-

ARTEFARITA INTELIGENTECO

Kion signifas "artefarita inteligenteco"? Kiujnprob/emojn vc/as solvi tiuOi tekniko? Kiujnesplorojn ani faras pri gi? Kio estas espereblakiel rezulto de tiuj esploroj? Jena artikolo celaskontribui al pli gusta keno de tiuj temoj.

Difinoj

Eble la termino artefarita inteligento(A.I.) ne estas tre gusta, ail estas iomtroiga. Kelkaj homoj ne gatas tiun termi-non, tamen gi estas la noma, per kill anikutime konas tiun ci fakon, kaj jam estusmalfacile sangi tiun kutimon. [Lail iliaopinio, en Esperanto estus pH guste uzila terminon artefarita intelekto. - Notode la red.]

Kio estas A.I. ? Al till demando anidonis plurajn respondojn, el kiuj ni nunpovasvidi du Lutemalsamajn.

('

DI ;

! ----

.

:----

-' Umic,- la - esploristo . pr-ofesoro-MarvinMinsky diras: "A.I. celas, ke masinoj earntaskojn tiaj, ke se Hi estus faritaj dehomo, ani agnoskus, ke ilia faro postulasinteHgentecon flanke de la homo."

Interesa aspekto de till ci difino estas,ke profesoro Minsky ne sentas sia devodifini "inteligentecon"; par eviti proble-mojn, au car till difino - almenau gig nun- estis tasko de alia scienco (psikologio).Do, li opinias: Se vi aljugas "inteligentecon"al homo, car li faras inn laboron, kajposte ani kreas masinon ail komputil-program on, kill kapablas fari kompetentela saman laboron, tiam vi devos aljpgi"inteligentecon" ankail al till masino. Car.till masino estas "artefarita", ni povasnomi gian kapablon "artefarita inteligent-eco" .

Aliaj difinoj pri A.I. enhavas detalojnpri la kapabloj, kiujn ani konsideras kiel

~\ '\i: I» '--<ul"I. ...,

, .,....

'.V,,;) . .~..dl. .,.,. -:'-.. -

. e-r" ~~ N l ~ ~ ,;7 '"' ~°, .~~~~ ,11ZI~ ~ ~ t\ ~.~ ----. l.. I - 1/ .~,~~)

Ch. Sauers, Usono

20

"Mi gratulas vin, profesoro. Vi inventis robotojn kun vera horns intelekto!"

./

erojn de inteligenteco,ekzemple till don-ata de la franca csploristo Gondran:"Fako, kill analizas la homan kondutonen la kampoj de perceptado, komprenokaj decide, kun la celo reprodukti ilin enmasino."

Alia opinio foje esprimata agnoskasjenon: La hamata, sajne, ne pretas facilealjugi "inteligentecon" al masino; dokiam ani jam konstruis masinon, killsukcese solvas iun taskon, till tasko jamperdas sian "roisteron", kaj farigas gene-rala opinio, ke till tasko ne postulis"veran" inteligentecon, sed estis nutsimpla mekanika laboro. Do, lail tic, lacelo de A.I. estas ciam moviganta.

La esploristo Roger Schank (Universi-. talc de Yale, Usono) rim arkas du flankojn

de la fake A.I. : sciencan nankon kajteknologianflankon.

Rilate al la scienca flanko, A.I. estasla daiirigo de la plurjarcenta ftlozofiakajsci,encaesploradoj pri la mensa, nut kunla navajo, ke ni havas novan ilon (lakomputilteknikon), kiun la antikvaj fuo-zofoj ne posedis.

Rilate al la teknologia flanko, A.I.klopodas disvolvi teknologion, par kemasinoj povu efike plenumi taskojn, kiujnun postulas homan intelektan kapablon.Ne gravas cc, se la masino faras taskojnsarnajn kiel la homo, sed per metodomalsimilaal tiuuzata far la homa mensa.

Esploroj pri A.I.

Dum la proksimurnetridekkvin-jarahisto-riDde A.I. ani laboris pri:- intelektaj ludoj kiel sake,- lingvo-tradukado,- pruvado de teorernoj kaj simbola (ne-

nombra) matematiko,- vidado, aiidado kaj legado far la masino,- generado de rakontoj kaj resumoj,- lernivaj masinoj, ,- logika rezonado kl.1nkonoj.

Kiam ani ekuzis la unuajn kornputi1ojn(en la 1940-aj kaj 50-aj jaroj) , plurajhornoj rirnarkis sajnan similecon inter la

kapabloj de tiuj masinoj kaj la hornajintelektaj kapabloj, car tiuj masinoj povisfari kalkulojn,kiujn gig tiam nut la homokapablis fari. Tiam, parolante pri la korn-putiIoj, ani ec uzis la popularan nomen"elektronika cerbo".

Poste, inter la sesdekaj kaj sepdekajjaroj ani esploradis precipe en usonaj kajanglaj universitatoj,tameDdum till tempola progreso estis tre eta. La unuaj esplor-istojestis iometenaivajrilate alIa kornplik-eco de la taskoj, kiujn ili votis automatigi.Ili estis tre optimismaj pri la ebleco solvitiujn taskojn helpe de masinoj kun me-mora malplena, komencante "ekde nulo",par ke la masino farigu kompetenta. Tianaivecoestas komprenebla, car till kampoestis nova. Sed evidentigis, ke la tasko"lerni" estas pH malfacila par masino.Do, komence de la sepdekaj jaroj anirimarkis, ke rapide atingi signifajn rezul-tojn rilate la konduton de masin0 cstaspH facile, se la homo enmetas datumojnail konitajojn rektc en la komputilanmemoron kaj lasas al la masino nut lasercadon,kombinadonkajlogikanmanipul-adon de tiuj konoj.

Tiam ani komencis atingi utiIajn rezul-tojn, ec monprofitajn rezultojn, kaj, kom-prcneble, vekigis la interesigo de privataj

21

entreprenoj. La esplorado pri A.I. elirisel la universitata fiesta kaj eniris la indus-triaD. Nuntcmpe, do, ni travivas popular-igon de la temo.

Centraj problemoj par esplorado enA.I. estas jenaj:- Kiel reprezenti la konojn efike, ene de

,la komputilo?- Kiel fari, ke la komputilo perceptu la

eksteran mondon?- Kid fari, ke la masino estu lerniva?- Kiel ani solvas problemojn (kiel ani

sercas eblecojn kaj rezonas)?

Praktikaj aplikoj

Tipaj aplikoj de AJ. estas:- tiel nomataj "s'pe.rtaj sistemoj" (S.S.),- robotiko,- proccsado de \homaj lingvoj (skribaj kaj

parolaj),- ne-nombra matcmatiko kaj teoremoj,- rekonado de formoj far la masino.

ani rimarkis, ke la kutimaj program-adaj lingvaj, uzataj en komerco, industria,scienco kaj tekniko (ekzemple: Loboc,Fortran, Pascal kaj Basic), ne estas tretaugaj par verki kamputilprogramojn parsolvi taskojn, kics salvo-metodo ne estasplene konata. Kiam vi atakas tiajn prog-ramojn, ofte vi ne havas la tutan sQlvonen la kapo; untie vi havas nur kelkajnideojn, kiujn vi devas pruvi, perfektigi,ampleksigi kaj disvolvi. Vidinte lion, anielpensis aliajn lingvojn, kiel LISP kajProlog, kiuj estas pli taugaj par verkiprogramojn de A.I.

ani rimarkis ankau lion, ke la normalajkamputiloj ne estas. tre bonaj par disvolvitiajn programojn, do ani fabrikas novtipajnkomputilojn, speciale taiigajn par la ling-voj LISP kaj Prolog.

"Nia nova aparato ire klare rekonas laformojn...

22

A.I. kaj robotikoKiam ani mencias A.I., multaj personojtuj pensas pri robotoj, kaj preskau ciamani imagas roboton kiel hom-aspektankaj inteligentanmasinon, pro la influo descienc-flkciajfilinoj kaj romanoj.

Sed la realaj nuntempaj masinoj nom-ataj "robotoj" generale estas nek hom-aspektaj nek "inteligentaj". Ec, rilate alinteHgenteco ili kutime estas multe pHsimplaj 01 aliaj programoj de A.I. uzatajen senmovaj komputiloj. La nuntempajindustriaj robotoj estas plie atingajoj demekaniko 01 atingajoj de A.I. Hi simpleestas tre adapteblaj kaj programeblaj ilojpar la industria ail par la esplorado demalproksimaj ail dangeraj lokoj, sed Hikutime ne solvasproblemojnmemstare.

Faman eksperimentonfaris la ~sploristoTerry Wmograden la 70-aj jaroj. Temispri simulita*roboto, toe.ne flZikekonstru-ita robqto, sed nUTla lingvon-komprena.parto. Gi estis komputila programo, killkomprenis frazojn rilate al tro limigitamondeto, kiun ani nomis "mondeto deblokoj". En till mondeto ekzistis nutkelkaj diverskoloraj kuboj kaj piramidoj,kaj surfaco; ciu bloko povis kusi sur lasurfaco ail sur unu el la kuboj. Lakomputilo do havis en la memoro repre-zenton de la ciumomenta stato de tillmondeto, kaj "komprenis" la ordonojndonitajn far la uzanto en hoina lingvo,modifantajn la staton de la mondeto. Laavantago estis la simpleco de la rilatointer homo kaj masino, car antaue anidevis lerm specialajn ordonvortojn kajsimbolojnpar demandi la komputilon.

"Spertaj Sistemoj"

Al la nuntempa famigo de A.I. kontribuisprecipe la tiel nomataj spertaj sistemoj(S.S.).Same kiel A.I., la nomaDS.S.kelkaj homoj ne galas. Sed, ankorailfoje,tio estas malfacile-sangebla,lingvo-uzo.

S.S. estas konJ.putilasistemo, kill en-havas datumojn (konojn) pri iu limigitafako, kaj logikan mekanismon par rezoni

~crnnDO~CJ(l!

"Ni provos elimini la lastan riskan faktoron!1I

(kvazaii. spertulo) pri till limigita fako kajfari konkludojn. .

S.S. povas ekzemple enhavi konojn priiu medicina specialajo, kaj se ani pre-zentas' al gi simptomojn de malsanulo,gikapablas encenigi la simptomojn kaj ko-nojn, farante rezonadon gig la atingo dekonkludo pri ebla malsano de la paciento.Alia ekzemplo estas sistemo de la firmaoGeneral Electric par diagnozi kauzon demisfunkciado de lokomotivoj; interesaaspekto estas,kela komputiloestaskonekt-ita al video-disko, kaj tiel gi montrassurapuda ekrano la manieron ripari la 10-komotivon.

Nu, se tradicia komputil-programistointencas fari similansistemonkun absolutacerteco, li faras ian programon. Gi eblepovas funkcii, sed - krom esti malfacileverkebla - gi havas gravajnmalavantagojn:gi miksas "konojn" kaj " "rezon-mekan-ismon".ani malfacileekscias,kion"konas"la progamo, kaj gi estas malfacilemodif-ebla par perfektigi gin. La koncepto deS.S. alportis do simplan sed tre utilanorganizan ideon: Disigu la "bazon dekonoj" kaj la "rezon-mekanismon".

La "bazo de konoj" enhavas ne ourdatumojnail faktojn,sed ankaii la regulojn,

Kiuj rilatas al la faktoj. La sistemo encen-igas la faktojn, uzante la regulojn,kaj tielsangas ciumomente la konitajn faktojn,gigkiam gi alvenas al iuj konkludoj.

Konstrui spertan sistemon ne estasfacila tasko. Unuavide ani povus pensi,

23

i";'

Krokodil, Sovetunie

"Certe valoris aCe'ti tiun robaten! ~i precize kajsenprokraste respondas ~iujn plendojn."

ke suficas aldoni pliajn kaj pliajn regulojn,sed vere estas malfacile transformi lakonojn de spertulo en formon akcepteblanpar komputilo. Krome, se ani enmetastilljn regulojn sell sufica largo, povasformigi senfinaj cenoj de faktoj dum[unkciado (A ~ B C~ ...~ AI), aupovas okazi kontraudiro inter nova aldon-ita regula kaj antaua regula; au la novaregula pov.as postllli sangon en antai'iaregula.

Ne pensu, ke la nuntempa tekniko cJeS.S. estas aplikebla al "Ciuj" fakoj. Giestas aplikebla nur al fakoj kun jenajkarakterizoj:- pri la fako ekzlstas konataj spertuloj;- la spertuloj laboras pli efike 01 amatoroj

kaj komencantoj;- la tasko postulas de la spertulo minutojn

ail horojn de laboro;- en la tasko gravas precipe la konoj;- la kapablon ani povas instrui al novulo;- S.S. alportus profiton;- la tasko ne bezonas prudenton.

24

\ En la kampo de S.S. ani nuntempeesploras precipe la jenajn problemojn:- Kid atingi spertajn sistemojn kun pli

profundaj konoj,kiujutiligus,ekzemple,simul-modelonpar solvi novajn prob-lemojn?

- Kiel enmeti la konojn pli facile en lakomputilon?

- Kiel kombinikonojn prenitajn de plurajspertuloj?

- Kiel trakti la necertajn konkludojn(ekz.: la malsano estasA kun probable0,6, ail B kun probablo 0';4)?

- Kiel reprezenti efike la konojn ene de. la komputilo?

Planoj por'la estonteco

Mi menciis, ke A.I. disvolvigis dum pro-ksimume 35 jaroj preskail nur en UsQue,kaj iomete en Anglio. Sed en 1981 lajapanoj publike anoncis sian planon parelstari en,.la tutmonda komputilteknikaafero post la jaro 1990. Hi decidis prenila teknikojn kaj celojn de A.I. par pluadisvolvado kaj profunda utiligo, kaj en lajapana socio, kaj par eksterlanda merkato.(Tiu ei anonco kontribuis ankau al la.menciita famigo de till Ci fako en lahuntempo.) Par sia pIano la japanojfondis esplorcentron, konata kiel fCOT(Instituto par Novgeneracia Komputil-tekniko) .

Ankaii en aliaj landoj ani faris esplorad-planojn, ekzemple en Us ono kaj en laEiiropa Ekonomia Komunumo.

La progreso de A.I. havos efikojn,kiujn mi ne povas "pritrakti, sed almenaiija mencii kelkajn. Gi efikos sur la dispon-eblajn laborpostenojn par homoj kaj surla taiigecon de la nuntempa jura por lanovaj teknikoj. Krome, gi vekas ankaiifilozofiajn demandojn pri la difino de launike homecaj kvalitoj de la Homo.

Luis Guillermo RESTREPO

(La ei-supra artikolo estas jom koncizigita tekstode prelegoprezcntila dum la "Granda rcnkontigode amikoj kaj sil11patiantoj de la internacia lingvoEsperanto" en Bogoto. Kolombio. deccl11bre de1986,)