Akdeniz ve ‹ç Anadolu Floras›na ait 120 taksonun silvikültür teknikleri üzerine

yaklafl›k 20 y›ld›r sürdürdü¤üm çal›flmalar›n sonucu elde etti¤im verileri, meslektafllar›mla

paylaflmak amac›yla kitapç›k olarak yay›nlanmas›n› sa¤layan baflta Say›n GenelMüdürüm Mustafa YÜKSEK olmak üzere Genel Müdür Yard›mc›m Mehmet NAKKAfi,Daire Baflkan› Yunus fiEKER, fiube Müdürü Muhammet SAÇMA, Orman MühendisiHümeyra TURAN ve Peyzaj Mimar› ‹lknur PALAfiO⁄LU'na sonsuz flükranlar›mla.

Hazin Cemal GÜLTEK‹N

ÖNSÖZ

Ormanlar toplumun ihtiyaç duydu¤u odun hammaddesi ihtiyac›n›n

karfl›lanmas›n›n çok ötesinde, su rejimini düzenleme, hava kirlili¤ini önleme,

toprak erozyonuna ve gürültüye mani olma, yaban hayat›na yaflam ortam›

oluflturma gibi çok önemli ifllevleri yerine getirmektedir.

Anadolu co¤rafyas› 6 bin y›ll›k geçmiflinde bir çok medeniyete ev sahipli¤i

yapm›flt›r. Bu co¤rafyada yaflanan savafllar ve insanlar›n do¤adan gücünün üzerinde

faydalanmas› tahribat› da beraberinde getirmifltir.

Türk ormanc›s› yapm›fl oldu¤u a¤açland›rma, erozyon kontrolu ve rehabilitasyon

çal›flmalar› ile 5 milyon hektar alan›n geri kazan›m›n› sa¤lam›flt›r. Son y›llarda

yaflanan ve küresel ›s›nmadan kaynaklanan do¤al afetlere karfl› al›nacak en önemli

tedbirlerden biride do¤an›n tahribat›n›n önüne geçmek ve a¤açland›rma çal›flmalar›

yapmakt›r.

Ülkemizin dört bir taraf›na yay›lm›fl olan orman fidanl›klar›nda do¤al a¤aç,

a¤açç›k ve çal› türlerinin fidanlar› üretilerek toprakla buluflturulmaktad›r. Ard›ç,

and›z, üvez ve baz› yaban›l meyve türlerinin kitlesel fidan üretimi yap›lamad›¤›ndan

a¤açland›rma çal›flmalar›nda da kullan›lamam›flt›r.

Isparta E¤irdir Orman Fidanl›¤›nda görev yapan Orman Yüksek Mühendisi

H. Cemal GÜLTEK‹N 2001 y›l›nda bafllay›p, dört befl y›l gibi çok k›sa bir sürede

uygulamaya dönük ondan fazla araflt›rmay› sonuçland›rarak, milyonlarca ard›ç,

and›z, akçaaça¤aç, üvez ve baz› yaban›l meyve türlerinin kitlesel fidan üretiminin

gerçeklefltirmifltir. Hiçbir karfl›l›k beklemeden yapm›fl oldu¤u bu özverili ve fedakar

çal›flmalar için H. Cemal GÜLTEK‹N’e teflekkür ederim.

Kitapç›klar›n içerdi¤i bilgiler sayesinde üretilecek milyonlarca fidan, binlerce

hektar bozuk ard›ç ve and›z ormanlar›n›n a¤açland›r›lmas›n›n önünü açacak, do¤al

türlerimizin neslinin devam›n› ve biyolojik çeflitli¤in korunmas›n› sa¤layacak,

yaban hayat›n›n geliflimine destek olacak, do¤al türlerimizin peyzajda kullan›m›n›n

önemini ortaya koyarak ülke ormanc›l›¤› için yeni aç›l›mlar getirecektir.

Kitapç›klar›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçenlere teflekkür eder, meslektafllar›m›za

ve di¤er faydalan›c›lara hay›rl› olmas›n› dilerim.

Mustafa YÜKSEK

Genel Müdür

5

ANDIZ (Arceuthos drupacea

(Labill) Ant. Et. Cotschy) ve FİDAN

ÜRETİM TEKNİKLERİ

And›z Cupressaceae (Pul

yaprakl›lar) ailesine aittir. Pul

yaprakl›lar ailesi taksonlar›; çok

dallanan her dem yeflil a¤aç,

küçük a¤aç veya yerde sürünen

çal›lar halindeki bitkilerdir. Baz›la-

r›nda yapraklar i¤ne, baz›lar›nda

pul seklinde olup di¤er familya-

lardan ayr› olarak sürgünlere çevrel

veya karfl›l›kl› olarak yerleflmifllerdir.

Hiçbir türün odununda reçine kanal›

yoktur. Pul yaprakl›lar ailesi kozalak

ve sürgün yap›lar› bak›m›ndan

Thujoideae, Cupressoideae ve

Juniperoideae fleklinde 3 alt aileye

ayr›l›r. And›z (Arceuthos Ant. Et

Kotschy) cinsi, Juniperoideae alt

ailesindendir.

And›z, bir cinsli iki evcikli yani,

erkek ve difli çiçekler ayr› ayr› a¤açlarda

bulunan bir a¤aç cinsidir. Baz› botanikçiler

taraf›ndan ard›çlar›n (Juniperus L.) bir türü

olarak kabul edilseler de, kozalak yap›s›,

tohumlar›n›n serbest olmamas› ve tomurcuklar›n›n

pullarla örtülmüfl olmas› ile ard›çlardan ayr›l›r. And›z,

cinsinin yaflayan tek türüdür.

l Erkek çiçekler

6

And›z; 25 m boya, 100 cm çapa ulaflabilen, genellikle piramidal tepe

formuna sahip bir orman a¤ac›d›r. Yumurta fleklindeki tomurcuklar› sivri pullarla

örtülmüfltür. Boylar› 1-2.5 cm olan genifl i¤ne biçimindeki yapraklar›n uçlar› sivri

ve bat›c›d›r. Üst yüzeylerinde belirgin iki beyaz stoma band› bulunur. Difli çiçekler

üçer üçer çevrel dizilmifl çok say›da pullardan oluflmufltur. Kozalaklar oldukça

büyüktür (2-2.5 cm) ve ikinci y›lda olgunlafl›r. And›z tohumlar›n› do¤al ortamda

daha çok, ay›lar, domuzlar, keçiler, sincaplar, kemirgenler ve baz› kufllar yaymaktad›r.

And›z tohumlar›n›n yay›c› hayvanlar›, onlar›n; kozalaklar›n›n etli k›s›mlar›n› yiyerek,

kozalak etinden kaynaklanan çimlenme engelini gidermektedir .

And›z odununun yap›s› sade ve homojendir. Odununda belirgin bir koku

bulunmaktad›r. Öz odunlar›n›n ço¤unlu¤u k›rm›z› kahverengidir. Dirençleri orta

derecelidir ve flok etkilere yüksek direnç gösterirler. Odunlar›n›n çal›flmas› çok

azd›r. Özellikle öz odunlar› mantar ve böceklere karfl› büyük bir dayan›kl›l›k

gösterir. Toros Türkmenleri and›z odununun kendine has kokusu, bu kokunun

haflarat› önlemesi, kumafllara hofl bir koku vermesi, dayan›kl›l›¤›, çal›flmamas› ve

uzun y›llar bozulmayan rengi nedeniyle çeyiz sand›¤› yap›m›nda ve iç mekan

mobilyas›nda kullanmaktad›r.

And›z a¤ac› yok olma tehlikesi alt›ndad›r ve ormanlar›n›n daralma süreci

devam etmektedir. Daralma sürecinin befl nedeni vard›r: 1) Ülkemizde, and›z›n

efleyli ve efleysiz fidan üretim yöntemi, fidanl›k, a¤açland›rma ve do¤al gençlefltirme

tekniklerinin ortaya konamamas›d›r. Bunun sonunda, kullan›m amaçlar›na yönelik

kitlesel fidan üretimi gerçekleflememifltir. 2) And›z ormanlar›n›n üzerinde yo¤un

otlatma bask›s› vard›r. Otlak alanlar›n›n tar›msal amaçl› kullan›m›, keçilerin ana

beslenme alanlar› olan mefle çal›l›klar›n›n ve seyrek a¤açl›k alanlar›n a¤açland›r›lmas›

nedeniyle, keçi ve koyun otlatmas› and›z ormanlar›na yönelmifltir. 3) And›z

ormanlar›, yaban hayat›na çok iyi bar›nma ve beslenme ortam› olufltururlar. Bu

nedenle, yo¤un avlak alanlar› olarak kullan›lmaktad›r. Kontrolsüz avlanma bask›s›

sonucu, and›z tohumlar›n›n yay›l›fl›n› sa¤layan yaban›l hayvan varl›¤› h›zla düflmekte,

hatta, ay›larda oldu¤u gibi tamamen yok olma tehlikesi ile karfl› karfl›ya bulunmakt›r.

4) Çok yüksek fiyatlarla sat›lan and›z katran›n›n elde edilmesi amac›yla, ormanlar›n

tahribi söz konusudur. Geçmiflte sadece yöresel olarak tüketilen and›z katran›,

günümüzde alternatif t›p uygulamalar›nda yayg›n olarak kullan›lmas› tahribat›

daha da art›rmaktad›r. 5) Eskiden sadece yöre insan›nca tüketilen and›z pekmezi,

turizm hareketlerinin art›fl› ile birlikte ticari materyal haline dönüflmüfltür. And›z

7

pekmezi imal edebilmek amac›yla köylüler kozalaklar› toplayarak kaynatmaktad›r.

Kozalaklarla birlikte tohumlarda ormanlar d›fl›na ç›kar›lmakta do¤al ortamdaki

tohum miktar› önemli oranda azalmaktad›r. Bu durumdan, özellikle yerleflim

olanlar›na yak›n and›z ormanlar› olumsuz yönde etkilenmekte, kendisini

yenileyememektedir.

And›z a¤ac›n›n çok yönlü fonksiyonlar›n› yerine getirebilmesi ancak

ormanlar›n›n daralma sürecinin durdurulmas›, bunun içinde koruma önlemlerinin

art›r›lmas› ile fidanl›k ve a¤açland›rma teknikleri ile di¤er silvikültür tekniklerinin

ortaya konmas›na ba¤l›d›r.

And›z a¤ac›n›n ormanlar›m›za geri dönüflünü ve mimari ö¤elerimiz

içerisinde hak etti¤i yeri almas›n› sa¤lamak, ancak bu konuda toplumsal duyarl›l›¤›n

artmas›na, buna ba¤l› olarak koruma önlemlerinin al›nmas›na, ard›ndan da fidan

üretim tekniklerinin ortaya konmas›na bafll›d›r. E¤irdir Orman Fidanl›¤›nca yürütülen

and›z fidan üretim araflt›rmalar› sonucu, kitlesel fidan üretim teknikleri ortaya

konmufl, geriye, yeni ormanlar›n kurulmas› ve korunmas› kalm›flt›r.

l Domuzun sindirim sisteminden geçmifl and›z tohumlar› l Sindirim sisteminden geçen

tohumun çimlenmifl hali

l 1 yafl›nda and›z kozaklar›

8

2. ANDIZIN DOĞAL YAYILIŞI VE EKOLOJİSİ

And›z dünya üzerinde yaln›zca; Türkiye, Suriye, Lübnan ve Yunanistan

gibi Akdeniz ülkelerinde do¤al olarak yetiflmektedir. Bu genel yay›l›fl alan› içerisinde

ülkemizin Do¤u ve Orta Akdeniz bölgesinin da¤l›k kesimlerinde 600 ile 1800

metreler aras›nda önemli yay›l›fla sahiptir. Ülkemizdeki yay›l›fl alan›nda yer yer

saf meflcereler oluflturmas›na ra¤men, genelde ard›ç (Juniperus L.) türleri, katran

(Cedrus libani A. Rich.), karaçam (Pinus nigra Arnold.), k›z›lçam (Pinus brutia

Henry.), göknar (Abies cilicica Carr.), mefle (Quercus L.) ve maki türleri ile kar›fl›k

ormanlar oluflturur.

Ülkemizde and›z, Marafl, Osmaniye, Hatay, Adana, Mersin, Konya,

Karaman illeri ile Antalya ilinin do¤usunda yay›l›r. And›z›n Toros Da¤lar›ndaki

yay›l›fl›, birbirinden kopuk küçük bükler ve popülasyonlar halinde veya di¤er

türlere münferit olarak kar›flm›fl halde bulunur. Yo¤un otlatma, yanl›fl yararlanma

yöntemleri ve silvikültürel uygulamalar nedeni ile alan› daralm›flt›r. Toroslarda

yay›l›fl gösteren; k›z›lçam, karaçam, katran, ve göknar›n yüksek rekabet gücü

nedeniyle, daha çok düflük bonitetlerde, ulafl›lmas› güç alanlarda ve di¤er türler

üzerinde yo¤un insan bask›s› olan yaylak ve köylere yak›n yerlerde ise insan

kökenli olarak bulunmaktad›r. Ülkemizde and›z›n egemen oldu¤u orman alan›

yaklafl›k 20 000 ha, di¤er türlerle grup yada münferit olarak kar›fl›ma girdi¤i orman

alan› ise en az 150 000 ha, münferit olarak yay›ld›¤› alan ise çok daha fazlad›r.

l And›z›n do¤adaki piramit formu

And›z yay›l›fl alanlar›n› Akdeniz orman ekosisteminin bir parças› olarak

görmek mümkündür. Bu alanda; Uzun süren yaz kurakl›¤›, yüksek e¤im, Olumsuz

toprak özellikleri, geç don ve yo¤un keçi otlatmas›; çevreyi s›n›rlay›c› etkenlerdir.

And›z Seydiflehir’de oldu¤u gibi 1800 metreye kadar ç›karken, Anamur’da ise

600 m ye kadar inerek k›z›lçam ormanlar›n›n içerisine sokulur. Akdeniz ard›

ekolojik bölgeye ise genelde sarkmaz. Bu bölgede deniz etkisinin ulaflamad›¤›

k›fl›n fliddetli don görülen kapal› havzalarda ise hiç bulunmaz.

3. ANDIZIN KULLANIM ALANLARI

And›z ülkemizde Do¤u ve Orta Akdeniz Bölgesinde genifl alanlarda

yay›lan önemli bir orman a¤ac› türüdür. And›z ormanlar›, hayvanlarla yay›lan

di¤er türlerde oldu¤u gibi birbirinden çok farkl› genetik çeflitlilik göstermektedir.

Bu çeflitlilik, onlar›n çok amaçl› kullan›mlar›n› da sa¤lamaktad›r. Bunlardan en

önemlisi; farkl› tepe tac›na, gövde formuna ve kozalak özelliklerine göre, and›z

a¤açlar›n›n kültüre al›narak park ve bahçelerimizi süslemesi, bu de¤iflik formalardan

oluflan kent ormanlar›n›n, yeflil kuflak ve yol a¤açland›rmalar›n›n yap›lmas›d›r.

Farkl› görünümlere sahip olmalar› ve uzun yaflamalar› nedeniyle and›z

ormanlar› an›tsal nitelikler de tafl›r. Bu nitelikleri nedeniyle, biyolojik turizm

hareketlerinde önemli yere sahiptir. Ayn› zamanda and›z; ekstrem toprak koflullar›na

dayan›kl›l›¤› ve yayg›n kök sistemleriyle erozyon kontrolü çal›flmalar›nda, çok

de¤erli odunlar› dolay›s›yla da odun kökenli sanayide, rüzgar, kar ve ses perdesi

tesisinde, yeflil kuflak ve yol a¤açland›rmalar›nda kullan›labilecek çok yönlü a¤aç

türüdür. And›z Akdeniz ekosistemi içerisinde ormans›zlaflma sürecinde sahay›

en son terk eden, ekstrem yetiflme ortamlar›na en dayan›kl› a¤açlar›ndan biridir.

Bat›l›lar 1547 y›l›ndan bu yana

and›zlar›n çok üstün dekoratif özelli¤e

sahip oldu¤unu görüp, ülkemiz and›z

ormanlar›n› tarayarak kültür formlar›n›

götürmüfl, bahçelerini onlarla süsle-

mifllerdir. Ülkemiz park bahçelerinde

neredeyse hiç and›z a¤ac› olmad›¤›

gibi, bugüne kadar gerçeklefltirilmifl

hiçbir plantasyon sahas› veya gençlefl-

tirme alan› da yoktur.l And›z

9

10

11

Ana yay›l›fl› ülkemiz olan bu cinsin bir tek fidan›na sahip

olmak istedi¤imizde ithal etmek zorunda olmam›z ve

bat›l›lar›n yüzlerce y›l önceden belirledi¤i ve götürdü¤ü

kültür formalar›n›n ülkemizde nerelerde dahi yay›ld›¤›n›

bilmememiz asl›nda üzüntü duyulmas› gereken bir durumdur.

Türkmen kültüründe and›zlar çok önemli yere sahiptir. Yöre

halk› yüzy›llard›r, kozalaklar›n etli k›s›mlar›ndan pekmez

imal etmekte ve tohumlar› çam f›st›¤› yerine besin olarak

tüketilmekte, katran ve pekmezini ise t›bbi amaçlarla

kullanmaktad›r. Yine Türkmen gelene¤inde çeyiz sand›klar›

and›z odunundan yap›l›r.

And›z gibi pul yapraklara sahip türlerin ölü

örtüleri son derece s›k› istiflenme gösterdiklerinden daha

olumsuz yanma ortam› olufltururlar. Bu nedenle yang›n

emniyet yollar›n›n tesisinde kullan›l›rlar.

And›z s›k ibre yap›s›, besin de¤eri yüksek

ve y›l boyunca sürekli bulunabilir kozalaklar›

nedeniyle; yaban›l hayvanlara çok iyi bar›nma ve

beslenme ortamlar› olufltururlar. Yine, çeflitli

organlar› toprak üzerinde yavafl ayr›flan ölü tabaka

oluflturarak, toprakta canl› etkinli¤inin devam›n›

sa¤larlar. Bu özellikleri ile de ekstrem yetiflme

ortamlar›nda biyolojik çeflitlilikte önemli ifllevler

görürler.

And›z ormanlar›n›n teknik sorunlar›

hakk›nda, günümüze kadar yap›lan çal›flmalardan

yeterli sonuca ulafl›lamam›flt›r. E¤irdir Orman

Fidanl›¤›nda gerçeklefltirilen çal›flmalar

sonucu; and›z›n y›¤›nsal üretimin

yöntemler i ortaya konmufl, i lk

a¤açland›rma çal›flmalar› gerçek-

lefltirilmifltir.

l And›z

12

4. KOZAK VE TOHUMLARIN TOPLANMASI

4.1. Kozalak Toplanacak Ağaçlar ve Alanlar

And›z, birbirinden çok farkl› formlara sahip bireyler ve meflçereler

oluflturmas› nedeniyle, yetifltirme amac›na yönelik olarak tohumlar›n, tohum

meflcereleri ya da tohum bahçelerinden sa¤lanmas› gerekir. Oysa, ülkemizde

and›z›n, tohum meflceresi ve tohum bahçesi bulunmamaktad›r. Bunun yan›nda,

tohum has›lat ve kullan›m m›nt›kalar› belirlenmemifltir. Bu nedenle, plantasyon

sahas›na en yak›n, yeteri kadar kapal›l›k ve büyüklük oluflturmufl popülasyonlardan

tohum tedarik edilmelidir.

And›z tohumu temin ederken; yeterli say›da ve boyda erkek a¤aç bulunup

bulunmad›¤›na fakir topraklar›n a¤açlar› olsalar da, boylanma, gövde ve tepe

özelliklerine dikkat edilmeli daha verimli alanlar tercih edilmelidir. Tohum toplarken

çok genç ve çok yafll› büklerden kaç›n›lmal›, 50-150 yafl›ndaki a¤açlar tercih

edilmelidir. A¤açlar›n ilk kozalak tutma yafl› yaklafl›k olarak 20-25 yafllar›nda

olmaktad›r. And›z a¤açlar› genelde 2 y›lda bir bol tohum vermekle birlikte verimli

alanlarda her y›l üst üste bol tohumda tutabilmektedir. Baz› büklerde ise a¤açlar›n

bir k›sm› o y›l bol tohum tutarken baz›lar› da ikinci y›l bol tohum tutmaktad›r. Bu

nedenle and›z ormanlar›nda tohum toplama genelde sorun de¤ildir.

4.2. Kozalak ve Tohumun Olgunlaşma Süresi ve Zamanı

And›zlarda difli ve erkek çiçekler tepe tac›n›n tamam›na yay›lm›flt›r. Bu

nedenle genelde tepe tac›nda çok miktarda kozalak oluflturmaktad›r. Kozalak

ve tohum, tozlaflma ve döllenmeden sonraki 2. y›lda olgunlaflmaktad›r. Yay›l›fl

alan›na ba¤l› olarak de¤iflmekle birlikte, genelde, and›z tohumlar› en erken ekim

ay›nda, 17-18 ayda olgunlaflmaktad›r.

4.3. Kozalak Toplama Zamanı

And›zda kozalak, olgunlaflma tarihinden bafllamak üzere, a¤açlar›n

bafllar›ndan ekim, kas›m, aral›k k›smen de ocak aylar›nda, diplerinden ise bir y›l

boyunca toplanabilir ve tohumlar çimlenme özelli¤ini korur. En uygun toplama

zaman›, kas›m-nisan aylar›d›r. Bu dönem, kozalaklar›n toplanmas›n›n ve

ç›kar›lmas›n›n en kolay oldu¤u zaman dilimidir. Özellikle karlar›n erimeye bafllad›¤›

mart ay›ndan itibaren kozalaklar yöre halk› taraf›ndan pekmez yapmak amac›yla

toplan›rken, keçiler, domuzlar ve di¤er hayvanlar, yere düflen kozalaklar› yemektedir.

Bu nedenle tohum toplanmas›nda geç kal›nmamas›nda fayda vard›r.

13

4.4. Kozalak Toplama Tekniği

And›z kozala¤›, oluflumundan sonraki 2. y›lda olgunlaflmaktad›r. Bu bak›mda

ayn› a¤aç üzerinde hem 1, hem de 2 yafll› kozalaklar› görmek mümkündür. Bu

nedenle, kozalak toplamada dikkatli davranmak gerekir. Kozalak toplama

zaman›nda, 1 ve 2 yafll› kozalaklar hemen hemen ayn› boyutta olup olgun kozala¤›

boyutuna bakarak kolayl›kla birbirinden ay›rt etmek mümkün de¤ildir. Bir yafll›

kozalaklar yeflil renkli, iki yafll› olgun kozalaklar, k›rm›z›-kahverengindedir ve

üzerinde mavimsi bir mum tabakas› vard›r. Ayr›ca olgun kozalaklarda tatlanma

bafllam›flt›r.

Genelde, iki y›lda bir oluflan bol tohum y›llar›nda, 20’yi aflk›n kozalak ayn› dal›n

bir sürgününde bir arada bulunabilir. Bu durum kozalak toplamay›

kolaylaflt›rmaktad›r. Kozalaklar 4 yöntemle toplanabilir:

• A¤açlardan elle teker teker toplama: Bu yöntem, ekim-kas›m aylar›nda

kullan›l›r,

• A¤açlar›n alt›na bir branda serilip a¤açlar›n sopa ile ç›rp›lmas›. Bu yöntemin

sak›ncas› ç›rpma esnas›nda 1 ve 2 yafll› kozalaklar›n birlikte dökülmesidir.

Bilahare, 1 ve 2 yafl›ndaki kozalaklar birbirinden ayr›l›r. Tohum temininde

sorun olmayan yörelerde uygulanmas›nda bir sak›nca yoktur. Bu yöntem,

Ekim-Kas›m aylar›nda kullan›l›r,

l And›z kozala¤›

14

• Kas›m sonu ve aral›k aylar›nda toplanmas›

durumunda silkme yöntemi kullan›l›r.

Bu dönemde olgun kozalaklar kolayca

dökülürken bir yafll› kozalaklar silkme

daha az dökülür,

• Kozalaklar›n do¤al olarak dökül-

mesinin beklenerek, a¤açlar›n

dibinden toplanmas›d›r. And›z

kozala¤›n›n toplanmas›nda

sak›ncas› en az ve en ekonomik

yöntem budur. Bu yöntem,

ocak, flubat, mart ve nisan

aylar›nda kullan›l›r ve top-

lanan tohumlar›n %95’inden

fazlas› iki yafll› kozalaklard›r.

5.KOZALAKLARDAN

TOHUM ÇIKARTILMASI

Toplanan kozalaklar,

önce kaynar suya bat›r›l›r ön

temizlemeye tabi tutulur

ard›ndan 1-3 saat küllü s›cak

suda bekletilir, ard›ndan pürüzlü

bir zemine sürtülerek y›kan›r.

6. KOZALAK VE

TOHUM ÖZELLİKLERİ

Olgunlaflm›fl kozalaklar

k›rm›z›-kahverengi ve üzerinde

mavimsi mum tabakas› vard›r.

Tohumlar kirli sar›-kahverengi

baz›lar› yuvarlak, baz›lar› da yumurta

biçiminde, boyu eninin en fazla

1.5 kat› kadard›r. 1 kilogram yafl

kozalaktaki ortalama kozalak say›s›

15

l Olgun and›z kozalaklar›n›n

yerden toplanmas›

16

Çizelge 1. Andız tohum özellikleri

l Olgun and›z kozala¤› ve embriyo

147 adet, ortalama tohum verimi %39, bir adet

tohumdaki sa¤l›kl› embriyo say›s›; en az 1, en fazla 4

ve ortalama 2.1 adet, hava kurusu tohumun ortalama

1 000 tane a¤›rl›¤› ortalama 2674 gr d›r. 1 kg

tohumda ortalama 374 adet tohum vard›r. Kozalaklar›n

bol tohum y›llar›nda tekni¤ine uygun olarak toplanmas›

halinde bir adet tohumdaki sa¤l›kl› embriyo say›s›

ortalama 2.6 oran›na ulaflabilmektedir.

Tohum özellikleri bölgelere, yetiflme ortam›na ve

a¤açlar›n formlar›na göre büyük de¤ifliklik gösterebilir. Do¤u Akdeniz

bölgesi and›zlar›nda 1 kilo kozalakta 165 ile 200 adet tohum olup tohumlar›n

1000 tane a¤›rl›¤› 2000 gr ile 2545 gr aras›, Bat› Akdeniz Bölgesi and›zlar›nda

(Ermenek- Anamur dahil) 1 kilo kozalakta 131 ile 153 adet tohum olup

1000 tane a¤›rl›¤› 2605 gr ile 3250 gr aras›nda, Piramidal yada sütun geliflen

baz› büklerde (Seydiflehir) 1 kilo kozalakta 200-350 adet tohum olup 1000 tane

a¤›rl›¤› 1150 gr ile 2000 gr aras›nda de¤iflmektedir. And›zlar do¤al koflullarda

3-5 y›l çimlenmeden kalabilmekte ve bu dönemde embriyolar› çimlenme yetene¤ini

korumaktad›r. And›z tohumlar› en az 10 y›l saklanabilir.

Tohumun olgunlaflma zaman› Ekim

Tohumun olgunlaflma süresi (ay) 17-18

Zengin tohum y›l› tekerrürü 2 (3)

Tohum toplama zaman› Kas›m-Nisan

Kozalaktan tohum verimi (%) 39

Saklama süresi (y›l) 10

Saklama koflullar› Do¤al

Fidanl›kta çimlenme (%) 100-200

Ortalama 1000 tane a¤›rl›¤› (gr.) 2674

1kg’daki ortalama tohum say›s› (adet) 374

Çimlenme engeli için yap›lacak ifllemler K›rma (çatlatma-ç›tlatma)

Fidanl›k yast›¤›nda ekim derinli¤i (mm) 15-25

m2 den elde edilecek fidan say›s› (adet) 200-350

1kg tohumdan elde edilen fidan say›s› (adet) 300-600

Ekim zaman› Yaz-Güz

m2 ekilecek tohum (gr) 600-1000

Yast›k çizgi adedi 7

Fidan dikim yafl› 1+0

17

7. FİDANLIK YERİ VE TOPRAĞI

And›z fidan› üretmek amac›yla fidanl›k yeri seçilirken, türün ekolojik

isteklerinin göz önüne al›nmas›, ayn› zamanda çal›flmalar›n ekonomik olmas›

önemlidir. Uygun fidanl›k; Akdeniz Bölgesinde ormanc›l›k amaçl› 1000-1500 m,

Peyzaj amaçl› 500-1000m, Ege Bölgesinde 200-600 m, Marmara bölgesinde

50-400 m yükseklikte, toprak reaksiyonu 6.0-8.0 aras›nda, organik madde içeri¤i

%2-5 ve kumlu balç›k topraklara sahip alanlard›r.

8. FİDAN ÜRETİMİ

8.1. Tohumlara Uygulanacak Ön İşlemler ve Ekim Zamanı

And›zda, ç›tlatma (çatlatma) ifllemini takiben uygun zamanda ekim

uygulamas›ndan baflka hiçbir ön iflleme gerek yoktur. Tohumlar›n kabu¤u

(odunlaflm›fl kozalak pullar›n›) embriyodan ayr›lmayacak flekilde çatlatma

uygulamas›n› takiben yaz ve sonbahar aylar›nda zorunlu hallerde erken k›fl

aylar›nda, do¤rudan ekim yast›klar›na ekilir. Bu uygulamada, yaz ve erken sonbahar

ekimlerinde %100-200 oran›nda, geç sonbahar ekimlerinde %100-130 oran›nda,

erken k›fl ekimlerinde ise %30-70 oran›nda çimlenme elde edilir. Çimlenmeyen

tohumlar ikinci y›l çimlenmelerini tamamlar. Tohumlar k›fl veya bahar aylar›nda

ekilecekse güz aylar›nda do¤al koflullarda katlamaya al›n›r. Katlama uygulamas›

tekni¤ine uygun yap›l›rsa do¤rudan ekimlerle benzer sonuca ulafl›l›r. Ç›tlat›lm›fl

tohumlar›n 1 gün 10 000 ppm sitrik asitte bekletilmesinde yarar vard›r.

l Çatlat›lm›fl ekime haz›r and›z kozalaklar›

18

Mekanik k›rma ifllemi (ç›tlatma, çatlatma); ‹yice su alarak esneklik kazanm›fl

tohumlarda uygulan›r. Aksi taktirde tohum tamamen da¤›l›rken embriyoda zarar

görebilir. K›rma ifllemi kozalak pullar›n›n birleflme noktas›ndan yap›l›r. Kozalaklar

genelde 3 embriyo tafl›r ve kozalak pullar›n›n iç kesimlerinin odunlaflmas› sonucu

oluflan sert madde ile korunurlar. Bu pullar sanki tohumlar›n üzerine sonradan

yap›flt›r›lm›fl görünümdedir ve ayr›lma noktalar› gözle rahatl›kla görülebilir. K›rma

esnas›nda bu pullar›n da¤›lmadan çatlamas› sa¤lan›r. Bu ifllem embriyonun su ve

gaz al›flveriflini sa¤lar.

8.2. Tohumların Çimlenme Zamanı

Do¤al yetiflme ortamlar›nda ve fidanl›k çal›flmalar›nda yap›lan gözlem

ve ölçümlere göre, tohumlar; yüksekli¤e ve iklim koflullar›na ba¤l› olarak Mart

bafl›ndan Nisan sonuna kadar çimlenmektedir. K›fl aylar›n›n ›l›man geçmesi

durumunda k›fl çimlenmeleri de gerçekleflir. Çimlenmeler gece s›cakl›klar›n›n

0°C’nin üzerine ç›kmas› ile bafllar ve yine gece s›cakl›klar›n›n 10°C’nin üzerine

ç›kmas› ile son bulur. And›z so¤uk-›l›k süreçte çimlenir ve s›cakl›klar›n artmas›

ile birlikte ikincil dinlenme sürecine girer. And›zlar›n ideal çimlenme s›cakl›¤›

4-8 °C ve sürme s›cakl›¤› 8-12°C’dir.

l And›z ekim yast›klar›n›n örtülenmesi

19

8.3. Çıplak Köklü Fidan Üretimi

And›z›n tohumlar›n›n ekim derinli¤inin belirlenmesinde tohum büyüklü¤ü

esas al›nmaz. And›z tohumlar›nda kabuklar embriyoya oranla oldukça kal›nd›r ve

ortalama embriyo büyüklü¤ünün iki kat› derinli¤e ekilmelidir. Bu nedenle, and›zda

ekim derinli¤i 15-25mm olmal›d›r. And›z›n ekiminde çizgi ekimi tercih edilmelidir.

Tohumlar›n ekiminde, elle ve tek tek ekim tekni¤i uygulan›r. Ekimlerde çizgi

adedi yedidir ve tohumlar 2-3cm aral›klarla ekilir. Tohumlarda kapatma derinli¤i

embriyo büyüklü¤ünün iki kat›d›r. Bir metrekareden 200-350 fidan elde edebilmek

için metrekareye ekilmesi gereken tohum miktar›; 600-1000 gr d›r. E¤irdir Orman

Fidanl›¤›nda yap›lan çal›flmalarda elde edilen verilere göre, 1 kilogram dolu

tohumdan elde edilecek nitelikli fidan say›s›, 300-600 adettir. Kontrollü ortam

üretimlerinde (seralarda vb.) ise bu rakam üst s›n›r› ile üst s›n›r›n›n 1.5 kat› aras›nda

al›nabilir.

Genellikle ç›plak köklü fidan üretiminde yast›klara tohum ekimi yaz veya

erken sonbaharda yap›l›r. Ekimi takiben sulama uygulamas› ile birlikte sahada

yaban›l otlar geliflmektedir. Yaban›l otlar mutlaka k›fl bafl›nda iflgücü kullan›larak

sahadan uzaklaflt›r›l›r. Ayr›ca k›fl ve erken bahar aylar›nda iki kez yast›k tamiri

(kürekleme) yap›lmal›d›r. Çimlenmelerin bafllamas› ile birlikte and›z fidan üretiminin

ana sorunu olan geç donlara karfl› mutlaka önlem al›nmal›d›r.

Ekimlerde en iyi sonucu, polietilen örtü ile örtme ve örtüleme uygulanan

alanlarda elde edilir. Topra¤›n do¤rudan günefl ›fl›nlar› ile ›s›nmas›n› önlemek ve

çimlenme süresini uzatmak amac›yla örtüleme uygulamas›n›n yan›nda gölgelemede

gereklidir. Çimlenmelerin bafllamas› ile birlikte örtülemeye son verilir ve gölgeleme

tedricen yaz sonuna do¤ru kald›r›l›r.

8.4. Tüplü ve Kaplı Fidan Üretimi

A¤açland›r›lacak sahalar›n dönemsel ve uzun süreli kurak olmas›, don

atmas›n›n s›k s›k meydana gelmesi, and›z›n kaz›k kök sistemi gelifltirmesi, kaz›k

kök sisteminin zarar görmesinden hofllanmamas› gibi nedenlerle tüplü ve kapl›

fidan üretimi öncelikli olmal›d›r.

And›zda tüplü-kapl› fidan üretiminde; tüp ve kap çap›ndan çok, derinli¤i

önemlidir. Ekim yap›lacak tüp ve kaplar›n derinli¤i en az 25cm olmal›d›r. And›zda

tüp harc›ndaki humus oran› yükseldikçe k›lcal kök oran›n› art›rmaktad›r. Bu

nedenle, ideal harç kar›fl›m›; %50-60 orman topra¤›, %5-10 diflli dere kumu,

%30-40 humus kar›fl›m›d›r.

Seralarda fidan üretiminde, çok gözlü fidan

kaplar› kullan›l›r. ‹yi bir gözenek yap›s›na sahip

yetifltirme ortam›na tohum ekerek, 1+0 yafl›nda

dikime haz›r fidan üretimi fleklidir. And›z gibi kaz›k

kök sistemine sahip a¤açlarda havai kök budamas›

esas al›nmal›d›r. Bu üretim fleklinde tüp harc› olarak

fiziksel özelli¤i iyi, yosun kökenli, sünger gibi su

al›flverifli kolay olan aç›k renkli turba kullan›lmaktad›r.

Fidanl›klara göre turba tek bafl›na, çam kabu¤u,

pomza yada perlitle kar›flt›r›larak kullan›lmaktad›r.

Her bir tüpe veya kaba 1-2 adet çatlat›lm›fl

tohum kullan›lmas› yeterlidir. Tüplü ve kapl› fidan

üretiminde tohum kayb›n› en aza indirmenin yolu

tohumlar›n ekim kasalar›na yada özel yast›klara

ekilmesi yöntemidir. Çünkü baz› tohumlar 3’lü hatta

4’lü çimlenebilir. Kasa yada özel yast›klar›n

içerisindeki harç % 50 organik madde, % 50 mineral

madde kar›fl›m›ndan oluflmal›d›r. Haz›rlanan harç

10 cm kal›nl›kta kasalara doldurulur. Bu yöntemde

üçer santim arayla aç›lan çizgilere tohumlar, birbirine

de¤ecek flekilde s›k olarak ekilir. Ekilen tohumlar›n

üzeri çift kat telisle örtülenir. Çimlenmelerle birlikte

fidecikler yerlerinden dikkatlice sökülerek tüplere

yada kaplara flafl›rt›l›r. And›zlar flafl›rtma uygula-

mas›nda % 97’nin üzerinde tutar. Ekim kasalar›nda

çimlenmeler tamamlan›nca boflalt›lmaz ve do¤al

ortamda ikinci y›la b›rak›l›r. ‹kinci y›lda en az % 50

oran›nda çimlenme elde edilir. Bu yöntemin önemli

bir getirisi de ot al›m›nda en az iki kez tasarruf

sa¤lamas›d›r. Ayr›ca toprak s›k›flmaz ve harc›n asitlik

derecesi yükselmez.

l And›z tohumunun çimlenmesi

20

9. EŞEYSİZ ÜRETİM TEKNİĞİ

And›z›n afl›dan ve çelikten üretimi, tohum meflcerelerinin tesisinde,

kültür formlar›n›n üretiminde çok önemlidir. Afl›dan üretimde 2+0 veya 1+1 altl›k

üzerine k›fl aylar›nda, sera ortam›nda yanaflt›rma afl› uygulan›r. Çelikten üretimde

yafll› anaçlardan kaç›n›lmal›d›r. Çelik tipi olarak yar› odunsu çelikler tercih edilmeli,

çelikler 8 000 ppm IBA ile muamele edilmeli ve mümkünse toz

hormon kullan›lmal›d›r. Köklendirme harc›n›n drenaj› iyi, steril

olmas› ve bunun devaml›l›¤›, gölgelemenin koflullara göre

iyi ayarlanmas›, ortam neminim ve havaland›rmas›n›n yeterli

olmas›n›n sa¤lanmas›, ekstrem s›cakl›klara karfl› önlem

al›nmas›, çeliklerin haz›rlanmas›nda belirli kurallara uyulmas›

baflar›y› art›r›r. En uygum köklendirme ortam› %60 diflli

dere kumu %40 organik madde kar›fl›m›d›r.

10. FİDAN ÖZELLİKLERİ

Bir yafll› and›z fidanlar› 30-35 cm boya

ulaflabilirler. Bu durum onlar›n k›t kaynaklardan en

fazla yararlanma özelli¤ine sahip olduklar›n›n

göstergesidir. Dönemsel kurakl›¤a sahip alan

a¤açland›rmalar›nda gövde/kök oran›, h›zl› uyum

süreci, genifl dikim dönemi ve mikoriza

geliflimi düflünülerek saha özelliklerine ve

ekonomik koflullar göz önüne al›narak

s›ras›yla ; 1+1 tüplü, 2+0 yafll› tüplü,

1+0 yafll› tüplü, 1+0 ç›plak köklü

fidanlar kullan›l›r.

And›zda kök bo¤az› çap›

1.9 mm den kal›n fidanlar a¤açlan-

d›rma sahas›na gönderilmek üzere

selekte edilmeli, 1.5-1.9 mm aras› fidanlar,

zorunlu hallerde yada fidanl›k koflullar›nda

1+1 tüplü fidan üretiminde kullan›lmal› ve

1.5 mm den ince çap› olan fidanlar ›skartaya

at›lmal›d›r. Kök budamas› 20 cm boyun

l And›z›n piramit formu

21

alt›ndaki fidanlarda en az 25-30 cm uzunlukta yap›lmal›, fidan boyu 20 cm ve

üzerinde ise gövde kök oran›n› düflürmek için kök budamas› 30 cm uzunlukta

yap›lmal› dikim çukurlar› da buna göre aç›lmal›d›r.

l Do¤ada and›z›n piramit formu

Çizelge 2. Andız 1 Yaşlı Fidan Kalite Kriterleri

1+0

tüplü

ve

ç›plak

köklü

Fidan Tipi Kalite En Az Kök Bo¤az› Çap› Sak Kök MikorizaS›n›f› Fidan Çap› Oran›

I 13 2.3 mm den fazla 2.2 den küçük Var

II 10 2.3 mm den fazla 2.2 den küçük Var

III 8 2.3 mm den fazla 2.2 den küçük Var

IV 8 1.9 mm fazla 2.5 den küçük Var

V 8 1.9 mm fazla 2.6-3.0 aras› Var

VI 6 1.5-1.9 mm aras› 2.5’den küçük Var

VII 6 1.5-1.9 mm aras› 2.6-3.0 aras› Var

VIII 6 cm den 1.5 mm den 3 den büyük YokIskarta küçük küçük

22

23

11. FİDAN BAKIMI

And›z ekim yast›klar› ekimi takiben sonbaharda ilk yo¤un ya¤›fllar›n

bafllamas›na kadar geçen süreçte 2-5 günde bir nemlendirme amaçl› sulan›r. Afl›r›

sulamadan kaç›nmak gerekir. Özellikle de drenaj› az alanlarda afl›r› sulama sonucu;

serbest kalm›fl bitki taslaklar› çürümektedir. Bunu takiben mart sonuna hatta

havalar›n ya¤›fll› gitmesi halinde may›s sonuna kadar genelde, sulamaya gereksinim

olmaz. Ancak uzun süreli ve s›rad›fl› kurakl›k sürecinin olmas› durumunda gerekli

sulama yap›l›r. Ekim yast›klar›nda ve tüplü-kapl› fidanlarda ya¤murlama sulama

yap›l›r.

And›zda, haziran ay›na kadar 2-3 kez ot al›nmal›d›r. Bu dönemde ot

al›m› çok hassas yap›lmal›, otlar küçükken al›nmal›d›r. Yaz ve sonbaharda ise

3 kez ilave ot al›m›na gereksinim vard›r. Yast›klarda may›s ve haziran aylar›nda

iki kez çapa yap›lmas›nda yarar vard›r.

Ç›plak köklü fidan üretiminde ekim parsellerine mutlaka yeflil gübre

uygulamas› yap›lmal›d›r. Bu durumda genelde azot gübrelemesine genellikle

gerek kalmaz. Fakir toprakl› parsellerde ise metrekareye 5-10 gr eflde¤er amonyum

sülfat uygulanmas›nda yarar vard›r. Fosfor, demir ve di¤er gübrelerin verilmesi

ise toprak analizlerinin sonucuna göre uygulan›r.

Tüplü fidan üretiminde ç›plak köklü fidan üretimine göre gübreleme

uygulamas›nda hassas davranmakta yarar vard›r. Bunun içinde harç analizinin

l And›z fidanlar›n›n geçdonlardan korunmas›

24

25

yap›lmas› yararl›d›r. Tüplü fidan üretiminde genellikle azot gerekli hallerde fosfor

ve demir gübrelemesi uygulan›r. Bunun içinde iki seferde verilmek üzere

11x 25 cm. ebad›ndaki tüplere tüp bafl›na 0.20 gram eflde¤er amonyum sülfat

verilir. 15x 28 cm. ebatlar›ndaki tüplere ise ilk y›l tüp bafl›na 0.30 gram eflde¤er

amonyum sülfat iki seferde ve ikinci y›lda ise tüp bafl›na 0.25 gr amonyum sülfat

iki seferde verilir. Demir, fosfor ve di¤er gübreler harç analizi sonuçlar›na göre

verilir. Kapl› fidan üretimi ise kendine özgü bir beslenme ve sulama program›

gerektirir.

S›radan sulama uygulanmas›nda tarla kapasitesi kadar su hava koflullar›na

göre, 2-5 günde bir, en fazla 30-35 cm derinli¤e ulaflacak flekilde verilmelidir.

Yeterli sulama boy ve çap geliflimini teflvik eder. Uygun topraklarda, tekni¤ine

uygun sulanarak yetifltirilen 1+0 yafll› and›z fidanlar›nda, fidan boyu 25cm’yi

geçmedi¤i takdirde, genelde kök kesimi yap›lmaz. A¤›r bünyeli topra¤a sahip

fidanl›klarda k›lcal kök sisteminin artmas› veya fazla boylanman›n söz konusu

oldu¤u durumlarda boy geliflimini s›n›rlamak için, 1-15 eylül tarihleri aras›nda,

25 cm derinlikten, bir kez kök kesimi yap›lmas›nda yarar vard›r. Metrekare de

350 adet fidandan fazlas›n›n olmas› durumunda seyreltme yapmakta yarar vard›r.

Fidanlar 2+0 yafla b›rak›lacaksa metrekaredeki fidan say›s› 200-250 adede indirilir.

Çökerten-kök çürüklü¤ü (Pythium ssp.,

Rihizoctonia solani, Sclerotinia sclerotiorum,

Phytophthora ssp, Thielaviopsis basicola,

Fusarium ssp, Verticillium ssp) gibi

hastal›klara and›z fidanlar› oldukça

dirençlidir. And›z tohumlar›n›n

en büyük düflman› kufllar,

kufllar içerisinde de

tarlakufllar›-toygar

(Alaudidae) ailesine

a i t o l an l a rd › r .

Özelliklede tepeli

t a r l a - k u fl u

(Galerida cristata)

h i ç b i r e n g e l

t a n › m a d a n

tohumla r › ek im

çizgilerinden ç›kart›r ve

yer. Bu nedenle ekim

parsellerinde kufl varl›¤›na

göre mekanik önlemler almak

gerekir. Organik maddelerle

l Do¤ada top geliflen and›z a¤ac›

26

27

örtüleme zaman zaman iyi sonuç verse de çok so¤uk günlerde bu kufllar›

durdurmaz. Bu nedenle ekim parsellerinin üzerine telis yada sentetik gölgeleme

malzemesinin do¤rudan serilmesi en iyi yöntemdir. May›s böcekleri ile mücadele

(M. melolontha) ihmale asla gelmez. Orman içi fidanl›klarda domuz, sincap ve

tavflanlara karfl› önlem almak gerekir. Fare (Microtus spp) ve dana burnu (Gryllotalpa

vulgaris) önlem al›nmas› gereken di¤er önemli zararl›lard›r.

12. SÖKÜM VE AMBALAJ

Fidanlar uykuya geçtikleri dönemde, mümkün oldu¤unca dikimden hemen

önce sökülmelidir. Kuru ve so¤uk rüzgarlar olmamal›, kapal› havalar tercih

edilmelidir.

Yast›klarda kök kesimi 30 cm den yap›lmal› ve mutlak günlük olmal›d›r.

Söküm esnas›nda en önemli olgu topra¤›n tavda olmas›d›r. Tavl› topraktan sökülen

fidanlarda k›lcal kök kayb› en azd›r. Özellikle seyrek büyümüfl parsellerde bu

durum daha da önemlidir. Sökülen fidanlar hemen rüzgar almayacak flekilde

sar›lmal›d›r.

Ç›plak köklü and›z fidanlar› kök/gövde oran›, fidan çap›, kök ve tepe durumu

göz önüne al›narak standartlara uygun ay›r›m yap›l›r. Ay›r›m uygulamas›nda

1. ve 4. s›n›fa kadar olan fidanlar ayr›, 5. ve 7. s›n›fa kadar olan fidanlar ayr› selekte

edilir. Fidan s›k›nt›s› oldu¤u durumlarda, güç yetiflme koflullar›na sahip alanlara

1. ve 4. s›n›f fidanlar, nispeten daha iyi sahalara ise 5. ve 7. s›n›f fidanlar

gönderilebilir. Ay›r›m esnas›nda fidanlar›n s›n›flara ayr›lmas›n›n yan›nda boylara

da ayr›lmas›nda da yarar vard›r. Boylar›na göre s›n›fland›r›lan fidanlarda, kök

budanmas› uygulamas›nda, fidan boyu esas al›nmal›d›r. Fidan boyu 20 santimetreden

boylu ise kökleri 30 cm uzunlukta, di¤erleri ise 25 cm uzunlukta budan›r. Selekte

edilmifl fidanlar›n kök bo¤azlar› ayn› hizaya getirilerek kökler birbirine dönük

olarak çift s›ra ambalajlan›r. Ambalaj esnas›nda köklerin kurumas›n› önleyecek

ancak havalanmay› engellemeyecek önlemler al›n›r. Bu amaçla daha çok yosun

kullan›l›r ve ambalaj bezi olarak telis kullan›lmas›nda yarar vard›r. 1+0 yafll› fidanlar

2000-2500 adet olacak flekilde ambalajlanmal›d›r. Ambalaj› takiben fidanlar iyice

sulan›r. Fidanlar birkaç gün ambalajl› olarak kalacaksa mutlaka kapal› bir ortamda

tutulmal›, balyalar tek s›ra olarak dizilmeli ve günlük olarak sulanmal›d›r. Nakil

mutlaka kapal› ortamda yap›lmal›d›r.

‹lk Redaksiyon : Ümmühan GÜLTEK‹N

Editör : Okan ÇANÇ‹N, Hümeyra TURAN

Foto¤raflar : Hazin Cemal GÜLTEK‹N

Tasar›m : Mesaj • Cevat Dak›l›r

Bask› : Tekbafl Matbaas›

Sakarya Cad. Örnek Pasaj› 13/1 K›z›lay-Ankara

Tel : (0312) 431 34 19

ISBN 978-605-393-004-4

Kitapç›ktaki bilgi ve foto¤raflar kaynak gösterilerek kullan›labilir.

28

KAYHAKÇA

Kayacık, H, 1980: Orman Park Ve A¤açlar› Özel Sistemati¤i. ‹Ü Orman Fakültesi Yay›n No: 281,Cilt:1, 383 s ‹stanbul.

Gültekin, H, C., Gültekin, U, G., Divrik, A., 2004: Fark›nda Olmad›¤›m›z Estetik And›z A¤ac›,TUB‹TAK Bilim ve Teknik Dergisi, Say› 441, s 72-73, Ankara.

Gültekin, H, C., Gültekin, U, G., Divrik, A., 2004: And›z (Arceuthos drupacea Ant.et.Kotschy) TohumÇimlenmesi, Di¤er Tohum Ve Fidan Özelliklerine ‹liflkin Baz› Tespit ve Öneriler., KafkasÜniversitesi Orman fakültesi Dergisi Cilt:5, Say›. 1-2, s 48-54. Artvin.

Gültekin, H, C., Gezer, A., Gürlevik, N., Gültekin, Ü, G., Divrik, A., 2005: And›z (Arceuthos

drupacea Ant.et.Kotschy) Tohumlar›n›n Çimlenme Engelinin Giderilmesi ÜzerineAraflt›rmalar. SDÜ Fen Bilimler Enstitüsü Dergisi 9(2): 84-89, Isparta.

Gültekin, H, C., Gültekin, Ü, G, 2006: Baz› Türkiye Ard›çlar›n›n (Juniperus L.). Do¤al Yay›l›fl›, Biyolojisive Ekolojisi., AGM-OGM E¤irdir Fidanl›¤› Teknik Rapor NO:2006/1, Antalya Ormanc›l›kAraflt›rma Müdürlü¤ü Dergisi (yay›nda). 25s, Antalya.

Gültekin, H, C, 2007: Türkiye Ard›ç (Juniperus L.) Türlerinin Ekolojisi ve Silvikültür Teknikleri, Ormanmühendisleri Odas› Yay›n› (Yay›n Aflamas›nda) 170 s, Ankara.