Bu sunum vermekte olduğum Anadolu Medeniyetleri ve Sanatı I

dersinde eğitim amaçlı kullanılmıştır. Sunumda kullanılan materyaller

telif hakkına sahip olup eğitim amaçlı olarak kullanımı uluslararası

kanunlara göre serbesttir. Başka bir amaçla kullanılması için telif

hakkına sahip kişilerden izin alınması gerekmektedir.

ANADOLU

MEDENİYETLERİ VE

SANATI I

Tarihöncesi uygarlığının gelişme sürecinde, kültürel evrelerin en uzunu ve buzul çağlarının kültürel karşılığı olan; insanlığın ilk ortaya çıkışından, MÖ yaklaşık 12.000 yıl öncesine kadar süren arkeolojik çağ. Bu çağda çaytaşı, çakmaktaşı, hayvan kemikleri ve ağaç gibi doğal maddelerden yapılan ilk aletlerin kullanılmaya başlandığı ve insanların mağara, kaya sığınağı gibi yerlerde "büyük gruplar"/"kalabalık aileler" biçiminde yaşadıkları bilinmektedir. Paleolitik insan, besinini avcılık ve toplayıcılık yoluyla tüketime hazır olarak sağlamakta; kendisi besin üretmemekteydi. Ateş, bu çağda bulunmuş ve çiğ yenemeyen besinleri pişirmeye, ısınmaya, yırtıcı hayvanlardan korunmaya yaramıştır. Mağara ve kaya sığınaklarının duvarlarına çizilen resimler yine bu çağın belirgin özelliklerindendir. Paleolitik Alt, Orta ve Üst olmak üzere üç alt döneme ayrılmaktadır. Epipaleolitik Çağ ise, doğayı denetimi altına almaya başlayan insanın, besi üretimine geçişinin hemen öncesinde yer alan çağdır.

Paleolitik Dönem insanlığın teknolojik ve kültürel ilerlemesine dayalı olarak: Alt, Orta ve Üst olmak üzere üç alt evreye ayrılır; ayrılır

Alt Paleolitik Hominidler olarak da adlandırılan ilk insana ait izlerin ve ilkel-basit aletlerin çıkmaya başladığı günümüzden yaklaşık 2.5 milyon yıl önce başlar ve 120.000 yıl öncesine değin devam eder.

Bu döneme ait bilgilerimizin yok denecek kadar azdır. Bu dönemde elde edilen yontma taş alet tiplerine bağlı olarak belli başlı şu kültürler görülür;

A. Olduvia Kültürü veya Olduwan Teknolojisi; Adını doğu

Afrikada’ki önemli Paleolitik buluntu alanı olan “Olduvia

Boğazından” alır. Fosiller ve bu döneme ait yontma taş aletler

dikkati çeker. Bu kültür Homo Habilis türünün kültürü olarak

tanınır. Çakıltaşı/çaytaşı gelenekli bir endüstri söz konusudur.

Anadolu’da henüz bu kültüre ait bir iz saptanamamıştır.

Daha fazla bilgi için bakınız.

LSB Leakey , İnsanın Ataları, Ankara 1988

Ş.A. Kansu, İnsanlığın Kaynakları ve İlk Medeniyetler, TTK yayını Ankara 1971

B. Aşöliyen Kültür/Teknoloji: Tüm Afrika boyunca yer alan kültür, Asya ve Avrupa’nın (Avrasya kısmında) önemli kısımlarında da kolonileşmeyi başarmıştır. Adını Fransa’daki buluntu yerinden alır. Uygarlığın ilk basit ilkel izleri bu kültürle kendini göstermeye başlar. Özellikle tipik el baltaları dikkati çeker. Bu kültüre ait izlere ülkemizde de rastlanılmaktadır. (yüzey araştırmaları sırasında İç ve Doğu Anadolu’da bulunmuştur.)

Clactonian Kültür; arkeologlar tarafından belli bir çakmaktaşı endüstrisine verilen addır. İngiltere’deki buluntu yerinden adını alır. Homo erectuslarınyarattığı bir teknolojidir. Çakmaktaşından yonga ve dilgi gibi aletleri öne çıkar. Anadolu’da da bu kültüre ait buluntular söz konusudur.

Orta Paleolitik Dönem

Kabaca MÖ. 300.000 ile 30.000 arasındaki dönemi kapsar.

Afrika, Avrupa ve Asya’da izleri anlaşılmıştır.

Bu dönemde insanın gerçek ataları kabul edilen Neandarteller ortaya çıkar.

Daha gelişkin bir yontma taş endüstrisi (çekirdek-yonga) söz konusudur.

Bunun dışında insanlık yontma taş dışında ahşap ve kemiği de işlemeye başlar..

İlkel biçimde avcılığa dair izler, yiyeceklerin pişirilmiş olabileceğine dair veriler

İlkel biçimde sanat (mağara duvar resimleri) ve gömü hep bu dönemin karakteristiğidir.

NEANDARTELLER

(Yayılım alanları)

Bu dönemin en önemli kültürü teknolojisi; Mousterian Kültür’dür. Adını Fransa’daki buluntu yerinden alır (1909 yılında). Bu çakmaktaşı endüstrisi Avrupa, Yakındoğu ve Kuzey Afrika’da yaygındır. Ülkemizde de örnekleri çoktur.

Antalya-Karain mağarası bu dönemin en önemli-bilinen yerleşimidir.

Orta Paleolitik’in bir diğer önemli kültürü(teknolojisi) Aterian Kültürüdür. Atlas Dağları civarı ve Sahra Bölgesinde bulunan bu kültürde daha gelişmiş bir taş işçiliği söz konusudur. Kuzey Afrika kıyılarında bazı buluntu merkezleri dikkat çeker.

Üst Paleolitik (40.000-12.000)

Avupa, Asya ve Afrika’nın önemli kısımlarında iyi bilinen bir süreçtir. İnsanlığın yerleşik düzene geçmeden önceki son gelişkin sürecidir.

Neandertallerden sonra modern insanın atası kabul edilen Homo Sapienslerin görüldüğü dönemdir.

Taş dışında kemik, boynuz ve ahşap da başarılı bir şekilde işlenmeye başlar.

Bu dönemde ilkel barınaklar ve sanatsal faaliyetler (mağara resimleri ve figürinler) dikkati çeker…

Daha fazla bilgi için bakınız.

LSB Leakey , İnsanın Ataları, Ankara 1988)

Ş.A. Kansu, İnsanlığın Kaynağı ve İlk Medeniyetler, TTK yayını Ankara 1953

Willendorf

Venüsü..

Kireç taşındadır

1908 yılında

Aşağı

Avusturya’da.

Bulunur

MÖ. 24.000-

22.000 arasına

tarihlenir…

Bu dönemin önemli kültürleri (teknolojileri);

Chatelperronian Kültürü

Özellikle Fransa ve İspanya’da iyi bilinen bir kültürüdür. (35.000-29.000 arasına tarihlenir. Basit aletler dışında ilkel takılar söz konusudur. .

Augrignacian Kültürü

Avrupa ve Güneybatı Asya’da yaygındır. 32.000-21.000 arasına tarihlendirilir. Yontma taş dışında kemik ve mağara resimlerinde ilerlemiş bir kültürdür. Çeşitli takılar, süs eşyaları figürinler görülür…

Solutrean Kültürü

Bu kültürde Avrupa-Fransa’da yaygın bir kültürdür. Kabaca 19.000’li yıllara tarihlenmektedir. Bu dönemde prehistorik sanat önemli gelişme gösterir. Süslü boncuklar, takılar, kemik aletler yaygınlaşır. Yontma taştan alet üretiminde de gelişmişlik söz konusudur. Dilgiler, kesiciler, sıyırıcılar, ok uçları kancalar bilindik aletlerdir. Kemik aletler de şaşırtıcıdır.

Magdalenian Kültürü

Üst paleolitik sürecin yine Batı Avrupa’da iyi bilinen bir geç dönem kültürüdür. Bu dönemde avcılık gelişkindir. Ren geyiği, at ve mamut en çok avlanan hayvanlardır. Bu dönemde buzul çağlar sona ermektedir ve uygun koşullarda kültür tüm Avrupa’ya yayılır. Kabaca 18.000-12.000 arasına tarihlenen kültürde yontma taş endüstirisidışında kemik ve fildişi işlemeciliği de şaşırtıcı derecede gelişkindir. Bu süreç uygarlığa biraz daha yaklaşıldığı bir dönemdir ve bu dönemde insan toplulukları kendilerine çadır şeklinde özel barınaklar da inşa etmeye başlar…

EPİPALEOLİTİK / MEZOLİTİK DÖNEM

Mezolitik, kelime anlamı olarak yunanca (mesos=orta) ve (lithos=taş) kelimelerinden oluşmaktadır ve kelime anlamı (Orta Taş Çağ)dır.

Bu dönemin bir diğer ismi “Epipaleoltik”tir.

Günümüzden yaklaşık 12.000-10.000 arasına tarihlendirilmeye çalışılmaktadır.

Bu dönemde iklim koşulları tamamen değişir. Bu güne yakın iklim koşulları olur ve uygarlığın gelişmesi için uygun çevre koşulları gelişir.

Bu dönem de avcılık-toplayıcılık hala en geçerli yaşam şeklidir. Çakmaktaşı-obsidyen alet yapımında ileri bir teknoloji söz konusu mikrolit aletler üretilmeye başlıyor. Aslında bu teknoloji (mikrolit) Üst paleolitik sonlarında başlamıştı.

Bu süreç Avrupa dışında, Yakındoğu’da, Anadolu’da ve hatta Kıbrıs’ta iyi bilinen ve izleri görülebilen bir süreçtir. Mesela bu dönemin Levant Bölgesindeki ünlü kültürü; Natufian Kültür”dür.

MEZOLİTİK DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ

Mezolitik Dönem’in en iyi bilindiği bölgelerden biri de Levant Bölgesidir. Burada dönem Mezolitik 1 ve Mezolitik 2 olarak 2 evrede incelenir.

Mezolitik 1 (20.000/18.000-12000)

Mezolitik 2 (12.000-9.000)

En bilinen kültür Mezolitik 2 de yer alan Natufian Kültürüdür.

Natufian Kültürü; Levan’ta tarıma (dolayısıyla Neolitik’e) geçiş kültürüdür. En belirgin özellik ekim-dikimin başlamasıdır. Tohumların evcilleştirilmesi söz konusudur. Fakat hala avcılık ve toplayıcılıkta önemlidir. Kültürün en önemli yerleşimi; Jericho’dur.

Daha fazla bilgi için bkz. J. Mellart, Yakındoğunun En Eski Uygarlıkları, Arkeoloji-Sanat Yayınları, İstanbul, 1988.

Levant Mezolitiği ve Natufian Kültür

Karain Mağarası

Antalya sınırları içerisindedir. 1946’da Kılıç Kökten tarafından keşfedilir. 1972 yılına kadar aynı kişi tarafından kazısı yapılır. 1985 yılında ikinci dönem kazıları Işın Yalçınkaya tarafından yürütülmektedir. Bu mağara yerleşimi tüm Paleolitik Dönemde iskan görmüştür. Mezolitik döneme ait izler ise cılızdır. Bu yerleşimde çok sayıda Orta Paleolitik’in Mousterian Kültürü’ndekilere benzer çakmaktaşı alet bulunmuştur.

Buradan ele geçen çok sayıdaki hayvan kemiğinden bu insan topluluğunun avlayıp-yediği hayvanlar şunlardır; su aygırı, yabani sığır, yabani at, kızıl geyik, Anadolu alageyiği, yabani keçi, yabani koyun, yaban domuzu, mağara ayısı, panter, kızıl tilki ve kara kaplumbağası türleri saptanmıştır.

Öküzini Mağarası

Antalya yakınlarındadır. 1956’da K.Kökten keşfeder ve bir sondaj açar. Asıl kazılar 1990 yılında başlar. (I.Yalçınkaya). Mağara-yerleşimi Üst Paleolitik döneme tarihlenmektedir. 16.500 yıl önce yerleşime sahne olan bu mağarada iskan eden grup avcılık ve toplayıcılıkla geçinmekteydiler. Avladıkları ise keçi, alageyik, koyun, karaca, kızıl keçidir

Duvar resimleri ve taş üzerine çizilen resimler de dikkati çeker.ayrıca çeşitli kemik aletler, süs eşayaları dışında ezgi taşları burada tahılların öğütüldüğünü de düşündürtmektedir.

Mikrolit aletler “Aurignacian Kültürü”anımsatmaktadır.

Beldibi Kaya sığınağı

Antalya sınırları içersindedir. 1956 Enver Y. Bostancı tarafından keşfedilir. “kaya resimleri” dikkati çeker. 1956-1967 arasında kesintilerle Bostancı tarafından kazılır.

Sığınakta Mezolitik ve Paleolitik dönemde yoğun yerleşim izleri saptanmıştır. Özellikle Orta ve Üst paleolitik için. Bu dönemin mikrolit aletleri dikkat çeker. Dilgiler, kazıyıcılar, tanımlanması güç çakmaktaşı objeler söz konusudur. Ayrıca taş ve kemik figürinler dikkati çeker. Boyalı çakıl taşları, balık biçimli bir taş heykelciği (üzeri boyalı-gözleri belirginleştirilmiş) diğer dikkati çeken bulgulardır.

Yarımburgaz Mağarası

İstanbul-Küçükçekmece sınırları içersinde yer alır. 1959’da Ş.A.Kansu tarafından keşfedilir ve incelenir. 1963-1966 yılları arasında kazılır. 1986’da M.Özdoğan ikinci dönem kazılarını başlatır. Bu da 1990’da biter.

Mağara tüm paleolitik süreç boyunca yerleşim görmüştür.

Yontma taş örnekleri, el baltaları dikkati çeker. Bu mağarada yaşayanların daha çok toplayıcılıkla geçindikleri avcılığın ikincil kaldığı düşünülmektedir.