ASEPTİK UYGULAMALAR

“Aseptik Uygulamalar Dersi sunusu”

© Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez

Ünite 1: Sterilizasyon

1.ASEPTİK TEKNİKLER

• Patojen mikroorganizmaların bir ortamdan ya da konakçı üzerinden uzaklaştırılması işlemine asepsi denir. Mikroorganizmaların, vücutta enfeksiyona neden olabilecekleri herhangi bir bölgeye girmesini engellemek için sağlık kuruluşlarında uygulanan işlemlere aseptik teknik denir.

• Sağlık kuruluşlarında asepsi; hem canlı yüzeylerdeki (deri ve doku) hem de cisimlerdeki (tıbbi ve cerrahi araç gereçler) mikroorganizma sayısını azaltmak amacıyla dezenfeksiyon, sterilizasyon ve antiseptik uygulamalarla sağlanır.

1.1. Asepsi İle İlgili Kavramlar

• Enfeksiyon: Hastalık yapıcı mikroorganizmanın canlıya bulaşması ve canlı üzerinde üreyerek canlıda meydana getirdiği rahatsızlıklara verilen genel isimdir.

• Septik: Bir ortam mikroorganizma içeriyorsa, o ortama septik denir.

• Temizlik: Kir ve organik maddelerin mekanik olarak uzaklaştırılması işlemidir. Temizlik; su, deterjan veya enzimatik ürün yardımı ile yapılır.

• Yıkama: Gözle görülür kan, vücut sıvıları, toz veya kir gibi tüm yabancı maddelerin deri ya da cisimlerden fiziksel olarak uzaklaştırılmasıdır.

• Kontaminasyon: Kirlenme, bulaşma anlamına gelir. İstenmeyen bir mikroorganizmanın ya da hastalık etmeninin bulaşmasıdır.

• Dekontaminasyon: Cansız maddelerin emniyetle kullanılmasını sağlamak amacıyla patojen mikroorganizmaların uzaklaştırılması veya yok edilmesi işlemidir.

• Asepsi: Steril ortam şartlarının korunması, infeksiyon etkenlerinin steril dokulara girişinin engellenmesidir.

• Aseptik: Bir ortam mikroorganizma içermiyorsa, o ortama aseptik denir.

.

• Antisepsi: Canlı doku üzerindeki veya içindeki patojen mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin engellenmesidir.

• Antiseptik: Antisepsi işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir. Canlı doku üzerindeki veya içindeki mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin engellenmesi için kullanılan kimyasal ürünlerdir.

• Steril: Her çeşit mikroorganizmadan arınmış olan.

1.2.Aseptik Teknikle Çalışmanın Önemi

• İnsanlar her an her yerde mikroorganizmalarla ilişki içindedir ve vücut savunma mekanizması yetersiz kaldığı zaman da hastalanmaya mahkûm olmaktadır.

• Mikroorganizmalar, bulundukları ortamın koşulları uygun olduğu takdirde kolaylıkla çoğalırlar. Uygunsuz koşullarda ise ya ölürler ya da durağan hale geçerek, çoğalmak için uygun koşulların oluşmasını beklerler. Hastaneler, tedavi merkezleri mikroorganizmaların üreyebilmeleri için uygun ortam oluşturmaktadır. Çünkü günde çok sayıda hastaların giriş çıkış yaptığı alanlardır.

• Özellikle hastane enfeksiyonlarına sebep olan mikroorganizmalar tedavilere çok daha dirençlidir.

• Hastalarla sürekli ilgilenen sağlık çalışanları, genel topluma nazaran çok daha fazla risk altında çalışmaktadırlar. Birçok enfeksiyon hastalığı, genel topluma oranla, sağlık personelinde daha sık görülmektedir. Kanla bulaşan AIDS, Hepatit B gibi hastalıklar, sağlık personelinin meslek hastalığı haline gelmiştir.

• Sağlık personelinin mesleki riskleri ve çalışma yaşamıyla ilgili sorunları, çok sayıda kişiyi ilgilendirdiği için özel bir anlam kazanmaktadır. Sağlık çalışanlarının gerek kendilerini, gerekse hastaları korumak için daha titizlikle çalışmaları gerekir.

• Enfeksiyon hastalıklarının önlenmesinde en etkin yöntem aseptik tekniklerle çalışma prensibidir. Bunun için sağlık personeli el hijyenine dikkat ederek, koruyucu bariyerler kullanarak ve yapılan işin tekniğine uygun davranarak, hem kendini hem de hastaları korumak zorundadır.

Asepsi Çeşitleri • Hastalık yapıcı mikroorganizmaların bir

ortamdan ya da konakçı üzerinden uzaklaştırılması işlemi tıbbi asepsi ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilir.

ASEPSİ ÇEŞİTLERİ

TIBBİ ASEPSİ CERRAHİ ASEPSİ

Tıbbi Asepsi

• Tıbbi asepsi, patojen mikroorganizmaların bir kimseden diğerine veya çevreye yayılmasını önlemek için yapılan işlemlerdir. Mikroorganizmaların kaynaktan çıktıktan sonra yok edilme yöntemlerini de içerir. Tıbbi asepsi uygulamaları, hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde çok önemlidir. Hasta bakımı veren bütün sağlık personeli, hastane enfeksiyonlarına karşı verilen mücadelede, üzerine düşen görevleri hassasiyetle yerine getirmelidir.

Tıbbi asepside dikkat edilmesi gereken kurallar

• Eller, sıklıkla ve özellikle yapılan ya da yapılacak işlemlerden önce ve sonra yıkanmalıdır.

• Kirli araç gereçler ve çarşaflar üniformaya değdirilmeden taşınmalıdır.

• Kirli yatak takımları ve diğer gereçler yere konulmamalıdır.

• Çarşaflar silkelenmemeli ve toz kaldırmaktan kaçınılmalıdır.

• Hastaların; öksürüğü, hapşırığı ve solunumu ile yüz yüze gelinmemelidir.

• Araç gereçler; yıkanırken, fırçalanırken veya tozu alınırken vücuttan uzakta tutulmalıdır.

• Temizlenme işlemi en az kirli bölgeden en çok kirli bölgeye doğru yapılmalıdır. Kirli veya kullanılmış araç-gereçler, doğrudan doğruya uygun kapların içine konmalıdır.

• Vücut atıkları ve akıntılarıyla bulaşmış ıslak gereçler, naylon torbalar içine konulduktan sonra kirli arabasına atılmalıdır.

Cerrahi Asepsi • Cerrahi asepsi, ortamda mikroorganizmaların ve

sporların tam olarak yokluğudur. Cerrahi asepsi, uygulama yapılacak ortamın, çevresinin ve gerekli araç gerecin mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir.

• Cerrahi asepsi; deri bütünlüğü bozulduğunda, steril vücut boşluklarına girildiğinde (invaziv işlemler), deri bütünlüğü bozulmuş ve steril vücut boşluklarına girilmiş hastalara bakım verildiğinde (üriner kateterizasyon, yara bakımı, paranteral uygulamalar vb.) uygulanır.

• Cerrahi asepsi kavramı, steril terimi ile de ifade edilebilir.

• Banyo suyu, gargara suyu gibi kirli sular, küvetin kenarına ve üniformaya sıçratılmadan doğrudan kanala dökülmelidir.

• Patojenlerle kirletildiğinden şüphe edilen araç, gereçler sterilize edilmelidir.

• Mikroorganizmaların yayılmaması için bireysel temizlik ve düzene dikkat edilmelidir.

• Mikroorganizmalar için yerleşim yeri olacağından taşlı yüzükler veya bileklikler takılmamalıdır.

Cerrahi Asepside Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

Steril obje ve alanın kesin sınırları bilinmelidir.

Steril bir cisim, sadece steril bir cisme değebilir.

Steril olmayan bir cisim, steril cisme değdiğinde, onu kontamine eder (kirletir).

Steril bir kumaş ya da kâğıt üzerine herhangi bir sıvı sıçratılmamalıdır.

Steril cisim bel düzeyinin üzerinde tutulmalıdır. Böylece cismin görüş açısı içinde kalması sağlanır ve kaza ile kontamine olması engellenir.

Steril bir alan ya da cisim üzerine, konuşmaktan, öksürüp hapşırmaktan, üzerinden el kol geçirmekten sakınılmalıdır.

• Steril alandan uzaklaşmamalı ya da alana sırt dönülmemelidir. Görüş açısı içinden çıkan alan kontamine olabilir.

• Kesilmiş deriden içeri sokulan, deriyi delerek içine giren, normalde steril olan vücut boşluklarına yerleştirilen her şeyin steril olması gerekir.

• Gerektiğinde steril objeler; steril malzeme pensi veya steril eldiven ile tutulmalıdır.

• Eğer cismin steril olup olmadığından en ufak bir kuşku duyuluyorsa cisim kontamine kabul edilmelidir.

1.3.El Hijyeni

• Hijyen sözcüğü, sağlıklı ortamın korunması amacıyla her türlü hastalık etmeninin ortamdan uzaklaştırılması olarak tanımlanır.

• Hijyeni sağlamada en temel kural, ellerin doğru yöntem ile yıkanmasıdır. El yıkama, birey ve toplum sağlığının korunması açısından basit, ucuz, toplumun her kesimi tarafından uygulanabilir ve son derece etkili bir yöntemdir.

• Günlük yaşantımızda ellerimiz, çevre ile her türlü bağlantıyı sağlayan, bu nedenle de en fazla bakteri barındıran organımızdır.

• El yıkama, çok sıradan ve günlük bir iş olması nedeniyle, genellikle ihmal edilen bir konudur. Oysaki, hem kendimizin hem de çevremizdekilerin sağlığını korumak ellerimizdedir.

• Çevre ile sürekli temas halinde olan ellerimiz yoluyla taşınan bakteriler basit bir soğuk algınlığından, SARS (ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromu), Hepatit A (karaciğer hastalığı), Avian Influenza (kuş gribi) gibi öldürücü birçok hastalığın gelişimine neden olabilmektedir.

• Özellikle sağlık personelinin elleri, mikroorganizmaların hastadan hastaya yayılmasında önemli bir rol oynamaktadır.

• Hastane içerisinde yüksek virülans ve çoklu ilaç direnci gösteren mikroorganizmaların hastalar arasında taşınması ve yayılmasında kaynak yaklaşık %40 oranında, sağlık çalışanlarının kirli elleridir. Yani hastane enfeksiyonlarının en az yarısı, el hijyeni uygulamasıyla engellenebilir.

• Çalışmalar hastane enfeksiyonlarının en az üçte birinin önlenebilir nedenlere bağlı olduğunu gösterirken, ancak %6-9’unun önlenebildiğini ortaya koymaktadır.

• Bu nedenle yetersiz el hijyeni, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde halen yaygın olarak görülen hastane enfeksiyonlarına neden olan başlıca etmenler arasında yer almaktadır.

• Yüksek morbidite (hastalık oranı), mortalite (ölüm oranı) ve tedavi maliyetine neden olan bu enfeksiyonlardan korunmaya yönelik aseptik uygulamaların başında, yeterli el hijyeninin sağlanması gelir.

• Bugün, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de el hijyeni konusunda duyarlılık gittikçe artmakta ve konunun önemini vurgulayan pek çok bilimsel araştırma, çalışma ve faaliyet gerçekleştirilmektedir.

Ellerin yıkanması gereken durumlar

• Göreve başlamadan önce ve görev bitiminden sonra

• Kişisel ihtiyaçların (yemek yeme, tuvalet) giderilmesinden önce ve sonra

• Gözle görülür kirlilik durumunda

• Hasta ile her temas öncesinde ve sonrasında(ateş, nabız, tansiyon ölçümleri sonrası, hastayı taşıma gibi)

• Hasta bakımında, kullanılan aletlere (üriner kateter, periferal venöz kateter veya diğer invaziv aletlerin uygulanması) temas öncesinde ve sonrasında

• Hastaya girişimsel bir işlem yapmadan önce ve sonra

• İmmün sistemi baskılanmış ve yenidoğan ünitesindeki hastalar ile temas öncesi ve sonrası

• Vücut sıvı ve sekresyonları ile bütünlüğü bozulmuş cilt veya mukoz membranlarla temas sonrasında

• Eldiven giymeden önce ve sonra

1.3.1.El Yıkama Çeşitleri • Hasta güvenliğini tehdit eden sorunların başında

hastane enfeksiyonları gelmektedir. Dünyada yapılan yüzlerce çalışmada gösterilmiştir ki; el hijyeni, sağlık hizmeti ilişkili enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesinde en önemli araçtır.

• El yıkama, hastane infeksiyonlarının önlenmesinde en basit yöntemdir; ancak hastane infeksiyonları dışında genel halk sağlığının korunması ve geliştirilmesi açısından da el yıkama son derece önemlidir. Sağlık personelinin elleri, mikroorganizmaların hastadan hastaya yayılmasında önemli bir rol oynar.

• Bu nedenle el hijyeni bütün toplum için önemliyken, sağlık personeli için önemi katlanarak artmaktadır.

• Hastane dışında bulunan kişilerin ellerindeki bakteri oranı % 6 iken, sağlık personelinin ellerinde bu oran % 60-70’tir.

• El yıkama; normal, hijyenik, antiseptik solüsyonla ovalama, cerrahi tip el yıkama olmak üzere dört şekilde yapılabilmektedir.

Normal (Sosyal) El Yıkama

• Normal el yıkama, kirli ellerin su ve sabun ile yıkanmasıdır.

• Burada eldeki gözle görünür kir ve derideki geçici flora (hastaya ait sekresyonlar ile kontamine araç gereçlerden, sağlık personelinin eline bulaşan ve derinin yüzey kısmına yerleşen mikroorganizmalar) elemanları tamamen ortamdan uzaklaştırılır.

• Bu etkinliğin sağlanması için eller, en az 15–20 saniye yıkanır.

Sosyal el yıkama yapıldığı durumlar

• Yiyecek tatmadan, yemek yemeden ve hastaya yemek yedirmeden önce,

• Tuvalete gittikten sonra,

• Hasta bakımına başlamadan önce (yatak banyosu, ağız bakımı vb.)

• Ellerin her kirlenmesinde yapılmalıdır.

Sosyal el yıkama yöntemi;

Eller ve kollardaki takılar çıkarılır. Tırnaklar kesilir.

Akmakta olan su altında eller, su ile ıslatılır ve sabun avuca alınır.

En az 15–20 sn. süre ile avuç içleri ve parmak araları başta olmak üzere, ellerin tüm yüzeyi parmakları da kapsayacak şekilde kuvvetlice ovuşturulur.

Eller, su ile durulanır ve bilekten başlayarak kâğıt havlu ile kurulanır.

Aynı kâğıt havlu ile musluk kapatılır.

Hijyenik El Yıkama • Normal sabunlar ve antiseptik özellikli sabunlar

kullanılabilir. Bu şekilde geçici mikroorganizmalar uzaklaştırılır ya da öldürülür. Burada geçici flora elemanlarının tamamen öldürülmesi hedeflenirken, kalıcı flora bakterileri az düzeyde de olsa etkilenmektedir.

• İyodofor, klorheksidin glukonat, triklosan, kloroksilenol gibi antiseptikler kullanılabilir.

• Yapılan araştırmalar sonunda ellerdeki bakterilerin en çok tırnak altında, parmak aralarında ve avuç içindeki derin çizgilerin içinde bulunduğu tespit edilmiştir.

Hijyenik el yıkama yapılması gereken durumlar

Tüm invaziv girişimlerden önce

Enfeksiyona yatkın hastayla temas öncesi

Yara ve üretra kateterleri ile temas öncesi ve sonrası

Eldiven takmadan önce ve sonra

Kanla ve çıkartılar ile kontaminasyon olabilecek durumlar ile karşılaştıktan sonra

Hijyenik el yıkama yöntemi

Musluk açılır ve eller ılık suyun altında iyice ıslatılır. Eller ıslatıldıktan sonra 3–5 ml. sabun veya antiseptik

özellikli sabun ellerin içine alınıp iyice köpürtülür. El ayaları en az beş kez birbirine sürtülür. El sırtları, diğer elin ayası ile en az 5 kez ovulur. Bir el diğer elin sırtına yerleştirilerek parmaklar

birbirine geçirilir ve iyice yıkanır. Aynı hareket diğer el içinde tekrarlanır. Her iki elin parmak uçları ve tırnakları diğer elin

ayasına en az 5 kez sürtülerek temizlenir. Bu işleme, en az 15–30 saniye kadar devam edilir.

Antiseptik Solüsyonla El Ovalama (El Dezenfeksiyonu)

• El dezenfeksiyonunun amacı, ellerdeki mikroorganizmaların antiseptik özelliklere sahip bir dezenfektan kullanılarak etkili ve hızlı bir şekilde uzaklaştırılmasıdır.

• Antiseptikler, alkol bazlı olmalıdır. El antiseptiği %65-90 oranları arasından propanal, ethanol ve isopropanol’den en az ikisinin kombinasyonunu içermelidir.

Antiseptik Solüsyonla Ovalama Yöntemi

Ellerin kirli olduğu düşünülüyorsa su ve sabunla yıkanır ve kurutulur.

Ovalama için antiseptik özelliklere sahip dezenfektanların kullanılması gerekir.

Bunun için hızlı etkili ve alkol bazlı solüsyondan 3–5 ml. alınır.

30–60 saniye arasında her iki el birbirine, yıkanırken yapıldığı gibi sürtülür ve ovuşturulur.

İşlem sırasında antiseptik solüsyonun ellerin her tarafına ve parmak aralarına teması sağlanır.

Ellerin kendi halinde kuruması beklenir.

Cerrahi El Yıkama • Geçici floranın uzaklaştırılması, hijyenik el

yıkamadır. Cerrahi el yıkama ise kalıcı flora (Cildin derin tabakalarında bulunan mikroorganizmalardır) mikroorganizmaların sayısını azaltmaya yöneliktir. Cerrahi el yıkama, genellikle hastaya uygulanacak operasyon öncesi yapılır.

• Ellerde geçici ve kalıcı olmak üzere iki tip mikroorganizma vardır. Geçici olarak yerleşen mikroorganizmalar hastaya ait sekresyonlar ile kontamine araç ve gereçlerden sağlık personelinin eline bulaşarak derinin yüzey kısmına yerleşirler. Bunlar yağ ve kirler arasına ve daha çok da tırnaklar arasına girerek deri yüzeyine gevşekçe tutunurlar.

• Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, gram-negatif basiller geçici mikroorganizmalardandır. Ellerin yeterli ve sık yıkanması ile kolaylıkla uzaklaştırılabilirler.

• Geçici olarak yerleşen mikroorganizmalar çok miktarda ise ve uzun süre eller üzerinde kalırsa, deri üzerinde yerleşerek kalıcı mikroorganizma haline gelir. Böylece eller bu mikroorganizmaların taşıyıcısı olur.

Değerli Eğitimcilerimiz, sunumların tamamına ulaşmak için yayınevimiz ile irtibata geçiniz.

Atlas Sağlık Yayınları Gsm : 533 745 49 44 bilgi@asmlyayin.com