AKREDITACIJA RUDARSKIH LABORATORIJA PREMA …€¦ · dodijeljene akreditacije, akreditirana tijela, ... Laboratorije koje se bave predmetnim ispitivanjima su u ... kontrole i analize

AKREDITACIJA RUDARSKIH

LABORATORIJA PREMA 17025

S. Mičević

Udruženje „Atex“ Tuzla

[email protected]

Akreditacija – Međunarodno priznati način dokazivanja

osposobljenosti za ocjenjivanje usklađenosti procesa i usluga

s tehničkim propisima i standardima.

U BiH postoji nacionalno tijelo za akreditaciju (BATA),

formirano u skladu sa Zakonom, sa ovlaštenjima i zadatkom

provođenja procedura akreditiranja na način koji osigurava da

dodijeljene akreditacije, akreditirana tijela, te akreditirane

aktivnosti budu priznate kao kompetentne i pouzdane na

nacionalnom i međunarodnom nivou.

Sistem akreditiranja u BiH, koji implementira BATA, se temelji

na principima i zahtjevima evropskih standarda – serije EN

45000, te međunarodnim standardima serije ISO 17000, a koji

se odnose na akreditacijska tijela, organizaciju i upravljanje u

tijelu, tehničke zahtjeve.

Broj akreditiranih laboratorija u BiH je izrazito nizak,

Razlozi zbog kojih laboratoriji u BiH ne pokušavaju izvršiti

akreditaciju su višestruki, uključujući i BH zakonsko okruženje,

koje u velikoj mjeri nije usklađeno sa sistemom EU.

Najčešći razlog je značajnija finansijska investicija potrebna

za realizaciju postupka.

Akreditiranje laboratorija koje se bave ispitivanjem

eksplozivnih svojstava zapaljivih gasova i prašina takođe bi

trebalo da se izvrši od strane BATA-e, čime bi se obezbjedilo

povjerenje u izvršene usluge laboratorijskog ispitivanja.

Akreditiranje ispitnih i kalibracionih laboratorija vrši se prema

standardu BAS EN ISO/IEC 17025 – Opšti zahtjevi za

kompententnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za

etaloniranje.

Laboratorije koje se bave predmetnim ispitivanjima su u

organizacionom smislu vezane za rudnike,

Komercijalna djelatnost (ispitivanje kvaliteta uglja),

Sigurnosna (gasovi i prašina u jamskim sredinama).

Institut Tuzla i Rudarsko-geološko-građevinski fakultet u Tuzli,

posjeduju dvije laboratorije, koje se takođe bave navedenim

ispitivanjima.

Proces akreditiranja ovih laboratorija prema ISO 17025, ni do

danas nije okončan.

Ni jedna od navedenih laboratorija nema akreditaciju prema

zahtjevima standarda 17025 za poslove koji se odnose na

ispitivanje parametara eksplozivnosti zapaljivih gasova i prašina.

Tabela br.1. Pregled opremljenosti laboratorija za ispitivanje

sadržaja gasova u jamskom vazduhu

LABORA-TORIJA

JAMSKI GASOVI

VRSTA GASA

UREĐAJ PROIZVOĐAČ/

GODINA PROIZVODNJE

ETALON GAS

Rudnik KREKA

CH4, CO, CO2

IC analizator S 710

SICK-MAIHAK (D)/2009.

CH4,CO, CO2 u N2

(Messer Austrija)

O2 Paramagnetni

analizator S 710

SICK-MAIHAK (D) /2009.

Atmosferski vazduh

NO2 CLD-60 ECOPHYSICS (D)

/2009. NO2 u N2

(Messer Austrija)

H2S S 710 SICK-MAIHAK (D)

/2009. H2S u N2

(Messer Austrija)

SO2 S 710 SICK-MAIHAK (D

/2009. SO2 u N2

(Messer Austrija)

Rudnik ZENICA

CH4, CO, CO2

IC analizator S 710

SICK-MAIHAK (D)/2007

CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija)

O2 Paramagnetni

analizator S 710


Atmosferski vazduh

Rudnik KAKANJ

CH4, CO, CO2

IC analizator S 710



O2 Paramagnetni

analizator S 710


Atmosferski vazduh

Rudnik BREZA

CH4, CO, IC analizator UNOR 6N

MAIHAK (D)/1998 CH4,CO, CO2 u N2 (Messer Austrija)

O2, CO2 Orsat aparat Strőchlein (D)/1978 Atmosferski

vazduh

Rudnik BANOVIĆI

CH4, CO, CO2

IC analizator S710

SICK- MAIHAK (D)/2006


O2 Paramagnetni

analizator SICK-MAIHAK

(D)/2008 Atmosferski

vazduh

Rudnik ĐURĐEVIK

Rudnik ne posjeduje laboratoriju za kontrolu gasnog stanja u jami. Kontrolu jamskog vazduha vrši Laboratorija INZIO Tuzla

RGGF TUZLA

CH4, CO, CO2

IC analizator UNOR 6N


O2 Paramagnetni

analizator OXOR 6N MAIHAK (D) /1991

Atmosferski vazduh

NO2 Lambda 25 Perkin Elmer/2010 MERCK-standardi

p.a.

H2S Lambda 25 Perkin Elmer/2010 MERCK-standardi

p.a.

SO2 Lambda 25 Perkin Elmer/2010 MERCK-standardi

p.a.

RI TUZLA

CH4, CO, CO2

IC analizator UNOR 5N


O2 Orsat aparat Strőchlein (D)/1980 Atmosferski

vazduh

Tabela br.2. Pregled opremljenosti laboratorija za

ispitivanje

karakteristika ugljene prašine

LABORA- TORIJA

UGLJENA PRAŠINA

PARAMETAR UREĐAJ

PROIZVOĐAČ/

GODINA

PROIZVODNJE

NAPOMENA

Rudnik KREKA

Granulacija Sistem sita i vibrator Fritsch (D)/2009

Imedijatna analiza Sušnica, peć za žarenje,

kvarcni lončići

Standardni laboratorijski

uređaji

Energija upale Hartman-ov uređaj Udruženje Atex BiH/2010 Energija upale testirana

na prahu Lycopodium-a

Rudnik ZENICA



kvarcni lončići


uređaji

Rudnik KAKANJ

Granulacija Sistem sita i vibrator Rosche (D)/1991

Lab. akreditirana prema

BAS EN ISO/IEC 17025

za fizičko – hemijska

ispitivanja i uzorkovanje

mrkog uglja (8 metoda)

broj LI-42-01, 2011,

revizija 2014.


kvarcni lončići


uređaji

Rudnik BREZA



kvarcni lončići


uređaji

Rudnik BANOVIĆI

Granulacija Sistem sita i vibrator Rosche (D)/2009


kvarcni lončići


uređaji

Rudnik ĐURĐEVIK



kvarcni lončići


uređaji

RGGF TUZLA



kvarcni lončići


uređaji

Max. pritisak eksplozije

Komora za ispitivanje

eksplozivnosti prašine

KSEP 20 dm3,

„Kűhner“

(Švajcarska)/2009

Testirano u Tuzli na

testnom prahu

proizvođača, a na

osnovu rezultata

dobijen certifikat

proizvođača „Kűhner“

Brzina prirasta pritiska

ekspl.

Min. energija upale

DGE

GKK

Temperatura upale oblaka

prašine

TEST APARAT

EN 50281-2-2

ANKO-VARŠAVA

Poljska/2009

Temp. samoupale sloja

prašine

TEST APARAT

EN 50281-2-1

ANKO-VARŠAVA

Poljska/2009

RI TUZLA



kvarcni lončići


uređaji

Max. pritisak eksplozije Komora za ispitivanje

eksplozivnosti prašine 8

dm3,

GIG (Poljska)/1987. Brzina prirasta pritiska

ekspl.

Temp. samoupale sloja

prašine Uređaj po Jentsch-u RI Tuzla1975.

Zakon i dio podzakonskih akata iz oblasti sigurnosti u

rudnicima - zahtijev da se laboratorijska istraživanja, mogu

vršiti samo u akreditiranim laboratorijama,

Kontradiktornost :

- logika: neophodnost neprekidne kontrole

parametara sigurnosti,

- ne uvažavanje rezultate istraživanja

neakreditiranih laboratorija.

Pitanje:

- da li u uslovima u kojima laboratorije još uvijek

nemaju, a i neizvjesno je kada će imati

dokumentovani sistem upravljanja kvalitetom u

skladu sa standardom ISO 17025, nastaviti sa

dosadašnjim načinom ispitivanja parametara

eksplozivnosti zapaljivih gasova i prašina, te na taj

način obezbjediti „nevalidnu“ kontrolu navedenih

parametara, kao što se provodi u ovom momentu, ili

- ne raditi ništa dok se ne uvede akreditacija po

standardu ISO 17025?

A da li laboratorije zaista prave velike greške u radu radeći

bez akreditacije, ili rukovodeći se dobrom laboratorijskom

praksom uspijevaju zadovoljiti zahtjeve koji se pred njih

postavljaju, od momenta formiranja pa do današnjih dana

Paralela osnovnih načela standarda ISO 17025 i

dobre laboratorijske prakse (GLP)

?

Zahtjevi ISO 17025

Cilj akreditacije ISO 17025 je da olakša saradnju između laboratorija i drugih tijela pri razmjeni informacija i iskustava, kao i pri harmoniziranju standarda i procedura.

Osnovne tačke standarda ISO 17025:2005 su:

a. predmet i područje primjene

b. normativne reference,

c. termini i definicije,

d. zahtjevi koji se odnose na menadžment i

e. tehnički zahtjevi.

Dobra laboratorijska praksa (Good laboratory

practice, GLP)

Dobra laboratorijska praksa predstavlja sistem rada koji obezbjeđuje:

kvalitet,

osigurava organizacione procese i uslove pod kojima se neka istraživanja izvode,

nadzor, zapis i izvještaje.

Principi GLP danas su prerasli u sistem osiguranja kvaliteta, koji se primjenjuje na sve djelatnosti.

Prema smjernicama GLP glavni cilj laboratorijskog rada je izdavanje vjerodostojnih i pouzdanih rezultata analiza koji moraju biti naučno utemeljeni i zakonski odbranjivi.

ISO 17025 PRINCIPI DOBRE LABORATORIJSKE

PRAKSE Zahtjevi koji se odnose na menadžment:

- Sistem menadžmenta,

- Upravljanje dokumentima,

- Preispitivanje zahtjeva, ponuda i ugovora,

- Podugovaranje ispitivanja i etaloniranja,

- Nabavka usluga i proizvoda,

- Odnos prema korisniku,

- Prigovori – Žalbe,

- Upravljanje neusaglašenim ispitivanjima i/ili etaloniranjima,

- Poboljšanja,

- Korektivne mjere,

- Preventivne mjere,

- Upravljanje zapisima,

- Interne provjere – auditi,

- Preispitivanje od strane rukovodstva

- Odgovornosti rukovodioca ovlaštene institucije

- Odgovornosti direktora ispitivanja

- Odgovornosti glavnog istraživača

- Odgovornosti glavnog istraživača

- Odgovornosti osoblja uključenog u ispitivanje

Tehnički zahtjevi-Faktori koji određuju pouzdanost

ispitivanja/etaloniranja u laboratoriji:

- Osoblje,

- Uslovi smještaja i radne sredine,

- Metode ispitivanja i njihova validacija

- Oprema

- Sljedljivost mjerenja

- Uzorkovanje

- Rukovanje uzorcima za ispitivanje i etaloniranje

- Osiguravanje kvalitete rezultata

- Izvještavanje rezultata

Program osiguranja kvalitete

- Odgovornosti osoblja zaduženog za osiguranje kvalitete

Prostori za ispitivanje

- Prostorije za arhiviranje

- Odlaganje otpada

Oprema, materijali i reagensi

- Oprema

- Materijali i reagensi

Test sistemi:

- Fizički/hemijski

Predmeti za ispitivanje i predmeti za poređenje:

- Prijem,

- rukovanje,

- uzorkovanje i

- skladištenje

Standardne operativne procedure

Izvođenje ispitivanja

Izvješćivanje o rezultatima ispitivanja

Pohranjivanje i čuvanje zapisnika i materijala

- Zajednički cilj i jednog i drugog načina rada :

dobivanje pouzdanog i upotrebljivog rezultata.

- Sva ispitivanja koja se trenutno izvode u

laboratorijama, ali i u budućnosti neće se bitnije

promjeniti, osim što će za svaku vrstu ispitivanja,

počev od uzimanja uzoraka do izdavanja konačnog

rezultata, biti propisane procedure kojih se mora

pridržavati, a koje podrazumijevaju kompatibilnost sa

važećim standardom,

- Realno je očekivati da se rezultati ispitivanja neće

promijeniti u odnosu na ispitivanja rađena prema

postupcima GLP.

- Zašto?

- Jer su preporuke o načinu rada laboratorija

ustaljene, dobro razrađene i naučno dokazane.

- Rad na pojedinim uređajima, čak i bez procedura

koje propisuje ISO 17025, zahtijeva stalnu kalibraciju

instrumenata etalonima koji su ograničenog roka

trajanja i koji se i u sadašnjim uslovima redovno

obnavljaju, prvenstveno radi sopstvene sigurnosti

laboratorije u ispravnost rada uređaja i dobivenog

rezultata.

- Hoćemo li uvođenjem ISO 17025 bitno mijenjati sam rad i

analizu traženog parametra ili ćemo poboljšati organizaciju

rada u laboratoriji, a time i učinkovitost rada i smanjiti

dosadašnje probleme vezane za tehničko-tehnološke

uslove izvođenja ispitivanja, nedostatak resursa,

ekonomske, zakonodavne i organizacione probleme?

- Uvođenje akreditacije je neminovnost svake laboratorije

koja će dosadašnju dobru praksu pretočiti u

dokumentovane procedure i uputstva, te uspostaviti uređen

sistem planiranja, praćenja, kontrole i analize.

- Iz tog razloga navedena problematika i postavljena pitanja

zahtijevaju ozbiljnu raspravu i diskusiju na svim nivoima,

čime će se iskristalisati odgovori koji će omogućiti

premoštavanje nastalog „vakuuma“ u tako važnoj kontroli

parametara sigurnosti

Documents

AKREDITACIJA RUDARSKIH LABORATORIJA PREMA …€¦ · dodijeljene akreditacije, akreditirana tijela, ... Laboratorije koje se bave predmetnim ispitivanjima su u ... kontrole i analize