht (stpa), nhiu tnh x (vihra).Kinh sch cn ghi l 84 ngn vihras 84 ngn th trn, v ngi ln nhtAsokrma ngay kinh vua thng n cng bi. ng chu cpthc phm cho hng trm ngn tng ni, v th thi by gi c nhiu kxu li dng khoc o nh tu gia nhp tng chng c sng an nhn.iu ny a n tnh trng suy i trong vic tu tp Pht php. Khi bitra t nn, Asoka lin ra lnh cho thanh lc hng ng tng gi v loi b

n 60 ngn k ngy danh v n bm trc k i hi kit tp kinh in(sangti) ln th 3 ti kinh Ptaliputr do ng bo tr.

ng thng i hnh hng chim bi nhng Pht tch v cho dng nhngct tr tn thn, m gn y nhiu cuc kho c pht hin c Lumbini ni c Thch Ca n sanh, hay B o trng (Bodh Gaya)m thi y c gi l Sambodhi hay Vajirasana. Ring thch tr B o trng li c khc Php d s VIII ban ra vo nm th 10 sau khi ngng quang. ng cn ra mt chng trnh tu hoc Pht php cho tn .

ng cng cho dng nhng tr ghi s liu ng Pht php ca ng (nhtrn Tiu thch php d). ng thng trc tip phn x nhng cuc tranhlun gia cc tng phi v cng quyt ngn chn nhng s phn ho trongtng gi.

Cng nh s h php ca ng m Pht gio c lan rng khp qucMaurya, v n cc nc ln cn. Cng theo b Mahavamsa Tch Lan thi


47/79

khi Hi ng tng gi trong nc quyt nh mun truyn b Pht php ranc ngoi, vua Asoka lin gip tch cc, cn phi ngay c hong tMahinda v cng cha Sanghamitta, (v v sau c a chu Sumana) voon truyn gio xung Tch Lan vo nm th su di triu ca ng, cngnh gi nhng on khc n vng ng Nam v Trung . ng cn ginhng on s gi (duta) n 5 nc pha ty thuc quc Hy lp mi nvng bin a Trung Hi (Mediteranean) t Syria n Macedonia, nh ghi trong php d s XIII.

Trong khi nhng on truyn gio qua hng ty khng my thnh cng thnhng tng on hong ho do hong t Mahinda v cng cha Sanghamittahng dn xung pha nam li thnh cng rc r. Ngay t bui u cho nnay Pht gio tr thnh quc gio Tch Lan. C truyn thuyt cho rng

phi Thng to b cn c truyn n Min in t Tch Lan di triu

Asoka, nhng ai cng bt rng Pht gio ch du nhp Min vo khong tth k th 5 TL.

ng tic l sau khi ng mt vo nm 232 TTL th quc Maurya rng lncng tan r theo khong 50 nm sau, v ri b ging h Shungas thay th; vnhng cng tc phc li x hi do ng xng cng khng ko di clu tr nhng php d khc vo v nh hng truyn b o Pht quang Phng.

---o0o---

PHN 2: NI DUNG NHNG PHP D KHC TRN CA I ASOKA MAURYA (304 TTL. 232 TTL.)

Li tha trc: Hin nay c kh nhiu bn dch ra Anh ng v nhng Phpd ca Vua Asoka vn c vit bng ting Brahmi (Prakrit). Bn dch Vitng ny da vo 2 bn Anh ng ph thng nht v c nhn di 2 gc tiu biu: 1) Gii hn lm, ca cc tc gi Nayarayanrao Appurao Nikamv Richard McKeon thuc Vin i hc Chicago, n hnh nm 1959 (Vittt "Bn Nikam") v 2) Gii tng gi, ca i c S. Dhammika thuc

Buddhist Publication Society, Sri Lanka, n hnh nm 1993 (Vit tt "BnDhammika"). Qu c gi c th vo trang http://www.accesstoinsight.org xem bn Dhammika. Tuy vy, trong khi i chiu lm r ngha hngia 2 bn ny chng ti nhn thy rng ngoi nhng khc bit v vn

phong, vi on cc dch gi ni trn c li din dch khc hn nhau. Vth chng ti cn nhc chn li dch no gn vi tinh thn ni dung caPhp d chuyn ra Vit ng, v dng nhng t ng hp vi ng thi


48/79

hn. Ngoi ra ngay di mi Php d, chng ti thm phn ghi ch v nhnxt ring (NXR) gii thch nhng khc bit, thay v cui bi khngc tin dng. D vy vn khng th trnh c nhng s st. Mong cqu v cao minh ch gio. Xin gi gp n [email protected]. Mong bivit ny ng gp phn no vo ti liu S Pht Gio. a t.

---o0o---

A. Mi Bn i Thch Php D

TPD I

Thin t, Vua Piyadasi, ban lnh cho ghi php d ny 1. Trong lnh th dotrm cai tr khng sinh linh no c st hi hoc t sng v khng tc tnglin hoan no c t chc, bi Thin t, Vua Piyadasi thy nhiu iu xuc trong nhng cuc t hp lin hoan y. Nhng Thin t, Vua Piyadasi vnchun y cho mt vi cuc lin hoan khc.

Trc y, trong nh bp hu cung ca trm c hng trm ngn sinh thb git hng ngy lm thc n. Nhng vi Php d ny k t nay ch cba loi sinh th c php h tht m thi, l hai con cng v mt con nai,nhng thnh thong mi lm tht nai. V ri nay mai c ba th ny cng skhi b git.

TPD IIKhp ni 2 thuc lnh th do Thin t, Vua Piyadasi cai tr, v dn c ngoi

bin i nh dn Cholas, dn Pandyas, dn Satiyaputras, dn Keralaputras, vxa hn na dn Tamraparni,

Documents

Asoka - Cuoc Doi Va Su Nghiep - K. R. Norman - Nguyen Tam Dich