14
Anlleos AnÁlrsr ol c0mp0st0Á0 coRponAt E Do lilDtcE DE MAssA conponAt DE r¡rDrvfDuos oe 18 n 50 m¡os Bjdy c1mposition and body mass index ¡n ¡ndividuals from 18 t0 50 years ot0 Adriana Lopes Martinsr, Márcia Moreira Mamedesr, Marcus Paulo P de 0live¡rar, José Ney Ferraz Guimaráes2, Fátima Palha de 0liveira3 Rli-\r \l() Conr o olrjctiro dc araliar a composigño corporal (CC) c o indicc da massa corporal (IlvIC) <lc indir.ídrros dc l8 a 50 anos dc ambos os scxos, foram cstudados 489 lolultários, scndo 190 do scxo fcminino (módia=27 i7,5 anos) c 399 do sexo masculino (médi¿=25 1Tarros). A amostra foi diüdida cm 3 gntpos. guln 1: dc lB a 24 anos; gru¡o II: dc 25 a 30 a¡¡os c gru¡o lll: dc 30 anos cm diantc, c a anáüse foi feita co¡¡si<k'¡¡¡xl<¡ o scso. ¡\s nrctliclas rlc rlobras cutáncas (DC) foram fcitas com compasso (lclrrrli ¡rrr.r i\io rk'{).1 ntnr c ¡rlotocob atlotado pala crs cálculos loi o proposto ¡r,'rl.r,l''rrñlf'11,.k l!r¡11 . .\ .\\( )\'.\ ¡¡¡¡ ¡r¡ lirir¡¡¡tl¡r lra¡ir con¡>ala¡os rcsr tados l, S lr.rrl ,1,,. !n¡lr,\. , rr .r*rr i,11.i,, r orrr ¡, t¡rtr. rl. li¡kll HSl). .\s dilirrrrEas parl ,,,r¡.rrl r.rj.r. ¡¡,' r.rr¡1,, l¡¡.r¡¡¡ r¡¡lri. r,r'irl rrtr'. crrtr-c o grt¡xr I c o Ill. .\¡r..rr,l^r,.rrlt.rl,^rrrrrlr,^,rlrt¡lr¡r.rlrrlll(lrolrts¡r,rrxlrlclriiclalsificagioranrra/ lil.i.r ..11.1r. t,,l¡( r(rr.rt.r rr¡rr ¡i.lr ¡¡rri¡¿r¡¿,< 251 ¡rara <locrrEas associadas a csrc irxlitr'. liri u¡ilirarlr. tnr ¡ml¡os t.¡s st'xos, a tcnrliucia dc maior prcvaléncia (ol) dc irxliritlut¡'; corn solrlc¡rcso c ol¡csicladc I cntrc indi¡,'íduos com mais iüdc. P.u,t\,R,\s-( )H.\ui Composigio colpoml, pcrccrrtual dc gordum, massa co¡poral magra, IMC Auri tR,\(r'l With thc ploposc to cvaluatc body composition (BC) and body mass indcx (BMI), 489 voluntary irxlivichrals bc¡vcc¡ lB and 50 ycars old u,crc studicd, being 299 male (25 lTycars) arrd 190 fcmalc (mcan=25 lTycars). Thcy ncrc diüdcd into tlrree groups: goul I (18 to 21 ycars), group II (25 to 30 ycars) ard group III (bcyoad 30 years). Thc skinfold caiipcr Ccscor{ (prccision of 0,I mm) was uscd to mcasurc subcutancous fat, a¡<lJackson & Pollock (1985) protocol was adoptcd to obtain BC. The ANOVA onc way rvas adoptcd to comparc tbc rcsults (p 3 0,05) of tl¡c groups üth the Tukey HSD tcst. Thc diflcrcnccs among thc studicd lariablcs arc mo¡c cvidcnt bctwccn group's I Pr7fessa4a) de EducaQáo Fis¡ca - graduado(a) pela U.RJ Prctessor de Fis¡ologia do Exetcic¡a e Aval¡a1áo Fis¡ca da Escala de Educa)á1 Fis¡ca e Desp\rtos da UFBJ - Meslrc ent Bases Fisi)logicas da Ed. Fis¡ca pela UFñJ Pnfessan de Fis¡1l)gia da Exeícia1 e Aval¡a1áo Fisica da Escala de Educa1á, Fís¡ca e Despjnos da UFR,j DSc pela C)PP| UFRJ C^DEn¡os Saúrr Col[rv¡, Rro oE J^rErno,9 (2):97 - 110,2001 - 97

Anlleos I - IESC · Anlleos AnÁlrsr ol ... lácil manuseio e que ... (MCM) foi estimada á partir da subtra-qáo da MCG da N{CT. O índice de massa corporal (IMC= MCT/estatura2,

  • Upload
    ledang

  • View
    213

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

II

I

I

Anlleos

AnÁlrsr ol c0mp0st0Á0 coRponAt E Do lilDtcE DE MAssA conponAt

DE r¡rDrvfDuos oe 18 n 50 m¡os

Bjdy c1mposition and body mass index ¡n ¡ndividuals from 18 t0 50 years

ot0

Adriana Lopes Martinsr, Márcia Moreira Mamedesr, Marcus Paulo Pde 0live¡rar, José Ney Ferraz Guimaráes2, Fátima Palha de 0liveira3

Rli-\r \l()Conr o olrjctiro dc araliar a composigño corporal (CC) c o indicc da massa corporal(IlvIC) <lc indir.ídrros dc l8 a 50 anos dc ambos os scxos, foram cstudados 489lolultários, scndo 190 do scxo fcminino (módia=27 i7,5 anos) c 399 do sexo masculino(médi¿=25 1Tarros). A amostra foi diüdida cm 3 gntpos. guln 1: dc lB a 24 anos;gru¡o II: dc 25 a 30 a¡¡os c gru¡o lll: dc 30 anos cm diantc, c a anáüse foi feitaco¡¡si<k'¡¡¡xl<¡ o scso. ¡\s nrctliclas rlc rlobras cutáncas (DC) foram fcitas com compasso(lclrrrli

¡rrr.r i\io rk'{).1 ntnr c r¡ ¡rlotocob atlotado pala crs cálculos loi o proposto

¡r,'rl.r,l''rrñlf'11,.k l!r¡11 . .\ .\\( )\'.\ ¡¡¡¡ ¡r¡ lirir¡¡¡tl¡r lra¡ir con¡>ala¡os rcsr tados

l, S lr.rrl ,1,,. !n¡lr,\. , rr .r*rr i,11.i,, r orrr ¡, t¡rtr. rl. li¡kll HSl). .\s dilirrrrEas parl,,,r¡.rrl r.rj.r. ¡¡,' r.rr¡1,, l¡¡.r¡¡¡ r¡¡lri. r,r'irl rrtr'. crrtr-c o grt¡xr I c o Ill.

.\¡r..rr,l^r,.rrlt.rl,^rrrrrlr,^,rlrt¡lr¡r.rlrrlll(lrolrts¡r,rrxlrlclriiclalsificagioranrra/lil.i.r ..11.1r. t,,l¡( r(rr.rt.r rr¡rr ¡i.lr ¡¡rri¡¿r¡¿,< 251 ¡rara <locrrEas associadas a csrc

irxlitr'. liri u¡ilirarlr. tnr ¡ml¡os t.¡s st'xos, a tcnrliucia dc maior prcvaléncia (ol) dcirxliritlut¡'; corn solrlc¡rcso c ol¡csicladc I cntrc indi¡,'íduos com mais iüdc.

P.u,t\,R,\s-( )H.\uiComposigio colpoml, pcrccrrtual dc gordum, massa co¡poral magra, IMC

Auri tR,\(r'l

With thc ploposc to cvaluatc body composition (BC) and body mass indcx (BMI),489 voluntary irxlivichrals bc¡vcc¡ lB and 50 ycars old u,crc studicd, being 299 male(25 lTycars) arrd 190 fcmalc (mcan=25 lTycars). Thcy ncrc diüdcd into tlrree groups:goul I (18 to 21 ycars), group II (25 to 30 ycars) ard group III (bcyoad 30 years). Thcskinfold caiipcr Ccscor{ (prccision of 0,I mm) was uscd to mcasurc subcutancous fat,a¡<lJackson & Pollock (1985) protocol was adoptcd to obtain BC. The ANOVA oncway rvas adoptcd to comparc tbc rcsults (p 3 0,05) of tl¡c groups üth the Tukey HSDtcst. Thc diflcrcnccs among thc studicd lariablcs arc mo¡c cvidcnt bctwccn group's I

Pr7fessa4a) de EducaQáo Fis¡ca - graduado(a) pela U.RJ

Prctessor de Fis¡ologia do Exetcic¡a e Aval¡a1áo Fis¡ca da Escala de Educa)á1 Fis¡ca e Desp\rtos da UFBJ

- Meslrc ent Bases Fisi)logicas da Ed. Fis¡ca pela UFñJ

Pnfessan de Fis¡1l)gia da Exeícia1 e Aval¡a1áo Fisica da Escala de Educa1á, Fís¡ca e Despjnos da

UFR,j DSc pela C)PP| UFRJ

I

I

¡

C^DEn¡os Saúrr Col[rv¡, Rro oE J^rErno,9 (2):97 - 110,2001 - 97

I

I ADa$ a L. Mañ s, MÁRcÁ M. Ma É08s, i/l^Rcus P. P. or orN¡ca, JosÉ l{Er f. GurrRlts, fñt$a ?, 0t otlrHir

and III. In spitc of thc BMI mcan rcsults comcspond ro rhc non¡ral rangc (18,5 to24,9), it was obscn'cd a largcr incidcncc ofovclwciehcd and obcsc indivicluals arnongthc oldcr.

K[y trr¡Rus

Body composition, Inrly l'at, lcan Lrdy mass, body mass irrdcx

l. IN |RoDU(:Ao

O desenvolvimento do estudo da composiqáo corporal veio trazer

valiosas informagóes para diversas áreas de conhecimento. O grande inte-resse pelos aspectos quantitativos e qualitatir.os da composigáo corporalestimulou o desenvolvimento de técnicas acessíveis pala sna mensur.aqáo.

Entre outras técnicas dispóem-se da medida de dobras cutáneas com oadipómetro, que é um aparelho de baixo custo, lácil manuseio e queapresenta uma precisáo aceitável nos resl tados de estimatit'a de densida-de corporal e gordum corporal, que facilitou a identilicagáo seletiva de

grande número de pessoas com sobrepeso e obesidade.

A marcante preocupagáo em identificar e quantificar pessoas comexcesso de peso obserwada atualmente deve-se ao fato da obesidade ser

considerada um problema de saúde púlllica dos mais graves, pois está

associada a uma série de doenEas crónicas degenerativas. Segundo a Or-ganizaEáo Mundial da Sairde, estima-se que o número de obesos adultosgire em torno de 300 milhóes em todo o mundo. Só no Blasil, segundo

dados do Ministério da Saírde, 32,9o/o da populaqáo está acima do peso

considerado saudável, sendo que 4,80/o dos hnmens e ll,7o/o clas mulheressáo obesos.

A constataqáo da prevaléncia de individuos com sobrepeso e obesida-

de fornece dados que respaldam a importáncia de programas de educa-gáo para a saúde que integrem a prática or.ientada de atividade lisica e ainstalagáo de hábitos alimentarcs saudár'eis, como medidas pre\.enri\.as.

O presente estudo foi desenvolvido com o plopósito de quantificar e

analisar a composiqáo coqroral (CC) de homcns e mulheres entrc lB e 50

anos, residentes no bairro de Sáo Gongalo no município de Niterói, de

modo a verificar a prevaléncia de pessoas com sobrepeso e obesidadenesse grupo.

98 - C¡oenros S¡rto¡ CoLE va, Rto ot J¡¡Erno, I (2):97 - 110,2001

,

rf.

I¡I

I

t

ArÁlsc 0¡ c0xp0s¡g¡0 co¡ponÁr r o0 f¡orcE Dr r¡ss¡ co¡po¡¡! DE tro¡vlooos Dr lA ¡ 50 ¡¡os I

2, M,r't ¡:nr.,rrs !: Ntil.oDos

A amostra do presente estudo (n=489) foi retirada do banco de dadosde avaliagáo fisica de uma academia de ginástica de Sáo GonEalo-Niterói.Esse banco de dados tinha, na época do estudo (2001), o total de 1000

pessoas que folam avaliadas por cinco avaliadores da academia, nos anos

de lt)9f) e 2000. Considerando que a habilidade do avaliador pode seruma li)nte de elro nas medidas antropométrir.as (Pollock &Jackson, 1984),

antes de inicial o plesente estudo foi feita uma análise da concordánciaentrc os 5 avaliadoles da academia, segrndo o método proposto porPederson & Gore 12000).

A partir dos r',esultados dessa análise interavaliadores decidiu-se porconsiderar no estudo apenas as medidas antropométricas armazenadas nobanco de dados que foram computadas pelos avaliadores que apresenta-

ram resultados semelha¡rtes. Dessa forma, r.etirou-se do banco de dadosapenas os resultados de .{89 adultos, sendo 190 do sexo feminino (idade

média = 27 17,5 anos) e 299 do sexo masculino (idade média = 25 +7

anos) que foram analisados separadamente, devido ao padráo de distri-buigáo de goldura ser diferenciado pelo género (McArdle et al.,2O0O|

Com relaEáo á idade, dividiu-se a amostra em 03 grupos: grupo I (de

lB a 24 anos), grupo II (de 25 a 29 anos) e grupo III (acima de 30 anos).

Essa estratificagáo foi feita considerando que entre l8 e 25 anos o indiví-duo atinge o pico de massa muscular, per'íodo que é seguido por uma fase

de manutengáo dessa massa muscular desenvolvida e, após os 30 anos,

obsewa-se um declínio nas medidas fisiológicas que, naturalmente, vai

variar com o estilo de vida da pessoa (McArdle et a1.,2000).

Na amostla masculina o grupo I foi composto por 196 voluntários, ogrupo II por 50 e o grupo III por 53. Na amostra feminina o grupo I foicomposto por B6 voluntárias, o grupo II por 45 e o grupo III por 59.

As medidas de dobras cutáneas (DC) foram feitas com um adipómetrode marca Cescorf (l\{itutoyo) com escala de 0,1 mm e pressáo mandibularde l0 g/mm'. Foi usado o lápis dermográfico para demarcar os pontos

medidos. Todas as medidas foram realizadas no lado direito do corpo,por tr€s vezes náo consecutivas, sendo a média dos valores próximoscomputada para efeito de cálculo. As dc¡bras cutaneas do grupo masculi-

no foram feitas nos pontos: Tr'íceps flr), Subescapular (Se) e Tórax; e doI:

t

f

CaorBilos S¡rtDE Corr¡rv^, Rro 0r J¡¡¡Et¡o, I (2): 97 - 110, 2001 - 99

I Ao¡rai¡ L. Manr s, Mañc|¡ M. Ma rors, MaRcus P. P. DE ourEtFA, JosÉ ilÉr t. Gulr^nÁEs, FÁr|||a P ot oLNEIBA

grupo feminino nos pontos: Tríceps flr), Suprailíaca (Si) e Abdome (Ab),

segundo descrigáo de De Rose (1984).

A massa corporal total foi medida na balanga Filizola e a estatura fioi

obtida com o altimetro a esta acoplado.

Foram analisadas as seguintes variáveis: Idade (anos); Estatura (cm) e

Massa Corporal Total (MCT). A partir dos dados obtidos foram calcu-

Iados os seguintes parametros: somatório das trés DC (lDC) masculina

e feminina (mm); o percentual de gordura corporal (%G) que foi estima-

do segundo o método proposto por Jackson & Pollock (1985) conside-

rando a faixa etária. Foram estimados os valores esperados para goG nas

faixas etárias consideradas no estudo, adotando-se o método propostopor Pollock & lVilmore (1993) e procedeu-se a comparagáo entre a

quantidade de gordura medida e a esperada. A massa corporal gorda

(MCG) foi estimada a partir do %G e da MCT, [MCG = %G . MCT/100]. A massa corporal magra (MCM) foi estimada á partir da subtra-qáo da MCG da N{CT.

O índice de massa corporal (IMC= MCT/estatura2, Kg/m2), desen-

volvido por Quetelet (1870), foi adotado na presente amostra para esti-

mar a prevaléncia de indivíduos com sobrepeso e obesidade. Esse indice

expressa a distribuigáo da massa corporal em relagáo á estatura e tem

sido recomendado para estudos pnpulacionais por sua facilidade de exe-

cugáo (Anjos, 1992). Sua avaliagáo ndo é recomendada para indil'íduosadetas, mulheres grávidas, criangas ou idosos sedentários por apresenta-

rem alteragóes peculiares na massa corporal (lVlcArdl e et a1.,2000).

Na análise do IMC, foi adotado como limite de corte pala sobrepeso

o valor de IMC=25, como sugerido pela World Health C)rganization

(1990) e para graus de obesidade adotou-se a classificagáo proposta porGarrow & Webster (1983) (obesidade graz 1.' IMCI ente 25 e 29,9; grau 2:

IMC entre 30 e 39,9 e grau 3: I}/C superior a 40). Foi classificado comobaixo peso II\{C menor que 20 (N{cArdle et a1.,20O0).

Para a análise do risco de doengas degenerativas pelo IN{C loi adota-

da no presente estudo a proposta de Calle ¿l c/., (1999) (I\.{C<25 risco

muito baixo; 25<IMC<27 risco baixo; 27<IMC<30 r'isco moderado;

30<IMC<35 risco alto; 35<I1\{C<40 risco muito alto; IX,{C>40 r.isco

extremamente alto).

100 - C¡o¡¡r¡os S¡¡o¡ C0lrrrva, Rro or Ja||flno,9 {2): 97 - 110,2001

i

I

I

t

t

A[ÁrrsE oa cot¡p0stcAo co¡po¡¡L E 00 lt¡DtcE or MAssÁ conp08ÁL oE lio¡vlDl,os DE .lg | 50 atos I

O tratamento estatístico e o cálculo dos parámetros estudados foramrealizados com o programa ,.Estatistica,,

(ver.sáo 4.? / 1993, para Windows).Obteve-se a estatística desclitiva das variáveis e, para a comparaEáo entreos grupos, ltri usada a Análise de Variáncia (ANOVA one walt) e o teste decomparaqáo múltipla de Tukey HSD.

3. Rr:sur. t,,rnos !t Drscriss^o

Suxo FuvrN¡No:

A N{CT do grupo III encontra-se significativamente @=0,0005) maiselevada que a dos demais grupos (Tabela l). Observa_se na literatura queo aumento da idade é acompanhado por um aumento na MCT (McArdleet al., 2000) que é determinado, em geral, por uma diminuiqáo do meta-bolismo basal e em decor.réncia da natural perda de massa musculardevido ao maior grau de sedentarismo em faixas etár.ias mais avangadas.

Com relaEáo ás DC medidas e o lDC, pode ser observado na Tabela Ique o grupo III apresentou os valores médios mais elevados para estas variá_veis. A ANOVA e o teste de Tuliey flabela l) permitiru- u.onr,utuEáo qr.o glupo III apr.esenta acírmulo de gordura sulrcutánea significativamente (p<0,05) maior na regiáo triciptal e abdominal e no lDC, do que os demaisgrupos. Esse resultado corresponde ao esper.ado, visto que a gordura coqlo_fal apresenta uma bndéncia natural de aumentar ao longo da vida (parizkováet al., 1965). Essa te¡rdéncia ao maior acúmulo de ¡¡ordura ocotre sem que asdiferengas sexuais deúem de existir, ou seja, em todas as faixas eánas, asmulheres aprcsentam valores mais elevados para espessura de dobras cutá¡easque os homens, fato também observado na amostra analisada (Figura l).

O %G do glupo III apresentou-se estatisticamente superior (p=0,002)ao dos gmpos I e II (Tabela l), e pode ser observado um aumento dosvalores médios desta variável com o alrmento da idade (Figura l). Ocálculo dos valores esperados para o/oG nas faixas etárias do presenteestudo foi feito segundo Pollock & Wilmore (1993) e revelou que as méd!as de todos os trés grupos femininos e¡rcontram_se u.irnu áo esperadopara a faixa etária e sexo (Figura 2 e Tabela l). Segtrndo McArdle et al.(1998), um 0ó() acima de 30?o par.a mulheres jovens corresponde á obe_sidade. Este náo é um bom prognóstico para a amostra analisada nopresente estudo, visto que o grupo feminino de lB a 24 anos (grupo I)

C^ot¡nos SaúDE CoLElva, Bro or Jrluao, g (2)t 97 - 110, 2001 - 101

i

l00Z '0ll - ¿6 r(Z) 6'our¡rivf r0 0¡U'v^rrrroo lo¡vs s0{urovC - Z0[

's¡e 9pn¿s sJj¿luetrll[P soltq¿q Jp o?5ope ¿ ¿rrsu rp¿pl^rl¿

up urrtgJd ¿ Js-oPu¿lnrüIls) 'go7o soxrzq ap o^e5ua¡nuutu e ast,\ ¿nb e'^r¡

-u:r.le:cl apn¡t1e ¿ aFuIlsJ as anb u¡e'apqus z erud og5¿JnPa ap Puoneu

¿uu.r8o¡tl run JP Jp¿pIssJJJr¡ ¿ as-ellussJl 'o^u5sl¿lsuoJ ¿lseu opueseg

'(366¡ 'sepenS 4 sapanS) sougl¿Jst¡¿s str^Iu

rL¡J l¿r.iJl.rr: opssartl r:p og.SuJtnu¿u ¿ i¿l¡rJUlP e eursu¡d ou seu;alordodr¡

sup orusrl{xlutJtu o .t¿t.rutt¡-¡druo¡ 'setureptch¡.radn¡ szp oluetutra.tede

o u.rud .¡rrxlt-rltlo.) 'sJlJ(¡lP BP JP¿ptl(lllJJsns ¿.luluJtutl€ apod Jzrodlol

u.nrp.urli up ul.xl¡.t)ual og5rnrlusrp ¿P BAISSJJXJ :pupnuenb y'u:npro8 :p

¡etot apupnrrunb r epuPt Pp aluapu:d:pur '(olrdt.IluJJ o-e'rpzd1 ¡zurruopqe

ogr5a.r zu e.mplo5 ep ollltür,IJe .Iot¿tu o J s¿Jlloq¿lJtll s:g5z:llduror seru

-nS¡e a.t¡ue og5utross¿ ¿lteJlsJ utull ¡a,rruodsrp ¿.tlll¿JJIIJ llu €Pz^¡)sqo opls

ruJI 'JpuprsJ(lo ut.rdt2:cl u ct.rb op apepr¡el.rou¡ e JPEpIqJoul ap sJQirpuoJ

sr: u.rurl .rlut:¡.¡¡thur slttttl o.)st.t Jp.lo)P,l uol a ¡u.lodtor ulnp'ro8 ap o9Ó

-rfr(lf.r¡\ll) .r¡r ,,tr.t¡rtrtl r, .rttlr r,¡lt:lrto<ltl ttl.)1 {tlt}(il '74 ¡a sLrrlilit¡-¡ i986l'lo ta

.ru.{ttll rllt(l ..,l)lll\.) \l((l II\tII()\|:I r,¡tt ¡¡.lt¡rr.rttiiottl rtttr 'tt:ltt'ts'r'ttl'l'l ;prltl

(,tr'l ,tt\'l I rl.)rl¡'l |'tlt¡tt:ttItt. .r:tl,r.rttt ¡¡1¡ stl .lttll rl¡l s¡)¡lrl()s(lu s')'tt)lu \

\,r.1()||:ul | | ¡ | | I | . ) \ , , t ( | t I .t:¡rt:.t.r¡rt,.ttr,.t \lll.ll.l¡.t \t:\ ll:l sl: stlpr)l ulJ 'l¿uIuioP(l¿

,Xl l: '(¡r.nlrttu.)l ox.ls otl'.lttb op¿\1.)s(lo IoJ ¿pl?sll€u¿ ¿Jlsotll¿ "N'srluEl{larues tr\lDl tr tuer

-¿lr¡:¡s¿.rdu sochr¡.8 so ¡nb otst.l 'upeu:zeu.re u.rnp.ro8 ap apeptluelrb roteu

ap u5u:rsa:d p oplllJJ(los as-a,rap'sodu:S so eJlu) ¿p¿Alasqo'IDtr 1¿u eJ

-u)J{rp ¿ ¡nb op5¿l¿tsuo¡ e ¡llru¡ad oP¿l¡1sJJ alsÍ (t et3qsl) sodn¡S so

a.r¡ue upzrudruor ¡¡¡¡.1¡ u.red (¿g'g-d) e.'ruergtu8rs z5uarajtp "Pe^Jasqo

IoJ ogN 'IlI odn.¡5 ou op"rluoJuJ to3 op¿^Jla st¿rü rol¿A o a sodn:8

sop ortuJp (¿q) og5er.re.n ¿r¡aub¡d noluasa.¡de sa.r:qJnu sep tr4trCtr\tr V'(86Ol '7, t, rlp.rvrtr{) oó0€ rP oxr¿q¿ Colo o raluzu [a

-¿pnes Jpnlll" ¿tun 9'JP¿pI e u¡o) J¿luaun¿ u JJpuel Colo op resade:nb

-re¡¡essar a¡uellodul g 'JPupIsJ(lo e e.red l odru5 o anb ornsguSord 'roq¡

-¿u¡ ¿lu¿s¿¡du Jpupl p e^n¿lJ.t rsllgue ¿u '(C3llt , C% 'DO3 '3q) uau

-glnrc¡rs e-tnp.toli P se-\qB[J.l sle^ElJe \ sB urud sopu,ra¡e st¿tu so]nlosq€ seJ

-olu^ .luluJsJ.rde ap.tusade'¡¡¡ odruF o at.rb as-rn¡luo: ¿urroJ elsJ(I'lo]n"

o opunS:s 'olo¿g Jp uunJ¿ gyo un .rod BPuzllJ¡JeleJ utlJs JPPpISáqo ¿

Jp¿pr sreu Jp sJ.IJrlll.ltu u.l¿(I odtr.¡8 or¡ eJIpuJ elsJp stul)¿ sop€llnseJ tuoJ

sosuJ Jp etJuJlrl.\Jlo ¿tutl oPLluJIPut 'o/o7,8 ¿P olPgtu Jol¿^ nolu¿s¿lde

vuE^rl0 ro il vtlrryl rsllsvfirng I ^r¡¡

Nof'vsE^rlo r0 t A sn]uvw'srorllvlil yfl vrNl|l| rsN[8vf{ I vl{vl8ov

I

:

?

AflÁrrsr D¡ coi¡posr0¡. codpo¡¡! E D0 frorc! oE r¡Ássa conp0¡a! 0É r¡DrvfDu.s oe ta ¡ s0 ¡ros I

O INIC médio dos grupos femininos apresentou resultado classificadocomt¡ nolnral r¡c¡ cr.itér.io de r¡t¡esidade adotado, c baixo risco de doengasassociados ao INIC, segundo as primeilas dir.etr.izes Gderais do NationalInstitutc of l)ial)etcs and Digestive and Kidney Disease, (McArdle et al,2000). Cirntudo, na análise da prevaléncia de casos classificados comobirixo ¡reso, solrrepeso e obesidade nos gr.r-rpos, foi ve¡.ificado que o per-t'r'ntr¡al dc indir.idr¡r¡s classilicados (.om() apr.escntando baixo peso dim!nrritr no glrrl':o dr individtros com idade mais elevada, ao mesmo rempo('r¡ que sc tfrscr.r,ou um aumento do pelcentual dos classificados comoportadoles dt: soblcpeso ncsse grupo. No gr.upo I (lg a 24 anos) consta_tou-se a plesen!'a de 15% de indivíduos com solrrcpeso e 2olo com obesi_dade dc glau I (Tabcla 2). No grupo III (30 anos em diante) Bgo dos casosapresentolr obesidade dc erau I e 2,5olo obesidade de gr.au II. Os resulta_dt¡s enc<¡¡rtlados l)essa antostra rctratam a ¡ealidade brasileir.a apontada

¡rclr Itrrtitrrto \rrt ir¡n¿rl dr' ,\lirnt,ntaqiio c Nutr.igño - INAN (1991), quel¡lr¡\ltit \( t tI lili",, ¡r ¡rtIrtrlirrr iir (k r'\r.r.ss¡¡ dr,¡tt.so nlr ¡to¡ttrlaqáo lCmi-rr i¡¡, r l,r.¡.il, ir.r.

(irrr¡l,r li¡i rr.rilir,rrl,, r¡rr, ir rIiIi.rt.rrt.ir t|r, \l(: l crrtr.t.os gr.rqtos Iémini_rros i t r¡rlicir<lir ¡rt.la rrraior. ¡u.escnqa dc gor-dtrr.a corpolal, e que, paracst¿rtLlr¿r, náo lrouve dilbr-enga cntre os gl.upos na amostra analisada, pode_se inlelir clue vakr.es mais elevados de INICI refletem uma maior cuanü_dade de gordula corpolal.

Snx<l NLrscu¡.1r,¡cl:

O gru¡xr III masculi¡ro apresentou valor par.a MCT significativamen-te mais alto (p= 0,0005) que o grupo I (Tabela l). Observa_se, tambémpata o sexo masculino, um aumento cr¡m a idade da NICT. Tal como noglupo feminino, fbi obser.r,ada entre os homens a presenga de indivíduoscom r.alor-es de \{CT bem mais elevados que a média dos grupos a quepertencem, i¡rdicando a pr.esenqa de casos de excesso de peso nos trésgltrpos lTalrcla 1,.

C)bserrya-se também no gnrpo masculino uma tendéncia a apresentarvalr¡res mais eler.ados na espessula de clolrras cutáneas nos grupos deidade mais avanq.ada. O grupo III aprcsentou maior espessura na DC naregiáo tricipral c suMscapular. do r¡Lre o gr.upo I (p< 0,05). para dobra

Ca0EF os SaúDE CoLElv^, Rto Dr J¡Nnrno,9 (2):97 - 110,2001 - 103

!002 '0tt - ¿6:(¿) 6'oull¡vÍ r0 olu 'v lrll0l l00vs solulovl - t0J

apcpr tüal anb III odru8) ep¿Ju¿A¿ sl¿ur ep¿Pl rp sonpnpul u¡a eP¿p

-$Jqo J osJdeJqos ruoJ s¿ossJd ep ¿IJugl¿^eJd Jolulu etün 'out¡nrseur od

-n:3 ou 'eputz 'ás-¿JUUaA (¿ e¡aqe¡) soulultx{ saluapuodsa.uo: sodru5

sou ogJu¡a.r tuJ s¿LI9lJ sBxruJ sarl seu II r I ne.r8 ap apeplsaqo uIoJ J

os:cla.rclos ruoJ s(lt'tpL\Iput JP sos¿J JP IBntuJ¡:¡cl .¡ot¿ru utl alsua ¡nb oPe]

-tslsuoJ IoJ sourtrrtu{ sotlu.t8 so anb op.rord o:t¡sgru5o:d no¡uesa:de ouq

-n.rsuru orhu8 ou )puplsJ(lo JP sos¿J JP ct.tuo¡e r.l td up o-e5e;51:a,r y'(¡ c¡aqt¡ ) ¡¡¡.r 11 sodn.r8 so zted oxteq a (¡ odn:E) sua.rolsmur sonpl'rtput

so ¿.r¿cl ouluru 9 Dtr{I o¿ sepzlJosse su5u;op z.ted o.lsu o 'sodnr5 sop

sorpgu¡ sopBlllrsJ.r so €sllsu¿ as opuzn[ 'osadalqos opuuluasardu ou.lo:

sop€JrJrss¿[J ogs III J II sodn:S so olu¿nbua'olPgtu rol¿^ nas o e:ud 1eu

-:ou og5ul¡rssep rua¡ I odn.r8 o anb es-no:5uo.r SI Il oE og5¿leJ u-tg

'E^Il¿rultJ¿ ussau og5nula.td.IJl es-J^JP 'oullnJs¿ul oxes o

urzd opn¡sa esseu upetndruor IoJ ogu Puluropq¿ DCI ep ePlPeu e oruo3

'(u1ady¡ua:r) oJuo.u op ogt€ar eu zrnp:oS ap og5e;luaruor roteul Brun

e¡¿d ¿trrod¿;ttb o 'xz:ol a sdar¡rt 3g se o-e5z¡e.t rua.re¡trdersaqns 3gup ernssedsa ¿u se.ro[B^ sJ.roreu¡ as-nol.¡as(lo soullnJsetu sodnr8 so¡

'(1 eJ:qe¿) ¡¡¡ a l sodn:8 so a¡ur JCtr l e z.rzd eSuera¡p

¿ ¿utu.relJp anb ernpro8 Jp esssur aP lol¿tü ePspuu¿nb eun 9 anb

rr.r{ur 'optttJ :rs-epo¿ (¿g'g=d) 1,r¡3¡¡ ¡aaqr.re,r e ered sodnr8 so ar¡ua

u,t1e:r¡tu5ts c5ua.ra¡p ¿prlqo IoJ ogu oullnJs¿tu odu¡F ou ulgqtu¿I'altrull Jssap sIxIJe soPellnsár no¡uasardz ¡11 odn:8

o s¿r¡ad¿ 'sra,rgpnes su:luoq u:ud opuradsa o^zrped oruo: anp:o8 ap oTog¿

JJelJqptsJ anb '(9661) 7, t, rlPlvrtr [ ap solli)llrJ so e.ru¿ (g a ¿ sz.rnFr¡)

sour¡rru{ sodn:S so aub op sopuradsa se.loltsA soP soulugrd srcur 'oPnl

-uo: 'oprre¡sa '(9661) a;oru¡¡ T {:}ollod opun8as apepr e e:ed ope:adsa

op BrutJe Co/o Jp solpgru sJiole^ ul¿J¿luase.rde souqncsuru sodnr€ s6'Jp¿pI sruIx tuo:l sonPn

-rpur ep sochr.r8 sou sop¿AJIJ slztü sJ.Iol¿,\ Jp elJuJpual e 'rugque¡ 'u.terel

-rres¿:d¿ sra,r¿r-¡¿,r spnp su a sodn¡3 s¡-tl so a.rlu: (,,.4 9¿'g =d) sellspulsa

se5uara¡rp nolues:¡cl¿ C% o J III odn.¡8 ou ollu sleru IoJ DC3 O's¿JuultlJ se.rqop u.red sollllosqz SJJOI¿A seJ

-or¿ur ueJztuJsJ.rcle suouroq so anb .reJnders:qns ogr5a: eu g (1 u¡aqe¡)

sope,,talJ alusls¿q soutxgttt sa.tolel oPua^"q 'e¡e a Ja,rguu,t lllsJu ogs

-r;dsrp y 'sodrub'si1.u so J.IlrIJ €^rl¿)Ulu5rs 9 e5ua.ra.¡rp ¿ xergl 3p ¿auglnl

v!¡r^r'ro ro ! vfi[yl 's¡ytvnrn! ! ^]il

lsof'vtl¡^ll0 r0 I ! sn¡lv 'slort|vfl 'l/l vlJsYt¡t 'srllüvll I lllvrlov I

ANÁusE DA co¡p0st0¡o c0npoRAL É D0 ttiotcE D! ¡¡ssa co8pon^! 0E l¡otvtDuos oE l¿ ¡ SO o"os I

mínima 30 e máxima 48 anos) quando mais da metade dos componenresdo grrpo (53%) é classificada como apresentando sobr epeso pelo IMC. Comotambém o 9oG encontm-se acima do esperado para a faixa etária, acredita_se que o INIC elexado retrata a maior quantidade de gordura subcutánea,que é a responsável pelo aumentado IMC de alguns indivíduos.

Foi verificado que mesmo nos grupos I e II, que sáo composros porindivíduos jovens, existe a presenqa de algr-rns casos com risco moderado(9%), alto (2%) e muito alto (0,5%) par.a doengas associadas ao IMCelevado. No grupo III, 3l7o dos componentes do grupo apresentam riscomodelado e 90ó risco alto para doenqas associadas a elevado IMC, evi-denciando a necessidade de intenenEáo pleventiva aravés de priorizagáode atividades aeróbias e orientagáo nntricional.

4. CoN(it.tJSóES u RBco HNDAeót-)s

Composigáo Corporal: Constatou-se um maior acúmulo de gorduracorporal absoluta no gmpo III, que explica a diferenga de massa corporaltotal entre os grupos, visto que náo foi encontrada diferenqa para a vari-ável MCI\{. Todos os grupos de ambos os sexos apresentaram o/oG acimado esperado para a laixa etária, evidenciando a necessidade da intensifi_cagáo do trabalho aeróbio visando alcanqar valores menores de VoG,MCG, DC, para os indivíduos classificados com sobrepeso e obesidade.

Índice de Massa Corporal: O IMC médio ao grrfo feminino anali-sado obteve classificagáo normal em todas as faixas etárias, o que corres_ponde a um risco mínimo de doengas associadas a esta variável. O grupomasculino de maior faixa etária (grupo III) aprcsentou classificagáo desobrepeso e os demais estáo dentro de valores normais, Foi observado umaumento progressivo do total de pessoas classificadas como portadoras desobrepeso e obesidade I com o aumento da idade.

Distribuigáo de Gordura Corporal: A análise da espessura das dobrascutáneas medidas evidenciou uma tendéncia de acúmulo de gorduracentrípeta (goldula da regiáo centr.al do corpo) em ambos os sexos. Osresultados ressaltam a necessidade de se alertar aos componentes da amostrapala medidas preventivas de doengas associadas a esta tendéncia.

CaDÉB¡ios S¡úD€ Corrr|y^, Rto oE JaNE¡no,9 (2): gz - 110, A001 - 10S

II Aon¡¡¡¡ [. Mrnr¡rs, M^¡cra M. MaflEoÉs, MaBcus P P o¡ 0uvEln¡, Jost N¡v F. G0ua¡ÁEs, FlrlMA P D! oLrvÉma

'Iabela I

Rcsultadr¡s da comparagio cntrc ()s grllPos

N,ÍCT= IMassa Corporal Tot:rl; DCj= Dol)r¡rs Cutiint'as: ",i'G= Pc¡r:cntr¡¡l tk (ic,¡dula:

N,ICG= Nlassa Coryoral rlc Gor<ltrrar I\lCNl= l{assa CorPoral N{agmr INf(i= irrtli.c tlc

Nlassa Corporal; Dp= Dcslio P¿<hño: T¡ = TriciPtal: Si= Sr¡Prailíacaj Ab= Alxl¡rminalD(l

a= tdccps; b- subcscáprrla nrasculiuo c suprailiaca fcminino; c- tóm\ nlas(tllilr) cabdominal fcminino. ANOVA - difcrcnga significatila para p < 0.051 c o tcstc dc

comparagáo múltipla dc Tukcl aponta quais os gmpos dilcrcm cntrc si; us= <üfclcnla ni'r

significativa entrc os gntPos.

VABIAVEIS MASCUTINO

ANOVA

/ Tükey

FEMININO

ANOVA

/ TukeyGrupo6(18-24

anos)

tl

1.25-29anos)

l(> 30anos)

I

\18-24anos)

tl

125-29an0s)

l(> 30anos)

MCT (kg) 72!12 73!13 79a13 tÉlll 59a11 58r10 631 12 le ll I lll

Estatura '1,761 0 1,73a 0 1,74 ! 0 tttl 1,62:0 '1,61 ! 0 1,61 i 0 ns

DCa

D

c

14!6 16 r 8 '17r6 t*fi| 23!8 23i6 28rB lellllll

18!10 21!1l 26r10 lÉ l 29a13 26!1l 3l a 11 fts

13!7 15r8 21!9 le ll * lll 39 r '15 41 a14 47 !15 t* l

Somatór¡o 0C

{mm,45 !23 53a25 63t22 t* l

I I lle lll

I[lns

92!32

32.-7

19

90129

32:6

20

106:31

36:6

23

le ll l l

lellÉlll%G med¡do

%G esperado

16 t7

l0

19r7 24!6

18

MCM (kg) 59!7 58a7 60i6 ns 39a6 38r4 40a5 ns

McG (ks) 12!7 1518 19a7 t* l 1ga7 19ro 23a8 le ll + lll

rMc kg.(m1i 23 !4 25 !4 26 t4 ttfll 22 +4 22 !3 24 !4 le ll I lll

106 - C¡o¡nnos Saúot CotErrYA, Slo oE J¡ÍÉlno,9 (2)l 97'110' 2001

I

I

, AlÁllsE o¡ coxPosrC¡o c0Rpona! E D0 lrorcE 0G ¡ass¡ c0npon¡r 0E Í{orvlouos oE 18 ¡ 50 rlos I

i

Tabela 2Pcrccntr¡al dc casos classificados qtanto ao gr:ru dc obcsidadc c ¡.isco dc doc¡¡Eas associa-cl¿rs ao l\{fj

VABIAVEIS MASCIJLINO FEMININO

Grupos tl l tl l

Classilica9áo do IMC para obes¡dade (%)

Baixo peso 08 04 04 15 11 05

Normal 65 32 71 60,5

Sobrepeso 23,5 32 sil 15 24

obes¡dade grau I 06 1l 02 02 08

Obes¡dade grar¡ ll 0 5 u2 2,5

0besrdade grau lll

Clss8ilicaQ¡o do l C para r¡sco de do€nqa (%)

Min¡mo 73 60 36 80 86 66

Ba¡xo 15 10 24,5 07 02 12

Modendo 09 22 3'l 08 ll 12

Ano02 $ 00 02 02 08

Mu¡to Alto0,s 02 02 02

ExtÍemamente

Alto

CaDERr,¡os Saú08 CorÉ¡rv¡, Rro DE Ja flio,9 (2):97 - 110,2001 - 107

II Aof,r^¡^ [, Ma¡r¡s, M¡ncrÁ M. Mar¡EDEs, Mancus P P 0r o[N[|RA, JosÉ l{rt F. 6! Áf,trrs, FÁI|t|a P, oE ouyÉtia

Figura IGordura pcrccntual (',lr) nos tris grupos avaliados

o/. Crordura Corporal

40

35

30

25

20

l5

10

0

Figura 2

Comparagáo cntrc ol, mcdido c nl, cspcrado para o scxo fcminino

y&Femin¡no

de 18 a 24 anos cle 25 a 29 anosf aixa é1ária

ma¡s 30 anos

"/.

40

30

25

m

't5

10

'18-24mos á'2ganos 3oanos ou+

108 - C¡ot¡¡os S¡¡¡¡ CorEflv¡, Rro DE J¡rErRo, I (2)r 97 - 110,2001

laixasetár¡as

A¡,tL¡sE oa coÍposr0¡0 co¡poBAr r oo tr¡orcr DE ir^ss¡ c0¡po¡aL oE rnDrvlDUos o! l¿ ¡ SO ¡¡os I

Figura 3

Compalagáo cntrc,,¿, mcdido c o,i, cspcr.aclo para o scxo masculilo

R¡r¡nÉrclns BtBuocRÁFtcAs

Aru1os, L. A. Índice cle trIass¿ Corporal (massa corpolal . estatura2)como indicador do estado nutricional cle adultos: revisáo da literatura.Rni¡¿a de liaúd¿ Pública de Sdo paub,26:43-36. 1992.

C,rr,r.u, E.E. et al.. Body mass index and mortality in a prospective cohoof U.S. Adnlts. J\au Enghnd Jountat oJ l,Ietticiru,34l:1097_ l li.l. 1999.

Dr: Rosr:, E. H.; Pr,rc;.,r r"r.o, E.; I)l Rosr:, R. C. Cinaantropometria, üluca-gdt lisia e Treinamento Despo¡t¿¿o. Rio deJaneiro: SEED/MER, 1984.

Dur,crrrrrui Rl:, P.; Rrcrrr,lno,.J.; C,runt:r,1, F.. The pattern ofsubcutaneous fat distribution in middle-age -.n lnd rhe risk ofco¡'onary heart disease: The paris prospective study. Intemational."/oumalof Nr I ri tiun, I 0:2f ,l)-2+0. | 98ri.

G,rnnr.lv, J. S.; \Vr:nsIr:n,J. e¡etelefs index (lV,zH2): as a measure of.fatness. Internat tnal Journal of ObaiE, g: l.t7_153. 1983.

I

:

301106ou +

CaoEBrios SaúDE Corc¡rva, Rro 0E Ja[r¡no, I (2)t 97 - 110,2001 - 109

I

I Aonr¡¡¡ L, M¡nn¡s, M¡ncta M MaMEDts, Mascús P. P oE oLlv€lRA' JosÉ NEY t GÚ|MARAES, tÁ¡n¡¡ P nF otrvElf,a

Gunlus, D. P. & Guror:s, J. E. R. P. Control¿ do Puo LlorporuL Composigdo

Corporal, Atiafutade Físba e Nutigdo. l,ondrina Paraná: N{idiograf, l99B'

Hrccrtts, M. et al.. Hazalds of obesity The Flamingham experience'

Acta Medical Scandinaoia, Supplement, 73:23-36. 1988.

INAN. Condigóes nutlicionais da populagáo Brasileira: Adultos e

idosos. Pesquisa Nacional sobre saúde e nutliqáo. Brasília, Instittrto

Nacional de Alimentagáo e Nutligáo: Ministério da Saúde , l99l '

J,\cKsoN, A. S.; Por.r.ocx, M.L. Assessment of body composition.

Plgtsiolog', Spo* Atrediciru. l3: 76-90. 1985.

\{c;Annt.u, W. D.; K,r'tcrH, F. I.; K,r'tcrH, Y.L. Fisiologia do Exerúcio:

Energia, Nuhigdo e Desempenho llumano. 4^ ed. Rio deJaneiro: Guanabala

Koogan S.4., 1998.

N{cArnt.r, W. D.; K,r'r'cH, F. I.; ILlt crr, Y . L. Essentials of Exercise

Ptrytiologt. Second Edition (p. 537). Philadelphia: Lippincott \Villiams

e Wilkins, 2000.

PBD¡)RSoN, D.; Gonl, C. Erlol en la medicion antropométrica ln:

Kuvru Non lor'¡ & Tlrt f)¡.ns (editots). Antropomótrica, 2000. p 7l.

Por.r.ocx, \,I. L.; Wll:loR¡:, J. Nl. Exucício na Saúde e na Doenga' Aaalia¡do

e Prescigdo para Prnmgdo e Reabilitagdo. 2'ed. Rio de Janeilo: I\{cdsi,

1993.

Pot.t.ocr, M. L.;Jxrrsolt, A. S. Research progress in validation of

clinical methods of assessing txrdy composition ' Aledicine and Scicnrc in

S|nrts and Exercise. 16,606-613. 1984.

Qui;t l:t.r't, A. Antropoméhie ou mesure dés üflérenles foa tes de I'homme'

Bruxelles: C. Muquardt, 1870.

Wonr.n H¡l,tl;t l¡ Onc,n¡llz,'r'l lol'1. Diet nutrition and the pramtion oJ chrontc

disecsr. Genevre, 1990.

?

)

110 - C¡o¡nros S¡rio¡ Corrr¡/a, Rro DE Ja[EtBo,9 (2)t 97 - 110,2001