ANAYASA MAHKEMESi · 2019. 1. 22. · TURKiYE CUMHURiYETi ANAYASA MAHKEMESi iKiNCi BOLUM KARAR YILMAZ GUNE~ VE YUSUF KARADA~ BA~VURUSU (Ba~vuru Numaras1: 2015/10676) Karar Tari hi:

TURKiYE CUMHURiYETi

ANAYASA MAHKEMESi

iKiNCi BOLUM

KARAR

YILMAZ GUNE~ VE YUSUF KARADA~ BA~VURUSU

(Ba~vuru Numaras1: 2015/10676)

Karar Tari hi: 26/12/2018

R.G. Tarih ve Say1: 22/1/2019- 30663

Ba~vuru Numaras1 Karar Tarihi

: 2015/10676 : 26/12/2018

Ba~kan

Uyeler

Raportor

Ba~vurucular

Vekili

iKiNCi BOLUM

KARAR

Engin YILDIRIM

Celal Mtimtaz AKINCI

Muammer TOP AL

M. EminKUZ

R1dvan GULE<;

Recep KAPLAN

1. Y1lmaz GUNES

2. Yusuf KARADAS

Av. Selvi TUN<; PiLATiN

I. BASVURUNUN KONUSU

1. Ba~vuru, bir toplantI ve gosteri yiiruyii~tine katihmdan dolay1 devlet memuruna disiplin cezas1 verilmesi nedeniyle toplant1 ve gosteri yiiruyii~ti dtizenleme hakkmm ihlal edildigi iddiasma ili~kindir.

II. BASVURU SURECi

2. Ba~vurular 22/6/2015 tarihinde yap1lm1~tlr.

3. Ba~vuru, ba~vuru formu ve eklerinin idari yonden yapilan on incelemesinden sonra Komisyona sunulmu~tur.

4. Komisyonca ba~vurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Boltim tarafmdan yapilmasma karar verilmi~tir.

5. Boltim Ba~kam tarafmdan ba~vurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yap1lmasma karar verilmi~tir.

6. Konu yontinden hukuki irtibat nedeniyle 2015/10678 numarah bireysel ba~vuru dosyasmm 2015/10676 numarah bireysel ba~vuru dosyas1 ile birle~tirilmesine karar verilmi~tir.

7. Ba~vuru belgelerinin bir omegi bilgi ivm Adalet Bakanhgma (Bakanhk) gonderilmi~tir. Bakanhk, goru~tinti bildirmi~tir.

8. Ba~vurucular, Bakanhk goru~tine kar~1 beyanda bulunmam1~tu.

2


: 2015/10676 : 26/12/2018

III. OLAY VE OLGULAR

9. Ba~vuru formu ve eklerinde ifade edildigi ~ekliyle ilgili olaylar ozetle ~oyledir:

10. Ba~vurucular Egitim ve Bilim Emek9ileri Sendikas1 (Sendika) iiyesi olup devlet okullannda ogretmen olarak gorev yapmaktad1r.

11. Sendikanm Diyarbakir Subesi tarafmdan organize edilen 19/9/2011 tarihli "Ana Dilde Egitime Destek" etkinligine katild1klan gerek9esiyle yetkili makamlarca ba~vuruculara kmama disiplin cezas1 verilmi~tir.

12. Ba~vuruculann amlan cezaya kar~1 idari makamlara yaptiklan itiraz reddedilmi~tir.

13. itirazm reddi iizerine Sendika tarafmdan ba~vuruculan temsilen, disiplin cezalanna kar~1 iptal davalan a9ilm1~tlf.

14. Amlan davalar Diyarbakir 2. idare Mahkemesinin 10/4/2014 tarihli kararlannda a~ag1daki gerek9elerle oy9okluguyla reddedilmi~tir:

"Dosyanzn incelenmesinden, 19.09.2011 tarihinde Egitim Sen Diyarbakzr Subesi tarafindan organize edilen ve siyasi parti ve sivil toplum kurulu$larznzn destek verdigi 'anadilde egitime destek' yuruyu$Unun ve ardzndan baszn a9zklamasznzn yapzldzgz, yuruyu$ ve baszn a<;zklamasz szrasznda yasadz$l slogan/arm atzldzgz, davacznzn da yasadz$l sloganlarzn atzldzgz ortamda bulunmasz nedeniyle 657 sayzlz Devlet Memurlarz Kanunu'nun 125/B-d maddesi uyarznca kznama cezasz ile cezalandmlmasz uzerine bakzlan davanzn a9zldzgz anla$zlmaktadzr.

657 sayzlz Devlet Memurlarz Kanunu'nun 125/B-d maddesinde 'Hizmet dz$znda Devlet memurunun itibar ve guven duygusunu sarsacak nitelikte davranz$ta bulunmanzn kznam, cezasz gerektirdigi duzenlemesine yer verilmi$tir.

Olayda, davacznzn 19.09.2011 tarihinde Buyuk$ehir Belediyesi Konukevinde ba$layzp, jz Milli Egitim Mudurlugu onunde baszn a<;zklamasz ile son bulan yuruyu$e katzldzgz, soz konusu yuruyu$ ve baszn a<;zklamasz boyunca 'Ba$kanzmzz 6calan ... PKK halktzr halk burada', 'sayzn Ocalan'zn uzerindeki tecrit kaldmlszn' $eklinde sloganlar atzlarakozerklik ve Kurdistan soylemlerinin oldugu terorist ba$znzn sozde tecritinin kaldmlmaszna yonelik mitinge donu$tugu gorulmektedir.

Bu durumda, davacznzn ozerklik ve Kurdistan soylemlerinin oldugu terorist ba$znzn sozde tecritinin kaldmlmaszna yonelik ortamda bulunarak devlet memurunun itibar ve guven duygusunu sarsacak nitelikte davranz$ta bulundugu sonucuna varzlmakta olup, davc konusu i$lemde hukuka aykmlzk bulunmamaktadzr."

15 . Davanm reddi kararlanna kar~1 yaz1lan kar~10ylarda a~ag1daki gorii~lere yer verilmi~tir:

11 ... kamu gorevlisi ve aynz zamanda sendika uyesi olan davacznzn, sendikanzn yetkili kurulunun aldzgz karar dogrultusunda katzldzgz 'Anadilde egitime destek' eyleminin; 9alz$ma saatleri dz$znda olmasz, uyesi oldugu sendikanzn ama<;larz i<;erisinde kaldzgz dikkate alzndzgznda, ifade ozgurlugu ve orgutlenme hakkz 9er9evesinde degerdirilmesi gerektigi

3


: 2015/10676 : 26/12/2018

'Hizmet dzJznda Devlet memurunun itibar ve guven duygusunu sarsacak nitelikte davranzJlarda bulunmak' fiili olarak nitelendirilemeyecegi sonucuna ulaJzlmaktadzr. Bu itibarla, dava konusu disiplin cezasznda hukuka uyarlzk gorulmemiJtir.

6te yandan, soruJturma dosyaszndaki bilgi ve belgeler 9err;evesinde; anzlan eylemde davacznzn yasadzJz slogan atmadzgz, sue; teJkil eden bir davranzJta bulunmadzgz gorulmektedir. Eylem szrasznda yasadzJz slogan ve soylemlerde bulunan baJka kiJilerin bu davranzJlarzndan davacznzn sorumlu tutularak cezalandzrzlamayacagz, aksi bir uygulamanzn cezalarzn Jahsiligi ilkesine aykzrzlzk oluJturacagz izahtan varestedir. 11

16. Davanm reddi kararlanna kar~1 yapilan itiraz ve karar dtizeltme ba~vurulan Diyarbakir Bolge idare Mahkemesince reddedilmi~tir.

17. Ba~vurucular 22/6/2015 tarihinde stiresi i9inde bireysel ba~vuruda bulunmu~lardir.

IV. iLGiLi HUKUK

A. Ulusal Hukuk

18. 14/7/1965 tarihli ve 657 say1h Devlet Memurlan Kanunu'nun "Disiplin cezalarznzn r;e§itleri ile ceza uygulanacakfiil ve haller" kenar ba~hkh 125. maddesinin birinci fikrasmm ilgili k1sm1 ~oyledir:

11B - Kznama : Memura, gorevinde ve davranzJlarznda kusurlu oldugunun yazz ile bildirilmesidir.

Kznama cezasznz gerektiren fiil ve haller Junlardzr:

d) Hizmet dzJznda Devlet memurunun itibar ve giiven duygusunu sarsacak nitelikte davranzJlarda bulunmak,

II

B. Uluslararas1 Hukuk

19. Uluslararas1 hukuk k1sm1 19m bkz. Omer Faruk Akyuz, B. No: 2015/9247, 4/4/2018, §§ 28-33.

V. iNCELEME VE GEREK(:E

20. Mahkemenin 26/12/2018 tarihinde yapm1~ oldugu toplantida ba~vuru incelenip geregi dti~tintildti:

A. Ba~vurucularm iddialan ve Bakanhk Gorii~ii

21. Ba~vurucular sadece Sendikanm 9agns1 tizerine, demokratik haklanm kullanmak maksad1yla basm a91klamasma katilmalan nedeniyle cezalandmlmalannm hak arama htirriyeti, e~itlik ilkesi, etkili ba~vuru hakk1, toplantI ve orgtitlenme ozgtirltigti ile sendika hakkmm ihlali niteliginde oldugunu ifade etmi~lerdir.

4


: 2015/10676 : 26/12/2018

22. Bakanhk gorii~unde;

i. Kamu gorevlisi olan ve ogretmen olarak gorev yapan ba~vuruculann alenen teror orgutu lehine sloganlann atild1g1 bir eylemde bulunarak ve bu eyleme i~tirak ederek devlet memurunun itibar ve guven duygusunu sarsacak nitelikte davram~larda bulundugu,

ii. Dolay1s1yla somut olaydaki mudahalenin ulusal guvenligin ve kamu duzeninin saglanmas1, srn; i~lenmesinin onlenmesi, kamu gorevlilerin bag1ms1zhg1 ve tarafs1zhgmm saglanmas1, u9uncu ki~ilerin haklann korunmas1 ve kamu otoritesinin saglanmas1 gibi me~ru ama9lar guttugu,

iii. Kamu gorevlisi olan ba~vurucular ile devlet arasmda ozel sadakat ve guven ili~kisi bulundugu, ba~vuruculann tarafs1z bir goriinum sergileme, kamu i~ ve i~lemlerinin yuriitulmesinde devlete yard1m etme gibi yukumlulukleri oldugu, ba~vuruculann a91k9a PKK teror orgutunun ve onun sozde liderinin ovuldugu bir eyleme katilmak suretiyle bu yukumluluklere aykm hareket ettigi,

iv. Lise ogretmeni olan ba~vuruculann ogrencilerinin ki~iliklerinin ~ekillenmesindeki etkilerinin olduk9a fazla oldugu ve teror orgutu PKK'nm ozellikle Dogu ve Guneydogu Anadolu'da gen9leri teror orgutune destek vermeye zorlamas1, bu dogrultuda kimi zaman cebir, kimi zaman ise medya ara9lanm kullanmas1 dikkate almd1gmda ba~vurucular hakkmda verilen disiplin cezalannm demokratik toplumda gerekli ve orantih oldugu belirtilmi~tir.

B. Degerlendirme

23. Anayasa Mahkemesi, olaylann ba~vurucular tarafmdan yap1lan hukuki nitelendirmesi ile bagh olmay1p olay ve olgulann hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Ba~vuruculann iddialannm toplant1 ve gosteri yuriiyu~u duzenleme hakk1 kapsammda incelenmesi gerektigi degerlendirilmi~tir.

24. Anayasa'nm "Toplantz ve gosteri yiiriiyii,Jii diizenleme hakkz" kenar ba~hkh 34. maddesi ~oyledir:

"Herkes, onceden izin almadan, silahszz ve saldmszz toplantz ve gosteri yiiriiyii$ii diizenleme hakkzna sahiptir.

Toplantz ve gosteri yiiriiyii$ii hakkz ancak, milli giivenlik, kamu diizeni, sur; i$lenmesinin onlenmesi, gene! saglzgzn ve gene! ahlakzn veya ba$kalarznzn hak ve ozgiirliiklerinin korunmasz amaczyla ve kanunla sznzrlanabilir.

Toplantz ve gosteri yiiriiyii$ii diizenleme hakkznzn kullanzlmasznda uygulanacak $ekil, $art ve usuller kanunda gosterilir."

5


: 2015/10676 : 26/12/2018

1. Kabul Edilebilirlik Yonilnden

25. A91k9a dayanaktan yoksun olmad1g1 ve kabul edilemezligine karar verilmesini gerektirecek ba~ka bir neden de bulunmad1g1 anla~1lan toplantl ve gosteri yiirilyii~ti dtizenleme hakkmm ihlal edildigine ili~kin iddianm kabul edilebilir olduguna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yonilnden

a. Miidahalenin Varhg1

26. Ba~vuruculara basm a91klamasma katilm1~ olmalan nedeniyle kmama disiplin cezas1 verilmi~tir. Bu ceza ba~vuruculann toplant1 ve gosteri yiirilyii~ti dtizenleme hakkma yonelik bir mtidahaledir.

b. Miidahalenin ihlal Olu~turup Olu~turmad1g1

27. Yukanda amlan mtidahale, Anayasa'nm 13 . maddesinde belirtilen ko~ullara uygun olmad1g1 mtiddet9e Anayasa'nm 34. maddesinin ihlalini te~kil edecektir. Anayasa'nm 13 . maddesinin ilgili kism1 ~oyledir:

"Temel hak ve hiirriyetler, ... yalnzzca Anayasanzn ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere baglz olarak ve ancak kanunla sznzrlanabilir. Bu sznzrlamalar, ... demokratik top/um diizeninin ... gereklerine ve olr;iiliiluk ilkesine aykzrz olamaz. "

28. Bu sebeple mtidahalenin Anayasa'nm 13. maddesinde ongorillen ve somut ba~vuruya uygun dti~en kanunlar tarafmdan ongorillme, Anayasa'nm ilgili maddesinde belirtilen nedenlere dayanma ve demokratik toplum dtizeninin gereklerine uygunluk ko~ullanm saglay1p saglamad1gmm belirlenmesi gerekir.

i. Kanunilik

29. 657 say1h Kanun'un 125. maddesinin kanunla szmrlama ol9tittinti kar~ilad1g1 sonucuna vanlm1~tu.

ii. Me~ru Arna~

30. Ba~vurucular hakkmdaki disiplin cezasma ili~kin kararlann Anayasa'nm 34. maddesinin ikinci fikrasmda yer alan sebeplerden kamu duzeninin korunmasma yonelik onlemlerin bir par<;as1 oldugu ve me~ru bir ama9 ta~1d1g1 sonucuna vanlm1~tu.

iii. Demokratik Toplum Diizeninin Gereklerine Uygunluk

(1) Genel ilkeler

(a) Demokratik Toplumda Toplanti ve Gosteri Yiirilyil~il Diizenleme Hakkmm Onemi

31 . Anayasa Mahkemesi demokratik toplum duzeninin gerekleri ifadesinden ne anla~1lmas1 gerektigini daha once pek 90k kez a91klam1~tu. Toplant1 ve gosteri yiirilyii~ti dtizenleme hakk1, demokratik toplumun en temel degerleri arasmda yer almakta olup

6


: 2015/10676 : 26/12/2018

bireylerin ortak fikirlerini birlikte savunmak ve ba~kalanna duyurmak i9in bir araya gelebilme irnkamm korumay1 ama9lamaktad1r. Kolektif bir ~ekilde kullamlan ve dii~iincelerini ifade etmek isteyen ki~ilere ~iddeti d1~layan yontemlerle dii~iincelerini a91klama irnkam veren bu hak 9ogulcu demokrasilerin geli~mesinde zorunlu olan farkh dii~iincelerin ortaya 91kmas1, korunmas1 ve yay1lmasm1 giivence altma almaktadlf (Dilan Oguz Canan, B. No: 2014/20411, 30/11/2017, § 36; Ali Rzza Ozer ve digerleri [GK], B. No: 2013/3924, 6/1 /2015, § 115; Egitim ve Bilim Emekr;ileri Sendikasz ve digerleri [GK], B. No: 2014/920, 25/5/2017, § 79; Osman Erbil, B. No: 2013/2394, 25/3/2015, § 45).

32. Bu hak, ifade ozgiirliigiiniin ozel bir bi9imidir. Anayasal haklar i9inde kendine has ozerk roltiniin ve ozel uygulama alammn varhgma ragmen toplant1 ve gosteri yiiriiyii~ti diizenleme hakk1 aym zamanda ifade ozgiirltigii 1~1gmda degerlendirilmelidir. ifade ozgiirliigiiniin demokratik ve 9ogulcu bir toplumdaki onemi, toplantI ve gosteri yiiriiyii~ii diizenleme hakk1 i9in de ge9erlidir (Dilan Oguz Canan, § 34; Ali Rzza Ozer ve digerleri, § 115; Osman Erbil, §§ 31, 45; Egitim ve Bilim Emekr;ileri Sendikasz ve digerleri, § 72; Giil§ah Ozturk ve digerleri, B. No: 2013/3936, 17/2/2016, § 66; Omer Faruk Akyuz, § 52). Sonu9 olarak toplumsal ve siyasal 9ogulculugu saglamak, her tiirlti dti~iincenin ban~91l bir ~ekilde ve serbest9e ifadesine baghdlf (Dilan Oguz Canan, § 35; Omer Faruk Akyuz, § 55).

33. ifade ozgiirltigiinde oldugu gibi toplant1 ve gosteri yiiriiyii~ti hakk1 da sadece toplumun geneli tarafmdan savunulan ve kabul goren gorii~ ve fikirleri korumakla yetinmez. Bunun haricinde toplumun genelini rahats1z edebilecek, endi~elendirecek hatta ~oke edecek veya onlann belirli diizeyde tepkilerini 9ekebilecek baz1 fikirleri savunma amac1yla da toplantI ve gosteri yiiriiyii~ii diizenlenebilir.

34. Toplumsal 9ogulculuga ancak her tiirlti fikrin serbest9e ifade edilebildigi ozgtir bir tart1~ma ortammda ula~1labilir. Demokrasinin temel ozelliklerinden biri de toplumsal meselelerin diyalog yoluyla ve ~iddeti d1~layan yontemlerle 96ziilmesine irnkan vermektir. Toplant1 ve gosteri yiiriiyii~ii hakkm1 kullanarak toplanan insanlann ileri siirdiikleri fikirler bu fikirlere katilmayan diger insanlan rahats1z edebilir ve onlann tepkilerini 9ekebilir. Ancak burada onemli olan soz konusu hakkm -tum bu rahats1zhga ragmen- ban~<;il bir ~ekilde kullamlmas1dlf.

35. Toplant1n1n veya gOsteri yiirtiyii~tintin hangi amac;la yap1ld1g1n1n bir Onemi yoktur. Bununla birlikte -ifade ozgiirliigiinde oldugu gibi- siyasal ve kamusal meseleler soz konusu oldugunda toplantl hakkma yap1lan miidahaleler daha dar yorumlanmahdlf (Dilan Oguz Canan, § 36; Ali Rzza Ozer ve digerleri, § 115; Egitim ve Bilim Emekr;ileri Sendikasz ve digerleri, § 79; Osman Erbil, § 45; Omer FarukAkyuz, § 53).

(b) Miidahalenin Demokratik Toplum Diizeninin Gereklerine Uygun Olmas1

36. Temel hak ve ozgiirliiklere yonelik bir miidahalenin demokratik toplum diizeninin gereklerine uygun kabul edilebilmesi i9in zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~ilamas1 ve orantlh olmas1 gerekir. A91ktlf ki bu ba~hk altmdaki degerlendirme, sm1rlamanm amac1 ile bu amac1 ger9ekle~tirmek iizere ba~vurulan ara9 arasmdaki ili~ki iizerinde temellenen ol9iiliiliik ilkesinden bag1ms1z yap1lamaz. <;unkii Anayasa'nm 13. maddesinde "demokratik toplum duzeninin gereklerine aykm olmama" ve "olr;ululuk ilkesine aykm olmama" bi9iminde iki ayn kritere yer verilmi~ olmakla birlikte bu iki kriter bir biitiiniin par9alan olup aralannda s1k1 bir ili~ki vardlf (Bekir Co§kun [GK], B. No:

7


: 2015/10676 : 26/12/2018

2014/12151, 4/6/2015, §§ 53-55; Mehmet Ali Aydzn [GK], B. No: 2013/9343, 4/6/2015, §§ 70-72; AYM, E.2018/69, K.2018/47, 3/5/2018, § 15; AYM, E.2017/130, K.2017/165, 29/11/2017, § 18).

37. Toplant1 hakk1 uzerindeki s1mrlamanm kamu duzeninin korunmas1 gibi demokratik bir toplumda zorlay1c1 bir toplumsal ihtiyacm kar~1lanmas1 amacma yonelik ve istisnai nitelikte olmas1 gerekir. Mudahaleyi olu~turan tedbirin zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~ilad1gmm kabul edilebilmesi is;in amaca ula~maya elveri~li olmas1, ba~vurulabilecek en son <;are ve almabilecek en hafif onlem olarak kendisini gostermesi gerekmektedir. Amaca ula~maya yard1mc1 olmayan veya ula~Ilmak istenen amaca nazaran bariz bir bi<;imde ag1r olan bir mudahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~ilad1g1 soylenemeyecektir (baz1 farkhhklarla birlikte toplantl hakk1 baglammda bkz. Dilan Ogiiz Canan § 32; sendika hakk1 baglammda bkz. Egitim ve Bilim Emekc;ileri Sendikasz ve digerleri, § 73; Tayfun Cengiz, B. No: 2013/8463, 18/9/2014, § 56; Adalet Mehtap Buluryer, B. No: 2013/5447, 16/10/2014, §§ 103-105; grev hakk1 baglammda bkz. Krista/-j§ Sendikasz [GK], B. No: 2014/12166, 2/7/2015, § 70; ifade ozgurlugu baglammda bkz. Bekir Co§kun, § 51; Mehmet Ali Aydzn, § 68; Tansel (:ola§an , B. No: 2014/6128, 7/7/2015, § 51).

38. Anayasa Mahkemesinin bir gorevi de bireylerin fikirlerini toplantl ve gosteri yuruyu~leri duzenlemek yoluyla ifade etme haklan ile Anayasa'mn 34. maddesinin ikinci fikrasmda belirtilen me~ru amas;lar arasmda adil bir dengenin saglamp saglanamad1g1m denetlemektir. Me~ru amas;larm bir olayda varhgmm hakk1 ortadan kald1rmad1g1 vurgulanmahd1r. Onemli olan bu me~ru amas;la hak arasmda, olaym ~artlan is;inde bir denge kurmakt1r (Dilan Ogiiz Canan § 33; Egitim ve Bilim Emekc;ileri Sendikasz ve digerleri, § 74; Adalet Mehtap Buluryer, § 71).

39. Orantlhhk ise sm1rlamayla ula~Ilmak istenen ama<; ile ba~vurulan s1mrlama tedbiri arasmda a~m bir dengesizlik bulunmamasma i~aret etmektedir. Diger bir ifadeyle orantlhhk, bireyin hakk1 ile kamunun menfaatleri veya mudahalenin amac1 ba~kalarmm haklanm korumak ise diger bireylerin hak ve menfaatleri arasmda adil bir dengenin kurulmasma i~aret etmektedir. Dengeleme sonucu mudahalede bulunulan hakkm sahibine terazinin diger kefesinde bulunan kamu menfaati veya diger bireylerin menfaatine nazaran as;1k<;a orant1s1z bir kulfet yuklendiginin tespiti halinde orantlhhk ilkesi yonunden bir sorunun varhgmdan soz edilebilir. Kamu gucunu kullanan organlann toplantilara ve gosteri yuruyu~lerine mudahale ederken toplant1 ve gosteri yuruyu~u duzenleme hakkmm kullamlmasmdan kaynaklanan yarardan daha ag1r basan, korunmas1 gereken bir menfaatin ve ki~iye yuklenen kulfeti dengeleyici mekanizmalann varhgm1 somut olgulara dayanarak gostermeleri gerekir (baz1 farkhhklarla birlikte toplantl hakk1 baglammda Dilan Ogiiz Canan §§ 33, 56; sendika hakk1 baglammda bkz. Egitim ve Bilim Emekc;ileri Sendikasz ve digerleri, § 74; ifade ozgurlugu baglammda Bekir Co§kun, §§ 44, 47; Tansel (:ola§an, §§ 46, 49, 50).

40. Buna gore toplant1 ve gosteri yuruyu~u duzenleme hakkma yap1lan bir mudahale zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~1lam1yorsa ya da zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~ilamakla birlikte orant1h degilse demokratik toplum duzeninin gereklerine uygun bir mudahale olarak degerlendirilemez.

(c) Ban~~Il Toplant1 Hakk1

41. Anayasa'nm 34. maddesi; fikirlerin silahszz ve saldmszz, ba~ka bir ifade ile ban~<;il bir ~ekilde ortaya konabilmesi is;in toplantl ve gosteri yuruyu~u duzenleme hakkm1 guvence altma alm1~tlr. Dolay1s1yla toplantl hakkmm amac1, ~iddete ba~vurmayan ve

8


: 2015/10676 : 26/12/2018

fikirlerini ban~pl bir ~ekilde ortaya koyan bireylerin haklannm korunmas1d1r. Demokratik bir toplumda, mevcut dtizene itiraz eden ve ban~91l yontemlerle mevcut dtizenin degi~tirilmesi gerektigini savunanlara dahi toplantI ozgtirltigti ve diger yasal ara9larla bu fikirlerini ifade edebilme imkam sunulmahdir (Dilan Oguz Canan, § 3 7; Ali R1za Ozer ve digerleri, § § 117, 118; Egitim ve Bilim Emek<;ileri Sendikas1 ve digerleri, § 80; Osman Erbil, § 47; Gill§ah Ozturkvedigerleri, §§ 67, 68; OmerFarukAkyuz, § 54).

42. Eger toplantl ~iddet i9eriyorsa veya bu toplant1da ~iddete 9agnda bulunuluyorsa bu toplantmm ban~91l oldugu, dolay1s1yla Anayasa'nm 34. maddesinin saglad1g1 korumadan yararlanacag1 soylenemez (Ferhat 0-stundag, B. No: 2014/15428, 17/7/2018, § 51).

43. Bununla birlikte bir kimsenin toplantI ve gosteri ytirtiyti~ti hakk1, katild1g1 bir toplantl sirasmda yer yer gortilen ~iddet hareketleri sebebiyle otomatik olarak ortadan kalkmaz. Bir kimse davram~lanyla ~iddet kullanma niyetini ortaya koymam1~ veya katild1g1 bir toplantida cereyan eden ~iddet hareketlerine i~tirak etmemi~ ise bu ki~inin Anayasa'nm 34. maddesinin altmda gtivenceye almm1~ olan haklan korunmaya devam eder. Ban~9il bir gosteride baz1 kimselerin bunu kottiye kullanarak ~iddete ba~vurmalan, niyeti ban~91l olan bir toplantiya katilanlann toplantI hakkma mtidahaleyi hakh k1lmaz. Boyle durumlarda kolluk gti9lerinin toptan yasaklama yerine ban~9il toplantl yapanlarla ~iddete ba~vuranlan ayn~t1rma odevi vardir. Kolluk, ~iddet hareketlerini engelleyecek 6l9tilti tedbirler alarak ba~kalanmn haklanm gtivenceye almahdrr (Ferhat 0-stundag, § 54).

44. Ancak ~iddet yaygmla~m1~ ve toplantlya bir btittin olarak hakim olmu~ ise art1k ban~91l bir toplantidan bahsedilemez (Ferhat 0-stundag, § 55).

45. Dolay1s1yla kamu gtictinti kullanan organlar toplantI hakkmm kullamlmasm1 engellemi~ iseler ya ~iddetin toplantl ve gosteri ytirtiyti~tintin tamamma hakim oldugunu kamtlamalan ya da hakkma mtidahale ettikleri bireylerin bizzat bu ~iddet olaylanna katild1gm1 ispat etme ytiktimltiltigti altmdad1rlar. Bu baglamda ban~91l bir toplantiya mtidahale etmek i9in genel ve muglak baz1 gerek9elere dayamlmas1 yeterli kabul edilemez. Bir toplantmm ban~91l olmad1g1 iddia edildigi takdirde kimin ne ~ekilde ~iddet kulland1gmm gosterilmesi gerekir (Ferhat 0-stundag, § 56).

(d) Cayd1nc1 Etki

46. Ban~9il toplant1 ve gosteri ytirtiyti~tine kat1lan ve bir gosteride yasaklanmam1~ davram~larda bulunan ki~ilerin toplantl hakk1, herhangi bir kmanabilir olaya kan~mad1klan stirece en hafif kabul edilecek cezanm dahi uygulanmamasm1 gerektirir. Zira bu tip soru~turmalar veya cezaland1rmalar caydmc1 etki dogurma potansiyeli ta~1maktadir ( Osman Erbil, §§ 51, 71; Omer Faruk Akyuz, § 60).

(e) Takdir Yetkisi

47. Toplantl ve gosteri ytirtiyti~ti hakkma getirilen ve Anayasa'nm 34. maddesinin ikinci fikrasma konu olan kis1tlamalann zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~1lay1p kar~1lamad1gmm degerlendirilmesi hususunda kamu gtictinti kullanan organlar ile mahkemelerin belirli bir takdir yetkisi vard1r. Bununla birlikte olaym somut ko~ullannda bir toplantl veya gosterinin ~iddet i9erdigine ili~kin idari mercilerin veya derece mahkemelerinin kabulleri ile gerek9elerinin nihai denetim yetkisi Anayasa Mahkemesine aittir (Dilan Oguz Canan, § 32).

9


: 2015/10676 : 26/12/2018

(f) Miidahalenin Gerekc;esi

48. Keyfi uygulamalardan ve usulstiz smirland1rmalardan ka9m1lmas1 i9in ban~91l bir toplant1ya tedbir almak veya alman tedbirlere aykm davrananlara ceza vermek suretiyle yapilan mtidahalenin demokratik toplum dtizeninin gereklerine uygun oldugunun derece mahkemelerince ilgili ve yeterli gerek9e ile ortaya konulmas1, kamu dtizeni ve ba~kalannm haklannm korunmas1 ile toplantl ve gosteri yiirtiyii~ti dtizenleme hakkmm kullamlmas1 arasmda adil bir denge kurulmas1 gerekmektedir (Dilan Oguz Canan , § 53; Egitim ve Bilim Emekr;ileri Sendikas1 ve digerleri, § 83; Omer Faruk Akyuz, § 61).

49. Ozet olarak Anayasa Mahkemesi, mevcut ba~vuruda toplantl ozgtirltigtine yap1lan mtidahalenin ger9ekten toplumsal bir ihtiyaca cevap verip vermedigi ve k1s1tlamanm ula~1lmak istenen ama9la orantlh olup olmad1g1 sorusuna cevap bulacaktir.

(2) ilkelerin Olaya Uygulanmas1

50. Derece mahkemelerinin kararlannda yer alan tespitlere gore ba~vurucular 19/9/2011 tarihinde Sendika tarafmdan organize edilen "Ana Dilde Egitime Destek" yiirtiyii~tine ve ardmdan yapilan basm a91klamasma kat1lm1~tlf. Bu yiirtiyii~ ve basm a91klamas1 boyunca bir teror orgtitti liderini ovticti mahiyette sloganlar atilm1~tir.

51. Bununla birlikte ilgili mahkeme kararlannda amlan yiirtiyii~ ve basm a91klamas1 esnasmda ~iddet hareketleri gortildtigtine, ba~vuruculann bu ~iddet hareketlerine katild1klanna ya da yiirtiyii~ ve basm a91klamas1 esnasmda atilan sloganlara i~tirak ettiklerine dair herhangi bir tespit bulunmamaktadir. Buna gore ba~vurucular sirf amlan sloganlann atild1g1 bir yiirtiyii~ ve basm a91klamasma katilm1~ olmalan sebebiyle disiplin cezalanna muhatap olmu~lardir.

52. Ba~vuru konusu olaym degerlendirilmesinde dikkate almmas1 gereken hususlardan biri ba~vuruculann toplumsal konumland1r. Ba~vurucular devlet okullannda ogretmen olarak gorev yapmaktad1rlar. Ki~inin kamu gorevlisi olmas1, saglad1g1 birtakim ayncahklar ve avantajlann yanmda baz1 ktilfet ve sorumluluklara katlanmay1 ve diger ki~ilerin tabi olmad1g1 smirlamalara tabi olmay1 da gerektirmektedir. Ki~i, kamu gorevine kendi istegi ile girmekle bu stattintin gerektirdigi ayncahklardan yararlanmay1 ve ktilfetlere katlanmay1 kabul etmi~ say1lmakta; kamu hizmetinin kendine has ozellikleri, bu avantaj ve smirlamalan zorunlu kilmaktadir (jhsan Asutay, B. No: 2012/606, 20/2/2014, § 38). Bu nedenle 657 say1h Kanun'un 125. maddesinde ongortildtigti ~ekilde "hizmet d1§mda Devlet memurunun itibar ve guven duygusunu sarsacak nitelikte davram§larda bulunma" fiilinin yaptmma tabi tutulmas1 anla~ilabilir bir durumdur.

53 . Bununla birlikte Anayasa Mahkemesinin ~iddet hareketlerine i~tirak etmemi~ ki~ilerin toplantI ozgtirltigtintin korunmas1 gerektigi yontindeki i9tihadmdan (bkz. §§ 43-45) hareket edildiginde ~iddet i9ermeyen bir yiirtiyii~e ve basm a91klamas1 etkinligine kat1lan, teror orgtitti liderini ovticti mahiyette atilan sloganlara i~tirak etmeyen ve fikirlerini ban~91l bir ~ekilde ortaya koyan ba~vuruculann kamu gorevlisi olmalan durumunda dahi toplantI ozgtirltiklerinin oncelikle korunmas1 gerekir. Bu kapsamda ban~9il bir gosteride baz1 kimselerin bu firsat1 kullanarak bir teror orgtitti liderini ovticti mahiyette slogan atmalan, bu

10


: 2015/10676 : 26/12/2018

toplantlya katilanlann tlimlinlin toplant1 hakkma mtidahale edilmesini hakh kilmaz. Boyle durumlarda kamu makamlannm toptan bir cezaland1rma yerine ban~91l toplantI yapanlarla teror orgtitli liderini ovticti mahiyette slogan atanlan ayn~tirma odevi vard1r. Atilan her sloganm da bu sloganlan atanlann toplantl hakkma yonelik bir mtidahaleyi hakh kihp kilmayacag1, sloganm i9erigi ve her somut olaym kendine ozgti ko~ullan dikkate almarak belirlenmelidir.

54. Bu baglamda ytirtiyti~ ve basm a91klamas1 ortammda bir teror orgtitli liderini ovticti mahiyette sloganlar atilm1~ olmas1 gibi genel bir gerek9e, ba~vuruculann ban~91l toplantI hakkmm kullammma mtidahale etmek i9in yeterli kabul edilemez. Ban~91l toplantI ve gosteri ytirtiyti~tine katilan, yasaklanm1~ davram~larda bulunmayan ba~vuruculann herhangi bir kmanabilir olaya kan~mad1klan da gozontine almd1gmda kti9tik de olsa bir cezaya muhatap olmamalan gerekir.

55. Yukandaki a91klamalar 9er9evesinde ba~vuruculann cezalandmlmas1 zorunlu bir toplumsal ihtiyac1 kar~1lamad1gmdan onlann toplantI ve gosteri ytirtiyti~ti dtizenleme hakkma yap1lan mtidahale demokratik toplum dtizeninin gereklerine uygun bir mtidahale olarak degerlendirilemez.

56. A91klanan gerek9elerle Anayasa'mn 34. maddesinde gtivence altma alman toplantl ve gosteri ytirtiyti~ti dtizenleme hakkmm ihlal edildigine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Say1h Kanun'un 50. Maddesi Yonilnden

57. 30/3/2011 tarihli ve 6216 say1h Anayasa Mahkemesinin Kurulu~u ve Yargilama Usulleri Hakkmda Kanun'un 50. maddesinin (1) ve (2) numarah fikralan ~oyledir:

"(1) Esas inceleme sonunda, baJvurucunun hakkznzn ihlal edildigine ya da edilmedigine karar verilir. jhfal kararz verilmesi halinde ihlalin ve sonur;larznzn ortadan kaldmlmasz i<;in yapzlmasz gerekenlere hiikmedilir ...

(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararzndan kaynaklanmzJsa, ihlali ve sonur;larznz ortadan kaldzrmak i<;in yeniden yargzlama yapmak iizere dosya ilgili mahkemeye gonderilir. Yeniden yargzlama yapzlmasznda hukuki yarar bulunmayan hallerde baJvurucu lehine tazminata hiikmedilebilir veya gene! mahkemelerde dava ar;zlmasz yolu gosterilebilir. Yeniden yargzlama yapmakla yiikiimlii mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararznda ar;zkladzgz ihlali ve sonur;larznz ortadan kaldzracak Jekilde miimkiinse dosya iizerinden karar verir. "

58. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Dogan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018) karannda, ihlal sonucuna vanld1gmda ihlalin nas1l ortadan kaldmlacagmm belirlenmesi hususunda genel ilkeler belirlenmi~tir.

59. Mehmet Dogan karannda ozetle uygun giderim yolunun belirlenebilmesi a91smdan oncelikle ihlalin kaynagmm belirlenmesi gerektigi vurgulanm1~t1r. Buna gore ihlalin mahkeme karanndan kaynakland1g1 durumlarda 6216 say1h Kanun'un 50. maddesinin (2) numarah fikras1 ile Anayasa Mahkemesi i9ttiztigti'ntin 79. maddesinin (1) numarah fikrasmm (a) bendi uyannca kural olarak ihlali ve sonu9lanm ortadan kald1rmak i9in yeniden yarg1lama yap1lmak tizere karann bir omeginin ilgili mahkemeye gonderilmesine htikmedilir (Mehmet Dogan, §§ 57,58).

11


: 2015/10676 : 26/12/2018

60. Mehmet Dogan karannda Anayasa Mahkemesi, yeniden yarg1lama yapmakla gorevli derece mahkemelerinin yiiktimltiltiklerine ve ihlalin sonw;;lanm gidermek amac1yla derece mahkemelerince yap1lmas1 gerekenlere ili~kin a91klamalarda bulunmu~tur. Buna gore Anayasa Mahkemesinin tespit edilen ihlalin giderilmesi amac1yla yeniden yarg1lama yapilmasma htikmettigi hallerde ilgili usul kanunlannda dtizenlenen yarg1lamanm yenilenmesi kurumundan farkh olarak yarg1lamanm yenilenmesi sebebinin varhgmm kabulti ve onceki karann kaldmlmas1 hususunda derece mahkemesinin herhangi bir takdir yetkisi bulunmamaktadir. Zira ihlal karan verilen hallerde yargiiamanm yenilenmesinin gerekliligi hususundaki takdir derece mahkemelerine degil ihlalin varhgm1 tespit eden Anayasa Mahkemesine b1rakilm1~tlr. Derece mahkemesi, Anayasa Mahkemesinin ihlal karannda belirttigi dogrultuda ihlalin sonu9lanm gidermek tizere gereken i~lemleri yapmakla yiiktimltidtir (Mehmet Dogan, § 59).

61. Bu baglamda derece mahkemesinin oncelikle yapmas1 gereken ~ey, bir tern el hak veya ozgtirltigti ihlal ettigi veya idari makamlar tarafmdan bir temel hak veya ozgtirltige yonelik olarak ger9ekle~tirilen ihlali gideremedigi tespit edilen onceki karanm kald1rmaktir. Derece mahkemesi, karann kaldmlmasmdan sonraki a~amada ise Anayasa Mahkemesi karannda tespit edilen ihlalin sonu9lanm gidermek i9in gereken i~lemleri yapmak durumundadir. Bu 9er9evede ihlal, yarg1lama sirasmda ger9ekle~tirilen usule ili~kin bir i~lemden veya yerine getirilmeyen usule ili~kin bir eksiklikten kaynaklamyorsa soz konusu usul i~leminin hak ihlalini giderecek ~ekilde yeniden (veya daha once hi<; yap1lmam1~sa ilk defa) yap1lrnas1 icap etrnektedir. Buna kar~1hk ihlalin idari i~lern veya eylemin kendisinden ya da ( derece mahkemesince yapilan veya yapilmayan usul i~lemlerinden degil) derece mahkemesi karannm sonucundan kaynakland1gmm Anayasa Mahkemesi tarafmdan tespit edildigi hallerde derece mahkemesinin usule dair herhangi bir i~lem yapmadan dogrudan, mtimktin oldugunca dosya tizerinden onceki karannm aksi yontinde karar vererek ihlalin sonu9lanm ortadan kald1rmas1 gerekir (Mehmet Dogan, § 60).

62. Ba~vurucu;

i. Y 1lmaz Gtine~ ihlalin tespiti ile maruz kald1g1 yarg1larnalar esnasmda yaptig1 242, 15 TL tutanndaki yarg1lama giderlerinin maddi tazminat olarak odenmesini ve 2.000 TL manevi tazminata karar verilmesini,

ii. YusufKarada~ ihlalin tespiti ile maruz kald1g1 yarg1lamalar esnasmda yaptlg1 1.049,70 TL tutanndaki yarg1lama giderlerinin maddi tazminat olarak odenmesini ve 2.000 TL manevi tazminata karar verilmesini talep etmi~tir.

63. Ba~vuruculann toplantl ozgtirltiklerinin ihlal edildigi sonucuna vanlm1~tir.

64. Anayasa Mahkemesi ba~vuruculara kmama cezas1 verilmesinin demokratik toplum dtizeninin gereklerine uygun dti~medigi ve bu nedenle ba~vuruculann toplantI ozgtirltiklerinin ihlal edildigi sonucuna varm1~tir. Dolay1s1yla somut ba~vuruda ihlalin mahkeme karanndan kaynakland1g1 anla~1lmaktad1r.

12


: 2015/10676 : 26/12/2018

65. Bu durumda ifade ve basm ozgiirliiklerinin ihlalinin sonus;lannm ortadan kaldmlmas1 is;in yeniden yargilama yap1lmasmda hukuki yarar bulunmaktad1r. Buna gore yapilacak yeniden yargilama ise 6216 say1h Kanun'un 50. maddesinin (2) numarah fikrasma gore ihlalin ve sonus;larmm ortadan kaldmlmasma yoneliktir. Bu kapsamda derece mahkemelerince yapdmas1 gereken i~, oncelikle ihlale yol as;an mahkeme kararmm ortadan kaldmlmas1 ve nihayet ihlal sonucuna uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple karann bir omeginin yeniden yargilama yapdmak iizere Diyarbak1r 2. idare Mahkemesine gonderilmesine karar verilmesi gerekir.

66. Diger taraftan somut olay baglammda yeniden yargilama yapilmasma karar verilmesi ihlale yol as;an yargdama siirecine muhatap olan ba~vuruculann bu siirede ugrad1g1 biitiin zararlan gidermemektedir. 0-stelik ihlalin ve sonus;larmm ortadan kaldmlmas1 is;in yeniden yargilama yap1lmasma karar verilmekle birlikte ba~vuruculann muhatap oldugu yarg1sal siires; devam etmektedir. Dolay1s1yla eski hale getirme kurah s;ers;evesinde ihlalin biitiin sonus;lanyla ortadan kaldmlabilmesi is;in toplantl ozgiirliiklerinin ihlali nedeniyle yalmzca ihlal tespitiyle ve yeniden yargilama suretiyle giderilemeyecek olan manevi zararlan kar~1hgmda ba~vuruculara talepleriyle bagh kahnarak ayn ayn net 2.000 TL manevi tazminat odenmesine karar verilmesi gerekir.

67. Anayasa Mahkemesinin maddi tazminata hiikmedebilmesi is;in ba~vuruculann ugrad1klanm iddia ettikleri maddi zarar ile tespit edilen ihlal arasmda illiyet bag1 bulunmahd1r. Ba~vuruculann bu konuda herhangi bir beige sunmam1~ olmas1 nedeniyle maddi tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerekir.

68. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 453,80 TL hars; ve 1.980 TL vekalet iicretinden olu~an toplam 2.433,80 TL yargilama giderinin ba~vuruculara mii~tereken odenmesine karar verilmesi gerekir.

VI.HOKUM

As;1klanan gereks;elerle;

A. Toplantl ve gosteri yiiriiyii~ii diizenleme hakkmm ihlal edildigine ili~kin iddianm KABUL EDiLEBiLiR OLDUGUNA,

B. Anayasa'nm 34. maddesinde giivence altma ahnan toplantl ve gosteri yiiriiyii~ii diizenleme hakkmm iHLAL EDiLDiGiNE,

C. Karann bir omeginin toplantl ve gosteri yiiriiyii~ii diizenleme hakkmm ihlalinin sonus;lannm ortadan kaldmlmas1 is;in yeniden yargilama yapilmak iizere Diyarbak1r 2. idare Mahkemesine (E.2013/282, K.2014/507; E.2013/233, K.2014/509) GONDERiLMESiNE,

D. Ba~vuruculara ayn ayn net 2.000 TL manevi tazminat ODENMESiNE, tazminata ili~kin diger taleplerin REDDiNE,

E. 453,80 TL hars; ve 1.980 TL vekalet iicretinden olu~an toplam 2.433,80 yarg1lama giderinin BASVURUCULARA MUSTEREKEN ODENMESiNE,

13


: 2015/10676 : 26/12/2018

F. Odemenin, karann tebligini takiben ba~vurucunun Hazine ve Maliye Bakanhgma ba~vuru tarihinden itibaren dort ay i9inde yap1lmasma, odemede gecikme olmas1 halinde bu surenin sona erdigi tarihten odeme tarihine kadar ge9en sure i9in yasal F AiZ UYGULANMASINA,

G. Karann bir omegmm Adalet Bakanhgma GONDERiLMESiNE 26/12/2018 tarihinde OYBiRLiGiYLE karar verildi.

Ba~kan Engin YILDIRIM

Dye Celal Mumtaz AKINCI

Dye Muammer TOP AL

Dye M. EminKUZ

Dye R1dvan GDLEC::

14

Documents

ANAYASA MAHKEMESi · 2019. 1. 22. · TURKiYE CUMHURiYETi ANAYASA MAHKEMESi iKiNCi BOLUM KARAR YILMAZ GUNE~ VE YUSUF KARADA~ BA~VURUSU (Ba~vuru Numaras1: 2015/10676) Karar Tari hi: