ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด

ธนญชกร ชวยทาว

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

สงหาคม 2558 ลขสทธเปนของมหาวทยาลยบรพา

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไดดวยความกรณาและความชวยเหลออยางดยงจาก ผชวยศาสตราจารย ดร.วรยา วชราวธน ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธ ผชวยศาสตราจารย ดร.สชาดา กรเพชรปาณ กรรมการควบคมวทยานพนธ และรองศาสตราจารย ดร.สายพณ เกษมกจวฒนา กรรมการผทรงคณวฒภายนอกทไดกรณาเปนทปรกษา ใหความเมตตาเอาใจใส และคอยใหค าชแนะทกขนตอนของการท าวทยานพนธ ตลอดจนทมเทเวลาอนมคาในการตรวจสอบ แกไขขอบกพรองตาง ๆ เปนอยางดเสมอมา ผวจยรสกซาบซงในความกรณาเปนอยางยง ขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน ขอกราบขอบพระคณคณะกรรมการสอบปากเปลาทกทานทกรณาใหขอเสนอแนะในการปรบปรงแกไข จนท าใหวทยานพนธฉบบนมความสมบรณยงขน และขอกราบขอบพระคณคณาจารยคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพาทกทานทกรณาถายทอดความร ใหค าแนะน า ในระหวางการศกษา ขอกราบขอบพระคณผทรงคณวฒทกทานทกรณาตรวจสอบคณภาพของเครองมอทใชในการวจย และขอเสนอแนะในการปรบปรงเครองมอการวจยใหมประสทธภาพมากยงขน พรอมกนนขอขอบพระคณผอ านวยการโรงพยาบาลอทมพรพสย ทอนญาตใหลาศกษาตอ หวหนาฝายการพยาบาล หวหนาแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลอทมพรพสย ตลอดจนเจาหนาทของโรงพยาบาลทกรณาอ านวยความสะดวกและใหความรวมมอเปนอยางดในการเกบรวบรวมขอมล และขอขอบพระคณ ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงทกทานทใหความรวมมอในการวจยครงน สดทายนผวจยขอกราบขอบพระคณบดา มารดา ทใหการอบรมสงสอน เลยงดเปนอยางดรวมทงญาตพนอง ทสนบสนนเปนก าลงใจตลอดมา ขอขอบพระคณหวหนาตกธรรมรกษา และเพอนรวมงาน รวมถงพ ๆ เพอน ๆ สาขาวชาการพยาบาลผใหญและสาขาวชาอน ตลอดจนผทมสวนเกยวของทกทาน ทหวงใยและใหความชวยเหลอตลอดมา ท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงดวยด

ธนญชกร ชวยทาว

ง

52921174: สาขาวชา: การพยาบาลผใหญ; พย.ม. (การพยาบาลผใหญ) ค าส าคญ: โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง/ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง/ ความร/ พฤตกรรมการจดการตนเอง/ อาการหายใจล าบาก/ สมรรถภาพปอด ธนญชกร ชวยทาว: ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด (EFFECTS OF A SELF-MANAGEMENT SUPPORT PROGRAM IN PATIENTS WITH CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE ON KNOWLEDGE, SELF-MANAGEMENT BEHAVIORS, DYSPNEA, AND LUNG FUNCTION) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ: วรยา วชราวธน, พย.ด., สชาดา กรเพชรปาณ, Ph.D. 111 หนา. ป พ.ศ. 2558. การศกษากงทดลองครงน มวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด กลมตวอยางคอ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในคลนกโรคหอบ แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ ซงมคณสมบตตามเกณฑทก าหนดจ านวน 52 ราย สมตวอยางอยางงายเขากลมทดลอง และกลมควบคมกลมละ 26 ราย กลมทดลองไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง สวนกลมควบคมไดรบการพยาบาลตามปกต เครองมอทใชในการวจยประกอบดวยแบบสอบถามความร แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง แบบวดอาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ดวยเครองออโตสไปโรมเตอร วเคราะหขอมลโดยใชสถตบรรยาย สถตทดสอบคาทชนดสองกลมทเปนอสระตอกน และชนดสองกลมทไมเปนอสระตอกน ผลการศกษาพบวา 1. ภายหลงไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ในกลมทดลองสงกวากลมทไดรบการดแลตามปกตอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 2. ภายหลงไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนเฉลยหายใจล าบาก ต ากวากลมทไดรบการดแลตามปกตอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 ผลการศกษาครงนแสดงใหเหนวาโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง สามารถท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มความร พฤตกรรมการจดการตนเองและสมรรถภาพปอดสงขน ผศกษามขอเสนอแนะวาควรน าโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ประยกตใชเพอเปนแนวทางในการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอไป

จ

52921174: MAJOR: ADULT NURSING; M.N.S. (ADULT NURSING) KEYWORDS: SELF-MANAGEMENT SUPPORT PROGRAM/ CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE/ KNOWLEDGE/ SELF-MANAGEMENT

BEHAVIORS/ DYSPNEA/ LUNG FUNCTION THANANCHAKORN CHOUYTHOA: EFFECTS OF A SELF-MANAGEMENT SUPPORT PROGRAM IN PATIENTS WITH CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE ON KNOWLEDGE, SELF-MANAGEMENT BEHAVIORS, DYSPNEA, AND LUNG FUNCTION. ADVISORY COMMITTEE: WARIYA WACHIRAWAT, D.N.S., SUCHADA KORNPETPANEE, Ph.D. 111 P. 2015. This quasi-experimental study aimed to study the effects of a self-management support program in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD) on knowledge, self-management behaviors, dyspnea and lung function. Subjects were COPD patients attending the chest clinic of outpatient department, Uthumporn Phisai Hospital, Srisaket province. Fifty two COPD patients who met inclusion criteria were randomly selected and assigned into either experimental (n = 26) or control group (n = 26). The experimental group received the self-management support program whereas the control group obtained the routine nursing care. Research instruments consisted of Knowledge Questionnaire, Self-management Behaviors Questionnaire, Dyspnea Visual Analogue Scale, and spirometry for measuring lung function test. Data were analyzed using descriptive statistics, dependent and independent t-test. The results of this study revealed that: 1. After receiving the self-management support program, the mean scores of knowledge, self-management behaviors and lung function were significantly higher than those receiving routine care (p < .001). 2. After receiving the self-management support program, the mean scores of dyspnea was significantly lower than those receiving routine care (p < .001). Findings of this study showed that the Self-management support program was able to increase knowledge, self-management behaviors and lung function. The researcher also recommends that the self-management support program should be applied to nursing practice for caring patients with COPD.

ฉ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ...................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................. จ สารบญ ........................................................................................................................................ ฉ สารบญตาราง .............................................................................................................................. ซ สารบญภาพ ................................................................................................................................. ฌ บทท 1 บทน า .................................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา .................................................................... 1 วตถประสงคการวจย ................................................................................................. 4 สมมตฐานการวจย ..................................................................................................... 4 กรอบแนวคดการวจย ................................................................................................ 5 ขอบเขตการวจย ......................................................................................................... 7 นยามศพทเฉพาะ ....................................................................................................... 8 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ........................................................................................... 10 โรคปอดอดกนเรอรง ................................................................................................. 10 สมรรถภาพปอด ........................................................................................................ 14 อาการหายใจล าบาก ................................................................................................... 17 ความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง ............................................................................... 19 พฤตกรรมการจดการตนเอง ...................................................................................... 21 แนวคดการจดการตนเอง ........................................................................................... 27 กจกรรมสรางสข........................................................................................................ 35 3 วธด าเนนการวจย ................................................................................................................. 39 ประชากรและกลมตวอยาง ........................................................................................ 39 เครองมอทใชในการวจย ............................................................................................ 40 การตรวจสอบคณภาพเครองมอการวจย .................................................................... 43 การพทกษสทธของกลมตวอยาง ............................................................................... 44 การเกบรวบรวมขอมล ............................................................................................... 45

ช

สารบญ (ตอ) บทท หนา การวเคราะหขอมล .................................................................................................... 53 4 ผลการวจย ........................................................................................................................... 55 ผลการวเคราะหขอมล................................................................................................ 55 5 สรปและอภปรายผล ............................................................................................................ 63 สรปผลการวจย .......................................................................................................... 63 อภปรายผลการวจย .................................................................................................... 64 ขอเสนอแนะ .............................................................................................................. 70 บรรณานกรม ............................................................................................................................... 72 ภาคผนวก .................................................................................................................................... 82 ภาคผนวก ก ........................................................................................................................ 83 ภาคผนวก ข ........................................................................................................................ 85 ภาคผนวก ค ........................................................................................................................ 95 ภาคผนวก ง ........................................................................................................................ 103 ภาคผนวก จ ........................................................................................................................ 109 ประวตยอของผวจย ..................................................................................................................... 111

สารบญตาราง

ตารางท หนา 4-1 จ านวน รอยละ และคาไควสแควรของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในกลมทดลอง และกลมควบคม จ าแนกตามขอมลสวนบคคล .............................................................. 56 4-2 จ านวน รอยละ และคาไควสแควรของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในกลมทดลอง และกลมควบคม จ าแนกตามขอมลภาวะสขภาพ ........................................................... 58 4-3 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระยะกอนการทดลอง ระหวาง กลมทดลองกบกลมควบคม ........................................................................................... 59 4-4 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระยะกอนและหลงการทดลอง ในกลมทดลอง ............................................................................................................... 60 4-5 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และ สมรรถภาพปอดของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระยะกอนและหลงการทดลอง ในกลมควบคม ............................................................................................................... 61 4-6 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม .............................................................................. 62

ฉ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1-1 กรอบแนวคดการวจย ..................................................................................................... 7 2-1 ปฏสมพนธระหวางปจจยทางพฤตกรรม ปจจยทางสงแวดลอมทางกายภาพและสงคม ปจจยดานการรคด และปจจยทางดานสรรวทยา ............................................................ 29

บทท 1 บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ โรคปอดอดกนเรอรง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) เปนโรคในระบบทางเดนหายใจทเปนปญหาส าคญของระบบสขภาพของทกประเทศทวโลก (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease [GOLD], 2008) จากการคาดการณขององคการอนามยโลก ในป ค.ศ. 2020 โรคปอดอดกนเรอรงเปนสาเหตของการเสยชวตอนดบ 3 ของโลก (World Health Organization [WHO], 2011; Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease [GOLD], 2014) และมแนวโนมวาจะเพมขน ส าหรบประเทศไทยพบวาโรคปอดอดกนเรอรงมอบตการณ การเกดโรคสงขนอยางตอเนอง และเปนสาเหตการเสยชวตอนดบท 5 จาก 10 อนดบของสาเหตการเสยชวตดวยโรคระบบทางเดนหายใจ จากรายงานสถตในป พ.ศ. 2553 โรคปอดอดกนเรอรงใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มอตราการปวยเปนอนดบสองของประเทศ ดวยจ านวนผปวย 34,188 คน คดเปนอตราปวย 157.97 ตอประชากร 100,000 คน (ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, 2556) สวนในโรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ พบวาจ านวนผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทมารบการรกษา ป พ.ศ. 2555 และป พ.ศ. 2556 มจ านวนทงสน 453 ราย และ 456 ราย ตามล าดบ และเขารบรกษาในแผนกฉกเฉนดวยอาการหายใจล าบากเฉยบพลนในป พ.ศ. 2555 เปนจ านวน 154 ราย สวนในป พ.ศ. 2556 เปนจ านวน 167 ราย (งานเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลอทมพรพสย, 2556) จากขอมลดานสถตดงกลาวแสดงใหเหนวาโรคปอดอดกนเรอรงนนมปญหาจากอาการหายใจล าบากเพมมากขน ซงเปนปญหาทมความส าคญตอระบบบรการทางสขภาพทตองไดรบการดแล โรคปอดอดกนเรอรงเปนโรคทมการอดกนทางเดนหายใจ ซงเกดจากการระคายเคองเรอรง ท าใหปอดเกดการอกเสบมผลตอการเปลยนแปลงในหลอดลม และภายในเนอปอดท าใหเกดการตบแคบของหลอดลม ซงการด าเนนของโรคจะคอยเปนคอยไปแตไมสามารถกลบคนสสภาพปกตได (วชรา บญสวสด, 2548; GOLD, 2014) เมอโครงสรางภายในเนอปอดถกท าลาย ท าใหการแลกเปลยนกาซลดลงเกดการคงของกาซคารบอนไดออกไซดในถงลมปอด สงผลใหปรมาณกาซออกซเจนลดลง เนอเยอไดรบออกซเจนไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย (Lacasse, Goldstein, Lasserson, & Martin, 2006; Daheshia, 2005) ท าใหตองออกแรงในการหายใจมากขนผปวยจงมอาการเหนอยออนเพลย จากพยาธสภาพทกลาวมามผลตอความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวน สงผลกระทบทงดานรางกาย จตใจ และสงคม ดานรางกายพบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมพยาธสภาพ และ

2

ความรนแรงทเพมขน ท าใหมอาการหายใจล าบากซงจะสงผลตอการเคลอนไหวรางกายและการท ากจกรรมตาง ๆ ลดลง (Barnett, 2011) รวมทงการมปฏสมพนธทางสงคมกบบคคลอนและตอครอบครวลดลงเชนกน เมอปฏบตกจวตรประจ าวนไดดวยตนเองลดลง ท าใหตองไดรบการชวยเหลอจากบคคลในครอบครว การท าหนาทตามบทบาทมการเปลยน แปลง (Ries, 2006) นอกจากนหากการด าเนนของโรคยงคงเพมระดบความรนแรงขน สงผลกระทบตอการเสอมสมรรถภาพของปอด การแลกเปลยนกาซขาดประสทธภาพยงขน ท าใหตองเขารบการรกษาดวยอาการหายใจล าบากรนแรง สญเสยคาใชจายทสงขนตามไปดวย จากผลกระทบดงกลาวพบวาอาการหายใจล าบาก เปนอาการทคกคามตอการปฏบตหนาทและกจกรรมประจ าวนของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และเปนอาการทท าใหตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลมากทสด (Pan et al., 2012) ดงนนการควบคมอาการหายใจล าบาก สามารถลดความรนแรงของโรคไดโดยการปรบเปลยนพฤตกรรมการด าเนนชวต ใหสอดคลองกบอาการเจบปวยจงถอเปนสงส าคญทจะท าใหปฏบตหนาทไดดวยตนเอง ลดการพงพาผอน (Tabak, Akker, & Hermie, 2014) ไดแก การเลกสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานอาหาร และการนอนหลบพกผอน เปนพฤตกรรมเกยวกบวถชวตสวนตวทตองมการปรบเปลยนเชนกน (Kheirabadi, Keypour, Attaran, Bagherian, & Maracy, 2008) ดงนนการสงเสรมใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมการเปลยนแปลงพฤตกรรมเกดขนอยางตอเนอง และจะประสบความส าเรจไดนนขนอยกบความสามารถของแตละบคคล (Clark et al., 1991) สอดคลองกบการศกษาของ กาญจนา สขประเสรฐ (2551) ศกษาปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมจดการอาการหายใจล าบากเรอรงดวยตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาตวแปรทท านายพฤตกรรมการจดการจดการอาการหายใจล าบากเรอรงดวยตนเอง คอ การรบรสมรรถนะตนเองในการจดการอาการหายใจล าบากเรอรง ท านายไดรอยละ 67 (Beta = .82, p < .001) ดงนนตองมความตระหนกรในการดแลสขภาพของตนเอง โดยมความร และความเขาใจเพอตดสนใจกระท าการจดการดวยตนเอง (Jassem et al., 2010; Lemmens, Nieboer, & Huijsman, 2008) สอดคลองกบขอมลดานพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญไมทราบวาตนเองเปนโรคปอดอดกนเรอรง รเพยงแตเปน โรคปอดและมอาการเหนอย หายใจหอบ และไมทราบวธการปฏบตตนทถกตอง ยอมรบวาไมทราบวธจดการตนเองเพอปองกนและควบคมความรนแรงของโรค เชน การหลกเลยงสงกระตน การจดทาทางทเหมาะสม การบรหารการหายใจ และเทคนคการพนยาไมถกตอง บางคนจดจ าขอมลทสอนไมไดเนองจากเครยด มความทกขใจเรองการประกอบอาชพ ไมมรายได หรอไมสามารถปฏบตหนาทไดดวยตนเอง ซงเกดจากการขาดขอมล ขาดความร และขาดความเขาใจเกยวกบโรค เนองจากการปฏบตตวทถกตองสามารถชะลอความรนแรงของโรคได ดงนนบคลากรทางสขภาพจงตองตระหนกรและเหนความส าคญของการใหความร และดแลดานจตใจ รวมทงขอมลทเปนประโยชน

3

ในการดแลเพมมากขน การสงเสรมใหความร และฝกทกษะใหมพฤตกรรมการจดการตนเองอยางมประสทธภาพ และตรงตามความตองการ จะชวยใหความรนแรงของโรคลดลง และจดการตนเองไดอยางเหมาะสม ทงดานรางกาย จตใจ และอารมณ (Disler, Gallagher, & Davidson, 2012) แมปจจบนมแนวทางการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกาวหนาไปมากแลว แตผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตองเผชญกบปญหาทางดานจตใจ จากการศกษาพบวา ผปวยโรคปอดอดกนเรอรอยละ 82 มภาวะซมเศรา ความวตกกงวล และความกลว (Elkington, Patrick, Addington-Hall, Higgs, & Edmonds, 2005; Zhukava & Shot, 2012) เมอมการรบรระดบความรนแรงของอาการหายใจล าบากสง จะมระดบความวตกกงวลและซมเศราสงขนตามไปดวย (Gamal & Yorke, 2014) ซงจากปญหาและความส าคญทกลาวมาขางตน ผวจยจงพฒนาแผนการพยาบาลทสนบสนนใหเกดความผาสกในการด าเนนชวต โดยน าการจดการตนเองเพอสรางเสรมความสามารถในการจดการกบโรค และเรยนรทจะอยกบโรคได สามารถลดผลกระทบตอสขภาพ และการปฏบตหนาทของรางกาย (Yu, Guo, & Zhang, 2014; Smeulders et al., 2010) แนวคดการจดการตนเอง (Self-management) เปนแนวคดทใหความส าคญกบผปวยในการเรยนร ดแลรกษาสขภาพ และปองกนปญหาสขภาพไดดวยตนเอง รวมทงตระหนกถงภาวะคกคามตอชวตตนเอง มองเหนคณคาของการปฏบตดวยตนเอง โดยการมสวนรวมกบเจาหนาททมสขภาพ (Tobin, Reynolds, Holroyd, & Creer, 1986) และเพอใหเกดพฤตกรรมการดแลสขภาพอยางตอเนองและเปนประโยชนตอตนเอง เกดการยอมรบพฤตกรรมทแสดงออก และการตอบสนองการปฏบตดวยตนเอง ผวจยจงน าขนตอนตามรปแบบการก ากบตนเอง (Self-regulation model) ของ Kanfer and Gaelick (1986) ซงเปนวธการหนงในการสงเสรมใหเกดการจดการดวยตนเองประสบความส าเรจ ประกอบดวย 3 ขนตอน คอ การสงเกตและบนทกการปฏบต (Self-monitoring) การประเมนตนเอง (Self-evaluation) และการเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) ซงการปฏบตตวใหเปนไปตามกระบวนการก ากบตนเอง จะท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงประสบความส าเรจในการจดการดวยตนเอง จากการทบทวนวรรณกรรมไดมการน าแนวคดการจดการตนเองศกษาในโรคปอดอดกนเรอรง สวนใหญมงเนนการใหความรและการฝกทกษะเปนส าคญ ผลการศกษาพบวาความสามารถในการท าหนาทของรางกายดขน และอาการหายใจล าบากลดลง (จนตนา บวทองจนทร, 2548; ธตภรณ ยอเสน, 2554) สวนการศกษาเกยวกบการลดความวตกกงวล ดวยเทคนคการหายใจแบบลกรวมในโปรแกรม พบวาอาการหายใจล าบากและความวตกกงวลลดลง (จฬาภรณ ค าพานตย, 2550; นพพร เชาวะเจรญ, 2540) แตการศกษาดงกลาวศกษาในระยะเวลาสน และกลมตวอยางนอย รวมทงวธการดแลดานจตใจยงไมครอบคลม และท าการศกษาไวเปนระยะเวลานาน

4

ดงนนผวจยจงน าแนวคดการจดการตนเองมาประยกตรวมกบกจกรรมสรางสข เพอเตรยมความพรอมทางดานจตใจดวยกจกรรมสรางสข ประกอบดวย กจกรรมปรบมมมองชวตดานบวก การผอนคลายกลามเนอดวยเสยงเพลง และสรางสมาธ ซงจะสงเสรมการผอนคลาย มสมาธ และชวยกระตนระบบความจ า ท าใหการรบรจดจ าขอมลทพยาบาลใหไดดขน และรสกมความสข (กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข, 2554; บษกร บณฑสนต, 2553) รวมทงสงเสรมกระบวน การคด พจารณาเหตปจจยทเกดการเจบปวย ยอมรบและตอบสนองการดแลตนเองดวยพฤตกรรมทเหมาะสม รวมกบการสรางความร ความเขาใจ และกระตนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมสวนรวมในการตงเปาหมาย โดยผานกระบวนการคด และตดสนใจดวยตนเองภายใตขอมลทถกตอง และตระหนกถงความส าคญในการปรบเปลยนพฤตกรรมในการจดการตนเอง เพอปองกน และชะลอความรนแรงของโรคตอไป โดยเลอกศกษาในคลนกโรคหอบ แผนกผปวยนอก โรงพยาบาล อทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ เพอเปนการสงเสรมใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถดแลจดการการเจบปวยไดดวยตนเอง

วตถประสงคกำรวจย เพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด โดย 1. เปรยบเทยบคะแนนความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลอง 2. เปรยบเทยบคะแนนความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม

สมมตฐำนกำรวจย 1. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ระยะหลงการทดลองสงกวาระยะกอนการทดลอง 2. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนอาการหายใจล าบากระยะหลงการทดลอง ต ากวาระยะกอนการทดลอง

5

3. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ระยะหลงการทดลองสงกวากลมควบคม 4. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนอาการหายใจล าบาก ระยะหลงการทดลองต ากวากลมควบคม

กรอบแนวคดกำรวจย การศกษาครงน ผวจยน าแนวคดมาจากการจดการดวยตนเอง (Self-management) ของ Kanfer and Gaelick (1986) พฒนามาจากทฤษฎการเรยนรปญญาทางสงคม (Social cognitive theory) มาประยกตใชเปนกรอบแนวคดในการศกษา ซงเชอวาไมมใครสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมของบคคลอนได และยงเปนแนวคดทมกระบวนการชดเจน โดยบคคลจะเกดการเรยนร ตระหนกถงภาวะคกคามจากโรค และรบผดชอบเกยวกบพฤตกรรมทตนเองปฏบตมากขน รวมทงมการตอบสนองดวยการควบคมตนเอง การใหความสนใจ และสรางแรงกระตนดวยตนเอง โดยการประเมนตนเองใหเปนไปตามเปาหมายทตนเองตงไว สงผลใหเกดการจดการดวยตนเองและปองกนปญหาทางสขภาพ รวมถงการประสานความรวมมอกนระหวางผปวยกบเจาหนาททมสขภาพดวย (Tobin et al., 1986) ในการวจยครงนไดประยกตใชแนวคดการจดการตนเองเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทเปนปญหา ผปวยมสวนรวมในการรบรปญหา สรางแรงกระตนใหปฏบตพฤตกรรมตามเปาหมายทตนเองตองการ ตามรปแบบการก ากบตนเองของ Kanfer and Gaelick (1986) ประกอบดวย 3 ขนตอน ขนตอนท 1 การตดตามตนเอง (Self-monitoring) เปนขนตอนการสงเกต และตงเปาหมาย ตดตามและบนทกพฤตกรรมของตนเองอยางมแบบแผน ขนตอนท 2 การประเมนตนเอง (Self-evaluation) เปนขนตอนการประเมนพฤตกรรมหรอการปฏบตของตนเองกบเกณฑมาตรฐาน หรอเปาหมายทก าหนดดวยตนเอง โดยน าขอมลจากการบนทกหรอสงเกตในขนตอนการตดตามมาเปรยบเทยบ เพอประกอบการตดสนใจใน การปรบเปลยนหรอคงไวซงพฤตกรรมนน ตระหนกถงความส าคญวาพฤตกรรมทเปนประโยชนควรน ามาปฏบตหรอพฤตกรรมทควรหลกเลยงไดดวยตนเอง ขนตอนท 3 การเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) การเสรมแรงตนเองนนเปนการใหแรงเสรมแกตนเอง เมอปฏบตกจกรรมส าเรจตามเปาหมายทตงไว หรอสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมทเปนผลดตอภาวะสขภาพ ผวจยจงพฒนาโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตามแนวคดการจดการตนเอง แบงเปน 3 ระยะ ดงน ระยะท 1 การประเมนและเตรยมความพรอมในการจดการตนเองทงดานรางกายและจตใจ โดยการสรางสมพนธภาพ และกจกรรมสรางสขใหเกดความผอนคลายและมสมาธ รวมกบ

6

การปรบเปลยนมมมองชวตโดยการระบายความรสกโดยการจดกลมแลกเปลยนประสบการณ การจดการอาการหายใจล าบาก และตงเปาหมายรวมกน สนบสนนการปฏบตการจดการตนเองดวย การใหความร และฝกทกษะการจดการตนเอง ชแจงการใชกระบวนการตามรปแบบการก ากบตนเอง ระยะท 2 การปฏบตการจดการตนเอง น าความรและทกษะการจดการตนเองปฏบตในสถานการณจรงทบาน วเคราะหสถานการณทเกดขนกบเปาหมายทตงไว ตดตามตนเอง (Self-monitoring) ประเมนตนเอง (Self-evaluation) และใหแรงเสรมตนเอง (Self-reinforcement) ระยะท 3 การตดตามประเมนผลการปฏบต ผวจยเยยมบานพรอมทมเยยมบาน คอ นกกายภาพบ าบด และเภสชกร เพอตดตามผลและประเมนจากแบบบนทกการก ากบตนเองกบเปาหมายทตงไว เสรมแรงทางบวกเพอใหเกดแรงจงใจ ในการปฏบตพฤตกรรมอยางตอเนอง ใชเวลาทงสน 12 สปดาห ประกอบดวยกจกรรมพบกลมทโรงพยาบาล 4 ครง ตดตามเยยมบาน 1 ครง ตดตามเยยมทางโทรศพท 2 ครง ผวจยเชอวาหลงไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองแลว จะท าใหมพฤตกรรมการจดการตนเองทตอเนองและเหมาะสม สงผลใหอาการหายใจล าบากลดลง และคาสมรรถภาพปอดสงขน สรปเปนความสมพนธของตวแปรในกรอบแนวคดการวจยได ดงภาพท 1-1

7

ภาพท 1-1 กรอบแนวคดการวจย

ขอบเขตกำรวจย การวจยครงนเปนการวจยแบบกงทดลอง (Quasi-experimental research) ชนดศกษาแบบ 2 กลมวดกอนและหลงการทดลอง (Two-group pretest posttest design) โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ทคลนกโรคหอบ โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ จ านวน 52 ราย คดเลอกกลมตวอยางเขากลมทดลองและกลมควบคมโดยวธการสมอยางงาย แบงเปนกลมทดลอง 26 ราย กลมควบคม 26 ราย และด าเนนการวจยระหวางเดอนพฤษภาคม ถงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2557 ตวแปรทศกษา ประกอบดวยตวแปรตน และตวแปรตาม ดงน 1. ตวแปรตน คอ การจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2. ตวแปรตาม คอ ความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด

โปรแกรมสนบสนนกำรจดกำรตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เปนโปรแกรมทด าเนนการอยางมแบบแผนรวมกบการพยาบาลแบบองครวม ทงมตดานรางกายและมตดานจตใจ โดยประกอบดวย 3 ระยะ ดงน ระยะท 1 ผวจยท าการประเมนและเตรยมความพรอมในการจดการตนเอง มตดานจตใจใชกจกรรมสรางสขในการสรางสมพนธภาพ สรางสมาธและความผอนคลาย ผวจยใหความร และฝกทกษะการจดการตนเอง ท าการชแจงการบนทกตามรปแบบการก ากบตนเอง ระยะท 2 กลมตวอยางน าความรและทกษะการจดการตนเอง ปฏบตกรรมตามขนตอนการก ากบดวยตนเอง ดงน ขนตอนท 1 การตดตามตนเอง ขนตอนท 2 การประเมนตนเอง ขนตอนท 3 การเสรมแรงตนเอง ระยะท 3 ผวจยตดตามและประเมนผลการปฏบตของกลมตวอยาง โดยพบกลม 4 ครง ตดตามเยยมบาน 1 ครง ตดตามเยยมทางโทรศพท 2 ครง ภายในระยะเวลา 12 สปดาห

ความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก คาสมรรถภาพปอด

8

นยำมศพทเฉพำะ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หมายถง ผทมอาย 35-60 ทงเพศชายและเพศหญง ทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรง มระดบความรนแรง 2-3 ทมาตรวจรกษาทคลนกโรคหอบ ในวนจนทรและวนศกร แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลอทมพรพสยจงหวดศรสะเกษ โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง หมายถง การด าเนนกจกรรมอยางมแบบแผน ตามขนตอนทก าหนด เพอสนบสนนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถจดการกบปญหาไดดวยตนเองอยางเหมาะสม โดยมสวนรวมกบทมสขภาพ ซงผวจยน าแนวคดการจดการตนเอง ตามรปแบบการก ากบตนเอง ของ Kanfer and Gaelick (1986) การใหความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง การฝกทกษะ และกจกรรมสรางสขใหเกดความผอนคลายและมสมาธ ขนตอนของโปรแกรมประกอบดวย 3 ระยะ คอ 1) การประเมนและเตรยมความพรอม 2) การปฏบตการจดการตนเอง 3) การตดตามประเมนผลการปฏบต ด าเนนกจกรรมทงสน 12 สปดาห ความร หมายถง ความจ า การตความ และแปลความหมาย จนเกดความเขาใจของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เกยวกบสาเหต อาการ แนวทางการรกษา และการปฏบตตนในผปวย โรคปอดอดกนเรอรง ประเมนดวยแบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง ทผวจยดดแปลงจากแบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรงและการจดการอาการหายใจล าบาก ของ นรกมล ใหมทอง (2550) พฤตกรรมการจดการตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หมายถง การกระท า หรอการปฏบตกจกรรมดวยตนเอง จนเกดความช านาญ และมนใจในการปฏบตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวยพฤตกรรม 3 ดาน ดงน 1) พฤตกรรมเกยวกบการปรบเปลยนรปแบบวถชวต คอ การเลกสบบหร การรบประทานอาหาร การนอนหลบพกผอน การออกก าลงกาย การปองกนการ ตดเชอในระบบทางเดนหายใจ 2) พฤตกรรมการจดการอาการหายใจล าบาก คอ การบรหารการหายใจ การใชยาขยายหลอดลม การไออยางมประสทธภาพ การสงวนพลงงาน การรกษาดวยออกซเจน และ 3) พฤตกรรมการจดการอารมณ โดยประเมนจากแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทพฒนาจากแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการภาวะหายใจล าบากเรอรงดวยตนเองของ สภาภรณ ดวงแพง (2548) อาการหายใจล าบาก หมายถง ความรสกหรอการรบรถงความรนแรง ความทกขทรมาน และความยากล าบากในการหายใจของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประเมนโดยแบบวดอาการหายใจล าบาก (Dyspnea Visual Analogue Scale: DVAS) สมรรถภาพปอด หมายถง ความจปอด และการระบายอากาศ เปนการบอกการอดกนของทางเดนหายใจ โดยใชเครองมอการทดสอบสมรรถภาพของปอดทเรยกวา สไปโรมเตอร ชอ Auto spirometer รน Vitalograph COPD-6TM เพอวดปรมาตรของอากาศทหายใจออกอยางเรวและเตมท

9

หลงการหายใจเขาเตมท หรอปรมาตรอากาศทหายใจออกโดยเรวและเตมทภายใน 1วนาท

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนเปนการศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ไดท าการศกษาและคนควาแนวคดตาง ๆ ทเกยวของกบงานวจยนจากต ารา เอกสาร และบทความวจยตาง ๆ โดยครอบคลมเนอหาดงตอไปน 1. โรคปอดอดกนเรอรง 2. สมรรถภาพปอด 3. อาการหายใจล าบาก 4. ความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง 5. พฤตกรรมการจดการตนเอง 6. แนวคดการจดการตนเอง 7. กจกรรมสรางสข

โรคปอดอดกนเรอรง โรคปอดอดกนเรอรง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) หมายถง โรคทมพยาธสภาพของการอดกนในระบบทางเดนหายใจสวนลางอยางถาวร เปนชนดทไมสามารถท าใหกลบคนมาเปนปกตได (Not fully reversible airway obstruction) เกดจากการเปลยนแปลงทหลอดลมและเนอปอด ซงการอดกนทางเดนหายใจนจะเปนมากขนเรอย ๆ การด าเนนโรคจะเกดขนอยางชา ๆ แบบคอยเปนคอยไป ถาการอกเสบยงด าเนนตอไปเรอย ๆ ท าใหสมรรถภาพปอดเสอม สภาพตอไป (วชรา บญสวสด, 2548; GOLD, 2008) และมการจ ากดของการหายใจออก (Fischer et al., 2007; Honig & Ingram, 2001) โรคปอดอดกนเรอรงมกเกดรวมกนระหวางโรคหลอดลมอกเสบเรอรง (Chronic bronchitis) และโรคถงลมโปงพอง (Pulmonary emphysema) และมลกษณะทางคลนกคลายคลงกนจงเรยกโรคทงสองทเกดรวมกนวา โรคปอดอดกนเรอรง (Nici et al., 2006; Wright & Churg, 2006) แตทงโรคหลอดลมอกเสบเรอรง และโรคถงลมโปงพองนน ถาสามารถวนจฉยไดอยางแนนอนกไมรวมไวในกลมของโรคปอดอดกนเรอรง (Barnett, 2011; Jardins & Burton, 2006)

11

สาเหต สาเหตการเกดโรคปอดอดกนเรอรงนนยงไมทราบแนชด แตสาเหตทส าคญคอการสบบหร ซงพบวาประมาณรอยละ 85 ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมประวตการสบบหร ผทสบบหรในปรมาณมากหรอสบบหรตอเนองเปนระยะเวลานาน มโอกาสเกดโรคปอดอดกนเรอรงได (McDonald, 2005; Vozoris & Stanbrook, 2011) สวนสาเหตอนไดแก สงแวดลอมทมมลภาวะทางอากาศหรอสารพษทท าใหเกดการระคายเคองตอทางเดนหายใจ ภาวะภมแพทมการตอบสนองไวเกนของหลอดลม ท าใหหลอดลมไวตอการหดเกรงตว การตดเชอระบบทางเดนหายใจเรอรง และปจจยทางพนธกรรม เนองจากขาดสารยบย งการสรางโปรตนสารอลฟา-1 แอลตทปซน (Alpha 1-antitripsin) หรออลฟา 1-โปรเตยส อนฮบเตอร (Alpha 1-protease inhibitor) เปนการเพมปจจยเสยงทรนแรงในการเกดโรคปอดและโรคตบ (Carter & Tiep, 2008) ซงเปนสารทไปยบย งไมใหมการท าลายเนอปอด เมอขาดสารนท าใหมการท าลายเนอปอดเกดโรคถงลมโปงพองตงแตอายยงนอยได (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548; อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) พยาธสภาพของโรค พยาธสภาพของโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวยโรคหลอดลมอกเสบและโรคถงลมโปงพอง โรคหลอดลมอกเสบเรอรงนน พบวาตอมเมอกทผนงหลอดลมมมากขน ท าใหปรมาณเสมหะมากกวาปกต เกดอาการระคายเคองตอหลอดลม และไอเรอรงรวมกบมเสมหะ สงผลใหมการตบแคบของหลอดลม การระบายอากาศลดลง ความยดหยนของเนอปอดเสยไป มอากาศคงคางอยภายในถงลม มผลตอการแลกเปลยนกาซลดลง เกดภาวะเลอดขาดออกซเจน และมปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดคงตามมา เกดความดนในหลอดเลอดแดงปอดสงขน นอกจากนนยงท าใหมภาวะเปนกรดจากการหายใจ ระดบคารบอนไดออกไซดสงขนเพอทจะตานแรงดนปอดทสงขน ท าใหเกดภาวะหวใจซกขวาโตตามมา มภาวะบวมจากหวใจหองขวาวาย และอาการตวเขยวจากการขาดออกซเจนอยางรนแรง สวนโรคถงลมโปงพองนนเปนภาวะทมการท าลายผนงของถงลม ท าใหถงลมฝอยสวนปลายพองกวาปกต เมอถงลมขยายตวโปงพองขนจะไปกดถงลมขนาดเลก เกดการ อดกนของหลอดลม สงผลใหหลอดเลอดแดงมาเลยงทปอดไดนอยลง และการระบายอากาศลดลง จงท าใหอตราสวนของการระบายอากาศตอการไหลเวยนเปลยนแปลงไป แตเมอเนอเยอปอดและหลอดเลอดฝอยในปอดถกท าลายมากขน แรงตานทานในหลอดเลอดฝอยจะเพมสงขนจนเกดภาวะหวใจซกขวาวายไดในระยะสดทายของโรค (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548; สมเกยรต วงษทม และชยเวช นชประยร, 2542) อาการและอาการแสดง เนองจากพยาธสภาพเกดการเปลยนแปลงอยางชา ๆ และเสอมลงเรอย ๆ บางครงอยในระยะสงบ เรมแรกอาจยงไมมอาการเลย ตอมามอาการไอเรอรงและมเสมหะมากขน เมอเปนมาก

12

จะรสกไดวาเหนอยงายเมอตองออกแรง ขณะหายใจออกจะมเสยงหวด (Wheezing) มอาการหายใจล าบากรวมดวย ในระยะนอาการยงไมรนแรง หากทงไวจนกระทงอาการรนแรงขน จะท าให ไมสามารถท างานหรอออกแรงหนกได และมความรสกวาทกขทรมานจากอาการหายใจล าบาก (Dyspnea) รวมทงตองใชกลามเนออนชวยในการหายใจและออกแรงมากขน โดยเฉพาะเมอหายใจออก อาการแสดงทเหนคอเวลาหายใจออกตองเปาปาก (Pursed-lip breathing) เมอโรคมความ กาวหนามากขนจะมอาการหายใจล าบากรนแรงและมความถของการเกดอาการบอยครงขน เกดความเหนอยลา นอนไมหลบ น าหนกลดลง มความวตกกงวล รสกสนหวง และอาการซมเศราตามมา (Zhukava & Shot, 2012) สวนการมขอจ ากดในการท ากจกรรม จะสงผลถงผปวยโรคปอด อดกนเรอรงใหมคณภาพชวตทต าลงดวย (Elkington et al., 2005; Omachi et al., 2009; Ries, 2006) แนวทางการรกษา การรกษาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมเปาหมายเพอบรรเทาอาการของโรค ปองกนอาการก าเรบรนแรง คงสมรรถภาพการท าหนาทของปอดใหเกดความเสอมสภาพชาทสด และท าใหคณภาพชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงใหดขน (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548; GOLD, 2014) เนองจากในปจจบนยงไมมวธการรกษาใหหายขาด จงเปนการรกษาเพยงแตประคบประคองเพอชะลอใหพยาธสภาพของปอดมการเสอมหนาทชาลง แนวทางการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในระยะยาวทบาน (Outpatient management of COPD) โดยแบงตามวตถประสงคของการดแล (สมเกยรต วงษทม และชยเวช นชประยร, 2542; อมพรพรรณ ธรานตร, 2542; GOLD, 2014) 1. เพอปองกนความกาวหนาของโรค โดยการเลกสบบหร (Smoking cessation) เพราะบหรมสารทท าใหเกดการเปลยนแปลงโครงสราง และการท าหนาทของปอด เชน การท าลายขนกวดทเยอบหลอดลม เกดการสะสมของสารพษจากบหรท าใหหลอดลมอกเสบระคายเคอง การระบายอากาศเปลยนแปลง พบวาการเลกบหรมผลตอการลดปจจยเสยงของการเกดโรคปอดอดกนเรอรง ชวยชะลอใหการด าเนนของโรคชาลง และแนะน าใหหลกเลยงมลพษทางอากาศ (Vozoris & Stanbrook, 2011) 2. เพอลดการอดกนของทางเดนหายใจดวยยา เชน ยาขยายหลอดลม คอรตโคสเตยรอยด เปนยาทใชในกรณทมความรนแรงของโรคในระดบ 3 ขนไป เพอลดอาการก าเรบของโรคและลดความรนแรง ยาละลายเสมหะ ยาขบเสมหะ และกายภาพบ าบด เชน การเคาะปอด 3. เพอรกษาและปองกนภาวะแทรกซอน โดยการรกษาดวยยาตานจลชพ เพอปองกน ในรายทเสยงตอการตดเชอ การใหวคซน และการใหออกซเจนระยะยาว (GOLD, 2014) 4. เพมสมรรถภาพของรางกาย เปาหมายเพอใหสามารถปฏบตกจวตรประจ าวนและเพมคณภาพชวต ควรเรมฝกทกษะในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกรายทเรมมอาการหายใจล าบาก

13

เหนอยหอบงายเมอท ากจกรรม (วศษฎ อดมพานชย, 2550; GOLD, 2014) เปนการสรางความแขงแรงใหรางกาย และการฟนฟสมรรถภาพปอด (Pulmonary rehabilitation) โดยการใหความรและฝกการปฏบตตวทถกตองเชน การออกก าลงกาย การบรหารการหายใจ ฝกการไอขบเสมหะทมประสทธภาพ 5. เพอฟนฟสภาวะทางจตใจ เมอมความเจบปวยทางดานรางกายเกดขนโดยเฉพาะ การเจบปวยเรอรง สงผลตอสภาพจตใจกอใหเกดการเปลยนแปลงทงดานอารมณ จตใจ และสงคม เชน ความเศราหมอง การเผชญปญหา และวถชวตสวนตว การทสามารถกระท าตามบทบาทหนาทท าใหเกดความผาสกไดนน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถประเมนความรนแรงของปญหาและครอบครวตองมสวนรวมรบรในการแกไขปญหา (Shum, Poureslami, Cheng, & FitzGerald, 2014) การวนจฉยโรคปอดอดกนเรอรง การวนจฉยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถท าไดหลายวธ ประกอบดวย การซกประวตการเกดโรค รวมทงอาการของผปวย เชน อาการหอบเหนอย ไอเรอรงมเสมหะ (Peate, 2011) รวมไปถงปจจยเสยงตอการเกดโรค เชน การสบบหร การไดรบควนพษหรอฝ นละอองตาง ๆ รวมทงการตรวจสมรรถภาพปอดโดยการใชสไปโรมเตอรเปนหลก ในการประเมนความรนแรงของโรค โดยการวดปรมาตรของอากาศทหายใจออกอยางรวดเรวและแรงอยางเตมท หลงจากหายใจเขาอยางเตมท (Forced Vital Capacity: FVC) จะมคาลดลง คา FVC ปกตประมาณ 4.8 ลตร และ ปรมาตรอากาศทสามารถหายใจออกโดยเรวและแรงในเวลา 1 วนาท ลดลง (Forced Expiratory Volume: FEV1) ปกตประมาณ 3-3.5 ลตร (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2553; Barnett, 2011) ผลกระทบของโรคปอดอดกนเรอรง ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเมอเกดอาการหายใจล าบากเรอรง หรอบางครงมอาการก าเรบเฉยบพลนถขนจะสงผลตอการด าเนนชวต ประสบปญหาตาง ๆ ทงทางดานรางกายและจตใจ (Geiger & Kwon, 2009) ผลกระทบทเกดขนนนผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถรบรความรนแรงของโรคไดดงน 1. ผลกระทบทมตอดานรางกาย จะพบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะพยายามใชแรงในการหายใจมากขนท าใหความตองการออกซเจน มมากกวาปรมาณออกซเจนทมาเลยงกลามเนอทใชในการหายใจเกดการออนแรงของกลามเนอกระบงลม การระบายอากาศสวนลางขาดประสทธภาพ และหายใจเรวตน ตองใชแรงมากในการหายใจ จงท าใหเกดหายใจล าบากขน (Barnett, 2011; Brims, Davies, & Lee, 2010; Jardins & Burton, 2006) อาการหายใจล าบากทมระดบความรนแรงมากขนจะสงผลใหผปวยปฏบตกจกรรมทางกายลดลง รบประทานอาหารไดนอยลง หากรบประทานอาหารปรมาณมากท าใหรสกอดอด และไมสขสบาย ซงกอใหเกดปญหาทางโภชนาการ (Barnett, 2011; Ferreira, Brooks, Lacasse, & Goldstein, 2000) รวมถงสงผลใหมสมรรถภาพทางเพศลดลง และแบบแผนการนอนหลบผดปกตเกดความเหนอยลา (Theander & Unosson, 2004)

14

2. ผลกระทบดานจตใจและอารมณ เกดการพงพาผอนท าใหคดวาตนเปนภาระของครอบครวและสงคม ความรสกมคณคาในตนเองลดลง กลว ขาดการนบถอตนเอง ท าใหเกดความวตกกงวล ความเครยดและความสนหวง เมอมความวตกกงวล จะสงผลใหเพมแรงขบในการหายใจ ท าใหกลามเนอทใชหายใจท างานหนกและมความตองการออกซเจนทสงขน เกดอาการหายใจล าบาก มากขน มภาวะซมเศราตามมา สดทายสนหวงทจะด าเนนชวตอยตอไป (Geiger & Kwon, 2009; Plaufcan, Wamboldt, & Holm, 2012) 3. ผลกระทบดานสงคมและเศรษฐกจ เมอเกดอาการหายใจล าบากเรอรง ท าใหตองเขารกษาตวอยในโรงพยาบาล รวมกบถกจ ากดกจกรรมทางกาย เมอเกดอาการหายใจล าบากเรอรงท าใหตองหยดงาน และสญเสยงาน ท าใหรายไดไมเพยงพอกบการด าเนนชวตของตนเองและสมาชกในครอบครว อกทงการรกษาเปนระยะเวลาทยาวนานสงผลใหมคาใชจายในการรกษาเพมมากขน ถงแมจะมระบบบรการทางสขภาพรองรบเรองคารกษาพยาบาล แตภาระคาเดนทาง และคาอาหาร กเปนผลทเกดจากการเจบปวยเรอรง

สมรรถภาพปอด ความหมาย สมรรถภาพปอด (Lung function) หมายถง ความจปอด และการระบายอากาศของปอด (Celli, 2000) การตรวจสมรรถภาพการท างานของปอดจะชวยบงบอกความสามารถในการท าหนาทของปอด โดยการใชเครองมอวดสมรรถภาพการท างานของปอด ซงจดประสงคของการประเมนสมรรถภาพปอดนนเพอคดกรองโรคปอดอดกนเรอรงในระยะเรมตน ยนยนการตรวจวนจฉยโรคปอดอดกนเรอรง และประเมนความรนแรงของโรค (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) โรคปอดอดกนเรอรงนนเกดจากการอดกนของหลอดลม เนองจากเกดการอกเสบเรอรงของหลอดลม รวมกบมถงลมโปงพองท าใหการระบายอากาศออกจากถงลมปอดชากวาปกต มการคงคางของปรมาตรอากาศในถงลมปอด สงผลใหความจปอดผดปกตไมสามารถระบายอากาศตามเวลาทก าหนด การทจะทราบวามการระบายอากาศตามเวลาทก าหนดหรอไมนนทราบได จากการตรวจสมรรถภาพปอด เปนการประเมนระดบการอดกนของทางเดนอากาศบงบอกถงความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรงทเกดจากการเปลยนแปลงของพยาธสภาพของโครงสราง และการท าหนาทของปอดอาจไมสมพนธกนระหวางอาการและอาการแสดงของผปวยตามระยะการด าเนนของโรค (Vermeire, 2002) 1. ปจจยทมผลตอสมรรถภาพการท างานของปอด สมรรถภาพปอดนนจะเกดการเปลยนแปลงทงดานโครงสราง และการท าหนาทของปอด เนองจากมปจจยตาง ๆ ทเขามามอทธพลตอการท างานของปอด (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542;

15

Jefferies & Turley, 1999) ดงน 1.1 เพศ พบวาเพศชายมความจปอดมากกวาเพศหญงแมจะมอายเทากน แมเพศเดยวกนหากมขนาดของรปรางแตกตางกน ความจปอดกมความแตกตางกนเชน คนสงกวามความจปอดมากกวาคนเตย 1.2 อาย พบวาอายทเพมมากขนมผลตอการเกดโรคปอดอดกนเรอรงได (Jones, 2001) เนองจากความยดหยนของเนอปอดนอยลง Elastic และ Collagen ทประกอบเปนโครงสรางของผนงถงลม และหลอดเลอด แตถามพยาธสภาพท าใหการเรยงตวของคอลลาเจนผดปกต จะท าใหการยดหยนเสยไปท าใหหลอดลมฝอยแฟบขณะหายใจออก เกดการแลกเปลยนแกสไดลดลง (พรรณภา สบสข, 2554) โดยทวไปพบวาคา FEV1/ FVC จะลดลงเมออายมากขนและจะแปรผนตามอาย เพศทแตกตางกน เชนในผปวยอายมากกวา 41 ป และในผหญงอายมากกวา 52 ป คา FEV1/ FVC จะลดลง < 0.7 ดงนนเมอมอายมากขนอตราการเกดโรคปอดอดกนเรอรงกจะมแนวโนมทจะมความรนแรงเพมมากขนตามไปดวย (Ferrara, 2011) 1.3 การสบบหร เมอสบบหรสารพษทมอยในบหร จะท าใหหลอดลมเกดการอกเสบเรอรง ความรนแรงจะมากขนตามระยะเวลาทสบบหรและปรมาณบหรทสบ เมอเกดการอกเสบเรอรงท าใหเกดการเปลยนแปลงของหลอดลม และเนอปอดท าใหหลอดลมตบแคบ สงผลใหสมรรถภาพการท างานของปอดลดลง และบหรยงท าใหเกดการเปลยนแปลงของผนงหลอดเลอด และอดตนของหลอดเลอดมากขน การตรวจสมรรถภาพปอดในคนปกตทไมสบบหร คา FEV1 จะลดลงปละประมาณ 25-30 มลลลตรตอป แตจะพบวาในคนทสบบหรสวนมากคา FEV1 จะลดลงมากกวาคนปกต ประมาณ 30-45 มลลลตรตอป และเมอหยดสบบหรคา FEV1 จะลดลงใกลเคยงกบคนทไมสบบหร (Vozoris & Stanbrook, 2011) 1.4 การออกก าลงกาย ควรมความสม าเสมอและมความตอเนอง จะท าใหมคาความจปอดมากกวาคนทออกก าลงกายนอย เพราะการออกก าลงกายเปนการชวยเพมความยดหยน ความแขงแรง ความทนทานของกลามเนอทเกยวของกบการหายใจ เพราะการออกก าลงกายทเพยงพอจะท าใหระบบไหลเวยนเลอดสามารถท างานไดมประสทธภาพสง ปอดขยายตวสามารถหายใจเขาออก ไดมากขนสงผลใหสมรรถภาพปอดเพมขน ซงการตรวจสมรรถภาพปอดนนเปนการวดปรมาตรการหายใจ โดยใช Spirometry เพอปรมาตรของอากาศทหายใจออกไดทงหมดของการหายใจออกอยางแรง และเรวเตมทภายหลงการหายใจเขาเตมท (Forced Vital Capacity: FVC) และปรมาตรอากาศทหายใจออกไดในวนาทแรกของการหายใจออกอยางเรว และแรงเตมท (Forced Expiratory Volume in 1second: FEV1) โดยปกตแลว

16

คนเราจะหายใจออกในชวงวนาทแรกไดรอยละ 75 ของอากาศทหายใจออกทงหมด (American Thoracic Society [ATS], 1995; Barnett, 2011; GOLD, 2014; Jardins & Burton, 2006) 2. ระดบความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรง การแบงระดบความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรง เปนการประเมนการท าหนาทของปอด สามารถประเมนได 4 ระดบ (GOLD, 2014) และสมาคมอรเวชรแหงประเทศไทย (สมาคม อรเวชชแหงประเทศไทย, 2553) ดงน ระดบท 1 ระดบความรนแรงเลกนอย (Mild COPD) ผปวยอาจมหรอไมมอาการไอเรอรงรวมกบมเสมหะ ผลการทดสอบโดยใชสไปโรมเตอร พบวา อตราสวนของ FEV1/ FVC นอยกวารอยละ 70 และคา FEV1 มากกวาหรอเทากบรอยละ 80 โดยมผปวยอาจจะยงไมสามารถรบรการเปลยนแปลงของอาการ จากภาวะความผดปกตของการท าหนาทของปอด ระดบท 2 ระดบความรนแรงปานกลาง (Moderate COPD) ผปวยอาจมหรอมอาการไอเรอรงรวมกบเสมหะ ระดบนผปวยจะเรมเขารบการรกษาเนองจากเรมมอาการเหนอยหอบ ผลการทดสอบโดยใชสไปโรมเตอร พบวา อตราสวนของ FEV1/ FVC นอยกวารอย 70 และคา FEV1 มากกวาหรอเทากบรอยละ 50 แตนอยกวารอยละ 80 ระดบท 3 ระดบความรนแรงมาก (Severe COPD) ผปวยอาจมหรอไมมอาการไอเรอรงรวมกบมเสมหะ จะมอาการหายใจล าบากโดยเฉพาะอยางยงในขณะออกแรงและมอาการก าเรบเฉยบพลนของโรคทเกดขนซ า จากการอดกนของทางผานอากาศทเพมมากโดยใชสไปโรมเตอร พบวา อตราสวนของ FEV1/ FVC นอยกวารอยละ 70 และคา FEV1 มากกวาหรอเทากบรอยละ 30 แตนอยกวารอยละ 50 ระดบท 4 ระดบความรนแรงทสด (Very severe COPD) ผปวยมอาการและอาการแสดงของภาวะหายใจลมเหลวแบบเรอรง จากความรนแรงของการอดกนของทางเดนของอากาศ ตรวจพบคาความดนกาซออกซเจนในเลอดแดง (Pao2) นอยกวา 60 มลลเมตรปรอท ความดนกาซคารบอนไดออกไซดในเลอดแดง (Paco2) มากกวา 50 มลลเมตรปรอท จากการทมภาวะของระบบทางเดนหายใจลมเหลวจะสงผลใหเกดภาวะหวใจซกขวาลมเหลวตามมาผลการทดสอบโดยใช สไปโรมเตอรพบวา อตราสวนของ FEV1/ FVC นอยกวารอยละ 70 และคา FEV1 นอยกวารอยละ 30 เปนระยะทท าใหคณภาพชวตของผปวยลดลงอยางมากและมอาการก าเรบทรนแรง ส าหรบการศกษาครงน ศกษาในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระดบความรนแรงท 2-3 เนองจากระดบความรนแรงน เรมสงผลกระทบตอการปฏบตหนาทประจ าวน มอาการเหนอย หายใจหอบ และวดสมรรถภาพการท างานของปอด เพอวดปรมาตรของอากาศทหายใจออกอยางเรวและเตมทหลงการหายใจเขาเตมท หรอปรมาตรอากาศทหายใจออกโดยเรวและเตมทภายใน 1 วนาท โดยการใชสไปโรมตร (Spirometry) เนองจากเปนวธทงาย และขอมลมความนาเชอถอสง (สมาคม

17

อรเวชชแหงประเทศไทย, 2548) โดยใชเครองมอการทดสอบสมรรถภาพของปอดทเรยกวา สไปโรมเตอร ชอ Auto spirometer รน Vitalograph COPD-6TM

อาการหายใจล าบาก (Dyspnea) ความหมาย อาการหายใจล าบาก (Dyspnea, breathlessness or shortness of breath) เปนประสบการณทแสดงออกถงความทกขทรมาน โดยเฉพาะอยางยงสามารถสงเกตไดงายเมอมการหายใจออก (Force exhalation) ตองใชแรงมากขน ซงมกใชกลามเนอสวนอนในการชวยหายใจ (Accessory muscles) เพอจะขบอากาศทคงคางอยออกมา ท าใหผทมภาวะหายใจล าบากเรอรงดงกลาวรสกเหนอยออนเพลย ความสามารถในการท ากจกรรมลดลงอาการเปนมากขนเรอย ๆ ถาไมไดรบการฟนฟ ความหมายเกยวกบอาการหายใจล าบากนนมผใหความหมายไวมากมาย จากการศกษาเอกสาร และงานวจยทเกยวของ ดงน American Thoracic Society (ATS, 1995) ไดอธบายวา Dyspnea เปนประสบการณเกยวกบการหายใจทไมสขสบาย ขนอยกบระดบความรนแรงของอาการซงอาการหายใจล าบากเกดจากหลายปจจย ไมวาจะเปนดานรางกาย จตใจ สงคม และสงแวดลอม รางกายจะตอบสนองตอสงตาง ๆ ทเขามากระทบ และแสดงออกมาทงทางดานรางกาย และจตใจเมอมความเจบปวย Gift and Cabill (1990) กลาววา Dyspnea เปนความรสกสวนบคคล รบรวาตนเองมความยากล าบากในการหายใจ หรอไมสามารถหายใจไดเตมท ซงตวบคคลนนตองเปนผบอกเกยวกบความรสกนน บางครงอาการทางคลนกกบลกษณะอาการทแสดงออกมา ไมสามารถบอกความรสกหายใจล าบากจากการสงเกตแตเพยงอยางเดยว ตองสามารถประเมนไดวาอตราการหายใจทเรวขน หรออตราการหายใจชาแตหอบลก เครองมอประเมนอาการหายใจล าบาก ปจจบนเครองมอทใชวดความรสกอาการหายใจล าบากมอยหลายรปแบบดวยกน รายละเอยดดงตอไปน 1. แบบวดอาการหายใจล าบากประมาณคาเชงเสนตรงแนวตง (Dyspnea Visual Analogue Scale: DVAS) ลกษณะของแบบประเมนนจะเปนเสนตรงยาว 100 มลลเมตร บนสดทต าแหนง 100 มลลเมตร หมายถงผปวยมอาการหายใจล าบากมากทสด สวนดานลางสดทต าแหนง 0 มลลเมตร หมายถง ไมมอาการหายใจล าบากเลย และตรงกงกลางทต าแหนง 50 มลลเมตร หมายถง ผปวยมอาการหายใจล าบากปานกลาง ผปวยจะเปนผก าหนดต าแหนงบนเสนตรงเอง โดยการใชปากกาท าเครองหมายไวจดใดจดหนงบนเสนตรงแลวอานคาตวเลขตรงจดนนแทนคา อาการหายใจล าบากของตนเองในขณะนน

18

Gift (1989) ไดน าเครองมอดงกลาวไปหาความตรงตามโครงสราง (Construct validity) โดยใชแบบวดอาการหายใจล าบาก (DVAS) ทงในแนวตงและแนวนอนวดอาการหายใจล าบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจ านวน 30 ราย โรคหอบหดจ านวน 16 ราย โดยเปรยบเทยบการวดในขณะมอาการและไมมอาการหายใจล าบาก ไดคาสมประสทธสหสมพนธระหวางแบบวดอาการหายใจล าบากในแนวตงและแนวนอนเทากบ 0.97 และพบวาผปวยโรคหอบหดจ านวน 5 ราย บอกวาแบบวดในแนวนอนใชยากกวาแบบวดในแนวตง มผปวยเพยงหนงรายเทานนทบอกวาแบบวดในแนวตงใชยากกวาแบบวดในแนวนอน จงสรปวาแบบวดในแนวตง มความสะดวกและงายตอการใชมากกวาแบบวดในแนวนอน จงเรยกแบบวดแนวตงใหเกดความเฉพาะเจาะจงวา แบบวดอาการหายใจล าบาก (DVAS) ดงนนพบวาแบบวด VAS เปนเครองมอทมความเหมาะสมในการวดอาการหายใจล าบากในกลมผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2. แบบประเมนอาการหายใจล าบากโดยใช Modified Medical Research Council Dyspnea Scale (MRC) เปนแบบวดทมคาสเกลการวดระดบของอาการหายใจล าบากใน 5 ระดบ ในแตละระดบแสดงถงกจกรรมตาง ๆ ทกอใหเกดอาการหายใจล าบาก แลวเลอกระดบทเหมาะสมกบอาการหายใจล าบากของตนเองมากทสดเพยง 1 ระดบ การวด MRC เปนสเกลทคอนขางหยาบ จงมขอจ ากดในการวดความเปลยนแปลงของอาการหายใจล าบาก (Mahler & Wells, 1988) แบบวด MRC ประเมนอาการหายใจล าบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงขณะมกจกรรมตาง ๆ ผลการศกษาพบวา แบบวด MRC มความยงยากท จะใชวดอาการหายใจล าบากเมอผปวยมอาการหายใจล าบากเฉยบพลน แตแบบวด MRC ประเมนอาการหายใจล าบาก หลงจากมการฟนฟสมรรถภาพปอดแลว ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงพบวามผปวยจ านวนรอยละ 62 บอกวาแบบวด MRC เปนเครองมอทมความเหมาะสมในการวดอาการหายใจล าบาก 0 = รสกหายใจเหนอยหอบเมอออกก าลงกายอยางหนกเทานน 1 = มอาการหายใจเหนอยหอบเมอเดนรบ ๆ หรอเมอเดนขนทสง 2 = เดนชากวาคนในวยเดยวกน และตองหยดพกเมอเดนไดระยะหนง 3 = ตองหยดพกเมอเดนไดประมาณ 100 เมตร หรอเดนไดระยะหนง (เดนไดระยะหนง แลวตองพก) 4 = เหนอยมากขณะแตงตว หรออยเฉย ๆ จนไมสามารถออกจากบานได จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบการน าเครองมอวดอาการหายใจล าบากไปใชในการวจย เพอประเมนอาการหายใจล าบากมหลากหลาย ซงการเลอกใชแบบวดชนดใดนน ขนอยกบผศกษาวาตองการจะวดอาการหายใจล าบากในสถานการณใด พบวาแบบวดอาการหายใจล าบากประมาณคาเชงเสนตรง (Dyspnea Visual Analogue Scale: DVAS) ทมรปแบบแนวตงเปนเครองมอทไดรบการศกษาวามความเทยงตรงสง สามารถประเมนอาการหายใจล าบากไดอยางชดเจน และ

19

สะดวกตอการน าไปใช การศกษาในประเทศไทยนน จฬาภรณ ค าพานตย (2550) ไดน าแบบวด DVAS มาใชประเมนอาการหายใจล าบากของกลมตวอยาง ซงสวนใหญเปนผสงอาย ทมอาการ โรคปอดอดกนเรอรง จ านวน 16 ราย และ จนทรจรา วรช (2544) มาใชประเมนอาการหายใจล าบากของกลมตวอยาง ซงสวนใหญเปนผสงอาย ทมอาการโรคปอดอดกนเรอรง จ านวน 40 ราย ดงนนการศกษาในครงน อาการหายใจล าบาก หมายถง ความรสกหรอการรบรถงความรนแรง ความทกขทรมาน และความยากล าบากในการหายใจของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยใชแบบวดอาการหายใจล าบากประมาณคาเชงเสนตรงแนวตง (Dyspnea Visual Analogue Scale: DVAS) และน ามาเปรยบเทยบคาเฉลยของระดบอาการหายใจล าบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยประเมนกอนการทดลองและหลงการทดลองเสรจสน (สปดาหท 12)

ความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง ความหมาย ความร หมายถง ความคด การหยงร การเหน โดยใชขอเทจจรง หรอเนอหาเกยวกบความร สามารถเชอมโยงความคดเขากบเหตการณได (Monninkhof et al., 2004) ความร หมายถง ความจ าไดหรอระลกได และความเขาใจ ซงตองมความรมากอนจงจะเกดความเขาใจ และความเขาใจนจะแสดงออกมาในรปของการแปลความ ตความ (Bloom, 1975) แนวคดการจดการตนเอง (Self-management) พฒนามาจากทฤษฎการเรยนรปญญาทางสงคม (Social cognitive theory) กลาวถง ความร เปนการตความ การแปลความหมาย จากขอมลทไดรบจนเกดการเรยนรจนเปนความเขาใจของตนเอง (Bandura, 1986) ประเภทของความรนนสามารถแบงออกเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอ 1. ความรทอยในตวตน หรอความรโดยนย (Tacit knowledge) เปนความรทไดจากประสบการณ หรอสญชาตญาณของแตละคน ในการทจะท าความเขาใจกบสงตาง ๆ ทเขามาในการด าเนนชวต เปนความรทไมสามารถถายทอดออกมาเปนค าพด หรอเขยนเปนตวอกษรไดงาย ๆ 2. ความรแบบรปธรรม (Explicit knowledge) เปนความรทรวบรวมขน และน ามาถายทอดใหผอนไดศกษา ผานทางสอหรอวธการตาง ๆ เชน การเขยนเปนหนงสอ การสอนดวยค าพด หรอสอวดทศน จากการวจยครงน สรปวาความร หมายถง ความจ า การตความ และแปลความหมาย จากขอมลทไดรบ จนเปนความเขาใจของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเกยวกบสาเหต อาการ การรกษา และการปฏบตตนในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวย การรบประทานอาหาร การนอนหลบพกผอน การออกก าลงกาย การปองกนการหายใจล าบาก การใชยาขยายหลอดลม การสงวนพลงงาน การรกษาดวยออกซเจน และการผอนคลาย ประเมนดวยแบบสอบถามความร

20

เรองโรคปอดอดกนเรอรง ทผวจยดดแปลงจากแบบสอบ ถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรงและการจดการอาการหายใจล าบาก ของ นรกมล ใหมทอง (2550) และการประเมนความรหลงการใหขอมล นบเปนสงส าคญในการตรวจสอบการรบขอมลและความเขาใจ โดยพยาบาลมบทบาทในการสนบสนนใหความร และฝกทกษะ รวมแกไขปญหาเพอสรางศกยภาพใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง รสกวาตนเองมความสามารถในการปฏบตกจกรรมดวยตนเอง ความสมพนธระหวางความร และการปรบเปลยนพฤตกรรม การทบคคลจะปฏบตหรอไมปฏบตสงใดนน ตองมความตระหนกรในการดแลสขภาพของตนเองนน โดยมความร และความเขาใจ ซงตนเองเปนผเผชญกบความยากล าบากตอการปฏบตหนาท ตองพงพาบคคลอนมากขน จงตองแสวงหาความรเพอตดสนใจกระท าการจดการดวยตนเอง (Jassem et al., 2010; Lemmens et al., 2008) สอดคลองกบการศกษาของ กาญจนา สขประเสรฐ (2551) ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมจดการอาการหายใจล าบากเรอรงดวยตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาตวแปรทท านายพฤตกรรมการจดการจดการอาการหายใจล าบากเรอรงดวยตนเอง มเพยงตวแปรเดยว คอ การรบรสมรรถนะตนเองในการจดการอาการหายใจล าบากเรอรง โดยท านายไดรอยละ 67 (B = .99, Beta = .82, p < .001) ดงนนการใหความรทถกตองและสม าเสมอเหมาะสมกบการด าเนนชวต ระยะเวลายาวนานการจดจ าขอมลจะลดลง เจาหนาทสขภาพมบทบาททบทวนและกระตนใหผปวย โรคปอดอดกนเรอรงเหนความส าคญในการปฏบตพฤตกรรมการดแลตนเอง กบการเจบปวยอยางตอเนอง (Bandura, 1986; Nici et al., 2006) เพราะฉะนนการใหความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง และมการฝกทกษะในการปฏบตตนทถกตองในการจดการตนเอง ถอวามความส าคญทจะท าใหสามารถลดความถของการก าเรบของโรคปอดอดกนเรอรงได ดงนนการผสมผสานทงการใหความร และการสนบสนนใหมการปฏบตอยางตอเนอง ประกอบดวย ความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง การปฏบตตวทถกตองเหมาะสมกบโรค ประกอบดวย การสอนวธการใชยา การรบประทานอาหาร การหลกเลยงสงกระตน และปองกนการตดเชอระบบทางเดนหายใจ การสงวนพลงงาน การใชออกซเจน การออกก าลงกาย การบรหารการหายใจ สอดคลองกบการศกษาของ Monninkhof, van der Valk, van der Palen, Herwaarden, and Zielhuis (2003) ศกษาการรบรของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จ านวน 20 ราย ทไดรบโปรแกรมการจดการตนเองประกอบดวย การใหความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง แบงเปนบทเรยน ทก 4 เดอน และโปรแกรมการออกก าลงกาย พรอมคมอทบทวนทบาน พบวากลมทไดรบโปรแกรมการจดการตนเองแบบสมบรณ มระดบความรสงกวากลมทไดรบการดแลตามปกต

21

พฤตกรรมการจดการตนเอง จากแนวคดของ Bloom (1975) ไดกลาวถงพฤตกรรมวา เปนกจกรรมทกประเภททมนษยกระท า อาจจะเปนสงทสงเกตไดหรอไมได อธบายถงพฤตกรรมของมนษยวา มองคประกอบ 3 อยาง คอ 1) ความรหรอความคด (Cognitive domain) ซงเปนตวเปลยนแปลงพฤตกรรมได 2) ความรสก (Affective domain) เปนความเชอหรอเปนความรสกของบคคลทมตอสงตาง ๆ ทเขามามผลตอบคคล และองคประกอบสดทาย คอ 3) การปฏบต (Psychomotor domain) เปนพฤตกรรม หรอการกระท าของบคคล ทคนภายนอกสามารถมองเหนได พฤตกรรมสขภาพ (Health behavior) หมายถง การกระท า การปฏบต การแสดงออก ซงเกดทงผลดและผลเสยตอสขภาพของตนเอง มลกษณะของการปฏบต และงดเวนการปฏบต ทมผลตอภาวะสขภาพ (องศนนท อนทรก าแหง, 2552) แนวคดการจดการดวยตนเอง (Self-management) พฒนามาจากทฤษฎการเรยนรปญญาทางสงคม (Social cognitive theory) กลาวถง พฤตกรรม คอ การกระท า หรอการปฏบตกจกรรมจากประสบการณ จนเกดความช านาญ และมนใจ และกระท าอยางนนตอไป (Bandura, 1986) เปาหมายในการรกษาโรคปอดอดกนเรอรง คอควบคมอาการในปจจบนประกอบดวยบรรเทาอาการ โดยเฉพาะหอบเหนอย ท าใหความทนตอการท ากจกรรมดขน และปองกนปจจยเสยงในอนาคต ประกอบดวย ชะลอการด าเนนของโรค ปองกนและรกษาภาวะอาการก าเรบ เพอลดอตราการตาย และเพมคณภาพชวต จงควรปรบเปลยนพฤตกรรมในการด าเนนชวตใหเหมาะสม (วชรา บญสวสด, 2548) สอดคลองกบขององคกรการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงแนวใหม (GOLD, 2014; สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2549) การศกษาครงนผวจยไดสรปวา พฤตกรรมการจดการตนเอง หมายถง การกระท า หรอการปฏบตกจกรรมดวยตนเอง จนเกดความช านาญ และมนใจในการปฏบตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวยพฤตกรรม 3 ดาน ดงน 1) พฤตกรรมเกยวกบการปรบเปลยนรปแบบวถชวต ประกอบดวย การเลกสบบหร การรบประทานอาหาร การนอนหลบพกผอน การออกก าลงกาย การปองกนการตดเชอ การหลกเลยงสงกระตน 2) พฤตกรรมการจดการอาการหายใจล าบาก การบรหารการหายใจ การใชยาขยายหลอดลม การไออยางมประสทธภาพ การสงวนพลงงาน การรกษาดวยออกซเจน และ 3) พฤตกรรมการจดการอารมณ โดยใชแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทพฒนาจากแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการภาวะหายใจล าบากเรอรงดวยตนเองของ สภาภรณ ดวงแพง (2548) ซงมคาความเชอมน .86 รายละเอยดดงน 1. พฤตกรรมเกยวกบการปรบเปลยนรปแบบวถชวต ประกอบดวยการเลกสบบหร การรบประทานอาหาร การนอนหลบพกผอน การออกก าลงกาย และการปองกนการตดเชอ การหลก เลยงสงกระตน การปองกนการตดเชอ 2) พฤตกรรมการจดการอาการหายใจล าบาก

22

ประกอบดวย การบรหารการหายใจ การใชยาขยายหลอดลม การไออยางมประสทธภาพ การสงวนพลงงาน การใชออกซเจนระยะยาว 3) พฤตกรรมการจดการดานอารมณ (GOLD, 2008) ดงน 1.1 การเลกสบบหร (Smoking cessation) เปนปจจยเสยงทส าคญ ทกอใหเกดการเจบปวยดวยโรคปอดอดกนเรอรง การเลกบหรจะชวยชะลอการเสอมหนาทการท างาน และการท าลายเนอเยอปอดลดลง จากการศกษาพบวาการเลกสบบหร สามารถท าใหสมรรถภาพปอดชะลออตราการเสอมใหชาลงเทากบคนทไมสบบหรได (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) เนองจากในควนบหรมสารนโคตน ซงเปนสารทท าใหเกดการเสพตดบหร ออกฤทธโดยตรงตอระบบประสาทสวนกลางทงกระตนและกดประสาท การกระตนประสาทถาไดรบสารนขนาดนอย ๆ คอการสบบหรใน 1-2 มวนแรกกระตนท าใหประสาทสวนกลาง รสกกระปรกระเปรา มความรสกเปนสข สบายใจ ซงเปนเหตผลท าใหคนตดบหร และจะกดประสาทสวนกลางเมอสบบหรในปรมาณมาก จะท าใหความรสกตาง ๆ ชาลง รอยละ 95 ของนโคตนจะไปจบอยทปอดท าลายเนอปอดและถงลมปอด บางสวนจบอยทเยอหมรมฝปากและบางสวนถกดดซมเขาสกระแสเลอดมผลตอตอมหมวกไต กระตนการหลงอพเนฟรน ท าใหเสนเลอดหวใจตบและเกดโรคหวใจขาดเลอดหลอเลยงท าใหความดนโลหตสงขน หวใจเตนเรวกวาปกตและไมเปนจงหวะ เพมไขมนในเสนเลอด (Henningfield & Zeller, 2006) 1.2 การรบประทานอาหารและโภชนาการ พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญเกดภาวะขาดสารอาหาร โดยเฉพาะสารอาหารพวกโปรตนและพลงงาน เปนสาเหตท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมระดบอาการของโรคทรนแรงขน (ลดดา จามพฒน, 2551; Ferreira et al., 2000) ควรไดรบพลงงานทเหมาะกบรางกาย เชน โปรตนและไขมนมากกวาคารโบไฮเดรต เนองจากคารโบไฮเดรต มผลตออตราสวนการน าออกซเจนไปใชตอคารบอนไดออกไซดทเกดขน (Respiratory Quotient: R.Q.) ในอาหารทมคารโบไฮเดรตสงจะใหออกซเจนในการเผาผลาญสง ท าใหเกดกาซคารบอนไดออกไซดเพมมากขนแสดงคา R.Q. ของสารอาหารทใหพลงงาน ของคารโบไฮเดรต คอ 1.0 โปรตน คอ 0.8 ไขมน คอ 0.7 ดงนนอาหารทดคอโปรตนและไขมน แตควรไดรบคารโบไฮเดรตตามสวนทเหมาะสมกบความตองการของรางกาย และควรรบประทานอาหารออนยอยงาย แบงจ านวนมออาหารครงละนอยแตบอยครงประมาณ 4-6 ครงตอวน ควรมเวลาพกผอนกอนและหลงรบประทานอาหาร 30-60 นาท หลกเลยงอาหารทท าใหเกดกาซ เชน ถว กะหล าปล เพราะจะท าใหกระเพาะอาหารขยายดนกระบงลมใหเลอนสงขน ปอดขยายตวไดนอย นอกจากนควรดมน าอนอยางนอยวนละ 2000 ซซ (ประมาณ 8-10 แกว) กรณทไมมขอจ ากด ซงภาวะขาดสารอาหารจะท าใหรางกายตองการออกซเจนเพมมากขน และความทนในการท ากจกรรมลดลง ภมคมกนของรางกายต า เกดการตดเชอไดงาย (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542)

23

1.3 การพกผอนนอนหลบ เปนสงจ าเปนอยางยงส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เพอชวยสงวนพลงงาน ชวยใหรางกายและจตใจแขงแรงขน ควรนอนหลบอยางนอย 6-8 ชวโมง 1.4 การออกก าลงกาย เปนแนวทางการรกษาอกแนวทางหนงในการฟนฟสมรรถภาพปอด (GOLD, 2008; Ambrosino et al., 2008) ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงแบบแผนการหายใจเปนไปอยางไมมประสทธภาพนกใชกลามเนอระหวางซโครงชนนอก (Sternocleidiomastoide) และกลามเนอระหวางซโครงชนใน (Intercostal) ชวยในการหายใจ เพราะปกตตองใชกลามเนอกระบงลมในการหายใจ จงเปนผลใหเกดการใชพลงงานในการหายใจปรมาณมากกวาปกต การออกก าลงกายทสามารถชวยใหสมรรถภาพปอดดขนนนประกอบดวยการออกก าลงกายอยางตอเนอง การบรหารรางกายทวไป (Muscle training) และการบรหารกลามเนอการหายใจ (Respiratory muscle training) เปาหมายเพอเพมความยดหยน ความแขงแรง ความทนทานของกลามเนอหายใจ เพมสมรรถภาพการท างานของปอด และหวใจ สงเสรมใหผปวยเรยนรการหายใจอยางมประสทธภาพ ดวยการออกก าลงกายอยางตอเนอง ในการวจยครงน น าแนวทางของโปรแกรมการฟนฟสภาพปอดของ สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย (2549) และ American Thoracic Society (ATS, 1995) น ามาประยกตและปรบกบโปรแกรมการสนบสนนการจดการตนเอง 1.4.1 การบรหารรางกายทวไป (Muscle training) เนนเรองการออกก าลงกายเพอการเคลอนไหวของทรวงอก (Chest mobilization) ฝกเพอเพมการเคลอนไหวของกลามเนอทรวงอก จะชวยเพมความแขงแรงของกลามเนอทชวยในการหายใจ ลดการท างานของกลามเนอทชวยในการหายใจ และชวยเพมสมรรถภาพปอด โดยการบรหารกลามเนอหวไหล แขน และล าตว จะท าใหกลามเนอดงกลาวเกดการยดหยนและแขงแรง การเคลอนไหวกลามเนอแขน และไหลโดยการยกไปดานหนา การพบ หรอการกาง รวมทงการยกขนเหนอศรษะ จะเปนการยดทรวงอกทงหมด สงผลใหการหายใจเขาสะดวกมากขนและทส าคญคอการออกก าลงกายอยางตอเนอง สงผลใหการท างานของปอดและหวใจ ท าหนาทไดอยางมประสทธภาพ มความทนในการปฏบตกจกรรมประจ าวนมากขน (วรางคณา เพชรโก, 2552; สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548) การออกก าลงกาย เพอการเคลอนไหวของทรวงอกประกอบดวย ทายดทรวงอกดานขาง ทายกแขน ทาหบแขน ทาเหวยงแขน ทาเอยงตว และทาเดนตามสบาย 1.4.2 การบรหารกลามเนอการหายใจ (Respiratory muscle training) เปนการเรมตนของการออกก าลงกาย โดยใหฝกหายใจดวยการเปาปาก (Pursed lip) นาน 5 นาท เปนการเพมแรงตานขณะหายใจออก ท าใหแรงดนในหลอดลมเพมขน จะชวยตานแรงดนทเกดจากชองเยอหมปอด ท าใหหลอดลมปอดแฟบชากวาปกต สงผลตอถงลมใหมโอกาสแลกเปลยนกาซนานขน ผปวยจะรสกหายใจสะดวก ไมเหนอยงาย เปนการชะลออาการลาของกลามเนอในการหายใจ ปองกนการเกดอาการหายใจล าบาก และการหายใจลมเหลว ชวยเพมความทนในการท ากจกรรม

24

1.4.3 การออกก าลงกายแบบแอโรบก (Aerobic exercise) ในการน าแนวคด การออกก าลงกายแบบแอโรบกมาใช เพราะเปนการออกก าลงทใชออกซเจน หรอมการหายใจขณะท าการออกก าลงกาย มงเนนการบรหารรางกาย เพอเพมประสทธภาพในการรบออกซเจน ซงระยะ เวลาทเหมาะสมอยางนอย 20-30 นาท ปรมาณ 3 ครงตอสปดาห เปนการเพมสมรรถภาพปอด และหวใจ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงนนเมอมระดบความรนแรงของโรคมากขน สงทแสดงออก คอการจ ากดตนเองในการท ากจกรรม สงผลตอการระบายอากาศ ท าใหอาการหายใจล าบากมากขน กลามเนอทใชในการหายใจและกลามเนอทใชในการท ากจกรรมออนลา ฉะนนการออกก าลงกาย จะสามารถเพมความตงตวของกลามเนอ ท าใหกลามเนอแขงแรงและคลายความตงเครยดลง กลมนจะมขอจ ากดในการออกก าลงกายเนองจากอาการหายใจล าบาก ควรมการออกก าลงกายอยางชา ๆ ไมหกโหม ไมเหนอยจนเกนไป ควรเนนการออกก าลงกายแขน กลามเนอไหล และทรวงอก เพอลดความออนลาในการท างานของกลามเนอทชวยในการหายใจ ชวยฟนฟสมรรถภาพการท างานของปอด โดยมชวงพกระหวางการออกก าลงกายตามความรสกเหนอย ท าสปดาหละ 3-5 ครงตอสปดาห (ATS, 1995; Norweg, Whiteson, Malgady, & Rey, 2005) ในกรณทรสกเหนอยมากกวาปกต เชน ใจสน หายใจขด ตองหยดออกก าลงกายทนท นงหรอจดทาทางในการพก รวมกบการบรหารการหายใจดวยการเปาปาก หรอใชกลามเนอกระบงลมในการควบคมการหายใจ และพกจนหายเหนอย (สรนาถ มเจรญ, 2541) 1.5 การปองกนการตดเชอ เปนการปองกนในรายทเสยงตอการตดเชอในระบบทางเดนหายใจโดยการใหวคซน การหลกเลยงสงกระตนทกอใหเกดหลอดลมอกเสบเชน การไมอยในทชมชน การใชหนากากปดจมกและปาก หลกเลยงผทเจบปวยดวยโรคในทางเดนหายใจ เพราะจะท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เกดภาวะแทรกซอนทรนแรงจากหลอดลมอกเสบเฉยบพลน และตดเชอในระบบทางเดนหายใจ (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548; พรรณภา สบสข, 2554) ดงนนตองไดรบการฉดวคซนปองกนไขหวดใหญ ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกรายปละ 1 ครง เพอปองกนการตดเชอในระบบทางเดนหายใจ ระหวางเดอนเมษายนถงเดอนพฤษภาคม ชวยลดอบตการณของการตดเชอไขหวดใหญในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และลดความรนแรงของโรคได 2. พฤตกรรมการจดการอาการหายใจล าบาก ประกอบดวย การบรหารการหายใจ การไอทมประสทธภาพ การจดทาทางทเหมาะสม การออกก าลงกายบรหารกลามเนอทวไป การผอนคลายดวยการหายใจแบบลก การฝกพนยาขยายหลอดลม และการใชออกซเจนระยะยาว ซงการฝกทกษะการปฏบตตนนน เพอใหเกดพฤตกรรมการจดการตนเองทตอเนองและคงทนการจดรปแบบการพยาบาลตองสนบสนนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงนนมความร ความมนใจในการฝกใชทกษะดงกลาวขางตน ซงกจกรรมทกอใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทจ าเปน ดงน

25

2.1 การบรหารการหายใจ (Breathing exercise) เปนกระบวนการในการฝกใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงรจกทจะควบคมการหายใจ หรอใชกลามเนอตาง ๆ ทชวยในการหายใจไดอยางถกตอง ซงเปนการฝกการหายใจอยางมประสทธภาพ อากาศทหายใจออกโดยเรวและแรงสามารถแบงออกตามสวนทใชในการหายใจ ดงน 2.1.1 การหายใจโดยการเปาปาก (Pursed-lip breathing ) ถอเปนรปแบบการบรหารการหายใจทมประสทธภาพ ในการฟนฟสมรรถภาพปอด เพอลดอาการหายใจล าบาก การหายใจแบบเปาปากสามารถปฏบตไดโดยการสดลมหายใจเขาทางจมกใหลกทสด โดยใหทองปองในชวงนบ 1-2 แลวหายใจออกชา ๆ ทางปาก หอรมฝปากคลายผวปาก ใหรสกวามอากาศอยในกระพงแกมและล าคอ ในชวงเวลานนบ 1-4 (สรนาถ มเจรญ, 2541) รปแบบการหายใจแบบเปาปากจะชวยปรบลกษณะการหายใจ ท าใหกระบงลมไดท างาน และเพมประสทธภาพการท างานของกลามเนอในการหายใจ การบรหารการหายใจควรท าวนละ 2 ครง เชาและเยน ครงละ 15 นาท ปฏบต 5-7 วน ตอสปดาห (สนนาฏ ปอมเยน, 2547) 2.1.2 การหายใจดวยกลามเนอหนาทองและกระบงลม (Diaphragmatic breathing) เปนรปแบบการหายใจทเนนการท างานของกระบงลม ชวยในการขยายตวของปอดจะเพมปรมาตรของชองอก ซงในปรมาตรของอากาศ 2 ใน 3 ทหายใจเขาไดมาจากการเคลอนไหวของกระบงลม ท าใหผปฏบตรสกเกยวกบอาการหายใจเหนอยหอบดขนหลงจากปฏบต เปนรปแบบการหายใจทมประโยชนมากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เพราะท าใหลดอาการหายใจหอบ อตราการหายใจลดลง (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542; Rubi, Renom, Ramis, Medinas, & Centino, 2010) 2.1.3 การสงวนพลงงาน เมอมอาการหายใจล าบากเกดขน สามารถจดการกบอาการดงกลาวไดรวมกบการบรหารการหายใจ หยดการท ากจกรรมตาง ๆ โดยการนงบนเกาอ และโนมตวไปขางหนาเลกนอย การนงฟบโตะ หรอเตยง ทายนใหพงผนงและกมหนา การจดทาดงกลาวจะบรรเทาอาการหายใจล าบากใหลดลงได (ศภลกษณ ปรญญาวฒชย, 2541) 2.2 การไออยางมประสทธภาพ เปนการก าจดเสมหะและสงแปลกปลอมออกจากรางกาย ถอเปนกลไกทส าคญเบองตนทเกดขนในทางเดนหายใจ การไอทถกวธและมประสทธภาพนนจะท าใหทางเดนหายใจโลง การอดตนทางเดนหายใจจากเสมหะลดลง (อมพรพรรณ ธรานตร, 2542) การไอทมประสทธภาพสามารถปฏบตไดดงน นงหรอนอนศรษะสงอยในทาทสบายและ ผอนคลาย ไมเกรงกลามเนอสวนตาง ๆ ของรางกาย ทานง เทาทงสองขางวางราบกบพน แขนทงสองขางควรกอดหนาอก หรอน าหมอนมากอด หบปากและสดหายใจเขาทางจมกชา ๆ อยางเตมท กลนหายใจไวครหนงประมาณ 2-3 วนาท โนมตวมาขางหนาเลกนอย อาปากกวาง ๆ แลวไอออกมาตดตอกนประมาณ 2-3 ครง ใหเสมหะออกมา (Connolly, 2004) พกโดยหายใจเขาออกชา ๆ เบา ๆ

26

ถายงมเสมหะอยใหปฏบตซ า จนรสกวาเสมหะทมอยไดออกหมดแลวและควรดมน าอนวนละ 8-10 แกว เพอใหเสมหะออนตว 2.3 การรกษาดวยออกซเจนระยะยาว (Long-term oxygen therapy) การรกษาดวยออกซเจนเปนระยะเวลามากกวา 15 ชวโมงตอวน ท าใหผปวยมความทนในการท ากจกรรมมากขน มคณภาพชวตทดขน และยดชวตใหยาวนาน (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548) มการพจารณาใชกบผปวยทมคาความอมตวของออกซเจนในเลอด (SaO2) นอยกวาหรอเทากบรอยละ 88 หรอคาแรงดนบางสวนของออกซเจนในเลอดแดง (PaO2) นอยกวา 55 มลลเมตรปรอท ขณะหายใจปกต หรอกรณคาแรงดนบางสวนของออกซเจนในเลอดแดง (PaO2) นอยกวา 55-60 มลลเมตรปรอท หรอคาความอมตวของออกซเจนในเลอด (SaO2) นอยกวา หรอเทากบรอยละ 89-90 รวมกบมภาวะใดภาวะหนงรวมดวย หวใจโตจากโรคปอด ความดนในปอดสง ภาวะเมดเลอดแดงเพมจ านวนมากกวาปกตโดยมคาความเขมขนของเลอดมากกวารอยละ 55 (ATS, 1995) 2.4 การสงวนพลงงาน เปนการสนบสนนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เรยนรทจะวางแผนการท ากจกรรมทเหมาะสมกบตนเอง ตระหนกวากจกรรมทตนเองสามารถท าไดสงสด และกจกรรมทสามารถกระท าไดนอยทสดทจะไมกอใหความเหนอยลา และสงใหการท ากจกรรมทเกนความสามารถหรอเกนความจ าเปนนนกระตนใหเกดอาการหายใจล าบากตามมา ซงหมายถง สามารถประเมนความสามารถของตนเองได และจดกจกรรมตามความส าคญตามแนวทางดงน เมอเกดอาการหายใจล าบาก การปฏบตกวตรประจ าวนเชน การอาบน า การสวมเสอผา การแปรงฟน ควรจดเตรยมขาวของเครองใชไวใกลเคยงกนและท ากจกรรมในทานง การขนและลงบนได การท างานบานตาง ๆ 3. พฤตกรรมการจดการดานอารมณ ความเครยด เปนสงกระตนใหมอาการเหนอยหอบมากขนได การพกผอนและการผอนคลายจงเปนสงจ าเปนอยางยงส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และการจดการดานความเครยด เนนการลดสงกระตนทท าใหเกดความเครยด และตองใหฝกทกษะในการจดการกบความเครยดทถกตองเหมาะสมสามารถท าไดหลายวธ 3.1 การใชเทคนคการผอนคลายกลามเนอ ไดแก 3.1.1 การใชจนตนาการนกภาพเหตการณทประทบใจหรอภาพทกอใหเกดความรนรมย จะสงผลใหรางกายผอนคลายมากขน 3.1.2 การนวด เปนวธการผอนคลายดวยการสมผสสวนตาง ๆ ของรางกาย เพอใหกลามเนอผอนคลาย ลดการตงตวของกลามเนอ 3.2 การฝกสมาธ เปนการฝกทรวบรวมความสนใจใหกลบมามงจดจอ และสงบนงอยกบสงใดสงหนงเพยงอยางเดยว เชน ลมหายใจเขาออก การก าหนดสต

27

3.3 การฝกหายใจโดยใชกลามเนอหนาทอง ซงการวจยครงนน าเทคนคการผอนคลายดวยวธการหายใจแบบลก (Deep breathing relaxation) เปนการหายใจอยางปกต และเปนธรรมชาต โดยการหายใจเขาชา ๆ ลก ๆ ทางจมกและผอนลมหายใจออกทางปากอยาง ๆ ชา ๆ วธการหายใจตองเปนการหายใจดวยกลามเนอหนาทอง และกระบงลมจงจะเปนการหายใจทถกตอง ซงหากฝกอยางตอเนอง จะลดความเครยดและคลายความวตกกงวลได ฝกผอนคลายทกวน วนละ 3 ครง ใชเวลาประมาณ 7-10 นาท (นพพร เชาวะเจรญ, 2540) ดงนนการศกษาครงน ไดน าไปเปนสวนหนงของกจกรรมสรางสข ซงประกอบดวย การฝกหายใจ และการฝกสมาธ สงผลตอการยอมรบการเจบปวย ลดความวตกกงวล และปองกนภาวะซมเศรา

แนวคดการจดการตนเอง แนวคดการจดการตนเอง (Self-management concept) ในปจจบนมการน าแนวคดการจดการตนเองมาใชในการวางแผนการดแลผปวยดวยโรคเรอรงมากขน มงเนนในการสงเสรมการปฏบตกจกรรมเพอปองกน และควบคมความรนแรงของโรค โดยสามารถควบคมตนเองในสถานการณตาง ๆ ทเกดขนไมใหเพมระดบความรนแรง อนจะสงผลกระทบตอภาวะสขภาพ เนองจากการจดการตนเองนนเกดจากกระบวนการเรยนรจากขอมลจากเจาหนาททมสขภาพ ซงการทจะเกดพฤตกรรมใหมไดนน ไมไดเกดจากการรบรขอมลเพยงอยางเดยว แตหากเกดจากการรวมมอกนและมความกระตอรอรนทจะดแลตนเองดวย (Kanfer & Gaelick, 1986) ความหมาย การจดการตนเอง หมายถง การกระท าหรอการปฏบตของบคคลในการปองกนปญหาทเกดกบสขภาพ รวมทงการดแลสขภาพของตนเองเพอลดผลกระทบทเกดจากการเจบปวยเรอรง โดยบคคลสามารถกระท าการจดการดแลตนเองอยางมประสทธภาพ ด าเนนกระบวนการตามแผนการรกษาอยางตอเนอง มการใชกลวธในการเผชญปญหา (Coping strategies) หลากหลายวธ เพอเผชญกบปญหาทเกดจากการเจบปวย (Bartholomew, Parcel, Swank, & Czyzewski, 1993) การจดการตนเอง หมายถง การปฏบตการจดการตนเองตองมการประสานรวมกนทงรางกาย จตใจ และสงคม อนเปนกระบวนการธรรมชาตทมทศทางเปนของตนเอง บคคลนนตองเรยนรดวยตนเอง ซงไมมใครจะสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมของบคคลอนไดนอกจากตนเอง โดยมบคลากรทางสขภาพเปนผเขามามบทบาทในการสรางแรงกระตนใหเกดแรงจงใจ ทจะเปลยนแปลงไปสพฤตกรรมใหมไดอยางมนใจ ดวยการตดสนใจของบคคลนนเองโดยมกระบวน การตดตามตนเอง การประเมนตนเอง และการเสรมแรงตนเอง (Kanfer & Gaelick, 1991)

28

ดงนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สามารถสรปตามความหมายขางตนไดวา เปนกระบวนการเรยนรทเกดจากการรวมมอระหวางกนของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกบเจาหนาททมสขภาพ ในการสงเสรมใหขอมลเกยวกบโรค จนเกดความเขาใจในการเจบปวยของตน ยอมรบวาเกดจากการปฏบตตนทไมถกตอง และตอบสนองโดยการหนกลบมาปฏบตพฤตกรรมทมผลดตอสขภาพ ดวยกลวธในการจดการตนเองทเหมาะสมกบโรคปอดอดกนเรอรง สอดคลองตามวถการด าเนนชวตและสภาพแวดลอมทเหมาะสมกบตนเอง เพอสนบสนนการจดการดวยตนเองในการควบคม หรอลดผลกระทบทรนแรงจากอาการหายใจล าบาก และฟนฟสมรรถภาพปอด ทฤษฎพนฐานของการจดการตนเอง แนวคดการจดการตนเอง มพนฐานทพฒนามาจากทฤษฎการเรยนรปญญาทางสงคม (Social cognitive theory) ซงเปนหนงในทฤษฏพฤตกรรมของมนษย มลกษณะเปนกระบวนการทางธรรมชาตทมการควบคมพฤตกรรมของตนเองอยางมทศทาง สงผลใหเกดกระบวนการรบรดวยความเขาใจของตนเอง กอใหเกดรปแบบทเปนนามธรรม สามารถควบคมพฤตกรรมดวยตนเอง ซงหมายรวมถงการปรบเปลยนการรบร โดยอาศยการตความจากการเรยนรไปสการปฏบต หรอการกระท าเพอน าไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรม ซงการปรบเปลยนพฤตกรรมนนขนอยกบปจจยสวนบคคล ปจจยดานสงแวดลอม และปจจยทางพฤตกรรม ทง 3 ปจจยตองมก าหนดซงกนและกน (Reciprocal determinism) แตไมจ าเปนททง 3 ปจจยตองมอทธพลอยางเทาเทยมกนในการก าหนดซงกนและกน อกทงอาจไมเกดขนพรอมกนหากแตตองอาศยระยะเวลาทปจจยใดปจจยหนงจะมผลตอการก าหนดปจจยอน (Bandura, 1986) ดงนนการเปลยนแปลงพฤตกรรมตามแนวคดน เนนทการเปลยนแปลงพฤตกรรมภายในสวนบคคลคอ การรคด ปญญา และองคประกอบของบคคล ซงไมไดใหความส าคญกบปจจยดานสรรวทยา ตอมามการพฒนามมมองของการเปลยนแปลงพฤตกรรม ใหความส าคญกบปจจยดานสรรวทยา เนองจากเกยวของกบกระบวนการของโรคและมอทธพลตอกระบวนการจดการตนเอง เปนปจจยหนงทเปนตวก าหนดพฤตกรรม รวมทงมปฏสมพนธกบปจจยทางพฤตกรรม ปจจยการ รคด และปจจยทางสงแวดลอมทางกายภาพและสงคม ดงภาพท 2-1 (Tobin et al., 1986)

29

การรคด

สรรวทยา

สงแวดลอมทางกายภาพและสงคม พฤตกรรม ภาพท 2-1 ปฏสมพนธระหวางปจจยทางพฤตกรรม ปจจยทางสงแวดลอมทางกายภาพและสงคม ปจจยดานการรคด และปจจยทางดานสรรวทยา (Tobin et al., 1986, pp. 33-35) จากภาพท 2-1 สามารถอธบายความสมพนธระหวางปจจยทง 4 ปจจย ตอการเปลยน แปลงพฤตกรรมไดดงน 1. ปจจยทางพฤตกรรม (Behaviors) เปนสวนประกอบพนฐานทส าคญของแนวคด การเรยนรทางปญญาสงคม บคคลตองการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอใหเกดเงอนไขบางอยาง โดยเปลยนแปลงสภาพแวดลอม ท าใหเกดประสบการณ ความช านาญ และเกดความมนใจ สงผลใหมการพฒนาเพอเพมศกยภาพของตนอยางตอเนอง และสงผลตอกระบวนการเปลยนแปลงทางสรรวทยา 2. ปจจยทางการรคด (Cognitive) คอกระบวนการรบร และเขาใจ มบทบาทส าคญมาก ในทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม ตามแนวคดการจดการตนเอง ซงเปาหมายของการรคดประกอบดวย ทกษะการจดการตนเอง และความคาดหวง ลวนมอทธพลตอความส าเรจของความมคณคาแหงตน โดยมความสามารถในการการวางแผนท ากจกรรม ซงเปนการเรมตนของการปรบเปลยนพฤตกรรมตามเปาหมาย มการตดตามและควบคมกระบวนการทางสรรวทยา สภาวะแวดลอมทางกายภาพ และสงคม ใหรางวลตนเองเมอสามารถปรบพฤตกรรมหรอวถการด าเนนชวตได 3. สงแวดลอมทางกายภาพ และสงคม (Physical environment and social) ซงเกด ความพอใจตามความตองการของรางกายและจตใจทคาดหวง หรอตงเปาหมายในการกระท า ท าใหเกดการจดการตนเองไดตามเปาหมาย สงแวดลอมจะเปนตวบอกถงการล าดบความส าคญและ ตอบสนองอยางถกตอง ซงการรคดสามารถจดล าดบการตอบสนองได และมอทธพลตอการท า

30

หนาทดานสรรวทยาโดยตรง 4. ปจจยทางสรรวทยา (Physiology) การดแลโรคเรอรงนน จ าเปนตองค านงถงกระบวนการทางสรรวทยา ทงกระบวนการของโรค พฤตกรรมทกอใหเกดโรค ซงเปนสงทท าใหโรครายแรงขน สามารถเปนตวกลางของการรบรถงการเจบปวยเกดจากการตอบสนองตอสงเรา หรอสงแวดลอม ท าใหเกดการจดการตนเองตอโรคเรอรง สรปวาปจจยทง 4 ปจจยมความสมพนธกบการเปลยนแปลงพฤตกรรมทงสน แตการทผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมอาการหายใจล าบากเรอรง และก าเรบเฉยบพลนนน ตองมการก ากบปจจยทางสรรวทยา ซงเปนปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรม ดงนนตองมการก ากบและตดตามปจจยทง 4 ใหครอบคลม กลาวตามรายละเอยด คอ 1) การปฏบตพฤตกรรมเพอจดการอาการหายใจล าบาก เชน การบรหารการหายใจ การพนยาขยายหลอดลม การปองกนการเกดอาการหายใจล าบาก การเลกสบบหร การออกก าลงกาย 2) การรคด เชน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถปฏบตตามเปาหมายทตงไว สงผลถงอาการหายใจล าบากลดลงทงความรนแรงและความถ สามารถท ากจกรรมไดดวยตนเอง ซงท าใหรบรประโยชนและผลดของการปฏบต 3) สงแวดลอมเปนสงทกระตนใหเกดอาการหายใจล าบาก ตองมการหลกเลยงเชน ควนบหร ฝ นละออง 4) กระบวนการทางสรรวทยา คอกระบวนการของโรค เชน เมอสมรรถภาพปอดเสอมประสทธภาพการท างานลดลง สงผลตอการปฏบตกจวตรประจ าวน เหนอยงาย ตองพงพาผอน การปฏบตการออกก าลงกาย การบรหารการหายใจ เปนการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอการจดการอาการหายใจล าบากไดและฟนฟสมรรถภาพปอด รปแบบของการก ากบตนเอง (Self-regulation model) รปแบบการก ากบตนเอง (Self-regulation model) เปนเทคนคในแนวคดการจดการตนเอง (Self-management framework) ซงมหลากหลายรปแบบสามารถท าความเขาใจ และศกษาตามกรอบแนวคดทวไป ๆ ของการจดการตนเอง (Self-management) นนเปนกระบวนการในการจดการตนเอง เพอใชวเคราะหกระบวนการทางจตใจ Kanfer and Gaelick (1986) ไดประยกตการเรยนรอนเปนหลกการส าคญของการก ากบตนเอง โดยเฉพาะอยางยงเกยวกบปญหาสขภาพโดยตรง และเสนอรปแบบการก ากบตนเองไว มการพฒนาและเพมเตมรายละเอยดส าคญ ประกอบ ดวย การสรางแรงกระตน สรางแรงจงใจใหเกดพฤตกรรมตามเปาหมาย และตอมา Kanfer and Gaelick (1991) ไดพฒนาและเสนอรปแบบการก ากบตนเอง โดยการแสดงพฤตกรรมนนเปนการตอบสนองแบบอตโนมต และเกดการเรยนรแบบหวงโซ อกทงเปนวธทดและสรางความพงพอใจในการตดสนใจ เพอน าไปสการปฏบตอยางตอเนองตามรปแบบการก ากบตนเอง การศกษาครงนประยกตใชรปแบบการก ากบตนเองของ Kanfer and Gaelick (1986) กลาววา รปแบบการก ากบตนเองเปนกระบวนการตามธรรมชาต สามารถใหความรโดยการน าเสนอ

31

ชแนะใหเกดความชดเจนเกยวกบกระบวนการการเจบปวย วตถประสงคของการรกษา รวมทงแนวทางการรกษาโดยบคคลควรไดรบการชวยเหลอใหมความร สอนใหเกดทกษะ สรางการรคด และมการไตรตรอง จนพบแนวทางในการปฏบตใหม ๆ ไดแก การตดตามตนเอง การประเมนตนเอง และการเสรมแรงตนเอง ซงบคคลมการวางแผนการปฏบตพฤตกรรมโดยใชรปแบบการก ากบตนเอง เปนเทคนคทจะชวยใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมอาการหายใจล าบากเรอรง สามารถจดการกบอาการหายใจล าบาก และปองกนอาการก าเรบเฉยบพลนไดดวยตนเอง ภายใตการจดการตนเอง โดยมแนวคดพนฐานจากทฤษฎการเรยนรปญญาทางสงคม ทเชอวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ยงคงมพฤตกรรมเกยวกบรปแบบวถชวตทเปนปจจยสงเสรมใหเกดอาการหายใจล าบากนน ตองไดรบการชวยเหลอในการปรบเปลยนพฤตกรรมทเปนปญหา เพอใหสามารถมวถการด าเนนชวตทดขน รวมทงการจดการกบอารมณทเกดจากการเจบปวย ซงพยาบาลและเจาหนาททมสขภาพตองใหการยอมรบ และไวใจในตวผปวยโรคปอดอดกนเรอรงโดยการปรบเปลยนแนวทางการรกษา จากเดมทเจาหนาททมสขภาพเปนผก าหนด และวางเปาหมายในการรกษาทกอยาง เปนการใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงยอมรบในการปฏบตตนทผานมา และมความรบผดชอบตอพฤตกรรมของตนเองทปฏบตพฤตกรรมทสงผลเสยตอสขภาพ หลกส าคญของการจดการตนเอง เปนการประยกตการเรยนร เพอน ามาดแลสขภาพซง Kanfer and Gaelick (1991) ไดเสนอรปแบบการก ากบตนเองประกอบดวย 3 ขนตอนดงน 1. ขนตอนการตดตามตนเอง (Self-monitoring) การตดตามตนเองหรอการควบคมตนเอง เปนเทคนคเรมตนทส าคญของรปแบบการก ากบตนเอง ซงเปนการทน าความร ความเขาใจ จากการรบขอมลขาวสารเกยวกบการเจบปวย สงแวดลอมมาวเคราะหปญหา ประกอบดวย 1) ขนตอนการของการสงเกต ซงเนนใหมความสนใจ ความตงใจ และควบคมเอาใจใสเกยวกบพฤตกรรมของตนเอง 2) ขนตอนการบนทกพฤตกรรมของตนเองอยางเปนระบบ (Kanfer & Gaelick, 1988) โดยขอมลทไดรบเปนขอมลทปอนกลบ ในกระบวนการนการสงเกต และตดตามพฤตกรรม เปนการวเคราะหวาพฤตกรรมใดทเปนเหต หรอเปนผล รวมทงสามารถแยกไดวาพฤตกรรมดงกลาวนนเหมาะสมหรอไมเหมาะสมตอตนเอง เนองจากการก ากบตนเองเปนกระบวนการทแตละบคคลเนนการควบคมตนเอง เพอการกระท าพฤตกรรมใหเปนไปตามเปาหมาย และน ามาประยกตใชในการรกษา (Clark et al., 1991) โดยการสงเกต ตดตาม และบนทกปจจยทมอทธพลตอปญหาสขภาพ มความพยายาม และมความคาดหวงวาจะสามารถจดการสขภาพดวยการก ากบตนเอง ประกอบดวยการวเคราะหปจจย 4 ดาน คอ 1) พฤตกรรม 2) สงแวดลอมและสงคม 3) การรคด 4) สรรวทยา ซงสงผลกระทบตอสขภาพและการดแลตนเอง (Tobin et al., 1986)

32

ดงนนผปวยโรคปอดอดกนเรอรงนน สามารถก ากบตนเองในปจจย 4 ดาน ดงน 1. ปจจยทางการรคด รบรวาการสบบหร และไมมวธจดการกบอาการหายใจล าบากหรอปองกนการตดเชอ จะสงผลใหปอดเสอมเปนการกระตนใหมภาวะหายใจล าบากรนแรงถขน สงผลใหไมสามารถปฏบตกจกรรมประจ าวนไดเอง ตองพงพาผอนมากขน 2. ปจจยทางพฤตกรรม เชน การเลกบหร การออกก าลงกาย ชวยลดปจจยเสยงของการเกดหลอดลมมการระคายเคอง ท าใหมการอกเสบเรอรงของหลอดลมลดลง 3. ปจจยทางสงแวดลอมทางกายภาพ และสงคม คอการจดการทอยอาศย สงแวดลอมในบาน เชน ฝ น คอกสตว ไมอยในบรเวณทมคนสบบหร เปนการหลกเลยงสงกระตนทท าใหเกดอาการหายใจล าบาก 4. ปจจยทางสรรวทยา เปนกระบวนการเกดโรค เชน การเสอมสมรรถภาพปอด มภาวะถงลมโปงพอง และหลอดลมอกเสบเรอรง ท าใหมอาการหายใจล าบากเรอรง ขนตอนการตดตามตนเอง ประกอบดวย 4 กจกรรมดงน 1. ตดสนใจเลอก และก าหนดเปาหมายใหชดเจน การตงเปาหมาย (Goal setting) เพอ ก าหนดพฤตกรรมของตนเอง มการคดพจารณาไตรตรองโดยเปาหมายทตงตองมความยดหยน และงายตอการน าไปปฏบต ซงเปาหมายคอสงทบคคลคาดหวงวาจะท าใหส าเรจ ตองอาศยแรงจงใจจงจะน าไปสความส าเรจ กลไกการจงใจของการตงเปาหมายทมตอการปฏบต ไดแก 1) การมความพยายาม 2) การคงการกระท านนไว และ 3) ความเขมขนของการกระท า และระยะการตงเปาหมายนจะชวยใหมความพยายามมากขน และมความสนใจในการปฏบตพฤตกรรมตามเปาหมาย สามารถก าหนดไดดวยตนเอง หรอรวมกนก าหนดเปาหมาย แตการทตงเปาหมายดวยตนเองนนจะท าใหรสกพงพอใจตอเปาหมายนน และถอเปนค ามนสญญากบตนเอง 2. จ าแนกพฤตกรรมเปาหมายออกเปนพฤตกรรมยอยทสามารถสงเกตไดอยางชดเจน และฝกการวเคราะหจนสามารถแยกแยะไดวาพฤตกรรมเปาหมายนนเกดขนหรอไม 3. ฝกการจดบนทกพฤตกรรมดวยตนเอง มการก าหนดวธการบนทก เครองมอทใชในการบนทก และสม าเสมอถกตอง 4. ท าการสงเกตตนเอง และบนทกพฤตกรรมวาสอดคลองกบเปาหมายหรอไม 2. ขนตอนการประเมนตนเอง (Self-evaluation) เปนขนตอนการประเมนผลพฤตกรรมทตนเองปฏบต เพอเปรยบเทยบการปฏบตกจกรรมนน ๆ หรอพฤตกรรมของตนเองทกระท ากบเกณฑมาตรฐาน หรอเปาหมายทก าหนดไว เปนการน าไปประกอบการตดสนใจทจะคงพฤตกรรมนนไว หรอปรบเปลยนพฤตกรรม ซงกระบวนการประเมนตนเองนน าขอมลทไดจากการสงเกต และการบนทกในกระบวนการตดตามตนเอง (Kangchai, 2002) การประเมนผลนน ประเมนไดจากผลทเกดขนกบรางกาย เชน ไอลดลง อาการหายใจล าบากลดลง จนกระทงมความทนตอการปฏบต

33

กจวตรประจ าวนไดดวยตนเอง สงผลถงการปฏบตหนาทดวยตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 3. ขนตอนการเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) เปนขนตอนการใหแรงเสรมแกตนเอง เมอประสบความส าเรจในการเปลยนแปลงพฤตกรรม หรอการกระท ากจกรรมใดกจกรรมหนงส าเรจตามการตงเปาหมาย (Kangchai, 2002) ขนตอนนบคคลจะกระท าพฤตกรรมตามการรคดและอารมณ การกระท าทงหมดจะสะทอนผลกลบมา สงผลตอพฤตกรรมทท าในอดต จะมผลตอความตงใจทจะท าตอไป และเมอผลสะทอนออกมาพงพอใจ สามารถตดสนใจท าพฤตกรรมดงกลาวตอไปในอนาคต (Kanfer & Gaelick, 1991) การเสรมแรงตน คอ ขอตกลงทจะควบคมพฤตกรรมของตนเอง โดยการก าหนดการใหรางวล หรอการลงโทษ ภายหลงการกระท าพฤตกรรมนน ตองตอสกบความรสกอยากกระท าพฤตกรรมอนหรอไมอยากกระท า การใหแรงเสรมตนเองเปนเครองมอทควบคมใหตนเองท าพฤตกรรมส าเรจ และบคคลยอมมความหนกแนนในตนเอง สวนการลงโทษตนเองเปนการเลยง หรอลดความตองการสงลอใจ การเสรมแรงเปนหนาทของบคคลคนนนเอง ทจะคงไวซงความเขมขนและความสม าเสมอในการปฏบต สวนพฤตกรรมเปนสงทจะเชอมโยงไปยงสถานการณทพงพอใจจากการเสรมแรงภายนอกซงถอวาเปนการยดระยะเวลาในการเสรมแรงออกไป หรอการเสรมแรงตนเองในทนทนน จะกระท ากบพฤตกรรมทตนเองเลอกปฏบตดวยความเตมใจ การใหเสรมแรงตนเองเปนแรงเสรมจากภายนอก ซงอาจใหรางวลตนเองแบบเงยบ ๆ เชน รสกดใจ เกดความภาคภมใจ การใหรางวลแบบเปดเผยเมอท าส าเรจตามเปาหมาย เชน ไปเทยวบานเพอนในวนหยด เมอตนเองสามารถลดจ านวนมวนบหรลงได การเสรมแรงแบงออกเปน 2 ประเภทคอการเสรมแรงทางบวก และเสรมแรงทางลบ 1. การเสรมแรงทางบวก หมายถง การเพมความถของพฤตกรรม หลงจากการไดรบสงใดสงหนง ภายหลงกระท าพฤตกรรมนน สงทใหภายหลงนนเรยกวา ตวเสรมแรง 2. การเสรมแรงทางลบ หมายถง การเพมความถของพฤตกรรม อนเปนผลเนองมาจาก การแสดงพฤตกรรมทตงเปาหมายไว เรมถดถอย หรอพยายามหลกพนจากสงเราทมากระตนอน ไมพงปรารถนา ประเภทของตวเสรมแรง แบงออกได 5 ประเภท 1. ตวเสรมแรงทเปนสงของ (Material reinforcers) ตวเสรมแรงชนดนมประสทธภาพมาก โดยเฉพาะตองการปรบเปลยนพฤตกรรมของเดก ประกอบดวย ขนม ของเลน เสอผา 2. ตวเสรมแรงทางสงคม (Social reinforcers) หมายถง ลกษณะท 1 ค าพดคอ การชมเชย ยกยอง สวนลกษณะท 2 การแสดงออกและทาทางคอ การยม สมผส หรอโอบกอด 3. ตวเสรมแรงทเปนกจกรรม (Activity reinforcers) หมายถง กจกรรม หรอพฤตกรรมทมความถสงสามารถน าพฤตกรรมนไปเสรมแรงใหกจกรรมทมความถต าได

34

4. ตวเสรมแรงทเปนเบยอรรถกร (Token reinforcers) หมายถง ตวเสรมแรงทตองน าไปแลกเปนตวเสรมแรงชนดอน สวนตวเสรมแรงทน าไปแลกมานนเรยกตวเสรมแรงสนบสนนเบยอรรถกรนมกอยในรปของ คะแนนสะสม แสตมป ดาว หรอคปอง 5. ตวเสรมแรงภายใน (Covert reinforcers) หมายถง ความคด ความรสกตาง ๆ เชน ความพงพอใจ ความภาคภมใจ ในขนตอนการเสรมแรงตนเองนควรเนนการเสรมแรงทางบวก ในการก ากบตนเองน การเสรมแรงทดคอ วธทสามารถตอบสนองไดงายและตองเปนคนเลอกแรงเสรมเอง เลอกรางวลเอง เพราะไมมใครรวาบคคลตองการอะไรส าหรบการเสรมแรงทใชในการสนบสนนใหเปนไปตามเกณฑการรกษา และเกดความรวมมอในการปฏบตตามแผนการดแล ควรเปนแรงเสรมทมระบบ และประสทธภาพ มความหมายชดเจนในพฤตกรรมทเปนไปตามเกณฑตองท าการเสรมแรงทนท ทปฏบตพฤตกรรมทเหมาะสม เชน อยากไปดหนง อยากไปซอของ รวมทงการออกแบบการบนทกอยางมระบบและงาย สามารถชวยในการเสรมแรงตนเองไดผลดยงขน

การศกษาครงน ใชรปแบบการก ากบตนเอง ซงมการด าเนนกจกรรมทเหมาะสมกบสภาพความเปนอยของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในจงหวดศรสะเกษ เนองจากตามบรบทผปวยโรคเรอรงโดยรวมตองด าเนนชวตดวยตนเอง ทงดานสขภาพ และการประกอบอาชพ ดงนนโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ตามรปแบบการก ากบตนองนน ในประเทศไทยลวนแลวแตสงผลตอพฤตกรรมสขภาพทดขน ดงการศกษาของ จฬาภรณ ค าพานตย (2550) ทศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอการปฏบตการตนเอง อาการหายใจล าบาก สมรรถภาพปอด และความวตกกงวล ในผสงอายทมภาวะปอดอดกนเรอรง พบวาการจดการตนเองและสมรรถภาพปอดสงขน สวนอาการหายใจล าบากและความวตกกงวลลดลง สอดคลองกบการศกษาของ วฒนพล ตงซยกล บวแกว (2555) ศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการดวยตนเองตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารและคาดชนมวลกายของพระภกษสงอายทมภาวะอวน พบวาพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และคาดชนมวลกาย ระยะหลงการทดลอง และระยะตดตามผลดกวาระยะกอนการทดลอง และดกวากลมควบคม สอดคลองกบการศกษาของ ปณดา ดวงใจ (2556) ซงศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการดวยตนเอง ตอความสม าเสมอในการรบประทานยาของผสงอายโรคไตเรอรง ด าเนนกจกรรมใหความรเปนรายบคคลทบาน ใชคมอสงเสรมการจดการตนเอง และแบบบนทกการรบประทานยา พบวากลมทไดรบโปรแกรม มคะแนนเฉลยความสม าเสมอในการรบประทานยาในระยะหลงการทดลองสงกวากลมควบคม และสงกวาระยะกอนการทดลอง เชนเดยวกบการศกษาของ วนวสาข โลหะสาร (2550) ไดศกษาผลของโปรแกรมใหความรการจดการตนเอง ตอความรเรองโรค และทกษะการจดการตนเองในผปวยโรคหอบ พบวาหลงการทดลองมความรเกยวกบโรคเพมขนและมทกษะการจดการตนเองสงขนกวาระยะกอนการทดลอง

35

กจกรรมสรางสข ความสข หมายถง ประสบการณ และความรสก ทมนษยสามารถบรหารจดการไดอยางสม าเสมอตามความปรารถนาในภาพรวม จนเกดความรสกยนดและอมเอมใจ และตองไมท าใหผ บคคลอนเดอดรอน (ศรนนท กตตสขสถต และคณะ, 2555) ความสข หมายถง สภาพชวตทเปนสข อนเปนผลจากการมความสามารถในการจดการปญหาในการด าเนนชวต มศกยภาพทจะพฒนาตนเองเพอคณภาพชวตทด โดยครอบคลมถงความดงามภายในจตใจ ภายใตสภาพสงคมและสงแวดลอมทเปลยนแปลงไป (กรมสขภาพจต กระทรวงสารธารณสข, 2554) ความสข หมายถง การประเมนคาความชนชอบโดยรวมของชวตตนเอง มคามากหรอนอย (Lyubomirsky, Schkade, & Sheldon, 2005) การวจยครงน ใหความหมายของความสข คอ การประเมนความรสกดวยตนเองวารสกผอนคลาย รสกสงบ ไมทกขทรมาน ผลกระทบทางดานจตใจตอผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ผลกระทบทางดานรางกาย อาการทพบ คอ อาการหายใจล าบาก อาการไอ สวนผลกระทบทางจตใจมรายงานการเกดอบตการณสงขน จากการศกษาพบวารอยละ 82 ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทไมไดรบการรกษา มภาวะซมเศรา และความเครยดและความวตกกงวล ความกลว (Elkington et al., 2005; Zhukava & Shot, 2012) ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จะรบรถงความไมสขสบาย แสวงหาแนวทางดแลตนเองเพอเพมความสามารถในการด าเนนกจกรรมประจ าวน เนองจากเมอเกดความรสกดงกลาวสงผลใหบทบาทหนาทเปลยนแปลง ถกจ ากดกจกรรมดวยความรนแรงของโรค เกดความรสกมคณคาในตนเองต า (Lee et al., 2014) จากการศกษาของ Gamal and Yorke (2014) ดานความสมพนธระหวางผปวยทมอาการหายใจล าบากกบภาวะทางจตใจ พบวาผปวยทมระดบอาการหายใจล าบากรนแรงสง จะมระดบความวตกกงวลและภาวะซมเศราสงเชนกน ดงนนควรหนมาใหความส าคญกบสภาวะทางจตใจในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เทคนคการสรางความสข 1. การปรบมมมองชวต ปรบแนวคดตนเองเปนทางบวก ซงความสขในชวต เราสามารถเลอกสงทกอใหเกดความสข ความอมเอมใจ มากกวาเลอกความหดห ทอแทใจ การเปลยนมมมอง เปลยนแนวคดจากเดม มแตตวเราเทานนทจะปรบอารมณความรสกได (โสภณฑ นชนาถ, 2546) การปรบเปลยนมมมองชวตในดานใหม ท าใหเกดความสขได และเหนคณคาของการมชวตอย (สนทร โอรตนสถาพร, 2554) และปฏบตตามเทคนคการสรางความสขทกวน สงผลตอสขภาพรางกายและจตใจ ใหรสกมความสข

36

1.1 ดแลสขภาพรางกาย จตใจและรางกายมสวนสมพนธกนหากรางกายแขงแรง ไมเจบปวย จตใจกแจมใส การสรางความสขทางใจจงควรควบคกนไปการดแลสขภาพ สนบสนนวธสรางสขภาพใหแขงแรง โดยการออกก าลงกาย พกผอนใหเพยงพอ รบประทานอาหารทมประโยชน งดสงเสพตดตาง ๆ 1.2 มองหาสงดทมอย ตรวจสอบตนเองมองหาขอด หรอสงทมอย รอบตว เชน คน ครอบครว และโอกาส ซงบางครงเรามองขามไป เชน “แมวางานจะหนกท าใหเกดความทอแทในบางครง แตเรากโชคดทมงานท าทมนคง” “เรามแตลกหลาน คอยใหก าลงใจ” “แมเราจะปวยดวยโรคเรอรง แตเรากโชคดทยงมชวตอย” 1.3 ท าแตละวนใหมคณคา เวลาเปนสงทมคา ไมอาจยอนคนได หลายคนมกเสยใจทไมไดท าบางสงบางอยาง โดยเฉพาะกบพอแมและคนในครอบครว ถาวนนเรายงไมไดท าสงด ๆใหแกกนอยางเตมท เราอาจตองเสยใจไปตลอดชวต ใหตงค าถามกบตนเองวา “หากวนนเปนวนสดทายทเหลออย เราจะท าสงด ๆ อะไรในวนนบาง” เมอเราใหความหมาย หรอมสงทส าคญจะ ท าใหเราใชชวตแตละวนอยางมคณคามากขน 1.4 ปลอยมนไป และใหอภย เรองและสถานการณบางอยางทผานไปแลว ไมสามารถยอนกลบมาแกไขได เปลาประโยชนทจะน ากลบมาคดซ า ๆ ใหท ารายตนเอง หรอท ารายคนรอบขางดวย เรยนรทจะน าอดตทผานมาเปนบทเรยนสอนใจ และปลดปลอยความทกขใจในอดตใหผานไป และมองปญหาทเกดขนใหหลากหลายมมมอง จากนนใหนกถงสงด ๆ ทเขาเคยปฏบต พยายามใหอภยในสงทผอน หรอตนเองไดกระท า เพราะวาความโกรธแคนหรอคบของใจ ตองก าจดทงไมใหยอนกลบมาท ารายตวเอง และควรเลอกรบสงดมาเกบไวในจตใจ 1.5 ทบทวนเหตการณในแตละวน เชน คดทบทวนเหตการณทเกดความประทบใจ หรอสงทตนเองไดท าสงด ๆ ไมจ าเปนตองเปนเรองยงใหญ อาจเปนสงประทบใจ หรอสงทท าใหเกดความสขเลกนอย แตท าใหรสกด พบวาความสขอยไมไกลและสามารถหาไดรอบตวเรา 2. ดนตรบ าบด (Music therapy) ผลของดนตรตอรางกายและจตใจดนตรมผลตอการเปลยนแปลงของรางกาย จตใจ และการท างานของสมองในหลาย ๆ ดาน (Chlan, 1998) จากการศกษาพบวาผลของดนตรตอรางกาย ท าใหเกดการเปลยนแปลงของอตราการหายใจ อตราการเตนของชพจร ความดนโลหต การตอบสนองตอแสงของรมานตา ความตงตวของกลามเนอ และการไหลเวยนเลอด มการน าเสยงดนตรมาประยกตใชในการรกษาอาการเจบปวย ทงดานรางกายและจตใจ ซงประโยชนของดนตรบ าบดมหลายประการ เชน ชวยปรบสภาพจตใจ ใหอยในสภาวะสมดลเกดความสงบ ปรบมมมองความคดเชงบวก ผอนคลายความตงเครยด ลดความวตกกงวล กระตน ทกษะการเรยนร และการจดจ า กระตนประสาทสมผส การรบร และเสรมสราง สมาธ (ศนสนย จะสวรรณ, 2542; Zimmerman, 1989)

37

เปาหมายในการรกษาอาการทางกาย เปนการเพมความสามารถในการรกษา และบรรเทาอาการเหนอยหายใจหอบเทานน แตการหากลยทธเพอลดผลกระทบทางดานจตใจ ทสงผลตอการด าเนนชวตของผปวยและครอบครว ดงนนการพยาบาลเพอลดความวตกกงวล สรางก าลงใจ และปองกนภาวะซมเศรา (Asnaashari, Talaei, & Haghighi, 2012) ดงนนในการวจยครงนไดน ากจกรรมสรางสข เปนกจกรรมทสรางขนเพอใหการพยาบาลดานจตใจอารมณ ซงประกอบดวยกจกรรม ดงน 1. กจกรรมดงดวงสมาธ กจกรรมนสงเสรมใหรางกายสงบนง และสงผลตอจตใจใหเกดสมาธ ก าหนดจตใหอยทอปกรณในมอ (ลกบอลยาง) และใชเสยงเพลงเบา ๆ ชา หลงจากนนคลง ลกบอลไปตามแขน ขา และสวนตาง ๆ ของรางกาย และพดดวยน าเสยงททมดงน “ลกกลมนเปนตวแทนดวงสมาธของทาน อยากใหทกทานน าดวงจตกลบสความเปนธรรมชาตดวยความออนโยน อบอน และผอนคลาย ดวยการคลงลกกลมไปตามแขน ขา และสวนตาง ๆ ของรางกาย ตามท านองของดนตร” ใชเวลา 5 นาท 2. กจกรรมผอนคลายกลามเนอ หลงจากททกทานไดท ากจกรรมดงดวงสมาธ ท าใหทานมสมาธมากขน หลบตาและผอนคลายคลายกลามเนอไปกบเสยงเพลง พรอมทงฝกบรหารการหายใจ โดยสดลมหายใจเขาและผอนลมหายใจออก ใชเวลา 3-5 นาท และใชเทคนคการผอนคลายรวมกบหายใจแบบเปาปาก สามารถเพมความสขสบายได (สรนาถ มเจรญ, 2541) 3. กจกรรมใหก าลงใจปรบเปลยนมมมองชวต เปดเพลงเธอผไมแพ ตอดวยเพลงก าลงใจ (ขณะเพลงก าลงใจบรรเลงใหผวจย และผเขารวมกจกรรมทกคนจบมอกน) ผวจยสรปแงคดพรอมกจกรรม “ภายหลงจบกจกรรมน ท าใหเรารสกวาเราไมไดอยคนเดยวในโลก แตยงมความรสกด ๆ จากทมสขภาพ และกลมโดยผานมอทสมผสซงกนและกน สงตอความหวงใย เอออาทรและพรอมจะเปนก าลงใจใหทานเสมอ” ผวจยกลาวถงการเจบปวยเรอรง “โรคปอดอดกนเรอรง เปนโรคทอยกบเรามานาน ท าใหเราทอแท แตเราจะท าอยางไรใหอยรวมกนได การปรบมมมองชวตใหมดวย การคดวาเพราะเราเปนโรคปอดอดกนเรอรง เราจงไดรจกวธการดแลตนเอง เมอจตใจเราพรอม ผอนคลาย สบายใจ รางกายกพรอมในการเยยวยาตนเอง” ดงนนการศกษาครงน ไดน ากจกรรมสรางสข เขาเปนสวนหนงของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในระยะเตรยมความพรอมกอนการใหความร และฝกทกษะการจดการตนเอง ประกอบดวย การใชเสยงเพลงเพอการผอนคลายและสรางสมาธ ซงเปนการสงเสรมการจดจ า และการรบร มก าลงใจและสรางความกระตอรอรน ในการปฏบตกจกรรม สอดคลองกบการศกษาของ กรวรรณ จนทพมพะ (2550) ผลของโปรแกรมการบ าบดทางการพยาบาลตอสมรรถนะทางกายและคณภาพชวตในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยการใหความร และเทคนคการคลายเครยดดวยการท าสมาธ พบวาหลงการทดลอง 4 สปดาห มคะแนนเฉลยสมรรถนะทางกายโดยรวม และคณภาพชวตสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 เปนการศกษาทใหการดแลดานจตใจโดย

38

การนงสมาธ เพอใหเกดความสงบ เปนขอดทน างานวจยนเปนแนวทางในการพฒนา เพอใหการดแลดานจตใจ เปนวธการผอนคลายทเหมาะสม เตรยมความพรอมดานจตใจและสามารถน าไปฝกและปรบใชในชวตประจ าวนได เนองจากเปนวธทงาย และบคคลทวไปทมความเครยดสามารถฝกการผอนคลายไดดวยตนเอง จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ แนวคดการจดการตนเองและรปแบบการก ากบตนเอง สามารถพฒนาแบบแผนการปฏบตการพยาบาลใหมความสอดคลองกบความตองการ และการด าเนนชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ซงถอวาเปนโรคเรอรงในระบบทางเดนหายใจ ทคกคามชวต โดยพยาบาลมบทบาทในการสรางความตระหนกร และฝกปฏบตกจกรรมทจ าเปนตออาการของโรค จนเกดการเรยนรวาพฤตกรรมทตนเองปฏบตในอดตนนสงผลเสยตอสขภาพ และยอมรบวาเกดจากการกระท าของตนเอง ดงนนแสดงความรบผดชอบตอตนเองดวยการปฏบตตนในวธการใหม เพอน าไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมทสงผลดตอโรคปอดอดกนเรอรง หลงจากนนใชกระบวนการก ากบตนเอง ไดแก การตดตามการปฏบต และประเมนตนเองเปรยบเทยบกบเปาหมายทคาดหวง และใหการเสรมแรงตนเอง โดยใชกจกรรมสรางสข ประกอบดวย การปรบเปลยนความคดดานบวก เปนการใหก าลงใจตนเอง คดถงบคคลทมความส าคญในชวตเรา มการผอนคลายดวยเสยงดนตร หรอท าจตใจใหสงบมสมาธ เพอเพมการรบรและจดจ าขอมลอยางคดวเคราะห ท ารสกมความสข และอยรวมกบความเจบปวยได กอใหเกดพฤตกรรมการจดการดวยตนเองอยางตอเนอง อาการหายใจล าบากลดลง และสมรรถภาพปอดดขน ซงสงผลทางออมตอคณภาพชวต

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง (Quasi-experimental research) แบบสองกลมวดผลกอน และหลงการทดลอง (Two group pretest-posttest design) โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และ สมรรถภาพปอด โดยมวธการด าเนนการวจย ดงตอไปน

ประชำกรและกลมตวอยำง ประชากรทศกษา คอ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมารบบรการการตรวจทแผนกผปวยนอก โดยมอาย 35-60 ป ทงเพศชายและเพศหญง ทขนทะเบยนเปนสมาชกคลนกโรคหอบ โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษในป พ.ศ. 2557 จ านวน 126 ราย กลมตวอยาง คอ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงอาย 35-60 ป ทงเพศชายและเพศหญง สมมาจากประชากรทศกษาทมคณสมบตตามเกณฑ (Inclusion criteria) ดงน 1. มระดบความรนแรงของโรคในระดบ 2 และระดบ 3 การแบงระดบความรนแรงของโรคตามสมรรถภาพการท างานของปอด (GOLD, 2008) 2. ไมมปญหาดานการไดยน และสามารถสอสารดวยภาษาไทยเขาใจด เนองจากการวจยครงนกลมตวอยางตองสามารถบนทกการปฏบตกจกรรม ตามแบบบนทกการก ากบตนเอง 3. สามารถตดตอสอสารผานทางโทรศพทได 4. มความยนดเขารวมการวจย เกณฑในการคดออกจากการเปนกลมตวอยาง (Exclusion criteria) การวจยครงน ก าหนดการคดกลมตวอยางออก คอ ในระหวางการวจยกลมตวอยางมการเจบปวยเกดขน ทสงผลจนตองนอนในโรงพยาบาลนานกวา 1 สปดาห โดยไมสามารถเขารวมโปรแกรมตามก าหนดได กำรก ำหนดขนำดของกลมตวอยำง การวจยครงนก าหนดกลมตวอยางโดยวธการค านวณ Power analysis โดยก าหนดคาอ านาจในการทดสอบ (Power of test) เทากบ .80 และขนาดอทธพล (Effect size) เทากบ .50 ซงเปนขนาดอทธพลระดบกลางเพอลดการเกด Type I และ Type II error (Burns & Grove, 2005) และก าหนดระดบนยส าคญทางสถตท .05 ค านวณขนาดกลมตวอยาง โดยเปดตาราง Statistical power table ของ Kraemer and Theimann (1987 cited in Burns & Grove, 2005) ไดขนาดกลมตวอยาง 22 รายตอกลม เพอปองกนการสญหายของกลมตวอยางระหวางการวจย จงไดกลมตวอยางกลมละ 26

40

ราย รวมจ านวนกลมตวอยางทงสน 52 ราย กำรไดมำซงกลมตวอยำง ผวจยด าเนนการสมกลมตวอยางตามขนตอน ดงตอไปน 1. ผวจยน าหนงสอจากคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา เสนอตอผอ านวยการโรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ เพอขออนญาตเกบรวบรวมขอมล เขาท า การคดเลอกกลมตวอยาง โดยขอรายชอและประวตการรกษาของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารบการรกษาในแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ 2. เมอไดรบอนญาตแลว กอนการทดลอง 1 สปดาห ผวจยสมกลมตวอยางจากประชากรทศกษาตามคณสมบตทก าหนดไว โดยพจารณาจากอาย และสมรรถภาพปอด ของผปวย โรคปอดอดกนเรอรงทคลนกโรคหอบ ใชวธการสมอยางงาย (Sample random sampling) โดยใชการจบฉลากเลอกวนเพอเขากลมควบคมและกลมทดลอง โดยผวจยสมเลอกวนใดวนหนง (วนจนทรหรอวนศกร) ของแตละสปดาห ซงเปนวนทโรงพยาบาลใหบรการแกผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ผลการสมพบวา กลมควบคมจบสลากไดวนจนทร และกลมทดลองจบสลากไดวนศกร 3. ผวจยด าเนนการวจยกบกลมควบคมกอน โดยในวนจนทรมรายชอผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทมคณสมบตตามเกณฑมารบการตรวจรกษาตามนดจ านวน 26 ราย ผวจยจงน าเขาเปนกลมควบคมทงหมด 4. ผวจยไดด าเนนการกบกลมทดลองในวนศกรของทกสปดาห ผวจยท าการคดกรองตามคณสมบตตามเกณฑทก าหนดของกลมตวอยาง หลงจากนนผวจยใชวธการสมอยางงาย (Sample random sampling) โดยวธการจบฉลากเขากลมทดลองดวยการก าหนดหมายเลขเรยงล าดบ และก าหนดใหหมายเลขคทก ากบบนฉลากไดคอกลมตวอยางจ านวน 5-6 ราย และด าเนนการเชนนทกสปดาห จนครบจ านวน 26 ราย

เครองมอทใชในกำรวจย เครองมอทใชในการวจยครงนม 2 ประเภท ไดแก 1) เครองมอทใชในการทดลอง 2) เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล โดยมรายละเอยด ดงน 1. เครองมอทใชในกำรทดลอง คอ โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวย โรคปอดอดกนเรอรง คอ แผนการสนบสนนการจดการตนเอง คมอสนบสนนการจดการตนเอง สอวดทศนเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง รายละเอยดดงน 1.1 แผนการสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เปนกจกรรมการพยาบาลทจดขนอยางมแบบแผน เพอสนบสนนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถปฏบตตนเพอดแลสขภาพไดดวยตนเองอยางเหมาะสม และมความสม าเสมอ โดยใชกรอบแนวคดการจดการ

41

ดวยตนเองของ Kanfer and Gaelick (1986) ประกอบดวยกจกรรมดงน 1) กจกรรมเตรยมความพรอมดานจตใจ ดวยกจกรรมสรางสข ใชเสยงดนตรเพอใหเกดการผอนคลาย และมสมาธ ซงจะใชกจกรรมสรางสขกอนด าเนนกจกรรมกลมทกครง และ 2) กจกรรมใหความร และฝกทกษะในการจดการตนเองเรอง การปรบเปลยนรปแบบวถชวต การจดการอาการหายใจล าบาก และการจดการดานอารมณ โดยมรายละเอยดเกยวกบวตถประสงค เปาหมาย ระยะเวลา สถานท กจกรรม และขนตอนของการด าเนนกจกรรม กจกรรม และเหตผลเชงทฤษฎ โดยการเขารวมโปรแกรมอยางเปนขนตอน ระยะเวลาในการด าเนนการ 12 สปดาห คอ กจกรรมกลมจดทโรงพยาบาล 4 ครง ในสปดาหท 1, 2, 8 และ 12 ตดตามเยยมบาน 1 ครง ในสปดาหท 4 และตดตามเยยมทางโทรศพท 2 ครง ในสปดาหท 6 และ10 1.2 คมอสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เปนเอกสารทไดจดท าขนโดยการศกษาจากต ารา เอกสารวชาการ และงานวจยทเกยวของกบโรคปอดอดกนเรอรง มภาพประกอบเพอใชเปนสอในการใหความร และใหค าแนะน าเกยวกบการปฏบตตน ในชวงทายของคมอมแบบบนทกการก ากบตนเอง เพอตดตามการปฏบตพฤตกรรมตามทตงเปาหมาย เรองการบรหารการหายใจ และการออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก โดยผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเปน ผบนทกดวยตนเอง หรอมญาตคอยชวยเหลอ ซงขอมลทไดจากการบนทกการตดตามตนเอง มประโยชนในการใหขอมลยอนกลบ ท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทราบผลการปฏบตของตนวามการปฏบตทถกตองหรอไม เพอน าไปสการเสรมแรงตนเองตอไป ตลอดจนเปนขอมลใหผวจยใชตดตามผล และประเมนผลการปฏบตเมอผวจยตดตามเยยมทบาน และประเมนผลการทดลอง 1.3 สอวดทศนเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง มเนอหาเชนเดยวกบคมอสนบสนนการจดการตนเอง ประกอบดวยภาพนง และภาพเคลอนไหว เพอใชประกอบการใหความร และฝกทกษะการจดการตนเอง เปนการสรางความเขาใจดวยภาพ และการฝกปฏบต ซงผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรม และเอกสารวชาการทเกยวของ ใชประกอบการบรรยาย การใหความร และการสาธต รวมทงเพอใหผปวยไดน ากลบไปฟงทบาน และการปฏบตตนทเหมาะสม 2. เครองมอทใชในกำรเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลประกอบดวย แบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรงแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง แบบวดอาการหายใจล าบาก และเครองมอวดสมรรถภาพปอด ดงน 2.1 แบบสอบถามขอมลทวไป ประกอบดวย 2 สวนยอย ดงตอไปน 2.1.1 แบบบนทกขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายไดของครอบครว ความเพยงพอของรายได คาใชจายในการรกษา

42

2.1.2 ขอมลเกยวกบการรกษา ไดแก ประวตการสบบหร ระยะเวลาการสบบหร ปรมาณบหรทสบตอวน ระยะเวลาทเปนโรคปอดอดกนเรอรง อาการทพบมากในชวง 1 เดอนทผานมา วธการจดการเมอเกดอาการหายใจล าบาก 2.2 แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง ซงผวจยดดแปลงมาจากแบบสอบถามความรในการปฏบตตนส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และจดการอาการหายใจล าบากของ นรกมล ใหมทอง (2550) จ านวน 10 ขอ เพอใหมความสอดคลองกบวตถประสงคในการศกษาครงน จงมการปรบขอค าถามใหสอดคลองกบจดการตนเอง มขอค าถามเดม 7 ขอ คอ ขอ 1 ถง ขอ 7 และขอค าถามทสรางใหมจ านวน 13 ขอ คอ ขอ 8 ถงขอ 20 ขอค าถามเปนแบบปลายปด มสองตวเลอกคอ ใช และไมใช เกณฑการใหคะแนน ก าหนดไวดงน ตอบถก ได 1 คะแนน ตอบผด ได 0 คะแนน แบบสอบถามทมขอค าถามทางลบ 5 ขอ คอ ขอ 3, 6, 13, 15 และ 17 ทเหลอเปนขอค าถามทางบวก 15 ขอ คอ ขอ 1, 2, 4, 7-12, 14, 16 และขอ 18-20 การแปลผลคะแนน โดยน าคะแนนทไดทงหมดรวมกน ซงคะแนนรวมของขอทงหมดมคาระหวาง 0-20 คะแนน โดยคาเฉลยคะแนนมาก หมายถงมความรการจดการตนเองในโรคปอดอดกนเรอรงสง และคาเฉลยคะแนนนอย หมายถงมความรการจดการตนเองในโรคปอดอดกนเรอรงนอย 2.3 แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พฒนามาจากแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการภาวะหายใจล าบากเรอรงดวยตนเอง ของผปวย โรคปอดอดกนเรอรงสรางโดย สภาภรณ ดวงแพง (2548) การปฏบตพฤตกรรมอยางตอเนอง ประกอบ ดวย พฤตกรรมดานการปรบเปลยนรปแบบวถชวต พฤตกรรมดานการจดการอาการหายใจล าบาก และพฤตกรรมจดการดานอารมณ แบบประเมนนมจ านวน 30 ขอ ลกษณะของแบบประเมนเปนมาตราสวนประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ การใหคาคะแนนแบงตามมาตราสวนประมาณคา ดงน 1 หมายถง ไมมพฤตกรรมหรอไมไดปฏบตพฤตกรรมนน ๆ คะแนนเปน 1 2 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตพฤตกรรมนนนาน ๆ ครง คะแนนเปน 2 3 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตพฤตกรรมนนเปนบางครง คะแนนเปน 3 4 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตพฤตกรรมนนเกอบทกครง คะแนนเปน 4 5 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตพฤตกรรมนนทกครง คะแนนเปน 5 คะแนนรวมของแบบวดทงชดของแบบประเมนพฤตกรรมการจดการตนเอง มคาระหวาง 30-150 คะแนน คะแนนรวมเฉลยมากแสดงวามพฤตกรรมการจดการตนเองสง คะแนนเฉลยรวมนอย แสดงวามพฤตกรรมการจดการตนเองต า

43

2.4 แบบประเมนอาการหายใจล าบาก (Dyspnea Visual Analogue Scale [DVAS]) เปนแบบวดระดบความรสกอาการหายใจล าบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ลกษณะเปนเสนตรงแนวตงยาว 100 มลลเมตร ปลายดานบนทต าแหนง 0 มลลเมตร และปลายดานลางทต าแหนง 100 มลลเมตร (Gift, 1989) 0 มลลเมตร หมายถง ไมมอาการหายใจล าบากเลย 50 มลลเมตร หมายถง มอาการหายใจล าบากปานกลาง 100 มลลเมตร หมายถง มอาการหายใจล าบากมากทสด ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะเปนผบอกความรสกอาการหายใจล าบากของตนเอง โดยท าเครองหมายไวบนเสนตรง แลวอานคาตวเลขทก าหนดบนแบบวด ซงแทนดวยคาคะแนนอาการหายใจล าบากขณะนน 2.5 เครองมอประเมนสมรรถภาพปอด การวจยครงนใชเครองออโตสไปโรมเตอร (Auto spirometer) เปนเครองตรวจสมรรถภาพปอดชนดทสามารถเคลอนยายไดโดยการวดคา FEV1 รน Vitalograph COPD-6TM แปลผลตามเกณฑการแบงระดบความรนแรงของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง แบงระดบความรนแรงตามปรมาตรอากาศทหายใจออกโดยเรว และแรงใน 1 วนาทแรก (FEV1) รวมทงการเตรยมผปวยส าหรบการใชเครองสไปโรมเตอร เชน เทคนคการสดลมหายใจ การเปาเครองเพอทดสอบสมรรถภาพการท างานของปอด เปนตน

กำรตรวจสอบคณภำพเครองมอกำรวจย ผวจยด าเนนการตรวจสอบคณภาพของเครองมอทใชในการวจยครงน โดยการตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content validity) และการตรวจสอบความเชอมนของเครองมอ (Reliability) ดงรายละเอยดตอไปน 1. การตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content validity) 1.1 ผวจยน าโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวย แผนการสนบสนนการจดการตนเอง คมอสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และวดทศน แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง และแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง ไปตรวจสอบความตรงตามเนอหา โดยผทรงคณวฒจ านวน 5 ทาน ประกอบดวยแพทย ผเชยวชาญเฉพาะระบบทางเดนหายใจ จ านวน 1 ทาน อาจารยพยาบาลทมประสบการณดานการพยาบาลผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2 ทาน และพยาบาลทมประสบการณในการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2 ทาน เพอพจารณาความถกตองของเนอหา ความครอบคลม ความสอดคลองกบวตถประสงค ความถกตองเหมาะสมของภาษา รปแบบและความเหมาะสมของกจกรรม ตลอดจนการจดล าดบของเนอหาและกจกรรม และความเหมาะสมของเวลาในแตละ

44

กจกรรม โดยใชเกณฑความคดเหนเปน 4 ระดบ น ามาหาคาดชนความตรงตามเนอหา (Content Validity Index: CVI) ดวยการน าจ านวนค าถามทผทรงคณวฒทกคนใหความคดเหนในระดบ 3 และ 4 หารดวยจ านวนขอค าถามทงหมด (บญใจ ศรสถตยนรากร, 2553) ความตรงตามเนอหาของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง และแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง ในการศกษาครงนเทากบ .98, .96 และ .97 ตามล าดบ ผวจยน าเครองมอมาปรบปรงแกไขใหสมบรณภายใตการดแลของอาจารยทปรกษา ใหมความชดเจนดานเนอหา และความเหมาะสมทางภาษาตามขอเสนอแนะของผทรงคณวฒ 2. การตรวจสอบความเทยงตรง (Reliability) 2.1 แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง แบบสอบถามพฤตกรรม การจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และแบบประเมนอาการหายใจล าบาก ผวจยตรวจสอบความเทยงตรงโดยน าไปทดลองใช (Try out) กบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมลกษณะคลายกลมตวอยาง ทมารบบรการในโรงพยาบาลศรรตนะ จงหวดศรสะเกษ 20 ราย (Polit & Hungler, 1999) แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง น ามาวเคราะหหาคาความเทยงดวยวธหาคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) ไดคาสมประสทธอลฟาของ ครอนบาค เทากบ .86 ส าหรบแบบสอบถามความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง ค านวณหาคาสมประสทธ โดยใชสตร K R-21 ไดคาสมประสทธ เทากบ .72 2.2 เครองมอประเมนสมรรถภาพปอด เปนเครองตรวจสมรรถภาพปอดชนดทสามารถเคลอนยายไดโดยการวดคา FEV1 ชอ Auto spirometer รน Vitalograph COPD-6TM ทไดรบมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และผานการทดสอบความเทยงของเครองมอกอนน ามาใชท าการทดลอง และใชเครองเดยวกนตลอดการวจย ทอเปาลมหนงทอตอกลมตวอยางหนงราย และท าความสะอาดดวยน าสบหลงใชทกครง

กำรพทกษสทธของกลมตวอยำง ผวจยท าการพทกษสทธของกลมตวอยาง ดงน 1. กอนด าเนนการวจย ผวจยเสนอโครงรางวทยานพนธตอคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา รบรองจรยธรรม การวจย รหส 09-11-2556 2. ขณะด าเนนการวจย ผวจยไดชแจงการพทกษสทธของกลมตวอยาง วตถประสงค การวจย ขนตอนการเกบรวบรวมขอมล ระยะเวลาการวจย ประโยชนในการเขารวมวจยครงน กลมตวอยางสามารถออกจากการวจยกอนทการวจยจะเสรจสนได โดยไมตองแจงเหตผลใหผวจย

45

ทราบ และการกระท าดงกลาวนนไมมผลกระทบใด ๆ ตอกลมตวอยาง ซงตลอดระยะเวลาด าเนน การวจย ไมมกลมตวอยางถอนตวออกจากการวจย ขอมลตาง ๆ ของกลมตวอยาง รวมทงผลการวจยจะน าเสนอในภาพรวม และถอเปนความลบ โดยไมมการเปดเผยชอและนามสกลของกลมตวอยาง 3. ส าหรบการพทกษสทธของกลมตวอยางในกลมควบคมนน หลงเสรจสนการท าวจยในสปดาหท 12 ผวจยใหความรและการฝกปฏบตตามโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงแกกลมควบคมเชนเดยวกบกลมทดลอง ตามความสมครใจ ซงพบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในกลมควบคมทงหมดยนดใหผวจยด าเนนการใหขอมลตามโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง

กำรเกบรวบรวมขอมล ในการวจยครงน ผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลกบกลมตวอยาง ดงน 1. ผวจยน าเสนอโครงรางวทยานพนธ และเครองมอการวจย ซงไดผานการรบรองจรยธรรมการวจย จากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมระดบบณฑตศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา เพอพจารณาขออนมตการท าวจยตอคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจย ของโรงพยาบาลอทมพรพสย และไดรบอนญาตใหด าเนนการวจยได 2. ผวจยน าหนงสอขออนญาตเขาเกบรวบรวมขอมล จากคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา เสนอตอผอ านวยการโรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ และผวจยเขาพบหวหนากลมการพยาบาล เพอชแจงวตถประสงค รายละเอยดของการวจย และด าเนนการเกบรวบรวมขอมล โดยมขนตอนดงน กลมทดลอง มขนตอนการด าเนนการวจย แบงออกเปน 3 ขนตอน คอขนตอนกอน การทดลอง ขนตอนด าเนนการทดลอง และขนตอนหลงการทดลอง รายละเอยดดงน 1. ขนตอนกอนกำรทดลอง ขนตอนนเปนการประเมนและเตรยมความพรอมกอนท าการทดลอง ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลกอนการทดลอง (Pretest) ผวจยท าการสมภาษณตามแบบบนทกขอมลทวไป แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง ประเมนอาการหายใจล าบาก และวดสมรรถภาพปอด หลงจากนนนดหมายการเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองเปนกลม 5-6 ราย ทหองประชมตกผปวยนอกชน 2 โรงพยาบาลอทมพรพสย หรอสถานทมการปรบเปลยนไดตามความเหมาะสมอก 1 สปดาหตอไป 2. ขนตอนด ำเนนกำรทดลอง แบงออกเปน 3 ระยะ คอ ระยะประเมนและเตรยมความพรอม ระยะการปฏบตการจดการดวยตนเอง และระยะตดตามประเมนผลการปฏบต ใชเวลาทงหมด 12 สปดาห มรายละเอยดดงน

46

สปดำหท 1 ระยะประเมนและเตรยมควำมพรอม (กจกรรมครงท 1) ผวจยพบกลมผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กลมละ 5-6 ราย ทหองประชมตกผปวยนอกชน 2 กอนจะเขาสการประเมนและเตรยมความพรอม ผวจยสรางสมพนธภาพกบกลมผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยการแนะน าตว และเปดโอกาสใหผเขารวมโปรแกรมไดแนะน าตว และพดคยกนในเรองทวไป เพอใหทงผวจย และกลมผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเกดความคนเคยและไววางใจซงกนและกน รวมทงการตรวจรางกายเบองตน วดสมรรถภาพปอด และประเมนอาการหายใจล าบาก หลงจากนนผวจยท าการประเมนและเตรยมความพรอมในการสนบสนนการจดการตนเอง ดงน 1. การประเมนความพรอม ผวจยประเมนความพรอมดานความร ความเขาใจเรองโรค และการปฏบตตวเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงใหญขาดความรเกยวกบโรค ทงสาเหต อาการ และแนวทางการรกษา รวมทงการปฏบตตนเพอปองกนและควบคมอาการ โดยเฉพาะอาการหายใจล าบาก บางสวนขาดทกษะและไมเหนความส าคญของการใชยาพนขยายหลอดลม เชน บางรายไมพนยาขยายหลอดลมชนดลดการอกเสบเนองจากมอาการขมปาก บางรายไมมการวางแผนเตรยมยาพนชนดฉกเฉนเมอไปนอกบาน และบางรายยงสบบหรอย ยงพบอกวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สวนใหญไมเคยฝกหายใจแบบเปาปากเพอบรรเทาอาการหายใจหอบ และไมเคยออกก าลงกายบรหารกลามเนอทรวงอก หลงจากนนประเมนแหลงสนบสนนทางสงคม พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจ านวน 8 ราย ทมญาตพามาโรงพยาบาล สวนมากมาโดยล าพง 2. การเตรยมความพรอม ประกอบดวย เตรยมความพรอมดานจตใจ และเตรยม ความพรอมสนบสนนใหความร รายละเอยดดงน 2.1 เตรยมความพรอมดานจตใจ ดวยกจกรรมสรางสข (ใชเวลา 10 นาท) 2.1.1 กจกรรมดงดวงสมาธ ผวจยแนะน าใหผปวยมสมาธอยกบอปกรณในมอ (ลกบอลยาง) และเสยงเพลง โดยการใหผปวยคลงลกบอลตามแขน ขา และสวนตาง ๆ ของรางกาย และพดดวยน าเสยงททมดงน “ลกกลมนเปนตวแทนดวงสมาธของทาน อยากใหทกทานน าดวงจตกลบสความเปนธรรมชาตดวยความออนโยน อบอน และผอนคลาย ดวยการคลงลกกลม ไปตามแขน ขา และสวนตาง ๆ ของรางกาย ตามท านองของดนตรคะ” เวลา 5 นาท 2.1.2 กจกรรมผอนคลายกลามเนอ หลงจากททกทานไดท ากจกรรมดงดวงสมาธแลว ท าใหทานมสมาธมากขน ตอไปนขอใหทานผอนคลายกลามเนอไปกบเสยงเพลงเวลา 3 นาท 2.1.3 กจกรรมใหก าลงใจ เปดเพลงเธอผไมแพ ตอดวยเพลงก าลงใจ (ขณะเพลงก าลงใจบรรเลงใหผวจย และผเขารวมกจกรรมทกคนจบมอกน) ผวจยสรปแงคดไปพรอมกจกรรม “ภายหลงจบกจกรรมน ท าใหเรารสกวาเราไมไดอยคนเดยวในโลก แตยงมความรสกด ๆ จากทมสขภาพ และกลม โดยผานมอทสมผสซงกนและกน สงตอความหวงใย เอออาทร ทพรอมจะเปน

47

ก าลงใจใหทานเสมอ” ผวจยกลาวถงการเจบปวยเรอรง “วาเปนโรคทอยกบเรามานาน ท าใหเราทอแท แตเราจะท าอยางไรใหอยรวมกนได ปรบมมมองชวตใหมดวยการคดวาเพราะเราเปนโรคปอดอดกนเรอรง เราจงไดรจกวธการดแลตนเอง เมอจตใจเราพรอม ผอนคลาย สบายใจ รางกายยอมพรอมในการเยยวยาตนเอง” 2.2 ก าหนดเปาหมายหลกรวมกนในกลมผปวยโรคปอดอดกนเรอรง คอ อาการหายใจล าบากลดลง และท ากจวตรประจ าวนไดดวยตนเอง 2.3 เตรยมความพรอมดานความรและฝกทกษะการจดการตนเอง ประกอบดวย ชวงท 1โดยการใหความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง และฝกทกษะเกยวกบการปองกนและควบคมโรคปอดอดกนเรอรง เชน อาการหายใจหอบ อาการออนลา พรอมแจกคมอสนบสนนการจดการตนเองส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พรอมวดทศน ซงเนอหา ดงน พยาธสภาพ สาเหต อาการ แนวทางการรกษา การปฏบตตนทถกตองตามพฤตกรรมการจดการตนเอง 3 ดาน คอ ดานการปรบเปลยนรปแบบวถชวต ดานจดการอาการหายใจล าบาก และดานจดการอารมณ ซงการใหความร และสรางความตระหนกถงความรนแรง โดยการยกตวอยางจากประสบการณความรนแรงของโรค เชน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 1 ราย เคยใสเครองชวยหายใจ เปนการสะทอนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตระหนกรความรนแรง และเกดความกลว รวมทงทราบวาพฤตกรรมทสงผลตอความรนแรงของโรค และตดสนใจเลอกปฏบตพฤตกรรมทสงผลดตอสขภาพ พบวามผปวยโรคปอดอดกนเรอรง อยางนอยกลมละ 1-2 ราย ทบอกวาการสบบหรท าใหความรนแรงของโรคสงขน จงตดสนใจวาจะเลกสบบหร ระยะเวลาในการท ากจกรรม ตงแต 09.00-10.00 น. ชวงท 2 เปนการฝกทกษะการจดการตนเองดวยวดทศน เรอง การบรหารการหายใจแบบเปาปาก ออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก 6 ทา และฝกทกษะการพนยาขยายหลอดลม ทบทวนการฝกทกษะพรอมกนในแตละเรอง รวมกบนกกายภาพบ าบด และเภสชกร ตามโปรแกรมทวางแผนรวมกนไว สวนผวจยท าการสรปประเดนการเตรยมความพรอมใหแกผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มการซกถามยอนกลบใหมความเขาใจตรงกน ระยะเวลาในการท ากจกรรม ตงแต 10.30-11.30 น. แลวท าการนดหมายการท ากจกรรมครงตอไปทหองประชมตกผปวยนอกชน 2 อก 1 สปดาห สปดำหท 2 (กจกรรมครงท 2) ผวจยพบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทหองประชมชน 2 ด าเนนกจกรรม ดงน 1. ผวจยตรวจรางกายเบองตน ประเมนอาการหายใจล าบาก และวดสมรรถภาพปอด ผวจยทบทวนความร และการปฏบตตวตามพฤตกรรมการจดการตนเองทง 3 ดาน สอบถามเรองการฝกทกษะการจดการตนเอง เรองการฝกหายใจ การออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอกใน 1 สปดาห

48

ทผานมา เปดโอกาสใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงซกถามขอสงสยหลงน าคมอสนบสนนการจดการตนเองไปทบทวนทบาน ผวจยและทมสหสาขาวชาชพ คอ นกกายภาพบ าบด เภสชกร รวมกนตอบขอสงสย เชน เรองแนวทางการรกษา การรบประทานยา การรบประทานอาหารและการพนยา ใชเวลาประมาณ 10-15 นาท 2. ผวจยสนบสนนความร และเทคนคการน ารปแบบการก ากบตนเอง โดยใชคมอสนบสนนการจดการตนเอง ส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เปนสอทใชในการสอน ซงประกอบดวย 3 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 การตดตามตนเอง (Self-monitoring) เปนการใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงก าหนดเปาหมาย (Goal setting) ดวยตนเอง โดยผวจยเปนผแนะน า โดยก าหนดเปาหมายยอยในการบรหารการหายใจ การออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอกในแตละสปดาห และเปนเปาหมายทพงพอใจ และคาดหวงวาจะท าไดส าเรจ เชน บางรายตงเปาหมายวา ฝกบรหารการหายใจแบบเปาปากทกวนตอนเชา สปดาหตอไปจะฝกบรหารการหายใจเชาและเยน หลงจากตงเปาหมายรวมกนแลว ผวจยแนะน าเทคนคการใชแบบบนทกการตดตามตนเอง และความส าคญของการจดบนทกการปฏบตกจกรรมตามทตงเปาหมาย หรอสามารถใหญาตชวยในการจดบนทกไดตามค าบอก หากมปญหาการมองไมเหนหรอไมสะดวก ขนตอนนมการจดบนทกปญหาหรออปสรรคในการไมปฏบตตามเปาหมายไวดวย ขนตอนท 2 การประเมนตนเอง (Self-evaluation) เปนขนตอนการประเมนการปฏบตจรงกบเปาหมายทตงไว กบแบบบนทกการฝกบรหารการหายใจ และออกก าลงบรหารกลามเนอ ทรวงอก หากไมเปนไปตามเปาหมาย อาจมการตงเปาหมายใหม พรอมทงมการวเคราะหปญหาและอปสรรค วาสามารถปรบเปลยนหรอตดสนใจแกไขเลอกแนวทางใหม เชน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงบางราย ไมสามารถออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอกชวงเชาได เนองจากตองออกไปท านาแตเชา จงปรบเปลยนการตงเปาหมายใหม เปนออกก าลงกายตอนเยนแทน เปนตน ขนตอนนสงเสรมใหสามารถจดการกบปญหาและอปสรรคไดดวยตนเอง ขนตอนท 3 การเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) เปนการสรางความตระหนกรและสรางก าลงใจในตวบคคล ผวจยแนะน าการใหแรงเสรมดวยตนเองกอน เชน การชนชมตนเอง การใหรางวลตนเอง การใหแรงเสรมสวนใหญผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมความภาคภมใจ มก าลงใจ สามารถปฏบตไดตามทตนเองตงเปาหมายไว แรงเสรมจากภายนอกคอ มเพอนบานชมเชย ท าใหรสกอยากท าตอเนองและสม าเสมอ 3. ผวจยตดตามความพรอม โดยการสอบถามและน าปญหาและอปสรรคทผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตองเผชญจรง รวมแลกเปลยนความคดเหนเกยวกบปญหาการด าเนนชวต ปญหาสขภาพ ทสงผลตอการฝกปฏบตอยางสม าเสมอในการบรหารการหายใจ และออกก าลงบรหาร

49

กลามเนอทรวงอก ขนตอนนผวจยรวมกนหาแนวทางแกไข หรอแนะน าวธแกปญหา เพอเปนการเสรมสรางแรงจงใจ สรางก าลงใจ ดวยทาทเหนอกเหนใจอยากชวยเหลออยางแทจรง ผวจยสรปประเดนและตอบขอสงสย โดยมการซกถามยอนกลบเสมอ เพอความเขาใจทตรงกนในการลงมอปฏบต เนองจากผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตองเขาสระยะการจดการดวยตนเองทบาน ระยะเวลาในการท ากจกรรม ตงแต 9.00-10.00 น. แลวท าการนดหมายการท ากจกรรมครงตอไปทบาน หรอสถานทแลวแตผปวยโรคปอดอดกนเรอรงแตละรายสะดวกอก 2 สปดาห สปดำหท 4 ระยะกำรปฏบตกำรจดกำรดวยตนเอง (กจกรรมครงท 3) ผวจยพบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทบาน ด าเนนกจกรรม ดงน 1. ผวจยกลาวทกทาย และพดคยสรางสมพนธภาพกบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และสมาชกในครอบครว พรอมทมเยยมประกอบดวย นกกายภาพบ าบด เภสชกร ด าเนนการประเมนแหลงสนบสนนทางสงคม และแหลงประโยชน เชน การเดนทางดวยรถฉกเฉนของหนวยงานในชมชน ญาตผดแล รวมทงสภาวะแวดลอม 2. ระยะนเปนระยะทผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ปฏบตการจดการดวยตนเองตามขนตอนของรปแบบการก ากบตนเองทบาน การเยยมบานเปนการกระตนเตอน และเสรมสรางก าลงใจ พรอมทงเปนการสรางแรงจงใจในการปฏบต ท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงรสกมนใจในการปฏบต เมอพบปญหาและอปสรรคในสถานการณจรงแลวตองการทปรกษา พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกรายมความตงใจ และรสกวาตนเองปฏบตได เชอในความสามารถของตนเอง เพราะไมตองการใหตนเองมระดบความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรงเพมขน สามารถจดการกบสถานการณฉกเฉนได มการตงสต และควบคมอาการหายใจหอบ รวมทงปองกนไมใหเกดอาการหายใจหอบถขน สงส าคญคอ ตองการพงพาตนเองไดปฏบตกจวตรประจ าวนไดดวยตนเอง ผวจยซกถามปญหาทเกดขนจรงในการปฏบตการจดการดวยตนเอง และการบนทก การบรหารการหายใจ พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจ านวน 3 ราย ในสปดาหท 3 ทตองจดการดวยตนเองทบาน มอาการหายใจหอบขน ไดใชการบรหารการหายใจแบบเปาปาก และไมสามารถควบคมการหายใจได เนองจากกลววาอาการจะรนแรงขน จงไปพนยาขยายหลอดลมทโรงพยาบาล ผวจยจงทบทวนเหตการณและใหฝกสมาธและการผอนคลายดวยกจกรรมสรางสข แนะน าวธ การจดการอาการเบองตน เชน ตงสต พนยาขยายหลอดลมเองทบาน และฝกบรหารการหายใจขณะเดนทางไปโรงพยาบาลเพอลดความรนแรง ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเขาใจวธการจดการตนเองมากขน และบางรายพบปญหาการออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก ประเดนการไมปฏบตตามเปาหมายเนองจากมภารกจตองออกไปนอกบาน เชน ท านา ขายของ ในระยะนหลงจากพบปญหาและอปสรรคจากแบบแผนการด าเนนชวต สามารถหาวธการจดการใหตนเองออกก าลงกายไดตามเปาหมาย คอ การปรบเปลยนเวลา สวนการตดตามตนเองและเปรยบเทยบกบการตงเปาหมายเปน

50

การเสรมแรงทส าคญ ทท าใหมการกระท าอยางตอเนอง เพราะเกดความภาคภมใจ ทไดรบค าชนชมจากบคลรอบขาง โดยเฉพาะการชนชมจากบคคลในครอบครว ท าใหรสกมคณคาในตนเอง พรอมทงสามารถจดบนทกตามรปแบบก ากบตนเองไดอยางถกตอง จากนนผวจยกระตนเตอนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเสรมแรงตนเอง พบวาบางรายเสรมแรงตนเองโดยการบอกวาถาออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอกไดสปดาหน 2 วน สปดาหหนาจะออกก าลงบรหารกลามเนอทกวน พรอมกลาวชมเชยและใหก าลงใจเพอสงเสรมการปฏบตตามเปาหมายตอไป ระยะเวลาในการท ากจกรรม 10.00-10.30 น. แลวท าการนดหมายการท ากจกรรม ครงตอไป โดยการตดตามเยยมทางโทรศพท อก 2 สปดาห (สปดาหท 6) สปดำหท 6 (กจกรรมครงท 4) ผวจยกลาวสวสด และแนะน าตวเองทางโทรศพท พรอมสอบถามเรองทวไป เปนการสรางสมพนธภาพ และความคนเคยกนทางโทรศพท เรมสอบถามการปฏบตการจดการตนเองเรองการออกก าลงกาย การบรหารการหายใจ การใชยาพน การปองกนและจดการอาการหายใจล าบาก และใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสะทอนความรสกของตนเอง พรอมทงสอบถามปญหา และอปสรรคในการปฏบตการจดการดวยตนเอง ผวจยใหค าแนะน าตามประเดนค าถามของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มการกลาวชมเชยและใหก าลงใจและกระตนเตอนในการจดบนทกการปฏบตตามเปาหมายอยางสม าเสมอในคมอก ากบตนเอง ในขนตอนนเปนการกระตนเตอนใหเกดการปฏบตอยางตอเนอง และคอยสรางแรงจงใจใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงคงพฤตกรรมอยางตอเนอง ระยะนไมพบปญหาการลมบนทก และปฏบตไดตามเปาหมายทก าหนด ผวจยกลาวชนชม และเปดโอกาสใหซกถามขอสงสย กอนยตการสนทนา ระยะเวลาในการท ากจกรรม 10-15 นาท แลวท าการนดหมายการท ากจกรรมครงตอไป โดยการพบกลมทโรงพยาบาล หองประชมชน 2 ตกผปวยนอกอก 2 สปดาห (สปดาหท 8) สปดำหท 8 ระยะตดตำมและประเมนผล (กจกรรมครงท 5) ผวจยพบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทหองประชมชน 2 เนองจากตรงกบวนมาตรวจ ตามนด ระยะนเปนระยะตดตามตอเนอง และประเมนการปฏบตการจดการดวยตนเองทบาน ด าเนนกจกรรม ดงน 1. ผวจยสรางสมพนธภาพกบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยการแนะน าและกลาวทกทายกนหลงจากไมไดพบกนเปนระยะเวลา 7 สปดาห ผวจยท าการเตรยมความพรอมดานจตใจดวยกจกรรมสรางสข เพอสรางสมาธและความผอนคลายกอนการทบทวนกจกรรม หลงจากนนใหผปวยโรคปอดอดกนแลกเปลยนประสบการณการปฏบตตนทบานตามเปาหมาย เรองการบรหารการหายใจ และออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก สรางแรงเสรมโดยใหกลมเลอกบคคลตนแบบ และรวมกลาวชนชม ทสามารถปฏบตกจกรรมตามเปาหมาย และการจดบนทกไดอยางสม าเสมอ

51

พรอมใหบคคลดงกลาวแนะน าเทคนค และวธจดการกบอปสรรค 2. เปดวดทศน ทบทวนความรเรองโรคและการปฏบตตามพฤตกรรมการจดการตนเองทง 3 ดาน รวมกนอกครง พรอมทงซกถามขอสงสย การปฏบตดวยตนเองทบาน หลงจากนนเชญนกกายภาพบ าบด รวมฝกการบรหารการหายใจ และออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก พรอมทงประเมนการฝกทกษะ พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถปฏบตไดอยางถกตอง จดจ าทาทางไดอยางแมนย า ระหวางทบทวนการฝกปฏบตผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมการแลกเปลยนประสบการณระหวางกนถงวธการปรบเปลยนเปาหมาย ในอปสรรคเรองของการบรหารเวลากบแบบแผนการด าเนนชวต นกกายภาพกลาวชนชม และกระตนใหปฏบตตอเนองและสม าเสมอ เชนเดยวกบการฝกทกษะการพนยาขยายหลอดลม เชญเภสชกรรวมฝกเทคนคการพนยาตามวดทศน และสาธตยอนกลบ พบวามผเปนโรคปอดอดกนเรอรง จ านวน 2 ราย ทอมกระบอกพนยาไมสนท จงไดทบทวนและฝกอกครง หลงฝกซ าผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถปฏบตไดอยางถกตอง 3. ระยะนเปนระยะตดตามความตอเนอง ด าเนนการสนบสนนการจดการดวยตนเองทบานในขนตอน การตดตาม ตรวจสอบ และประเมนความกาวหนาตามผลลพธของการปฏบตการจดการรวมกนระหวางผวจยกบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยการยกตวอยางสถานการณ แลวใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง รวมกนแสดงความคดเหน และบอกวธการจดการตนเอง เชน “เมอทานเดนเขาหองน า แลวเกดอาการหายใจหอบเหนอย ทานจะปฏบตตวอยางไร” พบวาผปวยโรค ปอดอดกนเรอรง สามารถบอกวธการจดการอาการได เชน จดทาทางทเหมาะสม การบรหาร การหายใจแบบเปาปาก เรยกญาตชวยเหลอ และพบอกวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สามารถวเคราะห และวางแผนเพอจดการกบความรนแรงทเกนความสามารถ โดยการขอความชวยเหลอจากแหลงประโยชนในชมชน เปนตน และประเมนจากแบบบนทกการก ากบตนเอง เรองการบรหารการหายใจ การออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก เปรยบเทยบกบเปาหมายของแตละคน มการปฏบตตามเปาหมายหรอไม ถาไมเปนไปตามเปาหมาย อาจเปลยนเปาหมายใหม พรอมทงกระตนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงวเคราะหสถานการณ อปสรรคทท าใหพฤตกรรมการจดการตนเองไมเปนไปตามเปาหมาย และรวมวางแนวทางแกไขเพอใหสามารถปฏบตไดตามเปาหมายใหมหรอใกลเคยงเปาหมาย รวมทงไมเครงครดสามารถยดหยนไดตามเหตการณ หลงจากนนกระตนเตอนใหมการเสรมแรงตนเองดวย ผวจยสรปประเดนปญหาโดยรวม หรอแตละรายบคคล ตอบขอสงสยในการจดการตนเอง เนองจากสปดาหนเปนสปดาหสดทายทจะมการพบกลม พรอมทงกลาวชมเชย และใหก าลงใจ ขอใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงปฏบตตอไป ระยะเวลาในการท ากจกรรม ตงแต 9.00-10.00 น. แลวท าการนดหมายการท ากจกรรมครงตอไป โดยการตดตามเยยมทางโทรศพท อก 2 สปดาห (สปดาหท 10)

52

สปดำหท 10 (กจกรรมครงท 6) ผวจยกลาวสวสด และแนะน าตวเองทางโทรศพท พรอมสอบถามเรองทวไป เปน การสรางสมพนธภาพ และความคนเคยกนทางโทรศพท เรมสอบถามการปฏบตการจดการตนเองเรองการออกก าลงกาย การบรหารการหายใจ การปองกนการตดเชอ การใชยาพน การปองกนการเกดอาการหายใจล าบาก การจดการอาการหายใจล าบาก และใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสะทอนความรสกของตนเอง พรอมทงสอบถามปญหา และอปสรรคในการปฏบตการจดการดวยตนเอง ผวจยใหค าแนะน าตามประเดนค าถามของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ผวจยกระตนและตดตาม การฝกบรหารการหายใจ การออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก มการกลาวชมเชยและใหก าลงใจและกระตนเตอนในการจดบนทกการปฏบตตามเปาหมาย อยางสม าเสมอในคมอก ากบตนเอง ในขนตอนนเปนการกระตนเตอนใหเกดการปฏบตอยางตอเนอง และคอยสรางแรงจงใจใหคงพฤตกรรมอยางตอเนอง พบวาบางรายลมพนยาขยายหลอดลมชนดลดการอกเสบ จงอธบายความส าคญของ ยาพนชนดน และกระตนใหพนยาขยายหลอดลมหลงการสนทนาเสรจสน สวนการลมบนทกการออกก าลงบรหารกลามเนอ ยงพบ 2 ราย จงกระตนเตอนใหลงบนทกยอนหลง ปองกนการลมบนทกและมความตอเนอง ระยะเวลาในการท ากจกรรม 10-15 นาท แลวท าการนดหมายการท ากจกรรมครงตอไป ทโรงพยาบาลอทมพรพสย หองประชมชน 2 ตกผปวยนอก อก 2 สปดาห (สปดาหท 12) 4. ขนตอนหลงกำรทดลอง สปดำหท 12 (กจกรรมครงท 7) ระยะนเปนการเกบรวบรวมขอมลหลงการทดลอง (Post-test) ผวจยพบกลมตวอยางผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ผวจยท าการเกบรวบรวมขอมล โดยประเมนอาการหายใจล าบาก และ วดสมรรถภาพปอด และประเมนดวยแบบสอบถามเรองโรคปอดอดกนเรอรง แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเองชดเดม แจงใหทราบการสนสดการวจย พรอมกลาวขอบคณกลมตวอยางผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทใหความรวมมอในการวจยครงน ใชเวลาในการท ากจกรรมครงน 30 นาท กลมควบคม มขนตอนการด าเนนการ แบงเปน 2 ขนตอนคอ ขนตอนกอนการทดลอง ขนตอนหลงการทดลอง มดงน 1. ระยะกอนกำรทดลอง (สปดาหท 1) เปนขนตอนด าเนนการเกบรวบรวมขอมล (Pre-test) ผวจยพบกลมตวอยางทโรงพยาบาล แนะน าตนเอง และสรางสมพนธภาพ ผวจยจะชแจงวตถประสงคของการวจย และการพทกษสทธ เกบรวบรวมขอมล โดยแบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง แบบประเมนอาการหายใจล าบาก และวดสมรรถภาพ

53

ปอด หลงจากนนตรวจสอบความครบถวนของขอมล นดหมายครงตอไปทโรงพยาบาลในวนทผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมารบการตรวจตามนดทคลนกโรคหอบ การพยาบาลตามปกต ในคลนกโรคหอบ โรงพยาบาลอทมพรพสย ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จะไดรบการตรวจสมรรถภาพปอดดวยเครอง Peak Expiratory Flow Rate: PEFR และรบการตรวจจากแพทยตามนด ไมมการใหขอมลเกยวกบความรและการปฏบตตนในโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบกบในคลนกผปวยนอกมผปวยโรคเรอรง และโรคทวไปมารบการตรวจปรมาณมาก จงท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ไมไดรบความรและการปฏบตตนทถกตอง เมอไดรบการตรวจจากแพทยเรยบรอยแลว ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะรบยาและเดนทางกลบบาน 2. ขนตอนหลงกำรทดลอง (สปดาหท 12) ผวจยจะเขาพบกลมควบคมทแผนกผปวยนอกทคลนกโรคหอบ ในวนจนทรทมารบ การตรวจตามนด ท าการเกบรวบรวมขอมล ดวยแบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง แบบประเมนอาการหายใจล าบาก และวดสมรรถภาพปอด (Post-test) พรอมทงผวจยจดกจกรรมสรางสข ด าเนนการใหความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง โดยใชสอวดทศน และมอบคมอการสนบสนนการจดการตนเอง ผวจยและกลมควบคมรวมฝกทกษะการบรหารการหายใจและการออกก าลงกาย แจงใหทราบ การสนสดการวจย พรอมกลาวขอบคณกลมตวอยางทใหความรวมมอในการวจยครงน

กำรวเครำะหขอมล เมอรวบรวมขอมลไดครบตามก าหนดและตรวจสอบความสมบรณครบถวนของขอมลแลว ผวจยน าขอมลทไดมาวเคราะหโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรส าเรจรป โดยมรายละเอยดตอไปน 1. วเคราะหขอมลทวไปของกลมตวอยางโดยใชวธการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. วเคราะหขอมลทวไปของกลมตวอยางโดยใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละและทดสอบความแตกตางของขอมลทวไประหวางกลมทดลอง และกลมควบคมโดยใชสถต ไคสแควร (Chi-square) 3. เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ระยะกอนและหลงการทดลอง ในกลมทดลองและกลมควบคม โดยใชสถต Dependent t-test 4. เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลม

54

ควบคม โดยใชสถต Independent t-test

บทท 4 ผลการวจย

การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง (Quasi-experimental research) แบบสองกลมวดกอนและหลงการทดลอง (Two-group pretest posttest design) โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ผลการวเคราะหขอมลน าแสนอในรปแบบของตารางประกอบการบรรยายแบงเปน 4 ตอน ตามล าดบดงน ตอนท 1 ขอมลทวไปของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และการทดสอบความแตกตางของขอมลระหวางกลมทดลองและกลมควบคม โดยใชสถตไค-สแควร (Chi-square) 1. ขอมลสวนบคคล ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง แสดงไวในตารางท 4-1 2. ขอมลภาวะสขภาพ ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง แสดงไวในตารางท 4-2 ตอนท 2 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ในระยะกอนการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม ดวยวธการทดสอบคาท (Independent t-test) แสดงไวในตารางท 4-3 ตอนท 3 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดระยะกอนและหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม ดวยวธการทดสอบคาท (Paired t-test) แสดงไวในตารางท 4-4 และ 4-5 ตอนท 4 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ในระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม ดวยวธการทดสอบคาท (Independent t-test) แสดงไวในตารางท 4-6 กอนการวเคราะหขอมลดวยดวยสถตคาท ผวจยไดน าขอมลมาท าการทดสอบการแจกแจงตามปกตของขอมลดวย Mean, Mode, Median และ One-sample kolmogorov-smirnov test ผลคอ ขอมลมการแจกแจงแบบโคงปกต

ผลการวเคราะหขอมล ตอนท 1 ขอมลทวไป ผวจยไดวเคราะหขอมลทวไป น าเสนอดวยจ านวน รอยละ และทดสอบความแตกตางของขอมลทวไป โดยใชสถตไค-สแควร (Chi-square) ดงรายละเอยดในตารางท 4-1 และ 4-2

56

ตารางท 4-1 จ านวน รอยละ และคาไควสแควรของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในกลมทดลองและ กลมควบคม จ าแนกตามขอสวนบคคล (n = 52)

ขอมลสวนบคคล กลมทดลอง (n = 26)

กลมควบคม (n = 26)

2 P-value

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ .92 .33 ชาย 21 80.8 18 69.2 หญง 5 19.2 8 30.8 อาย .11 .73 41-50 ป 5 19.2 6 23.1 51-60 ป 21 80.8 20 76.9 (M = 54, SD = 4.60, Max = 60, Min = 44) (M = 54, SD = 4.46, Max = 60, Min = 47) สถานภาพสมรส 1.33 .51 โสด 3 11.5 1 3.8 ค 16 61.5 19 73.1 หมาย/ หยา 7 26.9 6 23.1 ระดบการศกษา 1.09 .58 ไมไดเรยน 3 11.5 3 11.5 ประถมศกษา 20 77.0 22 84.7 มธยมศกษา 3 11.5 1 3.8 รายไดของครอบครว 9.47 .02 ≤ 5,000 บาท 8 30.8 19 73.1 5,001-10,000 บาท 16 61.5 6 23.1 10,001 บาทขนไป 2 7.7 1 3.8 ความเพยงพอของรายได 5.91 .45 เพยงพอมเหลอเกบ 7 27.0 9 34.6 เพยงพอไมมเหลอเกบ 16 61.5 8 30.8 ไมพอตองกยมบางครง 3 11.5 9 34.6

57

ตารางท 4-1 (ตอ)

ขอมลสวนบคคล กลมทดลอง (n = 26)

กลมควบคม (n = 26)

2 P-value

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

คาใชจายในการรกษา 3.68 .15 เบกจากตนสงกด 2 7.7 1 3.8 ประกนสงคม 3 11.5 - - บตรประกนสขภาพ 21 80.8 25 96.2 ปญหาคาใชจายในการรกษา 1.04 .59 ไมมปญหา 13 50.0 13 50.0 มปญหาเลกนอย 13 50.0 12 46.2 มปญหาปานกลาง - - 1 3.8

จากตารางท 4-1 การศกษาครงนมกลมตวอยางทงสน 52 คน แบงเปนกลมทดลอง 26 คน และกลมควบคม 26 คน ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 80.8 และรอยละ 69.2) มอายอยระหวาง 51-60 ป (รอยละ 80.8 และรอยละ 76.9) โดยทงกลมทดลองและ กลมควบคมมอายเฉลย 54 ป จบการศกษาระดบประถมศกษา (รอยละ 77.0 และรอยละ 84.7) โดยกลมทดลองมรายไดของครอบครวระหวาง 5,001-10,000 บาท (รอยละ 61.5) สวนกลมควบคม มรายไดนอยกวา 5,000 บาทตอเดอน (รอยละ 73.1) ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญใชสทธบตรประกนสขภาพ (รอยละ 80.8 และรอยละ 96.2) จากการเปรยบเทยบลกษณะทวไปของ กลมตวอยาง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมกอนเรมใหโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง พบวา ไมแตกตางกน (p > .05)

58

ตารางท 4-2 จ านวน รอยละ และคาไควสแควรของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ใน กลมทดลองและ กลมควบคม จ าแนกตามขอมลภาวะสขภาพ (n = 52)

ขอมลภาวะสขภาพ กลมทดลอง (n = 26)

กลมควบคม (n = 26)

2 P-value

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ระยะเวลาการวนจฉยโรค 10.93 .44 1-5 ป 17 65.3 20 76.9 6 ปขนไป 9 34.7 6 23.1 เขารกษาในระยะเวลา 1 ป .75 .38 ไมเคย 2 7.7 4 15.4 เคย 24 92.3 22 84.6 วธจดการอาการหายใจล าบาก 14.83 .10 พนยาขยายหลอดลมทบาน 15 57.7 19 73.1 รบประทานยาและพนยา 1 3.8 3 11.4 ไปพนยาทโรงพยาบาล 10 38.5 4 3.8 ประวตการสบบหร .22 .63 เคยสบบหร 23 88.5 24 92.3 ไมเคย 3 11.5 2 7.7 จ านวนบหรทสบตอวน .11 .73 ≤ 5 มวน 2 8.3 3 13.0 6-10 มวน 11 45.8 9 39.1 11-15 มวน 6 25.0 7 30.4 16 มวนขนไป 2 8.3 1 13.0

จากตารางท 4-2 พบวาขอมลภาวะสขภาพในกลมทดลองและกลมควบคม สวนใหญไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรง ชวง 1-5 ป (รอยละ 65.3 และรอยละ 76.9) ในระยะ เวลา 1 ปทผานมาทงกลมทดลองและกลมควบคมเคยเขารบการรกษาในโรงพยาบาล (รอยละ 92.3 และรอยละ 84.6) เมอเกดอาการหายใจล าบากกลมทดลองใชวธการพนยาขยายหลอดลมทบาน (รอยละ 57.7) รองลงมาคอมารบการพนยาขยายหลอดลมทโรงพยาบาล (รอยละ 38.5) สวนกลมควบคมใชวธการ

59

พนยาขยายหลอดลมทบานมากทสด (รอยละ 73.1) และสวนใหญกลมตวอยางทงกลมทดลองและกลมควบคมมประวตการสบบหร (รอยละ 88.5 และรอยละ 92.3) โดยจ านวนบหรทสบ 6-10 มวนตอวน (รอยละ 45.8 และรอยละ 39.1) รองลงมาคอ 11-15 มวนตอวน (รอยละ 25.0 และรอยละ 30.4) จากการเปรยบเทยบลกษณะทวไปของกลมตวอยาง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมกอนเรมใหโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง พบวาไมแตกตางกน (p > .05) ตอนท 2 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระยะกอนการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม แสดงไวในตารางท 4-3 กอนการวเคราะหขอมลส าหรบกลมตวอยาง 2 กลมทเปนอสระตอกน (Independent t-test) ผวจยตรวจสอบขอตกลงเบองตนของขอมลตวแปรตาม ความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด โดยทดสอบการกระจายวาเปนปกตดวยสถต Kolmogorov-smirnov test พบวามการแจกแจงปกต (Normal distribution) คาความแปรปรวนความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดระหวางกลมทดลองและกลมควบคมไดคาเอฟ (F-test) เทากบ 0.40, 1.92, .054 และ 1.05 ตามล าดบ ซงแตกตางกนอยางไมมนยส าคญทางสถต แสดงวามความแปรปรวนเทากน จากนนน ามาวเคราะหโดยการหาคาเฉลย สวนเบยง เบนมาตรฐาน และสถตท ตารางท 4-3 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระยะกอนการทดลอง ระหวาง กลมทดลองกบกลมควบคม (n = 52)

ตวแปร กอนเขารวมโปรแกรม

กลมทดลอง (n = 26)

กลมควบคม (n = 26)

t df P-value

M SD M SD ความร 8.11 2.71 9.19 2.95 1.36 50 .08 พฤตกรรมการจดการตนเอง 44.61 4.43 46.30 3.47 1.53 50 .06 อาการหายใจล าบาก 55.76 9.86 55.00 9.89 .28 50 .39 สมรรถภาพปอด 40.26 5.67 40.65 6.83 .22 50 .41

60

จากตารางท 4-3 พบวา คะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจ ล าบาก และสมรรถภาพปอด เมอเปรยบเทยบคะแนนเฉลยระยะกอนการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม พบวาไมแตกตางกน ตอนท 3 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในระยะกอนและหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม แสดงไวในตารางท 4-4 และตารางท 4-5 กอนการวเคราะหขอมลส าหรบกลมตวอยางทไมเปนอสระตอกน (Dependent t-test) ผวจยตรวจสอบขอตกลงเบองตนของขอมลตวแปร ความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด พบวาเปนไปตามขอตกลงเบองตนของการใชสถตทดสอบคาท แบบไมเปนอสระตอกน จากนนน าวเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และทดสอบคาท (Paired t-test) ตารางท 4-4 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระยะกอนและหลงการทดลอง ในกลมทดลอง (n = 26)

ตวแปร กอนทดลอง (n = 26)

หลงทดลอง (n = 26)

t df P-

value M SD M SD

ความร 8.11 2.71 17.42 1.13 17.23 25 < .001 พฤตกรรมการจดการตนเอง 44.61 4.43 127.69 8.22 45.63 25 < .001 ดานการปรบเปลยนรปแบบวถชวต 19.30 2.07 55.76 4.83 ดานการจดการอาการหายใจล าบาก 20.42 2.51 58.80 4.06 ดานการจดการอารมณ 4.88 1.39 13.11 .86 อาการหายใจล าบาก 55.76 9.86 39.61 7.20 10.94 25 < .001 สมรรถภาพปอด 40.26 5.67 54.98 12.21 7.04 25 < .001

จากตารางท 4-4 พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในกลมทดลอง มคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ในระยะหลงการทดลองสงกวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t25 = 17.23, p < .01; t25 = 45.63, p < .001 และ t25 = 7.04, p <

61

.001 ตามล าดบ) สวนคะแนนเฉลยอาการหายใจล าบากหลงการทดลองต ากวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถตระดบ .001 (t25 = 10.94, p < .001) ตารางท 4-5 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอดของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระยะกอนและหลงการทดลอง ในกลมควบคม (n = 26)

ตวแปร กอนทดลอง (n = 26)

หลงทดลอง (n = 26)

t df P-value

M SD M SD ความร 9.19 2.95 8.88 3.17 .70 25 .48 พฤตกรรมการจดการตนเอง 46.30 3.47 44.11 5.67 1.97 25 .06 ดานการปรบเปลยนรปแบบวถชวต 21.76 2.56 19.26 2.45 ดานการจดการอาการหายใจล าบาก 19.50 2.15 19.84 2.88 ดานการจดการอารมณ 5.03 1.39 5.00 1.35 อาการหายใจล าบาก 55.00 9.89 63.84 12,67 6.91 25 .06 สมรรถภาพปอด 40.65 6.83 39.20 8.58 1.08 25 .29

จากตารางท 4-5 พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในกลมควบคม มคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ในระยะกอนการทดลอง และหลงการทดลอง ไมแตกตางทระดบนยส าคญ .05 (t25 = .70, p = .48; t25 = 1.97, p = .06 และ t25 = 1.08, p = .29 ตามล าดบ) สวนคะแนนเฉลยอาการหายใจล าบากหลงการทดลอง ไมแตกตางทระดบนยส าคญ .05 (t25 = 6.91, p = .06) ตอนท 4 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม โดยวธการทดสอบคาท (Independent t-test) แสดงไวในตารางท 4-6

62

ตารางท 4-6 การเปรยบเทยบคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในระยะหลงการทดลอง ระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม (n = 52)

ตวแปร กลมทดลอง

(n = 26) กลมควบคม (n = 26)

t df P-value

M SD M SD ความร 17.42 1.13 8.88 3.17 12.89 50 < .001 พฤตกรรมการจดการตนเอง 127.69 8.22 44.11 5.67 42.66 50 < .001 อาการหายใจล าบาก 39.61 7.20 63.84 12.67 8.47 50 < .001 สมรรถภาพปอด 54.98 12.21 39.20 8.58 5.39 50 < .001

จากตารางท 4-6 พบวา คะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ในระยะหลงการทดลอง กลมทดลองมคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมจดการตนเอง และสมรรถภาพปอดสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t50 = 12.489, p < .001; t50 = 42.66, p < .001 และ t50 = 5.39, p < .001 ตามล าดบ) สวนคะแนนเฉลยอาการหายใจล าบาก ในระยะหลงการทดลอง กลมทดลองมคะแนนเฉลยอาการหายใจล าบากต ากวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t50 = 8.47, p < .001)

บทท 5 สรปและอภปรายผล

สรปผลการวจย การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง แบบสองกลมวดกอนและหลงการทดลอง (Two-group pretest posttest design) โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ทมารบบรการทคลนกโรคหอบแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ กลมตวอยาง จ านวน 52 ราย สมกลมตวอยางอยางงายเขากลมทดลอง และ กลมควบคม กลมละ 26 ราย โดยกลมทดลองไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตามขนตอนทก าหนดไว สวนกลมควบคมไดรบการพยาบาลแบบปกต เกบรวบรวมขอมลในระยะกอนการทดลองและหลงการทดลอง โดยใชแบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง ทดดแปลงจากแบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรงของ นรกมล ใหมทอง (2550) แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเอง ทพฒนามาจากแบบสอบถามพฤตกรรมการจดการภาวะหายใจล าบากเรอรงดวยตนเองของ สภาภรณ ดวงแพง (2548) แบบวดอาการหายใจล าบาก (Dyspnea Visual Analogue Scale: DVAS) ของ Gift (1989) และวดสมรรถภาพปอด ดวยเครองออโตสไปโรมเตอร (Auto spirometer) วเคราะหขอมลทวไปโดยใชโปรแกรมส าเรจรป สถตทใช คอ ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน สถตไค-สแควร (Chi-square) และสถตทดสอบคาท (t-test) ผลการวเคราะหขอมลสรปได ดงน 1. จากการศกษาครงน พบวากลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 80.8 และรอยละ 69.2 ตามล าดบ และสวนใหญกลมตวอยางทงกลมทดลองและกลมควบคมมประวตการสบบหร รอยละ 88.5 และรอยละ 92.3ตามล าดบ ซงสอดคลองกบการศกษาของ อรณวรรณ วงษเดม (2557) ทพบวาเพศชายมอตราการปวยดวยโรคปอดอดกนเรอรงมากกวาเพศหญง เชนเดยวกบการสบบหรเปนสาเหตของการเกดโรคปอดอดกนเรอรง (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2553) และยงพบวาหลงการไดรบโปรแกรม ฯ ในกลมทดลองมผเลกสบบหร 15 คน คดเปนรอยละ 65 รายไดของครอบครวของกลมทดลองอยระหวาง 5,001-10,000 บาท คดเปนรอยละ 61.5 สวนกลมควบคม มผเลกสบบหรจ านวน 11 ราย คดเปนรอยละ 45.8 สวนรายไดของครอบครวนอยกวา 5,000 บาทตอเดอน คดเปนรอยละ 42.3 ซงกลมทดลองมรายไดเพยงพอกบรายจายแตไมเหลอเกบ คดเปนรอยละ 61.5 สวนกลมควบคมนนรายไดของครอบครวไมเพยงพอตองกยมบางครง คดเปนรอยละ 34.6 เนองจากผทมรายไดสงยอมมโอกาสแสวงหาแหลงเอออ านวยตอการดแล

64

สขภาพตนเองไดดกวาผทมรายไดต า ขอมลภาวะสขภาพในกลมทดลองและกลมควบคม สวนใหญไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรง ชวง 1-5 ป คดเปนรอยละ 65.3 และรอยละ 76.9 ตามล าดบ ในระยะเวลา 1 ปทผานมาทงกลมทดลองและกลมควบคมเคยเขารบการรกษาในโรงพยาบาลถงรอยละ 92.3 และ รอยละ 84.6 ตามล าดบ เมอเกดอาการหายใจล าบากกลมทดลองใชวธการพนยาขยายหลอดลม คดเปนรอยละ 57.7 รองลงมาคอมารบการพนยาขยายหลอดลมทโรงพยาบาล คดเปนรอยละ 38.5 สวนกลมควบคมเลอกใชวธการพนยาขยายหลอดลมทบานมากทสด คดเปนรอยละ 73.1 จากการเปรยบเทยบลกษณะทวไปของกลมตวอยาง ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมกอนเรมใหโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง พบวาไมแตกตางกน (p >.05) 2. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนเฉลยความร พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด ระยะหลงการทดลองสงกวากอนการทดลอง และสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ p < .001 3. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนเฉลยอาการหายใจล าบาก ระยะหลงการทดลองต ากวากอนการทดลอง และต ากวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ p < .001

อภปรายผลการวจย จากผลการวจยครงน ผวจยอภปรายผลการวจย ดงน 1. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนเฉลยความร และพฤตกรรมการจดการตนเอง ในระยะหลงการทดลองสงกวาระยะกอนการทดลอง และสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 ทงนเนองจากโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองผวจยสรางขนโดยประยกต แนวคดการจดการตนเอง (Self-management) และรปแบบการก ากบตนเอง (Self-regulation model) ของ Kanfer and Gaelick (1986) แนวคดทสรางใหเกดกระบวนการคดและตดสนใจ สามารถวเคราะหผลดผลเสยของการปฏบตหรอละเวนการปฏบต มองเหนประโยชนและคณคาของสงทปฏบตดวยตนเอง ท าใหตระหนกถงความรนแรงทคกคามชวต เนนผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเปนศนยกลาง และดแลแบบองครวม กระตนใหมสวนรวมระหวางผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกบผวจย ประกอบ ดวย 3 ระยะ คอ ระยะการประเมนและเตรยมความพรอม ระยะการปฏบตการจดการดวยตนเอง และระยะตดตามและประเมนผลการปฏบต ซงผลการวจยพบวาโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง สามารถสรางความเขาใจเกยวกบโรค และปรบเปลยนพฤตกรรมการจดการตนเองทง ดานการปรบเปลยนรปแบบวถชวต ดานการจดการอาการหายใจล าบาก และดานการจดการอารมณ

65

ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงได ดงน 1.1 ระยะประเมนและเตรยมความพรอม กจกรรมครงท 1-2 (สปดาหท 1-2) ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ไดรบการเตรยมความพรอมดานจตใจดวยกจกรรมสรางสข ดานความร(Knowledge) และทกษะ (Skill) เรมตนดวยกจกรรมสรางสข มงหวงเพอปรบอารมณใหอยนง โดยใชการฝกปฏบตการบรหารการหายใจรวมกบฟงเพลงท านองชา ๆ จะท าใหรางกายและจตใจรสกผอนคลาย สงบนง (สมจตร วงศหอม, 2553) พรอมกบการปรบเปลยนมมมองชวต มองปญหาหรอความเจบปวยเรอรงเปนดานบวก (ส านกการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข, 2551) ดงน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ไดระบายความรสกวา “ตนหายใจหอบถขน ท างานไมได เดนเขาหองน าเองบางครงเหนอยหอบ ทอแทใจ” ผวจยใหก าลงใจดวยการจบมอ และแนะน าใหปรบ เปลยนมมมองเปนดานบวก มองหาขอด บคคล หรอสงด รอบตวเรา เชน “แมจะเปนโรคหอบแตกโชคดทยงมชวตอย ดแลลกหลาน” “แมเราจะตองท ามาหากนดวยตนเองแตกโชคดทมนา มงานใหท า ” “เราโชคดทมญาตพนอง มลกหลานใหก าลงใจ” ผวจยกระตนใหผรวมกลมใหก าลงใจซงกนและกน ทงดวยการปลอบโยนดวยค าพดและการจบมอหรอโอบไหล เปนตน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารวมกจกรรมสรางสขทกราย รสกผอนคลาย มก าลงใจ และมความตงใจฟงการสอน และฝกทกษะการจดการตนเองดวยความกระตอรอรน และมสวนรวมในการแสดงความคดเหนทกครง รวมทงเหนวากจกรรมนท าใหไมอดอด รสกเหมอนพดคยกบพนองเกยวกบความทกข ความล าบากรสกมก าลงใจไมโดดเดยว สอดคลองกบการศกษาของ จฬาภรณ ค าพานตย (2550) ศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอการปฏบตการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก สมรรถภาพปอด และความวตกกงวลในผสงอายทมภาวะปอดอดกนเรอรง โดยใหกลมทดลองฝกเทคนคการหายใจแบบลก พบวาการจดการตนเองและสมรรถ ภาพปอด หลงการทดลอง และระยะตดตามผลสงขน สวนอาการหายใจล าบาก และความวตกกงวลลดลง อยางมนยส าคญทางสถต .05 การสนบสนนดานความร เปนการสรางความจ า ความเขาใจ ซงเปนพนฐานใหเกดการเรยนร ประกอบดวย ความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง สาเหต อาการ การด าเนนของโรค แนวทาง การรกษา และความรเกยวกบการปฏบตตามพฤตกรรมการจดการตนเอง ประกอบดวย ดานการปรบเปลยนรปแบบการด าเนนชวต การจดการอาการหายใจล าบาก และการจดการอารมณ และความรเกยวกบเทคนคการก ากบตนเอง ซงเปนการใหความรรายกลม เปนวธทสามารถใหความร และสรางความเขาใจไดอยางละเอยด และมการแลกเปลยนความคดซงกนและกน โดยมเนอหาสาระตามคมอการสนบสนนการจดการตนเอง และมวดทศนเนอหาเชนเดยวกบคมอ ไมนาเบอและงายตอการเขาใจ หลงจากไดรบความรตามโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงรบรสาเหตของการเปนโรคปอดอดกนเรอรง สวนใหญเกดจาการปฏบตตนไมถกตอง เชน การสบบหร หรอเมอเจบปวยแลวไมปฏบตตนตามค าแนะน า สงผลใหตนเองมอาการรนแรงขน

66

และมเพยงตนเองเทานนทจะดแลสขภาพตนเองได ตองหนมาใหความส าคญกบการปฏบตตนเพอปองกนและควบคมโรคไมใหเปนรนแรง รบรวาอาการหายใจหอบเปนสงทนากลว และทกขทรมาน ปรบมมมองชวตททอแท หนมาใหความส าคญกบลกหลาน และบคคลทตนรก เชน อยากมชวตอยกบลกหลาน อยากดแลคชวต ดงนนหลงจากไดฟงความรเรองโรคและสาเหตการเจบปวย จะน าไปปฏบตตวตามค าแนะน า และเรยนรการวธการจดการกบโรคตนเอง ทงเรองการสงเกตหรอหลกเลยงสงกระตน การจดทาทางทเหมาะสม การพนยาขยายหลอลม และการบรหารการหายใจ ซงความส าคญของการใหผปวยไดรบความร ท าใหเลงเหนผลกระทบตอการด าเนนชวต มผลตอการปฏบตตามค าแนะน า และควรมการประเมนความรกอนและหลงการสอน (Day, Iles, & Griffith, 2009) การจดการกบโรคเรอรงนน สงทตองมกอนการจดการดวยตนเองคอสรางความร ความเขาใจ และทกษะทพอเพยงโดยการมสวนรวมระหวางผปวยกบผวจย (Lorig & Holman, 2003) สอดคลองกบการศกษาของ กนตาภารตน อวนศรเมอง (2556) ทศกษาผลของโปรแกรมการจดการตนเองตอความร การจดการตนเอง และดชนชวดทางสขภาพของผปวยโรคไตเรอรงระยะท 3 หลงไดรบโปรแกรมการใหความรแบบมสวนรวมเกยวกบโรค และการปฏบตตน พบวามคะแนนเฉลยความรและการจดการตนเองเพมขน และสอดคลองกบการศกษาของ วนวสาข โลหะสาร (2550) ศกษาผลของโปรแกรมการใหความรการจดการตนเองของผปวยโรคหด ตอความรเรองโรคและทกษะการการตนเอง พบวาหลงการทดลอง มคะแนนเฉลยความรและทกษะการจดการตนเองสงกวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถต สวนการฝกทกษะทจ าเปนในการน าไปจดการดวยตนเอง ในวถชวตประจ าวน ประกอบดวยพฤตกรรมการจดการตนเอง 3 ดาน คอ การปรบเปลยนรปแบบการด าเนนชวต การจดการอาการหายใจล าบาก และการจดการดานอารมณ เปนกจกรรมทเหมาะสมกบการเปลยน แปลงของโรคและการรกษา ดวยการใหปฏบตตามคมอการสนบสนนการจดการตนเอง และฝกทกษะตามวดทศนทมภาพเคลอนไหว และเสยงประกอบ เรองการบรหารการหายใจ การไออยางมประสทธภาพ การออกก าลงกลามเนอทรวงอก และฝกทกษะการพนยาขยายหลอดลม ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงไดรบการฝกบรหารการหายใจ และออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก รวมถง ฝกทกษะการตดตามตนเองโดยการสงเกตและประเมน และจดบนทกกจกรรมทฝกในแตละวน มการทบทวนการฝกทกษะพรอมกนในแตละเรองรวมกบนกกายภาพบ าบด เภสชกร พบวาหลงการฝกตามโปรแกรมทวางแผนรวมกนไว ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมความมนใจในการฝกปฏบต สามารถหายใจแบบเปาปากไดอยางถกวธ และจ าทาทางในการออกก าลงบรหารกลามเนอไดอยางแมนย า มเพยงบางรายทมการจดจ าชาแตผวจยและนกกายภาพบ าบดไดรวมกนฝกพรอมกนอกครงจนจ าได และสามารถจดบนทกการฝกลงในแบบบนทกการก ากบตนเองไดอยางถกตอง

67

ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเจบปวยเปนระยะเวลายาวนาน จะสนใจตนเองและการรบรสมรรถนะลดลง (Lee et al., 2014) ดงนนการไดรบความร และทกษะตาง ๆ ในระยะเตรยมความพรอมน เปนการสนบสนนใหมความพรอมในดานปจจยการรคด ซงมปฏสมพนธกบพฤตกรรมการจดการตนเอง (Tobin et al., 1986) และการสงเสรมใหบคคลมพฤตกรรมการจดการปญหาทางสขภาพดวยตนเองไดส าเรจนน ตองมความร ความเขาใจเพยงพอเกยวกบสภาวะโรคและความรนแรงทเผชญอย เพอชวยในการตดสนใจในการดแลตนเอง และตองมทกษะในการจดการตนเองดวย (Clark, Janx, Dodge, & Sharpe, 1992) พบวาหลงไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง และฝกทกษะการจดการตนเอง ท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมความสนใจและตระหนกรเกยวกบความรนแรงของโรค และสรางพลงใหรบรความสามารถของตนเองในการดแลสขภาพได และยอมรบสงทตนเองปฏบต และมความรบผดชอบเกยวกบพฤตกรรมของตนเองทแสดงออกมากขน ดงนนการประเมนและเตรยมความพรอมจงเปนไปตามวตถประสงคทตงไว 1.2 ระยะการปฏบตการจดการดวยตนเอง กจกรรมครงท 3-11 (สปดาหท 3-11) เปนระยะทผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ปฏบตการจดการดวยตนเอง ตามขนตอนการก ากบตนเอง 3 ขนตอน คอ การตดตามตนเอง (Self-monitoring) การประเมนตนเอง (Self-evaluation) การเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) การตดตามตนเอง ดงน การตงเปาหมายหลกรวมกนคอ อาการหายใจล าบากลดลง และท ากจวตรประจ าวนไดดวยตนเอง ตอมาผปวยเปนโรคปอดอดกนเรอรง ตงเปาหมายรองในการฝกหายใจแบบเปาปาก และออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอกดวยตนเอง พบวาในสปดาหแรกผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกคนตงเปาหมายในการฝกหายใจแบบเปาปาก วนเวนวนตอนเชา และออกก าลงกายบรหารกลามเนอทรวงอกสปดาหละ 2 วน ในสปดาหท 3-11 ตงเปาหมายในการฝกหายใจแบบเปาปากเปนทกวนตอนเชา บางรายตงเปาเปนทกวนตอนเชาและเยน สวนการออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอกนน ตงเปาหมายเปนวนเวนวน สรปสามารถออกก าลงกายไดสปดาหละ 3-4 วน บางรายสามารถปฏบตการออกก าลงบรหารกลามเนอและฝกหายใจแบบเปาปากไดทกวน เนองจากผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมปญหาและอปสรรคตางกน และความพงพอใจในเปาหมายของแตละคนไมเหมอนกน การทตงเปาหมายตามความพงพอใจ และยดหยนตามสถานการณดวยตนเอง ชวยใหมความพยายาม และตงใจในการปฏบตกจกรรมตามเปาหมายเพมมากขน ดงนนการปฏบตไดตามกจกรรมดงกลาวตามเปาหมายจงท าใหขนตอนการตดตามตนเองส าเรจ การประเมนตนเอง เปนการประเมนเกยวกบการฝกหายใจแบบเปาปาก และออกก าลงบรหารกลามเนอทรวงอก ขนตอนนใชขอมลจากแบบบนทกการก ากบตนเอง ซงเปนการตดตามและสงเกตการปฏบตการจดการตนเอง วเคราะหและจ าแนกไดวาการปฏบตกจกรรมตามพฤตกรรมการจดการตนเองเปนผลดหรอผลเสยตอสขภาพ และตดสนใจปฏบตตอไปอยางไร พรอมทงตงเปาหมาย

68

ใหม ซงแบบบนทกทผวจยสรางขนมความชดเจน และบนทกไดงาย จากการตดตามเยยมพบวา บางรายมญาตคอยกระตนเตอนในการจดบนทก มการน าประสบการณจากสงทท าส าเรจหรอจากการแลกเปลยนประสบการณมาปรบใชกบตนเองไดอยางเปนระบบ สวนการเสรมแรงตนเอง เปนการเสรมแรงแกตนเองเมอประสบความส าเรจในการปรบเปลยนพฤตกรรม เชนเลกสบบหร ขนตอนนน าผลการฝกกจกรรมสรางสขมาสอดแทรกดวยการฝกสมาธความผอนคลาย วเคราะหหาสาเหตการเจบปวยและเกดความตระหนกรผลจากการปฏบตของตนเองวาทผานมาปฏบตถกตองหรอไม และหากมการปรบเปลยนพฤตกรรมแลวสงผลดตอภาวะเจบปวยได เสรมแรงตนเอง ดวยการใหก าลงใจตนเอง ปรบมมมองชวตคดแงบวก บอกตนเองเสมอวาเราสามารถท าได ไมเกนความสามารถของเรา และยงมบคคลทเปนหวงและดแลเราเสมอ สรางความภาคภมใจใหตนเอง สงผลการปฏบตพฤตกรรมอยางตอเนอง ผวจยเปนผกระตนเตอนใหเสรมแรงตนเอง เชน การชมเชยตนเอง การใหรางวลตนเอง ซงเปนการเสรมแรงทางบวก สวนการเสรมแรงทางลบ คอ การควบคมตนเองในการปฏบตพฤตกรรม ซงรปแบบการก ากบตนเองของ Kanfer and Gaelick (1986) ไดมการน ามาประยกตใชในงานวจยเพอดแลผปวยโรคเรอรงลวนแตเกดการปฏบตการจดการตนเองทสม าเสมอ สงผลใหมพฤตกรรมสขภาพทตอเนองและมภาวะสขภาพทดขน ดงการศกษาของ วฒนพล ตงซยกล บวแกว (2555) ทศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการดวยตนเองตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารและคาดชนมวลกายของพระภกษสงอายทมภาวะอวน พบวาพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และคาดชนมวลกายของกลมทดลองในระยะหลงการทดลอง และระยะตดตามผลดกวาระยะกอนการทดลอง และกลมเปรยบเทยบอยางมนยส าคญทางสถต สอดคลองกบการศกษา ของ ปณดา ดวงใจ (2556) ศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการดวยตนเองตอความสม าเสมอ ในการรบประทานยาของผสงอายโรคไตวายเรอรง ผลการศกษาพบวากลมทดลองมความสม าเสมอในการรบประทานยาระยะหลงการทดลองสงกวากลมเปรยบเทยบ และหลงการทดลองสงกวาระยะกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถต 1.3 ระยะตดตามและประเมนผลการปฏบต กจกรรมครงท 3-12 (สปดาหท 3-12) เปนระยะทผวจยตดตาม และประเมนความกาวหนาของการปฏบตตามผลลพธของการปฏบตการจดการตนเอง ซงสงผลตออาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด เกดผลดในการปฏบตกจวตรประจ าวนมการทบทวนประเดนการพดคยกน มการปอนขอมลยอนกลบใหเกดความเขาใจทตรงกน พบวา การพบปะทบานนน ท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงรสกวาไดรบการดแลสขภาพจากทมสขภาพ และเปนแรงเสรมใหรสกวาตองปฏบตใหถกตอง และสม าเสมอเพอใหตนเองมสขภาพด ไมตองทนทกขทรมานกบอาการเหนอยหายใจล าบากทรนแรง และไมเปนภาระใหแกครอบครว (Robinson, 2005; Szyndlera, Townsa, Peter, & McKay, 2005) สวนการเยยมทางโทรศพท นอกจากเปนการ

69

กระตนเตอน ใหแรงเสรมแลวถอเปนการใหค าแนะน า หรอตอบขอสงสย เมอผปวยโรคปอดอดกนเรอรงประสบปญหา หรอลมเลอนในบางประเดน (Tabak et al., 2014) ดงนนระยะนสงเสรมใหเกดผลดในดานความสม าเสมอ และกระตนใหเกดความตอเนอง 2. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง มคะแนนเฉลยสมรรถภาพปอด ในระยะหลงการทดลองสงกวาระยะกอนการทดลอง และสงกวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 สวนคะแนนเฉลยอาการหายใจล าบาก ในระยะหลงการทดลองต ากวาระยะกอนการทดลอง และต ากวากลมควบคม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 แสดงใหเหนวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองอยางมขนตอนท าใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมการจดการตนเอง ทง 3 ดาน คอ การปรบเปลยนรปแบบการด าเนนชวต การจดการอาการหายใจล าบาก และการจดการดานอารมณ สงผลใหสมรรถภาพปอดเพมขน และอาการหายใจล าบากลดลง โดยสามารถอธบายตามปฏสมพนธระหวางปจจยทางพฤตกรรม ปจจยทางดานสงคมและสงแวดลอม ปจจยดานการรบรและสตปญญา และปจจยดานสรรวทยา (Tobin et al., 1986) ไดดงน 1) การปฏบตพฤตกรรมทลดปจจยเสยง เพอจดการอาการหายใจล าบาก เชน การบรหารการหายใจ การพนยาขยายหลอดลม การปองกนการเกดอาการหายใจล าบาก การเลกสบบหร การออกก าลงกาย 2) ปจจยดานการรบรและสตปญญาคอ ผปวย โรคปอดอดกนเรอรงสามารถปฏบตตามเปาหมายทตงไว สงผลถงอาการหายใจล าบากลดลงทง ความรนแรงและความถ สามารถท ากจกรรมไดดวยตนเอง ซงท าใหรบรประโยชนและผลดของการปฏบต 3) ปจจยดานสงแวดลอม เปนสงทกระตนใหเกดอาการหายใจล าบาก ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมการหลกเลยงเชน ควนบหร ฝ นละออง และสงเกตสงทสงเสรมใหตนเองมอาการหายใจหอบ หรอแยลง 4) ปจจยทางสรรวทยา คอกระบวนการของโรค เมอสมรรถภาพปอดเสอมประสทธภาพการท างานลดลง สงผลตอการปฏบตกจวตรประจ าวน เหนอยงาย ตองพงพาผอน ดงนนการปฏบตการออกก าลงกาย การบรหารการหายใจ เปนการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอการจดการอาการหายใจล าบากไดและฟนฟสมรรถภาพปอดได โดยใชรปแบบการก ากบตนเอง สอดคลองกบการศกษาของ จฬาภรณ ค าพานตย (2550) ศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอการปฏบตการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก สมรรถภาพปอด และความวตกกงวล ในผสงอายทมภาวะปอดอดกนเรอรง โดยใหกลมทดลองฝกเทคนคการหายใจแบบลก พบวา การจดการตนเองและสมรรถภาพปอด หลงการทดลองและระยะตดตามผลสงขน สวนอาการหายใจล าบาก และความวตกกงวลลดลง อยางมนยส าคญทางสถต .05 และสอดคลองกบการศกษา ของ ธตภรณ ยอเสน (2554) ไดศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองตอความสามารถในการท าหนาทของรางกายและอาการหายใจล าบากในผสงอายโรคปอดอดกนเรอรง มการฝกการบรหารการหายใจและออกก าลงกายบรหารกลามเนอ ผลการศกษาพบวาการท าหนาทของรางกายสง

70

กวากอนการทดลองและสงกวากลมควบคม และนอยกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และสอดคลองกบการศกษาของ Davis, Janson, and Stulbarg (2006) ใชแนวคดการจดการตนเองรวมกบการรบรสมรรถนะแหงตนในโปรแกรมการใหการพยาบาล มการออกก าลงกายอยางตอเนองสม าเสมอ ผลการวจยพบวาระดบการหายใจล าบากลดลง และสมรรถภาพปอดสงขนอยางมนยส าคญทางสถต การวจยครงนด าเนนการตามแนวคดการจดการตนเองประยกต รวมกบกจกรรมสรางสข เพอสงเสรมศกยภาพการดแลตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ซงกจกรรมสรางสขนนสงผลใหจตใจสงบ ผอนคลายดวยเสยงดนตร รสกมความสขดวยการปรบเปลยนมมมองชวต มก าลงใจ ในการดแลตนเอง พรอมรบขอมลตาง ๆ เปนการสงเสรมใหเกดการรคด มการเรยนร สามารถคดทบทวนและเขาใจในการด าเนนไปของโรค เกดความตระหนกร ยอมรบวาการเจบปวยเกดจากพฤตกรรมทไมเหมาะสมของตนเอง และแสดงความรบผดชอบ แกไขโดยการตอบสนองดวยพฤตกรรมทพงประสงค ตดสนใจปรบเปลยนพฤตกรรมดวยตนเอง โดยการประสานความรวมมอกนระหวางทมสขภาพ ผลการวจยครงนจงแสดงใหเหนวา โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองสามารถท าใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มความรเรองโรคและการปฏบตตามพฤตกรรมการจดการตนเองอยางตอเนอง สงผลใหสมรรถภาพปอดดขน และอาการหายใจล าบากลดลง

ขอเสนอแนะ จากผลการวจยพบวา โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สามารถเพมความรและมพฤตกรรมการจดการตนเองทตอเนอง ท าใหอาการหายใจล าบากลดลง และมสมรรถภาพปอดเพมขน ผวจยจงมขอเสนอแนะดงน 1. ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช 1.1 ดานการปฏบตการพยาบาล พยาบาลทปฏบตงานในตกผปวยใน และพยาบาลประจ าคลนกโรคปอดอดกนเรอรง ควรมการน าโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองทพฒนาขนในงานวจยครงนไปประยกตใชในการปฏบตการพยาบาลผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หรอโรคเรอรงอน ๆ เพอพฒนาศกยภาพในการจดการตนเอง เพอปองกนอาการหายใจล าบาก รวมทงสามารถปฏบตกจกรรมประจ าวนไดดวยตนเอง 1.2 ดานการศกษา คณาจารยในสถาบนการศกษาสามารถน าโปรแกรมสนบสนน การจดการตนเอง ทสรางขนตามกรอบแนวคดการจดการตนเอง ไปใชประกอบการเรยนการสอน ทงภาคทฤษฎ และภาคปฏบต เพอใหนกศกษาสามารถประยกตใชในการใหการพยาบาลผปวย โรคปอดอดกนเรอรงได และยงสามารถพฒนาตอเนองใหเหมาะสมกบบรบท

71

1.3 ดานการบรหาร ควรสงเสรมใหบคลากรไดรบการฝกอบรม และน ากระบวนการจดการตนเองไปประยกตใชในโรคปอดอดกนเรอรง เพอเปนพนฐานในการพฒนาคณภาพการดแลผปวยทงโรคเรอรง ทมปญหาเกดอาการหายใจล าบากก าเรบเฉยบพลน เพอปองกนอาการหอบ และจดการกบอาการหายใจหอบก าเรบไดดวยตนเองสงขนและตอเนอง 2. ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป 2.1 ควรมการศกษาผลของโปรแกรมการสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในระยะยาว เพอเปนการประเมนความคงทนของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง โดยมการตดตามอยางตอเนอง และเพมการประเมนผลลพธทางคลนกทมผลตอความกาว หนาของโรค และตวชวดสขภาพทางคลนกเพอประเมนประสทธผลของโปรแกรม และสามารถน าผลการวจยดงกลาวพฒนาการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอไป 2.2 การวจยครงนใชแนวคดการจดการตนเอง ของ Kanfer and Gaelick (1986) โดยมงเนนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจดการกบความเจบปวยดวยตนเอง ในการวจยครงตอไป จงควรน าแนวคดเกยวกบแรงสนบสนนทางสงคมเขาไวในโปรแกรม เพอกระตนญาตเขามาม สวนรวมในการกระตนการปฏบตกจกรรมใหเปนไปตามเปาหมาย และรสกไดรบการใสใจดแลจากญาต 2.3 สามารถน าโปรแกรมการสนบสนนการจดการตนเอง ศกษาในผปวย โรคปอดอดกนเรอรงทเขารบการรกษาในตกผปวยใน โดยจดท าแผนการจ าหนาย (Discharge planning) พรอมทงการมสวนรวมของสาขาวชาชพอนเขารวมในโปรแกรม น าไปสการพฒนางานคณภาพ

บรรณานกรม

กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข. (2554). ดชนชวดความสข. เขาถงไดจาก http://www.dmh. moph.go.th.

กรวรรณ จนทพมพะ. (2550). ผลของโปรแกรมการบ าบดทางการพยาบาลตอสมรรถนะทางกายและคณภาพชวตในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วารสารพยาบาล มหาวทยาลยนเรศวร, 1(1), 51-57.

กนตาภารตน อวนศรเมอง. (2556). ผลของโปรแกรมการจดการตนเองตอความร การจดการตนเอง และดชนชวดทางสขภาพของผปวยโรคไตเรอรงระยะท 3. วารสารสมาคมพยาบาล สาขาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, 31(2), 91-99.

กาญจนา สขประเสรฐ. (2551). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมจดการอาการหายใจล าบากเรอรงดวยตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

งานเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลอทมพรพสย. (2556). รายงานประจ าปงบประมาณ 2556. ศรสะเกษ: แผนกงานเวชระเบยน โรงพยาบาลอทมพรพสย.

จนทรจรา วรช. (2544). ผลของโปรแกรมการฟนฟสมรรถภาพปอดตออาการหายใจล าบากและคณภาพชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลย เชยงใหม.

จนตนา บวทองจนทร. (2548). ผลของโปรแกรมการจดการตนเองตออาการหายใจล าบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เขตภาคใตตอนลาง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาพยาบาลศาสตร, บณฑตวทยาลย, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จฬาภรณ ค าพานตย. (2550). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอ การปฏบตการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก สมรรถภาพปอด และความวตกกงวลในผสงอายทมภาวะปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

ธตภรณ ยอเสน. (2554). ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองตอความสามารถในการท าหนาทของรางกายและอาการหายใจล าบากในผสงอายโรคปอดอดกนเรอรง. วทยา นพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

73

นพพร เชาวะเจรญ. (2540). ผลของการฝกการผอนคลายตอการลดความวตกกงวลในผปวย โรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

นรกมล ใหมทอง. (2550). การพฒนาแนวปฏบตทางคลนกในการฟนฟสมรรถภาพปอดส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. งานนพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตครอบครว, คณะพยาบาลศาสตร, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

บญใจ ศรสถตยนรากร. (2553). ระเบยบวธการวจยทางพยาบาลศาสตร (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: ยแอนดไอ อนเตอร มเดย.

บษกร บณฑสนต. (2553). ดนตรบ าบด (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ปณดา ดวงใจ. (2556). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการดวยตนเองตอความสม าเสมอ ในการ

รบประทานยาของผสงอายโรคไตวายเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

พรรณภา สบสข. (2554). บทบาทพยาบาลกบผปวยปอดอดกนเรอรง. วารสารพยาบาลศาสตร, 29(2), 18-26.

ลดดา จามพฒน. (2551). ผลของโภชนาการตอภาวะสขภาพของผปวยโรคปออดกนเรอรง. วารสารสภาการพยาบาล, 23(2), 38-51.

วรางคณา เพชรโก. (2552). ผลการสงเสรมการจดการกบอาการหายใจล าบากตอการปฏบตกจวตรประจ าวนในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต,สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

วชรา บญสวสด. (2548). แนวทางการดแลรกษาผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน.

วฒนพล ตงซยกล บวแกว. (2555). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการดวยตนเองตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารและคาดชนมวลกายของพระภกษสงอายทมภาวะอวน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

วนวสาข โลหะสาร. (2550). ผลของโปรแกรมการใหความรการจดการตนเองของผปวยโรคหดตอความรเรองโรคและทกษะการจดการตนเอง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

วศษฎ อดมพานชย. (2550). โรคปอดอดกนเรอรง. ใน วทยา ศรดามา (บรรณาธการ), ต าราอายรศาสตร 3 (หนา 341-344). กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศนสนย จะสวรรณ. (2542). ดนตรกบการรกษาโรค. กรงเทพฯ: สถาบนราชภฏสวนสนนทา.

74

ศรนนท กตตสขสถต, กาญจนา ตงชลทพย, สภรต จรสสทธ, เฉลมพล สายประเสรฐ, พอตา บนยตรณะ และวรรณภา อารย. (2555). คมอการวดความสขดวยตนเอง(HAPPINOMETER: The happiness self assessment). นครปฐม:สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

ศภลกษณ ปรญญาวฒชย. (2541). ผลของการบ าบดทางการพยาบาลตออาการหายใจล าบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

สมเกยรต วงษทม และชยเวช นชประยร. (2542). โรคหลอดลมปอดอดกนเรอรง. ใน สมเกยรต วงษทม และวทยา ศรมาดา (บรรณาธการ), ต าราโรคปอด 1 โรคปอดจากสงแวดลอม (หนา 167). กรงเทพฯ: ยนต พบลเคชน.

สมจตร วงศหอม. (2553). การพฒนากจกรรมบ าบดโดยใชดนตรบ าบดเทคนค One two five ในการลดพฤตกรรมดานลบผปวยจตเภทเรอรง โรงพยาบาลพระศรมหาโพธ. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยขอนแกน.

สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย. (2548). แนวทางการวนจฉยและรกษาโรคปอดอดกนเรอรงในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ภาพพมพ.

สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย. (2549). แนวทางการวนจฉยและรกษาโรคปอดอดกนเรอรงในประเทศไทย. เขาถงไดจาก http://thaithoracic.or.th.

สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย. (2553). แนวทางการวนจฉยและการรกษาโรคปอดอดกนเรอรง. กรงเทพฯ: กราฟฟกดไซด.

ส านกการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข. (2551). ดนตรบ าบด. กรงเทพ: สขมวทมเดย มาเกตตง.

ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2556). สถตผปวยโรงพยาบาลของรฐ กระทรวงสาธารณสข. เขาถงไดจาก http://bps.ops.moph.go.th/

สนนาฏ ปอมเยน. (2547). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการกบอาการหายใจล าบากตอคณภาพชวตของผ ทเปนโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเชยงใหม.

สรนาถ มเจรญ. (2541). ผลของการใชเทคนคการผอนคลายรวมกบการหายใจแบบเปาปากตอความสขสบายในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

75

สนทร โอรตนสถาพร. (2554). เทคนคการสรางความสขดวยวธงาย. เขาถงไดจาก http://nurse.tu.ac.th.

สภาภรณ ดวงแพง. (2548). ความสามารถในการจดการภาวะหายใจล าบากเรอรงดวยตนเองของผทเปนโรคปอดอดกนเรอรง. วารสารคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 13(2), 41-58.

โสภณฑ นชนาถ. (2546). การสรางสขใหชวตดวยการปรบเปลยนเจตคต. วารสารวชาการสถาบนราชภฎธนบร, 3(1), 53-63.

อรณวรรณ วงษเดม. (2557). ปจจยทมอทธพลตอการปฏบตหนาทในผ ทเปนโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยบรพา.

องศนนท อนทรก าแหง. (2552). การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ: 3 Self ดวยหลก Promise model. กรงเทพฯ: สขมวทยการพมพ.

อมพรพรรณ ธรานตร. (2542). โรคปอดอดกนเรอรง: การดแลตนเองและการฟนฟสมรรถภาพ. ขอนแกน: โรงพมพศรพรรณออฟเซท.

Ambrosino, N., Casaburi, R., Ford, G., Goldstein, R., Morgan, M. D., Rudolf, M., Singh, S., & Wijkstra, P. J. (2008). Developing concepts in the pulmonary rehabilitation of COPD. Journal of Respiratory Medicine, 102(1), 17-16.

American Thoracic Society [ATS]. (1995). Standards for the diagnosis and care of patients with chronic obstructive pulmonary disease. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 152, 77-120.

Asnaashari, A. M., Talaei, A., & Haghighi, M. B. (2012). Evaluation of psychological status in patients with asthma and COPD. Iran Journal Allergy Asthma Immunol, 11(1), 65-71.

Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs. NJ: Prentice Hall.

Barnett, M. (2011). COPD: Implementing NICE guidance. Journal of Community Nursing, 25(2), 4-14.

Bartholomew, L. K., Parcel, G. S., Swank, P. R., & Czyzewski, D. I. (1993). Measuring self-efficacy expectation for the self-management of cystic fibrosis. Chest, 103, 1524-1530.

Bloom, B. S. (1975). Taxonomy of education. New York: David McKay. Brims, F. J., Davies, H. E., & Lee, Y. C. (2010). Respiratory chest pain: Diagnosis and treatment.

Medical Clinical of North America, 94(2), 217-232.

76

Burns, N., & Grove, S. (2005). The practice of nursing research: Conduct, critique and utilization (5th ed.). St. Louis: Elsevier Saunders.

Carter, R., & Tiep, B. L. (2008). Patients with alpha-1antitrypsin deficiency: Disease management considerations. Disease Management & Health Outcome, 16(5), 345-351.

Celli, B. R. (2000). Exercise in the rehabilitation of patients with respiratory disease. In J. E. Hodgin., B. R. Celli., & G. L. Connors (Eds.), Pulmonary rehabilitation: Guidelines to success (pp. 147-163). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Chlan, L. (1998). Music therapy. In M. Synder & R. Lindquist (Eds.), Complementary/ Alternative therapies in nursing (3rd ed.). New York: Springer.

Clark, N. M., Becker, M. H., Janz, N. K., Lorig, K., Rakowski, W., & Anderson, L. (1991). Self-management of chronic disease by older adults. Journal of Aging and Health, 3(1), 3-27.

Clark, N. M., Janx, N. K., Dodge, J. A., & Sharpe, P. A. (1992). Self-regulation of health behaviors the take of PRIDE program. Health Education Behavior, 26(1), 55-71.

Connolly, M. A. (2004). Nursing management obstructive pulmonary disease. In S. M. Lewis, M. M. Heitkeemper, & S. R. Dirksen (Eds.), Medical surgical nursing: Assessment and management of clinical problem (6th ed., pp. 659-683). St. Louis: Missuri.

Daheshia, M. (2005). Review pathogenesis of chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Clinical and Applied Immunology Reviews, 5, 339-351.

Davis, T., Janson, L., & Stulbarg, S. (2006). Effect of on two types of self-efficacy in people with chronic obstructive pulmonary disease. Journal of Pain and Symptom Management, 32(1), 60-70.

Day, T., Iles, N., & Griffith, P. (2009). Effect of performance feedback on tracheal suctioning knowledge and skills: randomized controlled trial. Journal of Advanced Nursing, 65(7), 1423-1431.

Disler, R. T., Gallagher, R. D., & Davidson, P. M. (2012). Factors influencing self-management in chronic obstructive pulmonary disease: An integrative review. International Journal of Nursing Studies, 49(2), 230-242.

Elkington, H., Patrick, W., Addington-Hall, J., Higgs, R., & Edmonds, P. (2005). The healthcare needs of chronic obstructive pulmonary disease patients in the last year of life. Palliative Medicine, 19(6), 485-491.

77

Ferrara, A. (2011). Chronic obstructive pulmonary disease. Radiologic Technology, 82(3), 245-263.

Ferreira, I. M., Brooks, D., Lacasse, Y., & Goldstein, R. S. (2000). Nutritional support for individuals with COPD: A meta-analysis. Chest, 117(3), 672-678.

Fischer, M. J., Scharloo, M., Abbink, J. J., Thijs-Van, A., Rudolphus, A., Snoei, L., Weinman, J. A., & Kaptein, A. A. (2007). Participation and drop-out in pulmonary rehabilitation: A qualitative analysis of the patient’s perspective. Clinical Rehabilitation, 21, 212-221.

Gamal, E. A., & Yorke, J. (2014). Perceived breathlessness and psychological distress among patients with chronic obstructive pulmonary disease and their spouses. Nursing and Health Sciences, 16, 103-111.

Geiger, A. K., & Kwon, P. (2009). Rumination and depressive symptoms: Evidence for the moderating role of hope. Personal and Individual Differences, 49, 391-395.

Ghanem, M., Elaal, E. A., Mehany, M., & Tolba, K. (2010). Home-based pulmonary rehabilitation program: Effect on exercise tolerance and quality of life in chronic obstructive pulmonary disease patients. Annals of Thoracic Medicine, 5(1), 36 33-59.

Gift, A. G. (1989). Validation of a vertical visual analogue scale as a measure clinical dyspnea. Rehabilitation Nursing, 14(6), 323-325.

Gift, A. G., & Austin, D. J. (1992). The effects of a program of systematic movement on COPD patients. Rehabilitation Nursing, 17, 6-11.

Gift, A. G., & Cabill, C. A. (1990). Psychophysiologic aspects of dyspnea in chronic obstructive pulmonary disease: A pilot study. Heart and Lung, 19(3), 252-257.

Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease [GOLD]. (2008). Global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive pulmonary disease. Retrieved from http://www.goldcopd.org

Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease [GOLD]. (2014). Pocket guide to global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive pulmonary disease (update 2014). Retrieved from http://www.goldcopd.org

Henningfield, J. H., & Zeller, M. (2006). Nicotine psychopharmacology research contributions to United States and global tobacco regulation: A look back and a look forward. Psychopharmacology, 184, 286-291.

78

Holroyd, K. A., & Creer, T. L. (1986). Self-management of chronic disease: Handbook of clinical intervention and research. London: Academic Press.

Honig, E. G., & Ingram, R. H. (2001). Chronic bronchitis emphysema, and airways obstruction. In E. Braunwald, A. S. Fauci, D. L. Kasper, S. L. Hauser, D. L. Longo, & J. L. Jameson (eds.), Harrison's principles of internal medicine (15th ed.). New York: McGraw-Hill.

Jardins, T. D., & Burton, G. (2006). Clinical manifestations and assessment of respiratory disease (5th ed.). Philadelphia: Mosby.

Jassem, E., Kozielski, J., Gorecka, D., Krakowiak, P., Krajnik, M., & Slominski, J. M. (2010). Integrated care for patients with advanced chronic obstructive pulmonary disease, a new approach to organization. Polskie Archiwum Medycyny Wewnetrznej, 120(10), 23-428.

Jefferies, A., & Turley, A. (1999). Respiratory system. Philadelphia: Mosby. Jones, A. (2001). Causes and effects of chronic obstructive pulmonary disease. British Journal of

Nursing, 10(13), 845-850. Kanfer, F. H., & Gaelick, L. (1986). Self-management methods. In F. Kanfer & A. P. Goldstein

(eds.), Helping people change: A textbook of methods (3rd ed., pp. 283-345). New York: Pergamon Press.

Kanfer, F. H., & Gaelick, L. (1988). Self-management method. In. F. Kanfer & A. P. Goldstein, (Eds.), Helping people change: A textbook of methods (3rded.). New York: Pergamon.

Kanfer, F. H., & Gaelick, L. (1991). Self-management method. In F. H. Kanfer, & A. P. Goldstein (Eds.), Helping people change: A textbook of methods (4th ed.). New York: Pergamon.

Kangchai, W. (2002). Efficacy of self-management promotion program for elderly women with urinary incontinence. Doctoral dissertation, Nursing Science, Graduate School, Mahidol University.

Kheirabadi, G. R., Keypour, M., Attaran, N., Bagherian, R., & Maracy, M. R. (2008). Effect of add-on “self management and behavior modification” education on severity of COPD. Tanaffos, 7(3), 23-30.

Lacasse, Y., Goldstein, R., Lasserson, T. J., & Martin, S. (2006). Pulmonary rehabilitation for chronic obstructive pulmonary disease. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/17054186

79

Lee, H., Lim, Y., Kim, S., Park, H., Ahn, J., Kim, Y., & Lee, B. C. (2014). Predictors of low levels of self-efficacy among patients with chronic obstructive pulmonary disease in South Korea. Nursing and Health Sciences, 16, 78-83.

Lemmens, K. M., Nieboer, A. P., & Huijsman, R. (2008). Desingning patient-related interventions in COPD care: Empirical test of a theoretical model. Patient Education and Counselling, 72, 223-231.

Leupoldt, A. V., Taube, K., Lehmann, K., Fritzsche, A., & Magnussen, H. (2011). The impact of anxiety and depression on outcomes of pulmonary rehabilitation in patients with COPD. Pulmonary Rehabilitation, 140(3), 730-736.

Leupoldt, A., & Dahme, B. (2007). Psychological aspect in the perception of dyspnea in obstructive pulmonary disease. Respiratory Medicine, 101, 411-422.

Lorig, K., & Holman, H. (2003). Self-management education: history, definition, outcomes, and mechanisms. Annals of Behavioural Medicine, 26(1), 1-7.

Lyubomirsky, S., Schkade, D., & Sheldon, K. M. (2005). Pursuing happiness: The architecture of sustainable change. Review of General Psychology, 9(2), 111-131.

Mahler, D. A., & Wells, C. K. (1988). Evaluation of clinical methods for rating dyspnea. Chest, 93(3), 580-586.

McDonald, C. F. (2005). Shortness of breath: Is it chronic obstructive pulmonary disease. Australian Family Physician, 34(7), 541-544.

Monninkhof, E., van der Aa, M., van der Valk, P., van der Palen, J., Herwaarden, C., Zielhuis, G., Koning, K., & Pieterse, M. (2004). A qualitative evaluation a comprehensive self-management programme for COPD patients: Effectiveness from the patients’ perspective. Patient Education and Counseling, 55, 177-184.

Monninkhof, E., van der Valk, P., van der Palen, J., Herwaarden, C., & Zielhuis, G. (2003). Effect of a comprehensive self-management programmers in patients with chronic obstructive pulmonary disease. European Respiratory, 22, 815-820.

Nici, L., Donner, C., Wouter, E., Zuwallack, R., Bourbeau, J., & Ambrosino, N. (2006). American thoracic society/ European respiratory society statement on pulmonary rehabilitation. American Journal of Respiratory Critical Care Medicine, 173(12), 1390-1413.

80

Norweg, A. M., Whiteson, J., Malgady, R., & Rey, M. (2005). The effectiveness of different combinations of pulmonary rehabilitation program components: a randomized controlled trial. Chest, 128(2), 663-672.

Omachi, T. A., Katz, P. P., Yelin, E. H., Gregorich, S. E., Iribarren, C., Blanc, P. D., & Eisner, M. D. (2009). Depression and health-related quality of life in chronic obstructive pulmonary disease. The American Journal of Medicine, 122(8), 9-15.

Pan, L., Guo, Y. Z., Yan, J. H., Zhang, W. X., Sun, J., & Li, B. W. (2012). Does upper extremity exercise improve dyspnea in patients with COPD: A mata-analysis. Respiratory Medicine, 106, 1517-1525.

Peate, I. (2011). The impact of chronic obstructive pulmonary disease. Healthcare Assistants, 5(10), 475-479.

Plaufcan, M. R., Wamboldt, F. S., & Holm, K. E. (2012). Behavioral and characterological self-blame in chronic obstructive pulmonary disease. Journal of Psychosomatic Research, 72, 78-83.

Polit, D. F., & Hungler, B. P. (1999). Nursing research: Principle and methods (6th ed.). Philadelphia: J. B. Lippincott.

Ries, A. L. (2006). Impact of self-management chronic obstructive pulmonary disease on quality of life: The role of dyspnea. The American Journal of Medicine, 119(10), 12-20.

Robinson, T. (2005). Living with severe hypoxic COPD: The patient’s experience. Nursing Time, 101(7), 38-42.

Rubi, M., Renom, F., Ramis, F., Medinas, M., & Centino, M. J. (2010). Effectiveness of pulmonary rehabilitation in reduce health resource use in chronic obstructive pulmonary disease. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 91, 364-367.

Shum, J., Poureslami, I., Cheng, N., & FitzGerald, J. M. (2014). Responsibility for COPD self-management in ethno-cultural communities: The role of patient, family member, care provider and the system. Diversity and Equality in Health and Care, 11, 201-213.

Smeulders, E. S., Van Haastregt, J., Amberge, T., Uszko-Lencer, N., Janssen-Boyne, J., Gorgels, A., Stoffers, H. E., Lodewijks-van der Bol, C. L., Van Eijk, J. T., & Kempen, G. I. (2010). Nurse-led self-management group programme for patients with congestive heart failure: Randomized controlled trial. Journal of Advanced Nursing, 66(7), 1487-1499.

81

Szyndlera, J. E., Townsa, S. J., Peter, P., & McKay, O. K. (2005). Psychological and family functioning and quality of life in adolescents with cystic fibrosis. Journal of Cystic Fibrosis, 4(2), 135-144.

Tabak, M., Akker, H., & Hermie, H. (2014). Motivational cues as real-time feedback for changing daily activity behavior of patients with COPD. Patient Education and Counseling, 94, 372-378.

Theander, K., & Unosson, M. (2004). Fatigue in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Journal of Advanced Nursing, 45(2), 172-177.

Tobin, D. L., Reynolds, R. V. C., Holroyd, K. A., & Creer, T. L. (1986). Self-management and social learning theory. In K. A. Holroyd & T. L. Creer (Eds.), Self-management of chronic disease: Handbook of clinical intervention and research (pp. 29-55). New York: Academic Press.

Vermeire, P. A. (2002). Diagnosis, initial assessment and follow up of COPD. In T. Similowski, W. A. Whitelaw, & J. P. Derenne, Clinical management of chronic obstructive pulmonary disease (pp. 95-109). New York: Marcel Dekker.

Vozoris, N. T., & Stanbrook, M. B. (2011). Smoking prevalence, behaviours and cessation among individuals with COPD or asthma. Respiratory Medicine, 105, 477-484.

World Health Organization [WHO]. (2011). Chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Retrieved from http://www.who.int/en/

Wright, J. L., & Churg, A. (2006). Advances in the pathology of COPD. Histopathology, 49(1), 1-9.

Yu, S., Guo, A., & Zhang, X. (2014). Effects of self-management education on quality of life of patients with chronic obstructive pulmonary disease. International Journal of Nursing Sciences, 1, 53-57.

Zhukava, T., & Shot, I. (2012). Psychological features and emotional frustrations of chronic obstructive pulmonary diseases and asthma patients. Polish Annals of Medicine, 9, 94-97.

Zimmerman, B. J. (1989). A social cognitive view of self-regulated academic learning. Journal of Educational Psychology, 81, 329-339.

82

ภาคผนวก

83

ภาคผนวก ก รายนามผทรงคณวฒ

84

รายนามผทรงคณวฒ

1. แพทยหญงองคณา กววงสานนท แพทยผเชยวชาญอายรกรรม โรคระบบทางเดนหายใจ โรงพยาบาลสรรพประสทธประสงค 2. ผชวยศาสตราจารย ดร.สภาภรณ ดวงแพง อาจารยสาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา 3. อาจารยเมธน เกตวาธมาตร อาจารยภาควชาอายรศาสตรและศลยศาสตร คณะพยาบาลศาสตร วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน สระบร 4. พนตรหญงวภารตน นาวารตน พยาบาลผเชยวชาญปฏบตการขนสง สาขาอายรศาสตรและศลยศาสตร โรงพยาบาลพระมงกฎเกลา 5. คณวสารกร มดทอง พยาบาลผมประสบการณการดแลผปวย โรคปอดอดกนเรอรง โรงพยาบาลศนยบรรมย

85

ภาคผนวก ข เครองมอทใชในการทดลอง

86

โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เปนกจกรรมการพยาบาลทจดขนอยางมแบบแผน เพอสนบสนนใหผปวย โรคปอดอดกนเรอรงสามารถปฏบตตนเพอจดการกบอาการหายใจล าบากไดดวยตนเองอยางเหมาะสม ผวจยสรางขนจากการศกษาต ารา เอกสาร และงานวจยทเกยวของตามแนวคดการจดการดวยตนเอง และเทคนคการก ากบตนเอง Kanfer and Gaelick (1991) ประกอบดวยการด าเนนการ 3 ระยะ คอ 1) การประเมนและเตรยมความพรอมใน 2) การปฏบตการจดการตนเอง 3) การตดตามผล และการประเมนผลการ โดยด าเนนการเปนรายกลม ใชระยะเวลา 12 สปดาห แผนการด าเนนกจกรรมตามโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ดงตาราง กลมเปาหมาย ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง แผนกผปวยนอก คลนกโรคหอบ โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ วตถประสงคทวไป เพอศกษาผลของการสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด สอและอปกรณประกอบกจกรรม 1. โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2. คมอสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 3. สอวดทศนเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง 4. เครองมอประเมนสมรรถภาพปอด ชอ Auto spirometer รน Vitalograph COPD-6TM ผรบผดชอบ นางสาวธนญชกร ชวยทาว นสตหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

87

สถานทด าเนนการ 1. วนแรกทแผนกหอผปวยนอก คลนกโรคหอบ โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ 2. สปดาหท 1 หองประชมชน 2 ตกผปวยนอก 3. สปดาหท 4 ตดตามเยยมทบานหรอสถานทพก 4. สปดาหท 6, 10 ตดตามเยยมทางโทรศพท 5. สปดาหท 8, 12 หองประชมหลวงป เครองสภทโท โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ และยตความสมพนธ ระยะเวลา ระยะเวลาด าเนนการทดลอง 12 สปดาห รายละเอยดกจกรรมดงตาราง

88

โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สปดาหท 1 ระยะประเมนและเตรยมความพรอมในการจดการตนเอง กจกรรมครงท 1 วนท …………………………ระยะเวลา 45-60 นาท

วตถประสงค กจกรรม/ ระยะเวลา เหตผลเชงทฤษฏ สอและอปกรณ 1. เพอสรางสมพนธภาพระหวางผวจยกบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

1. กจกรรมการสรางสมพนธภาพ กอนทผวจยจะสรางสมพนธภาพ ผวจยมการประเมนความพรอมของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เชน อาการไมสขสบายตาง ๆ อาการเหนอยลา ออนเพลย ความ เครยดและความวตกกงวล หากมอาการดงกลาว ควรหลกเลยงในการพดคยในชวงนนและควรชวยเหลอบรรเทาอาการไมสขสบายตาง ๆ ใหลดลง พรอมทงใหการดแลโดยการพกผอน มการผอนคลายใหอาการดงกลาวลดลงกอน จงด าเนนการพดคยสนทนาอกครง ซงมกจกรรมดงน 1. ผวจยแสดงความเคารพโดยการยกมอไหวผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และกลาวทกทาย ดวยน าเสยงออนโยน สหนาแสดงความเปนมตร พรอมทงกลาวแนะน าตนเองโดยแนะน าชอผวจย และขออนญาตเรยกผสงอายวา “คณลง...... หรอคณปา......” ตามดวยชอของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2. ผวจยจดจ าเกยวกบโรค ประวตการเจบปวย การรกษาของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสง เพอใหขอมลทถกตองในการพดคยและการแลกเปลยนความรกบผเปนโรคปอดอดกนเรอรง เพอท าใหเกดความไววางใจในการใหขอมลและความเชอมนในตวผวจยทใหความร

- การสรางสมพนธภาพกบผปวย ผวจยตองสรางความนาเชอถอและความไววางใจซงกนและกนตงแตครงแรก เพอใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเชอวาผวจยมการดแลเอาใจใส มความหวงใยพรอมทจะใหความชวยเหลอ เขาใจและเหนใจในความเจบปวย ทไดรบ

89

โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง วตถประสงค กจกรรม/ ระยะเวลา เหตผลเชงทฤษฏ สอและอปกรณ

2. เพอใหผปวยโรคปอด อดกนเรอรง ก าหนดเปาหมายหลกในการจดการตนเอง

ผวจยใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอบแบบสอบถามขอมลทวไป และแบบสอบถามความร และพฤตกรรมการจดการตนเอง ประเมนอาการหายใจล าบาก ประเมนสมรรถภาพปอด (Pretest) และอธบายวธการตอบแบบประเมน 2. กจกรรมการตงเปาหมาย (Goal setting)

1. กระตนใหรวมตงเปาหมายหลก ในการจดการตนเองเพอปองกนอาการหายใจล าบาก โดยมตวอยาง และการก าหนดเปาหมายใหสามารถเลอกได 1.1 การก าหนดเปาหมายหลก เชน อาการหายใจล าบากลดลง/ ท ากจวตรประจ าวนไดดวยตนเอง 1.2 การก าหนดเปาหมายรอง เชน ออกก าลงกายทกวน/ ออกก าลงกายวนเวนวน/ ออกก าลงกายสปดาหละ 1-2 ครง 2. แนะน าการบนทกและฝกการบนทกในแบบก ากบตนเอง และน าตดตวมาดวยทกครง

- การจดการดแลตนเอง เปนพฤตกรรมทตงใจ และมเปาหมาย ดงนนการใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตงเปาหมายเอง จะเปนการสรางแรงจงใจ เพอประกอบการตดสนใจปฏบตกจกรรม

- คมอสนบสนนการ จดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง - ปากกา

90

โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สปดาห 12 ระยะการตดตามผลและประเมนผลการปฏบต กจกรรมครงท 7 วนท ………………………………ระยะเวลา 60 นาท

วตถประสงค กจกรรม/ ระยะเวลา เหตผลเชงทฤษฏ สอและอปกรณ 1. เพอตดตามการประเมนผลการปฏบต

1. ผวจยตดตามผลการก ากบตดตามตนเอง จากแบบบนทกการก ากบตนเอง เปดโอกาสใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงซกถามขอสงสยตาง ๆ และบอกความรสกในการเขารวมโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองจนครบ 12 สปดาห 2. รบฟงขอเสนอแนะจากกลมตวอยาง แลวประเมนระดบอาการหายใจล าบาก แบบประเมนความรเกยวกบโรคและการจดการอาการหายใจล าบาก พฤตกรรมการจดการตนเอง และสมรรถภาพปอด (Post-test) กอนการฝกทกษะการจดการตนเองและใหความร แลวแจงผลการประเมนใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทราบ 3. กลาวขอบคณกลมตวอยางทใหความรวมมอตลอดจนเสรจสน โปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง - ผวจยมอบของทระลก เพอเปนการแสดงความขอบคณ ในการเขารวมการวจยครงน และผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเปนสวนหนงของการพฒนาการพยาบาลในผปวยโรคเรอรง โดยเฉพาะโรคปอดอดกนเรอรงทเมออาการรนแรงกอใหเกดความทกขทรมาน และสญเสยความมคณคาในตนเอง

- การแจงผลการวจย เปนการพฒนาการรบรการจดการตนเอง และสามารถน ามารวมกนหาแนวทางการจดการตนเอง ทเหมาะสมกบบรบทตอไป กอใหเกดความภาคภมใจในการมสวนรวม

- ของทระลก

91

สอวดทศนชดท 1 ใหความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง

ล าดบภาพ กลอง/ ภาพ ค าบรรยาย เสยง 1 CU: Logo คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา ดนตร intro 3 นาท 2 Caption ตวหนงสอ (ขอความ) การสนบสนนการจดการตนเองเพอ

ลดอาการหายใจล าบาก ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

3 MCU: ภาพผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ใสออกซเจน ผบรรยาย การจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 4 Caption ตวหนงสอ: จดท าโดย นางสาวธนญชกร ชวยทาว

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา อาจารยทปรกษา ผชวยศาสตราจารย ดร.วรยา วชราวธน

ดนตร

5 ภาพโรงพยาบาลอทมพรพสย ขอความ: บรการด มมาตรฐาน วชาการพรอม สงแวดลอมสวยงาม สานความสามคค ทกชวปลอดภย

ดนตร

6 รปภาพ: ผปวยทมอาการหายใจล าบาก นอนบนเตยงใสออกซเจน ผบรรยาย การจดการตนเอง เพอลดอาการหายใจล าบาก ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

7 Caption: ขอความ ลกษณะความผดปกตของระบบทางเดนหายใจในโรคปอดอดกนเรอรง รปภาพ: ลกษณะของหลอดลมทปกตและหลอดลมทเกดการอกเสบ

บรรยาย : ผทเปนโรคปอดอดกนเรอรงจะมการอกเสบเรอรงของหลอดลม ผนงของหลอดลมบวมและหนาตวขน ท าใหมเสมหะปรมาณมากและเหนยว เกดอาการไอ และท าใหหลอดลมตบแคบลง เกดอาการหายใจล าบากตามมา

92

สอวดทศนชดท 1 สอใหความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง (ตอ)

ล าดบภาพ กลอง/ภาพ ค าบรรยาย เสยง 8 รปภาพ: ถงลมปอดปกต

Caption: ขอความ ลกษณะของถงลมทปกต บรรยาย: และถงลมปอดจะถกท าลาย ททานไดเหนนเปนถงลมปอดทปกต จะมการการแลกเปลยนอากาศทถงลมปอด และถงลมปอดยงท าหนาทในการระบายอากาศออกจากถงลม ขณะททานหายใจออกดวย

9 รปภาพ: ถงลมปอดทมการตดเชอ Caption: ขอความ ถงลมปอดทมการตดเชอเกดการโปงพอง

บรรยาย: สวนถงลมปอดทถกท าลายนน จะเกดการฉกขาด และเยอบถงลมมการถางขยาย ท าใหการแลกเปลยนอากาศ และระบายอากาศขณะททานหายใจออกเปนไปไดไมดนก มการคงคางของอากาศในถงลมปอด ถงลมปอดเกดการโปงพอง และจะท าใหเหนอยงายเมอทานออกออกแรง

10 Caption: ขอความ สาเหตของโรคปอดอดกนเรอรง บรรยาย: สาเหตของการเกดโรคปอดอดกนเรอรงนนยงไมทราบชดเจนนก แตเชอวามปจจยเสยงหลายประการดวยกน

93

คมอสนบสนนการจดการตนเอง ในโรคปอดอดกนเรอรง

94

ค าน า

คมอเกยวกบการปฏบตตวของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และสนบสนนการจดการ ภาวะหายใจล าบากดวยตนเอง จดท าขนเพอใหผปวย และญาตมความร ความเขาใจเกยวกบ โรคปอดอดกนเรอรง รวมทงแนวทางการรกษา และการปฏบตกจกรรมการออกก าลงกาย เพอฟนฟสมรรถภาพปอดไดอยางถกตองเหมาะสม และสามารถจดการภาวะหายใจล าบากดวยตนเองไดอยางมความมนใจ อกทงมความสม าเสมอในการออกก าลงกายอยางตอเนอง หวงเปนอยางยงวา คมอเลมนจะเปนประโยชน และเปนแนวทางในการสงเสรมสขภาพส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกทาน ในการปฏบตเพอใหปอดมสมรรถภาพในการท าหนาท และสามารถปฏบตกจกรรมตาง ๆ ในชวตประจ าวนได ดวยความหวงใยในสขภาพปอด นางสาวธนญชกร ชวยทาว นสตปรญญาโท คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

95

ภาคผนวก ค เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

96

แบบประเมนครงท……… เลขทผประเมน..…………

( ) กลมควบคม ( ) กลมทดลอง

เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ค าชแจง เครองมอทใชเกบรวบรวมขอมลในวทยานพนธเรอง ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ประกอบดวย 4 ชด ดงน 1. แบบสอบถามขอมลทวไป ประกอบดวย 3 สวน ไดแก แบบบนทกขอมลสวนบคคล แบบบนทกขอมลสขภาพ (ประวตการสบบหร และการรกษา) 2. แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง 3. แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 4. แบบประเมนอาการหายใจล าบาก (Dyspnea visual analogue scale)

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลทวไปของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ค าชแจง แบบประเมนขอมลทวไปของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มวตถประสงคเพอรวบรวมขอมลสวนบคคลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โปรดท าเครองหมาย ลงใน ( ) ทตรงกบขอมลของทาน 1. แบบบนทกขอมลสวนบคคล 1. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง 2. อาย…………ป 3. เชอชาต ( ) ไทย ( ) อน ๆ โปรดระบ……….. 4. ศาสนา ( ) พทธ ( ) อสลาม ( ) ครสต ( ) อน ๆ โปรดระบ……….

97

5. สถานภาพ ( ) โสด ( ) ค ( ) หมาย ( ) หยา ( ) แยกกนอย ( ) อน ๆ โปรดระบ……… 6. ระดบการศกษา ( ) ไมไดศกษา ( ) ประถมศกษา ( ) มธยมศกษา ( ) ปรญญาตร หรอสงกวา 7. การประกอบอาชพ ( ) เกษตรกร ( ) รบจาง ( ) คาขาย/ ธรกจสวนตว ( ) พนกงานบรษท ( ) รบราชการ/ รฐวสาหกจ ( ) ขาราชการบ านาญ ( ) ไมไดประกอบอาชพ ( ) อน ๆ โปรดระบ……. 8. รายไดของครอบครวโดยเฉลยตอเดอน ( ) ต ากวา 3,000 บาท ( ) 3,000-5,000 บาท ( ) 5,001-10,000 บาท ( ) 10,001 บาทขนไป 9. ความเพยงพอของรายได ( ) เพยงพอมเหลอเกบ ( ) พอเพยงไมมเหลอเกบ ( ) ไมเพยงพอตองกยมบางครง ( ) ไมเพยงพอตองกยมทกครง

10. คาใชจายในการรกษาไดจาก ( ) จายเอง ( ) เบกจากตนสงกด ( ) ประกนสงคม ( ) บตรประกนสขภาพถวนหนา (บตรทอง) ( ) อน ๆ โปรดระบ…………. 11. ทานมปญหากบคาใชจายในการรกษาหรอไม ( ) ไมมปญหา ( ) มปญหาเลกนอย ( ) มปญหาปานกลาง ( ) มปญหามาก 2. ขอมลเกยวกบประวตการสบบหร 1. ทานเคยสบบหรหรอไม ( ) เคย ( ) ไมเคย 2. ทานสบบหรตงแตอาย…………..ป 3. จ านวนบหรททานสบตอวน ( ) นอยกวาหรอเทากบ 5 มวน ( ) 6-10 มวน

98

( ) 11-15 มวน ( ) 16-20 มวน ( ) 21 มวนขนไป 4. ปจจบนทานยงสบบหรหรอไม ( ) เลกสบบหรแลว ( ) ยงคงสบบหรอย โปรดระบจ านวนทสบ………….มวน/ วน 5. ระยะเวลาในการเลกสบบหร (ส าหรบทานทเลกสบบหรแลว) ( ) ต ากวา 1 ป ( ) 1-3 ป ( ) 4-6 ป ( ) มากกวา 6 ป ขนไป 3. ขอมลเกยวกบโรคและการรกษา 1. ทานไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรงมานาน………….ป 2. ในระยะเวลา 1 ปทผานมาทานเคยเขารบการรกษาในโรงพยาบาลหรอไม ( ) ไมเคย ( ) เคย โปรดระบจ านวนครงในการเขารบการรกษา………ครง 3. การรกษาทไดรบในปจจบน ( ) ยาพนขยายหลอดลม ( ) ยารบประทาน ( ) ยาพนขยายหลอดลมและยารบประทาน ( ) ยาพนขยายหลอดลม ยารบประทาน และออกซเจนทบาน 4. อาการทพบมากในชวง 1 เดอนทผานมา (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ( ) ไอเรอรง ( ) มเสมหะมาก ( ) หอบเหนอย ( ) หายใจล าบาก ( ) บวมทงตว ( ) อน ๆ โปรดระบ…………. 5. วธทเลอกใชบอยทสดเมอเกดอาการหายใจล าบาก ( ) รบประทานยาขยายหลอดลม ( ) พนยาขยายหลอดลม ( ) รบประทานยาและพนยาขยายหลอดลม ( ) ใชการหายใจแบบเปาปาก ( ) รบไปโรงพยาบาลเพอพนยาขยายหลอดลม ( ) อน ๆ โปรดระบ ……… 6. สมรรถภาพปอด (ตรวจวดสมรรถภาพปอดดวย Spirometer) FEV1 = ………………มลลลตร FEV1 = ……………….มลลลตร (สปดาหท12)

99

สวนท 2 แบบสอบถามความรเรองโรคปอดอดกนเรอรง ค าชแจง แบบวดความรฉบบนมวตถประสงคเพอตองการทราบถงความจ า และความเขาใจเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง ขอใหทานท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบค าตอบตามความเปนจรง ถาขอใดเหนวาถกตองใหตอบวา “ใช” ถาขอใด เหนวาไมถกตองใหตอบวา “ไมใช” ขอท ขอความ ใช ไมใช

1. โรคปอดอดกนเรอรง เปนโรคทไมสามารถรกษาใหหายขาดได 2. ............................................. 3. ............................................. 4. ............................................. 5. ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ควรมาพบแพทยตามนดทกครงเพอการรกษา

อยางตอเนอง

6. ............................................. 7. การดมน าอนจะชวยท าใหเสมหะออนตว และขบออกงายขน 8. ............................................. 9. .............................................

10. ............................................. 11. ............................................. 12. ............................................. 13. เครองนอน เชนหมอน ผาหม ควรท าจากนน ไหมพรม ขนสตว และวสดท

กระตนใหหลอดลมระคายเคอง

14. ............................................. 15. สามารถท างานตดตอกนเปนเวลานาน ไดโดยไมตองหยดพก 16. ............................................. 17. ............................................. 18. ............................................. 19. ความเครยด เปนปจจยกระตนใหเกดอาการหายใจล าบากทรนแรง 20. .............................................

100

สวนท 3 แบบสอบถามพฤตกรรมการจดการตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ค าชแจง แบบสอบถามชดน มวตถประสงคเพอประเมนพฤตกรรมการจดการตนเองของทานในรอบ 1 เดอนทผานมา เกยวกบการปรบเปลยนรปแบบวถชวตสขภาพ การจดการอาการหายใจล าบาก และการจดการดานอารมณ ขอใหทานพจารณาขอความในแตละขอวาทานมพฤตกรรมหรอปฏบตกจกรรมในเรองดงกลาวนนมากนอยเพยงใด โดยการท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบพฤตกรรมหรอการปฏบตกจกรรมของทานมากทสด ดงน 1 หมายถง ไมมพฤตกรรมหรอไมไดปฏบตกจกรรมนนๆ 2 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตกจกรรมนนนานๆครง 3 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตกจกรรมนนเปนบางครง 4 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตกจกรรมนนเกอบทกครง 5 หมายถง มพฤตกรรมหรอปฏบตกจกรรมนนทกครงหรอตลอดเวลา ขอท

รายการประเมน การปฏบตกจกรรม

1 2 3 4 5

1

ดานพฤตกรรมการปรบเปลยนรปแบบวถชวตสขภาพ ทานควบคมตนเองใหลดปรมาณการสบบหร และวางแผนเลกสบบหร

2 ทานท าใหตนเองรสกผอนคลายเมอมความเครยด 3 ............................................. 4 ............................................. 5 ทานนอนหลบพกผอนวนละ 6-8 ชวโมง 6 ............................................. 7 ............................................. 8 ............................................. 9 ทานเลอกปฏบตกจกรรม หรอวางแผนการปฏบตทเหมาะสมตาม

สภาพรางกาย ไมหกโหมเกนไป

10 ............................................. 11 ทานหลกเลยงสงกระตนทท าใหเกดอาการหายใจล าบาก เชน อากาศ

รอนจดหรอเยนจด ฝ นควน ควนบหร เกสรดอกไม

101

ขอท

รายการประเมน การปฏบตกจกรรม

1 2 3 4 5

12 ทานน าความรหรอขอมลทไดรบมาปรบใชในการดแลสขภาพของ ตนเอง

13 .............................................

14 ดานพฤตกรรมการจดการอาการหายใจล าบาก ทานวางแผนปองกนไมใหเกดอาการหายใจล าบาก

15 ............................................. 16 ............................................. 17 ............................................. 18 ทานประเมนความรนแรงของอาการหายใจล าบากทเกดขน และ

ควบคมไมใหอาการรนแรงมากขนดวยตนเองทนท

19 ............................................. 20 เมอมอาการหายใจล าบากก าเรบทานตดสนใจไปรบการชวยเหลอ

จากบคลากรสขภาพเพอควบคมอาการหายใจล าบาก

21 ............................................. 22 ............................................. 23 ............................................. 24 ทานใชยาพนขยายหลอดลม เพอปองกนการเกดอาการหายใจล าบาก

ไดถกตองตามค าแนะน า และตามแผนการรกษาของแพทย

25 ............................................. 26 ............................................. 27 .............................................

28

พฤตกรรมการจดการดานอารมณ ทานท าใจใหยอมรบหรอปรบตวอยกบภาวะหายใจล าบากเรอรง

29 ทานสรางความหวงและพลงใจใหตนเอง 30 .............................................

102

สวนท 4 แบบวดอาการหายใจล าบาก (Dyspnea visual analogue scale) ค าชแจง แบบมาตรวดอาการหายใจล าบาก เปนมาตรแสดงการรบรอาการหายใจล าบากของทาน มลกษณะเปนเสนตรงยาว 100 มลลเมตร ใหทานท าเครองหมาย ลงบนเสนตรง ณ จดทบงบอกถงอาการหายใจล าบากของทานในขณะน ทางดานบนสดทต าแหนง 100 มลลเมตร หมายถง ทานมอาการหายใจล าบากมากทสด ทางดานลางสดทต าแหนง 0 มลลเมตร หมายถง ไมมอาการหายใจล าบากเลย ตรงกงกลางทต าแหนง 50 มลลเมตร หมายถง มอาการหายใจล าบากปานกลาง

หายใจล าบากมากทสด

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

0 ไมมอาการหายใจล าบากเลย

103

ภาคผนวก ง เอกสารพทกษสทธของกลมตวอยาง

104

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย

(ส าหรบกลมทดลอง) การวจยเรอง ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด รหสจรยธรรมการวจย 09-11-2556 ชอผวจย นางสาวธนญชกร ชวยทาว เรยน ผเขารวมการวจย การวจยครงนท าขนเพอศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ในคลนกโรคหอบ แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลอทมพรพสย ทานไดรบเชญใหเขารวมการวจยครงนเนองจาก เนองจากทานมคณสมบตเบองตนตรงกบเกณฑการคดเลอกผใหขอมลตามวตถประสงคของการวจย คอไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรง อาย 35-60 ป ซงโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ประกอบดวย การสนบสนนใหความร และฝกทกษะในการปฏบตกจกรรมจดการตนเอง จะใชระยะเวลาในการวจยทงสน 12 สปดาห หากทานมอาการหายใจหอบเหนอย เครยด ไมพรอมในการตอบแบบสอบถามและการฝกทกษะ ผวจยจะยตการตอบแบบสอบถามหรอการฝกทกษะนนทนท ใหหยดพกในสถานททจดเตรยมไว และดแลใหการรกษาพยาบาลจนกระทงทานมอาการทเลาลง และผวจยจะถามความเหนของทานในการยตการสนทนา และนดหมาย วน เวลา ททานพรอมในภายหลงอกครง หากอาการไมทเลาผวจยจะรายงานพยาบาลประจ าคลนก เพอใหทานไดรบการตรวจรกษาจากแพทยกอน ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ทานจะไดรบการสนบสนนในการใหความร และฝกทกษะการจดการตนเอง เพอปองกนและควบคมอาการหายใจล าบาก และสามารถน าผลวจยทไดไปวางแผนและพฒนาการพยาบาลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอไป เมอทานเขารวมการวจยแลว สงททานจะตองปฏบตคอ เปนผใหขอมลและฝกทกษะในการจดการตนเองตามโปรแกรม โดยใชเวลาในการตอบแบบสอบถาม 3 ชด ใชเวลาประมาณ 30 นาท สวนการใหความร และฝกทกษะการจดการตนเองใชระยะเวลาประมาณ 1-2 ชวโมง และทาน

105

จะเขาพบกลม ในสปดาหท 1 2 8 และสปดาหท 12 ทหองประชมหลวงป เครองโรงพยาบาลอทมพรพสย ซงในสปดาหท 12 ทานจะไดตอบแบบสอบถามชดเดมอกครง การเขารวมการวจยของทานในครงน เปนไปตามความสมครใจ ไมวาทานจะตอบรบหรอปฏเสธ การตดสนใจของทานจะไมมผลกระทบใด ๆ ตอการดแลรกษาททานจะไดรบขณะเขารบการรกษาหรอเขารบบรการ และในระหวางเขารวมการวจยทานมสทธทจะปฏเสธ หรอถอนตวไดตลอดเวลาโดยไมจ าเปนตองบอกหรอชแจงแตอยางใด ขอมลทไดจากการวจยนจะใชส าหรบวตถประสงคทางวชาการเทานน โดยขอมลตาง ๆ จะถกเกบเปนความลบ ไมมการเปดเผยชอ จะน า เสนอในภาพรวมเทานน ผวจยจะเกบขอมลสวนตวของกลมตวอยางเปนความลบ และด าเนนการอยางรดกมปลอดภย จะไมมการอางถงกลมตวอยางโดยใชชอในรายงานใด ๆ ทเกยวกบการวจยในครงน และจะท าลายขอมลภายใน 1 ป หลงการเผยแพรผลงานวจยแลว หากทานมปญหาหรอขอสงสยประการใด สามารถสอบถามไดโดยตรงจากผวจยใน วนท าการรวบรวมขอมล หรอสามารถตดตอสอบถามเกยวกบการวจยครงนไดตลอดเวลาทขาพเจา นางสาวธนญชกร ชวยทาว หมายเลขโทรศพท 089-4008013 หรอท ผชวยศาสตราจารย ดร.วรยา วชราวธน อาจารยทปรกษาหลก หมายเลขโทรศพท 087-5957632

................................................. (นางสาวธนญชกร ชวยทาว)

ผวจย หากทานไดรบการปฏบตทไมตรงตามทไดระบไวในเอกสารชแจงน ทานจะสามารถแจงใหประธานคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมฯ ทราบไดท เลขานการคณะกรรมการจรยธรรมฯ ฝายวจย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา โทร. 038-102823

ในเอกสารนอาจมขอความททานอานแลวยงไมเขาใจ โปรดสอบถามผวจยหรอผแทนใหชวยอธบายจนกวาจะเขาใจด ทานอาจจะขอเอกสารนกลบไปทบานเพออานและท าความเขาใจ หรอปรกษาหารอกบญาตพนอง เพอนสนท แพทยประจ าตวของทาน หรอแพทยทานอน เพอชวยในการตดสนใจเขารวมการวจยครงนได

106

เอกสารชแจงผเขารวมการวจย (ส าหรบกลมควบคม)

การวจยเรอง ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเอง ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด รหสจรยธรรมการวจย 09-11-2556 ชอผวจย นางสาวธนญชกร ชวยทาว เรยน ผเขารวมการวจย การวจยครงนท าขนเพอ ศกษาผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด ก าหนดกลมตวอยาง กลมละจ านวน 20 คน ทานไดรบเชญใหเขารวมในการวจยครงน เนองจากทานไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรง และเขารบการรกษาในคลนกโรคหอบ แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลอทมพรพสย เมอทานเขารวมการวจยแลวสงททานจะไดรบขณะเขารวมการวจยคอไดรบความร และแนะน าการปฏบตตนทเหมาะสมกบโรคปอดอดกนเรอรงแบบรายบคคล การสงพบเภสชกรเรองการใชยา และการมาตรวจตามนด ซงเปนการปฏบตการพยาบาลตามปกต เปนระยะเวลา 12 สปดาห เมอทานเขารวมการวจยแลวสงททานจะตองปฏบตคอ ใหขอมลและตอบแบบสอบถาม ไดแก 3 ชด ซงใชเวลาประมาณ 30 นาท และสถานทจดใกลกบคลนกโรคปอดอดกนเรอรง โดยจะท าการเกบขอมลหลงจากททานเขาตรวจกบแพทยเรยบรอยแลว และผวจยจะด าเนนการรบยาใหโดยททานไมตองด าเนนการเอง ขณะททานตอบแบบสอบถามหากทานมอาการหายใจหอบเหนอย เครยด ไมพรอมในการตอบแบบสอบถาม ผวจยจะยตการตอบแบบสอบถามทนท ใหหยดพกในสถานททจดเตรยมไว และดแลใหการรกษาพยาบาลจนกระทงทานมอาการทเลาลง และผวจยจะถามความเหนของทานในการยตการสนทนา และนดหมาย วน เวลา ททานพรอมในภายหลงอกครง หากอาการไมทเลาผวจยจะรายงานพยาบาลประจ าคลนก เพอใหทานไดรบการตรวจรกษาจากแพทยอกครง ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงไดรบการสนบสนนในการจดการตนเอง เพอปองกนและควบคมอาการหายใจล าบาก และสามารถน าผลวจยทไดไปใชวางแผนการ

107

พยาบาล และพฒนาการใหการพยาบาลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอไป การเขารวมการวจยของทานในครงน เปนไปตามความสมครใจ ไมวาทานจะตอบรบหรอปฏเสธ การตดสนใจของทานจะไมมผลกระทบใด ๆ ตอการดแลรกษาททานจะไดรบขณะเขารบการรกษาหรอเขารบบรการ และในระหวางเขารวมการวจยทานมสทธทจะปฏเสธ หรอถอนตวไดตลอดเวลาโดยไมจ าเปนตองบอกหรอชแจงแตอยางใด ขอมลทไดจากการวจยนจะใชส าหรบวตถประสงคทางวชาการเทานน โดยขอมลตาง ๆ จะถกเกบเปนความลบ ไมมการเปดเผยชอ จะน า เสนอในภาพรวมเทานน ผวจยจะเกบขอมลสวนตวของกลมตวอยางเปนความลบและด าเนนการอยางรดกมปลอดภย จะไมมการอางถงกลมตวอยางโดยใชชอในรายงานใด ๆ ทเกยวกบการวจยในครงนและจะท าลายขอมลภายใน 1 ป หลงการเผยแพรผลงานวจยแลว หากทานมปญหาหรอขอสงสยประการใด สามารถสอบถามไดโดยตรงจากผวจยใน วนท าการรวบรวมขอมล หรอสามารถตดตอสอบถามเกยวกบการวจยครงนไดตลอดเวลาทขาพเจา นางสาวธนญชกร ชวยทาว หมายเลขโทรศพท 089-4008013 หรอท ผชวยศาสตราจารย ดร.วรยา วชราวธน อาจารยทปรกษาหลก หมายเลขโทรศพท 087-5957632

................................................. (นางสาวธนญชกร ชวยทาว)

ผวจย หากทานไดรบการปฏบตทไมตรงตามทไดระบไวในเอกสารชแจงน ทานจะสามารถแจงใหประธานคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมฯ ทราบไดท เลขานการคณะกรรมการจรยธรรมฯ ฝายวจย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา โทร. 038-102823

ใบยนยอมเขารวมการวจย

------------------------

ในเอกสารนอาจมขอความททานอานแลวยงไมเขาใจ โปรดสอบถามผวจยหรอผแทนใหชวยอธบายจนกวาจะเขาใจด ทานอาจจะขอเอกสารนกลบไปทบานเพออานและท าความเขาใจ หรอปรกษาหารอกบญาตพนอง เพอนสนท แพทยประจ าตวของทาน หรอแพทยทานอน เพอชวยในการตดสนใจเขารวมการวจยครงนได

108

ใบยนยอมเขารวมการวจย

------------------------ หวขอวทยานพนธ เรอง “ผลของโปรแกรมสนบสนนการจดการตนเองในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตอความร พฤตกรรมการจดการตนเอง อาการหายใจล าบาก และสมรรถภาพปอด” ใหค ายนยอม วนท.……เดอน……………………พ.ศ.…………. กอนทจะลงนามในใบยนยอมเขารวมการวจยน ขาพเจาไดรบการอธบายจากผวจยถงวตถประสงคของการวจย วธการวจย ประโยชนทจะเกดขนจากการวจยอยางละเอยดและมความเขาใจดแลว ขาพเจายนดเขารวมโครงการวจยนดวยความสมครใจ และขาพเจามสทธทจะบอกเลกการเขารวมในโครงการวจยนเมอใดกได และการบอกเลกการเขารวมการวจยน จะไมมผลกระทบ ใด ๆ ตอขาพเจา ผวจยรบรองวาจะตอบค าถามตาง ๆ ทขาพเจาสงสยดวยความเตมใจ ไมปดบง ซอนเรนจนขาพเจาพอใจ ขอมลเฉพาะเกยวกบตวขาพเจาจะถกเกบเปนความลบและจะเปดเผยในภาพ รวมทเปนการสรปผลการวจย ขาพเจาไดอานขอความขางตนแลว และมความเขาใจดทกประการ และไดลงนามใน ใบยนยอมนดวยความเตมใจ ลงนาม…………………………………………………………ผยนยอม (…………………………………………………………) ลงนาม…………………………………………………………พยาน (…………………………………………………………) ลงนาม…………………………………………………………ผวจย (นางสาวธนญชกร ชวยทาว)

109

ภาคผนวก จ เอกสารแสดงผลการพจารณาจรยธรรม

110

111

ประวตยอของผวจย ชอ-สกล นางสาวธนญชกร ชวยทาว วน เดอน ปเกด 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2519 สถานทเกด จงหวดศรสะเกษ สถานทอยปจจบน 263/ 10 หม 8 ต าบลหนองครก อ าเภอเมอง จงหวดศรสะเกษ 33000 ต าแหนงและประวตการท างาน พ.ศ. 2540-2546 พยาบาลเทคนค โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ พ.ศ. 2546-ปจจบน พยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลอทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ ประวตการศกษา พ.ศ. 2540 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตร (ระดบตน) วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน สรนทร พ.ศ. 2546 พยาบาลศาสตรบณฑต มหาวทยาลยมหาสารคาม พ.ศ. 2558 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผใหญ) มหาวทยาลยบรพา