Univerzitet u SarajevuPrirodno-matematički fakultet

Odsjek za biologiju

Ljudske „rase“ i problemi njihove definicije- klasični

i savremeni koncept „rase"

POPULACIJSKI BIODIVERZITET LJUDSKIH RASA

Porijeklo i priroda „rasnog“ biodiverziteta

Grupna biološka promjenljivost recentnog čovjeka na nivou „rasa“ permanentno zaokuplja posebnu pozornost različitih nauka ali i u krugu običnih radoznalaca. U općebiološkom smislu, „rasa“ je taksonomska kategorija između (nižeg) varijeteta (varietas) i (hijerarhijski više) podvrste (subspecies). U opisu infraspecijske promjenljivosti, to je kategorija zoološke nomenklature, dok u botanici odgovarajući rang ima sorta. Savremena bioantropološka definicija, međutim pod rasom podrazumijeva sistem srodnih ljudskih populacija osobene genetičke strukture, koja se prepoznatljivo razlikuje od one u drugim – istovjetno definisanim-ljudskim skupinama.

Sociobiološko jedinstvo evolucije čovjeka je uvjetovalo jednu od krucijalnih specifičnosti ljudskih „rasa“ –za razliku od animalnih, one nisu tranzicijske jedinice procesa nastajanja novih vrsta. Antropogeni faktori su, naime, u tolikoj mjeri transformisali opće biološku ulogu i funkciju genetičke varijabilnosti da je kultura postala najmoćnija forma prilagođavanja ljudske vrste životnoj sredini. Dostignuća civilizacije favorizuju bogatsvo mogućnosti i formi osiguranja životne egzistencije i time povećavaju šansu različitih genotipova u formiranju genskog fonda narednih generacija. Na taj način, kulturni progres je istovremeno omogućio i biološko jedinstvo ljudske vrste i izrazitu varijaciju i polimorfizam. U ovom integralnom kompleksu progresivno se kumulira njena posebno bitna osobenost-specijalizacija za despecijalizaciju.

Najmarkantnija „rasna“ obilježja predstavljaju adaptacijske „uspomene“ iz prethodnih etapa hominizacije, u kojima su djelovali opći faktori evolucije a posljedica su selektivne prilagodbe na različite komplekse uticaja životne sredine. Budući da egzistencijalni prirodni resursi nisu homogeno distribuirani po cijeloj Planeti, genetički sastav različitih populacija ljudske vrste adaptirao se na vrlo heterogene životne uvjete. Može se zaključiti da su najuočljivije spoljne „rasne“ osobenosti imale ili imaju naglašen adaptivni značaj. Njihove odgovarajuće varijante i cjeline bile su selektivno snažno podržavane u različitim uvjetima insolacije, temperature, vlage, ishrane i niza drugih činilaca.

Boja kože

Boja kože je najupadljivija superficijelna „rasna“ osobenost, koja je, obično, uvažavana kao jedna od najznačajnijih pokazatelja distinkcije „rasa“. Poznavanje njenog funkcionalnog značenja u općem koadaptivnom sistemu čovjeka, međutim, daleko je ispod te razine. Prostorno-geografska distribucija slabe i jake pigmentacije ljudskih skupina argumentira pretpostavku da tamna put predstavlja prilagodbu na intenzivnu insolaciju i vedro nebo, a da svijetla ima adaptivnu prednost u oblastima prohladne klime sa mnogo magle i oblačnih dana. Takvu hipotezu predstavlja i Glogerovo pravilo, prema kojem su životinjske jedinke iz populacija tropskih, vlažnih oblasti obično intenzivnije pigmentirane nego one iz hladnijih i sušnijih dijelova areala istih i srodnih vrsta.

Najtamnoputiji savremeni ljudi žive između Sahare i afričkih tropskih kišnih šuma, a izrazito su pigmentirani stanovnici Melanezije, Nove Gvineje, Južne Indije i autohtoni Australci. Centri radijacije leukodermije ili blondizma su u Sjevernoj Evropi, koju karakteriziraju klimati sa malo sunčanih dana, posebno u onim područjima koja su bila zahvaćena pleistocenskim oledbama. Mongoloidne populacije se, međutim, ne uklapaju u ovu opću sliku; američki Indijanci (sub)tropskih krajeva su neznatno tamniji od svojih srodnika iz umjerenih i hladnih predjela, a sibirski palemongoloidi i Eskimi imaju nešto više pigmenta nego što bi bilo primjereno njihovom podneblju. Jedno od prihvatljivih objašnjenja tog fenomena moglo bi biti u vezi sa klimatskim prilikama arktičke oblasti, gdje je pretežno suho i rijetko oblačno sa blještećom insolacijom.

Često se postavljaju pitanja funkcionalnog paralelizma u adaptivnoj ulozi preplanulosti svijetloputih i trajne tamnoputosti. Kao što je poznato, insolacijski inducirana pigmentacija kod osoba svijetle puti ima zaštitnu ulogu prevencije bolnih opekotina. UV dio spektra ozljeđuje žive površinske slojeve kože, a preplanulost inducira zaštitno deponovanje pigmenta u ćelijama pokožice i zadebljavanje njenog rožnog sloja. Rožni sloj apsorbuje UV zrake i spriječava njihov prodor u dublje-žive stanice, pri čemu je efikasnost te zaštitne funkcije u direktnoj srazmjeri sa stupnjem pigmentacije. Takva uloga inducirane pigmentacije je idioadaptacijske prirode dok trajna pigmentiranost ima evolutivno-adaptivno značenje. Relativno veća adaptivna vrijednost svjetlijih nijansi kože u podnebljima sa malo sunčanih dana takođe nije pouzdano utvrđena, a pretpostavlja se da bi mogla biti u vezi sa stimulaciom sinteze antirahitičnog vitamina D u živim ćelijama. Tamna put odbija svega 10-20% vidljivog dijela spektra, tj.značajno manje nego svijetla (40-50%) što povećava toplotno opterećenje.

Postoje argumenti koji podržavaju i pretpostavku da je povećana pigmentiranost također bila favorizovana i u vezi sa rakom kože. On je češći među svjetloputim osobama a u istoj kategoriji češće se javlja na dijelovima kože koji su neposredno eksponirani suncu. S druge strane, smanjena osjetljivost osoba svijetle puti na nazebe i upale zglobova mogla je biti faktor povećanja adaptivne vrijednosti onog fenotipa u hladnijim podnebljima. Smatra se da je često pominjanja hipoteza o „zaštitnoj obojenosti“ kao adaptaciji tamnoputih lovačkih plemena na uvjete sjenovitih šuma- na razini neutemeljenih spekulacija.

je i do recentnog doba održala svoj primarni adaptivni značaj; vunasta, spiralna, kuštrava i kovrdžava kosa pripadnika tropskih populacija efikasnija su zaštita mozga nego što su npr. prava i valovita kosa.

Forma kose

također mogu imati posebno naglašen adaptivni značaj. Posmatranjem globalne distribucije tipova konstitucije, dimenzija i oblika tijela kod životinja je zapaženo nekoliko općih karakteristika njihove specijalne varijacije. Prema Bergmanovom pravilu, jedinke vrsta koje žive u hladnijim krajevima obično su prosječno krupnije od svojih srodnika iz toplijih krajeva. Alenovo pravilo se odnosi na pojavu da su istureni dijelovi tijela (udovi, uši, rep, itd.) u hladnijim dijelovima areala iste ili srodnih vrsta obično kraći u odnosu na opće tjelesne dimenzije. Obje ove pojave su u funkciji čuvanja toplote.

Konstitucija i oblik tijela

U proporcionalnom razvoju organizama površina raste po kvadratnoj, a zapremina i masa po kubnoj potenciji linearnih mjera. Manja površina odaje relativno manje toplote po jedinici mase pa selektivnu prednost u različitim podnebljima imaju kontrastno drugačiji fenotipovi. Karakteristični kvantitativni odnos tjelesne mase i visine u pojedinim dijelovima sveukupnog svjetskog stanovništva daje veoma indikativne podatke o mogućim vezama između klimatskih prilika i tjelesne konstitucije. Neki primjeri najvišeg (Vatutsi-176cm) i najnižeg (Pigmeji-142cm) rasta u ljudskoj populaciji pokazuju da stanovništvo vrelih i otvorenih predjela spada u kategoriju najvećih iznosa tog koeficijenta iako je njihova adaptacija išla u dva različita pravca; oni naginju ka visokom i suhonjavom stasu ili, još češće niskom stasu i vitkoj konstituciji (srazmjerno malog tijela i izduženih udova).

Vatutsi

Autohtoni stanovnici hladnih oblasti su najčešće korpulentni- široki, krupni i teški, odnosno zdepasti i dežmekasti, a skloni su i nagomilavanju potkožnog masnog tkiva. Salo u tropskim krajevima povećava opasnost od toplotnog iznurivanja. Činjenica da odjeća savremenog čovjeka održava određenu mikroklimu i na veoma niskim temperaturama ne znači da na individualnu adaptabilnost ne utiče i tjelesna konstitucija. Naročito ne treba zanemariti ni činjenicu da je adaptivnost evoluciono dinamična kategorija. Također se pretpostavlja da termoizolaciona svojstva potkožne masnoće objašnjavaju i strukturu mongoloidnog lica. U hladnim oblastima tijelo je zaštićeno, a lice može da bude eksponirano izrazito niskim temperaturama. Pripadnici većine populacija iz centra radijacije mongoloida živi u klimatima niskih temperatura, oštrih mrazeva i jakih vjetrova, pa njihova spljoštena i dobro popunjena lica imaju manju relativnu površinu; otpornija su na ozebline negp mršava lica istaknutih crta. Adaptivni značaj takvih svojstava potvrđuje i primjer skandinavskih laponaca koji su konvergencijom stekli mnoga mongoloidna obilježja.

Fiziološka adaptacija

Fiziološka adaptacija je jedna od nezaobilaznih komponenti sistema održavanja homeostaze ljudskog organizma. Komparativna fiziološka istraživanja diferencijacije „rasa“ najčešće su obuhvatala karakteristične elemente adaptacije na klimatske prilike, a posebno na temperaturu i vlažnost. Naga osoba toplotnu ravnotežu sa svojom okolinom uspostavlja na 27-30ºC van toga raspona se uključuju odgovarajući homeostatski fiziološki procesi. Iznad 30ºC počinje znojenje, a ispod 27ºC drhtanje. Ovakve fiziološke posljedice ima i pojačana fizička aktivnost, a pokrivanjem i utopljavanjem se postižu adekvatni kompenzacijski efekti. Eksperimentalno je dokazano da američki crnci, uz sličnu konstituciju, istovjetne uvjete okoline i jednak fizički rad, relativno izdržljivi na sparini, a bijelci u vreloj i suhoj klimi. Na vrelom i vlažnom vremenu, crnci, uz nižu tjelesnu temperaturu i puls, gube za oko 5% manje tjelesne mase po satu fizičke aktivnosti dok je situacija obrnuta u vrelim i suhim pustinjskim uvjetima.

Na oko 23ºC neodjeven bijelac, u prosjeku ima temperaturu rektuma oko 36ºC, glave oko 34,5ºC, trupa oko 34ºC, šaka oko 30ºC i stopala oko 25ºC. Kada se udovi rashlade do oko 5-10ºC opticaj krvi se intenzivira pa ne dolazi do smrzavanja eksponiranih dijelova tijela. U tom pogledu postoje izrazite međupopulacijske razlike. Zabilježeno je da neodjeveni autralski domoroci mogu spavati i na temperaturama na kojima prosječan bijelac dršće, iako ima primjetno toplije udove. Viši bazalni metabolizam Eskimima omogućuje produkciju više toplote, a smatra se da je pojačan krvotok u uronjenim dijelovima tijel (u hladnu vodu) kod njih također genetički determinisan. Slična pojava je zabilježena i kod pripadnika plemena Alakaluf koji žive u surovim uvjetima hladne i vjetrovite klime, a koji bez vidljivih posljedica hranu sakupljaju roneći u vodi temperature oko 6-8ºC.

Ostali oblici adaptacije

Ostali oblici adaptacije su superficijelno teže uočljivi, iako su mnogi od njih imali značajnu ulogu u kreiranju mnogih bitnih crta „rasne“ i opće međupopulacijske diferencijacije ljudskih grupa. Tako je neporeciva pretpostavka da je odabiranje putem različitih bolesti i njihovih pandemija moglo biti izuzetno efikasan kreator karakterističnog genetskog sastava određenih populacija. Isti geni na jednom kraju svijeta mogli su povećati adaptivnu vrijednost svojih nosilaca, dok su u drugom stvarali izrazite predispozicije za neku bolest. Tako, na primjer, otpornost na malaričnu groznicu koindicira sa tamnom pigmentacijom, a različita ishrana favorizuje određene tipove konstitucije; selektivni činilac može biti i nedostatak izvjesnih elemenata u zemljištu. Fizičke osobenosti stanovništva jugoistočne Azije mogle bi biti u vezi sa dominacijom pirinačne ishrane, a zdepasta i dežmekasta konstitucija, sklona gojaznosti, u sjevernoj Aziji i nekim dijelovima Evrope je, vjerovatno adaptilnija na nepovoljnu i neravnomjernu dinamiku ishrane. Mišićavost i žilavost također predstavljaju komparativnu prednost pripadnika lovačkih plemena. Pretpostavljena uloga spolnog odabiranja sasvim je neizvjesna, iako ga seksualni promiskuitet u svim oblicima socijalne organizacije, nesumnjivo, podržava.

Neadaptacijski faktori

Neadaptacijski faktori također su mogli u značajnoj mjeri učestvovati u formiranju karakterističnih genskih fondova osobenih ljudskih skupina i populacija. Među njima je svakako najefikasniji genetički drift, koji na nekoj od ključnih etapa formiranja genskog fonda naredne generacije, sasvim slučajno, određuje relativno učešće pojedinih gena. Njegovim djelovanjem, posebno u uvjetima reproduktivne izolacije, objašnjavaju se često drastične međupopulacijske razlike u frekvenciji određenih „adaptivno neutralnih osobina“ koje nastaju slučajnim formiranjem genskog fonda pojedinih izolata i migrirajućih grupa. One, po „principu osnivača“ konstituišu genske fondove novih (sub)populacija, genetičkog sastava koji u manjoj ili većoj mjeri odstupa od aktuelnog stanja u matičnoj populaciji. Tom „igrom slučaja“ u zahvaćenim malim populacijama može doći do fiksiranja izuzetno visoke ili niske frekvencije određenih gena. I genetički drift i izolacija utiču na formiranje karakterističnih skupina balansiranih sistema gena, koje, u daljem konstituiranju genskog fonda populacija, mogu biti izloženi heterogenim kompleksima činilaca prirodnog odabiranja,a u pravcu povećanja opće adaptiranosti uvjetima životne sredine. Dokazano je da temeljna i središnja svojstva ljudske vrste –razum i inteligencija-nisu ni „rasno“ ni populacijski ograničena.

Kontroverze klasifikacije ljudskih „rasa“

Prvi poznati pokušaji klasifikacije potiču još od starih Egipćana koji (na osnovu boje kože) razlikuju 4 ljudske „rase“. Prve naučno zasnovane opise „rasa“ opisali su biosistematičar Line i antroplog Blumenbach (1775). Prema boji kože oni razlikuju: kavkasku (bijelu), mongolsku (žutu), etiopsku (crnu), američku (crvenu) i malajsku (mrku) „rasu“.

Uočljivo je da ljudi mogu imati različite varijante forme kose ( glatka, ravna, talasasta, kovrđava itd.), boja kose (plava, pepeljasta, smeđa, crna, crvena), forme nosa (izbočen i uzak, širok i pljosnat, orlovski i sedlast), oblik usana (tanke, debele, ispupčene), tjelesne visine (visoki, niski, patuljasti), oblik lobanje (duguljasta, okrugla). Kada bi varijacija ovih svojstava ispoljavala visok stepen međusobne korelacije, tipološke klasifikacije „rasa“, prema takvim kriterijima bi mogle biti prihvatljive i daleko pouzdanije. Međutim, pošto takve veze u većini relacija nisu prisutne, prema svakoj od pomenutih osobina se dobija specifična tipologija.

Također treba naglasiti da sva grupna svojstva u sveukupnoj ljudskoj populaciji ispoljavaju kontinuiranu promjenjivost i da nijedna klasifikacija ne može obuhvatiti cjelokupni obim i sve segmente njihove varijacije. Drugim riječima, u svim pokušajima populacijske diferencijacije po pojedinim osobinama ili njihovim kompleksima javljaju se uže ili šire kategorije koje nije moguće argumentovano svrstati ni u jedan od izdvojenih tipova. U dosadašnjoj praksi one su obično definirane kao „rasne manjine“, „rasni sitniš“ i sl.U svim tim klasifikacijama „rasno tipični“ primjeri su veoma rijetki, a stvarne populacije se sastoje od prelaznih formi. Što je manji broj izdvojenih „rasnih skupina“ – sve veći dio čovječanstva nije moguće utemeljeno svrtati u njihove okvire.

Savremene klasifikacije „rasa“ također polaze od odabranih klasičnih kriterija, ali uvažavaju i rezultate niza novijih metoda u analizi međugrupnih bioloških sličnosti i razlika. U toj oblasti posebno se uvažavaju odgovarajući pokazatelji biohemijsko-fiziološke nasljedne varijacije, prostorno-vremenskih (antropogeografskih) i srodničkih (genetičkih i filogenetskih) veza i odnosa te podaci o potomstvu različitih kombinacija „rasno“ mješovitih brakova, itd. Savremena bioantropologija, dakle, napušta klišeizirani koncept „rase“, tj. biološku (genetičku) populaciju sve češće uvažava kao osnovnu jedinicu grupne posebnosti, a tzv. „rasne razlike“ tretira kao populacijsko-genetičke osobenosti.

Ipak, iz čisto praktičnih razloga i zbog milenijske ukorijenjenosti, u široj upotrebi je još uvijek uobičajeno svrstavanje savremenog čovječanstva u tri velike „rasne skupine“:• „bijelci“ (evropska, evrop/e/idi, kavkazoidi),• „crnci“ (afričko-australska, negr/o/idi) i • „žuti“ (azijsko-američka, mogoloidno-indijanska, mongol/o/idna).

Ova podjela se temelji na najuočljivijim i najgrubljim spoljnjim „rasnim obilježjima“, a svaka pomenuta grupa obuhvata niz podgrupa, „loza“, „rasa“ i „podrasa“. Prema klasičnim opisima, za evropeidnu skupinu je karakteristična svijetla koža ( od svijetložute do do tamnosmeđe), tankodlaka i blago valovita kosa, jaka tjelesna dlakavost, relativno uzak nos i tanke usne. Tipični predstavnici mongoloida obično su žućkaste do smeđe (kod Indijanaca i bakrenaste) kože, crne ili tamnosmeđe kose, ravne i čvrse dlake, slabe tjelesne dlakavosti, a snažnih kostiju lica- istaknutih i spljoštenih jagodica. Posebna osobenost im je tzv. „mongolsko oko“ – specijalno nasljedno svojstvo što se ispoljava u odebljalom naboru gornjeg očnog kapka, koji prekriva unutrašnji ugao oka, dajući mu bademast oblik i stvarajući utisak kosine.

Posebno treba naglasiti da u svakoj od pomenutih „velikih rasnih skupina“ postoje populacije („rase“) koje bi po svakom od opisanih karaktera mogle biti „tipičniji“ pripadnici neke od ostalih skupina, čak i od njihovih, nesumnjivo, pripadajućih predstavnika. Tako, naprimjer, dio „bijelaca“ indijskog područja ima tamniju kožu nego pripadnici nekih afričkih „crnačkih“ plemena.

Biasutijeva klasifikacija „rasa“

Biasutti (1955) klasifikuje „rase“ prema prihvatljivijim kriterijima, posebno respektirajući prostorno-geografske, moguće filogenetske i genetičke pokazatelje međugrupnih relacija. Na osnovu tih i nekih drugih polazišta, ovaj autor i njegovi sljedbenici diferenciraju velike primarne i sekundarne skupine „rasnih oblika“. Prema njima, velike primarne skupine su ekvatorska i borealna (sjeverna), a sekundarne – subekvatorska i pacifično-amerilka. Unutar tih skupina oni razlikuju uže kategorije: grana (4), loza (16), „rasa“ (52) i „podrasa“.

Komplesija /svojstvo Ekvatoraki oblici Borealni oblici

australoidi negroidi mongoloidi Evropeidi

Koža Tamnosmeđa do crna Varijabilno tamna žućkastosmeđa Varijabilno depigmentirana

Oči tamne crne Tamne, prorez ukoso Varijabilno depigmentirane

Kosa Tamna, valovita ili blago kovrđava

Crna, kovrđava, često uskih zavoja i spiralna

Crna ili tamnosmeđa,ravna i tvrda Varijabilno depigmentirana do crna, tanka , ravna valovita ili kovrdžava

Dlakavost Osrednja do jaka Odsutna i na licu Slaba i na liocu Osrednja do jako izražena

Stas srednji Varijabilan između dva ekstremiteta

Srednji do nizak Srednji do visok

Konstitucija Pretežno leptosomna Zdjelica srazmjerno uska brevilinealna Heterogena, zdjelica srazmjerno široka

Lubanja glave Manje zapremine Male zapremin velike Duguljasta ili kratka

Lice široko Jagodice veoma izražene Jagodice jako spljoštene i istaknute

-

Nos Nizak i širok Kratak i spljošten,nosnice rašitene

Slabo istaknut Osrednji, visok,uzak,poneksad kukast, nosnice nisu raširene

Usta Usne široke Usne debele Usne osrednje debele -

Vilice - Izražena prognatija - Brada istaknuta

Profil konveksan - - Ortognatski

Primarni „rasni oblici“

Komplesija /svojstvo Subekvatorski oblici Pacifičko-američki oblici

Paleoindidi etiopidi polinezidi amerikanidiidi

Koža Tamna tamna svijetlosmeđa žućkastosmeđa

Oči Crne, evropeidne tamne Tamne, blago mongoloidne

Crne,uskog proreza ,često mongolodine

Kosa Crna, valovita Crna, spiralna Smeđa do crna i valovita Crna,ravna,rjeđe valovita

Dlakavost slaba slaba - slaba

Stas Srednji ili niži Srednji do visok Srednji ili viši -

Konstitucija - leptosomna muskulaturna stenična

Lubanja glave Uska i dolihocefalna dolihocefalna Brahicefalna, čelo široko velika

Lice kratko ovalno široko Jagodice visoko postavljene, bočno

istaknute

Nos Ravan, korijen udubljen,nosnice

raširene

izbočen - Izbočen, ponekad orlovski

Usta - Široka,usne pune Usne pune -

Profil - Ortognatski Ortognatski -

Sekundarni „rasni oblici“

„Rasna skupina“ primarnih ekvatorskih oblika (negro-australoidna)

Ova velika „rasna skupina“ obuhvata australoidnu i negroidnu granu, sa po tri loze i ukupno 19 „rasa“.Pretpostavlja se da su sve okeanijske populacije u srodničkoj vezi sa australoidima, a sve afričke – sa negroidima, pri čemu su australoidi najstarija i najprimitivnija skupina. Na osnovu nekih zajedničkih obilježja, također se vjeruje da primarni ekvatorski oblici potiču od prastanovništva (u pleistocenu) potonulog Sundajskog kopna.

AUSTRALOIDI su grana sa 3 loze: australidi i papuanidi (po 3 „rase“) te vedidi (dvije „rase“). U australide spadaju australska, gotovo izumrla tasmanska i neokaledonska „rasa“. U papuanide spadaju: papuo- melanezijska, papuo-montana i tapirska, a u vedide – vedska i malajska.

Australoid iz Šri Lanke

Australoidi iz Indije

NEGROIDI obuhvataju loze steatopigmida, pigmida i negrida, a ukupno 11 „rasa“.

1.Steatopigmidi ili koisanidi Obje pripadajuće rase su patuljastog rasta (Hotentoti – 120-140 cm i Bušmani do 160 cm), a kod žena je redovna steatopigija (unazad stršeća zadnjica – od naslaga masnog tkiva). Koža im je žućkasta, a kod Hotentota kosa je u čupercima, oči slične mongolskim.

2.Pigmidi su rumeno - smeđe boje kože, niskog rasta i eurisomne konstitucije. Kosa im je u čupercima, glava velika, nosne kosti kratke i uske. Oči su velike, a gornja usna velika i ispupčena. Žive u ekvatorskom šumskom području Afrike, od Atlantika do Velikih jezera. Ovdje spadaju „rase“ Bambuti (patuljastog rasta) i Babinga.

Bušmani

Bambuti

3.Negridi su loza sa sedam „rasa“. Zajedničke karakteristike su im: tamnosmeđa, gotovo crna koža, mišićavo i vitko tijelo, ravno i u sredini ispupčeno čelo, prognatizam, kovrđava kosa, dolihocefalnost, sedlast i širok nos, nabrekle i mesnate usne i visok rast ( i preko 180 cm). Ovoj lozi pripadaju sudanska (visokog rasta), nilotska (u kojoj su registrovani najviši ljudi na svijetu; muškarci u prosjeku 173-183 cm), kafridi (južna Afrika), silvidi (ekvatorske prašume) te vanafričke andamanska (niskog rasta; Andamanski otoci), i Semang „rasa“ (niski „negritosi“ sa Malaje i Filipina).

Negrid iz Kenije

„Rasna skupina“ primarnih borealnih oblika

Veliku „rasnu skupinu“ primarnih sjevernih oblika čine dvije grane (mongoloidi i evropeidi) sa po tri loze i ukupno 18 rasa.

MONGOLOIDI obuhvataju loze paleomongolida, mongolida i eskimida.

1.Paleomongolidi uključuju paleosibirsku odnosno njenu savremenu „podrasu“ kamčadala (Samojedi, Čukći, Keti i Oroki ili Nanajci), tibetsku (Tibet,jugozapadna Kina, Burma) i punan (borneo, Sijam, Malaja) „rasu“.

2.Mongolidi uz opće mongoloidne odlike, naglašenije imaju žućkastu kožu, glatku, crnu i tvrdu kosu te jako izražene kosti lica. Srednjeg su ili nižeg rasta i mezocefalni a mongolski nabor iznad očiju je izrazit. Ovdje spadaju tri „rase“ : tunguska (Mandžurija, Istočni Sibir,Magnolija i Turkestan), kineska (sinidi : srednjokineska i južnokineska „podrasa“ ) i južnomongolska (južna Kina, Burma , Sijam, Indokina).

3.Eskimidi i njihova jedina „rasa“ – Eskimi naseljavaju obale američkog Artika.

Eskim

Evropeidi imaju tri loze : paleevropidi, evropidi i lapidi sa ukupno 11“rasa“.

1.Paleevropidi su bili široko rasprostranjena praskupina iz evroazijskog komna čiji su fosilni tragovi registrovani od Kine do zapadne Europe. Sada su predstavljeni samo Ainu „rasom“ (južni Sahalin, Hokaido, Kurilski otoci) i uralskom (sjevernoistočna Rusija, Altaj, zapadni Sibir). Ainu su najdlakaviji ljudi današnjice a ponekad imaju naglašen i epikantus (mongolske oči).

Ainu

2.Evropidi pored općih evropeidnih oznaka posebno se odlikuju relativno kratkim rukama, širokom karlicom , dobro razvijenom muskulaturom, veoma reduciranim aparatom za žvakanje, uskim i prominentnim nosom i dobro oblikovanom bradom. Obuhvataju sljedeće „rase“ : mediteranska („podrase“ : berberska, paleosardska, litoralna), nordijska („podrase“ –danska ,finska i irska), iranska ili orijentalna („podrase“ asiroidska i libijska), indijska(sjeverna Indija), alpska (srednja Francuska, južna Njemačka, Švicarska, sjeverna Italija, Austrija, Češka i Mađarska),baltijska(„podrase“ paleoslavenska i karpatska;Poljska , Rusija, Finska i Pribaltik), jadranska ili dinarska („podrase“ padska i norička, zapadni Balkan i Karpati do Alpa) i pamirska (turanidi :armenoidska „podrasa“ iz Male Azije, Irana i Armenije).

Indijska „rasa“

Iranska „rasa“

3.Lapidi, tj njigova „rasa“ Laponci naseljavaju sjevernu Skandinaviju i poluotok Kolu. Imaju osebujne oznake , a među njima i takve po kojima liče na pripadnike alpske „rase“.

Laponci

Sekundarni subekvatorski „rasni oblici“

Prema odgovarajućim svojstvima kože, populacije ovih oblika liče na ekvatorsko stanovništvo a po općem habitusu, konstituciji i strukturi tijela – na borealne evropeide. Ovdje se svrstavaju loze paleoindida i etiopida ( ukupno pet „rasa“)

1.Paleoinididi imaju osnovna paleoevrposka obilježja koja su kombinovana sa australoidnim oblikom nosa i melanizmom. Čine ih tamilska (jugoistočna Indija) i malabarska „rasa“ (jugozaopadna Indija).2.Etiopidi imaju evropeidni habitus sa nizom negroidnih primjesa. Obuhvataju etiopsku („podrase“ oromonska, Masai i Wa Tutsi ; Etiopija), saharsku (gornja Tibesti) i malgašku (Madagaskar ) “rasu“.

Sekundarni pacifičko-američki „rasni oblici“

Ova skupina obuhvata veoma heterogene sekundarne „rasne oblike“ koji se svstavaju u dvije loze : polinezidi (jedna „rasa“) i amerikanidi (devet „rasa“).

1.Polinezidi su predstavljeni mikronezijskom i maorskom „podrasom“. Nastali su miješanjem paleoevropidnih i paleomongolidnih elemenata ali se po nizu izrazitih specifičnosti smatraju posebnim i autohtono oblikovanim rasnim tipom.

Maori

2.Amerikanidi uključuju sljedeće rase : aleganska (Njufaundlend i jugoistočna Kanda), dakota ( SAD, Kanada i Meksiko), aleutska (sjeverozapad Sjeverne Amerike), sonorska ili margidi (Meksiko i Kalifornija), pueblo – andska ( Florida, Teksas, Meksiko, Srednja Amerika, Kolumbija i Venecuela), amazonska ili brazilidi (Brazil), lagidi (južni brazil), pumpidi ili patagonci (Urugvaj i Argentina), mageljanska ili fuegidi (jugozapadni Brazil. Sjeverozapadni i jugozapadni Čile).

Bojdova klasifikacija „rasa“

Boyd (1950, 1953) je svoju tipologiju rasa utemeljio na raspoloživim podacima o relativnoj frekvenciji krvnih grupa ABO, Rh i MN sistema ( i njihovih genetičkih determinatora). Iako njegova klasifikacija ne donosi primjetne novine u klasičnom bioantropološkom pristupu ovoj problematici ona je posebno značajna jer se potpuno oslobodila isključivosti superficijelnog posmatranja. Na osnovu proučavanih pokazatelja genetičke heterogenosti čovječanstva Boyd je opisao pet „rasa“. To su : evropska (kavkazoidna), afrička (negroidna), azijska (mongoloidna), indijanska i australoidna. On je pretpostavio i postojanje šeste – ranoevropske „rase“ čiji su savremeni pripadnici Baski .

Diferencijalne osobenosti genetičke strukture ljudskih „rasa“ po Bojdovoj klasifikaciji

„Rasa“ Diferencijalne osobenosti frekvencije gena

ABO Rh MN

Evropska Umjerena učestalost sva tri alela

Visoka učestalost cde i Cde LM –nešto iznad 50%LN-ispod 50%

Afrička Umjerena Visoka učestalost cDe Umjerena

Azijska Visoka frekvencija IB Rijetkost ili potpuno odsustvo cde

Umjerena

Indijanska Pretežna homozigotnost I0,ponekad visoka frekvencija IA, odsutnost IB

Potpuno odsustvo ili rijetkost cde

Visoka učestalost LM

Australoidna Umjerena do visoka frekvencija IA

Odsutan ili rijedak alel IB

Odsustvo ili rijetkost cde Visoka učestalost LN

Kun-Garn-Berdselova klasifikacija „rasa“

Na osnovu većine uočljivih morfološko – anatomskih komponenti ukupnog fenotipa, Garn je izdvojio 9 glavnih „geografskih rasa“ : amerikanidska, polinezidska, mikronezijska, malezijsko – papuanska, australijska, azijska, indijska, evropska i afrička. Nešto prije tog, međutim, Voon, Garn i Birdsell (1950) predložili su klasifikaciju od 30, a zatim Garn (1961) od 32 „rase“ integracijom tih sistema nastala je tipologija sa 34 „rase“.Najznačajnija diferencijalna crta ove, kao i Biasutijeve klasifikacije u odnosu na one koje su prethodile je prihvatanje činjenice da su „rase“ ustvari mendelovske populacije podložne mijenjanju a ne asptraktni i nepromjenjivi tipovi i „komponente“.