Eşya Hukuku Ünite 14

1

TEMEL HUKUKÇağrı Hizmetleri Önlisans Programı

Öğr. Gör. Oğuz Han KURU

2

Ünite 14

İçİndekİler14.1. SINIRLI AYNI HAKLAR ............................................................................................................. 314.2. ZILYETLIK .................................................................................................................................. 3

14.2.1. Zilyetliğin Türleri ................................................................................................................................................ 414.2.2. Zilyetliğin Kazanılması ..................................................................................................................................... 414.2.3. Zilyetliğin Korunması ....................................................................................................................................... 5

14.3. TAPU SICILI .............................................................................................................................. 714.3.1. Tapu Siciline Egemen Olan İlkeler ............................................................................................................... 814.3.2. Tapu Sicili İşlemleri ............................................................................................................................................ 8

14.4. KAYNAKÇA .............................................................................................................................10

EŞYA HUKUKUÖğr. Gör. Oğuz Han KURU

Eşya Hukuku Ünite 14

3

14.1. SINIRLI AYNI HAKLARMülkiyet hakkının içerdiği kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkilerinin tama-mını değil, sadece bunlardan bir kısmını sahibine tanıyan haklardır. Sınırlı ayni haklar; irtifak hakkı, taşınmaz yükü ve rehin hakkı olmak üzere üç gruba ayrılır.

İrtifak HakkıBaşkasına ait bir eşyayı kullanma veya ondan yararlanma yetkisi verir. Örneğin, bir binadan veya onun bir bölümünden konut olarak yararlanma yetkisi veren oturma hakkı böyledir.

Taşınmaz YüküBir taşınmaz sahibini, yalnız o taşınmazla sorumlu olmak üzere bir kimseye bir şey vermek veya yapmak yükümlülüğü altına sokan bir haktır. Bahçesinde meyve yetiştiren bir kişinin, her yıl meyve fabrikasına belirli miktarda meyve teslim etme borcu altına girmesi, bu bor-cunu yerin getirmemesi halinde bahçenin teminat teşkil edeceğini kabul etmesi taşınmaz yüküne örnek gösterilebilir.

Rehin HakkıAlacaklıya, borçludan alacağını alamadığı takdirde rehin konusu şeyi sattırıp paraya çevi-rerek alacağını tahsil etme yetkisi veren bir haktır. Rehin konusu olan eşyanın türüne göre, taşınır rehni ve taşınmaz rehni olmak üzere ikiye ayrılır.

14.2. ZILYETLIKZilyetlik bir şey üzerinde fiili hakimiyet sahibi olmayı ifade eder. Zilyet ise, bir şey üzerinde fiili hakimiyeti bulunan kişiye denir. Mülkiyet ile zilyetlik çoğu kez bir arada bulunur. Bir şeyin sahibi aynı zamanda onun zilyedi, bir şeyin zilyedi onun sahibidir. Ancak, bu her za-man böyle olmayabilir. Yani bir kimse bir malın sahibi olmasına rağmen zilyedi olmayabilir. Örneğin tek taş yüzüğü çalınan bir kimse tek taş yüzüğün sahibidir ancak zilyedi değildir.Zira, yüzük artık hırsızın fiili hakimiyetine girmiştir. Aynı şekilde, bir kimse sahibi olmadığı bir şeyin zilyedi olabilir. Yukarıda belirtilen örnekte hırsızın yüzüğün sahibi olmamasına rağ-men onun zilyedi olması gibi.

Zilyetliğin fiili hakimiyet ve zilyetlik iradesi olmak üzere iki unsuru vardır. Zilyetlikten söz edebilmek için bu unsurların birlikte bulunması gerekir.

Fiili hakimiyet, çoğu kez kişi ile eşya arasında fiziksel bir bağlantı şeklinde ortaya çıkar. Ör-neğin bir saatin kolda taşınması böyledir. Fakat eşya ile fiziksel bağlantının her zaman bu derece sıkı olması da şart değildir. Örneğin kuruması için bahçeye asılan çamaşırlar üzerin-de kişinin fiili hakimiyeti devam etmektedir. Fiili hakimiyetten söz edebilmek için bu haki-miyetin belirli ölçüde devamlılık göstermesi gerekir. Bu nedenle örneğin, markette alışveriş yapan kimse elindeki alışveriş arabasının zilyedi sayılmaz.

Temel Hukuk

4

Zilyetlik için eşya üzerindeki fiili hakimiyet tek başına yeterli değildir. Ayrıca fiili hakimiye-tin bilerek ve istenerek kurulmuş olması, yani zilyetlik iradesinin de bulunması gerekir. Bu yüzden, örneğin bir kimse haberi olmadan çantasına konulan kalemin zilyedi değildir. Zil-yetlik iradesinden söz edebilmek için kişinin ayırt etme gücüne sahip olması yeterlidir. Tam ehliyetli olması gerekmez. Ayırt etme gücünden yoksun olanlar ise zilyetlik iradesine sahip olmadıklarından zilyet de olamazlar.

14.2.1. Zilyetliğin Türleri1. Asli Zilyetlik – Fer ‘ i ZilyetlikMalik sıfatıyla hareket eden kimsenin zilyetliği asli, buna karşın eşyayı bir sınırlı ayni hakka veya kişisel hakka dayanarak fiili hakimiyeti altında bulunduran kimsenin zilyetliği fer’idir. Örneğin ev sahibi asli, kiracısı fer’i zilyettir.

2. Dolaysız Zilyetlik – Dolaylı ZilyetlikBir şey üzerinde fiili hakimiyetini doğrudan kullanılması dolaysız zilyetlik, başka bir kişi ara-cılığıyla kullanılması ise dolaylı zilyetliktir. Örneğin kiracı dolaysız, fiili hakimiyetini kiracı aracılığıyla kullanan ev sahibi ise dolaylı zilyettir.

3. Tek Başına Zilyetlik – Birlikte ZilyetlikEşya üzerinde bir tek kişinin zilyetliği söz konusu ise tek başına zilyetlik, birden fazla kişinin zilyetliği halinde birlikte zilyetlik vardır. Örneğin bir kişi kiracısı olduğu evin tek başına zil-yedi iken, aynı evin iki kişiye kiraya verilmiş olması durumunda birlikte zilyetlik söz konusu-dur. Birlikte zilyet olanlar, zilyetliklerini birbirlerinden bağımsız kullanabiliyorlarsa müşterek zilyetlikten söz edilir.

Örneğin aynı evde kalan iki öğrencinin her birinde evin anahtarı varsa, zilyetliklerini bağım-sızca kullanabileceklerinden müşterek zilyettirler. Buna karşın birlikte zilyet olanlar diğerle-rinin katkısı olmadan zilyetliklerini kullanamıyorlarsa elbirliği halinde zilyetlik vardır. Örne-ğin bir kasanın iki kilidinin bulunması ve ancak iki farklı kişide bulunan anahtarların birlikte kullanılması ile açılabilmesi durumunda bu tür bir zilyetlik söz konusudur.

4. Zilyet Yardımcılığı Bir kimsenin eşya üzerindeki fiili hakimiyeti sırf başkasına ait bir hizmetin görülmesi maksa-dıyla kurulmuşsa zilyet yardımcılığından söz edilir. Zilyet yardımcıları eşyayı kendi menfaat-leri için değil, bir başkasının menfaati için ellerinde bulundururlar. Örneğin hizmetçi evdeki eşyaların, sekreter bürodaki malzeme ve araçların zilyedi değildir. Zilyet yardımcıları gerçek anlamda zilyet olmadıklarından, zilyetliğe dayalı karinelerden istifade edemez ve zilyetlikle ilgili korumalardan yararlanamazlar.

14.2.2. Zilyetliğin Kazanılması

Eşya Hukuku Ünite 14

5

14.2.2.1. Aslen KazanmaZilyetlik aslen ve devren olmak üzere iki şekilde kazanılabilir.Zilyetliğin aslen kazanılması, zilyetliğin başka bir şahıstan devren değil de, kişinin tek taraflı bir fiiliyle elde edilmesidir. Örneğin bir kimse kırdan topladığı çiçeklerin, hırsız çaldığı çan-tanın zilyetliğini aslen kazanmıştır.

14.2.2.2. Devren KazanmaZilyetlik devren kazanılması, zilyetliğin önceki zilyedin rızasına dayanarak bir başkasına nak-ledilmesi demektir. Zilyetliğin devren kazanılmasının aşağıda belirtilen çeşitli türleri vardır.1. Teslimle KazanmaEşyanın bir başkasından teslim alınması suretiyle zilyetliğin kazanılması söz konusudur. Ör-neğin satın alınan elbisenin paketlenerek alıcının eline verilmesinde zilyetlik teslim yolu ile kazanılmış olur.

Zilyetliğin devri için mutlaka eşyanın kendisinin teslimi de şart değildir. Eşya üzerinde haki-miyeti sağlayacak araçların teslimi zilyetliğin kazanılması için yeterlidir. Hatta bazen tarafla-rın eşyanın teslimine ilişkin aralarında anlaşmaları dahi yeterli olabilir. Örneğin deposunda çuvallar içindeki buğdaylarını satan kimse, alıcıya bunları teslim ettiğini beyan eder, alıcı da bu beyanı kabul ederse buğdayların üzerindeki zilyetlik sözleşmeyle alıcıya geçmiş olur.2. Teslimsiz KazanmaZilyetliğin eşya üzerindeki fiili hakimiyet durumunda değişiklik olmaksızın kazanılması da mümkündür. Bunlar kısa elden teslim, hükmen teslim, zilyetliğin havalesi, emtiayı temsil eden senetlerin devri ve miras yoluyla iktisap.• Kısa Elden Teslim:Eşya üzerinde fer’i zilyet olan kişinin bir hukuki işlemle eşyanın asli

zilyedi haline gelmesi suretiyle zilyetliğin kazanılmasıdır. Örneğin kiracı kiraladığı eşyayı satın alırsa, ayrıca teslime gerek kalmaksızın o eşyanın asli zilyetliğini kazanmış olur.

• Hükmen Teslim:Bir üçüncü kişi veya zilyetliği devreden kimsenin, özel bir hukuki ilişkiye dayanarak zilyet olmaya devam etmesidir. Örneğin bir kimse satmış olduğu arabasını henüz teslim etmeden üç ay süreyle satın alan kimseden kiralamış olsa, alıcı arabanın asli zilyetliğini henüz teslim gerçekleşmemiş olmamakla birlikte kazanmış olur.

• Zilyetliğin Havalesi:Bir kimsenin eşya üzerindeki dolaylı zilyetliğini sözleşmeye başkasına nakletmesidir.

• Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Devri:Emtiayı temsil eden senetler, taşıyıcıya veya ant-repoya bırakılan mallar karşılığında verilen ve kıymetli evrak niteliğinde olan senetlerdir. Bu senetlerin devredilmesiyle, temsil ettikleri eşyanın zilyetliğini devralan kişi kazanır.

• Miras Yoluyla Kazanma:Miras bırakanın malvarlığında yer alan şeylerin zilyetliği, ölümle birlikte ( ayrıca herhangi bir işleme gerek kalmaksızın ) mirasçılara geçer. Başka deyişle, mirasçılar terekedeki malların zilyetliklerini herhangi bir teslim işlemine ihtiyaç olmaksı-zın kazanırlar.

14.2.3. Zilyetliğin KorunmasıHukuk düzeni, zilyetlik olarak nitelendirilen hukuki durumu toplumsal barış ve güvenliğin sağlanması gayesiyle koruma altına alınmıştır. Zilyetliğin asli veya fer’i, dolaylı ya da dolay-

Temel Hukuk

6

sız, haklı veya haksız olup olmadığına bakılmaksızın, zilyet hukukun tanıdığı koruma yol-larından yararlanır. Zilyetliğin korunmasını sağlayan üç yol vardır. Bunlar savunma hakkı, zilyetlik davaları ve idari yolla korumadır.

14.2.3.1. Savunma Hakkı Zilyet, her türlü gasp veya saldırıyı kuvvet kullanarak defetme hakkına sahiptir. Yasanın zil-yede tanıdığı bu imkana savunma hakkı denir.

Zilyedin eşya üzerindeki fiili hakimiyetine haklı bir sebep ve rızası olmaksızın son verilmesi zilyetliğin gaspıdır. Örneğin bir kimsenin elindeki cüzdanı alıp kaçmak gibi. Buna karşın, zilyedin eşya üzerindeki fiili hakimiyeti kullanmasının haklı bir sebep ve rızası olmaksızın engellenmesi veya güçleştirilmesi zilyetliğe saldırıdır. Örneğin bir kimsenin arabasının lasti-ğini patlatmak, arsasına çöp dökmek zilyetliğe saldırı teşkil eder.

Gasp ve saldırı fiillerine karşı savunma hakkının kullanılması için, zilyedin zarara uğraması şart olmadığı gibi, failin kusurlu olup olmaması da önem taşımaz. Zilyetliğe karşı haksız bir müdahalenin varlığı yeterlidir. Ancak, savunma hakkının kullanılabilmesi için gasp ve saldırı fiillerinin henüz sona ermemiş olması gerekir. Aradan belli bir süre geçtikten sonra zilyet artık güç kullanamaz.

Örneğin cüzdanını çalan hırsızı bir hafta sonra sokakta gören kimse ona karşı zor kullanma yetkisine sahip değildir. Bu durumda sadece aşağıda belirtilen zilyetlik davalarını açabilir. Ayrıca, zilyet durumun haklı göstermediği ( aşırı ) derecede cebir ve şiddet kullanmaktan kaçınmak zorundadır. Örneğin bir kimse cüzdanını gasbeden kişiyi derhal yakalayıp kolu-nu kıvırmak suretiyle cüzdanını geri alabilir. Fakat onu silahıyla yaralayıp cüzdanını almaya kalkışamaz.

14.2.3.2. Zilyetlik Davaları Zilyet, gasp ve saldırı fiillerini kuvvet kullanmak suretiyle önleyememiş ise, başvurabileceği yol zilyetlik davalarını açmaktır. Bu davalar gasp eylemlerine karşı zilyetliğin iadesi, saldırı eylemlerine karşı ise saldırının men’i davalarıdır.1. Zilyetliğin İadesi Davası:Gasp nedeniyle eşya üzerindeki zilyetliği sona eren kişiye zilyetliğin geri verilmesini sağla-maya yönelik bir davadır. Davacının ispatlaması gereken tek husus, zilyetliğindeki eşyanın rızası dışında alınmış ( gasbedilmiş ) olduğudur. Bunun ötesinde zilyetliğin bir hakka da-yandığını ispatlaması gerekmez. Zilyetliğin iadesi davası kimin haklı kimin haksız olduğunu belirlemeye değil, sadece önceki zilyede eşyanın iadesine yönelik olduğundan, hırsız dahi gasbedilen zilyetliğinin geri verilmesi için malike malike karşı bu davayı açabilir.

Davalı ise şeyi gasbetmediğini, davacının rızasıyla zilyet olduğunu veya davacının şeyin zil-yedi olmadığını ispat ederek kendisini savunabilir. Kendisinin davacıya nazaran daha üs-tün bir hakka sahip olduğu, örneğin eşyanın maliki olduğu iddiası kural olarak dinlenmez. Ancak Medeni Kanunumuz burada bir istisnaya yer vermiştir. Buna göre eğer davalı o şeyi

Eşya Hukuku Ünite 14

7

davacıdan geri almasını gerektirecek üstün bir hakka sahip olduğunu derhal ispatlarsa, onu geri vermekten kaçınabilir.

Zilyetliğin iadesi davasında davacı, şeyin kendisine geri verilmesinden başka, uğradığı zara-rın tazmin edilmesini de isteyebilir. Ancak bu davalının kusurlu olması halinde mümkündür.2. Saldırının Men’i Davası:Zilyetliğe yapılan saldırının durdurulması ve tekrarının önlenmesine yönelik bir davadır. Men davasının açılabilmesi için saldırının devam ediyor olması veya saldırının gerçekleşe-ceğine ilişkin belirtilerin bulunması gerekir. Zilyetliğin iadesi davasından farklı olarak, davalı üstün hak sahibi olduğunu kanıtlamak suretiyle davanın reddini sağlayamaz. Davacı saldı-rının durdurulması ve önlenmesinden başka varsa uğradığı zararın giderilmesini de talep edebilir.

Zilyetlik davalarını açma hakkı bazı sürelerle sınırlandırılmıştır. Dava açma hakkı, zilyedin gasp veya saldırı fiilini ve failini öğrenmesinden başlayarak iki ay ve her halükarda fiilin üze-rinden bir yıl geçmekle düşer.3. İdari Yolla Koruma:Zilyetliğin idari yolla korunması yalnızca taşınmazlar bakımından söz konusudur. Yasaya göre, taşınmaz üzerindeki zilyetliği saldırıya uğrayan kimseler, taşınmazın bulunduğu yer kaymakam ve valiliklerine başvurarak saldırının giderilmesini isteyebilir. Başvurunun yapıl-dığı merci on beş gün içinde gerekli soruşturmayı yaptırır.

Soruşturma neticesinde saldırının varlığı saptanırsa, saldırı giderilerek taşınmaz zilyede tes-lim edilir. Ancak zilyetliğin bu yolla korunabilmesi için zilyedin saldırıyı öğrendiği tarihten itibaren altmış gün ve her halükarda saldırının gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde yetkili makama başvurmuş olması gerekir.4. Zilyetliğin Kaybedilmesi:Zilyetliğin kaybedilmesi, bir eşya üzerindeki fiili hakimiyetin devamlı surette ortadan kalk-masıdır. Nitekim Medeni Kanunumuzda fiili hakimiyetin geçici nitelikteki sebeplerle kul-lanılamaması veya kullanma olanağının ortadan kalkmasının zilyetliği sona erdirmeyece-ği belirtilmiştir. Örneğin bir öğrenci teneffüs esnasında sınıfta bıraktığı kitapları üzerinde, lokantada ellerini yıkamak için lavaboya giden müşteri masada bıraktığı çantası üzerinde zilyetliğini kaybetmiş olmaz.

Zilyetliğin kaybı, zilyedin iradesiyle ya da iradesi dışında olur. Zilyetliğin iradi olarak kaybı ise “ terk” veya “zilyetliğin devri” şeklinde ortaya çıkar.

Terkte, kişi eşya üzerindeki fiili hakimiyetine kendi iradesiyle ve devamlı surette son ver-mektedir. Örneğin bir kimsenin eskiyen eşyalarını ihtiyacı olanların alması için evinin önüne bırakması, okuduğu gazeteyi vapurda bırakması halinde terk suretiyle zilyetliğin kaybı var-dır.

Bir eşyanın mülkiyetini devir amacıyla başkasına teslimi halinde ise zilyetliğin devri söz ko-

Temel Hukuk

8

nusudur. Örneğin bir kimsenin sattığı gözlüğü üzerindeki zilyetliği iradi olarak sona erer.Zilyetlik, eşyanın kaybedilmesi, çalınması veya gasp edilmesi gibi nedenlerle sona ermişse, zilyetliğin irade dışı kaybedilmesi söz konusudur.

14.3. TAPU SICILIBir eşya üzerinde kimin hak sahibi olduğunun bilinmesi, o eşya üzerinde hak kazanmak isteyen kişiler bakımından son derece önemlidir. Taşınır eşyalarda bu işlevi zilyetlik görür. Nitekim Medeni Kanunumuzda “ taşınırın zilyedi onun maliki sayılır “ hükmüne yer verilmiş-tir. Buna mülkiyet karinesi de denir.

Aynı husus taşınmazlar bakımından geçerli değildir. Gerçekten de bir taşınmaz üzerindeki zilyetlik mülkiyet dışında bir haktan, örneğin kira, intifa ya da oturma hakkından kaynaklanı-yor olabilir. Oysa, çoğu kez büyük ekonomik değerlere sahip taşınmazlar üzerindeki hak sa-hipliğinin güvenilir bir şekilde gösterilmesi ve kazanılması son derece önemlidir. İşte bunu sağlamak üzere tapu sicili sistemi benimsenmiştir. Tapu sicili, taşınmazlar ve onlar üzerin-deki hakları göstermek amacıyla devlet tarafından ve onun sorumluluğu altında tutulan resmi bir sicildir. Tapu sicilindeki tesciller, taşınmazlar üzerindeki haklara karine teşkil eder.

14.3.1. Tapu Siciline Egemen Olan İlkeler1. Tescil İlkesi :Taşınmazlar üzerinde ayni hakların kazanılması, değiştirilmesi ve son bulması

ancak tapu siciline tescil ile mümkündür. Ancak bu kural mutlak değildir. Bazı istisnai durumlarda taşınmaz üzerindeki ayni haklar tescil işleminden önce kazanılabilmektedir. Bunlar miras, kamulaştırma, işgal, cebri icra, mahkeme kararı gibi hallerdir.

2. Sebebe Bağlılık ( İlliyet ) İlkesi:Tapu siciline yapılan bir tescilin hüküm doğurabilmesi için geçerli bir hukuki sebebe dayanması gerekir. Tescilin dayanağını oluşturan hukuki sebep geçersiz ise, tescil de geçersizdir. Bu halde yolsuz tescilden bahsedilir.

3. Aleniyet İlkesi:Medeni Kanunumuza göre tapu sicili herkese açık, yani alenidir. İlgisini inanılır kılan herkes, bu sicili inceleyebilir, ilgili sayfa ve belgelerin örneklerini isteyebilir. Aleniyet ilkesi gereği, kimse tapu sicilindeki bir kaydı bilmediğini ileri süremez.

4. Güven İlkesi:Tapu sicilindeki kayıtların hukuki durumu tam ve doğru olarak yansıttığı kabul edilir. Dolayısıyla, tapudaki kayda güvenerek bir hak kazanan iyiniyetli kişilerin bu kazanımları, tapu kaydı doğru olmasa dahi hukuken korunur.

5. Devletin Sorumluluğu İlkesi:Tapu sicili devlet tarafından tutulan resmi bir sicildir. Tapu sicillerindeki kayıtların doğru tutulmaması nedeniyle zarar gören bir kimse, bu zararının tazminini devletten talep edebilir.

14.3.2. Tapu Sicili İşlemleri1. Kayıt:Bir taşınmazın ilk kez tapu kütüğüne yazılması işlemidir.2. Tescil:Taşınmazlar üzerinde bir ayni hakkın kurulması, değiştirilmesi veya sona

erdirilmesine yönelik tapu sicili işlemidir. Tescilin yapılabilmesi için hak sahibi veya onun

Eşya Hukuku Ünite 14

9

temsilcisi tarafından bu yönde bir istemde bulunulmuş olması gerekir. Ayrıca tescil isteminde bulunan kişinin tasarruf yetkisine sahip olması ve tescile dayanarak teşkil eden hukuki sebebin geçerli olması gereklidir.

Bu şartların varlığı halinde tapu memuru talep edilen hususu taşınmazın kayıtlı bulunduğu tapu kütüğü sayfasındaki ilgili sütuna işler.3. Şerh:Üç konuda tapu kütüğüne şerh işlemi yapılabilir. Birincisi, şahsi hakların kuvvetlendirilmesine yönelik şerhtir. Kişisel haklar nitelikleri itibarıyla alacaklı tarafından sadece borçluya karşı ileri sürülebilen haklar olup, üçüncü kişilere karşı ileri sürülemezler. Ancak, bu hakların tapu kütüğüne şerh edilmeleri halinde üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilmeleri mümkün hale gelir.İkinci olarak, şerh malikin tasarruf yetkisinin sınırlandırılmasına ilişkin olabilir. Üçüncüsü, geçici tescilin tapu kütüğüne yazılmasıdır.

4. Beyan Taşınmazları ilgilendiren ve herkes tarafından bilinmesinde fayda görülen hukuki ve fiili durumların tapu siciline işlenmesidir.

Temel Hukuk

10

14.4. KAYNAKÇA

• Aslan, İ. Yılmaz, Şenyüz, Doğan, Taş,Metin,Kortunay,Ayhan,Deliveli,Ömür, Hukuka Giriş,Bursa:Ekin Basım Yayın Dağıtım , Güncellenmiş 5. Baskı2010

Eşya Hukuku Ünite 14

11

Temel Hukuk

12