78
Adrián Meizoso Calvo e Manuel A. Corbeira Barreiro. O Retorno nº 7 Páx. 17-47 Museo Etnográfico de A Capela. Revista o Retorno AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A CAPELA A TRAVÉS DO CATASTRO DE ENSENADA Agosto 2013, A Capela

AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

Adrián Meizoso Calvo e Manuel A. Corbeira Barreiro. O Retorno nº 7 Páx. 17-47

Museo Etnográfico de A Capela. Revista o Retorno

AS PARROQUIAS DE SAN BOULO,

CABALAR E A CAPELA A TRAVÉS DO

CATASTRO DE ENSENADA

Agosto 2013, A Capela

Page 2: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

2

ÍNDICE

Páx.

1. INTRODUCIÓN………………………………………………………….. 4

2. OBXECTIVOS……………………………………………………………. 5

3. METODOLOXÍA: O CATASTRO DE ENSENADA…………………… 6

4. CAAVEIRO E A CAPELA………………………………………………. 8

5. AS PARROQUIAS………………………………………………………… 12

FELIGRESÍA DE SANTIAGO DE A CAPELA

FELIGRESÍA DE SAN BOULO DE CAAVEIRO

FELIGRESÍA DE SANTA MARÍA DE CABALAR

6. CONCLUSIÓNS ………………………………………………….……….. 23

7. BIBLIOGRAFÍA…………………………………………………………… 24

8. ANEXOS

ANEXO I. O INTERROGATORIO………………………………. 26

Page 3: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

3

ANEXO II. RESPOSTAS DA FELIGRESÍA DE

SANTIAGO DA CAPELA……………………………………………. 31

ANEXO III. RESPOSTAS DA FELIGRESÍA DE

SAN BOULO DE CAAVEIRO…………………………………….… 49

ANEXO IV. RESPOSTAS DA FELIGRESIA DE

SANTA MARÍA DE CABALAR…………………………………..… 62

Page 4: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

4

1. INTRODUCIÓN

Este traballo, como veremos a continuación, enmárcase nunha investigación coa que

pretendemos traducir á grafía actual tódalas parroquias da Xurisdición de Caaveiro que

aparecen no Catastro da Ensenada. Xunto co anterior, petendemos favorecer a

accesivilidade ás fontes Históricas Documentais que forman parte da comarca,

contribuindo á dixitalización do mesmo (pois pensamos que é fundamental para

favorecer esa accesibilidade).

Tamén queremos con isto, achegarnos á comoposición económica, política e social

da sociedade na que vivían os nosos debanceiros a mediados do século XVIII, e ir,

pouco a pouco, recuperando e poñendo en valor ese coñecemento.

Animamos aos veciños e veciñas da Capela en particular e da Comarca do Eume en

xeral, a que busquen entre os apelidos dos seus familiares que puidesen aparecer neste

traballo (nos Anexos), os muiños, batáns e nomes dos lugares. En definitiva, animamos

a todos/as a participar deste proceso de reconstrución da historia coletiva.

Page 5: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

5

2. OBXECTIVOS

OBXECTIVO XERAL:

- Traducir á grafía actual os documentos orixinais1 das Respostas Xerais do

Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de

Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela).

OBXECTIVOS ESPECÍFICOS:

- Contribuir á dixitalización e accesibilidade ao Patrimonio Histórico Documental

da Comarca do Eume.

- Achegarnos, a través do Catastro da Ensenada, ás diferentes relacións

económicas, sociais e políticas que existían a mediados do século XVIII na

Comarca do Eume.

1 Dixitalizados polo Ministerio de Educación Cultura e Deporte, PARES (Portal de Archivos Españoles).

Dispoñible en http://pares.mcu.es/Catastro/servlets/ServletController.

Page 6: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

6

3. METODOLOXÍA: O CATASTRO DE ENSENADA

Pola propia natureza dos obxectivos de investigación, empregouse unha

metodoloxía cualitativa, fundamentalmente a consulta de fontes secundarias

dixitalizadas. Entre esas fontes, os documentos referidos ao Catastro de Ensenada,

vertebran estas páxinas, polo que compre deterse a analizar a propia metodoloxía e orixe

do Interrogatorio. Así mesmo, realizarase unha síntese das respostas máis destacadas a

través de cadros que nos axuden a sintetizar a analizar a información.

AS ORIXES DO CATASTRO DE ENSENADA

A multiplicidade de impostos existentes na Coroa de Castela (e a dificultade de

cobralos) no século XVII, foi recollido polos reformadores ilustrados da época, na busca

dun imposto único, “a única contribución”, que sería a panacea fiscal de gobernantes e

gobernados (GALLEGO e LÓPEZ: 1976). Así, baixo o reinado de Fernando VI polo

Decreto do 10 de outubro de 1749, establécese a Única Contribución para a Coroa de

Castela, coa excepción do País Vasco, Navarra e as illas Canarias. O seu promotor,

Zenón de Somodevilla (Marqués de Ensenada), acabaría por darlle o nome a este

catastro.

A pesares de que esta reforma fiscal non se chegou a realizar por diversos motivos,

para coñecer a renta real das persoas, lugares e provincias, precisaban facer previamente

unha sorte de “averiguación universal de tódolos bens dos vasallos, sen excepción,

tamén dos eclesiásticos e os nobres”2. O Catastro realizábase tanto por unidades

familiares como institucionais. Se ben está composto por varios documentos (as

2 http://pares.mcu.es/Catastro/servlets/ServletController?accion=2&opcion=40 consultada o 10 de xullo

de 2013

Page 7: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

7

Respostas Xerais ao Interrogatorio, Libro de lo raíz, e o Libro de Veciños), aquí

centrarémonos nas Respostas Xerais ao Interrogatorio.

O PROCESO CATASTRAL

No Real Decreto do 10 de outubro de 1749, xa se precisaban os detalles do proceso

catastral. Creábase a Real Junta de Única Contribución, que era o equipo catastrador

encargado de supervisar o proceso (1749-1753). Deste xeito, a audiencia estaba

composta polo Intendente de cada provincia ou o Xuiz-Subdelegado na súa

representación, acompañado dun asesor xurídico, escribano e demáis operarios que

considerase necesarios. Así mesmo, eran chamados o alcalde pedáneo (cada parroquia

tiña o seu), e dous ou máis peritos entre as persoas que millor coñecesen as terras,

froitos, e todo o referente ao lugar en xeral. Tamén compoñía dita audiencia o cura

párroco de cada lugar.

Unha vez concretado o día, hora e lugar, daban comezo ao Interrogatorrio,

recollendo o escribán as respostas literais dadas polos asistentes. Asinando as

autoridades e testigos o documento, a excepción do cura párroco. O documento

resultante son as Respostas Xerais ao Interrogatorio que son motivo deste traballo.

Page 8: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

8

4. CAAVEIRO E A CAPELA

Compre facer unha pequena referencia ás divisións Administrativas na comarca

en 1752. Por aquel entón, existían aínda en Galicia sete provincias representadas no

escudo da Comunidade Autónoma polas sete cruces: A Coruña, Betanzos, Santiago,

Ourense, Tui, Mondoñedo e Lugo. As parroquias que actualmente compoñen o

Concello da Capela, atopábanse na provincia de Betanzos. Á súa vez, esta provincia

subdividíase en Xurisdicións, entre as que se atopaba a de Caaveiro.

Mapa Administrativo Provincial da Coroa de Castela (1752)

Fonte: PARES (Portal de Archivos Españoles)

Por aquel entón, esta división administrativa, compúñase de dazaseis parroquias

que podemos ver a continuación na seguinte Táboa.

Page 9: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

9

Táboa das Parroquias pertencentes á Xurisdición de Caaveiro en 1752

Parroquias de Caaveiro Concello Actual

Santa Mariña de Taboada Monfero

San Xurxo de Queixeiro Monfero

Santa María de Ribadeume As Pontes de García Rodríguez*

San Xoán do Seixo As Pontes de García Rodríguez*

San Pedro da Faeira As Pontes de García Rodríguez*

San Martín de Goente As Pontes de García Rodríguez*

San Pedro do Eume As Pontes de García Rodríguez*

Santiago de Bermui As Pontes de García Rodríguez*3

Santa María de Cabalar A Capela

San Boulo de Caaveiro A Capela

Santiago da Capela A Capela

San Vicente de Regoela Cabanas

Santa Eulalia de Soaserra Cabanas

Santa Cruz do Salto Cabanas

* Estas parroquias pertencían ó Concello da Capela ata a escisión de 1983.

Parroquias motivo deste traballo.

Page 10: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

10

San Andrés de Cabanas Cabanas

Santo Estabo de Eirines Cabanas

Coto de San Xulián de Belelle Fene

Fonte: Elaboración propia a partir de datos do PARES (Portal de Archivos Españoles)

Como podemos ver, a xurisdición do mosteiro, aínda na época de maior

decadencia, seguía a ocupar unha extensión moi importante. Este traballo, constitúese

coma un primeiro paso (coas parroquias do actual Concello da Capela), nun camiño no

que queremos traducir e analizar tódalas parroquias desta Xurisdición. Cremos que

canto maior sexa a foto que poidamos sacar, máis ricas e interesantes serán as

comparacións e análises que se poidan facer. É por iso, que este traballo non

pretendemos que remate aquí, se non ir continuando nesta liña de investigación histórica

na comarca do Eume.

Debuxo da Parroquia da Capela Debuxo da Parroquia de Cabalar

do Catastro de Ensenada do Catastro de Ensenada

Debuxo da Parroquia de San Boulo

do Catastro de Ensenada

Page 11: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

11

Xurisdición de Caaveiro en 1752

Fonte: Elaboración propia a partir de datos do PARES (Portal de Archivos Españoles)

Page 12: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

12

5. AS PARROQUIAS

Antes de continuar, cómpre sinalar algúns aspectos. Posto que non somos

lingüistas nin filólogos, é posible que existan erros na tradución á grafía actual. Esta

tradución, realizouse tentando de reproducir ao máximo o escrito nos papeis das

Respostas Xerais. Deste xeito, aparecen entre paréntese os números das páxinas ou

mesmo sinalado o cambio de páxina (mediante dúas barras en diagonal). Tamén,

tentamos respetar a ortografía orixinal, sen entrar a analizar aspectos como a toponimia

ou o idioma de escrituta (o español), liñas de investigación para futuros traballos. Ante a

dúbida (por difícil lectura, incomprensión ou deterioro dos papeis), decidimos sinalar as

palabras ou letras que non se entendesen ben en gris, realizando propostas nalgúns casos

de posibles vocablos (pero sen poder chegar a afirmar con rotundidade unha resposta

definitiva).

O feito de que o Xuíz Subdelegado da Real Única Contribución nas parroquias

de Cabalar e San Boulo fose Vicente de Saura, e na da Capela fose Bernardino Antonio

Barros, cos seus respectivos escribáns, dificulta por momentos a comparación e lectura

dos documentos. Quizáis este sexa un dos sesgos máis difíciles de controlar, pois cada

un de nós, aínda respostando ás mesmas preguntas, amosamos capacidades de síntese,

descripción, linguaxe, etc. distintas.

No Anexo I, podemos ver as preguntas xerais do interrogatorio que se aplicou a

tódalas localidades por igual. Do mesmo xeito, nos Anexos II, III e IV, adxúntanse

tódalas respostas a estas preguntas nas parroquias de Santiago da Capela, San Boulo de

Caaveiro, e Santa María de Cabalar, respectivamente.

A continuación, faremos un breve achegamento a través dunhas táboas resumo

das respostas a algunhas das preguntas que, ao noso parecer, son máis salientables.

Page 13: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

13

Así, no referido aos dereitos sobre as parroquias, as tres son de señorío, e

pertencen ao Prior de San Juan de Caaveiro, quen nomea Xuíz e escribano e imparte

xustiza en cada parroquia, e percive os dereitos seguintes:

- Dereito de Luctuosa: ao morrer un vasallo, percivía o Prior a millor peza do

gado (que solía ser un boi).

- Penas de Sangue: 18 reais vellón (só en San Boulo e Cabalar).

Ademáis, tiñan que pagar ao Prior en concepto de señorío:

- Santiago da Capela: nada, só especifica que pagaban 200 reais vellón en

concepto de Luctuosa.

- San Boulo de Caaveiro: 44 reais vellón.

- Santa María de Cabalar: 81 reais vellón.

Sinalar tamén, que na parroquia da Capela, sinálase que o Alcalde pedáneo é

escollido a maior número de votos polos veciños (e aprobado polo Prior), algo do que

non hai rastro nas outras parroquias. Será isto un síntoma de privilexios destas

parroquia? Ou máis ben débese a que foron escritos por dúas persoas distintas?

No referido ás plantacións de árbores, as respostas, se ven falan de árbores

infrutíferas (salvo no caso dos castaños), sí nos da unha idea das árbores que poderían

predominar en gran parte do territorio: os soutos nas Fragas do Eume, as carballeiras e

os salgueiros e bidueiros nas ribeiras dos ríos e regachos (como no caso do Belelle).

Se falamos das especies plantadas, máis que o que sinalan, sorprende o que non

aparece: as patacas. Os propios produtores de pataca en Galicia, recollen esta ausencia

no Catastro de Ensenada:

Page 14: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

14

O Catastro de Ensenada (1749-53) non menciona o seu cultivo salvo en certas

parroquias da provincia de Ourense. Cara 1800 Lucas Labrada sinala que o

cultivo das patacas extendeuse ampliamente a raíz da crisis cerealeira,

gravísima de 1768-69 […], que o cultivo da pranta practicabase en cortas

cantidades dende "illo tempore", pero que sólo a raíz das dificultades

frumenarias da década de 1760 tomaron as patacas importancia social, en

particular para os máis necesitados, que foron os que primeiro se viron

obrigados pola necesidade a comelas, pois hai que ter en conta que existía unha

gran reticencia ó desprecio que perdurou longo tempo e que a memoria

colectiva do campesiñado foi conservado en algúns casos ata a actualidade

(referencias, transmitidas oralmente, acerca de vellos que todavía a finais do s.

XIX non querían comer patacas)4.

Así, asemella que na comarca, non se extendera todavía o consumo da pataca (a

pesares da cercanía con Valdoviño, onde se realizou a primeira plantación de patacas na

Península Ibérica). Todo asemella, que as castañas (coma recordaba Álvaro Cunqueiro

na súa famosa receita do cocido5), xunto co pan, constituían parte fundamental da dieta

dos habitantes destas parroquias.

4 http://patacadegalicia.es/pataca/content/view/19/56/lang,gl/ consultado o 20 de maio de 2013.

5 CUNQUEIRO (1973)

Page 15: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

15

Cultivos Agroforestais

Pregunta A Capela San Boulo Cabalar

6. Si hay alguno plantío de

árboles en las tierras que

han declarado, como

frutales, moreras, olivos,

higueras, almendros,

parras, algarrobos, etc.

7. En cuáles de las tierras

están plantados los árboles

que declararen.

Castaños, carballos e

bidueiros.

Nos montes

pechados, comúns e

baldíos.

Carballos e

salgueiros.

Nos salidos das

casas e montes

pechados.

Carballos e

salgueiros.

Nos salidos das casas

e no Belelle.

11. Qué especies de frutos

se cogen en el término.

Trigo, Centeo,

Maínzo, Castañas e

Coles.

Trigo, Centeo, Mainzo, Millo Miudo e

Coles/Hortaliza.

Como acontece en varias ocasións ao longo das respostas ao Interrogatorio, a

parroquia da Capela amosa valores distintos de productividade en comparación coas de

Cabalar e San Boulo, que reflexan prácticamente os mesmos resultados (pregunta 12).

Non podemos deixar de lembrarnos de que foron escritos por dúas persoas distintas (o

da Capela por unha banda, e os de San Boulo e Cabalar pola outra). A simple vista, e

sen facer unha análise máis polo miudo (reservámola para cando estean traducidas o

resto das parroquias da Xurisdición de Caaveiro), podemos sinalar algunha cousa ó

Page 16: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

16

respecto da produtividade nas tres parroquias. O trigo só se sementaba nas terras de

primeira e segunda calidade, seguido do centeo e a continuación o mainzo. No referido

ao apartado das talas, poderiamos describir o ciclo de tala dos bosques: este oscilaría

entre os 20 e 30 anos (producindo 5-4 carros de leña por ferrado), que oscilaría en

función da calidade da terra; para despois sementar centeo, que produciría os mesmos

ferrados de centeo que carros de leña aproximadamente.

Capítulo a parte serían as Fragas, Dehesas no Catastro da Ensenada, e

novamente sen entrar a valorar a diferencia productividade entre as parroquias e

calidades de terra. Podemos describir os ciclos das talas das pólas: realizaríanse dos 6

aos 12 anos (producindo entre 6 e 2 carros de leña en función da calidade da terra); e

cortando entre os 32 e 48 anos polo pé.

Na seguinte pregunta, a número 13, referida á produción dos froitos das árbores,

só aparece na parroquia da Capela, unha referencia ás castañas e a súa produción: 10

castaños frutais por ferrado, que producían entre 3 e 1,5 ferrados de castañas (en función

da calidade da terra).

A continuación, podemos ver a relación do valor dos principais produtos

producidos e consumidos nas parroquias:

Nº 14. Qué valor tienen ordinariamente un año con otro los frutos que producen las tierras

del término, cada calidad de ellos

Page 17: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

17

Produto A Capela San Boulo Cabalar

1 Ferrado de Trigo 6 reais vellón6

1 Ferrado de Centeo 3 reais vellón 4 reais vellón

1 Ferrado de Mainzo 4 reais vellón 5 reais vellón

1 Ferrado de Millo Miudo 2 reais vellón 3 reais vellón

1 Carro de Leña 7 reais vellón 5 reais vellón 5 reais vellón (3 si é de

Fraga)

1 Haz (ou feixe)/1 Carro de Herba 1 real vellón 6 reais vellón 2 reais vellón

1 Cuartillo de Aceite (1, 15 litros) 2 reais vellón Non aparece

1 Libra de Manteca (460 gramos) 2 reais vellón

1 Galiña 2 reais vellón

2 Pitos 1 real vellón Non aparece

1 Libra de Touciño (460 gramos) Non aparece 1 real vellón

1000 sardiñas / 100 sardiñas salgadas 18 reais vellón 4 reais vellón

Azumbre de viño (2 litros) Non aparece 1,5 reais

12 pescadas salgadas 36 reais vellón Non aparece

1 Ferrado de Castañas 2, 5 reais vellón Non aparece

6 Vellón: nome da aleación de cobre e prata na que estaba acuñado.

Page 18: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

18

Se observamos os dereitos de cada unha das parroquias, atopamos quizáis

algunha das diferencias máis significativas, como a mención dos lugares de paso grande

e pequeno de Gunxel, Xasén de Arriba, Bertoña, Porcar e o Pousadoiro, quenes

entregaban os diezmos ao Prior de Caaveiro (1/4 de tódolos grans). Así, non fai

referencias a que cobre algo o cura da parroquia ou o Arcediano de Nendos, nin a que se

paguen diezmos cando se morre algún veciño ou se casaban. Pola contra, isto sí

acontece nas parroquias de Cabalar e San Boulo como podemos ver no cadro

correspondente a esta pregunta

Pregunta A Capela San Boulo Cabalar

15. Qué derechos se hallan

impuestos sobre las tierras del

término, como diezmo, primicia,

tercio-diezmo u otros; y a quien

pertenecen.

Enteiramente os

diezmos á Real

Colexiata de San

Xoán de Caaveiro

O cura por enteiro cobra os diezmos xunto

co Prior de Caaveiro, agás os das Terras do

Iglesario que as cobra o Arcediano da Iglesia

de Nendos, do Arzobispado de Santiago.

Dereito de Ofrenda (do cura):

- Cada casado ½ ferrado trigo

- Unidos e viudas ¼ ferrado de trigo

- Cada morto: 2 ferrados de trigo, 1

perna de carneiro, 1 azumbre de viño,

7 candelas de cera e 44 reais

Dereito de Boto (Arcediano de Nendos):

- De cada labrador con Bois 1, 33

ferrados de centeo.

- De cada labrador con Vacas 2/3 de

ferrado de centeo.

Page 19: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

19

Vemos que a presenza do Prior de Caaveiro na parroquia da Capela é total e

omnipresente, onde son os perceptores de tódolos dereitos, e onde nin o cura párroco

nin o Arzobispado de Santiago asemellan cobrar nada.

Animal A Capela San Boulo Cabalar

17. Número de Muiños, Batanes,

etc.

18 muiños:

7 verten as súas

augas ao Belelle

11 verten as súas

augas ao río Eume

5 muiños

Todos verten as súas

augas ao Belelle

3 Batanes na Graña

7 muiños

Todos verten as súas

augas ao Belelle

1 Martinete de Batir

Ferro (Machuco)

Había nas tres parroquias un total de 30 muiños dunha roda, sendo tradición non

cobrar molienda, segundo as respostas do Catastro da Ensenada a este respecto.

No referido ás preguntas 18 e 20, que falan dos valores que acada o gado e a

variedade que hai. Así, atopamos que xa había bois e vacas, ovellas, cabras, porcos,

mulas/os, bestas e cabalos. Sinalar ademáis que unha becerra de 1 a 3 anos valía 10-11

reais, e un porco de 1 a 2 anos 8-20 reais. Os animais que acadan maior prezo son as

Mulas e Mulos entre os 100 e os 150 reais, xunto coas Poltras e Poltros, que andan entre

os 33 e os 11 reais vellón. Pola contra, os de menor prezo, serían as Galiñas a 2 reais,

xunto coas Cabras e Ovellas a 4 reais vellón. Sen entrar nunha comparativa de prezos

que faga que nos perdamos nos números, queremos ir facéndonos unha idea do que

valían as cousas ata ir traducindo o resto das parroquias que nos permitan ter esa foto

completa. Sí podemos sinalar, que o que se chaman vacas postas supoñía que o

arrendatario quedaba ca leite toda e un cuarto das multiplicacións e o dono co resto.

Page 20: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

20

Para o caso das ovellas, repartían á metade a lá; así coma cos porcos, onde partían a

metade das multiplicacións.

No referido ás colmeas, no conxunto das tres parroquias, aparecen rexistradas un

total de 230 colmeas (98 en Santiago da Capela, 38 de San Boulo e 94 en Cabalar).

Valorábanse cada colmea a 5 reais vellón na Capela, e a 10 reais nas outras. Valorando

unha libra de cera a 8 reais e 4 cuartillos (preto dos 5 litros) de mel a 6 reais.

Cando chegamos a número de unidades familiares e de casas habitadas e

deshabitadas, podemos ver na taboa inferior que a parroquia da Capela aglutinaba máis

persoas que as outras dúas xuntas.

A Capela San Boulo Cabalar

21. Número de Veciños

(unidades familiares)

102 24 45

22. Número de casas habitadas e

inhabitables

127 habitadas

2 arruinadas

21 habitables: 20

habitadas e 1 sen

morador

42 habitadas

Tamén ao falar dos gastos do común asumidos polas parroquias, só nos casos de

San Boulo e Cabalar se mencionan o reemprazo de milicianos, as levas de soldados, e a

reparación e mantemento de camiños e pontes. Algo que non acontece na parroquia de

Santiago da Capela.

Así, no refrido aos empregos que hoxe definiríamos como públicos, tanto en San

Boulo como en Cabalar, o Xuez e o escribano eran nomeados polo Prior de Caaveiro a

Page 21: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

21

pesares de que se prestaban rendas ao Rei. Novamente, a diferencia de persoa que

realiza o Interrogatorio nas parroquias, fai que nos preguntemos si é que a parroquia da

Capela amosaba tratos de favor, ou simplemente débese a que responderon o

Interrogatorio persoas distintas.

Todo parece indicar, que mentres non había ningún hospital, carnicería,

pescadería, tendas, panaderías, mercaderes, etc. (só unha Taberna comunal); sí existía

certa profesionalización gremial. Así, como vemos na táboa seguinte, podemos apreciar

unha certa pre-industrialización do sector textil cun total de 21 persoas das 32 que

aparecen (ao que habería que engadir os Batanes do liño) e a relación de salarios.

Salientar tamén, a equiparidade dos salarios sendo de 3 reais vellón por día.

Profesión A Capela San Boulo Cabalar

Ferreiro: 3 reais o xornal 1 0 3

Xastres: 3 reais o xornal 6 1 1

Zapateiros: 3 reais o xornal 8 1 1

Curtidores de peles: 300 reais ao

ano

3 0 0

Carpinteiros: 3 reais o xornal 5 0 0

Canteiros: 3 reais o xornal 2 0 0

Xornaleiros: 2 reais o xornal Non hai de profesión

Page 22: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

22

Existían un total de 28 pobres de solemnidade (non sabemos se falan de cabezas

de familia coma no caso dos veciños), non incluidos no número de veciños: 26 na

parroquia da Capela, e 2 en Cabalar, tal e como aparece na pregunta 36.

No referido ao clero, sinalar que o cura párroco de San Boulo era o de Cabalar; e

que había outro vicario cura na parroquia de Santiago da Capela. Ademáis, no momento

da elaboración do Catastro, había 6 canónigos seglares da orde de San Agustín e 6

Individuos Legos menores de idade adicados a servir aos canónigos (pregunta 39).

Para rematar, aparece unha finca pertencente ao Rei de España, de 24 ferrados

de Fraga no lugar de Cal Escuro (parroquia Santiago da Capela), sendo esta a única

propiedade pertencente á nobreza de Castela nas tres parroquias analizadas.

Page 23: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

23

6. CONCLUSIÓNS

Sen dúbida, a riqueza da variedade dos datos que nos ofrece as Respostas Xerais

do Catastro de Ensenada é enorme, e pode dar lugar a infinidade de investigacións.

Deste xeito, e sendo conscientes da necesidade de conseguir e consultar os outros

documentos (os Libros de Vecciños e de Raíz) que non se atopaban dixitalizados,

gostaríanos achegar algunhas reflexións que nos gostaría ir verificando a súa extensión

nas outras parroquias que faltan por traducir.

Gostaríanos saber, en primeira istancia, se a diferenza de prezos (así como

outros dereitos ou privilexios, etc.) da parroquia da Capela a qué se debe: se pola contra

é algo que nos imos atopar nas outras parroquias da comarca (disparidade de prezos e

dereitos), ou pola contra é algo que ten outras explicacións. A accesibilidade a maiores

fontes documentais (desgraciadamente non tan accesibles como as Respos Xerais), pode

axudarnos neste aspecto.

O que hoxe se constitúe como o Concello da Capela, parece ter a súa orixe

Administrativa no que antes era a Xurisdición de Caaveiro, respetando bastante os

límites das actuais parroquias existentes (a maioría pertencentes a outros concellos hoxe

en día).

No referido á xestión administrativa como a impartición da xustiza, o cobro de

impostos, etc., podemos sinalar un par de reflexións en torno ao tema. Por unha banda,

non asemella que exista apenas presenza de ningún tipo de nobreza, nin local nin de

Castela. Tan só existe unha pequena finca pertencente ao rei de 24 ferrados, a diferenza

por exemplo de Pontedeume, que era señorío da Condesa de Lemos7.

7 http://catedra.pontedeume.es/09/catedra0909.pdf

Page 24: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

24

Por outra banda, ese lugar asemella que o ocupa por enteiro o clero, e

especialmente a Real Colexiata de San Xoán de Caaveiro e o seu Prior. Se ben o cura

párroco e o Arzobispado de Santiago cobran algún diezmo, no conxunto das parroquias,

a presenza do Prior tanto económica, como social e políticamente, asemella moito

maior. Nomea ao Xuiz, da o visto bon ao Alcalde pedáneo, cobra a maior parte dos

impostos, etc. Non deixa de ser algo que choca co declive do mosteiro neses anos, pois

apenas unhas décadas despois será abandoado polo clero.

No referido á composición da estructurra social das tres parroquias, destacar así

mesmo un par de cuestións. Por unha banda, a aparente igualdade social e salarial do

conxunto dos veciños das parroquias. Se ben é certo que identifícanse a case 30 familias

pobres de solemnidade, e que tamén hai quenes acaparaban máis fontes de ingresos

(familias que tiñan varios muiños e batáns, por exemplo); tódolos oficios eran pagados

por igual, e mesmo os xornaleiros (que non había), cobraban “só” as dúas terceiras

partes do salario dun xastre, por exemplo. Estas diferencias salariais, eran moi grandes

se as comparamos cos estamentos e oligarquías dominantes (clero, nobreza, casas

grandes, etc.), pero moi pequenas se as comparamos coas diferencias salariais e de

ingresos na sociedade actual. Outro exemplo sería o das colmeas, habendo na parroquia

un alto porcentaxe de familias que posuían algunha colmea.

Con isto non queremos dicir que a calidade de vida fose boa, se non, apuntar a

un gran estamento de cidadáns cunhas condicións de vida aparentemente similares.

Ademáis, xa mencionamos algunhas características ou costumes declaradas, coma o de

non cobrar a moenda nos muiños aos veciños, nin polo boi.

Por outra banda, temos que recoñecer que nos sorprendeu a cantidade de oficios

e familias adicadas ao sector textil (xastres, zapateiros, curtidorías, etc.), e outros

Page 25: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

25

oficios. Se ben non sabemos se isto era un complemento económico ou unha adicación

exclusiva, críamos que íamos atopar unha sociedade moito máis labrega, ou polo menos

definida como tal.

Por último, sinalar que se ben moitos nomes que aparecen fan referencia a

lugares (da Graña, de Goente, etc.), tamén é certo que moitos apelidos consérvanse ata

hoxe na comarca: Arnoso, Paz, Meizoso, Vilariño, Permuy, … animar aos veciños/as da

Capela e dos arredores a buscar e bucear nos nomes dos seus debanceiros, e por qué

non, continuar a reconstruir a historia que define, en gran parte, o que somos hoxe.

Igualdade social aparente (salarios,colemas, non cobrar polo boi e a moenda, etc.)

Xente non sae apelidos, coñecidos polo lugar de procedencia ou residencia (a graña, as

filgueiros, as pontes, etc.)

Page 26: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

26

7. BIBLIOGRAFÍA

CAMARERO BULLÓN, C.(Coord.) et alt. (2002) “El Catastro de Ensenada

1749-1756, Magna averiguación fiscal para alivio de los Vasallos y mejor

conocimiento de los Reinos”, Ministerio de Haciendo, Madrid

CUNQUEIRO, ÁLVARO (1973) “A Cociña Galega”, Editorial Galaxia, Vigo.

DAVIÑA SAINZ, S. (2002) “Las parroquias de la villa de Pontedeume a través

del interrogatorio del Catastro de Ensenada”, Cátedra, Pontedeume, pp 179-230.

DAVIÑA SAINZ, S. (2002) “Pontedeume a través del Catastro de

Ensenada”, Cátedra, Pontedeume, pp 113-157.

GALLEGO DOMÍNGUEZ, O. e LÓPEZ GÓMEZ, P.(1976) “Catastro del

Marqués de la Ensenada en Orense y Pontevedra, y su mecanización”, V

Encontro dos Bibliotecarios, Arquivistas e Documentalistas Portugueses, Braga

RODRÍGUEZ VILLA, A.(1878) “Don Cenón de Somodevilla, Marqués de la

Ensenada”, Madrid.

Bases de Datos

http://www.catastro.meh.es

http://pares.mcu.es/

http://patrimoniodacapela.wordpress.com/

http://pares.mcu.es/Catastro/servlets/ServletController?accion=2&opcion=42

http://www.mecd.gob.es/portada-mecd/

Page 27: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

27

ANEXO I- O INTERROGATORIO

Interrogatorio que han de satisfacer, bajo juramento, las justicias, y demás personas,

que harán comparecer los intendentes en cada pueblo

1. Cómo se llama la población

2. Si es de realengo o de señorío, a quién pertenece, qué derechos percibe y cuánto

produce.

3. Qué territorio ocupa el término, cuánto de levante a poniente y del norte al sur, y

cuánto de circunferencia, por horas, y leguas, qué linderos o confrontaciones; y qué

figura tiene, poniéndola al margen.

4. Qué especies de tierra se hallan en el término; si de regadío y de secano,

distinguiendo si son de hortaliza, sembradura, viñas, pastos, bosques, matorrales,

montes, y demás que pudiere haber, explicando si hay algunas que produzcan mas de

una cosecha al año, las que fructificaren sola una y las que necesitan de un año de

intermedio de descanso.

5. De cuántas calidades de tierra hay en cada una de las especies que hayan declarado,

si de buena, mediana e inferior.

6. Si hay alguno plantío de árboles en las tierras que han declarado, como frutales,

moreras, olivos, higueras, almendros, parras, algarrobos, etc.

7. En cuáles de las tierras están plantados los árboles que declararen.

8. En qué conformidad están hechos los plantíos, si extendidos en toda la tierra o a las

márgenes, en una, dos, tres hileras, o en la forma que estuvieren

9. De qué medidas de tierra se usa en aquel pueblo: de cuántos pasos o varas

castellanas en cuadro se compone, qué cantidad de cada especie de granos de los que

se cogen en el término se siembra en cada una.

Page 28: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

28

10. Qué número de medidas de tierra habrá en el término, distinguiendo las de cada

especie y calidad, por ejemplo, tantas fanegas, o del nombre, que tuviese la medida de

tierra de sembradura de la mejor calidad, tantas de mediana bondad y tantas de

inferior; y lo propio en las demás especies que hubieren declarado.

11. Qué especies de frutos se cogen en el término

12. Qué cantidad de frutos de cada género, unos años con otros, produce, con una

ordinaria cultura, una medida de tierra de cada especie y calidad de las que hubiere en

el término, sin comprender el producto de los árboles que hubiese.

13. Qué producto se regula darán por medida de tierra los arboles que hubiere, según

la forma en que estuviese hecho el plantío, cada uno en su especie.

14. Qué valor tienen ordinariamente un año con otro los frutos que producen las tierras

del término, cada calidad de ellos.

15. Qué derechos se hallan impuestos sobre las tierras del término, como diezmo,

primicia, tercio-diezmo u otros; y a quien pertenecen.

16. A qué cantidad de frutos suelen montar los referidos derechos de cada especie o a

que precio suelen arrendarse un año con otro.

17. Si hay algunas minas, salina, molinos harineros u de papel, batanes u otros

artefactos en el término, distinguiendo de qué metales y de qué uso, explicando sus

dueños y lo que se regula produce cada uno de utilidad al año.

18. Si hay algún esquilmo en el término, a quien pertenece, qué número de ganado

viene al esquileo a él y que utilidad se regula da a su dueño cada año.

19. Si hay colmenas en el término, cuántas y a quien pertenecen.

Page 29: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

29

20. De qué especies de ganado hay en el pueblo y término, excluyendo las mulas de

coche y caballos de regalo; y si algún vecino tiene cabaña o yeguada que pasta fuera

del término, donde y de qué número de cabezas, explicando el nombre del dueño.

21. De qué número de vecinos se compone la población y cuántos en la casas de campo

o alquerías.

22. Cuántas casas habrá en el pueblo, qué número de inhabitables, cuántas arruinadas;

y si es de señorío, explicar si tienen cada una alguna carga que pague al dueño por el

establecimiento del suelo, y cuánto.

23. Qué propios tiene el común y a que asciende su producto al año, de que se deberá

pedir justificación.

24. Si el común disfruta algún arbitrio, sisa u otra cosa, de que se deberá pedir la

concesión, quedándose con copia que acompañe estas diligencias; qué cantidad

produce cada uno al año, a que fin se concedió, sobre qué especies para conocer si es

temporal o perpetuo y si su producto cubre o excede de su aplicación.

25. Que gastos debe satisfacer el común, como salario de Justicia y regidores, fiestas

de Corpus u otras; empedrado, fuentes, sirvientes, etc., de que se deberá pedir

individual razón.

26. Que cargos de Justicia tiene el común, como censos, que responda u otros, su

importe, por qué motivo y a quien, de que se deberá pedir puntual noticia.

27. Si está cargado de servicio ordinario y extraordinario u otros, de que igualmente se

debe pedir individual razón.

28. Si hay algún empleo, alcabala u otras rentas enajenadas, a quién, si fue por servicio

pecuniario u otro motivo, de cuánto fue y lo que produce cada uno al año, de que se

deberán pedir los títulos y quedarse con copia.

Page 30: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

30

29. Cuántas tabernas, mesones, tiendas, panaderías, carnicerías, puentes, barcas sobre

ríos, mercados, ferias, etc. hay en la población.

30. Si hay hospitales, de qué calidad, qué renta tienen y de qué se mantienen.

31. Si hay algún cambista, mercader de por mayor o quien beneficie su caudal por

mano de corredor u otra persona, con lucro e interés; y qué utilidad se considera el

puede resultar a cada uno al año.

32. Si en el pueblo hay algún tendero de paños, ropas de oro, plata y seda, lienzos,

especería u otras mercadurías, médicos, cirujanos, boticarios, escribanos, arrieros, etc.

y qué ganancia se regula puede tener cada uno al año.

33. Qué ocupaciones de artes mecánicos hay en el pueblo, con distinción, como

albañiles, canteros, albéitares, herreros, sogueros, zapateros, sastres, pelaires,

tejedores, sombrereros, manguiteros y guanteros, etc.; explicando en cada oficio de los

que hubiere, el número que haya de maestros oficiales y aprendices, y qué utilidad le

puede resultar, trabajando meramente de su oficio, al día cada uno.

34. Si hay entre los artistas alguno, que teniendo caudal, haga prevención de

materiales correspondientes a su propio oficio o a otros, para vender a los demás, o

hiciere algún otro comercio, o entrase en arrendamientos; explicar quienes, y la

utilidad que consideren le puede quedar al año a cada uno de los que hubiese.

35. Qué número de jornaleros habrá en el pueblo y a cómo se paga el jornal diario a

cada uno.

36. Cuantos pobres de solemnidad habrá en la población.

37. Si hay algunos individuos que tengan embarcaciones, que naveguen en la mar o

ríos, su porta, o para pescar; cuántas, a quien pertenecen y que utilidad se considera

da cada una a su dueño al año.

Page 31: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

31

38. Cuántos clérigos hay en el pueblo.

39. Si hay algunos conventos, de qué religiones y sexo, y qué número de cada uno.

40. Si el rey tiene en el término o pueblo alguna finca o renta, que no corresponda a las

generales ni a las provinciales, que deben extinguirse; cuáles son, cómo se administran

y cuánto producen.

Page 32: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

32

ANEXO II- RESPOSTAS DA FELIGRESÍA DE SANTIAGO

DA CAPELA

Santiago de A Capela

(699) En la Villa de Cabanas y Casa de Dña. Josepha de Andrade. Audiencia señalada

para esta apexal

A cinco días del mes de julio año de mil setencientos cincuenta y dos, el Sr. Bernardino

Antonio Barros, subdelegado de la ral Única Contribución, por antemi escribano que

como tal le asisto a dar pie de los Amos a ella concernientes teniendo a su presencia a

Francisco López Alcalde Pedanio de la Feligresía de Santiago da Capela, Domingo

Antonio da Porta persona de cavildo, Isidro López, Pedro do Couto, y Juan Antonio

Fernández de la misma vecindad, Peritos nombrados por dcho Alcalde, y Francisco

Ferreiro de la de S. Pedro de Dimo, Perito experto, asimismo electo por parte de S.M. y

todos los arriba citados, unánimes, e de igual conformidad a presencia de dicho señor y

de D. Pedro Fernández de// Coyra, Vicario Cura de dicha feligresía que como tal y en

nombre de la Real Colegiata, y Canonigos de S. Juan de Cabeiro a quien corresponde

de este echo, les administra el pasto espiritual, convocado a esta casa de Audiencia por

recado político en consecuencia del Auto proveido y que se halla en los de la oper de

dicho Feligresía, á fin de evacuar las respuestas generales por lo á ella conducente,

dicho Alcalde y expertos después de haver jurado según forma de derecho de que doy

fee, digeron q teniendo presente la Real Institución é Interrogatorio de la letra Ai que

les á sido entregado y manifestado por dicho Subdelegado para examinarse, y

cerciorarse de lo uno, y otro conducente, como lo han hecho con el mayor anelo que les

fue posible, a fin de dar la más individual razón á los que en el se contienen como

practicos en la//(700) población y por los Informes que an inquerido con el mayor

Page 33: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

33

anelo, y fatiga correspondiente para el azierto en asumpto de tan superior importancia

y en que se interesa tan la Real piedad de S.M. para el alivio de sus Basallos, declaran

a cada Capitulo lo siguiente

1º Al primer Capítulo de dicho Interrogatorio digeron que dicha Feligresía se dize, y

nomina de Santiago da Capela, de tiempo inmemorial desta parte según es constante,

publico, Notorio, y responden.

2º Al Capítulo segundo del mismo Interrogatorio dijeron que dicha Feligresia es de

Señorio del Prior intitulado de la Real Colegiata de San Juan de Cabeiro, á quien por

este respecto no paga, ni contribuye el común cosa alguna, y solo en particular percibe

de cada Caveza (siendo Hombre) al tiempo de su fallecimiento// y de sus Herederos

respectivos, por razón de Abadengo, el derecho de Luctuosa, que es la mejro pieza de

Ganado, ó otra cualquier Alaxa que se berifique ser de su Herencia; cuyo oro de

Luctuosa, un año con otro baldrria a otro Prior doscientos reales de vellón, en cuya

posesión se halla, y lo han ertado sus antecesores, como igualmente de Nombrar, y

elegir Justicia en la feligresía, y las más de que se compone esta Jurisdicción y otro

Juez asimismo conoce de sus causas, civiles y criminales, en activo, y pasivo fuero y el

Alcalde Pedanio de dicha Feligresia, es asimismo electo por el vecindario, .a mayor

Numero de Votos, y a este le expide su Firmado de Nombramiento y aprobación para el

uso y exercicio de su empleo, el Juez de la citada Poblazión, y Jurisdiziñon de Cabeiro,

remitente a los papeles de pertenencia// (701) que en orden a ello tenga dicho Prior los

que presentará según se incumbe, y es de su obligación e responden.

3º Al tercero Capitulo de dicho Interrogatorio dijeron que dicha feligresía tendra de

distancia de L [levante] a P [Poniente] una legua, y de N a S otro tanto, y de

circunferencia tres leguas y media, que para caminarlas, se ocuran seis oras, linda

Page 34: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

34

principiando por el Norte en el Pico dos Cainzos, de allí sigue al rio ouroso gre, de allí

a la pena llamada da Abelleira, de esta, al pico das Moas, de allí a la piedra

Bontureira, de esta sigue por el rio de heume azia avajo a la fuente nominada do

redondo, de allí al pico da Avia, circulando al Calvario llamado da Moreira, de allí al

pico de Oso, siguiendo al sitio do Curoobello, de allí a la pena Cavalgada, y de esta al

Porto//dos Caynzos primera Demarcacion y su figura la del margen [debuxo ao marxe]

4º Al Capitulo quarto dijeron que las especies que se hallan dentro de los Términos de

dicha Feligresia, son tierras de sembradura de secano, tierras de Hortaliza, Prados de

regadío, y secano, sotos, Montes Altos Leñados,y también en vajos abiertos, y Comunes

abiertos:Dehesa de particulares, y reales de S.M. y dichas tierras de sembradera

producen sin intermisión una cosecha al año. Y por lo que respecta a los Montes Altos

Leñados, estos siendo de primer calidad de la del Término, se rompen cada quince

años, siendo de segunda, cada veinte y quatro, y siendo de la tercera cada treinta y

seis, y los Montes vaxos abiertos, los de primera calidad se rompen cada treinta años,

los de segunda cada quarenta, y los de tercera, cada cincuenta años.// (702) Y los

Montes Comunes que están también abiertos, los de primera calidad se rompen para

fruto, cada setenta años, los de segunda cada cien años, y los de tercera calidad en

ningún tiempo se rompen por seren inútiles por Naturaleza, y responden.

5º Al Capitulo quinto digeron que las calidades de tierra que ay en cada una de las

especies que se incluyen en el referido Termino asi en lo Labradio como en las demás

especies, son de primera, segunda, y tercera calidad, de la del Termino de su especie y

responden.

6º Al Capitulo sexto dijeron que las especies de Arvoles que ay en la Feligresia son

Castaños, Robles, y algunos vidueiros e responden.

Page 35: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

35

7º Al Capitulo séptimo dijeron que los expresados Arvoles, se hallan plantados// en los

Montes cerrados, en los Comunes y Baldios, y responden.

8º Al Capitulo octavo de dicho Interrogatorio dijeron que los referidos Arvoles, se

hallan plantados dispersamente sin regla, ni orden en los márgenes de las Tierras que

dexan declarado y extendidos en ella, y responden.

9º Al Capitulo noveno dijeron que la medido de que comúnmente se usa en dicha

Feligresia, y su Termino es solamente un ferrado de Centeno que consta de veinte y

ocho varas Castallenas en quadro, elqual sembrándose de Trigo, lleva de Simiente los

tres quartos de un ferrado, y sembrándose de Mayz lleva la quarta parte de otro

ferrado de la misma Especie y responden.

10º Al Capitulo diez de dicho Interrogatorio dijeron que en la Feligresia y su Termino,

había, tres mil quinientos setenta y cinco ferrados// (703) de sembradura de Tierra de

toda especie, y de estos los ochocientos cincuenta de Tierras Labradias de secano, las

ciento y cincuenta de ellos de primera calidad, dos cientos y cincuenta de segunda, y

los quatrocientos cincuenta restantes de la tercera. Quince ferrados de sembradura de

Tierras de Hortaliza, los tres de ellos de primera calidad, de la del Termino de su

especie, quatro de segunda, y los restantes, que son ocho, de la tercera: ocho ferrados

de Sembradura de Prados de Regadio, los dos de ellos de primera calidad, otro tanto

de segunda, y los quatro restantes de la tercera: ocho ferrados de Sembradura de

Prados de Secano, los dos de ellos de primera calidad, otro tanto de segunda y los

quatro restantes de la tercera: setecientos ferrados de Sembradura de Dehesas dos//

cientos y cincuenta de ellos de primera calidad de la del Termino de su especie;

doscientos de segunda, y los trescientos cincuenta restantes de la tercera: Doscientos

quarenta y dos ferrados de Sembradura de Zenteno de Montes altos leñados, los

Page 36: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

36

quarenta de ellos de primera calidad, ochenta de segunda, y los ciento veinte y dos

restantes de la tercera: Quinientos ferrados de Sembradura de Zenteno de Mostes vajos

abiertos y de particulares; los cincuenta de ellos, de primera calidad de la del Termino

de su especie, ciento y cincuenta de segunda, y los trescientos restantes de la tercera:

Mil ferrados de Sembradura de Montes comunes, y también abiertos, los cien de ellos

de primera calidad de la del Termino de su especie, doscientos de segunda, y los

setecientos restantes// (704) de la tercera, y estos inútiles por naturaleza y pedraxosos

en sumo grado, y en dichos Montes Comunes solo se siembra Zenteno en los de primera

calidad, de segunda de una y otra especie se romperán cada año para fruto trescientos

ferrados citados de por mitad de una, y otra calidad, por no seren, como no son dichos

Montes de calidad para producir, y servir mas vien para pasto de ganados, que otra

alguna cosa, y responden.

11º Al Capitulo once digeron que las especies de Frutos que se recogen en dicha

Feligresia son Trigo, Zenteno, Mayz, Castañas y Coles, y dichos Frutos y Legumbres de

pésima calidad, por lo aspero y montañoso que es la Tierra que los produce, y

responden.//

12º Al Capitulo doce del mismo Interrogatorio digeron que una medida de tierra siendo

de primera calidad, sembrada de Trigo producirá quatro ferrados y medio de la misma

especie un año con otro, con una ordinaria cultura, sembrándose de Centono,

producirá cinco ferrados, y sembrada de Mayz producirá quatro ferrados de la misma

especie. Un ferrado de Sembradura de segunda calidad sembrada de Trigo, producirá

dos ferrados y medio, sembrado de Centeno producirá tres, y sembrándose de Mayz

producirá dos ferrados y medio de la misma especie: Un ferrado de Tierra de tercera

calidad, en la que en dicha Feligresia no se siembra Trigo sembrado de Centeno,

producirá dos ferrados y sembrado de Mayz, producirá dos ferrados// (705) de la

Page 37: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

37

misma especie: un ferrado de Sembradura de centeno de Monte alto leñado de primera

calidad en la que no se siembra Trigo, sembrada de Centeno, producirá tres ferrados y

medio de la misma especie, y cinco Carros de Leña; el de segunda calidad, da ferrado

de Sembradura producirá, dos y medio, y tres Carros de Leña, e el de tercera calidad,

cada ferrado de Sembradura producirá ferrado y medio de la misma especie, y dos

carros de Leña: un ferrado de sembradura de Monte baxio abierto, y de Particulares,

siendo de primera calidad producirá tres ferrados: el de segunda producirá dos, y el de

tercera ferrado y medio de la misma especie Un ferrado de sembradura de Montes

abiertos, y comunes, siendo de primera calidad sembrado de Centeno, producirá dos

ferrados, el de segunda producirá ferrado y medio de la misma especie, y los de tercera

calidad no se rompen, ni producen fruto por ser inútiles y pedraxosos, y dichos Montes

vaxos de particulares y Comunes, tampoco producen Leña de consideración, y sirven

solamente para pasto de Ganado: Un ferrado de Sembradura de Tierra de Dehesa,

siendo, de la primera calidad de la del Termino, se cortan y desmochan sus ramas,

cada seis años, y produce quatro carros de Leña: el de segunda cada ocho años

producirá tres, y el de tercera cada diez años producirá dos Carros de Leña: un

ferrado de sembradura de Tierra de Hortaliza, siendo de primera calidad regulan su

producto por las Coles y Legumbres que produce en treinta reales// (706) el de segunda

en quince, y el de tercera calidad en diez reales de vellón: Un ferrado de Prado regadío

de primera calidad, producirá cada año quince Hazes de Yerba; el de segunda

producirá diez hazes, y el de tercera producirá seis: Un ferrado de Prado secano

siendo de primera calidad producirá cada año diez Haces de Yierva, el de segunda

producirá seis, y el de tercera producirá tres y responden.

13º Al Capitulo trece de dicho Interrogatorio digeron que diez pies de Castaños frutales

siendo de los de primera calidad ocupan un ferrado de Tierra de sembradura de

Page 38: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

38

centeno, y producirá cada año tres ferrados de Castañas, siendo de segunda calidad

echo computo de los de mayor o menor tamaño final grandura numero// Arvoles

producirán dos ferrados, y otros tantos de la tercera calidad producirán ferrado y

medio de la misma especie, y repsonden.

14º Al Capitulo catorze dijeron que un año con otro ordinariamente el valor del ferrado

de Trigo es a seis reales, el de centeno a tres, el de Mayz a cuatro; el de trigo menudo a

dos reales, el quartillo de aceite a dos reales, el quartillo de Manteca al mismo precio;

el ferrado de Castañas a dos reales y medio: el Millar de sardina salada a diez y ocho

reales: la dozena de Pescadas Saladas a treinta y seis reales; cada Galliña a dos

reales, el par de Pollos a real; el Haz de Yerba al mismo precio: el carro de Leña a

siete reales vellón, y con expresión de que las Pensiones, y Rentas que se pagan en//

(707) el Termino a los Dueños directos por lo respectivo a Pescado se entiende en

especie de salado y responden.

15º Al Capitulo quince del mismo Interrogatorio dijeron que de todas las Especies de

frutos que se cogen en la Feligresia percibe, y Leva enteramente los Diezmos la Real

Colegiata y Canonigos de san Juan de Cabeiro, a excepción de los Lugares de Paso

grande, y pequeño, el de Gunxel, Jacen de arriba, Lugar de Bertoña, el de Porcar, y

Pousadoyro, que de estos percibe el Prior de la Colegiata de Cabeiro, el quarto de

todos los granos que se cogen en los Lugares por respecto de Diezmo, y Renta, como

Anexos de su Dignidad Prioral, en cuya Posesión se hallan unos, y otros de tiempo

inmemorial y responden.//

16º Al Capitulo diez y seis de dicho Interrogatorio dijeron que los Frutos

correspondientes y que percibe dicha Colegiata, llegarán a valer un año, con otro, dos

mil doscientos reales de vellón y los que asimismo percibe dicho Prior de Cabeiro de

Page 39: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

39

los Lugares citados; llegaran un año con otro, a la cantidad de mil y quatrocientos

reales de vellón: no pueden dar razón fixa del importe de cada especie de Frutos, por

no acostrumbrarse en el paraje arrendarse con separación los unos de los otros, sino

unida, e incorporadamente, y por lo que respecta a los arrendamientos de Tierras de

Eclesiasticos que por este respecto lleven Colonos Legos [Lejos?] : no reconocen haiva

en el Termino vienes de esta calidad: y caso suceda// (708) haverlos, no consideran por

lo referido utilidad alguna a dicho Colono, por no tener permanencia dichos

arrendamientos, y en consideración a que si en un año abundante se interesa dicho

Colono en algún ferrado de Fruto, en otro que no sea de igual cosecha, suele perder

mucho más, y aun poner de su parte el travaxo, y cultivo de la Hacienda, por lo que no

le consideran utilidad alguna, y responden.

17º Al Capitulo diez y siete dijeron que en dicha Feligresia, y su Termino, ay diez y

ocho Molinos arineros de agua, cada uno con su rueda, situados en diferentes ríos,

Fuentes, y Rigueiros, en uno de ellos situado en el Rio de Baca marela, llamado das

Filgueiras, pertenece en propiedad a Domingo da Barcia// y consortes, muele quatro

meses, y por ello se le considera de utilidad al año sesenta reales de vellón. Otro

Molino llamado da Feigueira de avajo, en el mismo rio de vaca amárela, muele los

mismos quatro meses, pertenece en propiedad a Antonio de Arnoso, y consortes, y por

el ello le consideran de utilidad al año año, los mismos sesenta reales vellón: Otro

tamvién de una rueda, llamada la Feigueira dearriva en el mirmo rio de Baca amárela,

pertenece en propiedad a Juan de Tovar, y sus consortes, y en ello tiene de utilidad al

año por estar en mexor situación, setenta reales de vellón. Otro llamado de Sande,

situado en el rio del mismo Nombre, pertenece a Bartholome//(709) de Buyo, y

consortes, muele tres meses, tiene de utilidad por lo referido en cada un año quarenta y

seis reales de vellón: Otro llamado do rigueiro dos Pereiros, pertence a Juan

Page 40: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

40

Rodriguez, y sus consortes, muele con agua de Fonte do Pereiro tres meses en el

Invierno, se le considera de utilidad al año quarenta reales de vellón. Otro llamado da

Abertoña en el rio del mismo nombre, pertenece a Juan Rodriguez y sus consortes,

muele siete meses, se le considera de utilidad al año cien reales de vellón: Otro

llamado da Barvela en el rio del mismo nombre pertence a Luis Rodriguez y sus

consortes, muele los mismos siete meses, se le considera de utilidad al año la citada

cantidad de// cien reales de vellón. Otro llamado de Antoy situado en el rigueiro de

Cabodantoy, y pertenece a Francisco Redondo y consortes, muele con agua de dicho

rigueiro dos meses de Invierno, su utilidad alaño regulan en quince reales: Otro

situado en el mismo rogueiro de Cabodantoy pertence a Manuel Fernandez y consortes,

muele los mismo dos meses, le consideran la citada cantidad de quince reales al año:

Otro llamado da Brea, en el mismo rigueiro, muele con agua de el los mismos dos

meses, pertenece a Francisco de Vilariño y consortes, su utilidad quince reales de

vellón al año:Otro situado en el regato do Porto do Boy, pertence a Andres de Ardao, y

consortes, muele solamente un mes, se le considera de utilidadal año ocho reales de

vellón://(710) Otro llamado de Gunxel, situado en el rio de Sesin, muele siete meses,

pertence en propiedad a Joseph lopez, y consortes, resulta de utilidad al año sesenta

reales de vellón: Otro llamada de Ribeira en el mismo rio de Sesin muele los mismos

siete meses, pertenece a Andres Paz, y sus consortes, le reductua la citada cantidad de

sesenta reales de vellón: Otro llamado de Vilariño en el rigueiro del mismo nombre,

pertenece a Lucas Vilariño y sus consortes, muele solamente dos meses de Invierno, le

resulta de utilidad al año doce reales vellón: Otro llamado de Teixido, en el citado

Rigueiro de Vilariño, muele con agua de este los mismos dos meses, pertenece en

propiedad a D. Joseph Antonio de Leis, su utilidad // doce reales vellón: Otro llamado

da Beira, situado en el mismo Rigueiro de Vilariño pertenece a Cayetano Lopez, y

Page 41: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

41

consortes, muele los mismos dos meses do Invierno, su utilidad doce reales Vellon: Aro

llamado do Pousadoyro, situado en dicho rigueiro de Vilariño, pertenece en propiedad

è insolidum a Sevastian de Permuy, muele los mismos dos meses le redutua cada año la

citada cantidad de doce reales de vellón: y el otro restante es también de una rueda,

hallase situado en el rio de Sesin, el qual por estar en mejor situación, y mas abundante

de aguas, muele los doce meses del año, pertenece en propiedad a la real Colegiata de

Cabeiro y sus Canonigos, y por ello se le considera de utilidad en cada un año,

doscientos reales de vellón, y responden//

(711) 18º Al Capitulo diez y ocho del zitado Interrogatorio dijeron que en dicha

Feligresia no ay ganado alguno que se venga al esquileo, y en quanto a los esquilmos

que produce el que ay en ella, según sus especies lo regulan en la manera siguiente: A

una Baca que puede procrear desde los quatro años de su hedad, hasta los diez,

regulan Su Cria, por cada uno en que la tenga, qual sea Ternero, ó Ternera en veinte y

dos reales, y por la Leche, Manteca al mismo respecto la regulan su producto anual en

doce reales de Vellon: A una Yegua que puede procrear, desde los quatro años hasta

los doce de su hedad regulan una cria por cada uno en que pariere, siendo Potro en

veinte reales, si fuere Potranca, en treinta; si Mula, o // Mulero en cien reales Vellon: a

Cada oveja que puede principiar a parir, desde los tres años hasta los nueve de su

hedad, regulan su cria por cada uno en que la tenga en quatro reales de vellón, y a

cada Caveza de obexa, o carnero de las que ay en el Termino, le consideran al año

media libra de Lana, que en bruto, y por limpiar valuan en dos reales de vellón: A cada

Cabra que puede procrear desde los tres años, hasta los nueve de su hedad regulan su

cria por cada uno en que la tenga en quatro real de vellón: A una Cerda que puede

procrear desde los dos años inclusive, hasta los tres, y ordinariamente suelen matar,

según el temperamento, y costumbre del Pays, le consideran pare dos vezes al año y de

Page 42: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

42

cada una, tres Cerdos, los quales separados// (712) de la Madre a los seis meses,

regulan cada uno, en quatro reales de vellón, y por lo que respecta a los demás

utilidades que resultan de las Aparcerias que se van en la citada Feligresia teniendo

presente dicho Arthiculo, igualmente dixeron que aun que alguenos Bueyes suenan

dados en Apariencia a dichos vecinos, no le consideran lucro, ni utilidad alguna

compartible entre el Dueño y Aparcero, por ser su aumento Aczidental, como

igualmente su minoras y dirigirse el fin principal de dicho contrato de Aparzeria, mas

al grangeo, y cultivo de la Hazienda, que por otra alguna utilidad que pueda producir:

A un Novillo, o Novilla de un año Separado ya de la Madre, le consideran de utilidad

por su aumento hasta los// dos años quince reales de Vellon, y desde los dos hasta los

tres, siendo Buey le baluan en veinte y seis reales y si fuese Baca, en doze reales de

vellón y desde los tres hasta los quatro en que no les consideran mas aumento: al Buey

le baluan en treinta reales, y a la Baca en diez: A una Muleta, o Muleto, separado ya de

la Muleta de uno a dos años regulan la utilidad de sus creces en cinquenta reales de

dos a tres otros cinquenta, y de tres a quatro, Nobenta reales de vellón. A un Potro

igualmente separado de la Madre, de uno, a dos años por su aumento, y creces regulan

su utilidad en diez y ocho reales de vellón, de dos , a tres en diez y seis, y de tres a

quatro en quince reales de vellón, y a una Potranca por el mismo respecto, de un año, a

dos espriman// (713) la utilidad de sus creces, en treinta y dos reales de dos a tres en

veinte, y de tres a quatro en quince reales de vellón: A un Lechon de seis meses hasta

completar el año, le regulan por su aumento y crezes doce reales, de uno, a dos veinte,

y de dos, a tres, diez, reales de vellón: A cada ovexa y Carnero de las que ay en el

Termino, de un año, a dos estiman la utilidad de sus crezes en quatro reales de vellón:

A Cada pieza de Ganado Cabruno, o Siluar qual sea Macho o Hembra al mismo

respecto, por su aumento de un año, a dos espriman su utilidad en quatro reales y de

Page 43: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

43

dos, a tres, en otro tanto, y dichas utilidades de Ganado dados en Aprienzia, no pueden

proporcianalmente// dsitribuir entre el propietario Dueño, y Aparceros por ignorar las

condiciones de los contratos que en orden a ello se zelebran, solo si quen dicha

Feligresia se suelen dar a la mitad, y también al quarto de ganancias, y crias,

remitense a la expresión de sus relaciones, de las quales constará la realidad, y no

consideran por el mismo respecto, otra alguna utilidad en las demás especies de

Ganados que ay en dicha Feligresia y responden.

19º Al Capitulo diez y nuebe de dicho Interrogatorio dijeron que en la referida

Feligresia ay Nobenta y ocho colmenas, de las quales once de ellas pertenecen a Pedro

Felios , una a Diego lopez, otra a Luis Sardiña, otra a Joseph Palmeiro, quatro a

Francisco Bazoa// (714) dos a Juan Redondo, Quatro a Juan de Vilariño, tres a Lucas

de Vilariño, quatro a Pedro Seco, tres a Francisco Lopez, diez y siete a Benito Gallego,

quatro a Benito Garcia, una a Juan das Filgueiras, otra a Lorenzo Permuy, otra a

Manuel Seco, otra a Joseph Cosme, siete a D. Juan Rodriguez, dos a Domingo Permuy

do Pazo, ocho a D. Pedro de Coyra, ocho a Pedro do Couto, una a Juan Lopez de

Juade, cinco a Domingo da Porta, y las seis restantes a Luis Gote, y por cada una de

ellas por el Miel, Zera, y enjambre que producen se le considera y regulan la utilidad

de cada una al año cinco reales de vellón y responden.

20ª Al Capitulo veinte digeron que// las especies de Ganados que ay en dicha Feligresia

son Bueyes, Bacas, Novillos, Terneros, Ovejas, Carneros, Yeguas, Ptros, Mulas, Cerdos

grandes, y pequeños, Cerdas de cria, y no ay en ella cabana o yeguada que aparte

fuera del Termino, y responden.

21º Al Capitulo veinte y uno dijeron que en dicha Feligresia ay ciento y dos vecinos, de

los quales ninguno tiene casa de campo, o alquería y responden.

Page 44: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

44

22º Al Capitulo veinte y dos digeron que en dicha Feligresia ay ciento veinte y siete

Casas habitables, y dos arruinadas, sin que por su fondo o establecimiento del suelo se

pague casa alguna al dueño Jurisdiccional, ni otra persona, y responden.

23º AL Capitulo veinte y tres digeron que// los vecinos de dicha Feligresia no gozan

propias algunas, ni los tiene, ni disfruta el común y responden

24º Al Capitulo veinte y quatro digeron que el Común de la espresada Feligresia,

disfruta Arvitrio, Sisa, ni otra cosa que eles produzca utilidad alguna temporal, ni

perpetua, y responden.

25º Al Capitulo veinte y cinco delmismo Interrogatorio digeron que el Común de dicha

Feligresia no tiene gastos algunos en la paga de salarios a la Justicia, Diputados,

Fiestas, ni otra cosa y responden.

26º Al Capitulo veinte y seis de dicho Interrogatorio digeron, que el Común no tiene

cargos de Justicia, ni Cervos que satisfacer a persona alguna por ningún motivo, y

responden.

27º Al Capitulo veinte y siete del citado// Interrogatorio digeron que el Comun de la

espresada Feligresia paga anualmente a S.M. por servicio ordinario, y extraordinario

ciento y cincuenta y dos reales y medio de vellón, según comparto que se les hace por

la Justicia, y regimiento de la Ciudad de Betanzos, como caveza de Provincia y

responden.

28º Al Capitulo veinte y ocho del citado Interrogatorio digeron que en la Feligresia no

ay empleo enagenado, Alcavalar, ni otras rentas, deudas a S.M. ni otra persona alfuna,

y repsonden.

Page 45: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

45

29º Al Capitulo veinte y nueve del zitado Interrogatorio digeron que en dicha Feligresia

no ay Mesones, Carnicerias ni no mas que dicho Capitulo contiene, y solo ay en ella

una// (716) Taverna que corre de cuenta del Común, y por ella tiene de utilidad al año

seiscientos reales de vellón al año sin que de ella tengan otro Titulo mas de la posesión

antigua en que se hallan, y ser dicha Taverna independiente del encabezado de rentas

Provinciales que deven extinguirse, y responden.

30º Al Capitulo treinta digeron que en el referido Termino, no ay Hospital alguno y

responden.

31º Al Capitulo treinta y uno de dicho Interrogatorio digeron que en el espresado

Termino no ay Camvista, Mercader, ni otro alguno de los que dicho Capitulo contiene,

ni en ello tengan interés alguno y repsonden.

32º Al Capitulo treinta y dos de dicho Interrogatorio digeron que en la citada

Feligresia// no ay persona alguna de las calidades, y oficios que el contiene si no

Francisco Lopez, Alcalde Pedanio, que como tal utiliza veinte reales al año, y

responden..

33º Al Capitulo treinta y tres digeron que en dicha feligresía ay un Herrero de oficio

que lo es Rosendo Rodriguez, a quien se le considera tres reales de jornal al dia,

también ay seis sastres de oficio que se lo son, Juan Sardina, Miguel de Filgueiras,

Manuel Sardina, Esteban do Pico, Silvestre Bello, y Juan Antonio Fernandez, y a cada

uno de ellos le consideran tres reales de Jornal al dia; asimismo ay ocho Zapateros de

oficio que lo son, Roque do Feal, Manuel de Sueiras, Juan Bazoa, Francisco da Graña,

Pedro da Granxa, Juan de Permui Alias Pomvo, Juan do// (717) Barro, y Gregorio das

Pontes, y a cada uno de ellos se le considera de Jornal por dia tres reales de vellón, y a

los tres últimos por el oficio que asimismo usan de curtidores al respecto de las pieles

Page 46: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

46

que benefician se les considera a cada uno de ellos de Industria y utilidad al año

trescientos reales de vellón, hay asimismo dos Canteros de oficio, que los son juan

Paxeiro y Juan López, a cada uno de ellos se les considera de Jornal diario tres reales

de vellón: hay asimismo tres Carpinteros de oficio que los son Luis Rodeiguez, Juan de

Arnosa, y Pedro Paz, gana cada uno el jornal de tres reales al dia sin que en la

Feligresia ayga otros algunos Maestros, Oficiales, y Aprendizes, de otro qualquiera

Arte, sino otros dos Carpinteros llamados Jorge Perea, y Manuel Permuy// a quienes se

les considera el mismo jornal a tres reales por dia, y responden.

34º Al Capitulo treinta y quatro digeron que en la referida Feligresia no ay persona de

dichos Artes que se prevenga de material por mayor para rebender a los de su oficio, ni

arrendamientos, de que les provenga utilidad, y responden.

35º Al Capitulo treinta y cinco digeron que en dicha Feligresia no ay Jornaleros de

oficio, y quando sucede travaxarse al jornal se paga a dos reales por dia según

costumbre del Pays, y responden.

36º Al Capitulo treinta y seis digeron que en dicha Feligresia hay veinte y seis pobres

de Solenminidad, los que no se incluyen en el numero de vecinos que llevan// (718)

declarado y responden.

37º Al Capitulo treinta y siete de dicho Interrogatorio digeron que en dicha Feligresia

no hay persona alguna que tenga Embarcacion ni se egercite en trafico de pesca, ni

otra cosa alguna de lo que dicho Capitulo comprehende, y responden.

38º Al Capitulo treinta y ocho digeron que en dicha Feligresia ay el vicario Cura, que

les administra el pasto Espiritual, y responden.

Page 47: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

47

39º Al Capitulo treinta y nueve digeron que en dicha Feligresia ay un Monasterio de

Real Fundazion, y Patronato intutulado de San Juan de Cabeiro, que consta de seis

individuos que lo son, Canonigos, Segrales, y Profesos del orden de S. Agustin, y

asimismo de seis Individuos Legos menores de hedad que sirben en particular a dichos

Canonigos, y responden.//

40º Al Capitulo quarenta de dicho Interrogatorio digeron que S.M. no tiene en el

Pueblo, y Termino, finca, ni renta algu que de fe corresponden a las Generales y

Provinciales, solo una Dehesa al sitio que se dize do Cal obscuro, hace veinte y quatro

ferrados de Centeno en sembradura es de tercera calidad lindo por L [Levante] y N con

Sebastian de Permuy P. [Poniente] y S. Joseph Cosme, su figura es la del margen

[figura ao marxen esquerdo].

Y en todo lo que llevan Declarado Nuevamente digeron que por ser la verdad en ello se

afirman y ratifican, vajo el Juramento echo lo qual han executado según su intelixencia

y conocimiento, sin Fraude, Cofusion, ni engaño a cosa alguna, firman los que dixeron

saver, y por los que no un Testigo a su ruego cocn el S. Subdelegado estando en dicha

casa de Audiencia, al dia, mes, y año de arriva de que to s doy fee=Bernardino Antonio

Barros= Pedro do Couto/ Juan Antonio Fernandez= A ruego de los que no saben S

Antonio Cortizo:// (719) Antemi= Jacobo Matheo Baamonde=

Auto En la Villa de Cavanas casa de Audiencia señalada para esta operazión a cinco

días del mes de Jullio año de mil setecientos cinquenta y dos. El sr Subdelegado

porantemi son [asinou] digo que respecto el dia de oy con el motivo de las respuestas

Generales, se hallan en esta casa de Audiencia de Justicia y Peritos de la Feligresia de

Santiago da Capela por tanto en conformidad de la orden comunicada por su señoria el

sr D. Juan Phede Castaños, manda se haga saver a dicha Justicia y Peritos declaren

Page 48: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

48

aviertamente el uso, y costumbre que ay en el Pays, sobre los arrendamientos de

Tierras de Eclesiasticos que de su orn [orden] poseen Colonos Legos, y las utilidades

que estos tengan en lo referido adaptándolas a las calidades de Tierras, y sus especies,

cuya// Declarazion, hagan con la finura, y entereza que corresponde en materia tan

importante para por este medio precaver perxuicios que puedan resultar contra la Real

Contribución y Causa Común, a cuyo fin proveyó el preste [presente/presidente] que

firmo de que doy fee= Bernardino Antonio Barros= Por su mandado Jacobo Matheo

Baamondes=

Declaracion de la Justicia y Peritos En dicha casa de Audienzia al dia, mes, y año de

arriva el sr. Subdelegado hizo saber, e yo son [sino de asinar], notifique el auto

anteriormente a Francisco Lopez, Alcalde Pedanio de la Feligresia de Santiago da

Capela, Domingo Antonio da Porta persona de Cavildo en ella, Isidro Lopez, Pedro do

Couto, Joseph Lopez, y Juan Antonio Fernandez de dicha vecindad, Peritos por el

nombrados, para que hagan la declaración que se les manda// (720) con la lusira

correspondiente en sus personas que haviendolo entendido de vajo de Juramento que

han hecho según se requiere de que doy fee; digeron que el uso y costumbre que ay en

dicha Feligresia, ser [sovre] los Arrendamientos de Tierras de Eclesiasticos, es el que

en caso de Arriendo, lleva el eclesiaastico de las Tierras de Hortaliza, y las de

Sembradura la mitad de su producucto, y de las demás espezies de Tierras la quinta

parte; como tamvien de la Leña y Fruto que producen los Montes quando se rompen, y

lo restante lo llevan los Colonos, siendo a cargo de estos, el poner las semillas que pide

la Naturaleza de las especies, y el grangeo, y el cultivo de la haciendo; que es la

realidad, lo que saben, y en el asumpto// pueden declarar, y por lo mismo se afirman y

ratifican, firmo el que sixo saber con el Señor Subdelegado, de que doy fee=

Page 49: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

49

Bernardino Antonio Barros= Pedro do Couto= Juan Antonio Fernandez=

Antemi=Jacobo Matheo Baamondes.

Page 50: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

50

ANEXO III – RESPOSTAS DA FELIGRESÍA DE SAN

BOULO DE CAAVEIRO

San Boulo de Cabeiro

(594) En la Feligresoa de Santa Maria de Cavalar, Jurisdiccion de Caaveiro provincia

de la ciudad de Betanzos, reino de Galicia a doce días del mes de julio año de mil

setencientos cincuenta y dos, el señor don Vicente de Saura Juez subdelegado de la

real Única Contribución, haviendo echo concurrir a mi presencia, y de mi escrivano en

fuerza de lo que tiene provehido, para dar principio al examen y declaraciones y del

Interrogatorio de la Letra, A que ba por principio de este quaderno a Antonio Calvo,

Alcalde Pedanio de la Feligresía de San Boulo de Caaveiro, Antonio Salgado

procurador xeneral, Bernardo de las puentes, y Juan de Filgueiras expertos nombrados

por el común de dicha Feligresia, don Joseph Suarez deel Manzano experto nombrado

de oficio, porparte de su Magestad, unos y otros vaxo el Juramento que tienen hecho, y

allan-//-dose también presentes Don Francisco Gregorio Lopez cura de dicha feligresía

y siendo examinados con la maior exactitud a tenor de dicho Interrogatorio de que de

antemano, se an enterado dixeron y declararon, a cada uno de sus Capitulos lo

siguiente.

1º Al Capítulo primero dixeron que dicha Feligresía se llama San Boulo de Caaveiro,

Jurisdiccion del mismo nombre, de la provincia de Betranzos y responden.

2º Al Capítulo segundo dixeron que dicha Feligresia es de Señorio y pertenece al Real

Priorato de Caaveiro, y su Prior nombra Juez y escrivano, de Numero y percive el

derecho de Luctuosa, que por cada vasallo que muere la mejor Alhaxa de Ganado que

le quedara que regu- // (592)-larmente suele ser un Buei y también percive las penas de

Page 51: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

51

sangre, que es por qualquiera Quimera, que tenga un Basallo, o forastero, dentro del

termino de esta feligresía, haviendo herida de cada re diez y ocho reales vellon, cuios

derechos un año con otro reguldo por Quinquenio, ymportaran quarenta y quatro

reales de vellón y responden.

3º Al Capitulo tercero dixeron que el termino que ocupa dicha feligresía es quadrilongo

compuesto de casas dispersas, a la caída de un monte llamado Folgoselo, y que de L. a

P. tendrá de longitud, media legua que se andara en tres quartos de ora, y de N. a S.

por latitud tendrá un quarto de legua que se andara en media ora y en circunferencia,

una legua y media, que se andara, en quatro oras por lo quebrado de la tierra, linda

por// L con la feligresía de san Juan do Seijo de esta Jurisdiccion N. con la de Santa

Maria de Yglesia feita, Jurisdicion de Narahio, P con la Feligresia de Santa Maria de

Cavalar. S con la de Santiago da Capela, ambas de esta Jurisdicion de Caaveiro,

empezando en su demarcación, en el sielo del pico de las truchas, de allí sigue al

puerto de Maria Queixa, de este al Pico de Ar, de allí al Casal de los achileiros, y a la

pena de la iadera [papel roto], de esta a la fuente de los carregadoiros, de allo al Pico

sarnoso, de este al puerto do Batan, de allí a la fuente de los enxertados, de esta a la

fuente de el Vozo, de allí sigue por el camino adelante, hasta el cal do penedo, de allí al

sitio del Castelo, de fiunte, de allí al cal de las Cobachas, de este a las Carreleiras, de

allí al Pico do Calaxon, de este al Camino de las Lombas// (593) de allí al Pico Doso,

de este al Puerto de Currovello, de allí a la vega de Junqueras, y de allí al pico de las

truchas primera demarcación. Su figura la delmargen [figura na marxe]

4º Al Capitulo quarto dixeron que las especies que en el termino de esta Feligresia, ay

prados de regadío, que sirven, de criar Yerva para los Ganados, ay tierras de Labradio

secano, ortaliza Montes aviertos y zerrados, que producen una misma utilidad, y tierra

ynutil por su naturaleza, y dichas tierras de Labradio producen una cosecha al año sin

Page 52: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

52

yntermision Y los montes haviertos y zerrados siendo de primera calidad, se rompen

cada veinte años, de segunda cada treinta, y detercera cada quarenta y responden.

5º Al Capitulo cinco dixeron que en todas las especies, de tierra, que dexan declarado,

hay de // primera; segunda y tercera, Calidad, las que baxan de esta ultima son

Ynutiles, por su naturaleza y responden.

6º Al Capitulo seis dixeron que en el termino de dicha feligresía no ay plantio de

Arvoles algunos y solo ay algunos Ynfrutiferos, como son robles, y sauzes, y responden.

7º Al Capitulo siete dixeron, que dichos Arvoles, se hallan plantados, en los salidos de

las Casas y márgenes, de las tierras y responden.

8º Al Capitulo ocho dixeron que el plantio de dichos Arvoles, se halla hecho

dispersamente sin horden ni regla, y responden.

9º Al Capitulo nueve dijeron que la medida de que se usa en esta Feligresia, es de

ferrados de Zenteno, compuesto cada uno de veinte y ocho varas Castallenas// (594) en

quadro, y en Circunferencia ciento y doce, varas, en cada ferrado de tierra de esta

medida se siembra uno de Zenteno, sembrándose de Trigo llenara las tres quartas

partes de un ferrado; Mayz con un ferrado colmado de siembra en quatro de la misma

medida, y sembrándose de Mixo menudo llenara la quinta parte de un ferrado y

responden.

10º Al Capitulo diez dixeron que el numero de medidas, de tierra que se compone el

termino de dicha feligresía son dos mil ochocientos fereados, sesenta y seis ferrados los

quatrocientos veinte y seis de Labradio, treinta de primera calidad, ducientos de

segunda; y ciento noventa y seis y medio de terzera, seis ferrados y quarto de huertas,

uno y medio de primera calidad, dos y quarto de segunda t dos y medio de terzera ; ca-

Page 53: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

53

//-torze ferrados y quarto de prados de regadío seis y quarto de primera Calidad, tres

de segunda, y Cinco de terzera; Quinientos, doze ferrados de montes, zerrados ciento

cinquenta y nueve, de primera calidad dos cientos y treinta y uno de segunda, y ciento

veinte y dos de la tezcera, Mil sete cientos noventa y quatro ferrados de montes

haviertos, ciento treinta y ocho de primera Calidad, quatrocientos quatro de segunda,

Mil doscientos cinquenta y dos de terzera, ocho mil ciento trece ferrados de tierra

Ynutil por su naturaleza y responden.

11º Al Capitulo once dixeron, que las especies de frutos, que se coxen en el termino de

dicha Feligresia son trigo, centeno, mayz, mixo menudo y hortaliza, que se reduce, a

coles Gallegas y responden.

12º Al Capitulo doce dixeron// (595) que la Cantidad de cada enero, que unos años con

otros producen als tierras del termino, de dicha feligresía a con una hordinaria

Coltura, es en la manera siguiente; una medida de tierra, de Labradio secano primera

calidad, sembrada en el primer año a trigo, produze, tres ferrados y medio, y sembrada

en el segundo a Maiz, produce quatro ferrados, una Mediad de tierra de segunda

calidad, sembrada en el primer año a zenteno produce tres ferrados y medio, y

sembrado en el segundo a Mayz produce los mesmos tres ferrados y medio, Una medida

de tierra de terzera calidad, sembrada en el primer año a zenteno produce tres

ferrados, y sembrados en el segundo a Mixo menudo, produce quatro ferrados de esta

especie; una medida de Tierra de primera Calidad, plantada a// hortaliza produce, de

utilidad, al año treinta reales vellón, la de segunda a veinte y dos; y la de tercera, diez y

ocho; una medida de tierra primera Calidad, puesta a Prado de regadío, produce tres

carros Yierva verde siendo de segunda produce dos Carros y medio, y de terzera dos;

una medida de tierra de primera Calidad puesta a monte Cerrado, produce cada veinte

años cinco carros de Leña y cinco ferrados de zenteno, siendo de segunda produce

Page 54: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

54

cada treinta años, quatro carros de Leña y quatro ferrados de centeno, y de tercera no

produce Leña solo si pasto, para el Ganado y cada quarenta años, tres ferrados de

Centeno, y los Montes haviertos produzen al mismo respecto, cada calidad con

distintincion y responden.

13º Al Capitulo treze dixeron// (596) que los Arvoles, que hai en el termino de dicho

feligresía no producen utilidad, alguna por ser Ynfrutiferos, como deixan declarado, y

aun de estos son mui raros los que Encuentran en ella y responden.

14º Al Capitulo catorce dixeron, que en dicha feligresía, hordinariamente y en años

regulares, vale un ferrado de trigo seis reales vellón el de Mayz cinco reales, el de

Centeno a quatro reales y el de Mixo menudo a tres, un Carro de Yerva verde seis

reales, un Carro de Leña de Monte havierto o zerrado, cinco reales: una libra de

Manteca dos reales, una Libra de trigo un real, una Gallina dos reales, y el azumbre de

vino a real y medio y responden.

15º Al Capitulo quince dixeron que los derechos que se hallan// impuestos sobre las

tierras del termino de dicho feligresía, son los diezmos que percive el cura parrocho

por entero, excepto las tierras del Yglesario, de dicha feligresía que perziven sus

dueños dicho parrocho y el Arcediano de nendos, de la santa Yglesia de Santiago de

por mitad; el derecho de ofrenda que percive Ygualmente dicho cura y es de cada

feligres caiado medio ferrado de trigo, y de las unidas y unidos un quarto ferrado, y por

cada vezino, que muere dos ferrados de trigo, un Azumbre de Vino, una pierna de

Carnero, que bale real y medio vellón, siete Candelas de zera que se regula cada una a

dos maravedís de vellón y quarenta y quatro reales en dinero por razón de Derechuras:

Asimismo se halla Ympuesto, sobre las tierras el derecho de Boto, que perzive el

Arcediano de nendos, dela Santa Yglesia// (597) de Santiago, y es de cada Labrador,

Page 55: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

55

que tiene Bueies suios un ferrado y terzio de Centeno, y de los que labran con Bacas o

tienen dichos Bueies en apariencia perzive dos tercios de ferrado y responden.

16º Al Capitulo diez y seis dixeron, que la Cantidad de frutos diezmales, de dicha

feligresía suele montar un año con otro, regulado por quinquenio yncluidos dichos

Botos, y ofrenda ciento cinquenta y dos ferrados de todos granos veinte y quatro libras

de Manteca veinticinco de tozino; diez libras de lana; media libra de zera; dos

quartillos de Miel; dos azumbres de vino; seis corderos, un cabrito, una pierna de

carnero siete Candelas y quarenta y quatro reales en dinero, y sepermen con forma,

dicho Cura Parrocho, perzive// Veinte y dos ferrados y medio de trigo, los doce[doa?]

por ofrenda, setenta y tres de zenteno; catorze de Mayz, veinte de Mixo menudo viente y

cinco libras de Manteca; veinte y cinco libras de tozino, diez de Lana, Media libra de

Zera, dos quartillos de Miel, dos azumbres de Bino, una Pierna de Carnero; siete

Candelas, un cabrito; seis corderos; y quarenta reales vellón en dinero, y dicho

Arzediano de Nendos, percive veinte y quatro ferrados de centeno uno de Mayz y uno

de Mixo menudo cuios frutos, por andar arrendados, con los de toda la xurisdicion y

los del referido cura, percividos este por si no pueden declarar su valor en dinero por

arrendamiento, mai de la razón que dexan dado y responden.

17º Al Capitulo diez y siete dixeron que en le termino de// (598) dicha feligresía ay

cinco molinos arineros de agua corriente, el uno al sitio da Graña que pertenece a

Juan da Graña, el cual puede moler todo el año, y en cada día, seis ferrados de Grano,

otro al sitio de Ameixal, que es de Bernardo das pontes, otro al sitio de corveiras, de

Juan de Filgueiras otro al sitio do Pazo de Juan Hermida , y otro al sitio da porta de

Juan de Permui que estos quatro podrán moler seis meses del año y en cada día quatro

ferrados de Grano que si se pagase a dinero sería a dos maravedís cada uno, y a este

respecto, producirán, cada uno, de utilidad a su dueño, el primero ciento veinte y ocho

Page 56: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

56

reales y veinte y ocho maravedís, y los quatro últimos, a quarenta y tres reales, al año

pero en dicha feligrasia no se cobra dicha molienda y solo, los que tienen los referidos

molinos, usan de ellos para moler// sus granos, y quando no los nezesitan paraello, los

franquean a los mas vecinos, sin Ynteres alguno. Ai también Batanes, al sitio da Graña,

el uno de Juan da Graña, otro de juan de Arnoso, y otro de manuel de arnoso, los

quales sirven para batir telas de lana de la tierra y solo trabajan quatro meses al año;

asi por la falta del agua como por no haver siempre telas que batir y en cada dia

ganara cada uno de utilidad para su dueño, un real y medio de vellón, a cuio respecto

ymporta al año, ciento ochenta y tres reales vellón, y que no ai otra cosa de lo que

contiene dicho capitulo, y responden.

18º Al Capitulo diez y ocho dixeron que en dicha Feligresia no ai ningún esquileo de

Ganados, y quanto a los esquilmos que produce, el que ay en ella// (599) sugun sus

especies, le regulan en la manera siguiente, una Yegua vive regularmente Catorce años,

empieza a parir a los quatro y pare seis crias, que vale cada una al salir del pie de la

madre, que es al año siendo Potro, treinta y tres reales, si fuese potranca quarenta y

quatro reales, si mula ciento y cinquenta reales, ysiendo mulo ciento y diez reales, una

Baca vive regularmente treze años, empieza a parir a los cinco, y da cinco crias, que se

regulan al año que salen del Pie de la Madre, a veinte y dos reales cada una, y por la

leche y manteca, al mismo respecto veinte reales vellón; una Lechona se le considera

vive tres años empieza a parir en el primero, y pare tres vezes en su vida a quatro

lechonzitos, los quales separados de la madre a los seis meses, vale cada uno cinco

reales: Una ovexa se le considera// vive ocho años empieza a parir a los tres y cria seis

corderos, que separados de la Madre a los seis meses, valen quatro reales cada uno, y

no hacen consideración de la oche, porque no se les saca en dicha feligresía, y solo

sirve para alimentar las crias, una Cabra se le considera vive diez años empieza a parir

Page 57: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

57

a los tres, y da en su vida ocho crias que se regulan a los seis meses que salen del Pie

de la Madre, a quatro reales, cada una, y por la leche al mismo Respecto le consideran

diez reales: Un Potro separado de la Madre desde un año hasta dos le regulan de

utilidad, por su aumento, veinte Reales, de dos a tres veinte y seis, y de tres a quatro,

treinta reales, a una Potranca, por el mismo respecto, estiman su Utilidad de uno a dos

años en tre-// (600)inta y tres reales, de dos años en veinte y dos reales, y de tres a

quatro en otros veinte y dos reales, y desde esta hedad en adelante no hacen regulación

por que siendo Potro no aumenta su valor, y siendo Potranca empieza a parir: A una

Mula separada también de la Madre desde un año hasta dos, regulan la utilidad de sus

crezes en cinquenta reales, de dos a tres en cien reales, y de tres a quatro en otrs cien

reales, y desde esta hedad no aumenta su valor: A un Mulo de sde un año hasta dos,

regulan sus crezes en ochenta reales. de dos a tres setenta reales, y de tres a quatro

zinquenta reales, y desde esta hedad tampoco aumenta su valor: Un novillo separado

de la Madre desde un año hasta dos regulan la utilidad de sus crezes, en once reales, de

dos a tres años otros once rea//les, de tres a quatro veinte y dos reales y de quatro a

cinco otros veinte y dos reales, tanto siendo Novillo como Bovilla, y desde esta hedad

en adelante no hacen regulación, porque siendo Novillo no aumenta su valor. Y siendo

Novilla empieza a parir: un cordero separado de la Madre, desde seis meses hasta

cumplir el año regulan la utilidad de su aumento en dos reales y medio yncluso media

libra de Lana, que se considera podrá dar de uno a dos años, tres reales y de dos a tres

tres reales y medio, por la misma razón tanto siendo carnero, como ovexa, y el quarto

año no se regula, porque siendo carnero, es el tiempo en que se mata, y siendo ovexa,

empieza a parir, y solo devera hacerse consideración, de un real cada año en el resto

de su vida, por una libra de Lana que// (601) produzirá en el; un Cabrito separado de

la Madre, desde seis meses asta cumplir el año, regulan su utilidad en tres reales, de un

Page 58: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

58

año a dos quatro reales, y de dos a tres otros quatro reales, y desde esta hedad siendo

Macho no aumenta mas su valor por ser el tiempo en que se aprovecha y siendo

Yembra empieza a parir; A un lechonzito de seis meses, hasta cumplir el año, por su

aumento le regulan seis reales de uno a dos años ocho reales, y de dos a tres seis

reales, y al quarto tampoco se regula por ser el tiempo en que se aprovecha, y que no ai

otro genero de ganado que den esquilmo, y este pertenece siendo el ganado propio a

sus dueños que no pueden expresar quienes son, por hallarse dispersos entre los

Labradores, y siendo en apariencia perziven los Aparceros, el quarto de las

multiplicaciones, y la // Leche por entero, y el dueño los tres quartos de dichas

Multiplicaciones y admas de ello de las ovexas, la mitad de la Lana y solo de los zerdos

perzive el Dueño, y aparceros dichas multiplicaciones de por mitad y responden.

19º Al Capitulo diez y nueve dixeron, que en el termino de dicha feligresía ai treinta y

ocho colmenas, que pertenecen nueve a Domingo de Permui seis a Juan de Filgueiras,

cinco a Bernardo das Pontes, otras cinco a Manuel de Arnoso, Quatro, a Juan Meizoso,

tres a Juan da Graña, Dos a Juan de Arnoso, otras dos a Juan da Hermida otra a Juan

de Zebreiro y otra Juan garcia, y el producto de cada una de ellas, le regulan en dos

enxambres, que vale cada uno quince reales, quatro quartillos de Miel// (602) cada uno

se halla regulado, a real y medio, y una libra de Cera que vale ocho reales, por una vez

a causa de que en dicha feligresía no las Castran, porque haciéndolo se mueren las

avexas y responden que el producto anual de cada una se regula en diez reales.

20ª Al Capitulo veinte dixeron queque las especies de ganado que ai en dicha feligresía,

son Bueies, Bacas, Ovexas Cabras, Machos Zerdos Yeguas Mulos y Mulas, y que no ay

cavana ni Yeguada que paste fuera del termino y responden.

Page 59: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

59

21º Al Capitulo veinte y uno dixeron que el numero de vecinos de que se compone dicha

feligresía, son veinte y quatro, y que no ai casas de campo ni alquerías y responden.

22º Al Capitulo veinte y dos// dixeron que en el termino de dicha feligresía ai veinte y

uno casas las veinte avitables, la una ynabitable por falta de Morador. Y ninguna

aruinada y responden.

23º AL Capitulo veinte y tres dixeron, que los gastos que deve satisfacer el común de

dicha feligresía, son re// (603) emplazo de Anhcianos, Levas de soldados composición

de caminos, y Puentes como gastos se reparten, entre los vecinos y responden.

24º Al Capitulo veinte y quatro dixeron, que el común de dicha feligresía no disfruta

ningún arbitrio de sisa ni otra cosa y que solo ai las reales, que perzive su Majestad y

responden.

25º Al Capitulo veinte y cinco del mismo Interrogatorio digeron que el Común de dicha

Feligresia no tiene gastos algunos en la paga de salarios a la Justicia, Diputados,

Fiestas, ni otra cosa y responden.

26º Al Capitulo veinte y seis dixeron (que lo que paga) el comun, de la citada feligresía

no tiene cargos de Justicia, algunos como zensos, ni otra cosa a que este obligado y

responden.

27º Al Capitulo veinte y siete dixeron que lo que paga el Comun, de la Citada feligresía,

por razón de servicio hordinario y extrahordinario (estrahordinario) y mas

constribuciones, constara del testimonio que dara el escrivano de numero, o su

escusador a que se remiten y responden.

28º Al Capitulo veinte y ocho dixeron que los empleos que se hallan enaxenados son el

de Juez y escribano de Numero, que// provee dicho Prior de Caaveiro como regalía de

Page 60: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

60

el Real Priorato, en virtud de donaciones, reales hechas por los señores reyes, de

hespana según noticia que tienen y en quanto a Alcavalas, y otras rentas no ay algunas,

mas de las reales que perzive su Majestad, y responden.

29º Al Capitulo veinte y nueve dixeron que de lo que el contiene no ay en el termino

cosa alguna y responden.

30º Al Capitulo treinta dixeron que no ai, en el termino hospital alguno, y responden.

31º Al Capitulo treinta y uno dixeron, que de lo que expresa no ay en dicha feligresía

cosa alguna, y responden.

32º Al Capitulo treinta y dos dixeronn, que de lo que el contiene, no ai en el termino

cosa alguna y responden.

33º Al Capitulo treinta// (604) y tres dixeron que en dicha feligresía ay un sastre, que

gana por dicho oficio dos reales y medio de vellón, cada dia un Zapatero que gana al

dia tres reales, y que no ai otra cosa de la que contiene dicho capitulo, y responden.

34º Al Capitulo treinta y quatro dixeron que de lo que el expresa no ai en el termino

cosa alguna y reponden.

35º Al Capitulo treinta y cinco dixeron que en dicha Feligresiano ai ningún jornalero

de oficio y solo los Labradores concurren a Aiudar unos a otros a sus travajos,

recíprocamente, y si alguna vez, se paga a dinero es a dos reales vellón al dia y

repsonden.

36º Al Capitulo treinta y seis dixeron que en dicha Feligresia, no ai pobre alguno que

viva de limosna, y responden.//

Page 61: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

61

37º Al Capitulo treinta y siete dixeron que de lo que el expresa, no ai en el termino cosa

alguna y responden.

38º Al Capitulo treinta y ocho dixeron, que en dicha feligresía no ai clérigo alguno, y el

parrocho vive en la de santa María de Cavalar, y responden.

39º Al Capitulo treinta y nueve dixeron, que en la citada feligresía no ai combento

alguno y responden.

40º Al Capitulo quarenta dixeron que en el termino de la Citada feligresía, no tiene su

magestad ninguna funca ni renta, que no corresponda a las Generales y Provinciales y

responden.

Y en esta conformidad, dicho Alcalde Procurador general, y peritos nombrados, lo han

depuesto vaxo el Juramento que tienen hecho. Sin que para ello, Ynter // (605) viniese

do lo Cohision, ni engaño antes si lo executan según su Ynteligencia y noticias, que

anthomado firmaron dichos Juan Filgueiras, y señor Joseph Manzano, y por no saver

los demás lo hizo mi testigo a su ruego de los presentes que lo fueron don Joaquin

Varela don Domingo de Parga, don Juan Antonio de Parga y ron, vecinos de la ciudad

de La Coruña firmo el señor subdelegado cio sermano, que de todo ello doi feez Vicente

de Saura; Juan de Filgueiras: Joseph Suarez del Manzano como testigo a ruego

Joaquin Varela, Ante mi Juan de Ponte y Andrade.

En la Feligresía de Santa María de Cavalar. A doce días del mes del mes de Jullio año

de mil setecientos cinquenta y dos, el señor don Vicente de Saura Juez subdelegado, de

la real única contribución por ante mi scrivano , dixo que theniendo presente la Carta

horden de la real Junta//comunicada, por el señor don Juan Phelipe de Castaños en

diez de diciembre del año pasado, de mil setecientos cinquenta y uno porque semanda,

que al tiempo del Ynterrogatorio en virtud de auto particular declare la Justicia la

Page 62: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

62

noticia que tenga del estilo que haia mas comúnmente, en cada termino sobre los

arrendamientos, de tierras de eclesiásticos, según expecies y calidades, dirixido al Fin

de evitar las varias distinciones, de los tales arriendos, prolixas arbitrarias, o

contemplativas de parte de los dueños a favor de los colonos, legos portanto dando

cumplimento, a lo asi resuelto respecto hallaxense presentes el alcalde pedáneo,

Peritos y expertos con motivo de las respuestas Generales tocantes, ala feligresía de

San Boulo de Caaveiro, que se esta operando, mando se les ha// (606)ga saver a unos y

otros declaren abiertamente, la costumbra que se observa en el termino, de ella sobre

los arrendamentos de tierras de eclesiásticos, si son a la mitad tercio quarto quinto, o

mas de los frutos que producen distinguiendo según especies y calidades, como en las

tierras de sembradura Hortaliza, prados de regadío montes zerrados y abiertos,

expresando Ygualmente si en fuerza de dichos contratos, ay o no alguna diferencia

correspondiente a las semillas de trigo, zenteno, Maiz y mixo menudo, cuia declaración

harán con todo la posible claridad adaptando a las Calidades de bueno Mediano e

Ynferior que hubiese en cada expecie a fin de facilitar por esa regla de los medios de

precaver el sucesivo perxuicio contra la real contribución e la causa común assilago.//y

firmo, de que io el escribano, doy fe Vicente de Saura, Ante mi juan de Ponte y Andrade

Declarazion de los Peritos

En la Feligresia de Santa Maria de Cavalar a doze días del mes de Jullio, año mil

sietecientos Cinquenta y dos, el señor don Vicente de Saura en consequencia, del auto

antecedente y a tiempo de fenecerse, el Ynterrogatorio de Preguntas, correspondiente a

la Operación en que se esta entendiendo de la Feligresia de San Boulo de Caveiro,

theniendo presentes delante si a Antonio Calvo Alcalde Pedaneo, de dicha Feligresia ,

Antonio Salgado procurador xeneral de ella, Bernardo de las Puentes, Juan de

Filgueiras, expertos nombrados por el común y don Joseph Suarez deel Manzano de

Page 63: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

63

oficio por parte//(607) de Su Magestad después de haver jurado, en forma de derecho

según se requiere de que io scrivano doi fe, dixeron que la Costumbre que se observa

en la Enumpciada Feligresia y termino de su imprehesion sobre los vienes de

eclesiásticos que trahen por arriendo los Colonos legos declaran que las tierras de

sembradura, de secano, de primera, segunda y terzera perziven los dueños propietarios,

el quarto de su producto y las otras trea quartas partes dichos colonos posehedores,

poniendo estos por entero la semilla que le siembra, que pagado que sea el diezmo de

dicho producto total; los montes de primera, segunda y terzera Calidad perziven dichos

Dueños la quinta parte de su producto y el colono los quatro, poniendo este asimismo

la semilla por entero, de pagar el diezmo//en la conformidad que dexan declarado y que

no hai otra especie de Tierra de eclesiásticos, en dicha Feligresia, asi lo declararon

firmaron, dichos Juan de Filgueiras y don Joseph Manzano, y por no saver los demás,

lo hizo un testigo a suruego que lo ansido don Joachin Varela, don Domingo de Parga

y Don Juan Antonio de Parga y Ron, vecinos de la ciudad de la Coruña firmo lo dicho

señor subdelegado, e yo el escribano, que de todo ello doy fee Vicente de Saura, Juan

de Filgueiras, Joseph Suarez deel Manzano, como testigo Joaquinvarela, Antemi Juuan

de Ponte y Andrade.(608)

Page 64: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

64

ANEXO IV- RESPOSTAS DA FELIGRASÍA DE SANTA

MARÍA DE CABALAR

Santa María de Cabalar

(841) En la Feligresia de Santa Maria de Cavalar Jurisdicion de caaveiro, provincia de

la ciudad de Betanzos, reino de Galicia, a once días del mes de Julio año de mil

setecientos cinquenta y dos, el señor don Vicente Saura, Juez subdelegado de la real

única contribución, haviendo hecho concurrir a su presencia, y de mi scrivano en

fuerza delo que tiene provehido, para dar principio al examen y declaraciones de el

Ynterrogatorio de la Letra A que va por principio de este quaderno, a Joseph

Carregado Alcalde pedáneo, de esta feligresía Antonio Diaz, Procurador General,

Domingo Galdo, y Sevastian so Casal, expertos nombrados por el común de dicha

feligresía, Don Joseph Suarez del Manzano, experto nombrado de oficio por parte de su

Magestad, unos y otros vaxo el juramento, que tienen hecho y allandose también

presente, don Francisco Gregorio Lopez cura de esta Feligresia y siendo exsa//minados

, con la maior exsactitud a tenor de dicho Ynterrogatorio, de que de ante mano se an

enterado, dixeron y declararo a cada uno de sus Capítulos, lo siguiente

1º Al Capítulo primero dixeron, que esta población se llama feligresía de Santa María

de Cavalar Jurisdicion de Caaveiro, de la Provincia de Betanzos y portal es, conocida

es este Reino y responden.

2º Al Capítulo segundo dixeron que dicha Feligresía es de señorio y pertenece al real

priorato de San Juan de Caaveiro, y su Prior nombra Juez, y escrivano de numero y

perzive el derecho de Luctuosa que es por cada vasallo que muere la mejor alaja de

Ganado que le quedare, que regularmente suele ser un Buey de Labranza y admas

Page 65: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

65

perzive, las penas de sangre, que es por qualquiera quimera// (842) que tenga un

vasallo o forastero, dentro de el termino de esta Feligresia haviendo herio a de cada

reo, diez y ocho reales vellón, cuios derechos un año con otro regulado por quinquenio,

importan ochenta y un reales y responden.

3º Al Capitulo Terzero dixeron que el termino que ocupa dicha feligresía, es ovalado,

compuesto de caras dispersas, a la falda de los Montes llamados, de louseira y Sierra

que de L a P tendrá de longitud d. media legua, que se andara, en media hora, y de N a

S por latitud, tendrá un quarto de legua que se andara, en uno de hora, y en

circunferencia tendrá, cinco quartos, de legua, que seandaran en dos horas, por lo

quebrado de la tierra, linda por L con la Feligresia, de San Boulo, de esta Jurisdicion,

N con la feligresía, de Santa Maria de Narahio, Jurisdicion de el mismo nre, P con el

coto de Dan Juhan de Velelle, S con la// Feligresia de Santiago de la Capela,

Jurisdicion dicha de Caaveiro, empezando su demarcación, en la fuente del Aro de

Salgueiro, de ella sigue a otra llamada del Vozo/rozo, de allí al marco de el Prior, de el

al cal de los Castellos, de allí a el oyo de conelo, de este a la pena de Monteiro de allí a

la Boca de entrambos, Montes de este al riego travieso/trameso, de allí al puerto de

Narahio, y de el a dicha fuente de el Aro/Ano primera demarcación, su figura la del

margen y responden [debuxo á marxe esquerda]

4º Al Capitulo quarto dixeron, que en el termino de esta feligresía ay prados de regadío

que sirven de criar Yerva para los ganados, hai tierras de labradío. Secano, hortaliza,

Montes haviertos y zerrados, que producen una misma utilidad, dehesas de robles y

tierras Yunutiles, por su naturaleza, y dichas tierras de labradío producen una cosecha

al año sin Yntermision// (843)y los Montes haviertos, y zerrados, siendo de primera

calidad, se rrompen cada veinte años de segunda cada treinta y de tercera cada

quarenta y responden.

Page 66: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

66

5º Al Capitulo quinto dijeron, que en todas las especies de tierra, que dexan declarado

ai de primera, segunda y terzera calidad, y las queenafande esta ultima son Yunutiles

por su naturaleza y responden..

6º Al Capitulo sexto dixeron que en el termino de dicha feligresía, no ay plantio de

Arvoles frutales algunos, y solo si ay algunos ynfrutiferos como son robles y sauces y

responden.

7º Al Capitulo séptimo dixeron que dichos Arvoles, seallan plantados en los salidos de

las casas, y orillas de un rio llamado de Velelle que atraviesa a dicha feligresía, y

responden.

8º Al Capitulo ocho dixe//ron que el plantio de dichos Arvoles, se halla hecho

dispersamente, sin regla ni horden y responden.

9º Al Capitulo nueve, dixeron que la medida de que se usa en esta feligresía es de

ferrados de zenteno compuesto cada uno de veinte y ocho varas castellanas en quadro,

y en circunferencia ciento y doce varas en cada ferrado de tierra de esta medida se

siembra uno de Centeno, sembrándose de trigo llenara las tres quartas partes de un

ferrado; Maiz con un ferrado colmado se siembran quatro de Tierra de la misma

medida, y sembrándose de Mixo Menudo, llenara la referida medida, la quinta parte, de

un ferrado y responden.

10º Al Capitulo diez dixeron que el numero de medidas, de tierra de//(844) que se

compone el termino de esta feligresía son siete mill quinientos diez y siete ferrados, y

medio, los setecientos veinte y cinco de Labradio, quarenta y siete y tres quartos de

primera calidad, ducientos quarenta y uno y quarto de segunda; y trezientos treinta y

seis de tercera; trece ferrados y tres quartos de huertas, tres y medio de primera

calidad; quatro y tres quartos de segunda; y cinco y medio de terzera; treinta ferrados,

Page 67: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

67

de prado regadío; nueve y medio de prmera calidad, diez y tres quartos de segunda, y

nueve y tres quartos, de tercera, cinquenta y dos, ferrados, y medio de Dehesas de

robles, quatro de primera calidad, diez y ocho y medio de segunda, y treinta de terzera;

Quatrocientos ferrados, de Montes Zerrados, zien de primera calidad, cien de segunda,

y duzientos de tercera, Quatro Mil ciento y cinquenta y quatro y quarto ferrados de

montes, abiertos// Quinientos treinta y tres, de primera Calidad, mil ducientos diez y

nueve, y medio de segunda Dos mil quatrocientos y uno, y tres quartos de tercera, Dos

mil ciento quarenta y dos ferrados, de monte y tierra ynutil por su naturaleza,

responden.

11º Al Capitulo once dixeron que las especies de frutos que se cojen en el termino de

dicha Feligresia, son trigo zenteno Maiz, Mixo menudo y coles, que en el Pais,llaman

Berzas y responden.

12º Al Capitulo doze dixeron que la cantidad de frutos, de cada genero que unos años,

con otros, producen las tierras, del termino, de esta feligresía, con una hordinaria

coltura, es en la manera siguiente una medida de tierra, de labradío secano primera

calidad, sembrada en el primer año,// (845) a trigo, produce tres ferrados y medio, y

sembrada en el segundo a Mayz produce quatro ferrados de esta expezie Una medida

de tierra de segunda calidad sembrada, en el primer año a zenteno, produce tres

ferrados y medio, y sembrada en el segundo a Maiz, produce los mismos tres ferrados y

medio; Una medida de tierra de terzera calidad, sembrada en el primer año a zenteno,

produce tres ferrados, y sembrada, en el segundo a Mixo menudo, produce quatro

ferrados, una medida, de tierra de primera calidad plantada a hortaliza, produce de

utilidad al año treinta reales, la de segunda veinte y dos, y la de terzera diez y ocho;

una medida de tierra de primera calidad, puesta a prado regadío produce cada año,

tres Carros de Yerva verde el de segunda dos y medio, y de terzera dos; Una medida de

Page 68: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

68

tierra de primera Calidad,// puesta a Monte zerrado produce cada veinte años cinco

carros de leña, y cinco ferrados de Centeno, siendo de segunda produce cada treinta

años quatro Carros de leña y quatro ferrados, de Centeno, y de terzera no produce

Leña, solo si pasto para el ganado, y cada quarenta años tres ferrados de Centeno, y

los montes haviertos producen al mismo respecto, de cada calidad sin distinción Una

medida de tierra, puesta a Dehesa de robles de primera calidad, se corta por la rama

cada ocho años y produce, seis carros de Leña y cada treinta y dos, que se corta por el

piey separa de el suelo, produce quatro carros de Leña Gruesa, que llaman zepos

siendo de segunda, se corta por la rama cada Diez años produce Cinco Carros// (846)

de Leña y a los quarenta años que se separa del suelo, dos Carros de dicha Leña

Gruesa, y de terzera se corta, cada doze años produce quatro carros de leña, y cada

quarenta y ocho años que se separa de el suelo, dos carros de la misma leña Gruessa, y

no producen dichas dehesas, Madera, ni otra utilidad, mas de la que queda dicha y

responden.

13º Al Capitulo trece dixeron que los arboles que ai en el termino, de esta feligresía, no

producen utilidad alguna, por ser ynfrutiferos como dexan declarado, y aun de estos

mui pocos, los que se encuentran en ella, y responden.

14º Al Capitulo catorze dijeron que que en esta dicha feligresía hordinariamente y en

años regulares, vale un ferrado de trigo por seis reales vellón, el de Maiz por cinco, el

de Centeno a quatro reales, el de mixo menudo, a tres reales, el Carro de hierva// verde

a seis reales, un Carro de Leña de monte havierto o zerrado cinco reales, un Carro de

Leña de dehesa, tres reales, una Libra de manteca, dos reales, la de tozino un real, una

Gallina dos reales, un Ciento de Sardinas Saladas quatro reales y responden.

Page 69: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

69

15º Al Capitulo quinze dixeron que los derechos que se hallan impuestos sobre las

tierras de el termino de esta feligresía, son los diezmos que percive dicho prior de

Caaveiro y cura parrocho de por mitad, a excepción de las tierras de yglesario, que

percive su diezmo el Arcediano de Nendos, de la Santa Yglesia de Santiago Allanse

también impuestos, sobre las tierras el derecho de ofrenda, que percive dicho cura y es

de cada vezino casado medio ferrado de trigo, y de las viudas la mitad, de dicha

cantidad, y por cada feligres que muere dos ferrados de Trigo, un azumbre de vino//

(847) que vale real y medio; una pierna de Carnero, que se regula en lo mismo, siete

Candelas de Zera que valen cada una dos maravedís, y quarenta y quatro reales vellón

de derecharas. Asimismo se halla ympuesto sobre las tierras el derecho del boto, que

prezive el referido Arzediano de Nendos, de cada labrador que tiene Bueies suios, un

ferrado y tercio de Centeno, y de los que labran con Bacas o les tienen en aparcería,

perzive la mitad de dicha cantidad y responden.

16º Al Capitulo diez y seis dixeron que la cantidad de frutos , diezmales. De esta

feligresía, suele montar un año con otro regulado por quinquenio, ynclusos dichos

Botos y ofrenda, trescientos treinta y un ferrados, y do tercios de todos granos, doce

corderos, dos cabritos, doce libras de Lana; Quarenta y ocho libras de tozino,

Quarenta y Quatro Libras de Manteca, una de Cera, y Quatro quar//tillos de Miel; Una

pierna de Carnero siete candelas y quarenta y quatro reales en dinero, que se perciven

en esta manera dicho curo parrocho, perzive treinta ferrados de trigo, ochenta de

Centeno, treinta y dos de Maiz ocho de Mixo Menudo veinte y dos Libras de Manteca,

veinte y quatro de tozino seis corderos un Cabrito seis Libras de Lana, Media Libra de

zera dos quartillos de Miel, y por ofrenda una pierna de Carnero, siete Candelas de

zera y quarenta y quatro reales en dinero, el Prior de Caaveiro, perzive diez ferrados

de Trigo; ochenta de zenteno; treinta y dos de Maiz; ocho de mijo mendudo, veinte y

Page 70: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

70

dos libras de manteca veinte y quatro de tozina, seis corderos, un Cabrito, seis libras de

Lana Media de Zera, y dos quartillos de Miel, y el arcediano de Nendos percive,

quarenta y seis// (848 ) ferrados y dos tercios de centeno un ferrado de trigo; y quatro

de Maiz unos frutos por andar arendados, algunos de ellos con los de otros partidos, y

otros perzivirlos los mismos ynteresados no pueden asegurar su ymporte en dinero, mas

de lo que dexan declarado y no se cobran otros diezmos Primicias, ni abincias y

responden.

17º Al Capitulo diez y siete dixeron, que en el termino, de esta feligresía ay siete

molinos arineros, de agua corriente el uno al sitio da Buiña, que es de Juan da Barcia;

otro al sitio de rexedoiro, de Ambrosio da Barcia; otro al sitio do teixo, de Julian da

Bouza, los quales, pueden moler seis meses, del año, por la escasez de Agua, y en cada

dia quatro ferrados de grano, otro al sitio da Penoubiña, que es de Domingo do Pico,

otro al sitio do Penedo de Antonio Romeo// otro al sitio do rio grande, de Luis Garcia,

y otro al sitio del Machuco, de Sevastian do Casal y estos quatro muelen todo el año, y

en cada dia podrán moler seis ferrados de grano, que si se pagase a dinero seira a dos

maravedís cada uno y a este respecto producirán de utilidad cada uno a sus dueños los

tres primeros a quarenta y tres reales al año y los quatro últimos a ciento veinte y ocho

reales y veinte y ocho maravedís, pero en esta feligresía no se cobra ducha molienda, y

solo los que tienen dichos molinos usando de ellas, para moler sus granos, y quando se

hallan desocupados, los prestan a los mas vecinos para el mismo fin. Sin ynteres

alguno; Ay también un Martinete de Batir fierro, al sitio del Puerto de fuente [Fiunte],

que pertenece a Sevastian do Casal, el que trabaja solo seis meses del año por la falta

de Agua, yen cada gana dia gana Diez reales de vellón, a cuio respecto le consideran

produze de utilidad, en dichos seis meses Mil ochocientos, y treinta reales vellón, y que

no ay otra cosa// (849) de lo que contiene dicho Capitulo, y responden.

Page 71: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

71

18º Al Capitulo diez y ocho dixeron que en esta feligresía no ai ningún esquileo de

ganados y quanto a los esquilmos que produce el que ay en ella según sus espezies le

regulan en la manera siguiente. Una Yegua vive regularmente, catorze años, empieza a

parir a los quatro, y pare seis crias, que vale cada unaal salir del pie de la Madre, que

es al año siendo Potro treinta y tres reales, si fuese Potranca quarenta y quatro reales,

y si mula ciento y Zinquenta reales y siendo Mulo; ziento y Diez reales, Una Baca vive

regularmente treze años empieza a parir a los cinco, y da cinco crias, que se regulan al

año, que salen del Pie de la Madre a veinte y dos reales cada una, y por la leche y

manteca al mismo respecto, veinte Reales de vellón: una Lechona se le considera vive

tres años empieza a parir en el primero, y pare tres veces en su vida a quatro

lechonzitos, los quales separados, de la Madre a los// seis meses vale cada uno, Cinco

reales, una ovexa se le considera vive ocho años empieza a parir a los tres y cria seis

corderos, que separados de la Madre a los seis meses, valen quatro reales cada uno, y

no hacen consideración de la Leche porque no se le saca, en esta feligresía y solo sirve

para alimentar las crias, Una Cabra, se le considera vive diez años empieza a parir a

los tres, yda en su vida ocho crias que se regulan a los seis meses que salen de el pie de

la Madre, a quatro reales cada una, y por la leche al mismo respecto le consideran

Diez reales: Un Potro separado de la Madre desde un año hasta dos, le regulan de

utilidad por su XXXabreviatura rara veinte y seis reales, y de tres a quatro treinta

reales; A una potranca por el mismo respecto, estiman su utilidad de uno a dos años en

treinta y tres reales, de dos a tres en veinte y dos reales, y de tres a quatro, en otros

veinte y dos// (850) reales y desde esta hedad en adelante no hace regulación por que

siendo potro no aumenta su valos y siendo Potranca empieza a parir. A una Mula

separada también de su Madre, desde un año hasta dos regulan la utilidad de sus

crezes en cinquenta reales; de dos a tres, en cien reales, y de tres a quatro otros cien

Page 72: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

72

reales, y desde esta hedad no aumenta su valor: A un Mulo desde un año hasta dos,

regulan sus crezes en ochenta reales, de dos a tres sesenta reales, y de tres a quatro,

zinquenta reales, y desde esta hedad, tampoco aumenta su valor: Un novillo separado

de la Madre, desde un año hasta dos, regulan la utilidad, de sus crezes en honze reales,

de dos a tres años otros onze, reales, dde tres a quatro, veinte y dos reales, y de quatro

a cinco otros veinte y dos reales, tanto, siendo Novillo, como Novilla, y desde esta

hedad, en adelante, no hacen regulación, por que siendo Novillo, no aumenta// su

valor, y siendo novilla Empieza a parir, un Cordero separado de la Madre, desde seis

meses hasta cumplir el año regulan, la utilidad, de su aumento, en dos reales y media,

incluso media libra de Lana que se considera podrá dar de uno a dos tres reales, y de

dos a tres. Tres reales,y medio por la misma razón, tanto siendo Carnero como ovexa y

el quarto año no se regula, porque siendo Carnero, es el tiempo en que se mata y

siendo ovexa, empieza a parir, y solo devera hacerse, considerarcion, de un real, por

cada año del resto de su vida, por una Libra de Lana, que producirá en el; Un cabrito,

separado, de la Madre desde seis meses hasta cumplir el año , regulan su utilidad, en

tres reales, de un año a dos, quatro reales y de dos a tres otros quatro reales, y desde

esta hedad siendo Macho, no aumenta mas su valor por ser el tiempo en que se

aprovecha // (851) y siendo Hembra empieza a parir: A un Lechonzito de seis meses

hasta cumplir el año por su aumento, le regulan seis reales, de uno a dos años ocho

reales, y de dos a tres seis reales y el quatro tampoco se regula, por ser el tiempo en

que se aprovecha, y que no ai otro Genero de ganados que den esquilmos, y este

perteneze siendo el ganado propio a sus dueños que no pueden expresar quienes son,

por hallarse dispersos entre los Labradores, y siendo en aparzeria perziven los

aparzeros el quatro de las multiplicaciones y la leche por entero, y el dueño los tres

quartos, de dichas multiplicaciones y admas de ello de las ovexas la mitad, de la Lana y

Page 73: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

73

solo de los zerdos perziven, el dueño y aparcero, dichas multiplicaciones, de por mitad

y responden.

19º Al Capitulo diez y nueve de dixeron que en el termino de esta feligresía ay Noventa

y quatro Colmenas, que// pertenecen, Veinte a Andres de Filgueiras, diez y seis, a dicho

cura parrocho, once a Antonio de Tembras, nueve a Luis Garcia; ocho a Julian da

Bouza: tres a Antonio Díaz: tres a Joseph de Castro, otras tres a Joseph Rodriguez,

otras tres a Joseph da Fraga, dos a Bernardo de Galdo: otras dos a Benito da barcia:

otras dos a Joseph de Carregado: dos a Luis Rodriguez; dos a Sevastian de Castro, dos

a Juan Romeo; una a Blas Carregado; otra a Domingo de Galdo: otra a Domingo

Romeo, otra a Juan Antonio da Barcia, otra a Juan Meizoso, y otra a Pedro Rodriguez,

y el producto, de cada una de ellas le regulan en dos enjambres que vale cada uno,

quinze reales vellón: quatro quartillos de miel; que cada uno se halla regulado a real y

medio, y una libra de zera que vale ocho reales por una vez, a causa de que en esta

feligresía no las Castran porque haciéndolo se mueren las avejas y responden que el

pro// (852)ducto de cada una se regula en diez reales.

20ª Al Capitulo veinte dixeron que las especies de ganado que ai en esta feligresía son

Bueies: Bacas: ovexas: cabras: Machos: zerdos: Yeguas: Mulas: y Mulos: y que no ay

Cavana ni Yeguada, que paste fuera del termino y responden..

21º Al Capitulo veinte y uno dixeron que el numero de vecinos de que se compone estaa

feligresía, son quarenta y cinco y que no ay casas de campos, ni Alquerias, y

responden.

22º Al Capitulo veinte y dos dixeron, que en el termino de esta feligresía ay quarenta, y

dos casas, avitables, y ninguna Ynavitable, ni aruinada, y responden.

Page 74: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

74

23º AL Capitulo veinte y tres dixeron que el común de esta feligresía no tiene propios,

algunos, y responden.

24º Al Capitulo veinte y quatro dixeron que dicho común no dio fruta ni ninguno

[abreviado]// Arvitrio, de sisa ni otra cosa y que solo ay las reales que perzive su

Magestad y responden.

25º Al Capitulo veinte y cinco dixeron que los Gastos que debe satisfacer el común de

esta feligresía son re emplazado de Milicianos, levas de soldados compusicion de

Caminos y Puentes cuios gastos por no tener propios, se reparten entre los vecinos, y

responden.

26º Al Capitulo veinte y seis dixeron que dicho común, no tiene cargos de Justicia

algunos, de que responda como zenso ni otra cosa a que este obligado, y responden.

27º Al Capitulo veinte y siete dixeron que lo que paga el común de esta feligresía por

razón de servicio hordinario y extraordinario, y mas contribuciones constara del

ttestimonio que darà el escrivano de numero// (853) o su Escusador a que se remiten y

responden.

28º Al Capitulo veinte y ocho dixeron, que los Empleos, que se hallan en najenados en

esta feligresía son el de Juez y escribano de numero, que provee dicho Prior de

Caaveiro como regalía de su Priorato, y en virtud de Donaciones reales hechas por los

señores Reies de España según los que declaran, lo an oydo remitense a ellas, de que

mas oten constara, y en quanto a Alcavalas y otras rentas no ai algunas mas de las que

perzive su Majestad, y responden.

29º Al Capitulo veinte y nueve dixeron, que de lo que el contiene no ai cosa alguna en

esta feligresía y responden..

Page 75: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

75

30º Al Capitulo treinta dixeron que de lo que el expresa tampoco hai en el termino, de

esta feeligresia cosa alguna y responden.

31º Al Capitulo treinta y uno// dixeron que no ay en dicha feligresía, cosa alguna de lo

que el expresa y repsonden.

32º Al Capitulo treinta y dos dixeron que de todo lo que el contiene, tampoco ai cosa

alguna en esta feligresía, y responden..

33º Al Capitulo treinta y tres dixeron, que en esta feligresía ay un sastre que gana cada

dia por este oficio dos reales y medio vellón; un zapatero que gana cada dia por este

oficio tres reales vellón; tres herreros que ganan cada uno al dia tres reales y

responden.

34º Al Capitulo treinta y quatro dixeron que de lo que el contiene no ay en esta

feligresía cosa alguna y responden.

35º Al Capitulo treinta y cinco dixeron, que en esta feligresía no ay ningún Jornalero de

oficio y solo los labradores, quando se ofrece algún travajo y se les llama, concurren a

ayudar unos a otros, recíprocamente// (854) y si alguna vez se paga a dinero, es a dos

reales vellón por dia y responden.

36º Al Capitulo treinta y seis dixeron que en esta feligresía ay dos pobres de

solemnidad, que viven de limosna y responden.

37º Al Capitulo treinta y siete dixeron, que de lo que el contiene no ai en esya feligresía

cosa alguna, y responden.

38º Al Capitulo treinta y ocho dixeron que en esta feligresía solo ay un clérigo que es el

Parrocho y responden.

Page 76: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

76

39º Al Capitulo treinta y nueve dixeron que no ay en el termino ningún convento, y

responden.

40º Al Capitulo quarenta dixeron, que en el termino de esta feligresía no tiene Su

Majestad, ninguna finca ni renta que no corresponda a las Generales y Provinziales y

Responden.//

Y en esta conformidad dicho Alcalde procurador General, y peritos nombrados lo han

depuesto, vaxo el juramento que tienen hecho; sin que para ello Ynterviniese Dolo;

Colusion, ni engaño antes si lo executan según su Ynteligencia, y notorias que an

tomado, firmaron dichos Antonio Diaz Sevastian do Casal y Don Joseph Manzano, y

porno saver los demás, lo hizo un testigo a si ruego de los presentes que lo fueron don

Joaquin Varela Don Domingo de Parga, y don Juan Antonio de Parga y son vezinos de

la ciudad de La Coruña; firmo dicho señor subdelegado e io scrivano, que dettodo ello

doy fe, Vizente de Saura, Sevastian do Casal, Antonio Diaz: Don Joseph Suarez del

Manzano: Como testigo a Ruego Joaquin Varela= Anttemi Juan de Ponte y Andrade=

(855) En la Feligresia de Santa Maria de Cavalar a once días del mes de Jullio año de

mil setezientos cinquenta y dos, el señor don Vicente de Saura, Juez subdelegado, de la

real única contribución por antemi scrivano, dixo que teniendo presente la causa

horden de la real Junta comunicada, por el señor don Juan Phelipe de Castaños, en

diez de diciembre del año pasado, de mil setezientos cinquenta y uno, por que se manda

que el tiempo de el Ynterrogatorio en virtud de Auto, particular declare la Justicia la

noticia que tenga, del estilo que haia mas comúnmente, en cada termino sobre los

arendamientos de tierras de eclesiásticos, según expecies y calidades dirixido, a fin de

evitar las varias distinciones, de los rales arriendos prolixos arbitrarias, o

contemplativas de parte// de los Dueños a favor de los Colonos legos, Por tanto dando

Page 77: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

77

cumplimiento a lo asi resuelto, respecto hallarense presentes, el Alcalde Pedaneo

peritos y expertos, con motivo de las respuestas Generales tocantes a la feligresía de

Santa Maria de Cavalar que se esta operando mando se les haga saver a unos y otros

declaren abiertamente, la costumbre que se observa en el termino, de ella sobre los

Arendamientos de tierras de eclesiásticos, si son a la mitad, tercio, quarto, quinto, o

más de los frutos que se producen, distinguiendo sefun expecies y calidades, como en

las Tierras de sembradura, hortaliza Prados de regadío, Montes zerrados y aaiertos, y

dehesas expresando Ygualmente, sien fuerza de dichos contratos ay o no alguna// (856)

diferencia, correspondiente a la semillas de trigo zenteno, Maiz y mijo menudo, cuia

declaración haxan con toda la posible claridad, adaptando a las calidades, de buena,

mediana; e inferior que hubiere, en cada expecie a din de fazilitar por esta regla los

medios de precaver el sucesivo perjuicio contra la Real contribución, y la Causa

común, assi lo mando, y firmo de queioscrivano doi fe Vicente de Saura= Antemi Juan

de Ponte y Andrade

Declaracion de los Peritos

En la Feligresia de Santa Maria de Cavalar, a onze días del mes de Julio del ano de mil

setezientos zinquenta y dos, el señor don Bicente de Saura en consequencia del auto

antecedente, y a tiempo de fenecerse el Ynterrogatorio de preguntas correspondiente a

la operación// en que se esta Entendiendo, de la Feligresia de Santa Maria de Cavalar

theniendo presentes delante si a Joseph Carregado Alcalde Pedaneo, de dicho

Feligresia, Antonio Diaz procurador General, de ella Domingo de Galdo, Sevastian do

Casal expertos nombrados por el común y don Joseph Suarez deel Manzano, de oficio

por parte de Su Majestad, después de haver jurado en forma de derecho según se

requiere de que io el escrivano doy fe, dixeron que la costumbre que se observa en la

enumpciada feligresía, y termino de su comprehension sobre los vienes de eclesiásticos,

Page 78: AS PARROQUIAS DE SAN BOULO, CABALAR E A ......Catastro da Ensenada referidos ó actual Concello da Capela (Santa María de Cabalar, San Boulo de Caaveiro e Santiago da Capela). OBXECTIVOS

78

que traen por ariendo los colonos legos declara, que las tierras de sembradura de

secano, perziven los Dueños propietarios el quarto, de el fruto de pagado el diezmo, y

las otras tres quartas partes las percive el colono, possehedor tanto de primero

calidad// (857) Como en las de segunda y terzera y los Montes de primera segunda y

terzera calidad, perziven dichos dueños la quinta parte de su producto y los colonos,

las quatro de pagado el diezmo poniendo dichos colonos assi para las tierras, como

para los Montes la semilla, que se siembra, por entero en Yntelixencia de que, en esta

feligresía solo ay de eclesiásticos, los vienes del Yglesario, y actualmente las possee por

si el cura parrocho, asi lo declararon firmaron dichos, Antonio Diaz Sevastian do

Casal y don Joseph Manzano y por no saver los demás, lo hizo unttestigo a su ruego

que lo han sido Don Joaquin Varela Don Domingo de Parga, y Don Juan Antonio de

Parga, y Rca vecinos de la Ciudad de la Coruña firmo lo dicho señor subdelegado e yo

scrivano, que de todo ello doy fee Vizente de Saura, Antonio Diaz// Sevastian do Casal,

Joseph Suarez de el Manzano, Como Testigo a Ruego Joaquin Varela Antemi Juan de

Ponte y Andrade=