T.C. MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LAHYAT ANABLM DALI ARAP DL VE BELAGATI BLM DALI ARAP DL VE BELAGATINDA MBALAA Yksek Lisans Tezi EMRULLAH TUNCEL stanbul, 2008 T.C. MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LAHYAT ANABLM DALI ARAP DL VE BELAGATI BLM DALI ARAP DL VE BELAGATINDA MBALAA Yksek Lisans Tezi EMRULLAH TUNCEL Danman: YRD. DO. DR. NUSRETTN BOLELL stanbul, 2008 NDEKLER Sayfa No TABLO LSTES.......................................................................................................... III KISALTMALAR.......................................................................................................... IV NSZ............................................................................................................................V GR................................................................................................................................1 BRNC BLM ARAP DL VE BELGATNE GRE MBALAA...............................................4 A- BED LMNDE MBALAA.............................................................................5 I. TANIMI VE MAHYET...........................................................................................5 II. KISIMLARI............................................................................................................12 A. LAFIZDA MBALAA...................................................................................12 B. MANADA MBALAA..................................................................................13 BAKA BR TASNF.................................................................................................15 A. SGADA MBALAA.....................................................................................15 B. VASIFDA MBALAA...................................................................................15 III. KABUL VE RED AISINDAN MBALAA ETLER...............................16 A. TEBL..............................................................................................................17 B. RAK................................................................................................................18 C. GULV..............................................................................................................19 1. inde Hakikate Yaklatran Bir Unsurun Bulunduu Gulv............................20 2. inde Gzel Hayallere Sevk Eden Bir Unsurun Bulunduu Gulv...................22 3. inde aka ve Alay fadelerinin Bulunduu Gulv...........................................23 IV. MBALAA HAKKINDAK GRLER .......................................................23 1. Mutlak Olarak Reddedenler ................................................................................23 2. Mutlak Olarak Kabul Edenler .............................................................................24 3. Belli artlar Dahilinde Kabul Edenler ................................................................26 V. L.......................................................................................................................27 B- SARF LMNDE MBALAA..........................................................................30 I.MBALAALI SM- FL..................................................................................31 A. TRETL ......................................................................................................32 B. VEZNLER .......................................................................................................32 I.MBALAA FADE EDEN VEZNLER..............................................................33 A. KIYS VEZNLER..........................................................................................33 B. SEM VEZNLER...........................................................................................46 III.MBALAA VEZNLERNN DER VEZNLERLE BENZERLKLER......57 A. MASTARA BENZEYEN VEZNLER..............................................................57 B. SIFAT-I MEBBEHEYE BENZEYEN VEZNLER.....................................57 C. SM- LETE BENZEYEN VEZNLER..........................................................59 D. SM- MEFLE BENZEYEN VEZNLER.....................................................60 E. OUL (CEM) KALIPLARINA BENZEYEN VEZNLER.........................60 IV. MBALAALI SM- FLN EKM.............................................................61 II V. MBALAALI SM- FLN TRKE KARILIKLARI ...............................64 VI. MBALAALI SM- FLN AMEL ETMES ................................................64 A. MFRED (TEKL) KALIBININ AMEL ETMES...........................................64 B. TESNYE (KL) VE CEM (OUL) KALIBININ AMEL ETMES ..........65 VII. MBALAA FADE EDEN MEZD (ZYADEL) BABLAR..........................66 A. RUB (DRT HARFL) BABLAR...............................................................66 B. HUMS (BE HARFL) BABLAR.................................................................66 C. SDS (ALTI HARFL) BABLAR ................................................................67 KNC BLM ARAP DL VE BELGATNE GRE MBALAA SANATININ KURN-I KERMDE KULLANIMI ...........................................................................................68 I.KURNDA MBALAA SANATININ GENEL OLARAK KULLANIMI .....69 A. MBALAA SGALARININ KULLANILMASI...........................................71 B. GENEL SGANIN ZEL SGA YERNE KULLANILMASI .........................72 C. EN BYK OLANDAN HABER VEREREK KULLANILMASI..................73 D. MMKN OLANI OLMAYACAK EKLDE FADE ETME.......................74 E. TARTIMADA SZN HTMALL BR BMDE KULLANILMASI .....75 F. CEVABIN HAZFEDLEREK MBALAA YAPILMASI .............................76 II. KURN-I KERMDE GEEN MBALAA VEZNLER ..............................83 A. FAL VEZN ...................................................................................................84 B. FAL VEZN ...................................................................................................102 C. FAL VEZN .................................................................................................121 D. FL VEZN .................................................................................................132 E. FL VEZN.....................................................................................................132 F. MFL VEZN................................................................................................134 G. MFL VEZN.................................................................................................135 H. FALE VEZN...............................................................................................135 I.FL VEZN..................................................................................................136 .FULL VEZN ...............................................................................................137 J.FEYL VEZN ...............................................................................................138 NC BLM ESM- HSNDA YER ALAN MBALAA VEZNLER..............................139 I.FAL VEZN ......................................................................................................141 II.FAL VEZN......................................................................................................144 III. FAL VEZN.....................................................................................................158 IV. FALN VEZN .................................................................................................159 V.FAL VEZN....................................................................................................159 VI. FEYL VEZN.................................................................................................162 VII. FL VEZN..................................................................................................162 SONU.........................................................................................................................164 BBLYOGRAFYA.....................................................................................................167 III TABLO LSTES Sayfa No Tablo 1 :Faletn (- |- ) Vezninin ekimi ............................................................ 61 Tablo 2 :Fl (,, - ) Vezninin ekimi ................................................................. 62 Tablo 3 :Fil ( `- ,) Vezninin ekimi ..................................................................... 63 Tablo 4 :Fl (- ,) Veznindeki ( ` _= ) Kelimesinin ekimi ............................... 63 IV KISALTMALAR a.g.e. : Ad geen eser a.g.m.: Ad geen madde a.mlf.: Ayn mellif b.: bin/ibn bkz.: Baknz c.: Cilt DA: Diyanet slam Ansiklopedisi h.: Hicr Hz.: Hazreti FAV: lahiyat Fakltesi Vakf m.: Mld md.: Madde M: Marmara niversitesi no : Numara nr.: Nereden . : lm tarihi s.: Sayfa S.A.V: Sallallhu Aleyhi Vesellem rh.: erh eden TDV : Trkiye Diyanet Vakf thk.: Tahkik eden ts.: Tarihsiz vb.: ve benzeri vs.: ve sire V NSZ Dilikullanabilmevekonuabilmekbiliyeti,temelinsnmelekelerdenbiriolup, bizleriyeryzndekidiervarlktrlerindenfarklvestnbirkonumatamaktadr.Dilile ilgiliilimlerinletilimlerkategorisindezikredilmesi,dilinbizleriinennemliiletiim aracolmavasfnasahipolduunugstermektedir.Sosyalbirvarlkolaninsann,entemel ihtiyalarndanbiride,evresindekivarlklarlailetiimkurmasdr.nsanbuihtiyacn,en bata dilyeteneini kullanarak gidermeye alr. Bylece, dili kullanma kbiliyeti sayesinde insan,kendiniifadeetmevemesajnkartarafaetkilibirekildeiletmeimknnelde ederek,muhtabnda,beklediiilgiveetkiyioluturmayhedefler.Hattahedeflediibuilgi ve etkiyi, kimi zaman edeb sanatlar kullanarak daha etkili biimde oluturmaya gayret eder.Arapannennemlizelliklerindenbiride,yzlerceedebisanatveedebtarz ihtivetmesidir.Buzelliksayesinde,verilmekistenenmesajn,herhangibiryanl anlalmaya meydan vermeyecek ve muhatab etkileyecek ekilde sunumu kolaylar.te bu edeb sanatlardan biri de mbalaadr ki, bu sanat kullanan kii, bir eyi olduundan byk yadakkgstererek,mesajnmuhatabnzihnindeyeredecekekildeifadeetmiolur. nkmbalaayoluylamuhatabnhayalgcdehareketegeirilerek,mesajnzihinlere nakolmas ve kalc izler brakmas daha kolay hale gelir.Dn metinleri incelediimizde, bunlarda, edeb olma ynnn belirgin bir ekilde n plandaolduunuvebuzelliklerisayesindebumetinlerin,muhatapzerindebyketki uyandrdklarn grmekteyiz. zellikle Kuran- Kerim gibi edeb mcizelerin en by olan bir kitabn anlalmas, harika nazm rgsnn ve edeb vasfnn idrak edilebilmesi, belgatin veedebsanatlarninceliklerinevkfolmayabaldr.NitekimKurnnilkmuhataplar, onunbumuhteemedebynnfarkediyorvebuihtiamkarsndahemendiz kyorlard.tebuedebsanatlardanbiriolanveKurandakullanmnayerverilen mbalaasanat,ediplerinvebelgatilerinounluutarafndanmnygzelletiren sanatlardanbiriolaraktavsifedilmi,zellikledetebliveiraktrbykilgi grmtr. Gulv tr ise, belli artlar erevesinde makbul ve gzel kabul edilmitir. VI Mbalaa konusunun gerek Belgat ilminde, gerek Sarf ilminde ve gerekse Kurn- Kerimdekullanmhakkndamstakilbiralmannyaplmamolmas,bizibukonuda aratrma yapmaya sevk etti. Bu aratrma sonucunda, tezimizi, bir giri ve blm eklinde oluturduk.Giriksmnda,mbalaasanatnntarihseyrivekullanlamalarhakknda ksabirbilgiverdik.Birinciblmde,ArapDiliveBelgatineGreMbalaa,kinci blmde,MbalaaSanatnnKurn-KerimdeKullanmncblmdeise, Esm-i Hsndaki Mbalaa Sgalar konularn ele aldk.Birinciblmde,ArapDiliveBelgatineGreMbalaakonusunuilerken, Sbeveyhinin(.180/796)el-Kitb;el-Chizin(.255/869)Kitbl-Hayevn;Ebul-Abbs Salebin (.291/904) Kavid-iri; bnl-Mutezzin (.296/908) Kitbul-bedi; Kudmeb.Caferin(.337/948)Nakdu-iri;bnRekin(.463/1070-71)el-Umdesi, veet-Teftaznnin(.792/1390)el-Mutavvelalet-Telhsigibihemklasikeserlerden;hem de,AhmedMustafael-Mernin(.1952)Ulmul-belas;Aliel-Crim-Mustafa Emininel-Belatl-vzhasveAbdurrahmanHasanHabennekeel-Meydnnin,el-Belatl-arabiyyesshveulmhvefnnhsgibibelgatlailgilimodern eserlerden istifde ederek, ilk nce Bed lminde Mbalaa konusunu ele aldk. Daha sonra da,sarfkitaplarndanistifdeederek,SarflmindeMbalaakonusunuincelemeyegayret ettik.kinciblmdeise,MbalaaSanatnnKurn-KerimdeKullanm konusunuelealdkvebukonuyuKurn-KerimdeMbalaaSanatnnGenelOlarak KullanlmasveKurn-KerimdeGeenMbalaaVezinleriolmakzereikibalk altndainceledik.BirincibalkaltndabnKuteybenin(.276/889)Tevlmkilil-Kurn;Alib.saer-Rummnnin(.384/994)en-Nketficzil-Kurn;ez-Zerkenin (794/1392)el-Brhn;es-Suytnin(911/1505)el-tknveMuterakl-akrnadl eserlerindenistifadeettik.kincibalkaltndaise,ez-Zemhaernin,Kuran-Kerimin belgatinegenibirekildeyerverdiiel-Kefanhakikit-tenzladltefsirininden; Alsnin(1270/1854)Rhul-men;es-SbnninSafvett-tefsr;Vehbeez-Zuhaylnin et-Tefsrl-mnradltefsirlerindenveAbdlhlikUdaymeninDirstlislbil-Kurnil-Kerm adl eserinden yararlandk.VII ncblmdeise,Esm-iHsndakiMbalaaSgalarnelealarakbu konudailgiliesm-iilhiyeleriaklamalarilebirlikte,vezinlerinegrealfabetikolarak zikrettik.Bunoktadailgilihadskitaplarnndnda,Rgpel-sfahnninel-Mfredt, Beyhaknin(.458/1066)el-Esmves-sft;Kurtubnin(.671/1273)el-Cmili-ahkmil-Kurn ve el-Esn f erhi esmillhil-hsns; Gazlnin el-Maksadl-esns; Fahreddner-RzninLevmiul-beyyintgibiklasikkaynaklarnyansra,konuylailgili yeni almalardan da istifade ettik.Bualmaesnasnda,herzamanyaknilgivealkasngrdmvedeerli grleriyletezimizekatkdabulunandanmanhocamYrd.Do.Dr.NusrettinBolelliye, dersdnemindegr,bilgivebirikimlerindenistifadeettiimArapDiliveBelgatBilim Dal retim yeleri Prof. Dr. Ahmet Turan Arslan, Prof. Dr. smail Durmu ve Yrd. Do. Dr. HalitZevalsize,tezinyazmylaalakalteknikmeselelerdegrlerindenyararlandmM. Baki Tuncele ve Mehdin iftiye ve madd manev emeigeen herkese teekkreder, bu almamzn hayrl ve faydal olmasn temenn ederim. stanbul, 2008 Emrullah TUNCEL GR Mbalaa, edeb sanatlar ierisinde methiye, hiciv, tasvir vb. temalarda vazgeilmez bir konuma sahiptir. Bu zellii sebebiyledir ki, mbalaaya dir ilk iaretler Chiliye devrine kadaruzanr.NitekimUkzpanayrndadzenleneniiryarmalarndanlmuallkairi Nbiaez-Zbynnin,mbalaaifadelerinigszbulmassebebiyleHassanb.Sbitin beytineynelttiieletiriler,mbalaannedebsanatlariindekivazgeilmezyerinevurgu yapmaktadr.1

Kurndayeralan `' , ` ,'., , . ., , ,` ,` ,`' , .,` , ,, , _ ` ,` , . irlerinhervdideaknakndolatklarn(heralanadaldklarn)veyapmadklar eylerisylediklerinigrmezmisin? 2ifadesi,yergi(zem)makmndadaolsa,gerekd anlatmlarn,haylvetasvirunsurlarilembalaann,iirinveirlerintabiatolduunu belirtmektedir.3 Emeviler dnemindeki siysirakabet vealkantlar iire deyansm ve bu ortamda abartlkullanmlarayerverenmedihvehicivirleriyetimitir.4Halifevedevlet adamlarndandlvebahialmaarzusumethiyelerin;kabilecilikruhuveasabiyet duygularnnkabarmasdahicviyeleringelimesineetkietmi,budurumda,mbalaal ifadelerin kullanlmasna yol amtr. Zr medih ve hiciv trnde olan edeb bir eserin genel karakteristii,ierisindezeka,nkte,mecaz,tebih,techl-irifvembalaagibisanatlar iermesidir.5Budnemdehemmedihhemdehicivtrndehretkazanannemliir, Ahtal (.92/711), Ferezdak (.114/732) ve Cerir b. Atyye (.110/728)dir.6 1Kudmeb.Cafer,Nakd-ir(nr.M.Abdlmnimel-Hafc),Beyrut,ts.Drl-ktbil-ilmiyye,s.91-95;Abdlkdirel-Badd,Hiznetl-edebvelbbulbbilisnil-Arab(thk.AbdsselmMuhammed Harun), Kahire, Mektebetl-Hanci, 1981/1402, VIII, 106-115.2 e-uar, 26/225-226. 3 smil Durmu, Mbalaa md., DA, TDV Yaynlar, stanbul, 2005, XXXI, 426. 4 smil Yiit, Emevler md., DA., TDV Yaynlar, stanbul, 1995, XI, 96. 5M.OrhanOkay,Hicivmd.,DA.,TDVYaynlar,stanbul,1998,XVII,447;Durmu,Hicivmd.,DA, TDV Yaynlar, stanbul, 1998, XVII, 448-449. 6AhmetHasanez-Zeyyat,Trhul-edebilarab,YedinciBask,Drul-Marife,Beyrut,1423/2002,s.83-97, 118-124; Yiit, a.g.m., DA, 96; Bu ir arasnda gereklemi olan vnme ve yergi temal atma iirlerine genel olarak Nekiz ad verilir.(Geni bilgi iin bkz. Durmu, Hiciv md., DA, XVII, 448.) 2 Endls Emevlerinin mlkt-tavif dneminde (1031-1090) ise, hiciv, methiye ve tefhr gibi abartl temalarn yer ald trler nemli bir zenginlik kazanmtr.7

Abbasilerdnemi,edebsanatlarasndanoldukaverimligemivebualanda nemli gelimeler ba gstermitir. Bu dnemden itibaren, mbalaann makbul olmayan tr olangulvyaygnlkkazanmayabalamtr.Bunda,dneminbazirlerinin,iirlerinde din ve inan esaslar ile alay etmeleri, haramlar mubah saymalar ve bu dnemde mstehcen gazellerin,ikimeclisiveelencelemitasvirlerininyaygnlkkazanmasnnbyketkisi vardr.Ayrcabudnemde,Arapolmayanunsurlarn,zelliklederanllarnynetime katlmasylayenidenalevlenen ubiyye8 ve a hareketi degulv trnnyaygnlamasnda nemli rol oynamtr. Nitekim ubiyye irleri Arap rf ve detlerini hicvetmede, a irleri iseehl-ibeytivebazilderlerimedhetmedembalaalifadelereoldukafazlayer vermilerdir.9Ayrca,bazAbbsihalifelerinin,kendileriniabartlbiimdevmeleriiin irlereverdikleriihsanveikramlarda,glvvnyaylmasndaetkiliolmu,irlerdeta abartlvglerinispetindedlenilolurhlegelmilerdir.Mtenebbnin(.354/965), Seyfddevleel-Hamdniinyazdvglerin(es-Seyfiyyt)bukonudanemlibiryeri vardr.10Fetihlerinoalmas,ranllarnAraplarlakarmas,vezirvektiplerinounun ranlolmasvehicriII.asrdanitibarenbazFarsaeserlerinArapayatercmeedilmesiyle AcemmbalaasdaArapiirineyansmtr.Ayrcayoksulluunyaygnlamasveiirin bir kazan kaps hline gelmesi de abartl vgleri ortaya karan sebeplerdendir.11 Araplarn,Trklerinslmkabuletmesisonucundaonlarlasiyasvekltrel etkileimiindeolmalar,Arapedebiyatndaetkilemivebudnemlerdezelliklekimi 7 Mehmet zdemir, Endls md., DA., TDV Yaynlar, stanbul, 1995, XI, 220. 8HicrI.(m.VII)yzylnikinciyarsndaArapmilliyetiliinebirtepkiolarakortayakanvedahaok Abbslerdnemindegelimeveyaylmafrsatbulan,Arapasllolmayanaydnlarnoluturduuakm.Bkz. Durmu, Hiciv md., DA, XVII, 449.9 Durmu, Mbalaa md., DA, XXXI, 426.10el-Crcn,Abdlkhir,Esrrl-bela,(thk.MahmudMuhammedkir),BirinciBask,Matbaatl-Meden,Kahire,1991,s.140;SaduddinMesdb.meret-Teftzn,el-MutavvelerhuTelhsil-Mifthil-ulm,(thk.AbdlhamidHindv),BirinciBask,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,2001,s.331;AliCrim-Mustafa Emn, el-Belatl-vzha, Msr, 1959, s. 69. 11 Ahmet Hasan ez-Zeyyat, Trhul-edebilarab, s. 153-190; Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 427. 3 irlertarafndanOsmanlpaavepadiahlarnaynelikmbalaaboyutunavaranvc ifadeler kullanlmtr.12 Sonu olarak, edebiyatta ve edeb sanatlar ierisinde edip, ir ve yazarlarn az ya da ok kullanageldii nemli bir edeb tr olan mbalaa, sanatkr heyecanlandran hadisenin, o heyecannmahiyetinegrebymesiyadaklmesiniifadeederki,bunundatemeli heyecanadayanr.Dolaysylambalaanntemelindebirtakminsanduyguveheyecanlar yatar. Nitekim Rgp el-sfahn, vg ve yergide abartl ifadeler kullanmann, biztihi iyi ya daktolarakdeerlendirilmemesigerektiini,bunlarn,gdlenamalaragre deerlendirilmesinindahadoruolduunuifadeetmektedir.13Ancakbununlaberaber, zellikleHz.Peygamberinhadisleriningeneligznndebulundurulduunda,gulv boyutunavaranmbalaalifadelerinpekhokarlanmadn,butrdurumlarda zannediyorumgibiihtimalliifadelerinkullanmnndahauygunolacannvurgulandn ifadeetmekmmkndr.14Zatenmbalaannarucuolangulvvnmakbul saylabilmesinintemelkoullarndanbiride,ifadeiindeihtimallikullanmayerverilmesi veyaierisindegzelhayalleribarndrmasdr.Aksihaldembalaa,gereeaykrbir durum ifade eder ki, bu da, onun merdd diye nitelendirilmesine sebep olur.Edebsanatlarincelendiinde,mbalaasanatgibi,Arapedebiyatndakiedeb sanatlarnpekounun,dilimizdedekullanldgrlecektir.NitekimMehmetkif Ersoyun:Kimbucennetvatannurunaolmazkifed?hedfkracaktoprasksan, hed! 15 ve Ey, Bu topraklar iin topraa dm asker! Gkten ecdd inerek pse o pak alndeer...Sanadargelmeyecekmakberikimlerkazsn?Gmelimgelsenitarihedesem smazsn.16 beyitlerini, makbul gulvve rnek gsterebiliriz.17

12EnisMakdis,el-ttichtl-edebiyyefillemil-arab,Beyrut,1967,s.27;HaticeArslan,slmEdebiyat Dergisi-Arap Edebiyat zel Says, Nisan-Mays-Haziran/38, stanbul, 2003, s.166-172.13Rgpel-sfahn,el-Mfredt,hmdmd.,a.mlf.,ez-Zeriailmekrimi-era,(nr.Ebul-Yezdel-Acem),Kahire,1405/1985,s.277-278;Mustafaarc,Medihmd.DA,TDVYaynlar,Ankara,2003, XXVIII, 305. 14 Buhari, ehdt, 16; Mslim, Zhd, 65; arc, a.g.m., DA, XXVIII, 304. 15 Mehmet kif Ersoy, Safahat, nklap ve Aka Kitabevleri, Onuncu Bask, stanbul, 1975, s. 526. 16 M. kif Ersoy, Safahat, s. 426. 17 Thirl-Mevlev, Edebiyat lgat, Enderun kitabevi, (Nr. Kemal Edip Krkolu), stanbul, 1973, s. 105-106. BRNC BLM ARAP DL VE BELGATNE GRE MBALAA 5

A- BED LMNDE MBALAA I. TANIMI VE MAHYET Szlkte"ulamak,sonnoktasnavarmak"anlamndakibulukkndentreyen mbalaakelimesi, ._ _, , , ` ,` "Birieolancagayretinisarfetmek,ileri gitmek;bytmek"demektir.1AnlamagzellikkatanBed'sanatlarndanbiriolanvetebih, temsil, istire, mecz- mrsel, kinaye, tnab, caz ve kasr gibi edeb sanatlarn temelini tekil edenmbalaa,"birvasfniddetveyazaafbakmndanimkanokgolanbirdereceye veyagerekolmasmuhalolanbirmertebeyekarlarakifadeedilmesi"dir.2Birbaka ifadeyle,birdurumu-mspetveyamenfi-nitelemedearlakamaktr. 3Bununla beraber mbalaay, "bir ite ok ileri gitme ve zihinde kuvvetli bir iz brakmak zere, bir eyi ya olmayaca bir ekilde anlatma, ya da olduundan fazla veya az gsterme, habbeyi kubbe, kubbeyi de habbe; pireyi deve, deveyi de pire yapma"eklinde tanmlamak da mmkndr.4

1 bn Manzr, Lisnl-Arab, Dru Sdr, Beyrut, ts., VIII, s.420; Fruzbd, el-Kms'l-muht, Messeset'r-Risle,Beyrut,1986,s.1007;Zebd,Tc'l-Ars(thk.MustafaHicz),Druhyi't-Trsi'l-Arab,Beyrut, 1980, XXII, 451; Ebu Hill Hasan b. Abdullah b. Sehl el-Asker, Kitbs-Snateyn (thk. Muhammed Ebul-Fazlbrahim),DruhyilKtbil-Arabiyye,Kahire,1952,s.365;AbdurrahmanHasanHabennekeel-Meydn, el-Belatl-arabiyye ssh ve ulmh ve fnnh, Birinci Bask, Drl-Kalem, Beyrut, 1996, s. 450; smail Durmu, "Mblaa" md., DA, TDV yaynlar, stanbul, 2005, XXXI, 425. 2Hatbel-Kazvn,el-zhfulmi'l-bela,kinciBask,Druhyil-Ulm,Beyrut,1992,s.376;Saduddin Mesdb.meret-Teftzn,el-MutavvelerhuTelhsil-Mifthil-ulm,(thk.AbdlhamidHindv),Birinci Bask, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 2001, s.665; Eb Abdullah Bedreddin b. Mlik ed-Dmek, el-Misbh fil-menvel-beynvel-bed(thk.AbdlhamdHendv),Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,s.230; Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-Desk, Hiyetd-Desk (lml-Bed), (thk. Hall brahim Hall), Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, s.13, 55; Ebbekr Muhammed b. Ali b. Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb ve gyet'l-ereb (rh. Dr. Salahaddin el-Hevvr), Mektebe-iAsriyye, Beyrut, II, 10; SeyyidAhmed el-Him, Cevhiru'l-belafi'l-Menive'l-Beynve'l-Bed',Dru'l-Fikr,Beyrut,1994,s.327;BekrieyhEmin,el-Belat'l-'arabiyyefsevbihe'l-cedd,ncbask,Dru'l-'lmli'l-Melyn,Beyrut,1990,III,26;AhmedMustafael-Mer,Ulml-bela,Drul-Kalem,Beyrut,ts,s.313;namFevvlAkkv,el-Mucemul-mufassalfi ulmilbelgaBirinciBask,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,1992/1413,s.636;BedevTabne,Mucemul-belgatil-arabiyye,DrubnHazm,Beyrut,1997,s.90;MuhammedAliet-Tehnev,Kefustlahtil-fnnvel-ulm,el-Messeset'l-Msryyeti'l-mme,Kahire,1382/1963,I,200;HikmetAkdemir,Belgat Terimleri Ansiklopedisi, Nil Yaynlar, zmir, 1999, s.249-250.3 M. A. Yekta Sara, Klasik Edebiyat Bilgisi, Belgat, R yaynlar, stanbul, 2000, s.1834SeyitKemalKaraaliolu,AnsiklopedikEdebiyatSzl,ncBask,nklapveAkaKitabevleri(Yelken Matbaas), stanbul, 1983, s.522, 565.6 Mbalaadair,birdurumuanlatrkenyeterliderecedemermnifadeetmesine ramen,bununlayetinmeyip,mnyolabildiinceabartrveimkngyadamuhlbir seviyeye kartr.5 Amr b. Eyhem et-Talib'nin u sz buna rnek gsterilebilir: " , ` , ` - _ ,, . ``` ` ,-` ,. ." "Bizkomumuza,yanmzdabulunduusreceikramederiz.(Hatta)nereyegiderse bizdeonunarkasndangittiiyereikrammzgndeririz"Yanmzdaolduusrece komuyaikrametmek,gzelahlkngereklerindendir.Ancak,komumuzunhergittiiyere ikrmmz da peinden gnderdiimizi sylemek, gzel bir mbalaa rneidir.6

"Bireyigerektekihalindenbirkaderecefazlaveyaaagstererekanlatma sanat"olanmbalaa,insanntabiatndamevcutolup,busayedeinsan,hakikatdairesinin almasndanholananhayalduygusunuhareketegeirmiveszngcnvetesirini artrmolur.Bundandolaygnlklisandabile"Alktanbayldm."ve"Alamaktaniki gzmkurudu."cmlelerindekigibimbalaayaskabavururuz.Btnburneklerde, insanda var olan, hakikat dairesinin almasna meyyl bir tabiatn tesirini grmekteyiz.7 Mbalaadaifadeedilendurum,bazenhakikatinifadesiolabilir.Yaniher mbalaadahakikatdiresinindnaklmasszkonusudeildir.8Bunarnekolaraku yetler gsterilebilir: `-. ` _ ., ` . .` _ ' ` .` ,` ` ,,, `- ... Onugreceinizgnheremziklikadnemzirmekteolduuocuundanvazgeer ve her hamile kadn da karnndaki ocuu drr 9 Bu yette her kadn( ' ,` ) yerine emzikli her kadn ( .` ,` ) denmitir. nk emzikli bir kadnn ocuuna olan efkat ve ball ok daha fazladr. Gece gndz onun yanndan ayrlmaz ve bir an bile onu yalnz brakmak istemez. Bu derece ocuuna bal olan emzikli kadnlarn bile kyamet gn 5Kudme b. Ca'fer, Nakd'-i'r (nr. Keml Mustafa), Dr'l-Hanc, Kahire, 1963, s. 141 6Kudme b. Ca'fer, Nakd'-i'r, s. 141; Ebbekr Muhammed b. Ali b. Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 10. 7M. A. Yekta Sara, a.g.e., s. 184. 8M. A. Yekta Sara, a.g.e., s. 183. 9Hac, 22/2. 7 ocuklarnterkedeceininifadeedilmesi,bugnnnekadardehetlibirgnolduunu vurgulamaktadr.10 . .`= ` `` -, ,, . , ` ,` ,` ' ,` ,, , ... nkr edenlere gelince; onlarn amelleri ssz bir ldeki serap gibidir. Susam bir kimseonusuzanneder 11Buyetteonugrenkiizanneder( .` ,` `` -,)yerinesusamkiizanneder( .`= ` `` -,)denilmesimbalaaiindir.nksusayankiinin suya olan ihtiyac herkesten daha fazladr.12 Tebih,istirevekinayegibisanatlarladailgisiolanmbalaahakkndayaplan btnbutanmlar,"bireyinvasfnveyamanasn,bazenaklnkabuledemeyeceiekilde byterek ifade etme" eklinde birletirilebilir.13

Mbalaakonusundailkdefazelmanalkelimelerkullananel-Chz(.255/869), bir eyin tasvirinde ve vasflarnn anlatmnda dengeli ve gereki izgide olmay" iktisad ", mkulvemtatolansnrlaramayise,sfattaisraf,ifratvetecvz'l-mikdr tabirleriyle karlamtr.14 Dier bir ifadesinde ise, mbalaa iin" nefh " (iirme, abartma)ve " tezeyyd " (zorlamaveyapayekleme)tabirlerinikullanmveAcem(Fars)mbalaasndan,onlarn kisrlarn abartl biimde tasvir etmelerinden, bu sebeple de ehl-i nefh ve ehl-i tezeyyd olduklarndan bahseder.15

MbalaateriminiilkkullananedipbnKuteybeise(.276/889),bununlaberaber farklterimleridegndemegetirmiveyineilkdefambalaannyalandanfarkvesanat 10Eb Hilal el-Asker, Kitbs-snateyn, s.365 11Nur, 24/39 12EbHilalel-Asker,a.g.e.,s.365;EbMuhammedAbdullahb.Muhammedb.Sidb.Sinnel-Hafc, Sirrul-fesha (thk. Ali Fud), Mektebetl-Hnci, Birinci Bask, 1932, s. 235.13Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 425; M. A. Yekta Sara, a.g.e., s.185. 14Durmu,a.g.m.,DA,XXXI,426;el-Chiz,Kitb'l-Hayevn(nr.AbdsselmM.Hrn),Kahire,ts. (Matbaat Mustafa el-Halebi), VI, 425.15Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426; el-Chiz, a.g.e., VII, 56 8 deerihakkndayorumlarortayakoyarak,istiredembalaabalamndaayetveiirlerden hitler zerinde yorumlarda bulunmutur.16

bnKuteybe,temslistiredeyeralanmbalaayaklayarak,YceAllah'n "., ` .` ,, ` , `., . ` _ ` , `` , ` =,," " Gk ve yer onlarn ardndan alamad ve onlara mhlet de verilmedi. " 17 yetini izah babnda; byk iler yapm ve nemli makam ve mevkilere sahip byk kiilerin lmn anlatmada, Araplarn ".~'. ` `` ` " Gne onuniinkarard,snd;".,.` , "OnunyokluusebebiyleAy tutuldu veya".,, `` ` ,` _,,` , ` ,` .,` _. ` " " Yer, gk, imek ve rzgar (hep) ona alad."gibi,yukardakiayettekinebenzerifadelerkullandklarn,bununda,baagelen musibetinbyklnveummiliinidilegetirenbiranlatmtarzolduunubelirterek, dinleyen kiinin, bu tr ifadelerden kastedilen manay ve bunu syleyenin grn anlamas sebebiyle,bunlarnyalanolaraknitelenemeyeceinivurgulamaktadr.rneinbnMferri el- Himyer (.69/688), bir adam iin syledii mersiyesinde yle der: "` , ` _,` ` ,` - ',` , ` ,` _ _ "-"Ona(olan)zntsndenrzgr alad, buluttaki imek de parlad (akt) " 18 Yine bir baka ir, iirinde yle der:` ,` -` :` , _ `,,` , . Ay ve gecenin yldzlar (hep) sana alad. 19 16 bn Kuteybe, Te'vl mkili'l-Kur'n (ner. Seyyid Ahmed Sakr), Kahire, 1373/1954, s.167 - 180 17 Duhn, 44/29; Ayetteki gkveyer ifadelerindenmaksadn, Yusuf Sresi 72. ayettegeen " ,-' '- "" O beldeye (halkna) sor "hitabnda olduu gibi"Yer ve gk ehli" anlamnda olduu sylenmitir. Bu konuda bilgi iin bkz. bn Kuteybe, Te'vl mkili'l-Kur'n, s.169-170.18bnManzr,Lisnl-Arab,X,420;el-EndelsEsrddinMuhammedb.Yusufel-CeyynEbHayyan, Tefsrl-bahril-muht, kinci Bask, Drul-Fikr, Beyrut, 1983, VII, 36; bn Kuteybe, a.g.e., s.168. 19bn Manzr, a.g.e., XI, 208/XVIII, 89; Eb'l-Kasm Crullah Mahmud b. mer b. Muhammed ez-Zemaher, el-Kefanhakikigavmizit-tenzlveuynil-ekavlfivchit-tevl(thk.AdilAhmedAbdlmevcd,Ali Muhammed Muavviz, Fethi Abdurrahman Ahmed Hicz), Drul-fikr, Beyrut, III, 504. 9 YineAraplar,okzenginolankiilerinmallarnnokluunuvurgulamakiin"` =' ,,` , ' " " Deniz ve kara(toprak),(hep) ona aittir." ifadesini kullanrlar.20 Mlkn sahibinin ancak Allah olduunu bilmelerine ramen, onlarn byle bir ifadeyi ", ` , " "neredeyse...olacakt."anlamnda,mbalaaniyetiylesyledikleriniherkesbilmektedir.21 YineAraplarn,birkiiyikmsemekiinkullandklar. -_ ` - ` , . . Falanca ld fakat onun iin dalar rpermedi. ifadesi de rnek gsterilebilir.22 bn Kuteybe, yukardaki cmlelerde geen ifadelerin"neredeyse olmak, yapmaya niyetlenipyapmamak,yapmakzereolmakveyapayazmak"gibianlamlaragelen" " manastadn,dolaysylada,~'. ` `` "Gnekarard,snd" ifadesinden maksadn, " ` . = ` ," " Az daha (neredeyse) snyordu " ,.` , "Ay tutuldu" ifadesinden maksadn ise, " , ` ." "Az daha (neredeyse) tutuluyordu "olduunu belirtmektedir.23

Kur'n- Kerim'deki birok ayette, bu tr durumlar fiili aka zikredilerek ifade edilmektedir. rnein: ,. , ` ,` , , ` , ` ,,:,` ,'._ ` ,` ` ,, " O inkr edenlerzikri(Kur'n')iittiklerizamanneredeysesenibaklarylayeredevireceklerdi." 24 yetinde,inkrclarnHz.Peygambereolandmancabaklarnnhangiboyutlaravard olduka arpc bir ekilde ifade edilmektedir.25

Ayn ekilde. ` `, ` . , = ` ,.`` ,`' . ` _ ` , - ' , -' 20bn Manzr, a.g.e., III, 359. 21bn Kuteybe, Te'vl mkili'l-Kur'n (ner. Seyyid Ahmed Sakr), Kahire, 1373/1954, s.177-178. 22es-Sbn, Safvett-tefsr, III, 179. 23bnKuteybe,Te'vlmkili'l-Kur'n,s.167-168;AhmedMatlb,Mucemul-mustalahtil-beliyye, Matbaatu Mecmail-lmil-Irk, Badat, 1983, III, 180-181; Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426; 24 Kalem, 68/51 25 bn Manzr, a.g.e., XII, 10; bn Kuteybe, a.g.e., s.170-171. 10 " (Rahman'a ocuk isnd etmelerinden dolay) neredeyse gkler paralanacak, yer yarlacak vedalargecekti."26yetide,Allah'aocukisntedenlerinszlerindekiirkinliinve veblin bykln arpc bir ekilde ortaya koymaktadr.27

fiilininakazikredilmediiayetlerdeise,bufiilvarmgibianlamverilir. rnein;. ,. . ` , ` ` ,` ,,`` - "Onlarntuzaklardalaryerinden oynatacakolsada"28ayeti,mriklerinkurduklartuzaklarnekadarbykolursaolsun, sonunda Allah'n hkmnn mutlaka galip geleceine iaret etmekte olup, baz kratlerde de ,. ` , ` ` , eklinde okunmutur.29Yine ",,.` ., --," - " Ve yrekler azlara gelmiti" 30 yetinde (` . ) anlam mevcut olup, korkunun iddetinden neredeyse yreklerin azlara geldii ifade edilmektedir.31

Sa'leb (291/904) ise, mbalaa trleri ierisinde saylan" , irk " terimini icat etmi ve ayrca, ar mbalaaya tekabl eden" , , ifrt fi'l-irk " ve " , , , ` .. nihyet'l-vasf " tabirlerini kullanmtr.32 bnl-Mu'tezz (296/908) ise, " ,` . ifrt fi's-sfa "tabirine yer verdii mbalaay, sz ve iir gzelliklerinden saymtr.33

26 Meryem, 19/90 27 Taber, Tefsr-u Taber, XVI, 97-99; bn Kuteybe, a.g.e., s. 170-171 28 brhim, 14/46 29 bn Kuteybe, a.g.e., s.171 30 Ahzb, 33/10 31 bn Kuteybe, a.g.e., s.171-172; bn Rek el-Kayravn, el-Umde, (thk. Muhammed Karkazn), Birinci Bask, Drul-Marife, Beyrut, 1988, s.662. 32Sa'leb, Kavid'-i'r (nr.Ramazan Abdttevvb), Kahire, 1995, s. 36-49; Durmu, a.g.m. DA, XXXI,426.33 bn'l-Mu'tez, el-Bed' (nr. M. Abdlmn'im el-Hafc), Dr'l-Cl, Beyrt, 1990, s.65; bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edebvegyet'l-ereb,II,10;AhmetMatlb,Mucemul-mustalahtil-beliyye,III,180;Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426. 11 Buraya kadar ismini zikrettiimiz ediplerin, mbalaa ile ilgili olarak tambir tanm vetariftebulunmadklarngrmekteyiz.BukonudailktarifrneiniKudmeb.Ca'fer (337/948) vermitir. Yine o, mbalaann en abartl tr olan gulv kavramna da ilk defa yer vermi ve mbalaa, gulv, irak ve ifrat terimlerini hemen hemen ayn anlamda kullanmtr.34Kudme,manalargzelletirenbirtr( ` '` ,_ `` ., _ )olarak nitelendirdiimbalaay,"airin,iirdezikrettiibirduruma,maksadnifadeedecek miktarlayetinmeyerek,temasnenstdzeydeanlatacakunsuruilveetmesi"eklinde tanmlayarak konuyla ilgili misllere yer vermektedir.35 Ayrca,mbalaaeklindekiisimlendirmeninKudme'yeaitolduuvebunun, bnl-Mu'tezz'in tanmlamasndan daha kolay ve daha aklayc olmas sebebiyle edipler ve belgatlar tarafndan kabul grp devam ettirildii de ifade edilmektedir.36 Alier-Rummn(.384/994)isembalaay,aklamayapmakamacyla,anlamn dildekiaslhalinegrebykveokgsterilmesieklindetanmlamKuran-Kerimde yer alan alt mbalaa eklini rnekler vererek maddeler halinde sralamtr.37 bnRek(456/1064)ise,mbalaayirin,bireyiolabilecekenuzak(abartl) ekilde vasf etmesi eklinde nitelendirmitir.38 Mahmud Haleb (h.725) ve Abdlvehhb en-Nveyr (h.733) de bu tr, " mblaa ' ", " tebl _, " ve " ifrt fi's-sfa . , " eklinde isimlendirmilerdir.39 34Kudme b. Ca'fer, Nakd'-i'r, s. 62-63, 141-143, 213-214; Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426.35Kudmeb.Ca'fer,a.g.e.,s.141;AhmedMatlb,a.g.e.,III,181;Abdlvehhbb.Muhammeden-Nveyr (733/1333),Nihyet'l-erebffnni'l-edeb,Khire,Vezrets-Sekfevel-rd,VII,124;Durmu,a.g.m., DA, XXXI, 426. 36bnHicceel-Hamev,Hznetl-edebvegyet'l-ereb,s.225;AncakAhmedMatlb,yukardazikredilen grnisabetliolmadn;nkbnKuteybenindahancedenbutanmlamayayerverdiinibelirtmektedir. Bkz. Ahmed Matlb, a.g.e., III, 181. 37Alier-Rummn,en-Nketfi'czi'l-Kur'n(Selsresilfi'czi'l-Kur'n,nr.M.HalefullahM.Zall Sellm), Kahire, ts.(Dr'l-marif), s.96; Bu konuda geni aklama iin tezimizin ikinci blmne baklabilir. 38bn Rek, el-Umde, s. 651; bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 10 39 ehbeddn Mahmud Haleb, Hsn't-tevessl il snati't-teressl, (trc. Ekrem Osman Yusuf) Badat, Dr'r-Red,1980,s.234;Abdlvehhbb.Muhammeden-Nveyr(733/1333),Nihyet'l-erebffnni'l-edeb,VII, 124; Ahmed Matlb, a.g.e., III, 182. 12 bnHicceel-Hamev(.837/1434)ise,mbalaay,bireyiolmasmuhtemelen yakn bir vasfla abartl bir ekilde ifade etmek olarak tanmlamaktadr.40 bnMnkz(584/1188)ise,bireyolduundandahaziyadelibirekilde anlatlyorsa mbalaa diye isimlendirilir der.41

Sleymanb.Vehbise,zlvevecizszsylemeknaslAraplarndetiyse,ayn ekilde,birdurumabartlbirekildeifadeedilmekyadaktlenmekistendiinde,szn gcnvetesiriniartrmakiinmbalaayabavurmakda,Araplarndetlerindenbiridir diyerek her bir durum iin ayr bir ifade tarznn olduunu belirtmektedir.42 Neticeolarakmbalaayisimlendirmedefarkllklarnolduugrlmektedir. Nitekim kimileri onu frt, ulv ya da l olarak da isimlendirmilerdir.43 II. MBALAANIN KISIMLARI Mbalaa, "Lafzda Mbalaa" ve "Mnda Mbalaa" olarak, yahut da bir baka ekliyle "Sada Mblaa" ve "Vasfta Mblaa" olarak tasnif edilmitir.44

A. LAFIZDA MBALAA( | _ - - | , | = ) :Lafzda mbalaa, mecaz eitlerinden kinye, te'kd ve tebihe benzeyen mbalaa-ya denir.45 ". ` , , ' - ,` Bu, gerein ta kendisidir. "ve" _ `,' ` ._`,` Zeyd'in kendisini grdm "cmlelerinde olduu gibi.46 40 el-Hamev, Hznet'l-edeb, s. 225; Ahmed Matlb, a.g.e., III, 185. 41 bn Mnkz, el-Bed' f nakdi'-i'r, (nr. Ahmed el-Bedev-Hamd Abdlmecd), Kahire, 1966, s.104; Ahmed Matlb, a.g.e., s.185. 42Sleymanb.VehbKtib,el-Brhnfvchi'l-beyn,(thk.AhmedMatlb),Badat,1967,(Fotokopi nshadr), s.153; Ahmed Matlb, a.g.e., III, 182. 43 bn Mnkz, el-Bed', s.104; bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 10; Ahmed Matlb, a.g.e., s.185. 44 Sleyman b.Vehb Ktib, el-Brhn f vchi'l-beyn, s.71, 153; Mlik ed-Dmek, el-Misbh, s.230; Bedev Tabne, Mucemul-belgatil-arabiyye, s. 92.45Mlik ed-Dmek, el-Misbh, s.230. 46Sleyman b.Vehb Ktib, a.g.e., s.153-154; Tabne, a.g.e., s. 92. 13 Burada" ` ,- ' Bu gerektir "ve" _' `, ` ._`,Zeyd'i grdm " denmesi yeterli olurdu. Ancak bunlardan sonra te'kd iin" ` , ` "ve"`` "kelimeleri zikredilmi ve bylece bu szler mbalaal hale getirilmitir.47

Yine, airin u beyti de buna rnek olarak verilebilir: '.-` ` , ` ' ` _, ` ,` ,.` ` ' ` _ ` ` ,, ` ` ' ` ` ` , Hind ve iinde bulunduu yer ne gzeldir! (Fakat) Uzaklk dnd de Hint dnmedi. 48 B. MNDA MBALAA( _ - | _ - - | , | ): Bireyi,manaasndanolabilecekenyksekseviyedeifadeetmektir.Birbaka deyile,bireyinmanasnolabildiincebyterekifadeetmeyedenir.49NitekimYce Allah'n; ` , ' ` ,` , ,` .` , ` . ~ ` . - ` , ` ` _` , ` , ` ` _` , ` ` , _` - ,` - , _ . = ,, `, ` ,` ,_ ,` - ',, ... Yhut (o kfirlerin duygu, dnce ve davranlar) engin bir denizdekiyounkaranlklargibidir;(ylebirdeniz)ki,onudalgastnedalgakaplyor; stndedebulutlarvar.Birbiristnekaranlklar.nsan,elinikarsaneredeyseonubile gremez 50 ve". ` , ` ,` , , . , , ` =" " Yahudiler 'Allah'n eli skdr' dediler " 51

yetleribunarnekolarakgsterilebilir.52YceAllahbuayette,onlarnszlerindeki irkinliinbyklngayetbelibirekildedilegetirmektedir.53Yineuyetmnda mbalaaya rnektir: 47Sleyman b.Vehb Ktib, a.g.e., s.153-154; Tabne, a.g.e., s. 90. 48Hutaye, Divnl-Hutaye, s.39; bn Manzr, Lisnul-arab, III, 223, Tabne, a.g.e., s. 92 49bn Mlik, el-Misbh, s.230; Tabne, a.g.e., s. 92. 50Nur, 24/40. 51Mide, 5/64 52bn Mlik, el-Misbh, s.230; bn Rek el-Kayravn, el-Umde, s. 652 53bn Kuteybe, a.g.e., s.167. 14 ,.` ` ,` '` ,` ,, ` - ,,, , ` ` , ` `` - .,` ,, _ ` .,` ,_ . Sizden,szgizleyenleonuaavuran,geceleyingizlenenlegndznortayakan (Onunilminde)eittir.54Burada,szngizleyenleaklayann,gecegizlenenlegndz aakannaynolduuifadeedilerekmbalaayaplmtr.55Ancakyettekimbalaa, elbette ki kullar asndandr.56 PeygamberimizinRabbindenrivyetettiiuhads-ikutsde,bukonudarnek gsterilebilir: , ,` - '' , ` `, ,` . . ` ` , . demolununoru dndakiheramelikendisiiindir.Oruisebenimiindir,onunmkftndaancakben vereceim.;, ` ` - ` , ,` - ` , , ` . ,` = ' ~, ` .` _ _,` : MuhammedincankudretelindeolanAllahayeminederimki,orulununazkokusu, Allahkatndamiskkokusundandahagzeldir. 57Buhadisteikimbalaaszkonusudur. Birincisi;YceAllahnoruibadetinidierlerinindndatutarakkendisineizfeetmesi. HlbukiheramelAllahiindir.Buradaise,orucunnekarlmasonunsevabnve derecesini,mbalaayoluylaifadeetmekiindir.Ayrcaolayakulasndanbakldnda, buradasevabnbyklmbalaalbirekildevurgulanmtr.kincisiise; Peygamberimizinorulununazkokusunukokularnengzeliolarakbilinenmisktendaha gzel olarak nitelemesidir. Ayrca hadiste mbalaa vezinlerinden ' vezninin kullanlmas da, hem mecz hem de hakk mbalaay cem etmitir.58 Tpk . :` _, , , ,`` ehidin kan misk kokusu gibidir. szndeki mbalaa gibi.59 Ayrcaairin" , ,, ` , _ = `, .,='.` ,` , ` , `~,` , ` , "Orada yakndan inceleyen (mtehasss bakl) kiiler iin ltf bir elence yeri ve zarif manzaral bir yer vardr. beyti de, buna rnek olarak verilebilir. Bu beyitte, tarif edilen yerden vgyle sz 54Rad, 13/10.55bn Rek el-Kayravn, el-Umde, s.654. 56ez-Zerke, a.g.e., III, 53. 57Buhr, Savm 9; Mslim, Sym 163 58ehbeddn Mahmud Haleb, Hsn't-tevessl il snati't-teressl, s.235.59el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 11-12. 15 edilirken,orannsadeceelenceyeriolduuylaiktifaedilmeyip,aynzamandalatf (mkemmel) bir elence yeri ( , _ = .,) ve k ve zarif manzaral ( ` = ` ,'` ,) bir zellie sahipolduuvurgulanmtr.Hattabununladayetinilmeyip,oradakigzelliklerinoray yakndaninceleyen(mtehasss)kiileringznehitapettiivurgulanarakmbalaalbir slupkullanlmtr.nkbiryeriinceleyenuzmankiiler,inceledikleriyerinaypve kusurlarn dikkatli bir nazarla hemen kefederler.60 Yine aadaki u beyit de, mnda mbalaaya rnek olarak gsterilebilir:",, ` ,,` - ` , ` ` -` . _` ` = , ""Seninonaherbakn,onunyznngzelliini artrr." Yani sen ona ne kadar ok bakarsan bak, onun gzelliinde bir kusur bulamazsn.61 Bu konuda yukardakilere benzer rnekler Kur'an'da pek oktur.62 Mbalaa,"SadaMblaa"ve"VasftaMblaa"olarakdatasnif edilmitir.63

A. SADA MBALAA (- -,`=| ,- - | , - ): Mbalaasalarkullanlarakyaplanmbalaaeididir.Bukonudagenibilgi, tezimizin "Sarf lminde Mbalaa" balkl blmde verilecektir. B. VASIFTA MBALAA ( | , -. = , | ,- -): 64 Herhangi bir eyi nitelerken yaplan mbalaa eididir. u yette olduu gibi: 60Tabne, a.g.e., s.92. 61Tabne, a.g.e., s.92. 62bn Vehb, el-Brhn f vchi'l-beyn, s.71; Tabne, a.g.e., 92. 63Suyt, el-tkn, II, 94; a.mlf., el-Mu'terekl-akran, I, 412; Tehnev, a.g.e., I, 200-201; Said Bilal Cndi, e-mil, s.782; bn Ebil-sba,ZekiyyddinAbdlazm b. Abdlvhid b. Zafir bn Ebi'l-sba, Tahrr't-tahbr f snati'-ir ve'n-nesr ve beyni iczil-Kurn, (thk. Hafn Muhammed eref), el-Meclisl-Al li-nil-slmiyye, Kahire, 1963, s.321; A. Haimi, Cevhirul-Belaga, s.380; Abdlgani en-Nablusi, Nefahatl ezhr, s. 201-206. 64es-Suyt,Eb'l-FazlCelaleddinAbdurrahmanb.EbiBekr,el-tknfiulmil-Kurn,I,121;a.mlf., Muterakl-akrn f iczi'l-Kur'n, I, 412; Tehnev, a.g.e., s.201. 16 ".` _` `` ` ,` ,,_, .`,,` `, _ ` , " " Onun ya neredeyse kendisine ate demese bilekverir." 65Buayette,ateolmadanbileyanparladifadeedilerekmbalaa yaplmtr. Ayrca, ". , -` ,_ - _ , _`-`- ., ` -` ,. , " " Onlar, deve ine deliine girinceyekadarcennetegiremeyeceklerdir." 66ayetidevasftambalaayarnektir.Burada inkrclarnaslacennetegiremeyecekleriarpcbirekildevurgulanarakmbalaa yaplmtr. III. KABUL VE RED AISINDAN MBALAA ETLER Bed'ilmindembalaa,"Mbalaa-imakble"olarakdaadlandrlr.Budurum makbul olmayan mbalaann da varlna iaret etmektedir. Makbul olmayan mbalaa ise, gzel sz sanatlarnn iinde yer almaz.67

Mbalaadavasfedilennitelikleraklenyammkndryahutimknszdr.Aklen mmknolanniteliklerise,detenbazdurumlardammkndr,bazdurumlardaise imknszdr.68 Bir baka ifadeyle, bir ey vlr veya yerilirken, o vasf, o kii iin ya vcip, ya mmkn, ya mmten ya da mstehldir.69 Bu zellikleri sebebiyle mbalaa, eitli trlere ayrlmvefarklekillerdeisimlendirilmitir.Bununbelirlenmesizevk-iselimlealakalbir durumolduuiin,farkldnemlerdeedebianlayolarakynelimvegrlerfarkl olabilmektedir.Neticeolarakmbalaa(vasftambalaa),makbulolupolmamaynnden "Tebli", "rk" ve "uluv" olmak zere ksma ayrlr.70 65Nr, 24/ 35. 66 Arf, 7/40. 67SaduddinMesdb.meret-Teftzn,el-MutavvelerhuTelhsil-Mifthil-ulm,(thk.Abdlhamid Hindv),BirinciBask,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,2001,s.665;ed-Desk,Hiyetd-Desk(lml-Bed), s. 55; Tabne, a.g.e., s. 92 68Mlik ed-Dmek, el-Misbh, s.231. 69Ebul-HasenHzimel-Kartcin,Minhcl-blevesircl-deb,kinciBask,Drul-Garbil-slm, Beyrt,1981,s.133;YukardageenMstehl:Olmasmmknolmayanvetasavvurdahedilemeyeney; Mmten ise: Olmasa bile tasavvur edilebilen ey demektir. 70el-Kazvn,el-zh,s.376;et-Teftzn,el-Mutavvel,s.665;ed-Desk,Hiyetd-Desk(lml-Bed),s. 13, 55; Seyyid Ahmed el-Him, Cevhiru'l-Bela, s.327; Ahmed Mustafa el-Mer, Ulml-bela, s.314; Tabne, a.g.e., s.93; Tehnev, a.g.e., s.201; Habenneke, a.g.e., s.451; Ahmet Cevdet Paa, Belat- Osmniye, kinci Bask, Matbaa-i Osmniye, stanbul, h.1299, s.164; M. A. Yekta Sara, a.g.e., s.183. 17 A. TEBL (_, ,| ): ddia edilen vasf aklen ve deten mmkn ise buna "Tebl" denirvebelgatilernezdindetebli,makbulmbalaatrlerindendir.71Birbakaifadeyle, var olan veya var olduu ifadeedilen durum, akln kabul edebilecei birkonumda ise veya var olduu gzle grlrse Tebl'dir.72

Yce Allahn, ` , ,` .` , ` . ~ ,, `, ` ,` ,_ ,` - ' ` ,...... Karanlk stnekaranlklar.nsan,elinikarsaneredeyseonubilegremez 73yetindeolduu gibi.74 mru'l-Kays'n u sz teblie rnek olarak gsterilebilir: " .,` ,` , _,` - ._` , ,` . ` _, .` , ` "" (O at, hzla koan) yaban kz ile yaban inei arasnda devaml hzla koup durdu. (Buna ramen) bir damla ter dkmedi ve teriyle ykanmad. " 75 Bubeyitteair,biratnyarmeydanndayabankzveyabanineininpeinden kotuunu ve buna ramen hi terlemediini iddia ediyor. Bu durum aklen ve deten imknsz bir ey deildir.76

Mbalaakonusundaunudabelirtmekgerekirki,Hz.Peygamberiverkenyaplan mbalaa, genel olarak aklen ve deten mmkn olan mbalaa trlerindendir.77

71el-Kazvn, a.g.e., s.376; et-Teftzn, el-Mutavvel, s.665; ed-Desk, Hiyetd-Desk (lml-Bed), s.13; AhmedMustafael-Mer,a.g.e.,s.314;Habenneke,a.g.e.,s.451;AhmetCevdetPaa,Belat-Osmniye, s.164 72bn Mlik, el-Misbh, s.231; M. A. Yekta Sara, a.g.e., s.184. 73Nur, 24/40. 74Seyyid Ahmed el-Him, a.g.e., s.327. 75el-Kazvn, a.g.e., s.376; ed-Desk, Hiyetd-Desk (lml-Bed), s.13, 55-56; Mahmud Haleb, Hsn't-tevesslilsnati't-teressl,s.235;NevzatH.Yank-MustafaKll-M.Sadigenli,Kur'n'nEsiz Belgat(TelhsveTercmesi),stanbul,HuzurYaynDatm,s.141;HikmetAkdemir,BelatTerimleri Ansiklopedisi, s. 250.76el-Kazvn, a.g.e., s. 376; bn Mlik, el-Misbh, s.231; Mahmud Haleb, Hsn't-tevessl, s. 235; el-Mer, a.g.e., s.314; Habenneke, a.g.e., s. 451 77bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb ve yetl-ereb, II, 12. 18 B.RK( 3 - , ):ddiaedilenvasfaklenmmkn,detenmmkndeilse, buna "rak" denir.78 Bu da tebli gibi makbul mbalaa trlerindendir.79 Bir baka ifadeyle, bir eyin var olduu hi grlmemi fakat onun var olmas aklen mmkn ise, rk adn alr.80 Amr b. Eyhem et-Talib'nin u sz buna rnek gsterilebilir:81 " , ` , ` - _ ,, . ``` ` ,-` ,. ." "Bizkomumuza,yanmzdabulunduusreceikramederiz.(Hatta)nereyegiderse biz de onun arkasndan gittii yere ikrammz gndeririz " Bubeyitteir,komusununkendisindenbireytalepetmemesineramen,onun peinden hediye ve ikramlar gndermeye devam ettiklerini iddia ederek mbalaa yapyor.82 Bu durum, aklen mmkn olsa bile, deten (uygulamada) mmkn olmayan yani grlmemi bireydir.83Beytinsonundakielifharfiise,ibaiindir.Kelimeninasleklindeolup"meyletti" anlamnda mazi fiildir.84 rak baz durumlarda iinde hakikate yaklatran bir unsur (edat vs.) barndrabilir ki, bu tr irak, iinde hakikate yaklatran bir unsur barndrmayan irak trne gre daha gzel ve kabule yandr.85

Mbalaann nc tr ise Gulvdr. 78el-Kazvn,a.g.e.,s.376;et-Teftzn,el-Mutavvel,s.666;bnMlik,el-Misbh,s.231;ed-Desk, Hiyetd-Desk (lml-Bed), s.13, 55-56; Seyyid Ahmed el-Him, a.g.e., s. 327; el-Mer, a.g.e., s. 314; Habenneke, a.g.e., s. 451 79Ahmet Cevdet Paa, Belat- Osmniye, s. 164 80bnMlik,el-Misbh,s.231;;Abdlganen-Nbulis,Nefehtl-ezhralnesemtil-eshrfmehdin-nebiyyil-muhtr, s. 206; M. A. Yekta Sara, a.g.e., s.184. 81bnRekel-Kayravn,el-Umde,s.652;Kudmeb.Ca'fer,Nakd'-i'r,s.141;Abdlganen-Nbulis, Nefehtl-ezhr al nesemtil-eshr f mehdin-nebiyyil-muhtr, s. 247; Habenneke, a.g.e., s. 453. 82Eb Hilal el-Asker, Kitbs-Snateyn, s.366 83el-Kazvin,a.g.e.,s.376;et-Teftzn,a.g.e.,s.666;Mliked-Dmek,el-Misbh,s.230-231;NevzatH. Yank ve arkadalar, a.g.e., s.141, 226. 84Tehnev, a.g.e., I, 201; Hikmet Akdemir, a.g.e., s.250. 85bn Mlik, a.g.e., s.232. 19 C. GULV ( , - | ): ddia edilen vasf, hem aklen hem de deten mmkn deilse, bu tr mbalaaya Gulv denir. Bir baka ifadeyle, olduunu ya da olabileceini akln kabul etmediibirdurum,Gulvolaraknitelendirilir.86Bazlaronu,frtdiyede isimlendirmilerdir.87 Bazlar da rak ile ayn ey olduunu sylemilerdir.88 EbNvs'nHrunReidiverkensylediiubeyti,gulvvernekolarak gsterilebilir: " ,'-.'` ` ` ,-` _ `` .-: '= ` ._ ` , ` ` -" " Sen irk ehlini korkuttun. yle ki, henz yaratlmam nutfeler (bile) senden korkar oldu." 89Bubeyitteir,henzyaratlmamolannutfelerinbilekorkuyakapldnifade ediyor ki, bu durum hem aklen hem de deten mmkn olmayan bir eydir.90 GulvkavramnailkdefayervermiolanKudmeb.Cferisegulvv,bireyin herhangibirsfatn,imkandhilindebulunmakartylamevcutolannstndeartrmakve abartmakeklindetanmlamvebukonudaNemirb.Tevlebinubeytinirnek gstermitir: ` ` ` , ` - = _ ` , . ,.` , , .. ,,` , `,` , Kollarn, bacaklarn ve boynunu kestikten sonra eer o klla vurursan, maktul geipyeresaplanr.Birklcnyukardaanlatlanlaryapmastabiatdhilindeolmakla birlikte neredeyse olmas imknsz bir snrdadr.91 86 el-Kazvn, a.g.e., s.376; bn Mlik, el-Misbh, s.231; ed-Desk, Hiyetd-Desk (lml-Bed), s. 13, 56; el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 18; Ahmed el-Him, a.g.e., s.327; el-Mer, a.g.e., s.315; Habenneke, a.g.e., s. 451; M. A. Yekta Sara, a.g.e., s.184; Hikmet Akdemir, a.g.e., s.251. 87bn Rek el-Kayravn, el-Umde, s.661 88en-Nveyr, Nihyet'l-ereb f fnni'l-edeb, VII, 149. 89Kudmeb.Ca'fer,Nakd'-i'r,s.60;MuhammedAhmedb.Tabtabel-Alev,yru-ir(thk.Abbas Abdsstir,Drl-Ktbil-lmiyye,Beyrut,s.53;MahmudHaleb,Hsn't-tevessl,s.236;ed-Desk, Hiyetd-Desk, s. 13, 56; Habenneke, a.g.e., s. 454 90et-Teftzn, a.g.e., s.666; el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 20 91Kudme b. Ca'fer, a.g.e., s. 214; Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426. 20 Ayrca Kudme, makbul olmayan gulv trn ifade etmek zere kul-mmteni ( _` ` ` _ , ) tbirini kullanm ve bunu bir mana kusuru olarak (.,` ,` ` ) grm ve mmteni ile mtenkz tabirlerini aklamtr. Buna gre mtenkz, hem gerekte hemdezihinlerdeolmastasavvuredilemeyen;mmteniise,meydanagelmesebile, olmas tasavvur edilebilen anlamlarna gelmektedir. 92 Yine airin, padiah verken syledii u sz de buna rnek gsterilebilir: -,= ~ - _,~.` ., `'_ ` ,,`` , . ` ,. _ ` ,, ` ' ` , , . ` ,.-` ,, , ',,'` ,-` ,. OAllahnhalifesidir.YaratklariindeoAllahnglgesidir.Dnyaonunla korunurveonunlartnr.CebrailveyaHzrgelsebile,dnyaonunsultanlndan bakasna raz olmaz. 93 MbalaannilkikitrolanTebliverk,makbulmbalaatrlerindendir.94 Gulvvegelince,hergulv,gzelszsanatlarndansaylamaz.95Birbakaifadeyle, Gulvvn bir ksm makbul bir ksm ise gayr- makbuldr.96 Edipler, makbul saylan ulvvn ksma ayrldndan bahsederler 97: 1. inde Hakikate Yaklatran Bir Unsuru Barndran Gulv: 98 Bu trulvvn iinde, ` gibi mukarebe fiilleri veya` , gibi art edatlar bulunur. Bu unsurlar sayesinde imknsz olan ey, mmkne dnr.99 Yce Allah'n; 92Kudme b. Ca'fer, a.g.e., s. 213-214; Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426. 93Enis Makdis, el-ttichtl-edebiyye fil-lemil-arab, Beyrut, 1967, s.27; Hatice Arslan, slm Edebiyat Dergisi-Arap Edebiyat zel Says, Nisan-Mays-Haziran/38, stanbul, 2003, s.169. 94et-Teftzn, a.g.e., s.666.95bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb ve yetl-ereb, II, 14. 96bn Mlik, el-Misbh, s.231; el-Mer, a.g.e., s.315; el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 18 97el-Kazvin,a.g.e.,s.377;el-Mer,a.g.e.,s.315;HikmetAkdemir,a.g.e.,s.251;NevzatH.Yankve arkadalar, a.g.e., s.141-142, 227. 98bn Mlik, el-Misbh, s.232; et-Teftzn, a.g.e., s.666; ed-Desk, a.g.e., s. 13, 56; Habenneke, a.g.e., s. 455 99el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 14. 21 , ` _`, ` , `,..,` ,` ,``` ` _ "Onunyaneredeysekendisineate dokunmasabilekverir" 100,_ .` , . ,` . , ` , ,` , . Bubulutlarn imeinin parlts neredeyse gzleri alr. 101 ve ` - ' ,, `, ` ,` ,_ , ... (nsan), elinikarsaneredeyseonubilegremez. 102yetlerindeki, ` kelimeleribunarnek olarakgsterilebilir.103rnein,yukardakiyetlerdegeenyankendisineate dokunmadanyanmasaklenmuhaldir.Ancak` ,lafz,onuhakkateyaklatrmvebu durum onu kabule yn klmtr. Yine, imein parltsnn gzleri almas, deten mmkn olmasa da, aklen mmkn olan bir durumdur.104Yine airin u sz de buna rnektir 105: " , , ` ,` - ` , ` _ ` ` ,` ~ ' ` , . ,` , ` . _,_ ," "(Oat)ayetarkadaayrlnarabetetseydi(arkadandanayrlmayaraz olsayd), hzndan dolay neredeyse glgesinden kard." Aadaki beyitler de buna rnek verilebilir: ` , . . ` ` . _ ` , ' ` . : .= ` _, . ` ',. ` . ` , ` ,,` ,`` '` . ` , ,,` , ` ,Ufuklarbirinsannemrindealmolsayd,btndnyaveufuklarseniniin alrd. nsanlar iinde inci bulunan sedefler gibidir. En parlak inci ise sensin.106

Yine Hz. Peygamberi methederken irin syledii u sz gibi: 100Nr, 24/35. 101Nr, 24/43. 102Nr, 24/40. 103EbuAbdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadr b. Abdullah ez-Zerke, el-Burhn f ulmi'l-Kurn (thk. Muhammed Eb'l-Fazl brahim), kinci Bask, Drul-Marife, Beyrut,III, 53; bn Mlik, el-Misbh, s.233; et-Teftzn, a.g.e., s.666; bn Rek, el-Umde, s.669; ed-Desk, a.g.e., s.13; Habenneke, a.g.e., s. 455 104el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 14, 18. 105bn Mlik, el-Misbh, s.232; el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 18 106Dvn- Tabatab, s.189; Hatice Arslan, a.g.d., s.170.22 ,` ` =. ' ` ` ` _ '',` -` , _ . ` , .` . =` _ ,_ Allahnsenitmmahlktaeliolarakgnderdiine,neredeyserahimlerdeki nutfeler bile hitlik eder.Rahimlerdeki nutfelere hitlik nispet etmek, elbette ki aklen ve deten imknsz bir durumdur. Ancak beyitteki` ifadesi, onu makbul gulv ksmna dhil etmitir. Bununla beraber, Peygamberimiz (s.a.v.)in methedildii bir beyitte, rahimlerden ve nutfelerden bahsedilmesi ise, edep noksanlna dellet etmektedir.107 2. inde Gzel Hayallere Sevk eden Bir Unsurun Bulunduu ulv:108 Butrulvde,insanlargzelhayalleresevkedenifadeleryeralmaktadr.Eb Tayyib el-Mtenebb'nin u sz buna rnek olarak gsterilebilir: " ` . ,,` ,, ,, ' ` , ` _` , .` " " (O atlarn) trnak ular, zerlerine o kadar ok toz balamtr ki, o tozun zerinde komakisteselermmkndr."Bubeyittevasfedilendurum,aklenvedetenmmkn olmayacak bir nitelie sahiptir. Ancak burada ho ve gzel bir hayal tasvir sz konusudur.109

airin(Kadel-Fdl)geceninuzunluunuvasfettiiusziseulvvnilkikitrne (inde hakikate yaklatran bir unsurun bulunduu ulv ile inde gzel hayallere sevk eden bir unsurun bulunduu ulv trne) rnek olarak gsterilebilir:110

" `,- ` , ' . ` ` , ' ` , ` .'- ',` `` ., ' ` , ` ,, ` ` -'" " Hayalimde yle canlanyor ki, gece karanlnda yldzlar yerlerine ivilenmi, gz kapaklarm da kirpiklerimle onlara smsk balanmtr." Bu,hemaklenhemdedetenmmknolmayanbirdurumdur.Ancakburadagzel bir hayl tasvir ve hakkate yaklatran bir unsur bulunmaktadr.111 107el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 22. 108et-Teftzn, a.g.e., s.666; ed-Desk, a.g.e., s. 13, 56; el-Mer, a.g.e., s.315; Habenneke, a.g.e., s. 455. 109et-Teftzn, a.g.e., s.666; ed-Desk, a.g.e, s.13; bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb ve yetl-ereb, II, 19; Nevzat H. Yank ve arkadalar, a.g.e., s.227 (bkz. 148 no'lu dipnot). 110et-Teftzn, a.g.e., s.666; ed-Desk, a.g.e., s.13, 57; el-Mer, a.g.e., s. 315. 111et-Teftzn, a.g.e., s.667; el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 19. 23 3. inde aka ve Alay fadeleri Bulunan ulv:112 mknszmbalaalarkullanlarakyaplanbutarzulviindekiakavealay ifadeleri, olduka komik bir durum arz eder. rnein: " ' ` ` ,, . ` . , ` ` . ' '_ ` ,. . -." " Yarn imeye niyet etsem, dnden sarho olurum. Gerekten bu ok tuhaf! "szgibi.113phesizkibylebirsarholuk,hemaklenhemdedetenmuhaldir.114Ancak aka,alayveelenceynndengzelbirbeyittir.115Yine,airinuszdebunarnek gsterilebilir: ":'`` . ,` ,-` , .'` .`` . `` ,'. ` ._ ` `., ` ,_ ` ,. , = ` , " "EybnHarb!Seninylebirburnunvarki,(btn)burunlarondantiksinir.Sen Kuds'te namaz klarken o (senin kocaman burnun) Kbe'yi tavaf eder."116 Yukarda ifade edilen trn dnda yer alan gulvler, makbul olmaz.117

IV. MBALAA HAKKINDAK GRLER Cumhra gre mbalaa, gzel sz sanatlar ierisinde yer alr.118Bununla beraber, Belgatin ihtilafl konularndan biri olan mbalaa hakkndaki grleri, ana balk altnda toplayabiliriz:119 1. Mutlak Olarak Reddedenler:Mbalaa,olmasimknszhususlariermesi,dorununvehakikatinyolundan sapmasvearlkifadeetmesisebebiylesznvecmleningzellikleri 112et-Teftzn, a.g.e., s.667; ed-Desk, a.g.e., s.13, 57; el-Mer, a.g.e., s.316; Habenneke, a.g.e., s. 455. 113Habenneke, a.g.e., s. 455. 114el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 20. 115el-Mer, a.g.e., s. 316. 116Akdemir, a.g.e., s. 252. 117Ahmet Cevdet Paa, Belat- Osmniye, s.165 118Ebbekr Muhammed b. Ali b. Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb ve gyet'l-ereb, II, 9. 119ez-Zerke, el-Burhn f ulmi'l-Kurn, III, 55-56; el-Mer, Ulml-bela, s.313 24 ( - ` `` - ` ` , ` ) ve faziletleri arasnda saylamaz.120 nk en hayrl sz, her trlarlktan(ifratvetefritten)uzakolan,gereivedoruyuolduugibiyanstan szdr.121Bugrsavunanlaragrembalaa,szndeerineuygunbirdurumolmayp, airinorijinalbirtemabulamaynn,acizliininvedndnistediigibiifade edemeyiininbirgstergesidir.Eerir,meramnorijinalifadelerleanlatabilmiolsayd, abartlyadamuhalolanifadelerebavurmazd.Dolaysyla,airinbutrifadelere bavurmas,onunkusurunadelaletetmektedir.122BugrdesteklemekiinHasanb. Sbit'in u sz rnek gsterilir:123 , ` ` ` ` , ` ,. ,` , ` . ` ' _. ,.` ,, . ` -` ,.'` ,,` , .'` .` ', ` , ` . `, '``` ."Hiphesiziir,kiininakldrki,onunlainsanlarazeksnyadaahmakln gsterir. Sylediin iirin (beytin) en iyisi ise, doru olarak sylediindir. "2. Mutlak Olarak Kabul Edenler:Mbalaa, belgatin en deerli bir unsuru olup" .-` ,, ` ` ,' ` , ` iirin (szn) endeerlisienyalanolandr",` ` - ' ,` . ` ' , ` ` , ' ,` ` iirinengzeli(enhou), gerek d olandr., ` ` ,, -` `` `` , `' nsanlarn en (iyi) iri yalan iyi ve gzel olandr. ve "` , ,_ ,( ' ` ` .)' . Szn en faziletlisi (en gzeli ,en hou) iinde abartolandr"cmleleridebunadelletetmektedir.Ayrcabugrsavunankiiler, Nbia ez-Zbynnin, En iyi ir kimdir? sorusuna, , _ ` : -` . , ` ` ,, -` ` 120ez-Zerke,a.g.e.,III,55;EbAbdullahBedreddinb.Mliked-Dmek,el-Misbhfil-menvel-beyn vel-bed, s.229; Habenneke, a.g.e., s.450 121SaduddinMesdb.meret-Teftzn,el-MutavvelerhuTelhsil-Mifthil-ulm,s.665;Mliked-Dmek, el-Misbh, s.229; el-Mer, a.g.e., s.314. 122BekreyhEmn,el-Belgatl-arabiyyefsevbihel-cedd,lml-bed,s.27;Mliked-Dmek,a.g.e., s.229; bn Hicce el-Hamev, Hznet'l-edeb, s.225, II, 9-10; Ahmed Matlb, a.g.e., III, 183-184; Tabne, a.g.e., 92-93; Yekta Sara, a.g.e., 184. 123Mlik ed-Dmek, a.g.e., s.229; el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 9.25 Yalan iyi ve gzel kabul edilen ve kts gldren eklinde cevap vermesini ve Hassan b. Sbitinubeytindeyeralanifadeleri,mbalaaasndangszbularakbukonudaonu eletirmesini, delil olarak ne srmlerdir. 124: ' ,` ` . -, ` ,_ -' . ' ` -` .` , = , ,`' , Kuluktaparlayanziyafetkazanlarbizimdir.Kllarmzise,birimdaturunda kandamlatr.Nbia,beyittegeenifadeleriyndeneletirmitir.125lkolarak,' ,` yerine` , denmesinindahadoruolacanifadeetmektedir.nk` , kelimesi,' ,` kelimesine gre daha ok beyazlk ve parlaklk ifade eder. kinci olarak, .- yerine ` . - ve` ,` ,' yerine ,`'gibiazlkbildirenoullarnkullanlmasn,ncolarakda,,yahut , ,` -,(selgibiakar)yerine .` , = ,(damlar)kelimesininkullanlmasneletirmive , ` ,_ -' . (kuluktaparlar)yerine, ,_ -' ` ,(karanlkgecedeparlar)denseydidaha gzel olurdu demitir.126 Bugrsavunanlardelilolarak,sznendeerlisiveengzeliolanKur'n- Kerim'devedahasonradaHz.Peygamber'inhadislerindembalaayayerverilmesini gsterirler.Ayrcambalaanninkredilmesinin,tebihveistiregibibirokgzelsz sanatnn nemini de ortadan kaldracan ifade etmektedirler.127 Btn bunlar, edeb sanatlar ierisinde mbalaann vazgeilmez yerine iaret etmektedir.128 124 Kudme b. Ca'fer, Nakd'-i'r, s. 62; Saduddin Mesd b. mer et-Teftzn, el-Mutavvel, s.665; bn Rek el-Kayravn, el-Umde, s.649, 663; bn Mlik ed-Dmek, el-Misbh, s.229; el-Hamev, a.g.e., II, 9; el-Mer, a.g.e., s.314; Habenneke, a.g.e., s. 450. 125el-Hamev, a.g.e., II, 9 126Kudme b. Ca'fer, Nakd'-i'r, s. 60-62; el-Hamev, a.g.e., II, 9; et-Teftzn, el-Mutavvel, s.665; bn Rek, el-Umde,s.652;el-Kartcin,Minhcl-blevesircl-deb,s.134;Durmu,"Mblaa"md.,DA, XXXI,425-426;GeniaklamaveNbianneletirilerinecevapiinbkz.Kudmeb.Ca'fer,Nakd'-i'r,s. 60-62127bn Rek, el-Umde, s.652; bn Malik , el-Misbh, s.230; ez-Zerke, a.g.e., III, 55; el-Hamev, a.g.e., II, 10; Ahmed Matlb, a.g.e., s.184; Tabne, a.g.e., s.92-93; Bekri eyh Emin, a.g.e., s.28; Yekta Sara, a.g.e., s.184. 128Durmu, a.g.m., DA, XXXI, 426. 26 3. Belli artlar Dhilinde Kabul Edenler:Mbalaannhemmakbulolan,hemde,merdudolanvardr.129Dolaysyla mbalaa,imkndiresinindnakmazveusulnceyaplrsaszngzelliklerindenveya gzelsanatlardanbiriolmazelliinesahipolur,busebepledeayplanamaz.130Bugr savunanlar,usulnceyaplanmbalaannszedeerkattnsyleyerek,eletirilerini mbalaann Gulv ve rk trlerineyneltirler.131 Bunlara gre, mbalaay mutlak olarak toptan reddedenler ve ayplayanlar hatal davranmaktadrlar. Kitaplarda mbalaa konusunun MakbulMbalaabalaltndazikredilmesidezaten,mbalaaymutlakolarakgzel yadairkinbulanlarreddetmektedir.132ubirgerektirki,doruluunvedoruszn deeri ve fazileti inkr edilemez. Ancak bununla beraber mbalaa da, deeri inkr edilemez bir sanattr. Eer yle olmasayd, Kur'n'da buna yer verilmezdi. Bununla beraber mbalaay mutlakolarakgzelbulanlardaisabetlidavranmamaktadrlar.nkmbalaann ksmlarndan olan ulv ve rkta, ifrat ve tefrit sz konusu olup, bir ey olduundan daha yce yahut daha deersiz gsterilmektedir. Mademki ilerin en hayrls orta olandr, yleyse sylenen szn de bu ilke istikametinde, ifrat ve tefritten uzak olmas en gzelidir.133 Butemelgrierisindeterciheayanolangrise,ncgrtr.Bu grsavunanlaragre,mbalaatrlerindenTebliverkmakbulolup,ulvise yukardadaizahettiimizgibi,ancakbelliartlardhilindemakbulsaylabilecekbir trdr.134Bu son gr, ediplerin ve belgatilerin ounluunun kabul ettii bir grtr.135 imdi de, kimi belgatiler tarafndan mbalaann bir eidi olarak nitelenen l konusundan ksaca bahsedeceiz.136 129et-Teftzn, el-Mutavvel, s.665 130Mahmud Haleb, Hsn't-tevessl, s.236; en-Nveyr, Nihyet'l-ereb f fnni'l-edeb, VII, 125;131bn Hicce el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 10 132ed-Desk, Hiyetd-Desk (lml-Bed), s.55 133bnRek,el-Umde,s.650;bnMlik,a.g.e.,s.230;Yahyb.Hamzael-Alev,et-Trz'l-mtezamminli-esrri'l-belga(nr.M.Abdsselmhn),Beyrut,1995,III,119;el-Mer,a.g.e.,s.314;AhmetMatlb, a.g.e., III, 184; Tabne, a.g.e., s.92-93 134 Tehnev, a.g.e., 202; Tabne, a.g.e., 92-93. 135 Ahmed Matlb, a.g.e., III, 185; Habenneke, a.g.e., s.450. 136 bn Rek el-Kayravn, el-Umde, (thk. Muhammed Karkazn), s. 654. 27 V. L (, -,, ) Szlkte"biryerinenuveenuzaknoktasnaulamak"anlamnagelmektedir. Nitekimbirkimsebiryerdenuzaklatnda _ ` , ';maksadnasratleulatnda ise ,` ,`_ ` , ' denilir.137Edeb bir sanat olarak ise l; "Anlamn tamam olmasndan sonra,szn(beytin)muhtevasnaklamak,pekitirmek,gzelletirmekveyaabartmak (mbalaa yapmak) gibi bir amala beytin sonuna ek bir kaydn getirilmesidir." 138 Bir baka ifadeylel,manastamamolduuhaldembalaagibiszebirnkteilaveedip,sz onunlabitirmektir. 139Birkonuyuveyadnceyitnbslubuylaanlatmannyollarndan biriolanl,ounluklatebihte,benzetmeninbtneleriyletamamolmasndansonra onugelitiripgzelletirenveonaayrntkatarakedebbirabartsalayanuygunbirkaydn veya sfatn getirilmesi eklinde olur.140

Yce Allahn u yetleri bu konuda rnek gsterilebilir: .,`,`, ` , ` -= ` ` - ' ` ,.,` ` ,` , - , ` - ' . Yoksa onlar chiliye idresinimiaryorlar?yianlayanbirtoplumiin,hkmrnlAllahtandahagzelolan kimvardr? 141yetteyeralan .,`,`, ` ,ksmaldirveaynzamandafslaya uygunluu salamaktadr.142

` ,' . ` _ ` ` . , ` ,, . ' , , ,` ` ... Arkalarn dnp giderlerken sarlara da 137 el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 29; en-Nveyr, Nihyet'l-ereb f fnni'l-edeb, VII, 138. 138 Kudme b. Ca'fer, Nakd'-i'r, s. 169; bn Mlik, el-Misbh, s.234; et-Teftzn, el-Mutavvel, s.228; smail Durmu, "Itnb" md., DA, TDV Yaynlar, stanbul, 1999, XIX, 217. 139 el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 29; Akdemir, a.g.e., s.199. 140tnb:Birdnceningereindenfazlaszleifadeedilmesianlamndabirbelgat(men)terimi.Birbaka ifadeyle"maksad,allagelmiibredenfazlaibreileifadeetmee"tnbdenir.Genibilgiiinbelaat kitaplarna baklabilir. rnein; Bolelli, Nusrettin, Belgat, Beyn-Men-Bed limleri, Arap Edebiyat, nc Bask, M FAV Yaynlar, stanbul, 2001, s. 275-299; Durmu, a.g.m., DA, XIX, 217. 141Mide, 5/50. 142el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 30. 28 dvetiduyuramazsn. 143yetininsonundaki` ,, , , ,` ` ksm,szfslailesona erdirmekte olup, ayn zamanda aldir.144 l adn kullanmadan bu konuya ilk temas eden kii, Asma (.216/831)145 olmutur. O, kendisine sorulan "nsanlarn iinde en iyi air kimdir?" sorusunu, "Syledii sz ile, basit manal bir beyti yce (gzel) bir konuma tayan, yahut deerli anlam olan bir beyti, (isterse) ekledii sz ile deersiz klan, yahut da, kafiyeden nce sz bitmesine ramen, gerektiinde beytin sonuna ilave yapabilendir" eklinde cevaplamtr. 146 Salebde," . ` ,, ` .` ' , Parlakbeyitler"adaltnda,isimvermedenbutretemas etmitir.147 Kudmeb.Cferle,eserinin" , : , ` '` ,_ , _ ,` ,. " kafiyeninbeytinmuhtevasileuyumublmndeyervererek,buismiilkkullanankii olmutur. Ayrca o, bazlarnn li, tebl olarak isimlendirdiklerini de belirtir.148 Htim ise, l yerine "Tebl" terimini kullanmaktadr.149 bnRekise,alikafiyelerehasbirmbalaatrsayarve"Tetmm" 150ile aralarndaokbykfarknolmadnbelirtir.EbHillel-Askerdetetmmile liayn mahiyette grr. Buna gre fazla ksm beyit sonunda ve fslalarda ise l, deilse tetmmdir vemblaayadate'kdbildirebilir.AyrcabnRek,litanmlarkenonun ` , 143Neml, 27/80; Rm , 30/52. 144el-Hamev, Hznetl-edeb, II, 30. 145EbSadAbdlmelikb.Kureybel-Asmael-Bhil(.216/831):122/740ylndaBasra'dadodu.Basradil mektebininndegelenisimlerinden,iirveahbrrvsi,dilveedebiyatlimi.Asmahakkndagenibilgiiin bkz. Sleyman Tlc, "Asma" md., DA, TDV Yaynlar, stanbul, 1991, III, 499-500. 146Kudmeb.Cfer,a.g.e.,s.170-171;bnRek,el-Umde,s.655;EbHillel-Asker,Kitb's-Sn'ateyn, s.122-124; en-Nveyr, Nihyet'l-ereb f fnni'l-edeb, VII, 139; Durmu, a.g.m., DA, XIX, 217. 147 Sa'leb, Kavid'-i'r, s.72; Durmu, a.g.m., DA, XIX, 217 148Kudmeb.Cafer,a.g.e.,s.169;bnRek,el-Umde,s.654(balklailgili1no'ludipnot);en-Nveyr, Nihyet'l-ereb f fnni'l-edeb, VII, 149 Htim, Hilyet'l-muhdara, I, 155; bn Rek, a.g.e., 654; Durmu, a.g.m., XIX, 217. 150Sznanlamnveyaifadeyigzelletirmekamacylatamamlaycbirunsurolarakgetirilenziyadelafzdr. Sze mbalaa, zerfet ve gzellik vs. katmak iin yaplr. Itnab trlerindendir.29 kelimesiyleolanilikisiniizahederek,bireysratleuzaklatnda"` ,' _. ` _ " tabirininkullanldnbelirtir.Buradanhareketlede,lyaparkenairinmbalaadaar gittiineyadakafiyedekiziyadeliivegzelliiartrmadasratlicehareketettiineiaret eder.151

Kazvinileondansonragelenbelgatilerinouvebediyyesahipleriise,libir tnb tr olarak kabul etmilerdir.152

l le lgili rnekler: Hans ( . `- )'nn (.24/645),153 kardei Sahr' methederken syledii beyit: " , ` ,' ,',` - .. , ' ` _ ' _ _ ` , ` `' " " Klavuzlar (mritler)Sahr ile yollarn bulurlar. O (Sahr), zerinde ate bulunan (yksek)birdagibidir." 154Bubeyitteki ' `` ` , Sankioyksekbirdadrifadesi, maksadanlatmakiinyeterliyken,buvgsnmbalailesslemekvekuvvetlibirl ile pekitirmek iin" _ _'` _ Onun zerinde ate vardr " ibaresini eklemi ve bylece bu ifadeyle methinde le yer vermitir.155

Pekitirme eleriyle yaplan tnab trnde de, bazen durumun korkunluunu tasvir etmek iin mbalaya bavurulduu grlmektedir. rnek: "` , ` ` . `` , ,` , ` , - , ` , ... ..." " ...Tepelerindeki tavan zerlerine kt..."156 Buayetteherhangibirtavanndeilstlerindekitavannktvurgulanarakdurumun 151 bn Rek, a.g.e., s.652, 654, 660-661; Eb Hill el-Asker, a.g.e., s.424; Durmu, a.g.m., XIX, 217. 152 el-Kazvin, a.g.e., s.301; Durmu, a.g.m., XIX, 217. 153 mmAmr Tmdr bintAmr b. el-Hris b. e-erd: Sahabeden olup, Ben Sleym Kabilesinemensuptur. Araplarnenmehurkadnairiolarakbilinir.Hz.Peygamber'in:"HaydiHuns!"diyerekonuiirokumaya tevik ettii rivayet edilir. iirlerinin ounu Cahiliye devrinde Mslman olmadan nce sylemi olup, kardei Sahr iin sylenen mersiyelerden oluan divan gnmze kadar gelmitir. 154 Hans, Divn'l-Hans (nr.brahim Avazayn), Kahire, 1405/1985, s.51. 155bnRek,a.g.e.,s.658;bnMlik,el-Misbh,s.234;et-Teftzn,el-Mutavvel,s.228;el-Hamev,a.g.e.,II, 31. 156 Nahl, 16/26 30 korkunluunuanlatmadapekitirmevembalaifadeedenbirtnbesi( ` ` ,, ` , ) getirilmitir.157 Bylece,BelagatlmiAsndanMbalaakonusunutamamlambulunuyoruz. BundansonrakiblmdeiseSarflmiAsndanMbalaabalaltndaMbalaal sm-i Fil ve Mbalaa Vezinleri ile Mbalaa fade Eden Bablar konusu ele alnacaktr. B- SARF LMNDE MBALAA (= =|, - _ - - | , | = | ) 158 Bukonu,yukardadaksacadeindiimizgibi,SiadaMbalaa( ` , ` ., ) bal altnda da incelenmektedir.159 Ayrca bu konunun, baz sarf kitaplarnda.,_` . ' ` ,_.` .` ` , . '` ` . '` ,,` . .` .` . '` .` gibi balklar altnda incelendiini de grmekteyiz.160 Sarf ilmi asndan mbalaa konusuna gemeden nce, Belagat ilmindeki mbalaa ile sarf ilmindeki mbalaa arasndaki ilikiyi ksaca izh etmekte fayda gryoruz. Mny gzelletirenszsanatlarndanbiriolaraknitelendirilenbelagatilmindekimbalaada,sarf ilmindekimbalaavezinlerindenistifadeedilmeklebirlikte,bununokdahatesinde,sarf ilmindebulunmayanveinsangenihayallerinufuklarndadolatranzenginsluplar mevcuttur.Buynylebelagattakimbalagann,sarfilmindekimbalaadandahageni kapsaml olduunu ifade edebiliriz.161 157 Durmu, "Itnb" md., DA, XIX, 219. 158 Bekri eyh Emin, el-Belat'l-Arabiyye (lml-Bed), s. 40. 159 Suyt, el-tkn, II, 94; Suyuti, el-Mu'terekl-akran, I, 412; Tehnev, Kefu stlahtil-fnn vel-ulm, I, 200-201;MuhammedSaidsbir-Cneyd,Bilal,e-milmucemfulmil-lgatil-arabiyyeve mstalahtih,kinciBask,Drul-Avde,Beyrut,1985,s.782;bnEbi'l-sba',et-Tahrir,s.321;A.Haimi, Cevhirul-Belaga, s.380; Abdlgani en-Nablusi, Nefahatl Ezhar, s.201-206; Habenneke, a.g.e., 455. 160 George Mitri Abdlmesih, el-Hall: Mucem Mustalahti'n-nahvi'l-Arab, Mektebet Lbnn, s.75. 161 Bekri eyh Emin, a.g.e., s.40. 31 I. MBALAALI SM- FL ( - , = - - | , - ) Mbalaalism-ifil,fiildentretilen(tremi)isimlerdenbiriolup,sm-ifilin iaretettiimnyziyadeletirenlafzlardr.162Birbakaifadeylembalaalism-ifil, bir varlkta bir niteliin ar derecede bulunduunu gsteren, sls mcerred ve genellikle demteaddfiildentreyen(mtak),sfatcinsindenismedenir.163Bukalp,biriisksk yapanveyabirzelliiokagsterenbirkimseyiveyabirdurumuifadeetmekiin kullanlr.Bu,ism-ifailinabartyadadevamllkifadeedenekliolup,birfiilinnormalin zerinde(abartlbirekilde)meydanageliiniifadeeder.164 MbalaaVezinleriise,ism-i filnevindenbirtakmsfatlardrki,mnlarndambalaaveoklukifadeederler.Bu sebeple de onlara,.,_` veya' ` ,,` gibi isimler verilmitir.165 Bir baka ifadeyle bunlar abartma, arlk ve bir iin ok yapldn belirten isim kipleridir.166

Mbalaalism-ifiller,Allahiinkullanldklarndasfat,insanlariin kullanldklarnda ise mbalaa veya lakap olurlar. nk bu vezinler aslnda kemle dellet eder. Eerniteleneneydebukemlyoksa-kiinsanlardamutlakmndakemlvasflar 162FudNime,Mlahhaskavidil-lgatil-arabiyye,s.34;MustafaGalyin,Cmiud-drsil-arabiyye,I, 198; George Mitri Abdlmesih, el-Hall: Mucem Mustalahti'n-nahvi'l-Arab, s.75; Rc Esmer, el-Mucem'l-mufassal f ilmi's-sarf, Dr'l-Ktbi'l-lmiyye, Beyrut, Birinci bask, 1993/1414, s.294 163Ahmed Muhtar mer, Kitab f uslil-la, Khire, Birinci Bask, Mecmal-lgatil-Arabiyye, 2003/ 1424, IV, 175 164Sbeveyhi,EbuBirAmrb.Osmanb.Kanberel-Hris,KitbuSbeveyh,(thk.AbdsselmMuhammed Hrn), kinci Bask, Mektebet'l-Hanc, Kahire, 1977, I, 56; Ebul-Abbas Muhammed b. Yezid b. Abdlekber el-Ezdel-Mberred,el-Muktedab(thk.MuhammedAbdlhlikUdayme),lem'l-Ktb,Beyrut,1963,II, 113;Tehnev,a.g.e.,s.200;BekrieyhEmin,a.g.e.,s.40;AbbasHasan,en-Nahvul-vf,ncBask, Drul-Marif, Kahire, 1973, III, 257; Ebu'l-Ksm Abdurrahman b. shak ez-Zeccc, Kitb'l-Cmel fi'n-Nahv (thk.AliTevfikb.Hamed),Drdncbask,Messeset'r-Risle,Beyrut,1988/1408,s.92;RcEsmer,el-Mucem'l-mufassalfilmi's-sarf,s.294;AzzeFevvlBbet,el-Mucemul-mufassalfin-nahvil-arab, BirinciBask,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,1992,II,925-926;GeorgeMitriAbdlmesih,Mucem mustalahtin-nahvil-arab, s.75; Germanos Ferhat, Mucem ve dirst fin-nahvil-Arab: Bahs'l-Metlib flmi'l- Arabiyye, Mektebet-i Lbnan, s.44-45; Muhammed Antk, el-Muht f asvti'l-Arabiyyeti ve nahvih ve sarfih,Dru'-arki'l-Arab,Beyrut,ncbask,II,242;AbdlganDekr,Mucem'l-kavidi'l-Arabiyye fi'n-nahvi ve't-tasrf, kinci bask, Dru'l-Kalem, Dmek, 1993/1414, s.427; Muhammed Esad Ndir, Nahv'l-lati'l-Arabiyye,Mektebet'l-Asriyye,Beyrut,s.141-143;Habenneke,a.g.e.,s.456;MehmedZihn,el-Mntehab ve'l-Muktedab f kavidis-sarfi ve'n-nahv, Drdnc bask, Marifet Yaynlar, stanbul, 2000, s.296.165M. Esad Ndir, Nahv'l-lati'l- Arabiyye, s.141; Mustafa Galyin, a.g.e., I, 198; Muhammed Antk, el-Muht, II, 242; Red b. Abdullah b. Mihil el-Hr el-Lbnn ertn, Mebdil-Arabiyye fis-sarf ven-nahv, Dokuzuncubask,Beyrut,el-Matbaatl-Katolikiyye,1960-1963,IV,73;MehmedZihn,el-Mntehab,s.296; Fud Nime, Mlahhas kavidil-lgatil-arabiyye, s.34. 166Nusrettin Bolelli, Arapa Dilbilgisi Nahiv-Sarf ve Terimleri, Birinci Bask, Yasin Yaynevi, stanbul, 2006, s.589. 32 bulunmaz- o zaman mbalaa yaplm olur. Aksi durumda yani keml sfatlar sz konusuysa, mbalaa deil, hakikat ifade edilmi olur. 167

Mbalaalism-ifil,devamllkifadeetmesiynndensfat-mebbeheye benzemektedir.nk,mevsuftabulunansfatngeiciolduunuifadeedenism-ifil, mbalaalism-ifaileklinedntrldndeanlamaabartvesfat-mebbehegibi sreklilik kazandrlm olur. Bununla birlikte, baz mbalaa vezinleri sls mastarlarla, bir ksmism-iletlerle,birksmdaism-ifilinmfredvecemisalarylabenzerlikarz etmektedir. leriki sayfalarda buna dair rneklere yer verilecektir. A. MBALAALI SM- FLN TRETL Mbalaalism-ifil,yukardadadeindiimizgibi,fiildentretilen(mtk) isimler grubundandr ve nce harfli (sls), ekimli (mutasarrf) ve geili (mteadd) fiil kknden ism-i fil sgasna; oradan da mbalaa sgasna aktarlarak elde edilir.168 Bilindii gibism-ifil(etkenorta),biztihkarneolmakszn(mcerredolarak)kemiyetyada keyfiyetbakmndanazlkyadaokluadelletetmez.Ancakmbalaavezinleri, isimlendirmedendeanlalacagibi,biztihoklukveabartyadelleteder.Busebeple oklukyadambalaabildirenbirdurumolduunda,ism-ifilvezni,mbalaaveznine evrilir.169

rnein meyve yetitiren bir ahstan bahsediyorsak , ` _ _ _. Falanca meyveekenbiridir.deriz.Ancakmeyveyetitirmeiiniokayapanbirkiiden bahsedeceksekozaman,` _ _ . , ` _ Falancaokameyveekenbiridir.deriz. Yine ilmin faydal olduunu ifade edeceksek ` _ ` , lim faydaldr. deriz. Ancak amacmzilminokfaydalolduunuvurgulamaksa,ozaman` _` ,limok 167Bekri eyh Emin, a.g.e., s. 40; Habenneke, a.g.e., s. 456 168Abbas Hasan, en-Nahvul-vf, III, 257-258; Muhammed SlimMuhaysin, Tasrfl-efl vel-esm f davi eslbil-Kurn,Beyrut,Drl-Kitbil-Arab,1987,s. 368;FudHannaTarz,el-tikk,Beyrut,Mektebet Lbnan, 2005, s. 184 169AbbasHasan,a.g.e.,III,257-258;MuhammedSlimMuhaysin,Tasrfl-eflvel-esmfdavieslbil-Kurn,s.368;FudHannaTarz,el-tikk,s.184;NusrettinBolelli,ArapaDilbilgisiNahiv-Sarfve Terimleri, s. 589 33 faydaldr. deriz. Kt niyetli bir kiiyi nitelendirirken, ism-i fil kalbnda ` - deriz. Eer bukii,ktniyetindeargidenvebuiikindarlkboyutunatayanhainbirkimseise,o zamanmbalaavezninikullanarak` ,-deriz.Neticeolarakyukardazikredilen` _` _ _, ` _ ve ` ,- kelimeleri iin oka yapldna ve mbalaaya dellet ederler.170 B. MBALAALI SM- FLN VEZNLER . `. `''` ,_. ` ` ' . ,` ` . `_ , . ./ ` , ` , ' ounluklasls(harfli),mutasarrf(ekimli)vemteadd(geili)fiillerden tretilenmbalaavezinlerininbirksmkys(kurall),ounluuisesemdir(kuralsz, iitmeyedayaldr.) 171Bunlarnenmehurlarise,beadetkys(kurallarauygunolarak tretilen) vezinlerdir.172 III. MBALAA FADE EDEN VEZNLER A. KIYS VEZNLER ( v_.| ,= ,-) Bunlar, ( ` .` ., . .,) vezinleridir. 173 - (,- ) VEZN: ( mennesi:- |- ) Enokkullanlanmbalaaveznidir.Buvezinhricindekidiervezinlermteadd (geili) fiillerden tretilirken, bu vezin hem mteadd (geili) hem de lzm (geisiz) 170 Abbas Hasan, a.g.e., III, 257; AliCrim-Mustafa Emin,en-Nahvl-vzh, I, 71; Fud Nime,Mlahhas, s. 34. 171EsadNdir,Nahv'l-lati'l-Arabiyye,s.141;MehmedZihn,el-Mntehab,s.297;GeorgeMitri Abdlmesih, el-Hall: Mucem Mustalahti'n-nahvi'l-Arab, s.75; Rc Esmer, el-Mucem'l-mufassal f ilmi's-sarf, s. 294. 172Sbeveyhi, el-Kitb, I, 56; Abbas Hasan, a.g.e., III, 258; Fud Nime, a.g.e., s.34; Fud Tarz, a.g.e., s. 184; Muhammed Slim Muhaysin, a.g.e., s. 368; Bolelli, a.g.e., s. 589. 173Sbeveyhi,el-Kitb,I,56;EsadNdir,a.g.e,s.141;RcEsmer,a.g.e.,s.294;AbbasHasan,a.g.e.,III, 258-259; Ebul-Hasen Ali b. Mmin b. Muhammed b. Ali bn Usfr el-bil, erh-u Cmeliz-Zeccc, Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut,II,15;AhmedMuhtarmer,Kitabfuslil-la,IV,175;AbdlganDekr, Mucem'l-kavidi'l-Arabiyye fi'n-nahvi ve't-tasrf, s. 427; Azze Fevvl Bbet, el-Mucemul-mufassal fin-nahvil-arab, II, 925; Fud Nime, a.g.e., s. 34.34 fiillerden tretilmektedir.174 rnekler:175 ok balayan : ` _ Hilekr (ok hile yapan) : `` ok glen: . ` - ` ok bilen : ` ok rzk verici :_ ` _ ` ok veren, balayan : , ` ` . ok tevbe eden / kabul eden :` , ` . ok gl, mutlak g sahibi :- `` _ ok yalan syleyen : ` . ok emreden : ' ` ` _ ok baskn gelen, kahredici : ` , ` _ oka toplayan, toplayc :- `` _ ok faydal :` _oka engelleyen, men eden:` _` 174EsadNdir,a.g.e.,s.141;AbbasHasan,a.g.e.,III,262;GeorgeMitriAbdlmesih,el-Hall,s.75;Rc Esmer, el-Mucem'l-mufassal, s. 294 (2 nolu dipnot); Eml Bed Yakub, Muceml-evznis-sarfiyye, Beyrut, leml-Ktb, s. 129; Fud Hanna Tarz, a.g.e., s. 184. 175Sbeveyhi,el-Kitb,I,56-58;el-Mberred,el-Muktedab,II,113;MehmedZihn,el-Mntehab,s.297-298; Ahmed Muhtar mer, Kitab f uslil-la, IV, 175; Fud Nime, Mlahhas, s. 34; Germanos Ferhat, Mucem ve dirstfin-nahvil-Arab:Bahs'l-Metlibflmi'l-Arabiyye,s.45;Habenneke,a.g.e.,s.456;GeorgeMitri Abdlmesih, a.g.e., s. 75; Eml Bed Yakub, Muceml-evznis-sarfiyye, s. 129; Rc Esmer, a.g.e., s. 294. 35 ok ien: ` .` , ( .` ,' ` ' )Bala gelince, ben onu ok ierim sznde olduu gibi.176 Bu vezindeki birok kelime, sanat sahiplerini ifade etmek iin nisbet sgas (isimya da meslek) olarak kullanlmaktadr.177 rnekler: Sarraf, kuyumcu :. ` , ` Pilot :~ ` , ` _Kasap :- ` , ` _Cerrah, operatr :- ` , ` _A:~ `` _Ekmeki :- `` _ifti: ` _Hamam :- `` Hamal : - ` Berber : - ` Dalg : `` _ Demirci:- `` Kmrc: ` - ` 176Sbeveyhi,el-Kitb,I,57;el-Mberred,el-Muktedab,II,113;Ebul-Hasenel-bil,erh-uCmeliz-Zeccc, II, 17; Abdlgni Dekr, Mucem'l-kavidi'l-arabiyye, s.427; Azze Fevvl, el-Mucemul-mufassal fin-nahvil-arab, II, 925.177MehmedZihn,el-Mntehab,s.298;AbbasHasan,a.g.e.,III,269;AhmedMuhtarmer,Kitabfuslil-la, IV, 175. 36 Marangoz : ` _` -Sucu : . Kapc: ` .` , , Satc: , ` _` ,Bu vezinde olan kelimelerin bir ksm, isimden tremi de olabilir.178 rnekler: Deveci : - ` Kmrc : ` - ` Kei sahibi: ` ` _ ` vezninde olan baz kelimelerin sonuna getirilen " te " () harfi, te'ns (diilik) iin deil, te'kd ve mbalaa iindir. Bu"te" harfine "harf lil-mbalaa" ( - ` , ` ` ) denir. " . ` ,. , "gibi.179Busebeple( , ' ` ., ')rneklerindede grldgibihemmzekker,hemdemennesiinortakkullanlrlar.180AncakSft- lhiyeszkonusuise" "harfigetirilmez. ` ` ` ,., .` _` ., .`` _ ` ` ,., vb. kelimelerde olduu gibi.181

178 Mehmet Zihni, a.g.e., s. 297. 179GeorgeMitriAbdlmesih,a.g.e.,s.75;Redb.Abdullahb.Mihilel-Hrel-Lbnnertn,Mebdil-Arabiyyefis-sarfven-nahv,IV,73;AhmedMuhtarmer,Kitabfuslil-la,IV,175;GermanosFerhat, Mucemvedirstfin-nahvil-arab:Bahs'l-Metlibflmi'l-arabiyye,s.45;GeorgeMitriAbdlmesih, a.g.e.,s.75;MustafaMeralrt,ArapaDilbilgisi:Sarf,MarmaraniversitesilahiyatFakltesiVakf Yaynlar, kinci bask, stanbul, 1997, s. 65, 472. 180 Azze Fevvl Bbet, el-Mucemul-mufassal fin-nahvil-arab, II, 926. 181 Mehmet Zihni, a.g.e., s. 297; Germanos Ferhat, a.g.e., s. 45. 37 Yine ` veznindeolanbazkelimelerinsonundayeralan"te"()harfi,` veznininoulhaliniifadeeder.rnein: `- :(Deveciler), ` :(Katrclar), `- _: (Eekiler) gibi.182 - ( - ) VEZN: 183 ok dikkatli, uyank: - ` _ ok yiyen, obur :` , ,ok mark, azgn : ` , = , ok zor, etin: ` , ( , ` , ` ` ,,.,` , ,.... ) Kfirler: Bu ok etin bir gndr! derler. 184

ok mark : ` ,'( ` ,' ` .,` , .... Bilakis o, ok yalanc ve marn biridir. 185 ) ` _-_ . , -` ` ` , ` , . ` _ . ._,` ' Zarar vermeyen eylere kar(bile)okdikkatlivetedbirli(davranyor).(Ancakbudurum)onukaderdenkurtarc deildir. 186 iirindeki ` _- kelimesi ve`' _ ' ` ,,` ,` , ` - - _ .` , ., , ` ,` , 182 Mehmet Zihni, a.g.e., s. 297. 183 Sbeveyhi, Kitbu Sbeveyh, I, 57; el-Mberred, el-Muktedab, II, 114; Abdlgan Dekr, Mucem'l-kavidi'l- Arabiyye fi'n-nahvi ve't-tasrf, s. 427; Azze Fevvl Bbet, el-Mucemul-mufassal fin-nahvil-arab, II, 925; Habenneke, a.g.e., s. 456; George Mitri Abdlmesih, el-Hall: Mucem Mustalahti'n-nahvi'l-Arab, s. 75; Rc Esmer, el-Mucem'l-mufassal f ilmi's-sarf, s. 294; Fud Tarz, a.g.e., s. 185-186; Muhammed Slim Muhaysin, a.g.e., s. 369, 373; Eml Bed Yakub, Muceml-evznis-sarfiyye, s. 129. 184Kamer, 54/8. 185Kamer, 54/25. 186Sbeveyhi,el-Kitb,I,58;el-Badd,Abdlkadirb.mer,Hiznetl-edebvelbbulbbilisni'l-arab, (thk. Abdsselm Muhammed Hrn), kinci Bask, el-Heyetl-Msriyyetl-mme lil-Kitb, Kahire, ts., III, 456; bn Manzr, Lisnl-arab, IV, 176 ( -= ); el-Mberred, el-Muktedab, II, 114; Abbas Hasan, en-Nahvul-vf, III, 259. 38 Onlarnbenimnamusumulekelendirmekistediklerihaberibanageldi.(Bunuhi nemsemiyorum,nk)onlar(nbukonudakiszleri),Krmileyndekieekspalar(nn anrmas gibi) dir.187 iirindeki , kelimesi de vezninde mbalaa ifade eder.188

` _ , (sevinli) kelimesinde olduu gibi, bu vezin ayn zamanda sfat- mebbehe ile ortaktr.189

- (,, - ) VEZN: ( mennesi:- |, - ) 190 ok yiyen, obur:',( .` _ )191 ok sabrl:. `` _,ok cahil:- ` ,,ok doru szl :. `` ,ok arbal:, ` _,ok kindar, kinci:- ` ,ok efkatli:_ ` , ` ok yalanc: ` ., 187Sbeveyhi,el-Kitb,I,58;el-Badd,Hiznetl-edebvelbblbbil-Arab,III,464;el-Mberred,el-Muktedab,II,114;AbdAliHseyinSalih,en-Nahvl-arabmenhecfit-teallmiz-zt,Drl-Fikr, Amman, Birinci Bask, 2001/1421, s.556; ( Beyitte geen Krmileyn, Tayyi Dandaki suyun addr.)188MuhammedEsadNdir,a.g.e.,s.142;ez-Zeccc,Kitb'l-Cmelfi'n-Nahv,s.93;el-bil,erh-u Cmeliz-Zeccc,II,19-21;AbdlganDekkar,Mucem'l-kavidi'l-Arabiyyefi'n-Nahvive't-Tasrf,s.427- 428; Azze Fevvl, el-Mucemul-mufassal fin-nahvil-arab, II, 925. 189Abdullah Emn, el-tikk, kinci Bask, Kahire, Mektebetl-Hanc, 2000, s. 269; Fud Tarz, a.g.e., s.186 190Sbeveyhi, el-Kitb, I, 57; el-Mberred, el-Muktedab, II, 114; Ahmed Muhtar mer, Kitab f uslil-la, IV, 175;AbdlganDekr,a.g.e.,s.427;AzzeFevvl,a.g.e.,II,925;Habenneke,a.g.e.,s.456;GeorgeMitri Abdlmesih, a.g.e., s.75; Rc Esmer, a.g.e., s.294; Fud Tarz, a.g.e., s.184-185; Slim Muhaysin, a.g.e., s. 369; Eml Bed Yakub, a.g.e., s. 129 191Mustafa Galyin, Cmiud-drsil-arabiyye, I, 198 39 ok uyuyan: ` , ` ,ok gayretli : ` , ` _, ok glen:. ` - ` ,ok cesaretli :- `` _,ok balayc : ` _,ok seven :` ,` , . _` .,` , . __ Ali,kfirlerinboynunuokavurandr. cmlesindeki ` .,` , . kelimesi 192 ve _,` ,` .,` . . ,- , ,` - `-,. ok acele edene rahat, ok fkelenene huzur yoktur. cmlesindeki ,` - ve .,` . kelimeleri de ,` vezninde mbalaa ifade eder.193 ` , veznibazen,mbalaalism-ifilindndabirisimolarak,ism-imeflmanasnda da kullanlabilir.194 rnek: Peygamber, eli :_ ` , Temizlenmi: ~ ` , ` _, Koca kar: ` - ` _, 192Abd Ali Hseyin Salih, en-Nahvl-arab menhec fit-teallmiz-zt, s. 556. 193Ali Crim-Mustafa Emin, en-Nahvl-vzh, I, 74. 194el-Mberred, el-Muktedab, II, 114; Ahmed Muhtar mer, Kitab f uslil-la, IV, 175 40 Ayrca baz isim, sfat ve mastarlar da bu vezinde gelmektedir.195 rnek: Kabul etmek (mastar) : ` ,Uysal (sfat): ,Tts (isim): , ` - ` _, Kahvalt (isim) : ` _, = ,` vezninde gelen bir kelime, anlamnda ise, o zaman mzekkeri ve mennesi ortakkullanlr.,``-,`, (BekarYuhanna)ve,`` ,,` , (BkireMeryem)rneklerinde grld gibi. Ancak bu durum, nitelenen ey (mevsf) marife (bilinen) ise geerlidir. Eer mevsf,bilinenbirkiideilse,ozamanmennesinsonunakapalte()harfigetirilir. ,`,` - _ (bekar bir adam) ve ,`, ' ,` (bkire bir kadn) rneklerinde olduu gibi.196 ,` vezni, ,` anlamndaise,niteleneney(mevsf)istermrife,isternekre olsun, mzekker ve mennes iin ayr kullanm sz konusu olur. Bir baka ifadeyle, mennes olan kelimenin sonuna tenis tesi ( ) getirilir: ,`_` - _ (bir erkek eli) ve ,`_ ' ,` (bir kadn eli) rneinde olduu gibi. Buradaki,`_ ve ,`_ kelimeleri, ` ,` (gnderilen, eli) anlamndadr.197

195Mehmet Zihni, a.g.e., s.299 196Azze Fevvl, a.g.e., II, 926; Germanos Ferhat, a.g.e., s.44; Eb Muhammed Cemleddin Abdullah b. Yusuf bn Him en-Nahv, Evdahul-meslik il elfiyyeti bn Mlik, Drul-Cl, Beyrut, IV, 287. 197 AzzeFevvl Bbet, a.g.e., II, 926; Germanos Ferhat, a.g.e., s.44; bn Him en-Nahv, Evdahul-meslik il elfiyyeti bn Mlik, IV, 287-288. 41 - (, - ) VEZN: ( mennesi:- , - ) 198

Buvezinaynzamandasfat-mebbeheveznidir.Ancakmbalaalism-ifilde sfat- mebbeheye gre bir arlk sz konusudur. Yine bu vezindeki kelimelerin mz fiili, genellikle ` kalbdrvebukelimelerounluklaahlkyadayaratllailgilivasflarla ilgilidir. ( ` , den` < , ; _`dan` _, ;` ,den` ., ,; ` , ~den` ., , ~ kelimelerinde olduugibi.) 199 , . , ve , - _gibibablardangelenkelimelerise,bunailhk edilmitir.200AyrcabuvezindekikelimelerYceAllah'nsfatolduundambalaasas olur.201

okiyibilen: ` ,, .` ,, _` , ,= , Allahhereyi bilendir. 202 ok cmert:, ` < < , :` , , ,` , . ` ,', ', . Ey insan! hsan bol (olan) rabbine kar seni aldatan nedir? 203 okacyan,esirgeyen: _- ` ,, ` ,, -` ,` ,, , ,` , . O,mutlakg sahibidir, ok esirgeyicidir. 204 ok iyi iiten:` _, . '` _,:` . phesiz sen, 198Sbeveyhi,el-Kitb,I,56;el-Mberred,el-Muktedab,II,113;AhmedMuhtarmer,a.g.e.,IV,175; AbdlganDekr,a.g.e.,s.427;AzzeFevvl,a.g.e.,II,925;Habenneke,a.g.e.,s.456;GeorgeMitri Abdlmesih, a.g.e., s.75; Rc Esmer, a.g.e., s.294; Eml Bed Yakub, a.g.e., s. 129; Fud Tarz, a.g.e., s. 185; Slim Muhaysin, a.g.e., s. 369. 199el-Mberred, el-Muktedab, II, 115; Ahmed Muhtar mer, a.g.e., IV, 178; Fud Tarz, a.g.e., s. 186 200el-Mberred, el-Muktedab, II, 115 201SlimMuhaysin,a.g.e.,s.372-373;BukonudageniaklamatezimizinncblmndeEsm-i Hsndaki Mbalaa Vezinleri bal altnda yaplacaktr.202Bakara, 2/282. 203nfitr, 82/6. 204Rm, 30/5. 42 duy hakkyla iitensin. 205 ok gzel, benzersiz:, ` _, , `` _,,` _ .,. . O, gklerin ve yerin esiz yaratcsdr. 206 . ,, ` ,` ` '. '_` ` ` ` ` ,` ,` - ' ,kigenkz:Biritpk hilalgibi,dieriisedolunayabenziyor.207cmlesindeki ,, kelimeside,, vezninde mbalaadr.208

, veznindekibazkelimeler,ism-imeflmanasndabirisimolarakda kullanlmaktadr. rnek:209 Talanm :` ,, - _ ( ,` -` , ) ldrlm : , ( ` ,) Yaral: -, ` _,( ` - ` , ` _,)Esir, tutsak : ' ` _ ( ' `` _,) Sevgili : - ` .,( ` - ` , ` .) Kovulmu: ~, ` , ( = ` , ` ,)Buvezindeolanbazkelimeler,ism-ifilmanasndabirisimolarakda kullanlmaktadr. 205l-i mrn, 3/38. 206Bakara, 2/117. 207Abdullah b. Kays, el-Maksidn-nahviyye, III, 542. 208EsadNdir,a.g.e.,s.142;AbbasHasan,a.g.e.,III,259;AbdlganDekr,a.g.e.,s.427;AzzeFevvl, a.g.e., II, 925. 209MehmetZihni,a.g.e.,s.299;AbdlganDekkar,a.g.e.,s.427;AhmedMuhtarmer,a.g.e.,IV,178; Germanos Ferhat, a.g.e., s.43; Fud Tarz, a.g.e., s. 185. 43 rnekler: 210 iten, duyan : ` _,( ` _anlamndadr.)ahit olan, gren:, ` ,( ` anlamndadr.) Her eye gc yeten : ` ,, ( ` _ anlamndadr.) Elem verici, ac: ' ` ,,( ` , ` ,` anlamndadr.) (Her eyi) bilen :,, ( ` , anlamnda olup Kuranda her iki kelimedeYceAllahnitelemekiinkullanlmtr: ,`, .` , ` , ... ...(O Allah)gaybdagrnenlemidebilendir 211yetiile; ` ` ,` ,, = , . Allah, takv sahiplerini bilir. 212 yetinde olduugibi.)213 , , ,` ,=` `- . Allah bize yeter, O ne gzel vekildir 214 yetindeki, , kelimesi de, - (koruyan) anlamnda ism-i fil mnsndadr.215 , vezni, ism-i fil anlamnda kullanldnda, mennesinin sonuna kapal te ( ) harfigelir.Birbakaifadeylemzekkervemenneskalbte()harfiilebirbirinden ayrlr. ` - _` _ . (yardm eden adam) ve _ . ' ,` (yardm eden kadn) rneklerinde olduu gibi.216 210Ahmed Muhtar mer, a.g.e., IV, 178; Germanos Ferhat, a.g.e., s. 43; Fud Tarz, a.g.e., s. 185. 211Har Sresi, 59/22. 212l-i mrn Sresi, 3/115. 213Ahmed Muhtar mer, a.g.e., IV, 178. 214l-i mrn Sresi, 3/173. 215Mehmet Zihni, a.g.e., s.299 ( 1 nolu dipnot ). 216AzzeFevvl,a.g.e.,II,926;GermanosFerhat,a.g.e.,s.44;bnHimen-Nahv,Evdahul-meslikil elfiyyeti bn Mlik, IV, 287-288. 44 , vezni,,` anlamnda ise ve nitelenen ey (mevsf) eer biliniyorsa, mzekker vemennesiinortakkullanmszkonusuolur:,- `-,`, . (SevgiliYuhanna)ve` ,,` , .,- (SevgiliMeryem)rneklerindeolduugibi.Buradaki` .,- kelimesi,.` ,` - (sevilen,sevgili)anlamndadr.Eermevsf,bilinmeyenbirkiiiseozamanmzekkerve mennesiinayrayrkullanmszkonusudur.Birbakaifadeyle,niteleneney(mevsf) bilinmeyen bir kii ise, mennesin sonuna tenis tesi ( ) getirilir: ,- gibi.217 Yine bu vezindeki baz kelimeler, sfat- mebbehe anlamndadr. rnekler: 218 Byk :` _ Kk :` _ . Gzel:-, irkin: ` _, Hasta :, ` ,Cimri :,-,Kibar :~, ` .,Yine bu vezindeki baz kelimeler` ., - ,(hareket etmek), _, - . (barmak, grlt karmak) ve _, - (tslamak, slk almak) kelimelerinde olduu gibi, mastar anlamndadr.219 217Azze Fevvl Bbet, a.g.e., II, 926; Germanos Ferhat, a.g.e., s. 44. 218Mehmet Zihni, a.g.e., s. 299; Ahmed Muhtar mer, a.g.e., IV, 177-178; Fud Tarz, a.g.e., s. 186. 219Mehmet Zihni, a.g.e., s. 299. 45 - (, - - ) VEZN:Buvezinde,mzekkervemennesiinortakkullanmszkonusudur.Buvezinde gelen kelimelere rnek olarak unlar zikredebiliriz: 220 ok faziletli:.ok doru : ` . ` ok misafirperver: ` ., ` ok akan, sanak : ` _ ` _ok boayan := ` ok atlgan, gayretli : ` ok yapan, geveze: ` _ok cmert : ` ` ok tembel : ok hastalanan, hastalkl: ` ` , , ,` _ -` ` `phesizkio,gzeldeveleriokaboazlayandr.221 cmlesindeki` _ -` kelimesi ve ` ` ' `,` - . ` . ` _ ` - ` ,= Ku, avcsndan ok 220Sbeveyhi,el-Kitb,I,58;el-Mberred,el-Muktedab,II,114;MuhammedEsadNdir,a.g.e.,s.141-142; MehmetZihni,a.g.e.,s.298;AhmedMuhtarmer,a.g.e.,IV,175;AbdlganDekr,a.g.e.,s.427;Azze Fevvl, a.g.e., II, 925; Germanos Ferhat, a.g.e., s. 45; George Mitri Abdlmesih, a.g.e., s.75; Rc Esmer, a.g.e., s. 294; Fud Tarz, a.g.e., s. 185; Slim Muhaysin, a.g.e., s. 371; Emil Bed Yakup, a.g.e., s. 129.221Sbeveyhi, el-Kitb, I, 58; el-Mberred, el-Muktedab, II, 114; Muhammed Esad Ndir, a.g.e., s.142; Ebul-Hasenel-bil,erh-uCmeliz-Zeccc,II,17;AbdlganDekr,Mucem'l-kavidi'l-Arabiyyefi'n-Nahvi ve't-Tasrf, s.427; Azze Fevvl, II, 925. 46 tedirgin olan, dmanlarndan da ok korkan (bir hayvan) dr.222 cmlesindeki` - ` _ve`,` - kelimeleri de bu vezinde mbalaa ifade eder. Bu vezinden gelen baz kelimeler, ism-i let olarak da kullanlr. 223 Anahtar: ` _Tart:. ,, Raket : ` . ,` . Testere : ` _ ` Burayakadarzikrettiimizbekysvezni,enokkullanlandanenazkullanlana gre u ekilde sralayabiliriz: ` -,` - -, - Bir baka ifadeyle, bu vezinler ierisinde en ok kullanlan` vezni, en az kullanlan ise, son iki vezindir.( , ve ) 224

B. SEM VEZNLER (-, - .|. _ v )225 Mbalaavezinlerininbiroununsgassemdir(kurallolmayp,iitmeye dayaldr).Semolanmbalaavezinlerininnaslolacan,szlklerebakarakrenmek gerekir. Aadaki vezinler, bunlara rnek tekil eder: 226 222Abbas Hasan, en-Nahvul-vf, III, 258. 223Abbas Hasan, a.g.e., III, 258 (5 nolu dipnot); Mehmet Zihni, a.g.e., s. 298; Ahmed Muhtar mer, IV, 175; Fud Tarz, a.g.e., s. 187. 224Sbeveyhi,el-Kitb,I,56;el-Mberred,el-Muktedab,II,113;AbbasHasan,a.g.e.,III,261(aklamaiin bkz. 2 nolu dipnot); Ahmed Muhtar mer, a.g.e., IV, 176; Fud Tarz, a.g.e., s. 186 225EsadNdir,a.g.e.,s.142-143;RcEsmer,a.g.e.,s.294;AbbasHasan,a.g.e.,III,259-260;FudTarz, a.g.e., s. 186-187; Slim Muhaysin, a.g.e., s. 370-376; Emil Bed Yakup, a.g.e., s. 129. 226Abdlgan Dekr, a.g.e., s. 428; Rc Esmer, el-Mucem'l-mufassal f ilmi's-sarf, s.294; Fud Tarz, a.g.e., s. 186-187; Muhaysin, a.g.e., s. 370-376. 47 - (, - - ) VEZN: Buvezinde,mzekkervemennesiinortakkullanmszkonusudur.Buvezinde gelen kelimelere rnek olarak unlar zikredebiliriz: 227 ok fakir, miskin : ` ` ok i yapan, geveze : ` _ Devaml koku srnen: ` = ` _Ayya, alkolik : ` _ ` - (,`- ) VEZN: 228 ok doru: . `` ,ok kutsal, mukaddes : ` ,` ok ien, ayya : ` _ ok fena, erli : ` ,,` ,ok susan (konumayan) :` ., ,`-` .,` ,. Falancaokikiienbirkiidir.ve` _` - ` - _ ok vnen adam. cmlelerindeki ` .,` , ve` _` - kelimeleri de ,` vezninde olup 227AbdlganDekr,a.g.e.,s.428;AzzeFevvl,a.g.e.,II,926;GermanosFerhat,a.g.e.,s.45;GeorgeMitri Abdlmesih,a.g.e.,s.75;RcEsmer,a.g.e.,s.294;FudTarz,a.g.e.,s.186;Muhaysin,a.g.e.,s.375;Emil Bed Yakup, a.g.e., s. 130. 228Ahmed Muhtar mer, a.g.e., IV, 176; Abdlgan Dekr, a.g.e., s. 428; Azze Fevvl, a.g.e., II, 926; George MitriAbdlmesih,a.g.e.,s.75;RcEsmer,a.g.e.,s.294;FudTarz,a.g.e.,s.187;Muhaysin,a.g.e.,s.374; Emil Bed Yakup, a.g.e., s. 130. 48 mbalaa ifade eder.229 Bu vezinde olan baz kelimeler de, isim olarak kullanlr.` : (Bak) kelimesinde olduu gibi.230 , ` ` ,` - , ` . , ... Ve her birine birer bak verdi 231 - ( ,, - ) VEZN: 232 ok iyi ayrt eden: ` _ ,ok susan, suskun : .,ok ihtiyatl, tedbirli : - _, , (iskandilkurunu),.,` , (havan,dibek)ve,` , _(filtre,szge)gibibu vezinde olan baz kelimeler isim olarak kullanlr.233 - (- |- ) VEZN: 234 Buvezninsonundakikapalteharfimenneslikiindeilmbalaa iindir.235 ok iyi bilen: ok yalanc: , 229AbbasHasan,a.g.e.,III,259(genibi