1

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU

Türkiye ve Avustralya’da Yükseköğretim Kurumlarında Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Durumu

Prof. Dr. Özlem Özkanlı

08B5260005

2.9.2008-2.9.2010

Rapor Tarihi 5.7.2010

Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara – 2010

2

Proje kapsamında Türkiye ve Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin durumu incelenmektedir. Ayrıntılı literatür tarama yapıldığında Türkiye ve Avustralya için karşılaştırma biçiminde bu konuda ve kapsamda bir çalışma bulunmamaktadır. Avustralya’da faaliyet gösteren Monash University Faculty of Arts’da çalışan Dr. Kate White Avustralya’daki uygulamayı yürütmüştür. Dr. Kate White ile Dr. Özlem Özkanlı’nın birlikte geliştirdikleri ve ekte sunulan anket formu her iki ülkede de Dr. White ve Dr. Özkanlı tarafından görüşme yöntemiyle bizzat uygulanmıştır. Bulgular iki ülke karşılaştırmasına dayandığından oldukça ilginçtir, bilimsel açıdan alana büyük katkı yapmaktadır. Bu nedenle, proje kapsamında yapılan İngilizce ve Türkçe yayınlar Sosyal Bilimler alanındaki uluslararası dizinlerce taranan saygın hakemli dergilerde makale olarak yayınlanmış ve saygın kongrelerde tebliğ olarak sunulmuştur. Bu yayınların ayrıntılı künyesi ve bir kopyası raporun “Ekler” bölümünde sunulmaktadır. Ayrıca, Türkiye’de yapılan görüşme bulguları ekte CD halinde sunulmaktadır. İki ülke arasındaki karşılaştırılmalı araştırma, Avustralya’lı bir akademisyen ile birlikte yürütüldüğünden uluslararası toplam on yayının birisi hariç hepsi İngilizce yazılmıştır. Ayrıca, konu ile ilgili bir Türkçe makale de uluslararası alan endekslerince taranan bir ulusal hakemli dergide yayınlanmıştır.

I. Projenin Türkçe-İngilizce Adı ve Özetleri

Türkiye ve Avustralya’da Yükseköğretim Kurumlarında Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Durumu

Özet

Bu projede, Türkiye ve Avustralya’da yükseköğretim kurumlarında kadın akademisyenlerin yöneticilik pozisyonuna gelmelerinde karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunları gidermeye yönelik stratejiler karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Projenin amacı kadınların Avustralya ve Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarındaki üst düzey yönetimdeki durumunu incelemek ve yükseköğretim kurumlarındaki üst düzey yöneticilere yetenek kıyaslama yöntemini uygulayarak üst düzey yöneticiler arasındaki cinsiyet farklılıklarının ortaya konmasını sağlamaktır. İki araştırmacı tarafından geliştirilen anket formu ile Türkiye’de ve Avustralya’da üniversitelerde toplanan veriler bilgisayarda analiz edilmiş, iki ülkedeki üst düzey kadın akademisyenlerin yönetim profili çıkarılmıştır. Her ülkede araştırmacılar üniversitelerdeki kadın/erkek önceki ve bugünkü Rektör, Rektör Yardımcıları ile yüz yüze görüşmeler yapmışlardır. Ayrıntılı literatür tarama yapıldığında bu konuda Türkiye ve Avustralya için karşılaştırma biçiminde bu kadar detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu kapsamda literatürde ilk kez elde edilen bulguların, iki ülke akademisyenleri arasındaki yönetim deneyimlerinin paylaşımına ve aralarındaki akademik – yönetsel işbirliklerini artıracak politikaların üretilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, Türkiye ve Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin karşılaştıkları kültürel ve yapısal engeller analiz edilmiş ve bu engelleri ortadan kaldırmaya yönelik stratejiler, çözüm önerileri geliştirilmiştir.

3

Academic Women in Senior Management in Turkish and Australian Universities Abstract

The purpose of the research is to explore different perspectives of gender and senior management in higher education in Turkey and Australia. This research analyses academic women in senior management in Turkish and Australian universities. The research also examines the structural and cultural barriers to women being effective managers in Turkish and Australian universities. The aim of this research project is to analyse gendered organisational cultures and their impact on the representation of women in university senior management. This research aims to provide a comprehensive analysis of academic women in senior management in Turkish and Australian universities. This is the first study between two countries to examine the dynamics of men and women working together in Higher Education (HE) senior management teams. There are two phases of the research. In the first stage of the research investigators in two countries analysed the representation of women in senior management. The second stage involved open-ended, qualitative interviews by a common interview questionnaire with a sample of male and female senior managers in old and new universities, including current and former Rectors/Vice Chancellors/Presidents and Vice Rectors. As a result, the different cultural contexts largely explain divergence in views of Turkish and Australian senior managers about gender and senior management in universities. Therefore, the impact of gendered management and lack of support mechanisms in the continuing under representation of women in senior management, especially in Turkey, needs to be addressed if universities are to transform their leadership and organisational culture. As a conclusion, the research explains the solution suggestions for structural and cultural barriers to women in senior management in Turkish and Australian universities.

II. Amaç ve Kapsam

Bu araştırmada temel amaç, Türkiye’de ve Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın

yöneticilerin karşılaştığı kültürel ve yapısal engelleri incelemek, bu engelleri gidermeye

yönelik stratejiler geliştirmektir. Üst yönetim, üniversitelerdeki kadın akademisyenler için

gelecek vaat eden alanlardan biridir. Konu ile ilgili yayınlar, kadınların liderlikten uzak

kalmayı tercih ettiğini ve aldıkları disiplinin, kariyer hareketliliklerinin, diğer bakım

sorumluluklarının(çocuk ve yaşlı anne, baba, akraba…vb. bakımı), akademik hayat dışındaki

deneyimlerinin, işe alınma ve atama süreçlerinin, kurum kültürünün ve cinsiyet rollerinin

etkili birer faktör olduğunu göstermiştir.1 Schein’a göre: “Dünyada yönetimde kadınlar için

olan engeller hep vardır ve kurumsal seviye ne kadar yüksek olursa, cinsiyetler arasındaki

1 Ayrıntılı bilgi için bkz. Carrington , K. ve Pratt, A. (2003), Husu, L. (2000), Kloot, L. (2004), Bagilhole, B. ve White, K (2008), Neale, J. ve White, K. (2004), Ryan, M. ve Haslam, A. (2004), Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000a), Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000b), Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000c), Rees, T. (2005), Saunderson, W. (2002) Thanacoody, P. (2006), Thomas, R. ve Davies, A. (2002), Wilson, K. (2005), OECD (2006), Van den Brink, M. ve Brouns, M. (2005), O’Connor, P. (2008).

4

boşluk o kadar belirgin olur”.2 Schein ayrıca, yaygın olan “Yönetici dediğin erkek olur”

kültürünün de, kadınların yönetimdeki dezavantajlı durumunda bir etkisi olduğunu da

eklemiştir3. Ayrıca, ilgili yazın üniversite üst yönetiminde kadınların oransal olarak düşük

olmasının asıl nedeninin, erkek egemen kültür olduğunu göstermektedir. Kadınların,

erkeklerin hâkim olduğu örgütsel yapıda çok az etkisi olabilmiştir.4-5 Bilimde, mühendislikte

ve teknolojide erkeklerin egemenliği, kadınların akademik kariyerinde olumsuz bir etki

yaratmıştır.6 Bilimde, mühendislikte ve teknolojide kadınların çok az olması, bilginin bu

alanlarda toplumsal cinsiyet etkisi altında olduğunu göstermektedir7.

Türkiye’de, kadınların tüm akademisyenler içinde profesör düzeyinde yüzdesi, dünyada diğer

ülkelere oranla çok daha fazladır (%28 profesör, %32 doçent ve %34 yardımcı doçent).8

Avustralya’da ise resmi verilere göre, kadınların tüm akademisyenler içinde profesör

düzeyinde oranı % 19,8 ve doçent düzeyinde oranı % 27’dir. Türkiye’de üniversitelerde,

kadınların profesörlük pozisyonunda diğer ülkelere kıyasla daha fazla yüzdeye sahip

olmalarına rağmen, üst yönetimde görev alan kadın akademisyen sayısı çok azdır.

Yükseköğretim Kurumu (YÖK)’nun verilerine göre, 2010 yılında, kadın dekan oranı %13,

kadın rektör yardımcılarının oranı %7 ve kadın rektörlerin oranı %8’dir. Vakıf

üniversitelerinde ise kadın dekan oranı %13 ve kadın rektör oranı %7’dir.9 Avustralya’da ise

bu oranlar çok daha yüksektir, resmi verilere göre, kadın dekan oranı % 25, kadın rektör

yardımcılarının oranı % 26 ve kadın rektörlerin oranı % 16’dır.

2 Schein, V. (2007). Women in management: reflections and projections, Women in Management Review, 22:1, s.15. 3 Ayrıca bkz. Mihail, D. (2006). Women in management: gender stereotypes and students’ attitudes in Greece, Women in Management Review, 21:8, 681–689. 4 Harley, S. (2003). Research Selectivity and Female Academics in UK Universities: From Gentleman’s Club and Barrack Yard to Smart Macho?, Gender and Education, 15:4, 377-392. 5 Bagilhole, B. ve White, K. (2005), Benign Burden: gender and senior management in the UK and Australia, 4th European Conference on Gender Equality in Higher Education, Oxford. 6 Machado-Taylor, M., Özkanlı, Ö. White, K. ve Bagilhole, B. (2007a). Breaking the Barriers to Women Achieving Seniority in Universities, EAIR Forum, Innsbruck. 7 O’Connor, (2008), s.155. 8 ÖSYM (2010). 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.osym.gov.tr web sitesinden indirilmiştir. 9 YÖK (2010), 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.yok.gov.tr web sitesinden indirilmiştir.

5

Tablo 1.

Kadınların Üniversite Üst Düzey Yönetimindeki Oranı, 2010

Ülke Rektör Rektör Yrd. Önceki Rektör Dekan

Türkiye 8 7 4 13

Avustralya 16 26 31 25

Özkanlı ve Korkmaz, araştırmalarında Türkiye’deki kadınların üst yönetimdeki azlığının,

çoğunlukla, günlük yaşamlarında artan sorumluluklarına bağlı olduğunu bulmuştur.10 Bazı

kadın akademisyenler çalışmalarında cinsiyet ayırımına işaret ederken, diğerleri kadının

geleneksel sosyal rolleri ile eş ve anne rollerinin öncelikli olduğunu düşünmesinden dolayı

idari sorumluluk almaya istekli olmadığını belirtmişlerdir.11 Ayrıca, kadınların geleneksel

rollerini yerine getirememe korkusu nedeniyle iş gezileri ve ilave iş yükü getirecek

sorumluluklardan kaçındıkları saptanmıştır12.

Üniversitelerde kadınların üst yönetim rollerine atanma koşullarını da gözönüne almak

önemlidir. Ryan ve Haslam’a göre,13 kadınlara lider olma fırsatını vermek “bu pozisyonlarda

benzer başarı şansını sağlamaması durumundaki eşit fırsat imkânı” anlamına gelmemektedir.

Ryan ve Haslam, kadınların genellikle bir “cam tavan” dan çok “cam uçurum”da deneyimli

olacakları zorlu pozisyonlara atandıklarını belirtmektedir. Ryan ve Haslam, “Kadınlar

özellikle sorunlu liderlik rollerine mi atanmaktadır?” sorusunu açık bir şekilde tartışmaktadır.

Ayrıca yazında, kadının üniversitelerde üst yönetime atandığı durumlarda, liderlik rolünde

değişikliklerin söz konusu olup olmadığı konusu da yoğun bir şekilde tartışılmaktadır.14

Kadınların etkisi, üniversitelerin örgütsel yapıları üzerinde genellikle çok az olduğundan üst

yönetime atanmada yoğun bir rekabet ortamında kalmaktadırlar.15 Özellikle bilim,

mühendislik ve teknolojideki erkek hâkimiyeti, başından itibaren kadınların akademik

kariyerlerinde olumsuz bir etkiye sahiptir. O’ Connor16 “Erkek bakış açısı ve uygulamalarının

10 Ayrıntılı bilgi için bkz. Özkanlı, Ö ve Korkmaz, A. (2000a), Özkanlı, Ö ve Korkmaz, A. (2000b), Özkanlı, Ö ve Korkmaz, A. (2000b). 11 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, F. (1986), Köker, E. (1988). 12 Ersöz, A.G. (1988), Kamu Yönetiminde Yönetici Olarak Çalışan Kadınların Geleneksel ve Çalışan Kadın Rollerine İlişkin Beklentileri, 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek, TODAİE Yayını, Ankara, 259. 13 Ryan, M. ve Haslam, A. (2004). 14 Neale, J ve White K. (2004). 15 Bagilhole B.ve White K. (2005), Kovacs, M. (2006). 16 O’Connor P. (2008).

6

ideolojik ayrımcılığı” nın “cinsiyet eşitliğini büyük oranda erkekler tarafından oluşturulan

bilgi ile saptamaya devam eden” geniş bir politika kapsamında oluştuğunu savunmaktadır.

Türkiye’deki kadın akademisyenlerle ilgili farklı birçok araştırma mevcuttur. Kadın

akademisyenlerin sorunları farklı yöntemlerle çeşitli bakış açılarıyla bu eserlerde

tartışılmaktadır 17

Türkiye’deki çoğu kadın akademisyen, akademik yükselmede genellikle cinsiyete dayalı

ayırımcılıkla karşılaşmadıklarını, fakat yöneticilik pozisyonlarına talip olma ve atanmada rol

çatışmasından ciddi bir şekilde olumsuz etkilendiklerini düşünmektedirler.18 İş hayatı ve

günlük hayat arasındaki ilişki geleneksel olarak “rol” kavramı ile kurulmuştur.19 Örneğin,

akademisyen bir kadın, akademisyen, akademisyen yönetici, tez danışmanı gibi iş hayatındaki

roller ve eş, anne, ev hanımı, kız çocuğu, kız kardeş, hala-teyze, komşu gibi iş hayatı dışında

birçok roller ile ilgili farklı sorumluluklar taşımaktadır.20 Kadın akademisyenlerin iş hayatı ve

günlük hayatlarında karşılaştığı zorluklar bir rol çatışmasının belirtileri olabilir. Rol çatışması,

belli bir rol ile ilgili çelişkili veya uyumsuz beklentilerin neden olduğu bir çatışma olarak

tanımlanmaktadır.21 Yazında, çalışma yaşamı ve çalışma dışı yaşam alanları arasındaki rol

çatışması, iki alan arasında uzlaştırılması mümkün olmayan bir çatışma olarak

nitelendirilebilmektedir.22 Bir çatışmanın “uzlaştırılamaz” diye nitelendirilmesinin temelinde

en başta zaman faktörünün yattığı belirtilmektedir.23 Bir kişiye verilen sınırlı zaman dilimi

içerisinde yapamayacağı ölçüde çok rol yüklendiğinde kişi ya gereği gibi bu rolleri yerine

getirememekte, ya da önem sırasına göre olabildiğince yapmaya çalışmaktadır. Zamana

dayanan rol çatışmasında bir rolün yerine getirilmesi için harcanan zaman öteki rolün yerine

getirilmesi için harcanacak zamandan çalınmakta, bu da iki rol arasındaki çatışmayı

uzlaştırılmaz kılmaktadır.

17 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, F. (1983), Acar, F. (1989), Acar, F (1990a), Acar, F. (1990b), Acar, F. (1991), Acar, F. (1996), Acar, F. (1998a), Acar, F. (1998b), Cindoğdu D. ve Muradoğlu G. (1996), Ergün, M. (1978), Köker E. (1988), Kurnaz, Ş. (1996), Öncü, A. (1979), Özbilgin M ve Woodward D. (2003), Özkanlı Ö. ve Korkmaz A. (2000a), Spuler, B. (1975). 18 Ayrıntılı bilgi için bkz. Acar, F. (1983), Acar, F. (1986), Acar, F. (1990a), Acar, F. (1991), Acar, F. (1996), Acar, F. (1998b), Cindoğdu, D. ve Muradoğlu G. (1996), Köker, E (1988), Kurnaz, Ş.(1996), Özkanlı, Ö ve Korkmaz A. (2000b), Özkanlı, Ö ve Korkmaz A. ( 2000c). 19 Fichte, J. (1994). (Çeviren: N Çelebi), Sosyoloji Nedir?, Atilla Kitapevi, Ankara. 20 Çelebi, N. (1993), Bağımsız İşyeri Sahibi Kadınların Aile ve İş İlişkileri, Ankara: TC Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayınları. 21 Bovéė, C., Rill, J.V., Burkwood, M., ve Dovel, G.P., (1993), 22 Voydanoff, P., (1988), Work Role Characteristics, Family Structure Demands and Work/Family Conflict, Journal of Marriage and the Family, Cilt: 50, 749-761. 23 Greenhaus, J.H. & Beutell, N.J., (1995). Sources of Conflict Between Work and Family Roles, Academy of Management Review, Cilt: 10, 86.

7

Türkiye’deki üniversitelerde kadın akademisyenler, hem zaman, hem de beklentiler açısından

rol çatışması yaşadıklarını açıkça belirtmektedirler. Türkiye’deki kadın akademisyenler,

sorunun çözümünde rol çatışmalarının yönetimi için yapısal ve kültürel düzenlemeler ile ev

işleri, çocuk-yaşlı bakımına destek konularına odaklanmaktadır. Ayrıca, akademik ve özel

hayatlarını dengelemek için esnek çalışma saatleri, evden çalışma ve yarı-zamanlı işi de

içeren iş stratejilerini tanımlamaktadır.

Erkek akademisyenlerin daha fazla avantaja sahip oldukları kadın profesörler tarafından sık

sık belirtilmesine rağmen, Türkiye’deki kadın akademisyenler genellikle cinsiyet

ayırımcılığının mevcut olmadığını düşünmektedirler.24 Algılanan cinsiyete dayalı

ayırımcılığın olmaması, diğer ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’deki profesör

pozisyonundaki kadın oranının daha yüksek olması ile açıklanabilir. Bu oran, birçok ülkeden

yüksek olmasına rağmen, kadın akademisyenlerin kıdem ve liderliğe ulaşmasında birçok

engel de mevcuttur. Yükseköğrenimdeki toplumsal cinsiyet konusunu araştıran Türkiye’de

yapılan bazı çalışmalar, bu engelleri tanımlamıştır.25 Türkiye’deki kadın akademisyenlerin

yükselmesinin önündeki önemli engellerden biri, özellikle doçentlik döneminde yaşanan

kariyer ve aile rolleri arasındaki çatışmadır.26 Özkanlı ve Korkmaz tarafından belirtildiği

gibi,27 Türkiye’de üniversitelerde kadın akademisyenlerin karşılaştığı önemli sorunlarından

biri rol çatışmasıdır. Kadın akademisyenler, yükselme için isteğin en yoğun olduğu doçentlik

düzeyinde bu rol çatışmasını en yoğun biçimde yaşamaktadır. Akademik yükselmede erkek

ve kadının eşit ölçütlere uymak zorunda olmasına rağmen, gerçek hayatta iş ve iş dışı roller

nedeniyle kadınların erkeklerden daha çok çalışmak zorunda olduğu yaygın kanıdır. Kadın

akademisyenlerin iş dışındaki rollerindeki (eş, ev kadını, anne…vb.) değişiklikler rol

çatışmasıyla yakından ilgilidir. Bazı kadın akademisyenler, aile rollerindeki artan taleplerin iş

performanslarını düşürdüğünü belirtmişlerdir. Ayrıca, aile sorumluluklarından dolayı üst

düzey yönetim pozisyonları için kadın akademisyenler mücadele etmemekte, hatta kendilerine

üst düzey yöneticilik teklif edildiğinde bazen reddedebilmektedirler.

Türkiye’de birçok kadın akademisyen rol çatışmasını yaşamaktadır. Birçok kadın

akademisyen, annelik gibi aile sorumluluklarının akademik kariyer ilerlemesinde önemli bir

24 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000c) 25 Özkanlı, Ö. (2007a), The Situation of Academic Women in Turkey, TED Education and Science Journal, 32:144, 59–70. 26 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a), s:315 27 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000b), s:321

8

engel olduğunu düşünmektedir. Bir çalışmada, kadın akademisyenlerin kariyer gelişimine

kişisel engellerin, aile ve arkadaşların destek vermemeleri, boşanma, özürlü çocuk ve idari

engeller olduğu belirtilmiştir.28 Türkiye’de üniversitelerde kadın akademisyenler ve rol

çatışması üzerine olan bir diğer çalışmaya göre, kadınlar ev işlerini yönetmekten

sorumludurlar. Bazı erkekler bu yükümlülükleri paylaşmaktan çok sadece isterse “yardım”

edebileceğini düşünmektedir. Erkeklerin çoğu ise, evle ilgili sorumlulukların tamamıyla

kadının görevi olduğunu düşünmekte ve yardımı bile gereksiz bulmaktadır. Bu nedenle, kadın

akademisyenlerin kariyerlerinde başarıya ulaşabilmesi ve yükselebilmesi için erkeklerden

daha çok çalışması gerekmektedir.29 Türkiye’de yapılan bir çalışmaya göre, işbölümündeki

toplumsal cinsiyet etkisi nedeniyle, erkeklerin sadece %20’si ev işlerini paylaşmaktadır.

Kadının ev ve iş sorumluluklarını dengeleme mücadelesi sürerken, Türkiye’deki çoğu koca ev

işlerinde çok küçük bir rol ile katkı sağlamaktadırlar.30 Türkiye’deki bazı araştırmalar31

kurumsal ayırımcılıktan çok algılanan iş/hayat rol çatışmasından dolayı kadın

akademisyenlerin genellikle idari pozisyon ve liderlik arayışı içinde olmadığını belirtmiştir.

Bu kadın akademisyenler, idari pozisyon ve liderlik için rekabet etmemelerinin bir nedeni

olarak da ailelerindeki artan sorumluluklarından dolayı üzerlerindeki artan taleplerin

yoğunluğunu daima ifade etmektedirler.32 Liderlik veya idari pozisyonları talep etmeyen

kadın akademisyenler, Carrington ve Pratt’ın33 üst düzey kadın yöneticilerin düşük temsil

oranını açıklayan çalışmasını da desteklemektedir. Yazarlar, “Ev ve işyerindeki cinsiyet

rolleri arasındaki karmaşık etkileşimin” aile sorumlukları da olan kadın akademisyenlerin en

büyük dezavantajları olduğunu ortaya koymuşlardır. İdari ve liderlik pozisyonlarının kadın

öncelikli olmaktan çok erkek öncelikli olması ve esnek çalışma koşullarının (esnek çalışma

saatleri, evden çalışma ve yarı-zamanlı çalışma…vb) yaygın olmamasından dolayı, kadın

akademisyenler aile ve çocuk-yaşlı bakım sorumluluklarını da tamamıyla üstlenmektedirler.

Bu durum, üniversite kültürlerinin kadınlara karşı soğuk34, teknokratik, ataerkil, hiyerarşik ve

cinsiyetçi35 olarak tanımlanmasına yol açmaktadır. Üniversiteler yazında kimi zaman, ‘erkek

28 Özbilgin, M. ve Woodward, D. (2003). Banking and Gender: Sex Equality in the Financial Services Sector in Britain and Turkey. London : IB Tauris. 29 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a) 30 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000b) 31 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a), Acar F. (1983), Köker E (1988) 32 Özkanlı Ö (2007a), s:59–70 33 Carrington K ve Pratt A. (2003) 34 Bagilhole, B (2002), Women in Non-Traditional Occupations Challenging Men, Palgrave Macmillan, Houndsmill.. 35 Hearn, J (1998). The critical study of men managers in universities, Winds of Change Women and The Culture of Universities, University of Technology Sydney, Sydney, 298.

9

kulübü’, ‘aile şirketi’, ‘erkek çalışma odası’ veya ‘erkek çocuğu çetesi’ gibi erkeklere özel

örgütsel kültürler olarak da tanımlanabilmektedir.

Bir diğer araştırma, kadınların terfi edebilmek için erkeklere göre daha fazla performans

göstermek zorunda olduğunu bulmuştur. Araştırma bulgularında, kadınların fark edilmesi ve

kariyer ilerlemesi için erkeklerden daha fazla çalışmak zorunda olduğu belirtilmiştir.36

Yönetim kültürü alanındaki çalışmalarında Chesterman, Ross-Smith ve Peters, birçok erkek

akademisyenin kadın akademisyen liderlere destek olduğunu, ancak diğer erkek

akademisyenlerce “tipik kadın liderlik stilinin” dile getirilip eleştirildiği sonucuna

ulaşmışlardır. Çalışmalarındaki bazı erkek liderler, liderlik rollerine doğru ilerleyen kadınlara

çok sert davranıldığı ve erkek meslektaşlarından beklenenden daha çok hedef oluşturulduğunu

ifade etmişlerdir. Ancak, bu sonuçlar Türkiye’deki çalışmalarla karşılaştırıldığında kadın

akademisyenlerin %70’i cinsiyet ayırımına uğradıkları kanısında olmadıklarını ifade

etmişlerdir, kadın akademisyenlerin sadece dörtte biri erkeklerin daha avantajlı olduğunu

belirtmişlerdir.37

Kadın akademisyenlerin hayatlarındaki rol çatışmaları kariyerleri ilerledikçe daha da önem

kazanmaktadır. Birçok kadın için kariyer rollerinin yeniden tanımlanmasının nedeni sık sık

ifade edilmektedir. Örneğin, bir çalışmada görüşülen kadın akademisyenler, kariyerlerinin

başında aileden destek almalarına ve yüksek derecede motive olmalarına rağmen, aile

rollerindeki artıştan kaynaklanan baskının kariyerlerindeki performans düzeyinin düşmesine

neden olduğunu belirtmişlerdir.38 Acar’a göre, kadın akademisyenlerin yaşadığı rol çatışması

kariyerlerinde ilerlemelerine önemli bir engel olmaya devam etmektedir.39

Avustralya’da üniversitelerde üst düzey kadın yöneticilerin karşılaştıkları sorunlar, yazarlar

tarafından yazılan ve ekte sunulan uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan 1.1. , 1.2. ve

1.3. no’lu makalelerde Türkiye ile karşılaştırmalı olarak ayrıntılı açıklanmaktadır.

36 Mc Carthy S. (2005). 37 Özkanlı Ö ve Korkmaz A. (2000a). 38 Acar, F. (1983) s.411 39 Acar, F. (1991), s.155

10

III. Materyal ve Yöntem

Bu araştırma, üniversitelerdeki toplumsal cinsiyet ve yönetimle ilgili kültürlerarası bakış

açılarını inceleyen; Avustralya, İrlanda, Yeni Zelanda, Portekiz, Güney Afrika, İsveç, Türkiye

ve İngiltere’de yapılan çokuluslu bir çalışmanın parçasıdır. Sekiz ülkedeki araştırmacılar,

bugünkü ve önceki kadın/erkek Rektör ve Rektör Yardımcıları ile en az 20 yüz yüze görüşme

yapmışlardır. Bu araştırmada, Türkiye’de ve Avustralya’da üniversitelerdeki durum yüz yüze

yapılan görüşme bulguları ışığında incelenmektedir. Tüm ülkelerdeki görüşmelerde aynı soru

formu kullanılmıştır.

Soru formu başlıca üç bölüme ayrılmıştır. Soru formunun ilk bölümü, üst yönetimin tanımına

yöneliktir. Katılımcılardan üniversitelerindeki üst düzey yönetimi tanımlamaları istenmiş; üst

yönetime atanma deneyimleri, üst yönetimdeki kişilerin desteklenip desteklenmediği, desteğin

kimlerden olduğu ve yöneticiliğin iş/aile yaşantılarını nasıl etkilediği sorulmuştur.

İkinci bölüm, bugünkü ya da önceki pozisyonlarında yaşadıkları üst yönetimdeki işleyişe

odaklanmaktadır. Bu bölümde, kadınların farklı bir yönetim stili olup olmadığı, iş

arkadaşlarının bu durumu nasıl algıladığı, yönetim ekibi oluşturulurken cinsiyetin tercih

nedeni olup olmadığı, erkek ve kadınların çalışma tarzlarındaki farklar sorgulanmıştır.

Soru formunun son bölümü, yönetim kültürüne odaklanmakta, üst yönetime giden tipik

kariyer yolu, Rektör/Rektör Yardımcısı atanma süreçleri, bu süreçleri etkileyen yapılar ile üst

yönetimin cinsiyet profilini içermektedir. Soru formunun son bölümünde ayrıca, sadece

Rektörlere yöneltilen bazı sorular da mevcuttur. Rektörlerin üst düzey yöneticilik

pozisyonlarına atanma deneyimleri, erkek ve kadın yöneticilerin çalışma tarzları arasındaki

fark ve benzerlikler ile üst yönetimdeki kadın yöneticilerin konumu, karşılaştıkları kültürel ve

yapısal engeller sorgulanmaktadır.

IV. Analiz ve Bulgular

Türkiye’deki ve Avustralya’daki yüz yüze görüşmelerde, üst düzey erkek ve kadın

yöneticilerin kariyerlerinde yükselmeyi sağlayan örgütsel yapılar hakkında bilgiler

toplanmıştır. Üst düzey yönetime atanmada destekleyici faktörler, uluslararası kariyer

fırsatları ve ülke politikaları tartışılmıştır.

11

Kesin raporda Türkiye’de yapılan analiz ve bulgular ayrıntılı olarak incelenmektedir.

Avustralya’daki üniversitelerdeki durum ise, yazarlar tarafından yazılan ve ekte sunulan

uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan 1.1. ve 1.2. no’lu makaleler ile 3.1., 3.3., 3.4. no’lu

tebliğlerde İngilizce olarak tüm ayrıntılarıyla karşılaştırmalı olarak açıklanmaktadır.

Türkiye’de üst yönetime yükselmede destek olan kişiler, aile ve yakın arkadaşların yanı sıra

Rektör, Rektör Yardımcısı ya da akademisyen meslektaşlardır. Meslektaşlarından gelen

destek üst düzey yöneticilerin mevcut pozisyonlarında kalmasını da sağlamaktadır. Üst

yönetimde bulunmak kariyer ve araştırmaya ayrılan zamanın azalması, iş dışı rollerin çokluğu

ve zaman yönetimindeki sıkıntılar nedeniyle iş hayatını olumsuz etkilemektedir.

Üst yönetim pozisyonunda bulunmanın avantajları olarak üst düzey yöneticiler tarafından,

kariyer tatmini, saygınlık, mali katkı, saygı duyulmak, “eşitler arasında birinci” olmak ve

üniversite strateji ve politikalarına yön veren yönetim ekibinin bir parçası olmak

sayılmaktadır. Ancak, tüm üst yöneticiler Rektör rolüne yükselmeyi hedeflememektedir.

Gelecek beş yıllık zaman sürecinde, birçoğu tamamıyla farklı bir kariyerde olmayı, araştırma

yapmaya ya da ders vermeye dönmeyi, emekli olmayı, yarı zamanlı çalışmayı planlamaktadır.

Türkiye’deki kadın akademisyenler, üst yönetim pozisyonlarına ulaşmak için engel olarak

özellikle ailenin destek yetersizliğini, üst yönetim ekibi ile üniversitedeki diğer kadın

meslektaşların muhalefetini belirtmektedirler.

Türkiye’deki üniversitelerde erkek ve kadın yöneticilerin resmi ve resmi olmayan tamamıyla

farklı rolleri vardır. Araştırma kapsamındaki üst düzey yönetici akademisyenlerin %70’inden

fazlası, çeşitli ve çelişkili rolleri arasında uyum sağlamaya gayret gösterdiğini belirtmiştir.

Türkiye’de bir akademisyenin üst düzey yönetici rolüne sahip olması durumunda,

akademisyenlik ve yöneticilik rolleri kaçınılmaz olarak çatışma içinde olmaktadır. Örneğin,

Rektör veya Rektör Yardımcısı üniversitelerde çok sayıda kamu görevlisini yönetmek

zorundadır, bu nedenle üniversitedeki yoğun iş temposu, özel yaşamına zaman ayıramamasına

yol açmaktadır. Araştırma kapsamında olup kendilerini özel hayatlarında yönetim rollerinden

soyutlayabilen yönetici akademisyenler sadece %55 dolayındadır.

Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmelerde kadın yöneticilerin çoğu rol çatışması yaşıyor

olmalarına rağmen, yönetim konusunda tüm çalışanlarla tam bir uyum içinde çalıştıklarını

12

ifade etmişlerdir. Araştırma kapsamındaki yöneticilerin yaklaşık %25’i, yönetim süreçlerinde

yaşanan sorunları rahatça çözebildiklerini belirtmektedirler. Ayrıca, kadınların iş hayatındaki

öğrenme tarzları ve profesyonel davranışlarını özel yaşamlarına yansıtmadıkları bulunmuştur.

Görüşülen erkek ve kadın yöneticilerin % 30’u yönetim deneyimlerinin farklı bir sosyal ve iş

yaşamı yarattığını belirtmiştir.

Görüşülen bir erkek yönetici aşağıdaki ilginç yorumda bulunmuştur:

Türkiye’de üniversitede Rektör olmak sahip olunan güç bakımından neredeyse kral

olmakla eşdeğerdir.

Araştırma bulgularına göre, Türkiye’de erkek ve kadın yöneticiler profesyonel kariyer

gelişimlerini açıklamalarına rağmen, yaklaşık % 70'i kendi kariyer gelişimini

planlamadıklarını belirtmiştir. Yöneticilik teklifinin meslektaşları, doğrudan Dekan ya da

Rektör tarafından yapıldığı durumlar da mevcuttur. Yönetici akademisyenler kaliteli işgücü

konusunda ciddi sorunlar yaşanmasından dolayı, birçok üniversitede süreklilik arz eden iyi bir

ekibi oluşturmanın zor olduğunu söylemişlerdir. Dolayısıyla, görüşülen tüm kişiler iş hayatı

ve sosyal hayatlarında bir denge kurmanın çok zor olduğunu ifade etmişlerdir.

Türkiye’de görüşülenlerden, üst yönetimi tanımlamaları istenmiştir. Bazı üst düzey

yöneticiler, üst yönetimi Rektör, Rektör Yardımcısı ve Dekan olarak tanımlarken, diğerleri

Rektör ve Genel Sekreter veya Rektörlük Ofisi olarak ifade etmişlerdir. Bazı yöneticiler,

Rektör, Rektör Yardımcısı ve Dekanın yanı sıra vakıf üniversitelerinde Mütevelli Heyet

Başkanı ve üyelerini de üst yönetim tanımına eklemiştir.

Ayrıca, görüşülenlere üst yönetici olmalarında herhangi bir engel yaşayıp yaşamadıkları da

sorulmuştur. Çoğunluğu bir engel yaşamadığını ve Rektör tarafından pozisyon için aday

olması konusunda cesaretlendirildiğini söylemiştir. Fakat görüşme yapılan bazı kadın

yöneticiler şu engelleri yaşadığını ifade etmiştir:

Evet, ben çok engelle karşılaştım. Yaşadığım engellerin bir kısmı üniversitenin içsel

politikalarından kaynaklı ve cinsiyet odaklıydı.

Kadın olmak karşılaştığım engellerin en başında geliyordu.

13

Evet, karşılaştığım engellerin bir kısmı yapıdan, bir kısmı ise kültürden kaynaklandı.

Çocuklarımın çok küçük olmasından dolayı üst düzey yöneticilik rolleri için

başvurmadım. Bu başvurumu, özel hayatımın daha kolay yönetilebilir olduğunu

düşününceye kadar erteledim.

Türkiye’de, kadın üst düzey yöneticilerin %57’si yönetici olmakta bazı engeller yaşadığını,

%33’ü rol çatışması yaşadığını ve %44’ü zamana bağlı rol çatışmasının iş/özel hayat

dengesini olumsuz etkilediğini belirtmiştir. Araştırmanın ilginç olan bir başka bulgusu ise,

Türkiye’de çoğu üst düzey yöneticilerin üst yönetim kariyeri için bir plan yapmamış

olmalarıdır. Türkiye’de görüşülen yöneticilerin beşte dördü, üst yönetici olmak için plan

yapmadıklarını belirtmişlerdir.

Türk katılımcıların, üst yönetimde bulunmalarında hangi faktör ve kişilerin destekleyici

oldukları konusunda bilinçli olduğu görülmüştür. Bazıları için, bu kişiler Rektör veya Rektör

Yardımcısı olarak tanımlanırken, diğerleri için onların akademisyen meslektaşlarıdır. Aile ve

arkadaşların desteği de ayrıca önemli olarak görülmüştür. Ayrıca, bazıları yönetim

deneyimlerini ve takım çalışmalarını daha etkili olarak görürken, diğerleri bu faktörleri

birlikte değerlendirmişlerdir. Üst yöneticilere günümüzde mevcut pozisyonlarında hangi

faktör veya kişilerin önemli olduğu da sorulmuştur. Buna verdikleri cevap, önceki soruya

verdikleri cevap ile çok benzer olmuştur.

Birçok Türk üst düzey yönetici, üst yönetimde bulunmanın iş/özel yaşam dengelerini

etkilediğini düşünmektedirler. Bazıları, üst yönetici olduğundan beri kişilerarası ilişkilerde

farklı bir yaklaşım ve/veya deneyim kazandıklarını belirtmektedir. Diğerleri, iş yüklerinin

arttığını ve bunun çalışmalarını olumsuz etkilediğini ifade etmektedirler. Birçok üst düzey

yönetici, hafta sonlarına da sarkan uzun bir çalışma haftasının iş ve aile hayatını dengelemeyi

zorlaştırdığını söylemiştir. Görüşülen bazı kadın yöneticiler, iş ve özel hayatları arasında

yaşadıkları rol çatışmasını karşılaştıkları en büyük engel olarak özellikle vurgulamıştır.

V. Sonuç ve Öneriler

Kesin raporda Türkiye’de yapılan araştırma sonuçları ve önerileri karşılaştırmalı olarak

ayrıntılı incelenmektedir. Avustralya’daki üniversitelerdeki durum ise, aynı anket formu ile

toplanan 21 adet anket verisine dayanılarak saptanmıştır. Karşılaştırmalı araştırma sonuçları

14

yazarlar tarafından yazılan ve ekte sunulan uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan 1.1. ve

1.2. no’lu makaleler ile 3.1., 3.3., 3.4. no’lu tebliğlerde İngilizce olarak tüm ayrıntılarıyla

karşılaştırmalı olarak açıklanmaktadır.

Bu çalışma, Türkiye’deki üniversitelerde üst yönetimin, evrensel yükseköğretim değerleri ile

çelişkili olan örgütsel yapılara dayandığını ortaya koymaktadır. Bazı üniversitelerde kadın üst

düzey yöneticilere yönelik olan gizli cinsiyete dayalı ayırımcılığın devam ettiği açık bir

şekilde gözükmektedir. Ancak, birçok Rektör yapısal ve kültürel faktörlerin ayırımcılık

algısını desteklediğini henüz algılayamamaktadır. Araştırmada, Türkiye’deki üniversitelerde

kültürel ve yapısal engellerin ortadan kaldırılmasıyla üst yönetimdeki kadın sayısının

düşüklüğü sorununun çözülebileceği bulunmuştur.

Bu araştırma ile Türkiye’de üniversitelerde faaliyet gösteren üst düzey yöneticilerin,

kadınların üniversitelerdeki liderlik ve stratejik yönetime önemli katkılar sağladığını

düşündükleri ortaya çıkmıştır. Rektör ve Rektör Yardımcısı gibi üst düzey yönetim

pozisyonlarında kadınların düşük oranda temsil edilmesine rağmen, görüşülen bazı

yöneticilerin kadınların cinsiyete dayalı ayırımcılığa uğradığı ve yöneticiliğe yükselmede

engellerle karşılaştığı gibi algıları olmadığı bu araştırma ile bulunmuştur. Türkiye’de

üniversitelerin liderlik ve örgütsel kültürlerinde bir dönüşüm yapmaları gerekmektedir.

Kadınların üst düzey yönetimdeki düşük temsil oranını sürdüren yönetim kültürünün etkisi ve

yöneticiliğe atanmasında destekleyici mekanizmaların yokluğunun ivedilikle ele alınması

gerekir.

Türkiye’deki erkek ve kadın üst düzey yöneticiler, erkek ya da kadın meslektaşları ile

çalışmada çok az bir fark görmektedirler. Bazı üst düzey yöneticiler, üniversitede kadınlara

yönelik engeller olarak yurt içi ve dışı seyahatlerin çok olması, kariyere ara verme

zorunlulukları ve yükselme süreçlerini görmektedir.

Türkiye’de görüşülen kişiler, Rektörlerin çok güçlü olduğunu, vizyon, yön belirleme ve

üniversiteyi temsil etmede önemli katkı sağladıklarını belirtmektedirler. Ayrıca, Rektörlerin

üst yönetim ekiplerinde cinsiyet dengesinin değiştirilmesinde kritik bir role sahip oldukları

ifade edilmektedir.

15

Bu araştırma, Türkiye’deki üniversitelerde liderlik ve örgütsel kültürde bir dönüşüm ile üst

yönetimdeki kadınların düşük temsil oranını sürdüren yönetim kültürü etkisi ve destek

mekanizmalarının eksikliğinin ele alınması gerektiğini tartışmaktadır. Üniversitedeki üst

yönetimdeki kadınların karşılaştığı kültürel ve yapısal engellere yönelik çözüm önerileri şu

şekilde özetlenebilir:

• Üniversitelerde bazı alanlarda kadınların yoğunlaşmasına yönelik uygulamanın

değiştirilmesi, tüm alanlarda kadın akademisyen ve üst düzey yönetici sayısının

arttırılması.

• Kadın akademisyenlerin kariyerleri ve aile rolleri arasındaki çatışmalarına çözüm

bulmalarında destek sağlanması. Demokratik bir aile hayatına yönelik kültürel

değişimi özendirmek. Demokratik ailenin üyelerinin, özel hayattaki sorumlulukları

eşit bir şekilde paylaşmasının sağlanması.

• Rol çatışması ile mücadele edilmesi için kadınların ev işleri ve çocuk-yaşlı bakımında

yardım alabilmeleri için gerekli örgüt yapılarının kurulması. Çocuklu üniversite

personeli için etkili çocuk bakım hizmetlerinin kreş ve anaokullarında sunulması.

• Kadınlar için kariyer ve yöneticilik yerine annelik ve aile önceliklerini yaratan

toplumun değer yargılarının sorgulanması.

• Kadınların yükseköğretime ulaşmasını sağlamak için eşit fırsat ve sosyal ayrıcalıkların

sağlanması.

Sonuç olarak, ayrıntılı literatür tarama yapıldığında bu konuda Türkiye ve Avustralya için karşılaştırma biçiminde bu kadar detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu kapsamda literatürde ilk kez elde edilen bulguların, iki ülke akademisyenleri arasındaki yönetim deneyimlerinin paylaşımına ve aralarındaki akademik – yönetsel işbirliklerini artıracak politikaların üretilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca, bu proje kapsamında saygın uluslararası hakemli dergilerde üç İngilizce makale, uluslararası alan endekslerince taranan ulusal hakemli dergilerde biri Türkçe olmak üzere iki makale yayınlanmış ve uluslararası bilimsel toplantılarda beş tebliğ sunulmuştur. Bu tebliğler bildiri kitabında ya da CD’sinde tam metin olarak basılmıştır. Bu bağlamda, proje kapsamında yapılan toplam on yayın ile Ankara Üniversitesi yabancı yayın istatistiklerine de olumlu katkıda bulunulmuştur.

VI. Kaynaklar

Acar, F. (1998a) Kadınların İnsan Hakları: Uluslararası Yükümlülükler. 20. Yüzyılın Sonunda

Kadınlar ve Gelecek, Ankara: TODAIE Yayınları, 23–31.

Acar, F. (1998b), Türkiye Üniversitelerinde Kadın Öğretim Üyeleri. 75 Yılda Kadınlar ve

Erkekler. Tarih Vakfı Yayınları, 313–321.

16

Acar, F. (1996), Türkiye’de Kadın Akademisyenler: Tarihsel Evrim ve Bugünkü Durum.

Akademik Yaşamda Kadın, Türk-Alman Kültür İsleri Yayını, 75–87.

Acar, F. (1991), Women in Academic Science in Turkey. Women in Science: Token Women

or Gender Equality?, London Worcester: Billing & Sons Ltd.,147-171.

Acar, F. (1990a), Role Priorities and Career Patterns: A Cross-Cultural Study of Turkish and

Jordanian University Teachers, Storming the Tower Women in Academic World, London,

Acar, F. (1990b), “Türkiye’de Kadınların Akademik Kariyere Katılımı”. Değişen Bir

Toplumda Kadınların İstihdam İmkânlarının Geliştirilmesi Konferansı, Ankara, 81–100.

Acar, F. (1989), Women’s Participation in Academic Science Careers: Turkey in 1989.

Proceedings of the Improving Prospects for Women in Changing Society: The Years Ahead

International Conference,

Acar, F. (1986), Working Women in a Changing Society: The Case of Jordanian Academics.

METU Studies in Development. 10, 307–324.

Acar, F. (1983), Turkish Women in Academia: Roles and Careers. METU Studies in

Development. 10 (4), 409–446.

Bagilhole, B (2002), Women in Non-Traditional Occupations Challenging Men, Palgrave

Macmillan, Houndsmill.

Bagilhole, B. ve White, K (2008). Towards a gendered skills analysis of senior management

positions in UK and Australian Universities, Tertiary Education and Management. 14:1, 1–

12.

Bagilhole, B. ve White, K. (2005), Benign Burden: gender and senior management in the UK

and Australia, 4th European Conference on Gender Equality in Higher Education, Oxford.

17

Bovéė, C., Rill, J.V., Burkwood, M., ve Dovel, G.P., (1993), Management, McGraw-Hill,

New York.

Carrington , K. ve Pratt, A. (2003), How far have we come? Gender disparities in the

Australian Higher Education System. Current Issues Brief No.31, Canberra : Information and

Research Services, Department of the Parliamentary Library.

Çelebi, N. (1993), Bağımsız İşyeri Sahibi Kadınların Aile ve İş İlişkileri, Ankara: TC

Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayınları.

Chesterman, C, Ross-Smith, A & Peters, M (2003), Changing the landscape? Women in

academic leadership in Australia, McGill Journal of Education, Cilt: 38, no. 3, 421–436.

Cindoğdu , D. ve Muradoğlu G. (1996), Türkiye’de Muhasebe ve Finans Dalındaki Bilim

Kadınlarının İş ve Aile Rolleri ile Baş etme Stratejileri, Akademik Yaşamda Kadın., Ankara :

Türk-Alman Kültür İşleri Yayını, 244-260.

Ergün, M. (1978), II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Hareketleri. Basılmamış Doktora Tezi,

Ankara Üniversitesi, Ankara.

Erkut, S. (1982), Dualism in Values towards Education of Turkish Women, Sex Roles, Family

and Community in Turkey. Bloomington, Ind.: Indiana University Turkish Studies, 121-132.

Ersöz, A.G. (1988), Kamu Yönetiminde Yönetici Olarak Çalışan Kadınların Geleneksel ve

Çalışan Kadın Rollerine İlişkin Beklentileri, 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek,

TODAİE Yayını, Ankara, 255–264.

Fichte, J. (1994). (Çeviren: N Çelebi), Sosyoloji Nedir?, Atilla Kitapevi, Ankara.

Günlük Şenesen, G. (1996). Türkiye Üniversitelerinin Üst Yönetiminde Kadınların Konumu.

Akademik Yaşamda Kadın. Ankara : Türk-Alman Kültür İşleri Yayını, 209-244.

Greenhaus, J.H. & Beutell, N.J., (1995). Sources of Conflict Between Work and Family

Roles, Academy of Management Review, V. 10, 76–88.

18

Harley, S. (2003). Research Selectivity and Female Academics in UK Universities: From

Gentleman’s Club and Barrack Yard to Smart Macho?, Gender and Education, 15:4, 377-392.

Hearn, J (1998). The critical study of men managers in universities, Winds of Change Women

and The Culture of Universities, University of Technology Sydney, Sydney, 296-303.

Husu, L. (2000). Gender Discrimination in the Promised Land of Gender Equality, Higher

Education in Europe, XXV:2, 221–228.

Kloot, L. (2004). Women and leadership in universities: a case study of women academic

managers, International Journal of Public Sector Management, 17:6, 470–485.

Kovacs, M. (2006), Roles, Changes, Genders-Women as an Analytical Category of Social

Science in Hungary, East Central Europe, Vol. 28, 141–147.

Köker, E. (1988), “Türkiye’de Kadın, Eğitim ve Siyaset: Yüksek Öğrenim Kurumlarında

Kadının Durumu Üzerine Bir İnceleme”, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi,

Kurnaz, Ş.(1996). II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Machado-Taylor, M., Özkanlı, Ö. White, K. ve Bagilhole, B. (2007). Breaking the Barriers to

Women Achieving Seniority in Universities, EAIR Forum, Innsbruck.

McCarthy, S (2005), The Leadership Culture Performance Connection Transforming

Leadership and Culture The State of the Nations, Human Synergistics, Wellington.

Mihail, D. (2006). Women in management: gender stereotypes and students’ attitudes in

Greece, Women in Management Review, 21:8, 681–689.

Neale, J. ve White, K. (2004). “Almost there: a comparative case study of senior academic

women in Australian and New Zealand”, Proceedings of NAWE Pay and Employment Equity

for Women Conference, Wellington http://www.nacew.govt.nz/conference2004/papers.html.

19

O’Connor, P. (2008). “The Elephant in the Corner: Gender and Policies Related to Higher

Education”, Paper presented at Conference on Women in Higher Education, Queen’s

University Belfast, April 19th/20th .

OECD, (2006), Women in Scientific Careers: Understanding the Potential, OECD, Paris.

Öncü, A. (1979). Uzman Mesleklerde Türk Kadını. Türk Toplumunda Kadın, Sosyal Bilimler

Derneği Yayını, Ankara.

ÖSYM (2010). 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.osym.gov.tr web sitesinden

indirilmiştir.

Özbilgin, M. ve Woodward, D. (2003). Banking and Gender: Sex Equality in the Financial

Services Sector in Britain and Turkey. London : IB Tauris.

Özkanlı, Ö. (2007a), The Situation of Academic Women in Turkey, TED Education and

Science Journal, 32.144, 59–70.

Özkanlı, Ö.(2007b), “Women in Senior Management in Turkish Higher Education, Meeting

of Investigators Eight Country Study on Women in Senior Management in Higher

Education”, Universidades Portuquesas Centro de Investigacao de Politicas do Ensino

Superior (CIPES), Porto, Portuguese.

Özkanlı Ö. ve White K. (2008). Leadership and strategic choices: female professors in

Australia and Turkey, Journal of Higher Education Policy and Management, 30:1, 53–63.

Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000a), Kadın Akademisyenler. Ankara Üniversitesi Yayını,

Ankara, No:586.

Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000b), Academic Women in Turkey: The Structure of

Attitudes towards Role Conflict. The Global Awareness Society International Ninth Annual

International Conference Proceedings Book. Bloomsburg University Publication. New York,

USA, 26–28 Mayıs, 314–322.

20

Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A. (2000c), “Turkish Women in Academic Life: Attitude

Measurement towards Gender Discrimination in Academic Promotion and Administration”,

Emerging Economies: Academy of Business Administrative Sciences 2000 International

Conference Proceedings Book, St. Bonaventure University Publication, Prague, Czech

Republic, 56.

ÖSYM (2008), “2007–2008 Academic Year Higher Education Statistics”, Ankara, Turkey.

Rain, J., Lane, I.M. ve Steiner, D.D., (1991), A Current Look at the Job Satisfaction/Life

Satisfaction Relationship: Review and Future Considerations, Human Relations, C. 44, 287-

307.

Rees, T. (2005), “Keynote address to 4th European Conference on Gender Equality in Higher

Education”, Oxford.

Reskin, B.F. ve Roos, P.A. (1990), Job queues, gender queues: Explaining women’s inroads

into male occupations, Temple University Press.

Ryan, M. ve Haslam, A. (2004), Obstacles beyond the glass ceiling: the glass cliff and the

precariousness of Women’s Leadership Positions. Presentation to ATN WEXDEV, Sydney.

Saunderson, W. (2002), Women, academia and identity: Constructions of equal opportunities

in the ‘new managerialism’ – A case of lipstick on the gorilla? Higher Education Quarterly,

56:4, 376–406.

Schein, V. (2007), Women in management: reflections and projections, Women in

Management Review, 22:1, 6–18.

Spuler, B. (1975), Tanzimat ve Atatürk Döneminde Türk Eğitim Sistemleri ve Mukayeseleri.

Atatürk Devrimleri I. Milletlerarası Sempozyumu Bildirileri., İstanbul: Sermet Matbaası,

428-439.

Thanacoody, P. (2006), Career Progression among female academics: a comparative study of

Australia and Mauritius, Women in Management Review, 21(7), 536–553.

21

Thomas, R. ve Davies, A. (2002), Gender and New Public Management: Reconstituting

Academic Subjectivities. Gender, Work and Organization, 9: 4, 372- 397.

Van den Brink, M. ve Brouns, M. (2005), “Does Excellence have a Gender? A National

Research on Recruitment and Selection Procedures for Professorships at Dutch Universities”,

paper presented to 4th European Conference on Gender Equality in Higher Education,

Oxford.

Voydanoff, P., (1988), Work Role Characteristics, Family Structure Demands and

Work/Family Conflict, Journal of Marriage and the Family, Cilt: 50, 749-761.

Wilson, K. (2005), Caught between difference and similarity: the case of women academics,

Women in Management Review, 20:4, 234–248.

Woodward, D. (2007a), Work-life balancing strategies used by women managers in British

“modern” universities, Equal Opportunities International, 26:1, 6–17.

YÖK (2010), 29-Nisan–2010 tarihinde http://www.yok.gov.tr web sitesinden indirilmiştir.

22

VII. Ekler

a)Anket Formu

1. Getting into - and on in - senior management ALL

1.1. How do you define senior management in your university? 1.2. Did you experience any difficulties in becoming a senior manager? 1.3. In retrospect did you consider management as a career path or was it unplanned? 1.4. What factors or people were most supportive in getting you into your current/last management position? 1.5. What factors or people were most supportive in your current/former tasks in senior management? 1.6. Has being in senior management affected your work/life experience? If so, in what ways? 1.7. What do you see as the advantages and disadvantages of being in university senior management? 1.8. Where do you see your career in five years time? Why do you say that?

2. Doing senior management in your current/last position ALL

2.1.How do you think you are/were seen by your male colleagues? And your female colleagues? 2.2. (If male) Are you more comfortable in an all male management team or a predominantly female one? (If female) Are you more comfortable in an all female management team or in a predominantly male one? 2.3. Based on your experience, what sort of things are different about working with women at your level in comparison with working with (other) men? What about working for a female boss compared to working for a male boss? 2.4. Do you think women in senior management feel the need to adopt male management styles? Does this vary according to discipline? 2.5. Are you aware of areas/disciplines where academic women are most likely to be found in your university? What do you see as the characteristics of these areas? 2.6. What do you think women see as the barriers to promotion in your university?

3. Broader management culture

3.1. What do you see as the typical career path into senior management at your university? 3.2. Describe a typical VC/Rector/President in your university. 3.3. What kinds of characteristics do you think are valued in senior management in your university? What about personal qualities and skills? 3.4. What bodies do you see as crucial in recruitment or blocking recruitment into senior management? 3.5. Describe the appointment process of senior managers in your University? Are there key bodies or individuals who influence the process? 3.6. What is the balance of males and females in senior management in your University? How many of these women are academics? 3.7. How powerful do you think Rectors/VCs/Presidents are in relation to faculties? What do you see as their key contribution to an organization? What about as regards the gender profile of senior management?

23

4. For Rectors only

4.1. What has been your experience of selection panels for senior management appointments? 4.2. Have you appointed academic and/or non-academic women to your management team? Why/why not? 4.3. What have been your observations about the working styles of female and male managers? 4.4. Do you think that women prefer to work with men or women or both? Why do you say that? 4.5. Is there anything that someone in your position could do about the current predominantly male management culture? 4.6. Does having women in senior management positions really make a difference, or not? In terms of management decisions? What about to faculty? Students?

b) Mali Bilanço ve Açıklamaları

Proje için tahsis edilen 20 200 TL’lik ödeneğin (Tablo A) 10.273.580 TL’lik kısmı (Tablo B) ayrıntılı kalem detayları verilerek kullanılmıştır. Bu miktarla sarf - teçhizat malzemesi satın alınmış ve veri toplama aşamasında anketör çalıştırılmıştır. Proje için tahsis edilen 9,926.420 TL ise kullanılmamıştır.

Tablo A – Proje Bütçesi

Bütçe Kodu

Ödenek Adı Ödenek Türü

Ödenek Tarihi

Gelir Miktarı

2-03-2 Tüketime Yönelik Mal ve Hizmet Alımları

2 08/10/2008 2,500.000

6-03-3 Yolluklar 6 14/07/2008 3,100.000

6-03-5 Hizmet Alımları 6 14/07/2008 9,000.000

6-06-1 Mamul Mal Alımları 6 14/07/2008 5,600.000

Toplam Ödenek: 20,200.000

Tablo B – Kalan Ödenek Toplamı

Bütçe Kodu Ödenek Adı Hareket Tarihi Gider Miktarı

2-03-2 Tüketime Yönelik Mal ve Hizmet Alımları 24/12/2008 2,499.260

6-03-5 Hizmet Alımları 30/11/2008 5,605.000

6-06-1 Mamul Mal Alımları 28/11/2008 1,621.320

6-03-3 Yolluklar 14/4/2009, 15/4/2010

548.000

Toplam Gider: 10,273.580

Toplam Ödenek: 20,200.000

Kalan: 9,926.420

24

c) Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar

Proje ödeneği ile dijital kameralı fotoğraf makinesi ile ses kayıt cihazı alınmıştır. Bu makinelerin gelecekte yapılması düşünülen araştırmalarda da kullanılması planlanmaktadır.

d) Uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan ve bildiri kitabında(Proceedings) ya da CD’de basılan bildiriler -Özkanlı, Ö., K.White, “A Comparative Study of Gender and Senior Management in Turkish and Australian Universities”, 3rd International Conference on International Business and Inter-Cultural Management, Proceedings CD, Aalborg, Danimarka, 27-29 Ekim 2008. -Özkanlı, Ö., “Structural and Cultural Barriers for Women in Senior Management in Turkish Universities”, Women’s World 2008 Conference, Proceedings CD, Madrid, 3-9 Temmuz 2008. - Özkanlı, Ö., K. White, “Leadership and Strategic Management: Women as Senior Managers in Turkish and Australian Universities”, IV. International Strategic Management Conference, Saraybosna, 19-21 Haziran 2008, s.s. 637-645. -Özkanlı, Ö., K. White, “Leadership and Strategic Choices: Women Professors in Turkish and Australian Universities”, III. International Strategic Management Conference Proceedings Book, Antalya, Turkiye, 21- 23 Haziran 2007, s.s. 69-79. -Özkanlı, Ö., “Women in Senior Management in Turkish Higher Education”, Meeting of Investigators Eight-Country Study on Women in Senior Management in Higher Education, Universidades Portuguesas Centro de Investigaçao de Politicas do Ensino Superior (CIPES), Porto, Portekiz, 4-6 Mayıs 2007. e)Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayınlanan Makaleler - Özkanlı, Ö., K. White, “ A Comparative Study of Perceptions of Gender and Leadership in Australian and Turkish Universities”, Journal of Higher Education Policy and Management, Avustralya, 33:1, Şubat 2011’de yayınlanmak üzere kabul edildi. (Kapsandığı Endeksler:Academic Search, Australian Education Index, Contents Pages in Education, EBSCO Online, EBSCO CD Rom Database, EconLit, Education Journal, Educational Research Abstracts Online (ERA), e-JEL, ERIC, Higher Education Abstracts, Journal of Economic Literature, Research into Higher Education Abstracts, Sociological Abstracts). - Özkanlı, Ö., K. White, “Gender and Leadership in Turkish and Australian Universities”, Equal Opportunities International Journal, Cilt. 28, Sayı:4, s.s.324-335, 2009(Kapsandığı Endeksler: ABI/Inform ProQuest, British Library Direct,Business Source Premier,CSA Worldwide Political Science Abstracts,EBSCO Host,Educational Management Abstracts, Educational Research Abstracts,Emerald Full Text,FRANCIS (International Humanities and Social Sciences),Informatics J-Gate,Ingenta Connect,International Abstracts of Human Resources,IBSS (International Bibliography of the Social Sciences),Multicultural Management Abstracts,OCLC Online First Search,Sociological Abstracts,Sociology of Education Abstracts,Studies on Women and Gender Abstracts,SwetsWise,Ulrich's Reference Source).

25

- Özkanlı, Ö., K. White, “ Leadership and Strategic Choices : Female Professors in Australia and Turkey”, Journal of Higher Education Policy and Management, Avustralya, 30:1, 2008, s.s. 53-63. (Kapsandığı Endeksler:Academic Search, Australian Education Index, Contents Pages in Education, EBSCO Online, EBSCO CD Rom Database, EconLit, Education Journal, Educational Research Abstracts Online (ERA), e-JEL, ERIC, Higher Education Abstracts, Journal of Economic Literature, Research into Higher Education Abstracts, Sociological Abstracts). f)Uluslararası alan endekslerince taranan ulusal hakemli dergilerde yayınlanan makaleler - Özkanlı, Ö., “ Türkiye’de Üniversitelerde Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Karşılaştıkları Kültürel ve Yapısal Engeller”, Mülkiye Dergisi, No: 267, Güz/ 2010, s.s. 265-281(Kapsandığı Endeks: TÜBİTAK- ULAKBİM ISI Web of Science,WOS).

—Özkanlı, Ö. , “The Situation of Academic Women in Turkey”, TED Education and Science Journal (TED Eğitim ve Bilim Dergisi), Cilt:32, Sayı: 144, Nisan 2007, s.s. 59–70(Kapsandığı Endeks: SSCI).

TARİH ADI VE SOYADI İMZA 5.7.2010 Prof. Dr. Özlem Özkanlı