ALZHEIMER:

Από τη διάγνωση περιβαλλοντικής αιτιοπαθογένεσηςστην αναζήτηση περιβαλλοντικών παρεμβάσεων

αντιμετώπισής της

Κώστας Μ. Ζαχαρενάκης Δρ.Φ., Μ.Α.Παν. Ψυχοπαιδαγωγικός Σύμβουλος- Διπλ. Μουσικο-ψυχοθεραπευτής

Παππού, τι λες με τη γιαγιά….;

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ/ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ

Παππού, τι λες με τη γιαγιά; (Οικογενειακή/ συστημική αλληλεπίδραση)

Παππού, τι λες με τη γιαγιά και σε ακούει, δε μιλά,δε σε καταλαβαίνει;Πες της πως έχεις στην καρδιά και συναισθήματα πολλά,πες της τι σου συμβαίνει!

Και αν το δρόμο σου ξεχνάς και μες στη νύχτα περπατάς,φίλους παλιούς γυρεύεις,θυμήσου, δεν υπάρχουν πια, κάτσε μαζί μας μια σταλιά,δε θες να μας παιδεύεις.

Κι ύστερα πάρε τη γιαγιά, δώσ’ της και δυο γλυκά φιλιά,πες της κι ένα τραγούδικι ας την καρδιά σου να χτυπά ελεύθερα και ρυθμικά,

ν’ ανθίζει σαν λουλούδι.

Είσ’ ο καλύτερος παππούς κι άφησε όσα βάζει ο νους,κοντά μας συγκεντρώσου!Έλα και πάλι να χαρείς, δυο ιστορίες να μας πεις,τις έγνοιες ξεφορτώσου!

Και μη φοβάσαι, είμαστε’ εδώ σ’ αυτό το δύσκολο καιρό,θέλομε να στο πούμε,ότι θαυμάζομε πολύ όσα έχεις κάνει στη ζωήκαι ότι σ΄ αγαπούμε! - Στίχοι & Μουσική: Κώστας Ζαχαρενάκης

ΚΙΝΗΤΡΑ & ΘΕΜΑΤΙΚΗ• ΚΙΝΗΤΡΑ & ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ :

• Βιωματικά και φαινομενολογικά ως διαχειριστής της περίθαλψης ανοϊκού• Η εμπειρία ως τακτικός και ενεργός εθελοντής στην Εταιρείας Alzheimer Ηρακλείου• Διπλωματικές σπουδές στη Μουσικοθεραπεία ασθενών με Alzheimer• Πρακτικές εφαρμογές• Συγκριτική μελέτη σχετικών διεθνών ερευνητικών μοντέλων

Ερευνητική Υπόθεση: Η ΑτΑ οφείλεται κατά ένα ποσοστό πρωτογενώς σεπεριβαλλοντικούς εκλυτικούς παράγοντες.

- Η Alzheimer ως συγκρουσιακή αντίσταση/αντίδραση και/ή αδυναμία (ανα)προσαρμογής/ανακοινωνικοποίησης του ατόμου σε συνθήκες απαράδεκτες / ασύμβατες με την προσωπική

βιογραφία/κοσμοθεωρία και κοινωνική λειτουργικότητά του (με όψιμη εκδήλωση) -

Βασικά ερωτήματα

• Σημασία & Ανάγκη μιας ευρύτερης κατανόησης της άνοιας• Ποιος είναι ο κώδικας & ο φαύλος κύκλος της Alzheimer;• Ποιοι παράγοντες ενοχοποιούνται;• Πώς επηρεάζουν περιβαλλοντικές επιδράσεις τη Βιοχημεία του

εγκεφάλου;• Ποιο ρόλο μπορεί να παίζουν ψυχοκοινωνικοί παράγοντες;• Θεραπευτικές προσεγγίσεις• Ψυχοθεραπεία• Περιβαλλοντική Θεραπεία ή : Αντίστροφη Προσαρμογή!• (Βλ και: «Alzheimer: Falsche Theorien und die Ursachen»)

ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΣΗ

Γήρανση εγκεφάλου

Αυτοάνοσεςδιαδικασίες

Κληρονομικότηταφύλο

Ελλιπής πνευματικήδραστηριότητα

Αγγειακήδυσλειτουργία

Φλεγμονές

Ουσίες τοξικές

• Κρανιοεγκεφαλικάτραύματα

• Φάρμακα• Δηλητηριώδεις

ουσίες

Διάφοροι παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μιας άνοιας. (DOCMED.tv, http://vitanet.docmed.tv/index.php?id=325)

Γιατί πρέπει να ερευνηθεί το περιβάλλον; (Ι)Επειδή κυρίως:

• Η θεωρία των αμυλοειδών πλακών κτλ. έχει αμφισβητηθεί (βλ. ιδ. έρευνα Καλογραιών)• Η συμπτωματική κ.ά. φαρμακευτική θεραπεία δεν έλυσε ακόμη το πρόβλημα• Νέες υποθέσεις κληρονομικής/γενετικής ενοχοποίησης μάλλον εγκλωβίζουν την έρευνα σε

μια στενή κατανόηση του ’κώδικα της ν. Alzheimer’• Οι υποθέσεις για τις φλεγμονές και το αυτοάνοσο δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί• Δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς o ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραγόντων

Επομένως, επειδή :

• Απαιτείται μια ευρύτερη κατανόηση της άνοιας

• Έτσι θα είναι αποτελεσματικότερος ένας ολιστικός/ενιαίος θεραπευτικός σχεδιασμός

Γιατί πρέπει να ερευνηθεί το περιβάλλον; (ΙΙ)

• Για όσα ήδη αναφέρθηκαν ως ερευνητικές κατευθύνσεις, αλλά και γιατί

• είναι ο ευρύτερος ΟΙΚΟΣ μας / το ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ - με ό,τι αυτόσημαίνει/συνεπάγεται… (και λειτουργικά/συστημικά!)

(Πρβλ. το ‘ΓΝΩΘΙ Σ’ΑΥΤΟΝ’ ! )

Το αιώνιο ερώτημα:Ο άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται ;ΓΕΝΕΤΙΣΤΕΣ

•Ο άνθρωποςγεννιέται!

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΣΤΕΣ

•Ο άνθρωποςγίνεται!

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν

Η ‘ΔΙΠΛΗ ΓΕΝΝΗΣΗ’ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

• Κυοφορία/Ανάπτυξη 9 μηνών• Βιολογική γέννηση• Γενετικές προδιαθέσεις

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

• Ανάπτυξη μιας ζωής• Κοινωνικο-πολιτισμική γέννηση• Επίκτητες ικανότητες, δεξιότητες

ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΗ/ΕΥΚΑΙΡΙΑ

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

• ‘Βιολογική παρτιτούρα’των γονιδίων

(η τύχη, η εντολή, ο εξοπλισμός…)

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ ΛΟ Ν

• Αγωγή &Κοινωνικοποίηση

(η ευκαιρία, η πρόκληση, οκαταλύτης για ανάπτυξη, ένταξη,αυτοπραγμάτωση, ολοκλήρωση)

Η 2η, η Κοινωνικοπολιτισμική Γέννηση του Ανθρώπου

Περιβαλλοντικές επιδράσεις

• Το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ:• Οι διαφοροποιήσεις του• Οι ποιοτικά διαφοροποιημένες επιδράσεις του στην Κοινωνικοποίηση• Η δευτερογενής κοινωνική στερέωση• Παραδείγματα λυκόπαιδων• Η κοινωνικο-πολιτισμική στέρηση και η αποκοινωνικοποίηση (π.χ. ΕΛΕΝΗ στο Κωσταλέξι)

• Πρβλ. έλλειψη ερεθισμάτων, κομβικά σημεία ζωής … Συσχέτισή τους με συστημικήδυσλειτουργία, ατροφία συνάψεων κτό.

Πρβλ.:• Μοντεσσόρι: ευαίσθητες φάσεις, απορροφητικό πνεύμα…• Bernstein: γλωσσικοί κώδικες• Freud: τραυματικές εμπειρείες• Piaget και αντίστροφη εξέλιξη ΔΝ στην ΑτΑ

Περιβάλλον & Προσαρμογή- Ενδιάμεσο Συμπέρασμα/Παραδοχή -

Η κ.-π. γέννηση του ατόμου κατανοείται ως μια διαρκήςΚοινωνικοποίηση & Ανακοινωνικοποίηση

δηλαδή μια αέναη:

•Προσαρμογή& Αναπροσαρμογή …

Αλληλεπίδραση Κληρονομικότητας - Περιβάλλοντος“Η κοινωνική κατασκευή του ανθρώπινου εγκεφάλου”

Ο βιότοπος της νευρωνικής δραστηριότητας:Η σχέση μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος

Ψυχοκοινωνικό περιβάλλον και νευρωνική δραστηριότηταεπικοινωνούν/συνεργάζονται online για την

"κοινωνική κατασκευή του ανθρώπινου εγκεφάλου".

Αλληλεπίδραση ατομικού μικροσυστήματος μεμεσο- & (μακρο)σύστημα

Ψυχοκοινωνικόπεριβάλλον

Νευρωνικήδραστηριότητα

"κοινωνικήκατασκευή

τουανθρώπινουεγκεφάλου"

Π.χ.: Το τραγικό έλλειμμα ΧΑΡΑΣ:Ψυχοκοινωνική επιβάρυνση & συστημική

αλληλεξάρτηση

Σαν μ’ αρπάχθηκε η χαρά’που εχαιρόμουν μια φοράέτσι σε μιαν ώρα,μεσ’ αυτή την χώραόλα αλλάξαν τώρα!

Και από τότε που θρηνώ,το ξανθό και γαλανόκαι ουράνιο φως μουμετεβλήθη εντός μου,και ο ρυθμός του κόσμου….

Γ. Βιζυηνός

Από τον Βιζυηνό στη σύγχρονη έρευνα

Για την αιτιοπαθογένεση της Α.τ.Alzheimer:

δεν εξετάζονται μόνο τα ευρήματα στον εγκέφαλο,

αλλά ιδιαίτερα η βιογραφία του ασθενούςμέσα στο συστημικό του κοινωνικό πλαίσιο.

Alzheimer ...λόγω ψυχολογικών αιτίων ;(σ. 321 ό.π.)

Alzheimer ...λόγω ψυχολογικών αιτίων ;(σ. 321 ό.π.)

Η σκέψη σ’ έναν ασθενή με άνοια πλήττεται νωρίς, αλλά

πρωτογενώς:

όχι λόγω νευρολογικών,

αλλά λόγω ψυχολογικών αιτίων!(Friedell 2002)

ALZHEIMER ως‘ΨΥΧΙΚΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ’

Αν η ΥΓΕΙΑ είναι μία και σημαίνει τηνακώλυτη ροή ύλης και ενέργειας μέσα στο ανθρώπινο Σύστημα

δηλ. στην τρισυπόστατη υπαρξιακή και δομολειτουργική του σύνθεση (Ψυχή,Σώμα, Πνεύμα),

τότε μια δαταραχή αυτής της ακώλυτης ροής οδηγεί με τον καιρό σεεπιμέρους δομολειτουργικές διαταραχές/εμφράγματα μοιραίας καισυναρπαστικής αλληλεπίδρασης που μπορεί να δρομολογήσουν ένα

ανοϊκό σύνδρομο.

ΠΙΘΑΝΑ ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΦΕΤΗΡΙΑΣ- ΕΚΛΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ -

Π.χ. : Οι απόλυτες ανησυχίες του ανθρώπου (& Alzheimer )

• Βλ. αναφορά σε επόμενη ΔΙΑΦ.

Οι απόλυτες ανησυχίες του ανθρώπου &Alzheimer

Θάνατος Π.χ. λόγω ηλικίας

Ελευθερία Π.χ. λόγω συνταξιοδότησης

Απομόνωση Π.χ. λόγω παραμέλησης / εγκατάλειψης

Έλλειψη νοήματος Π.χ. λόγω απογοήτευσης κτλ.

Από ένα Ψυχικό γεγονός σε μιαΝευρο-βιολογική ασθένεια

• Νευρωνική δομή και λειτουργία ενός ατόμου δεν είναι μόνογενετικά προετοιμασμένα, αλλά προσδιορίζονται παραπέρα από τηναλληλεπίδραση μεταξύ του ίδιου και του περιβάλλοντός του.

• Κατά την ενδομήτρια περίοδο και την ανάπτυξη του παιδιού μετά τηγέννηση του, αναπτύσσονται ο ψυχικός του κόσμος, ο εαυτός τουκαι η νοημοσύνη του.

• Ψυχική υγεία και παραπέρα ανάπτυξη της νοημοσύνηςσυνεχίζονται στην ίδια σχέση μέσα στο κοινωνικο-πολιτισμικόπεριβάλλον.

• Οι ψυχικές συνέπειες μιας διατάραξης αυτής της σχέσης μπορεί ναοδηγήσουν σε σωματοποίησή της. Αυτό ερευνάται (βλ. επόμ. διαφ.)

Πώς επηρεάζεται η βιοχημεία του εγκεφάλου;

1. Η Βιολογική/φαρμακευτική κατεύθυνση

Πώς επηρεάζεται η βιοχημεία του εγκεφάλου;(συνέχεια)

• Μεθοδεύεται …εισβολή στους μοριακούς μηχανισμούς τηςάνοιας για την αποκρυπτογράφησή της και την ανάπτυξηφαρμάκων, εμβολίων ή άλλων προληπτικών μέτρων (DZNE,Nicotera) …

• Αναζητείται το ‘δηλητήριο των νεύρων’ που εξωθεί τα μόριαστον θάνατο (Mathias Jucker) …

Πώς επηρεάζεται η βιοχημεία του εγκεφάλου;

2. Οι περιβαλλοντικές επιδράσεις:

• «Η Βιολογική παρτιτούρα των γονιδίων κατευθύνεται μαζικάμέσω περιβαλλοντικών επιδράσεων» (Α. Fischer).

• Η Επιγενετική αναφέρεται στην αλληλεπίδρασηπεριβάλλοντος και γονιδιακής δραστηριότητας. «Όσοπεριοριζόμαστε μόνο σε αμυλοειδή και πρωτεΐνη "ταυ", δενθα κατανοήσομε ενδεχομένως τη νόσο Alzheimer»

• Σε πειράματα μπόρεσαν π.χ. πειραματόζωα μέσω κίνησης,πνευματικής απασχόλησης κ.ά. θετικών τρόπων συμπεριφοράς ναεπισκευάσουν βλάβες στο νευρικό τους σύστημα.

Θετική συνάφεια Ψυχοκοινωνικών Παραγόντωνκαι Alzheimer (Kropiunigg, 1999)

Έρευνα στην Βιέννη(Kropiunigg et al., 1998)

Έρευνα στο Freiburg(Bauer et al., 1995, 1998)

Παιδική ηλικίαΕαυτός

Σχέση

Επάγγελμα

• Ελάχιστη αποδοχή από γονείς• Έλλειψη αυτοαξίας

• Ο/η σύντροφος κυριαρχεί στησχέση

• Έλλειψη ποιοτικού ενδιαφέροντοςγια την οικογένεια

• Ενεργητικά αντιπαραγωγικήεργασιακή στάση

• Έλλειψη ποιοτικού ενδιαφέροντοςγια εργασία

• Δεν εργάζεται στο ιδανικό τουεπάγγελμα

• Παιδικά τραύματα• Παρεμβάσεις στον αυτοπροσδιορισμό

• Συμπεριφορά αποφυγής συγκρούσεων• Κατωτερότητα στην κύρια σχέση• Υποτακτική Συμπεριφορά• Γλωσσική υποτίμηση/μείωση• Συντροφικότητα/Κοινωνικότητα• Αυξημένος φόρτος εργασίας• Απώλεια κινήτρων

Χαρακτηριστικά βιογραφικά δείγματα (Bauer et al., 1998)

Ασθενείς με Α.τ. Alzheimer Ασθενείς με Αγγειακή Άνοια

Παιδική περίοδοςΧαρακτηριστικά τηςπροσωπικότητας πριντη νόσο

Χρόνια προνοσηρήκατάστασηΑνάπτυξη κατά τηνέναρξη της νόσου

• Τραυματικά γεγονότα/βιώματα• Αποφυγή συγκρούσεων• Υποτακτική Συμπεριφορά• Κοινωνικότητα/συντροφικότητα• Κατωτερότητα στην κύρια σχέση• Παρέμβαση στον αυτοπροσδιορισμό• Αυξημένος φόρτος εργασίας• Γλωσσική υποτίμηση/μείωση• Απώλεια κινήτρων

• Τραυματικά γεγονότα/βιώματα• Αυτοπεποίθηση• Κυρίαρχη Συμπεριφορά• Εν μέρει μονήρης τύπος• Κυριαρχία στην κύρια σχέση• Απώλεια του ελέγχου

Συμπτώματα ασθενών & αντιδράσεις κοινωνικού περιβάλλοντος (Hirsch, 1999 )

Σύμπτωμα Παράδοξη συμπεριφορά Αντίδραση τουπεριβάλλοντος

Δυνατότητεςπαρέμβασης

ΑυξανόμενηΑμνησία

• Μετατοπίσεις και αναζητήσειςαντικειμένων

• Ενοχοποιήσεις άλλων• Συγχύσεις,• Λανθασμένες απαντήσεις• Λανθασμένες ενέργειες

• Ανυπομονησία• θυμός• Παρερμηνεία/παρεξηγήσεις

• Υποβοήθηση μνήμης("γλωσσικές γέφυρες")

• Ασκήσεις συγκέντρωσης• Προγραμματισμός ημέρας• Ηρεμιστική αλληλεπίδραση,• Σαφής περιβαλλοντική

δόμηση• Μάθηση βάσει μοντέλου

Διαταραχέςπροσανατολισμού

• Περιπλανήσεις• Αποτυχία αναγνώρισης &

διάκρισης προσώπων αναφοράς(φροντιστών κ.ά.)

• Λανθασμένη εκτίμηση της ώρας• Λανθασμένη εκτίμηση κατάστασης

• Άγχος• Έγνοια• "προληπτική" Καθήλωση• Εγκλεισμός• Παραπομπή σε ψυχιατρική

• Βοήθειες προσανατολισμούσε χώρο και τόπο

• Άσκηση προσανατολισμούστην πραγματικότητα

• Κοινωνική εκπαίδευση• Άσκηση εντοπισμού• ορισμένων χώρων, δωματίων,

του κρεββατιού κ.ά.• Υποστήριξη επιθυμητής

συμπεριφοράς (Shaping)• Μάθηση σύνθετης

συμπεριφοράς βήμα-

Συμπτώματα ασθενών & αντιδράσεις κοινωνικού περιβάλλοντος(Hirsch, 1999 ) - (ΣΥΝΕΧΕΙΑ) :

Σύμπτωμα Παράδοξησυμπεριφορά

Αντίδραση τουπεριβάλλοντος

Δυνατότητεςπαρέμβασης

Συναισθηματικήαστάθεια

• Ξαφνικό κλάμα• Επιθετική συμπεριφορά (με

λόγια και πράξεις),• Δυσπιστία

• Κατασταλτικά φάρμακα,• Ανταπόδοση στην• Επιθετικότητα• Εγκλεισμός• Καθήλωση• Ενοχές

• Χαλαρωτικό περιβάλλον• Ανάπτυξη σχέσεων με

ενσυναίσθηση• Λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η

κατάσταση και αναζητούνταιδυνατότητες λύσεως

• Ασκήσεις χαλάρωσης,• Μέτρα ενίσχυσης των

σχέσεων

Μειωμένη ικανότητακατανόησης και

κρίσης

• Απόκρυψη λαθών• σημαντική υπερεκτίμηση των

προσωπικών ικανοτήτων• άρνηση των προσφορών

βοήθειας χωρίς λόγο

• Θυμός• Οργή• Εριστικές συζητήσεις• Απαίτηση αποδείξεων• Ανησυχία• Απειλές ή επιβολή μέτρων

βίας

• Ατμόσφαιρασυναισθηματικής χαλάρωσης

• Καθοδήγηση στις υπάρχουσεςδεξιότητες και ενίσχυσή τους(μάθηση μέσω μοντέλου,Chaining, Shaping, Time-out)

Περιβαλλοντική Θεραπεία (Π.Θ.)

Περιβαλλοντική Θεραπεία (Π.Θ.)(προϋποθέσεις & ιδέα/σχεδιασμός)

Πρβλ.: «Εφ’ όσον οι συνθήκες διαμορφώνουν τονάνθρωπο, ας διαμορφώνουμε ανθρώπινα τις συνθήκες»

(Karl Marx)

Περιβαλλοντική Θεραπεία (Π.Θ.)(προϋποθέσεις & ιδέα/σχεδιασμός)

• Π.Θ.ως μια ειδική μορφή του ROT (Wächtler) ή να θεωρηθεί ως μιαπροσέγγιση σχετική προς το "μοντέλο ανταπόκρισης σε περιβαλλοντικέςαπαιτήσεις/προκλήσεις" (του Lawton)

• Διαπίστωση ψυχο-κοινωνικής δυσλειτουργίας (διατάραξη της ισορροπίας …),που αποδίδεται σε:

• Δύο παράγοντες /μοιραίες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μιας ΑτΑ:• α) ο περιορισμός/μείωση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων του ατόμου• β) οι περιβαλλοντικές πιέσεις

Διορθωτικές παρεμβάσεις- αντισταθμιστικό σχέδιο Π.Θ. -

α) ενεργοποίηση/ενίσχυση των διαθέσιμων πόρων του ασθενούςβ) προσαρμογή/ρύθμιση των περιβαλλοντικών απαιτήσεων

• ΟΡΙΣΜΟΣ της Π.Θ.:Η Π.Θ. ορίζεται συνοπτικά"ως μια θεραπευτική δράση για την προσαρμογή του φυσικού και κοινωνικού

περιβάλλοντος στις αλλαγές/διαταραχές αντίληψης, συναισθημάτων, βιωμάτωνκαι ικανοτήτων (των απωλειών και των αποθεμάτων) των ασθενών, οι οποίεςοφείλονται στην άνοια» (Wojnar 2001c, σ. 155).

ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ

Ο όρος «περιβάλλον» αναφέρεται τόσο στον

• περιβάλλοντα χώρο, τον φυσικό περίγυρο, καθώς και στις• μορφές και συνήθειες επικοινωνίας και δραστηριοτήτων (βλ. Baier, 2001. σ. 391).• Προέχουν οι ψυχολογικές ανάγκες των ανθρώπων με άνοια. (Heeg, 2001, σ. 111).

Προϋπόθεση απαραίτητη είναι:η επαγγελματική στάση των φροντιστών / νοσηλευτών

Πρακτική εφαρμογή (α. Κοινωνικό Περιβάλλον)προϋποθέσεις:

• Συνεργασία των επαγγελματικών ομάδων• Μονιμότητα του προσωπικού (εξασφάλιση «σταθερότητας σχέσεως»)• Ανάπτυξη προσωπικής σχέσεως μεταξύ ασθενών και συνεργατών• Σεβασμός, αποδοχή, συντροφικότητα, αποφυγή κριτικής, επικύρωση της πραγματικότητας των ανοϊκών

ασθενών• Ενσυναίσθηση, …• Γνώση της βιογραφίας του ασθενούς• Αντιμετώπιση του ανοϊκού άμεσα και ισότιμα, με βλεμματική επαφή ….• Ενδεδειγμένο ύφος επικοινωνίας, δηλ. τρόπος λεκτικής εκφράσεως (βλ. Egidius, 1997)• Τήρηση των αρχών, αφενός, της συνέχειας, σταθερότητας και διάρκειας και αφετέρου της ευελιξίας κατά

τη διαρκή προσαρμογή των δράσεων για να αποφευχθούν υπερβολικές ή υποτονικές απαιτήσεις (πρβλ.Lind, 2001)

• Αντιστοιχία της ικανοποίησης των ασθενών με την ικανοποίηση των συνεργατών• Αποδοχή των συγγενών ως συνεργατών με στοχευμένη συμμετοχή και αντίστοιχη υποστήριξή τους• Αμοιβαία διαδικασία μάθησης από συγγενείς και επαγγελματίες φροντιστές (βλ. Lind, 2001)

Πρακτική εφαρμογή - β. Ημερήσια δομή/πρόγραμμα

Μια σταθερή ημερήσια δομή/πρόγραμμα πρέπει να βελτιώνει το «περιβάλλον» και να υποβοηθά τονδιαταραγμένο χωροχρονικό και προσωπικό προσανατολισμό των ασθενών. Μια τέτοια δομή

περιλαμβάνει τα εξής:

Καθημερινή επανάληψη της ίδιας δομής• Μετάδοση του αισθήματος της επιβεβαίωησς (για αυτοεκτίμηση και ευεξία)• Να λαμβάνονται υπόψη η χαμηλή ικανότητα συγκέντρωσης, το στάδιο της άνοιας και οι ατομικές

δυνατότητες των ασθενών• Να προσφέρονται συνηθισμένες εργασίες (π.χ. πλύσιμο και σιδέρωμα), αλλά και ασυνήθιστες (π.χ.

ταξινόμηση αντικειμένων) για την ενεργοποίηση των ασθενών• Να εναλλάσσονται φάσεις ενεργοποίησης και χαλάρωσης• Να οργανώνονται τακτικές συναντήσεις των ομάδων• Να ικανοποιούνται ανάγκες κοινωνικών επαφών και να αποτρέπεται η κοινωνική απομόνωση• Να υποστηρίζεται η αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα (βλ. Lind, 2001, κεφ. 1.4)• Να εξασφαλίζεται η ελεύθερη συμμετοχή σε προσφερόμενες δραστηριότητες (βλ. Wojnar, 2001c, σ. 159)•Η παραπάνω σταθερά προκαθορισμένη ημερήσια δομή δεν πρέπει να περιορίζει απόλυτα τον

αυθορμητισμό και τις επιθυμίες των ανοϊκών τροφίμων, αλλά να επιτρέπει επίσης ένα, ας πούμε,"περιβάλλον à laCarte" ("Milieu à laCarte").

Πρακτική εφαρμογή – γ . Αρχιτεκτονική περιβαλλοντική χωροθέτησηΣΤΟΧΟΣ: Η περιβαλλοντική θεραπεία επιδιώκει να βοηθήσει τους ανοϊκούς, παρά τις αυξανόμενες διαταραχές

προσαρμογής στο περιβάλλον τους, να περάσουν μια αξιοπρεπή ζωή, ανάλογη με την προσωπική τουςβιογραφία και απελευθερωμένη από το παθολογικό στρες.

•

• Περίγυρος χωροθετημένος με σεβασμό προς τις ανάγκες τωνανοϊκών ασθενών:

• Περίγυρος περιλαμβάνει διαδρομές (διάδρομοι και μονοπάτια) χωρίς φραγμούς/εμπόδια,• ελεγχόμενοι/διαχειρίσιμοι χώροι• αποφυγή αδιεξόδων στα άκρα των διαδρόμων• μικρές μονάδες κατοικίας, επιπλωμένες με παλιά έπιπλα και/ή με προσωπικά αντικείμενα• επαρκής φωτισμός (για πρόληψη ψευδαισθητικών παραποιήσεων και οπτικών παραισθήσεων )• αποφυγή υψηλής στάθμης θορύβων ταυτόχρονων ακουστικών σημάτων• από την άλλη πλευρά διακριτική μουσική κ.τ.ό.• Μια σκόπιμη χωρική διάρθρωση μπορεί να παρακινήσει για μια ατομική ή ομαδική απασχόληση

(π.χ. προσβάσιμα ράφια με ρούχα ή μαγειρικά σκεύη)• η ελεύθερη πρόσβαση σ’ έναν κήπο ή υπαίθριο εκθεσιακό χώρο είναι αμφιλεγόμενη

Γενικοί/βασικοί Στόχοι της θεραπείας

• Βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας• Μείωση συναισθηματικών και συμπεριφορικών

διαταραχών (π.χ. άγχους, κατάθλιψης, επιθετικώνπαρορμήσεων)

• Διατήρηση της αυτο-εικόνας• Διαχείριση των υφιστάμενων και αυξανόμενων

απωλειών καθώς και προσαρμογή σ’ αυτές• Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης

Στόχοι της ψυχοθεραπείας για ασθενείς με άνοια

• Υποστήριξη της αυτοπεποίθησης και της αυτο-εικόνας και μείωση της ανικανότητας/αμηχανίας και εξάρτησης• Αποσαφήνιση των συναισθημάτων για τον Εαυτό, για το σώμα και για τα άτομα που τους φροντίζουν• Αποδοχή και διαχείριση των υφιστάμενων και αυξανόμενων απωλειών, καθώς και προσαρμογή στην εκάστοτε

κατάσταση απώλειας• Σταθεροποίηση και ενίσχυση των υφιστάμενων δεξιοτήτων (εστίαση της παρέμβασης στους υπάρχοντες

πόρους) και• Δραστηριότητες της καθημερινής ζωής• Μείωση των προβλημάτων συμπεριφοράς (π.χ. λεκτική ή σωματική επιθετική συμπεριφορά, νευρικότητα,

τάσεις φυγής/εξόδου, αντικοινωνικοί τρόποι συμπεριφοράς)• Σταθεροποίηση συναισθημάτων και εκρήξεων/διεγέρσεων, επίσης, για να είναι σε θέση να αποδεχθεί

γνωστικές απώλειες, να τις μειώσει (κατά το δυνατόν) και να αξιοποιήσει τις υπάρχουσες γνωστικές ικανότητεςστο μέγιστο βαθμό

• Μείωση μιας πρόωρης ψυχοκοινωνικής απενεργοποίησης, που δεν αντιστοιχεί στο νευροψυχολογικό έλλειμμα• Μείωση συμπτωμάτων κατάθλιψης, άγχους και τάσεων απόσυρσης και παλινδρόμησης• Σταθεροποίηση και ενίσχυση των δομών οικογενειακών σχέσεων και κοινωνικών δεξιοτήτων• Ενίσχυση ενδιαφέροντος για το περιβάλλον και για δραστηριότητες (Hirsch, 2009)

Ο κοινός στόχος

Ο κοινός στόχος όσων συμμετέχουν στη θεραπευτική διαδικασία θαπρέπει να είναι η διατήρηση όσο είναι δυνατόν περισσότερο:

του αισθήματος προσωπικής ασφάλειας/αυτοπεποίθησης, της αυτάρκειας, της προσωπικής ταυτότητας και της ευημερίας των ασθενών καθώς και η εξασφάλιση υψηλού επιπέδου ποιότητας της ζωής (Hirsch, 2001.

Junkers, 1994)

Ψυχοκοινωνικά μέτρα για ασθενείς με άνοια

Είναι πάντα οι στυλοβάτες του θεραπευτικού σχεδιασμού.Γενικός στόχος αυτών των μέτρων είναι η βελτιστοποίηση τηςποιότητας ζωής ασθενών και συγγενών / περιθαλπόντων τους. Νέεςαναλύσεις δείχνουν ότι αυτές οι παρεμβάσεις έχουν σημαντικήαποτελεσματικότητα.Συγκεκριμένες παρεμβάσεις για φροντιστές και περιθάλποντεςπρέπει να διαφοροποιούνται και να ελέγχονται για την καταλληλότητάτους.Σημαντική είναι η ενδυνάμωση των φροντιστών για τη διαχείριση τουφόρτου εργασίας τους και τη διατήρηση της δικής τους σωματικής καιψυχικής υγείας.

Συνοψίζοντας / Συμπεράσματα

Ψυχοκοινωνική Προβληματικήκαι ανάγκη/απαίτηση μιας ευρύτερης κατανόησης της άνοιας

Βασικά κεφάλαια:Έλλειψη θετικής ανατροφοδότησης & Έλλειμμα ΧΑΡΑΣ…Ασυμβατότητα μεταξύ ΕΓΩ & ΕΜΕΙΣΠρώιμα Ψυχικά Τραύματα και χρόνιες ΑπογοητεύσειςΗλικιακές επιβαρύνσεις/ανάγκεςΟι απόλυτες Ανησυχίες του ανθρώπουΑντιστροφή εξέλιξης του ΔΝΑντιστροφή ψυχοφυσικής ανάγκης προσαρμογής Α-Π-Α

Ανάγκη ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΉΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Αξιοσημείωτο:

Από την ανάγκη ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ του ατόμου

στην ανάγκη ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ του Περιβάλλοντος…

Μια Περιβαλλοντική-ψυχοθεραπευτική εφαρμογήδεν το αγνοεί αυτό:

ως αίτιο και ως στόχο!)

Παρέκβαση: Παππού, τι λες με τη γιαγιά;

Μια περίπτωση υποστηρικτικού ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος

ή:

Πώς αναπλαισιώνεται μια κρίσηως ευκαιρία ψυχοπαιδαγωγικής εργασίας

για μια διδασκαλία-μάθηση κοινωνικής ευαισθησίας

Λέξεις κλειδιά:

• Παρατήρηση, ενδιαφέρον, θετική εμπλοκή• Επικοινωνία και αλληλεπίδραση• Συναισθήματα και Ενσυναίσθηση - Αλληλεγγύη• Συστημική διάσταση & αίσθημα ευθύνης• Ενεργοποίηση & οριοθέτηση: 2η στρ.• Προσδοκίες: τέλεια συνταγογράφηση: 3η στρ.• Θεραπευτική ενίσχυση (!): 4η/5η στρ.

ΤΕΛΟΣ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ !

Κώστας Μ. Ζαχαρενάκηςkmz.musik@gmail.com