1

ANG LANA KO, MAHAL Praymer sa Pagtaas sa Presyo sa Lana

Alang sa mga Drayber sa Dyip Pasaheroan sa Sugbo Pasiunang Pamulong Gihimo kini nga praymer alang sa mga drayber sa dyip pasaheroan sa Sugbo. Daghan na ang mga pangutana ug kalibog, dili lang sa mga drayber lakip na sa mga pasahero tungod sa walay hunong nga pagsaka sa presyo sa gasolina ug diesel nga maoy kasagarang ginagamit sa dyip pasaheroan. Apektado dili lang ang mga drayber lakip na ang katawhan. Kini ang nag-unang rason nganong kinahanglan natong pasabton ang atong mga kaubanang drayber ug lakip na ang mga pasahero. Dugang pa, mas dali kitang makakuha og simpatiya sa katawhan ug pasahero diha sa atong makatarunganong demanda sa pagpasaka sa pletehan kung masabtan na nila ang kamatuoran ug suliran sa presyo sa lana. I. Mahinungdanong Kasayuran Kalambigit sa Lana nga Angay Mahibaw-an sa mga

Drayber. 1) Unsa nga mga produkto sa petrolyo ang mamugna sa usa ka barel nga krudo sa

lana? Daghan ang mamugna nga produkto sa petrolyo sa usa ka barel nga lana nga adunay 44.6 ka galon o 168.83 ka litro human kini moagi sa proseso sa refinery. Palihog tan-awa ang hulagway sa ubos: a. Figure 1:

Ang nahibiling "other products" mao ang mga produkto sama sa lubricants, petroleum coke, liquefied petroleum gas (LPG), kerosene, still gas, butane ug uban pa. Aduna usab mga higayon nga managlahi ang gidaghanon sa mamugnang produkto gikan sa lana, magdepende man gud kini sa klase sa refinery. Ang mas sopistikadong refinery sama sa U.S., mas daghang gasolina ang mapuga niini kompara sa mas atrasadong klase sa refinery.

Produkto gallons liters percentGasolina 19.4 = 73.44 = 43.50%Diesel 10.5 = 39.75 = 23.50%Jet Fuel 4.1 = 15.52 = 9.20%Heavy Fuel 1.7 = 6.43 = 3.80%Propane 1.5 = 5.68 = 3.40%Asphalt & Road Oil 1.3 = 4.92 = 2.90%Petrochemical Feedstocks 1.1 = 4.16 = 2.50%Other Products 5 = 18.93 = 11.20%1 Barrel 44.6 gal = 168.83 li = 100%

2

Nagpasabot usab kini nga sa usa ka kompanya sa lana nga adunay refinery dinhi sa Pilipinas, sama sa Petron ug Shell, mokita pa sila sa uban pang produkto nga mamugna gawas pa sa gasolina ug diesel nga maoy kasagarang gigamit sa mga dyip pasaheroan. Labaw sa tanan, mas masabtan nato ang pagsaka sa presyo sa gasolina ug diesel kung unahon nato pagsagop ug pagsabot ang tinuod nga hinungdan sa pagsaka sa presyo sa lana tungod sa bugtong rason nga naggikan sa lana ang gasolina, diesel ug uban pang produkto sa petrolyo.

2) Pila man ang imong gibayran sa matag litro sa gasolina o diesel nga imong gitubil?

a. Gasolina

Subay sa pagtuon sa University of Asia and the Pacific (UAP), lahi ang gibayran sa usa ka drayber sa kompanya sa lana nga adunay refinery dinhi sa Pilipinas (sama sa Petron ug Shell) kaysa mga kompanya sa lana nga walay refinery dinhi sa nasud (sama sa Caltex, Flying V, PTT, Total ug uban pa). Tungod kini kay ang mga kompanya nga adunay refinery moangkat og hilaw nga materyales o krudo sa lana ug dinhi na pugaon o iagi sa proseso sa pag-refine samtang ang walay refinery moangkat na sa human daan nga produkto sama sa gasolina ug diesel. Mao ni ang usa ka kalahian sa kompanya nga dunay refinery ug walay refinery. Tan-awa ang mga talad sa ubos:

Talad 1:

Talad 2:

3

Gibase sa Hulyo 9, 2009 nga pump price dinhi sa Sugbo ang gihimong pananglitan sa mga talad sa ibabaw. Makita sa mga talad sa ibabaw nga ang presyo sa produkto (hilaw nga materyales o human-daan) maoy pinakadakong bahin sa gibayran sa drayber diha sa matag litro nga iyang gipalit aron mabawi sa kompanya sa lana ang ilang gigasto sa pagpalit nini. Apan sa tinuod lang, nikita na og dako ang kompanya sa lana dinhi pa lang daan. Ipasabot kini sa unahan pa nga bahin sa praymer. Gisundan kini sa buhis nga mokabat og 22% (P9.13). Gawas sa value added tax o VAT aduna pa'y taxes & duty nga gikan sa mga balaod sama sa Aquino Levy, Ramos Levy ug uban pang Specific Tax. Kung wala unta ang Value Added Tax (VAT) makadaginot unta ang drayber og labing minus P4.50 sa matag litro nga iyang gipalit. Kung 30 litros ang matubil sa usa ka drayber sulod sa usa ka adlaw makadaginot na unta kini og P135 matag adlaw. Dako na kaayo kini nga bili alang sa drayber nga naghago og 13 ka oras sa usa ka adlaw aron lang mabuhi. Samtang ang gipatong nga presyo sa Oil Company ug sa dealer/hauler mokabat og 20% (P8.30). Kung atong ibase sa kantidad nga gipatong sa Petron (P7.47) mokita na ang Petron og P224.10 sa usa ka drayber nga mopatubil og 30 litros sa usa ka adlaw. Kini nga kita sa Petron mao na usab ang kitaon sa drayber nga naghago og 13 ka oras sa usa ka adlaw.

b. Diesel

Susama sab sa gasolina, managlahi ang gibayran sa drayber matag litro kung ang usa ka kompanya sa lana adunay refinery ug sa kompanya sa lana nga direktang nag-import og refined o human-daan nga produkto sa petrolyo aron ibaligya dinhi sa Pilipinas. Tan-awa ang talad sa ubos:

Talad 3:

Talad 4:

4

3) Pila ang kita sa gobyerno sa koleksyon sa VAT dinhi sa Rehiyon VII? Mokita kini og labing minus P717,985,026.00 sulod sa usa ka tuig dinhi lang sa rehiyon 7. Nakab-ot kini nga kwentada sa VIHDA subay sa datus nga iyang nakuha sa Department of Energy (DOE) ug Land Transportation Office (LTO). Resulta kini sa pag-multiply sa P4.565 nga VAT, average nga konsumo sa drayber sa usa ka adlaw (30 ka litro), 30 ka adlaw, 12 ka bulan sa usa ka tuig ug sa gidaghanon sa dyip pasaheroan sa Sentral Visayas (14,563 LTO 2008 data). Mas labaw pa ang kitaon sa gobyerno sa VAT kung mosaka ang pump price tungod kay modako man sab ang koleksyon sa VAT. Mao nga mas manalipod sila sa rason sa Big 3 diha sa pagpasaka sa pump price kaysa mga drayber ug konsumidor nga nisupak niini.

4) Pila ang kitaon sa Big 3 dinhi sa Rehiyon VII? Mokita ang 3 ka dagkong kompanya sa lana (Petron, Shell ug Caltex) sa kinatibuk-an og labing minus P1,022,920,265.50 sulod sa usa ka tuig. Kwentada kini nga gihimo sa VIHDA base sa datus sa DOE ug LTO. Nakab-ot kini nga kantidad pinaagi sa pag-multiply sa average nga gipatong sa kompanya sa lana (P6.5038) sa matag litro sa gasolina, konsumo sa drayber sa matag adlaw nga pamasahero (30 litros), 30 ka adlaw sulod sa usa ka bulan, 12 ka bulan sulod sa usa ka tuig ug gidaghanon sa dyip pasaheroan dinhi sa Sentral Visayas (14,563 LTO 2008 data). Timan-an nato nga kining maong kwentada gibase lang sa gidaghanon sa dyip pasaheroan. Mas labaw pa sa kantidad nga gihisgutan sa ibabaw ang kita sa Big 3 kung apilon pa ang ubang klase sa sakyanan sama sa mga pribado, traysikol, bus, motor, mga sakyanan nga iya sa gobyerno ug mga sakyanan pangdagat. Dugang pa, gibase usab ang kwentada sa gipatong nga kantidad matag litro sa kompanya sa lana. Buot ipasabot, tabla ra nga mao na kini ang limpyong kita sa kompanya sa lana.

5) Unsa man ang bahinay sa merkado niining mga kompanya sa lana dinhi sa Pilipinas?

5

Hulagway Gikan sa DOE Gidominahan sa Big 3 ang merkado dinhi sa nasud. 82% sa kinatibuk-ang merkado ang ilang giyak-an. Ang Petron gihapon ang labing dako nga naangkong merkado, ikaduha ang Shell ug ikatulo ang Chevron (kanhi Caltex). Samtang nagbahinay na ang 10 ka kompanya sa lana sa 13.5% nga gilapdon sa merkado.

II. Suliran sa Presyo sa Lana ug ang Pagtuki sa Tinuod nga Hinungdan Niini. 1) Unsa man diay ang aktwal nga suliran sa presyo sa lana?

Mahal kaayo, dili makontrol ug dili makatarunganong presyo sa lana mao ang aktwal nga suliran sa katawhang Pilipino ug mga drayber sa kasamtangan apan dili kini maoy gihatagan og pagtagad sa rehimeng Arroyo. Lawom ang hinungdan sa suliran nga masubay sa operasyon sa kartel sa pangkalibutanong industriya sa lana ug gipagrabe pa sa balaod sa deregulasyon sa gobyerno.

2) Unsa man ang hinungdan niini matud sa rehimeng Arroyo ug sa 3 ka dagkong kompanya sa lana? Matud sa Big 3 nga gipalanog ra sab sa rehimeng Arroyo, ang mga hinungdan mao ang mosunod: a. ang balaod sa suplay ug demanda

Nagpasabot kini nga kung 'taas ang suplay ug ubos ang demanda' mobarato ang presyo sa produkto, samtang kung 'ubos ang suplay ug taas ang demanda' momahal ang presyo sa produkto.

6

Nisaka pag-ayo ang presyo sa krudo niadtong Hulyo 7, 2008 ug niabot kini sa kantidad nga $147 matag barel.

b. nisaka ang presyo sa spot market Unsa man ang spot market? Mao ni ang sumada sa demand ug supply sa usa ka rehiyon sa kalibutan diin nahimong sentro sa patigayon. Kinaiya kuno niini ang libreng pamatigayon nga walay pagpanginlabot sa gobyerno ug nataran kini sa patas ug walay gipaboran nga kompanya. Duha ka spot market ang kasagarang gibasehan (quoted) sa pagtakda og presyo sa mga kompanya sa lana sa rehiyon sa Asya diin nahimutang ang Pilipinas:

• Dubai Crude Spot Market: gibasehan (reference point) nga presyo alang sa mga krudo sa lana nga gipatigayon dinhi sa Asya.

• Mean of Platts, Singapore (MOPS) Spot Market: gibasehan nga presyo alang sa mga refined petroleum products (gasolina, diesel, LPG ug uban pa) nga gipatigayon dinhi sa Asya.

Kwentada sa VIHDA subay sa datus sa EIA

7

c. alkanse na ang mga kompanya sa lana

Kini nga rason sa kompanya sa lana walay klaro o tinong gipanukaran nga datus. Mao nga kanunay lang kunohay gipatawag sa sekretaryo sa Department of Energy ang mga kompanya sa lana aron i-audit. Human sa pag-audit, si Sec. Angelo Reyes na mismo ang manalipod sa mga kompanya sa lana nga kinahanglan ang pagpasaka sa pump price aron makabawi kuno ang kompanya sa lana.

3) Mao ba gyud ni ang tinuod nga rason sa pagsaka sa presyo sa lana?

Dili. Kombinasyon sa mosunod ang tinuod nga hinungdan sa pagsaka sa presyo sa lana: (1) monopolyo-kontrol sa dagkong kompanya sa lana (supermajors ang bag-ong bansag nila); (2) gubat-pagpanulong sa US sa Middle East nga mga nasud diin naa usab nahimutang ang pinakadagkong reserba sa lana; (3) ispekulasyon sa merkado ug pamatigayon sa lana; (4) panagkunsabo sa gobyerno ug dagkong kompanya sa lana pinaagi sa balaod sa deregulasyon dinhi sa nasud o RA 8479; (5) ug ang labihang pagsalig sa nasud sa mga inangkat nga produkto sa lana. Tagsa-tagsaon nato kini sa pagpatin-aw: a. Monopolyo-Kontrol sa Dagkong Kompanya sa Lana (Supermajors)

Matud mismo sa binayran nga tigpanukiduki (researcher) sa DOE, "...Pilipinas Shell and Petron, since they are the largest players and together account for almost 70% of the market. Economic theory suggests that because of their market share size, they are likely to be the market leaders, especially in price setting." – Peter Lee U, PhD, School of Economics, University of Asia and the Pacific Sa mubo nga pagkasulti nagpasabot lang kini nga kung si kinsa kadtong mas dako og bahin sa merkado mao usab ang mas adunay gahum sa pagtakda sa presyo sa produkto. Usa ka sayop nga pagtuo nga ang Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC) maoy nagdiktar sa kalibutanong presyo sa lana. Bisan kon tinuod nga ang OPEC member-countries (Saudi Arabia, Iran, Iraq, Venezuela, Nigeria, UAE, Kuwait, Indonesia, Algeria ug Qatar) maoy nakaangkon sa 2/3 sa kalibutanong reserba sa lana ug dunay 35.6% nga kapasidad sa kalibutanong produksyon, ang supermajors maoy nagpabiling nagkontrol sa mga imprastruktura nga gikinahanglan alang sa transportasyon ug pag-refine sa krudo sa lana, merkado ug retail nga mga produktong petrolyo. Dili na magsilbi ang balaod sa 'supply ug demand' tungod sa monopolyo sa dagkong kompanya sa lana, dili lang sa merkado, apan lakip na sa exploration, produksyon, refining, pamatigayon ug usahay lakip na ang nataran sa transportasyon. Tungod niini nga istruktura sa kalibutanong industriya sa lana wala na’y libreng kompetisyon nga nahitabo karong panahona. Talad 5: Dagkong Korporasyon sa Lana (Supermajors)

8

Gawas pa, kasagaran sa lana gipatigayon tali sa mga divisions sa TNCs (intra-TNC transactions) ug wala na nagkinahanglan og spot market ug ang gidak-on sa patigayon diha sa merkado mahukmanong naka-impluwensya sa presyo sa lana. Gani, subay sa pagtuon sa IBON, 33% ra sa pamatigayon ang moagi sa spot market samtang 67% ang operasyon sa intra-TNC transactions. Tan-awa ang hulagway sa ubos:

Tungod gihapon sa monopolyo-kontrol, madiktahan sa mga TNCs ang presyo pinaagi sa transfer pricing. Ang transfer pricing mao ang artipisyal nga pagpaburot sa presyo sa produkto samtang moagi kini sa lain-laing yunit sa mao lang gihapon nga TNC. Sa kwentada sa IBON, mokabat og 69%-71% sa presyo sa krudo matag barel ang gipatong sa TNC pinaagi sa transfer pricing. Tan-awa ang hulagway sa ubos:

Ngalan sa

Korporasyon Kita sa

sa Lana Nasud 2007 2008 Tuig 2008 2007 2008

Royal Dutch Shell Netherlands 2 1 $ 458B 3 1

Exxon Mobil U.S. 1 2 $ 443B 2 2

British Petroleum Britain 3 3 $ 367B 4 4

Chevron U.S. 4 4 $ 263B 6 5

Total France 6 5 $ 235B 8 6

Conoco Philips U.S. 5 6 $ 231B 10 7

Industriya sa Lana

Ranggo Tali sa Dagkong Ranggo Tali sa Tanang Dagkong

Korporasyon Tibuok Kalibutan

Pagtuon sa VIHDA subay sa Datus sa Fortune Global 500, 2009

Gipanag-iya ang Petron sa Saudi-Aramco (40%) ang pinakadakong kompanya sa lana nga gipanag-iya sa estado. Gipakita niini nga talad ang mga pinakadagkong TNCs nga pribado lang, bisan kon adunay "estratehikong relasyon" ang Saudi-Aramco (nga kanhi gipanag-iya sa Exxon Mobil ug Chevron Texaco) sa Exxon Mobil ug Royal Dutch Shell.

9

Pagtuon sa IBON Gitug-an sa datos sa ibabaw nga gipahimuslan nang daan sa mga TNCs ang katawhan bisan wala pay aktwal nga pagsaka sa presyo ngadto sa mga gasolinahan. Nigrabe lang ang pagpahimulos pinaagi sa dili-makontrol nga pagsaka sa pump price.

b. Gubat Usa kini sa paboritong negosyo sa US, ang gubat. Gawas pa, mas dako nilang interes mao ang pagkontrol sa mga nasud nga dunay pinakadagkong reserba sa lana sama sa mga nasud sulod sa Middle East.

10

Base sa pagtuon sa IBON, mokabat lang sa 2% ang reserbang lana sa US kung ikumpara sa reserba sa tibuok kalibutan. Samtang ang mga nasud sa Saudi Arabia, Iran, Iraq, Kuwait ug United Arab Emirates maoy nakaangkon sa 56% nga reserbang lana sa tibuok kalibutan. Gisulong sa US ang Iraq tungod kay mao ni ang nasud nga dunay pinakataas og kapasidad sa produksyon ug reserba sa lana diin molungtad og 526 ka tuig una pa kini mahurot. Gisugdan na usab nila og hagit ang nasud sa Iran tungod kay gawas nga duna kini 126 ka bilyong barel nga reserba sa lana, mao usab kini ang nasud nga nagkontrol sa Strait of Hormuz diin dinhi moagi ang 40% sa kalibutanong pamatigayon sa lana. Makaapekto kaayo sa dagan sa presyo sa lana ang gubat tungod kay makadisturbo man kini sa halos tanan nga gikinahanglang ang-ang nga agian o proseso sa industriya sa lana, gikan sa eksplorasyon, produksyon, refining, patigayon, marketing ug hangtud na sa transportasyon.

Nagtug-an usab ang tsart sa ibabaw nga dili lang gubat maoy kaingnan sa pagsaka sa presyo sa lana kundili lakip na ang mga pinansyal nga krisis nga masinati sa kalibutanong kapitalistang sistema sama sa 1997 Asian Financial Crisis ug September 2008 nga resesyon sa US. Dinhi sa Pilipinas, nasamutan pa ang epekto sa gubat diha sa suliran sa presyo sa lana sa dihang gipatuman ang deregulasyon sa lokal nga mga kompanya sa lana niadtong 1996 ug 1998. Gidugangan pa gyud sa pag-imposar sa 12% VAT diha sa produktong petrolyo.

c. Speculation Sukad July 29, 2009, nagsige’g paningkamot ang United States Commodity Futures Trading Commission (US-CFTC) aron maminusan ang mga pagretoke sa presyo ug pagka-dili-istable sa merkado sa lana, naglunsad kini og mga hearing

11

nga naghatag og duon sa ispekulasyon ug sa ideya nga kontrolon kini pinaagi sa pagtakda og limitadong posisyon diha sa pamatigayon. Mismo ang senado sa US ang nakadiskobre nga labing minus katunga sa presyo sa usa ka barel nga lana ang gipaburot sa ispekulasyon. Gipamatud-an kini ni John Hofmeister, presidente sa Shell Oil (Royal Dutch Shell) diha sa usa ka hearing nga gipatawag sa senado sa US niadtong 2008. Unsa man gyud diay ning ispekulasyon? Usa kini ka pinansyal nga transaksyon o pamuhunan ubos sa panahom nga moresulta kini og dinagkong ginansya. Pananglitan, kun ang usa ka ispekulador nagtuo o nagtantya nga mosaka ang presyo sa lana sa tuig 2012, ang buhaton sa ispekulador mao ang pagpalit daan sa suplay karong adlawa aron ibaligya kini pag-abot sa tuig 2012. Kini nga transaksyon o pamuhunan ipaagi sa ispekulador sa long-term supply contract o pagpalit sa produkto nga unya na niya kuhaon (o pisikal nga ipadeliber) inig abot na sa tuig 2012. Buot ipasabot, nahimong pundohanan o bodega sa ispekulador ang "ilawom sa yuta" diin nahimutang ang lana nga kuhaonon pa sa dakong korporasyon sa lana nga iyang gipalitan. Ang mahimong epekto niini mao ang artipisyal nga pagsaka sa presyo sa lana tungod sa pagsaka sa demanda, base sa pundametal nga balaod sa supply and demand. Mao ni ang usa ka pamaagi sa pamuhunan nga grabeng nahiagom og pagsaway sa tibuok kalibutan gikan mismo sa mga eksperto sa ekonomiya nga naa sa pribado ug sulod sa gobyerno.

d. Deregulasyon Mao ni ang naghulagway ug nagpamatuod sa panagkumboya sa estado ug dagkong kompanya sa lana. Nagpasabot ang deregulasyon nga gihatagan sa estado sa hingpit nga kagawasan ang mga dagkong kompanya sa lana diha sa pagtakda sa presyo sa produktong petrolyo. Una kining gipatuman panahon ni Ramos pinaagi sa balaod RA8180 niadtong Abril 1996. Nahimo kini nga balaod isip kondisyon human sa pagpautang sa International Monetary Fund (IMF) og $650M ngadto sa rehimeng Ramos. Apan wala kini magdugay tungod gideklara sa Supreme Court nga unconstitutional ang RA 8180 niadtong Nobyembre 2007. Subling naghimo og balaod sa deregulasyon o RA8479 ang Kongreso niadtong Pebrero 1998 ug hingpit nga napatuman niadtong Hulyo 1998. Subay sa pagtuon sa IBON, labihan na ka daghan ang higayon nga nagpasaka ang mga kompanya sa lana sa panahon sa deregulasyon.

12

Samot nga nahatagan na nuon og kahigayonan ang kartel sa lana nga dugang manipulahon o makapatuyang sa pagtakda sa presyo sa gasolina ug diesel. Gani subay sa pagtuon sa National Economic and Development Authority (NEDA) niadtong Abril 2009, mokabat og halos P8.00 ang sobrang presyo (overprice) sa matag litro sa gasolina. Ang IBON nakakab-ot usab og P4.00 nga overprice. Pareho nilang gibasehan ang presyo sa Dubai Crude ug MOPS ug ang nagtunhay nga bili sa peso itandi sa dolyar.

e. Sobrang Nagsalig sa Imports

4) Unsa man ang epekto niini ngadto sa mga drayber ug katawhan?

III. Mga Lakang sa Rehimeng Arroyo sa Pagsulbad sa Suliran sa Presyo sa Lana. Adunay 3 ka nangunang programa ang rehimeng Arroyo aron kuno hatagag solusyon ang suliran sa tag-as nga presyo sa lana. Gilangkoban kini sa Alternative Fuels Program, Automatic Tariff Mechanism, ug Energy Conservation Program. 1) Unsa man ang mga unod niini nga programa?

a. Alternative Fuels Program Usa ang Alternative Fuels Program sa Energy Independence Agenda nga kabahin sa Medium-Term Philippine Development Plan (MTPDP) 2004-2010 ni Presidente Gloria Macapagal-Arroyo. Tumong niini nga programa ang: (1) Minusan ang grabeng pagsalig sa imported nga lana; (2) Palambuon ang mas barato ug mas maka-kinaiyahan nga alternatibo sa tradisyonal nga fuel. Pinaagi sa Alternative Fuels Program, palambuon sa gobyerno ang mga indigenous ug renewable fuel aron masiguro ang pang lahutay nga kasigurohan sa enerhiya sa nasud. Gilangkoban ang Alternative Fuels Program sa upat ka sub-programs:

• Biodiesel Program

Nakaduon kini nga programa sa pagpalambo sa lokal nga produksyon ug konsumo sa biodiesel, usa ka matang sa pangtubil (fuel) nga naggikan sa tanom ug mananap. Dinhi sa Pilipinas, plano sa gobyerno nga gamiton ang

13

lubi aron momugna og coco-biodiesel (gitawag usab kini nga coco-methyl ester o CME) mao sab ang fatty acid methyl ester (FAME) nga makuha sa uban pang tanom ug hayop. Isagol ang biodiesel sa tradisyonal nga diesel aron makadaginot sa pag-angkat sa nahisgutang produkto sa petrolyo.

• Bioethanol Program

Tumong niini nga programa nga isulong ang lokal nga produksyon ug konsumo sa bioethanol. Naggikan ang bioethanol sa mga tanom nga kuyanap na sa nasud sama sa mais, tubo, balanghoy ug nipa. Sama sa CME, isagol ang bioethanol sa gasolina aron maibanan ang gidaghanon sa inangkat nga gasolina.

Giaprobahan na ni GMA ang Biofuels Law of 2006 o Republic Act 9367 niadtong Enero 12, 2007. Pangunahan sa DOE ang pagpatuman niini kuyog sa uban pang departamento sa gobyerno (Agriculture, Trade and Industry, Sugar, Finance, Science and Technology, Labor ug Coconut Authority).

Nalatid niini nga balaod nga sa unang upat (4) ka tuig, mandatory nga isagol ang 1% sa Biodiesel diha sa PetroDiesel ug 5% sa Ethanol diha sa gasolina. Human niini, pausbawan ngadto sa 2% para sa biodiesel ug 10% para sa ethanol.

• Natural Gas Vehicle Program for Public Transport (NGVPPT)

Tumong sa NGVPPT nga tinuon ang kasiguroan sa enerhiya sa Pilipinas pinaagi sa paggamit sa indigenous natural gas sa mga sakyanan. Usa ka tipo sa petrolyo nga gaseous ang natural gas nga makit-an sa ilawom sa yuta. Gipasulong sa DOE ang paggamit sa compressed natural gas (CNG) isip pangsugnod sa mga sakyanan. Sa kasamtangan, ang Malampaya sa dagat sa Palawan ang pinakadakong tinubdan sa natural gas sa nasud.

Ang pagpatuman sa NGVPPT nailawom sa Executive Order (E.O.) No. 290 niadtong Pebrero 24, 2004.

• Autogas Program Ilawom sa Autogas Program, ginadasig sa gobyerno ang paggamit sa liquefied petroleum gas (LPG) isip alternatibong pangtubil sa mga sakyanan. Sumala sa DOE, makadaginot ang mga motorista sa paggamit sa autogas gawas pa nga mas limpyo kini.

b. Energy Efficiency and Conservation Program

Sama sa Alternative Fuels Program, kabahin sab sa MTPDP 2004-2010 ang Energy Efficiency and Conservation Program. Gilunsad kini sa DOE niadtong Agosto 25, 2004 aron makadaginot sa enerhiya ug maminusan ang epekto sa kanunayng pagsaka sa presyo sa lana. Gilangkoban kini sa pito (7) ka sub-programs.

14

• Fuel Efficiency Guide Labels in Motor Vehicle Dealer Showroom

Aron hatagan og pagtuon ug dasigon ang mga konsumedor sa pagamit sa mga sakyanan nga mas efficient sa pangtubil.

• Energy Labeling and Standards for Appliances and Equipment

Aron hataga'g proteksyon ang mga konsumedor ug dasigon ang pagdaginot sa kuryente pinaagi sa pagbutang og label nga energy cost sa mga kagamitan nga de-kuryente.

• Government Enercon Program

Adunay katuyoan nga makadaginot ang tanan sa opisina sa gobyerno og 10% sa gikonsumong kuryente ug lana.

• Energy Management Programs

Aron abagan ang mga establisyementong komersyal, industriyal ug mga opisina sa gobyerno sa ilang paggamit sa enerhiya.

• Energy Audit

I-audit sa DOE, kaabag ang mga kompanya sa kuryente, ang mga komersyal, industriyal ug mga opisina sa ilang pagamit sa enerhiya.

• Partnership for Energy Responsive Companies (PERCs) and Partnership for

Energy Responsive Ecozones (PEREZ) Programs

Ipatuman sa gobyerno kaabag ang pribadong sector aron tabangan ang mga kompanya nga pakubsan ang konsumo sa enerhiya pinaagi sa mga serbisyong gihatag sa DOE sama sa energy audit, energy briefing, ug energy consumption monitoring and evaluation.

• Heat Rate Improvement of Power Plants

Aron minusan ang gikonsumong pangtubil ug gipagawas nga hugaw sa hangin sa mga plantang nagamugna og kuryente pinaagi sa technical assistance, pagbansay, ug pagpalambo sa access sa impormasyon kalambigit sa pagpalawig sa kinabuhi sa planta, pagpaminus sa gastos sa operasyon ug pagsiguro sa reserbang enerhiya.

c. Automatic Tariff Mechanism

Aron maminusan ang epekto sa pagsaka sa presyo sa lana sa kalibutan diha sa pump price, gimando sa E.O. 527 ang temporaryong pagpaubos sa taripa nga gipatong sa giangkat nga krudo ug mga produktong petrolyo sa nasud.

Nigawas kini nga Executive Order taliwala sa nagkakusog nga panawagan nga tangtangon ang VAT sa mga produktong petrolyo.

15

2) Mapuslan ba sa mga drayber ug katawhan kini nga mga programa?

3) Dili ba diay maayo ang pagpangita og alternatibo sa lana?

IV. Hinanaling Panawagan ug Malungtarong Alternatibo nga Makaayo sa mga Drayber ug Katawhan. Tin-aw na man nga ang aktwal nga suliran sa drayber ug katawhan mahitungod sa presyo sa lana mao man ang pagkamahal, dili-makontrol ug dili makatarunganong presyo sa lana nga nag-unang resulta sa monopolyong kontrol sa dagkong kompanya. Kinahanglan tinuod natong mangita og alternatibo sa lana ug siguruon ang seguridad sa enerhiya sa nasud pero dili kini mapatuman sa gambalay sa langyawng monopolyo-kontrol ug deregulasyon. Tungod niini, walay bililhong kapuslan nga malauman ang mga drayber ug katawhan gikan sa mga gihisgutang programa sa gobyerno. 1) Unsa man ang atong hinanaling panawagan?

a. Tangtangon ang VAT sa mga produktong petrolyo

Dapat kuhaon ang VAT sa mga produktong petrolyo aron hinanaling mapaubsan ang pump price niini. Subay sa talad 1-4 sa ibabaw, mahimong moubos og P3.80 ang presyo sa disel ug P4.50 ang presyo sa gasolina kung wala ang VAT. Dili kinahanglan ang VAT, nga usa ka regresibong buhis, aron makapatumaw og kita ang gobyerno. Regresibo ang usa ka buhis kung mas dako nga porsyento ang gipaningil niini sa katawhang ubos kaayo ang kita. Ilawom niini nga tipo sa pamuhis, magbayad ang tanan – bisag unsa kadako o kagamay ang kita – sa susamang bili sa buhis. Tungod niini, mas gipaantos sa regresibong buhis ang katawhan nga dugay nang nag-antos sa tumang kalisud.

Kung tarungon lang ang suliran sa korapsyon, dili-epektibong pangolekta sa buhis, dili-makatarunganong pabor nga gihatag sa mga langyawng negosyo, ug pagpaubos o pagkuha sa taripa sa daghang giangkat nga palaliton, moabot unta og P485-575 bilyon ang madugnag nga kita sa gobyerno. Buot ipasabot ug sa pagkatinuod, dili na nato kinahanglan ang VAT kung gusto lang nato nga mokita ang gobyerno.

b. Ihunong ang pagsaka sa presyo sa lana

Naa na sa ang-ang sa krisis ang produktong petrolyo ug angay lang nga mahukmanon na nga manginlabot ang gobyerno aron kontrolon kini. Mahimong magpagawas og kamandoan ang executive o legislative aron magdeklara og moratorium sa pagsaka sa presyo sa lana. Samtang angay imbestigahon sa mga

16

nangatungdanan ang sobrang pagpresyo sa mga kompanya sa lana ug obligahon sila nga iroll back ang pump price aron bawion ang sobra sa ilang gisingil. Subay sa pagtuon sa IBON (April 2009), mokabat og P4.20 ang sobrang singil sa matag litro sa disel, P4.50 usab sa gasolina. Base sab sa pagtuon sa NEDA (April 2009), dul-an sa P8.00 ang sobrang presyo sa gasolina.

c. Ibasura ang balaud sa deregulasyon

Samtang dunay moratorium sa pagsaka sa presyo, angay sab sugdan dayon sa Kongreso ang proseso sa pagbasura sa RA 8479 o ang balaud sa deregulasyon. Dili lang napakyas kini nga balaod sa pagbungkag sa kartel ug sa paghimog makatarunganon nga presyo sa lana, mas gipalig-on na nuon niini ang monopoly-kontrol sa mga langyawng negosyo ug gihatagan og igong wanang ang mga TNC sa pagmaniobra sa presyo.

2) Unsa man sab ang atong ipuli sa deregulasyon?

Isip puli sa RA 8479, kinahanglan ipatuman ang mga mosunod nga reporma:

a. Centralized procurement sa giangkat nga krudo ug produktong petrolyo

Ubos niini, bugtong ang gobyerno lang ang moangkat og krudo ug produktong petrolyo sa nasud ug bugtong palitan sa mga refiner ug retailer nga naa sa lokal nga industriya sa lana.

b. Commodity swap ug uban pang dili-tradisyonal nga kasabutan sa pamatigayon

Isip bugtong tig-angkat sa lana sa nasud, adunay gahum ang gobyerno nga direktang makiglambigit sa gobyerno sa mga nasud nga nag-export og lana. Angay gamiton sa gobyerno kini nga relasyon aron maka-umol og sistema sa patigayon nga mas makadaginot ang nasud sama sa commodity swap (bayloay og produkto o komodite imbes nga pagpalit pinaagi sa dolyar-mura ni’g barter nga sistema) ug uban pang dili-tradisyonal nga kasabutan sa pamatigayon.

Pananglitan niini mao ang bilateral nga kasabutan tali sa Venezuela ug Cuba kung asa gisuplayan sa Venezuela ang Cuba og 100,000 bariles nga lana matag adlaw. Isip baylo, 17,000 ka mga doktor ug dentista gikan sa Cuba ang nitabang sa paghatag og serbisyong medikal sa Venezuela.

c. Buffer fund ug suplay aron saw-on ang epekto sa kalit ug dinagkong pagsaka sa

kalibutanong presyo sa lana

Gitukod sa kanhi diktador Marcos ang Oil Price Stabilization Fund (OPSF) niadtong Oktuobre 1984 sa pagpatuman sa Presidential Decree (PD) No. 1956. Gigamit ang OPSF dili isip buffer fund pero isip mekanismo aron proteksyonan ang kita sa Big 3.

Ginapun-an sa Big 3 ang OPSF kung mas mahal ang pump price nila kung itandi sa kalibutanong presyo ug maningil sab sila sa OPSF sa higayon nga mas ubos ang pump price itandi sa kalibutanong presyo. Aron masiguro nga kanunay’ng

17

adunay pundo ang OPSF, gipabilin sa gobyerno nga motaas ang pump price bisan kon moubos na ang presyo sa lana sa kalibutanong merkado.

Dili sama sa karaang OPSF, eksklusibong gamiton ang buffer fund aron saw-on ang epekto sa kalit ug dinagkong pagsaka sa kalibutanong presyo sa lana ug pundohan sa gobyerno gikan sa madaginot niini sa centralized procurement.

Suportahan ang buffer fund sa buffer supply nga pun-on sa gobyerno kung mas dako ang giangkat nini nga lana kompara sa aktwal nga konsumo sa ekonomiya.

d. Bawion ang Petron

Mahinungdanon nga bawion sa gobyerno ang Petron gikan sa Saudi Aramco aron dugang pang palig-onon ang control ug regulasyon niini sa industriya sa lana sa nasud. Gihuptan sa Petron ang 38% sa lokal nga merkado ug tungod niini, mas epektibong maatubang sa gobyerno ang panikas sa presyo sa mga pribadong kompanya sa lana.

e. Aktibong pagsalmot sa estado sa refining

Angay manguna ang gobyerno sa pamuhonan alang sa dugang katakus nga mag-refine sa nasud. Angay usab dasigon, hatagan og prayoridad, ug suportahan sa gobyerno ang mga lokal nga negosyong mamuhonan sa pagrefine. Mahimong hatagan sila og tinong merkado ilawom sa sistemang centralized procurement.

f. Mekanismo aron sigurohon ang makatarunganong presyo sa mga gasolinahan

Angay obligahon sa DOE ang mga kompanya sa lana nga malatag og petisyon sa higayon nga mopasaka sila sa presyo. Kinahanglan tin-aw nga mapasabot sa petisyon ang mga hinungdan kun nganong kinahanglan mopasaka sa presyo ang usa ka kompanya sa lana. Pipila sa angay ipakita sa petisyon mao ang detalye sa pagtaas sa kalibutanong presyo sa lana ug epekto niini sa uban pang aspeto sa produksyon ug distribusyon. Kinahanglan sab ipakita kung asa, kanus-a ug pila ang giangkat sa kompanya nga produkto sa petrolyo.

Iagi sa DOE ang petisyon sa usa ka demokratikong pagpaminaw kung asa desisyonan kung dawaton o balibaran ba kini.

g. Paingon sa nasyonalisasyon sa industriya sa lana

Kadungan sa mga reporma sa downstream nga isdustriya sa lana mao ang paningkamot usab sa gobyerno nga epektibong makontrol ang kabahin sa upstream oa ang eksplorasyon, pagpalambo, ug paggamit sa mga lumad nga pang-sugnod o petrolyo sa nasud.

Angay motampo ang tanang paningkamot sa panglahutay nga programa sa hingpit nga pagnasyonalisa sa industriya sa lana sa Pilipinas. Hilabihan ka mahinungdanon ang lanai sip komodite para sa tiunay nga industriyalisasyon mao nga tukma lang nga siguruong kontrolado kini sa estado ug dili sa mga langyawng negosyo. Bugtong sa gambalay lang sa nasyonalisasyon mahimong

18

hingpit nga makatarunganon ang preyo sa lana ug epektibong mapasulong ang pagpangita og mga alternatibo niini.

MGA TINUBDAN:

1. IBON Foundation Inc., a. Regulation: An Urgent, Doable Response to High Oil Prices, October 2005; b. Speculation, A Closer Look at Oil Price Hikes, September 2008; c. Presyo ng Langis at Tunay na Kontrol, July 2006;

2. Department of Energy (DOE), a. Oil Price Monitor, Pump Price Monitor; b. Report of the Sycip, Gores & Velayo – University of Asia & the Pacific (SGV-

UA&P) Independent Study On Oil Prices, Peter Lee U, PhD, UA&P; May 2008; c. Primer on the DOE’s Alternative Fuels Program, May 2006; d. Philippine Scenario: Meeting the Challenges in the Petroleum Industry,

Zenaida Y. Monsada, Director, Oil Industry Management Bureau, February 18-20, 2009

3. Land Transportation Office (LTO) 4. National Economic and Development Authority (NEDA),

a. An Estimation of Gasoline Prices, April 2009 5. American Petroleum Institute (API),

a. America’s Oil and Natural Gas Industry, The Truth About Oil and Gasoline: An API Primer, June 6, 2008

6. Energy Information Administration