~anat1arüıi Araştırmalan J.Jergisi

ARKEOLOJİ-RÖLEVE-RESTORASYON EPİGRAFi-ANTROPOLOJİ-MÜZİK-TiYATRO

TEOLOJİ-FOLKLOR

Dört Ayda Bir Çıkar

Cilt: 2 Sayı: 6 Aralık 1989

Sahibi: Enis KARAKAYA Genel Yayın Yönetmeni ve Yazı işleri Müdürü: Dr.Özkan ERTUGRUL

Teknik Müdür: Tolunay TiMUÇiN Genel Koordinatör: Ahmet Vefa ÇOBANOGLU

Genel Sekreter: Rabia EMEKLiGiL Teknik Sekreter: Sadettin ZAYi M

. Sanat Yönetmeni: Ziya Nur SEZEN

Yayın Sekreterleri: Selda KALFAZADE- Gülçin EROL

Haber Servisi Sorumluları: Arzu YILMAZ -Arzu iYiANLAR

Halkla ilişkiler Koordinatörü: Gülgün KALKINOGLLI

Mali MüŞavir: Selim Sabit SALMAN

Yayın Kurulu: Özkan ERTUGRUL ~Enis KARAKAYA Selda KALFAZADE -Şebnem AKALIN

Ahmet Vefa ÇOBANOGLU

DANIŞMANLAR: Prof. Dr. Semavi EYiCE Prof. Dr. Ara ALTUN Doç. Dr. Selçuk MÜLAYiM Doç. Dr. Ebru PARMAN- Yard. Doç. Dr. Zeki SÖNMEZ Dr.Hüsamettin AKSU -Sargon ERDEM Dr.Engin BEKSAÇ-Erol ÖZKAN

Film: Cem Has Grafik 511 85 85 iç Baskı: Örünç Matb'!ası 528 42 68 Kapak Baskı: T AKILOGLU MATBAASI 528 66 07 Dizgi: ÇAGDAŞ Matbaacılık-Reklamcılık 526 90 88 Kapak baskısında TAKıLOGLU MATBAASI'na yardımlarından doıayııeşek· kür ederiı.

REKLAMLAR Arka dış sayfa: .................................. . 2 .000.000.- TL. ['.rka iç sayfa: .................................. ..... 1.000.000.- TL. !ç tam sayfa: .......... .... ... ... .... ......... .......... 800.000.- TL. l.ç yarım sayfa: ....... ... .................. ... .... .... 500.000.- TL. On iç sayfa: ... ....... .. ...... .. .. .. .. .......... ... . . 1.200.000.- TL.

• Yıllık Abone: 37.500 TLdir. Banka hesap numarasına çıkarılan paranın makbuz veya dekontunun fotokopisi ya da aslı gönderildiği an, dergi Adresinize postalanacaktır. (istanbul Be-yazıt Vakıflar Bankası 21-10248-8 nolu hesap)

Yurtdışı Abone ücreti: 25 $

iRTiBAT ADRESi: Tolunay Tımuçin 527 29 58 Mollafenari Sok. Birol iş Hanı Kat: 3 Cağaloğlu/istanbul Posta Kod: 34410

iÇiNDEKiLER

• Ermitaj - 250 Yıllık Bir Saray Müze (Doç. Dr. Selçuk MÜLAYiM) ........................................... 2

• Sultan Ahmet Külliyest imaret Yapıları (Ahmet Vefa ÇOBANOGLU) ....................................... 3-10

• Jacques Louis David ve Fransız Devrimi (Doç. Dr. Semra GERMANER) .................................. 11-19

• Kenan Özbel 'in Ardından (Üzlifat ÖZGÜMÜŞ) .... : .................................................. 20

• iznikli Balıklar (Prof. Dr. Şerare YETKiN) ...... , ................................. 21-25

• Ayasofya _çalışmaları ve Yapılan Onarımlar (Erdem YUCEL) ....................................................... 26-30

• Geleneksel Bor Konutları (Y. Mim. Rest. Nura~ KARA) .................................... 31-35

• Bor'da Dini Mimari (Y. Mim. Rest. Hamid PiLEHVARiA~ ······::::= ········· 36-39

• T,Ş.C.F.jl. K9llo.ksiyonund•kl "Sid~•n ... (Uzlifat OZGU~UŞ) .......................... . ................. 40~

• istanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde Bulunan "Art-Nouveau." Süslemeli Albümler (Nihat ERGiN) 44-46

• Çatma Yastık Yüzleri (Dr. Növber GURSU) ................................................ 47-52

-• Sadberk Harum Müzesi'ne Europa Nostra Ödülü ........ 52

• Pushapa-Puja, Budizm'de Çiçek Adakları (Çev: Yaşar Ç9RUHLU) ........................................... 53-54

• Antik Polemonium Kenti ve Fatsa Kilisesi (Yılmaz BÜKTEL) ..................................................... 55-57

• Kazı Buluntusu Kil Eseriere Uygulanacak iık Koruma Çalışmala.rı (Hüseyin AKlLLI) 58·66

• Tezyinatiı Madeni .Şebekeler · (Müjgan ŞEVKATLI) ..................................... ...... ....... 67-73

• Kumluca/Corydalla (Meryem ACARA) .......................................... .... .... : .. 74-76

• Sanat Tarihi Haberleri .................. ........................... 77-78

• Kapak: 16. yy. iznik Tabağı

Dergide yayınlanan makalelerin sorumlulukları yazarına aittir. Kaynak gösterilmek kaydı ve izin alınarak yararla-nabilinir.

Hiımeıterinden dolayı Mustafa Sellmoğlu'n~ teşekkür ederiı.

~--S-A_N_A_T_T_A_R_i_H_i_A_R_A_ŞT_I_R_M_A_L_A_R_I_D_~_R_G_is_i _____________________ 36

BOR'DA DİNİ • •

MIMARI

İlk Çağ'ın önemli ve zengin yerleşimlerinden biri olan Bor :ivan, bu özelliği ile bölgenin aynı zamanda din merkezi de Jimuştur. Kapadokya'daki en eski dini merkezlerden biri gü-lümüzde Bor ilçesine bağlı bir bucak konumunda olari Tya-la, bugünkü adı ile Kemerhisar'dır. Pagan Dönemi'nin önemli iini merkezlerinden biri olan Tvana, İ. S. 7. yy .da başlayan Arap ve Sasani akınları sonucu tahrip olunca önemini kaybetmiş ve yeni bir yerleşim olarak gelişen Bor merkez il-;esinin göl~esinde kalmıştır. 12 .. yy.da bir Selcuklu kenti ola-rak ortaya çıkan Bor'un gelişip önem kazanması Osmanlılar Dönemi'ne rastlar. Mevcut dini mimarlık örneklerinin çoğunun bu döneme ait olması bunu kanıtlamaktadır.

İlkçağlardan bu yana Bor'da yerleşen uygarlıklar dinleri açı;ından Pagan Dönemi, Hıristiyanlık Dönemi ve İslam Döne-mi olmak üzere 3 dönemde incelenebilir. 3 ana başlık altında toplanabilen bu dönemlçrden en uzun süreci kapsayan Pa-gan Dönemi'nden günümüze dini mimarlık örneği kalmamıştır. Bilinen tek örnek Charles Tex.ier'inO> bahsettiği Helenistik Dönem tannlarından Zeus adına yapı.lm,ış olan Ke-merhisar (Tyana)'daki Zeus Asmabeon Tapınağı'du. Kapa-dokvaiılar Bor ve civarında kültü olan Zeus'un Argoios (Erciyes)'da oturduğuna inanırlardı. KültOn ve civarda ya-yıldığırun kanıtı olan tapınak için Ebubekir Belıram-ı Dirneşki

SANAT TARiHi ARAŞT~iMALARI DERGiSi 37

Resim 2: Alaaddin.Camii iç Görünüş.

camiler oluşturur. Caminin l)üyOklüğüne göre sahın kısrrunda iki ya da bir sıra ahşap dikme kullarulıruştır. Beden du-varlan taş veya kerpiç olarak inşa edilmiş, sonradan yapılan tadilatlarla tuğla ya da brikete çevrilmiştir. Bu tipinen önemli örneklerinden biri Sokollu Mehmed Paşa tarafından yaptınlrruş olan Paşa Carnii'dir. Sokollu Mei}med Pa:şa vakfın-dan olan . cami ( ı 573 ) ısı bir bed es ten üzerine inşa edilıı1iştir. Yol cephesinden merdivenle ulaşılan cami, sonradan kapa-tılmış bir son cemaat yeri ve enine dikdörtgen şeklinde bir me-

KALE CAMi

o 1 2 SM

Şekil 3: Kale Camii planı.

• •

• •

• o

• •

•

ALAAooiN CAMii

Şekil 2: Alaaddin Camii Planı.

•

•

•

•

•

•

•

•

O 1 2 SM ce-:::ı-===

D Illi

kandan oluşmaktadır (Resim ı, p ı.). Bor camileri içinde ikinci grubu boyuna gelişme gösteren dikdörtgen plarılı camiler oluşturur. Selçuklularm ulu camilerini anımsatan bu camiler içinde en eskisH4ıO yılında Kararnanoğlu Alaaddin Ali Bey tara-fından yaptırılan Alaaddin Camii'dir (Bak. Resim 2, Şekil2). Vakıflar tarafından restore edilirken cephe özgünlüğü tarna-men kaybolan caminin beden duvarlan taştır. Çatısı eskiden yöre mimarisine uygun düz dam iken restorasyon sırasında ahşap kırriıa çatıya çevrilmiştirC6l. Bu gruba giren diğer ca-milerde enine gelişme gösteren dikdörtgen plarılı camiler tarzında inşa edilmiştir. Taş veya kerpiç beden duvarlannın üzeri düz toprak dam ile örtülmüş, damı taşırnak için de ah-şap dikmeler kullarulrrnştır. Aradaki tek fark birinci grubun enine ikinci grubun boyuna gelişme göstermesidir. Üçüncü grubu oluşturan kare plarılı camiler, gerek mekan gerekse örtü

Resim 4: Kale Camii çatı detayı.

~--S_A_N_A_T __ TA--Rl-·H_i_A_R_A_Ş_T_IR_M_A_L_A_R_I_D~E-R_G_is_· : ____________________ a_s

Şekil 4: Yukarı Sokubaşı Rum Kilisesi planı.

~ekil 5: Orta Mahalle Ermeni Kilisesi planı.

Resim 5; Yukarı Sokubaşı'ndaki Rum kilisesi.

Resim 6: Orta Mahalledeki Ermeni Kilisesi Genel GörünOşO.

Resim 7:

Orta Mahalledeki

Ermeni Kilisesi'nin ahşap bezemali

giriş kapısı.

SANAT TARi Hi ARAŞTIRMALARI DERGiSi 39

Resim 9: Özgün bir mahalle mescidi (Çayırfı Mescidi) Çayırfı Mescidi

sistemi ve malzeme olarak diğer iki gruptan oldukça farklıdır. Beden duvarları taş olarak inşa edilntiş, kare salının üze-ri kubbe ile geçilmiş v~ kirentit:kaplanmıştır . Bu tipinen güzel örneği Bor'un en yüksek yerinde (kalede) inşa edilntiş olan Kale Camii'dir (Bkz. Ş.3, Resim 3,4). Evliya Çelebi Seyahat-namesinde Gözlüzade Camii adı ile geçen