If you can't read please download the document
Upload
vonhi
View
239
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
AKDENZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS
enol ARLAK
ORTARETM KURUMLARINDA GREVL YNETC VE RETMENLERN DENETMN FONKSYONLARINA LKN ALGI VE BEKLENT DZEYLER
Danman Yard. Do. Dr. Kemal KAYIKI
Eitim Bilimleri Anabilim Dal
Eitim Ynetimi ve Denetimi Program
Yksek Lisans Tezi
Antalya, 2009
Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne, Bu alma, jrimiz tarafndan Eitim Bilimleri Anabilim Dal Eitim Ynetimi ve Denetimi Yksek Lisans Program yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.
mza
Bakan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye (Danman): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onay: Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm. . . . / . . . / . . . . mza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mdr
i
NDEKLER
EKLLER LSTES ............................................................................................................................v
TABLOLAR LSTES.........................................................................................................................vi
ZET ....................................................................................................................................................xi
NSZ ...............................................................................................................................................xiii
SUMMARY.........................................................................................................................................xv
I. BLM..............................................................................................................................................1
GR .....................................................................................................................................................1
Problem Durumu...................................................................................................................................1
1.1. Denetim Kavram.......................................................................................................................3
1.2. Eitim Denetimi Kavram .........................................................................................................8
1.3. Eitim Denetiminde eitli Yaklamlar ...............................................................................11
1.3.1. Bilimsel Ynetim Yaklam ...........................................................................................12
1.3.2. Demokratik nsan likileri Yaklam............................................................................13
1.3.3. Kliniksel Denetim.............................................................................................................14
1.3.4. ada Eitim Denetimi Yaklam................................................................................17
1.3.4.1. ada Eitim Denetiminin zellikleri...................................................................19
1.3.4.2. ada Eitim Denetiminin lkeleri ........................................................................20
1.4. Eitim Denetiminin Fonksiyonlar .........................................................................................22
1.5. Eitim Denetiminde Denetmen Rolleri.................................................................................30
1.5.1. Liderlik..............................................................................................................................32
1.5.2. Yneticilik.........................................................................................................................34
1.5.3. Rehberlik ve Mesleki Yardm..........................................................................................35
1.5.4. Eiticilik............................................................................................................................36
1.5.5. Aratrmaclk ...................................................................................................................36
1.5.6. Yarglk ve Savclk........................................................................................................37
1.6. Eitim Denetmeninin Grevleri..............................................................................................38
1.6.1. Ders ve Kurum Denetimi .................................................................................................39
1.6.1.1. Ders Denetimi............................................................................................................39
1.6.1.2. Kurum Denetimi........................................................................................................42
1.6.2. Rehberlik, Mesleki Yardm ve Banda Yetitirme ...................................................44
1.6.3.nceleme ve Aratrma ......................................................................................................44
1.6.4.Soruturma .........................................................................................................................45
ii
1.7. Milli Eitim Bakanl Denetim Alt Sisteminin Yaps Ve leyii .....................................46
1.7.1. Bakanlk Denetmenlii.....................................................................................................49
1.7.2. lkretim Denetmenlii..................................................................................................52
1.8. Aratrmann Amac ................................................................................................................53
1.9. Aratrmann nemi ................................................................................................................54
1.10. Problem Cmlesi ...................................................................................................................55
1.11. Alt Problemler........................................................................................................................55
1.12. Aratrmann Snrllklar .....................................................................................................56
1.13. Tanmlar ve Ksaltmalar........................................................................................................56
II. BLM ..........................................................................................................................................58
LGL ARATIRMALAR................................................................................................................58
2.1 Yurt inde Yaplan Aratrmalar ............................................................................................58
2.2. Yurt Dnda Yaplan Aratrmalar.........................................................................................62
III. BLM.........................................................................................................................................68
ARATIRMANIN YNTEM..........................................................................................................68
3.1 Aratrmann Modeli.................................................................................................................68
3.2 Evren ve rneklem...................................................................................................................68
3.3 Veri Toplama Arac ..................................................................................................................68
3.3.1. Dorulayc Faktr Analizi Sonular .............................................................................74
3.4. Verilerin Toplanmas...............................................................................................................78
3.5. Verilerin Analizi ......................................................................................................................78
IV. BLM.........................................................................................................................................79
BULGULAR VE YORUM ................................................................................................................79
4.1.alma Grubundaki Deneklere likin Kiisel (Demografik) zellikler.............................79
4.2.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin, Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alg Dzeyleri .........................................................................................81
4.3.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmen ve Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna
likin Alg Dzeyleri .....................................................................................................................86
4.4.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin Alg
Dzeylerinin Baz Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas.............................................87
4.5.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin Alg
Dzeylerinin Baz Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas.............................................91
iii
4.6.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin Denetimin
Fonksiyonlarna likin Beklenti Dzeyleri ..................................................................................95
4.7.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmen ve Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna
likin Beklenti Dzeyleri...............................................................................................................99
4.8.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Beklenti Dzeylerinin Deiik Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ........................99
4.9.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Beklenti Dzeylerinin Deiik Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ......................102
4.10.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...............................................................................106
4.11. Ortaretim Kurumlarnda alan Yneticilerin Cinsiyet ve Okul Tr Deikenlerine
Gre Alglar ve Beklentilerinin Karlatrlmas .......................................................................107
4.12. Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...............................................................................110
4.13.Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Cinsiyet, Bran ve Okul Tr
Deikenlerine Gre Alglar ve Beklentilerinin Karlatrlmas.............................................111
V. BLM........................................................................................................................................116
SONULAR VE NERLER .........................................................................................................116
5.1. Sonular..................................................................................................................................116
5.1.1. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin Denetim
Fonksiyonlarna likin Alg Dzeyleri ...................................................................................116
5.1.1.1. Yneticilerin Alg Dzeyleri ..................................................................................116
5.1.1.2. retmenlerin Alg Dzeyleri................................................................................117
5.1.2. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin ve retmenlerin Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alglarnn Karlatrlmas .............................................................117
5.1.3. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Alglarnn Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas...................................................117
5.1.4.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Alglarnn Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas...................................................118
5.1.5. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin, Denetimin
Fonksiyonlarna likin Beklenti Dzeyleri ............................................................................118
5.1.5.1. Yneticilerin Beklenti Dzeyleri ...........................................................................118
5.1.5.2. retmenlerin Beklenti Dzeyleri .........................................................................119
iv
5.1.6. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Ynetici ve retmenlerin Denetimin
Fonksiyonlarna Beklenti Dzeylerini Karlatrlmas ........................................................119
5.1.7. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Beklentilerinin Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ............................................119
5.1.8.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Beklentilerinin Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ............................................120
5.1.9. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...........................................................................120
5.1.10. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Cinsiyet ve Okul Tr
Deikenlerine Gre Denetimin Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin
Karlatrlmas ........................................................................................................................121
5.1.11. Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin
Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...........................................................................121
5.1.12. Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Cinsiyet, Bran ve Okul Tr
Deikenlerine Gre Denetimin Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin
Karlatrlmas ........................................................................................................................121
5.2. neriler...................................................................................................................................122
5.2.1. Uygulayclara neriler..................................................................................................122
5.2.2. Aratrmaclara neriler ................................................................................................122
KAYNAKA ....................................................................................................................................124
EKLER...............................................................................................................................................133
Ek 1. Denetimin Fonksiyonlar Envanteri ....................................................................................133
Ek2. Antalya l Milli Eitim Mdrlnden Alnan zin .......................................................137
Ek 3. Ders Denetim Formu...........................................................................................................138
Ek 4. zgemi .............................................................................................................................139
v
EKLLER LSTES
ekil 1-1. Denetim elerinin likileri ..............................................................................................5
ekil 1-2. Denetim Srasnda Yaplacak Dzeltici Eylemler .............................................................8
ekil 1-3. Denetimsel Davrann Grev, Sre ve Beceri Boyutlar..............................................24
ekil 1-4. Ynetimin Fonksiyonlar...................................................................................................25
ekil 1-5. Baarl Okul iin Denetim................................................................................................26
ekil 1-6. Eitim Denetilerinin Rolleri ............................................................................................32
ekil 1-7. Ders Denetim Sreci..........................................................................................................41
ekil 1-8. Milli Eitim Bakanl Tekilat emas ...........................................................................47
ekil 1-9. Tefti Kurulu Tekilat emas...........................................................................................50
ekil 1-10. l Milli Eitim Mdrlkleri Balant emas..............................................................52
ekil 3-1. Alg Verilerine likin Faktr Yklerini Gsteren Model...............................................75
ekil 3-2. Beklenti Verilerine likin Faktr Yklerini Gsteren Model ........................................77
vi
TABLOLAR LSTES
Tablo 1.1 Geleneksel ve ada Denetim Arasndaki Farklar ..........................................................2
Tablo 1.2 Mevzuatn Gerektirdii Faaliyetlerle ada Denetimin ngrd Faaliyetlerin
Karlatrlmas................................................................................................................18
Tablo 1.3 Ders Denetiminde Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar .....................................................42
Tablo 3.1 KMO Deerleri ve Yorumlar ...........................................................................................70
Tablo 3.2 Alglama Verilerine likin KMO ve Bartlett Test Sonular .........................................70
Tablo 3.3 Alg verileri ile Yaplan Faktr Analizinde Dndrme Says ve Atlan Maddeler
Nolar ...............................................................................................................................70
Tablo 3.4 Beklenti Verilerine likin KMO ve Bartlett Test Sonular...........................................71
Tablo 3.5 Beklenti verileri ile Yaplan Faktr Analizinde Dndrme Says ve Atlan
Maddeler Nolar ...............................................................................................................71
Tablo 3.6 Denetim Fonksiyonlar Envanteri .....................................................................................72
Tablo 4.1 Ortaretim Kurumlar Yneticileri ve retmenlerine likin Kiisel Bilgiler ...........79
Tablo 4.2 Denetim Fonksiyonlarndan Gelitirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre
Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin Alglarna likin
Aritmetik Ortalamalar ve Standart Sapmalar ...............................................................81
Tablo 4.3 Denetim Fonksiyonlarndan Deerlendirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre
Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin Alglarna likin
Aritmetik Ortalamalar ve Standart Sapmalar ...............................................................82
Tablo 4.4 Liderlik Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
Yneticiler ve retmenlerin Alglarna likin Aritmetik Ortalamalar ve Standart
Sapmalar ..........................................................................................................................83
vii
Tablo 4.5 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin, Denetim
Fonksiyonlarna likin Alglarnn Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma
Deerleri............................................................................................................................84
Tablo 4.6 Ortaretim kurumlarnda Grevli Ynetici ve retmenlerin Denetimin
Fonksiyonlarn Alglamalarna likin t-Testi Sonular ..............................................86
Tablo 4.7 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin
Fonksiyonlarn Alglamalarna likin t-Testi Sonular ..............................................87
Tablo 4.8 Bran Durumu Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin
Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular ...........................................................................................................................88
Tablo 4.9 Geirdikleri Denetim Saylarna Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi
(ANOVA) Sonular ........................................................................................................89
Tablo 4.10 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin
Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular ...........................................................................................................................90
Tablo 4.11 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin
Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular ...........................................................................................................................91
Tablo 4.12 Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin
Fonksiyonlarn Alglamalarna likin t-Testi Sonular ..............................................91
Tablo 4.13 Bran Durumu Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi
(ANOVA) Sonular ........................................................................................................92
Tablo 4.14 Geirdikleri Denetim Saylarna Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi
(ANOVA) Sonular ........................................................................................................93
viii
Tablo 4.15 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin
Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular ...........................................................................................................................94
Tablo 4.16 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin
Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular ...........................................................................................................................94
Tablo 4.17 Gelitirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda
Grevli Yneticiler ve retmenlerin Beklentilerine likin Aritmetik Ortalamalar
ve Standart Sapmalar ......................................................................................................95
Tablo 4.18 Deerlendirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda
Grevli Yneticiler ve retmenlerin Beklentilerine likin Aritmetik Ortalamalar
ve Standart Sapmalar ......................................................................................................96
Tablo 4.19 Liderlik Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
Yneticiler ve retmenlerin Beklentilerine likin Aritmetik Ortalamalar ve
Standart Sapmalar ...........................................................................................................97
Tablo 4.20 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin, Denetim
Fonksiyonlarna likin Beklentilerinin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma
Deerleri............................................................................................................................97
Tablo 4.21 Ortaretim kurumlarnda Grevli Ynetici ve retmenlerin Denetimin
Fonksiyonlarn Beklentilerine likin t-Testi Sonular................................................99
Tablo 4.22 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin
Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin t-Testi Sonular.........................................99
Tablo 4.23 Bran Durumu Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans
Analizi (ANOVA) Sonular .........................................................................................100
ix
Tablo 4.24 Geirdikleri Denetim Saylarna Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans
Analizi (ANOVA) Sonular .........................................................................................101
Tablo 4.25 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin
Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular .........................................................................................................................101
Tablo 4.26 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin
Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular .........................................................................................................................102
Tablo 4.27 Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin
Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin t-Testi Sonular.......................................102
Tablo 4.28 Bran Durumu Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans
Analizi (ANOVA) Sonular .........................................................................................103
Tablo 4.29 Geirdikleri Denetim Saylarna Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli
retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans
Analizi (ANOVA) Sonular .........................................................................................104
Tablo 4.30 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin
Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular .........................................................................................................................105
Tablo 4.31 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin
Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans Analizi (ANOVA)
Sonular .........................................................................................................................106
Tablo 4.32 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna
likin Alglar le Beklentilerinin boyutlar baznda karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................106
x
Tablo 4.33 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................107
Tablo 4.34 Grev Yaptklar Ortaretim Kurumu Trne Gre Yneticilerin Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................109
Tablo 4.35 Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna
likin Alglar le Beklentilerinin boyutlar baznda karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................110
Tablo 4.36 Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................111
Tablo 4.37 Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Branlarna Gre Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................112
Tablo 4.38 Grev Yaptklar Ortaretim Kurumu Trne Gre retmenlerin Denetimin
Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin karlatrlmasna Ait (likili
rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................114
xi
ZET
Bu almada, ortaretim kurumlarnda grevli ynetici ve retmenlerin, bakanlk
denetmenlerince yaplan denetimin fonksiyonlarn yerine getirme dzeylerine ilikin alg ve
beklentileri belirlenmeye allmtr.
almada tarama modeli kullanlmtr. Bu aratrmann alma evreni, 2007-2008
eitim-retim ylnda Antalya merkez ile snrlar iinde bulunan Genel Lise, Anadolu Lisesi
ve Meslek lisesinden oluan toplam 37 tane ortaretim kurumunda almakta olan 137 ynetici
ve 2029 retmenden olumaktadr. almada 81 ortaretim yneticisi ve 364 ortaretim
retmenine uygulanan anketler deerlendirmeye alnmtr. Veri toplama arac olarak denetimin
fonksiyonlarn tespit etmek iin aratrmac tarafndan oluturulan denetime ilikin yarg
maddelerinin yer ald denetimin fonksiyonlar envanteri (DFE) adl soru formu kullanlmtr.
Gelitirilen soru formu Gelitirme, Deerlendirme ve Liderlik boyutlarndan olumaktadr. Veri
toplama aracnn alglar verileri iin gvenirlik katsays (Cronbachs Alpha) r = 0,96; beklenti
verileri iin r = 0,98 bulunmutur. Aklayc faktr analizi yapldktan sonra modelin
gvenilirliini teyit etmek iin Lisrel 8.54 istatistik programndan yaralanlarak dorulayc faktr
analizi uygulanmtr. Dorulayc faktr analizi sonucunda uyum indekslerinin sonular
modelin iyi uyum verdiini dorulamtr.
Bu aratrmada, lme arac olarak Likert tipi beli derecelendirme lei (5: Her zaman,
4: ounlukla, 3: Ara sra, 2: Nadiren, 1: Hibir zaman) kullanlmtr. Anlamllk testlerinde
p0.05 anlamllk dzeyi esas alnmtr. Alt problemlere ilikin verilerin zmlenmesinde
SPSS-12 istatistik programndan yararlanlmtr; aritmetik ortalama, standart sapma, yzde,
parametrik testlerden ilikisiz rneklemler iin t-testi, ilikili rneklemler iin t-testi, ilikisiz
rneklemler iin tek faktrl varyans analizi testleri kullanlmtr.
Aratrmann sonucunda, ortaretim kurumlarnda grevli yneticiler denetimin
Deerlendirme ( X =3,05) fonksiyonunun gereklemesini en yksek dzeyde alglarken,
Liderlik ( X =2,96) fonksiyonunu daha dk dzeyde, Gelitirme ( X =2,33) fonksiyonunun
gereklemesini ise en dk dzeyde alglamaktadrlar. retmenler denetimin Liderlik
( X =2,76) fonksiyonunun gereklemesini en yksek dzeyde alglarken, deerlendirme
( X =2,73) fonksiyonunu daha dk dzeyde, Gelitirme ( X =2,11) fonksiyonunun
gereklemesini ise en dk dzeyde alglamaktadrlar. Denetimin fonksiyonlarna ilikin tm
boyutlarda yaplan deerlendirmede ortaretim kurumlarnda grevli yneticilerin denetimin
xii
fonksiyonlarn retmenlere oranla daha yksek dzeyde gerekletiini dndkleri
grlmtr. Yneticilerin alglamalarnda cinsiyetlerine, branlarna, geirdikleri denetim
saylarna, kdemlerine ve altklar okul tr deikenlerine gre anlaml bir farkllk
bulunmamtr. retmenlerin cinsiyetlerine ilikin Gelitirme ve Liderlik boyutlarnda anlaml
bir farkllk bulunurken, dier tm deikenlerinde anlaml bir farkllk grlmemitir.
Ortaretim kurumlarnda grevli yneticilerin denetimin Gelitirme ( X =4,11),
Deerlendirme ( X =4,19) ve Liderlik ( X =4,18) boyutlarnn denetimin fonksiyonlarn
gerekletirmesi konusundaki beklentileri yksek dzeydedir. retmenlerin denetimin
Gelitirme ( X =4,14), Deerlendirme ( X =4,13) ve Liderlik ( X =4,17) boyutlarnn denetimin
fonksiyonlarn yerine getirmesi konusunda beklentileri yksek dzeydedir. Yneticilerin ve
retmenlerin denetimin fonksiyonlarna ilikin beklenti dzeyleri arasnda anlaml bir farkllk
grlmemitir. Yneticilerin cinsiyetlerine, branlarna, geirdikleri denetim saylarna,
kdemlerine ve altklar okul tr deikenlerine gre beklentilerinde anlaml bir farkllk
bulunmamtr. Kadn retmenlerin erkek retmenlere oranla denetimin fonksiyonlar
konusunda daha yksek beklentiye sahip olduklar bulunmutur. 6-10 yl ile 21 yl ve st
kdemdeki retmenlerle, 11-15 yl ile 21 yl ve st kdemdeki retmenler arasnda beklentileri
bakmndan anlaml bir farkllk bulunmutur.
Yneticilerin, cinsiyet ve okul tr, retmenlerinde cinsiyet, bran ve okul tr
deikenlerine gre alglamalar ve beklentileri arasnda anlaml farkllklar bulunmutur.
xiii
NSZ
Uzun zaman nce var olan eitim felsefecileri, o dnemin eitim konusunda en popler
sorularn tartmlardr: Eitimin amac ya da hedefi ne olmaldr? Kim eitilmelidir? Devlet
eitimde nasl bir rol oynamaldr? Tm bu sorular gnmzde de sorulmaktadr (Noddings,
2007, s.1). Eitim felsefecileri gibi tm eitimciler benzer ekilde eitim konusunda sorulan
temel sorular srekli aratrdklar gibi zamann getirdii dier sorularnda cevaplarn
aratrmaya devam etmektedir.
Devaml olarak ayn sorularn sorulmas ve cevaplar aranmasnn nedeni sosyal bir varlk
olan insanolunun srekli olarak bir deiim iinde bulunmasdr. nsanolunun sorular iin
bulduu bugnk cevaplar yarnlar iin yetersiz veya yanl olmaktadr. Topluluklar ve uluslar bu
deiim ve dnmn iinde yok olmadan var olmak istiyorsa tek are sorulan bu sorulara
srekli olarak cevaplar aramaktr. Bu cevaplar da aramann yntemi bilimsel aratrma olmaldr.
Bu aratrmada, Trkiyedeki ortaretim kurumlarnda yrtlen eitim denetiminin
fonksiyonlarnn ne olduu ve ne dzeyde gerekletii sorusuna yant aranmaya allmtr.
Bunun iin eitim denetiminin fonksiyonlarna ilikin ifadelerin yer ald soru formu gelitirme
almas yaplmtr. Ayn zamanda Antalya merkezde yer alan ortaretim kurumlarnda alan
ynetici ve retmelerin Bakanlk denetmenlerince gerekletirilen denetimin fonksiyonlarn ne
dzeyde gerekletiini dndkleri ve ne dzeyde gerekletirilmesini istedikleri gelitirilen
soru formu yardmyla tespit edilmeye allmtr.
Bu alma ve niversitedeki mesailerimde her zaman yanmda olan ve bana daima destek
veren sevgili ailem; babam, annem ve kardelerime sevgi ve kranlarm sunarm.
Anketleri uygulamamda yardmlarda bulunan Milli Eitimde u anda formatrlk grevine
devam eden ngilizce retmeni, Ozan hocam ve arkadalarna teekkr ederim. Arkadalyla
ve yardmlaryla zor gnlerde yanmda olan aratrma grevlisi Gamzeye teekkr ederim.
Engin bilgi ve tecrbeleriyle beni ve arkadalarm yetitiren ve bu almay yapmam
salayan Prof. Dr. Mualla Bilgin Aksu, Yrd. Do Dr. Ali Sabanc, Yrd. Do Dr. Trkan Aksu,
Yrd. Do Dr. lhan Gnbay ve Yrd. Do Dr. Cem Oktay Gzellere teekkr ederim. Derslerine
katlmamza izin vererek bilimsel aratrma yntemleri ve veri analizi konusundaki bilgimizi
artran ve almamdaki veri analizleri ile ilgili yardmlarn esirgemeyen saygdeer hocam Prof.
Dr. Aye Kuruzme teekkr ederim.
xiv
Tez almamn her aamasnda yol gsteren ve byk emei olan sayg deer hocam ve
danmanm Yrd. Do. Dr. Kemal Kaykya destek ve yardmlarndan tr sonsuz
kranlarm sunar, teekkr ederim.
xv
SUMMARY
This thesis tries to define the perception and expectations of directors and teachers working
at secondary schools about the levels of fulfillment of inspection functions which are carried out
by ministry inspectors.
In this thesis, scanning model was used. The target population in this research comprises
137 directors and 2029 teachers working at secondary schools including General Lycees,
Anatolian High Schools and Vocational Lycees in Antalya city center in 2007-2008 school year.
In this research, the polls taken of 81 secondary school directors and 364 secondary school
teachers were evaluated. As the data gathering instrument, the questionnaire form called
inventory of inspection functions (IIF), which includes judgement articles about inspection and
which was prepared by the researcher to determine the inspection functions, was used. The
questionnaire form developed by the researcher comprises the dimensions of Development,
Evaluation and Leadership. The reliability coefficient of the data gathering instrument was
(Cronbachs Alpha) r = 0,96 for perception data and r = 0,98 for expectation data. After the
explanatory factor analysis had been done, confirmative factor analysis was carried out to
confirm the reliability of the model using Lisrel 8.54 statistics programme. At the end of the
confirmative factor analysis, the results of adaptive indexis confirmed that the model was well-
adapted.
In this research, a grading scale of 1-5 Likert type (5: Always, 4: Often, 3: Sometimes, 2:
Rarely, 1: Never) was used. The tests of significance were based on p0.05 level of significance.
SPSS-12 statistics programme was used in analysing the data about subproblems. Arithmetic
average, standart deviation, per cent, t-test for unrelated samples from parametric tests, t-test for
related samples, single factoral variance analysis tests for unrelated samples were used.
At the end of the research, the directors working at secondary schools perceive the
realization of inspections Evaluation ( X =3,05) function at the highest level,
Leadership( X =2,96) function at a lower level, and Development ( X =2,33) function at the
lowest level. The teachers perceive the realization of Leadership ( X =2,76) function at the
highest level, Evaluation ( X =2,73) function at a lower level, and Development ( X =2,11)
function at the lowest level. In the evaluation comprising all dimensions about the functions of
inspection, it was seen that the directors working at secondary schools think the realization of
inspection functions at a higher level compared to the teachers. In the perceptions of the directors,
xvi
no significant variable was found concerning their sexes, majors, inspections they had, length of
service and the type of school at which they are working. A significant difference was found in
the dimensions of Development and Leadership concerning the sexes of the teachers whereas no
significant difference was seen in all other variables.
The expectations of the directors working at secondary schools about the realization of
inspection functions of Development ( X =4,11), Evaluation ( X =4,19), and Leadership
( X =4,18) dimensions are at high levels. The expectations of the teachers about the realization of
inspection functions of Development ( X =4,14), Evaluation ( X =4,13), and Leadership
( X =4,17) dimensions are at high levels. No significant difference was seen between the
directors and teachers levels of expectation about the inspection functions. No significant
difference was found concerning the variables of the directors sexes, majors, the number of
inspections they had, length of service and the type of school at which they are working. It was
found that compared to male teachers, female teachers have a higher expectation about the
inspection functions. A significant difference was found in terms of expectation between the
teachers who have had worked for 6-10 years and those who have worked for 21 years and more,
and the teachers who have had worked for 11-15 years and those who have worked for 21 years
and more.
Some significant differences were found between the perceptions and expectations of the
directors in terms of variables concerning theirs sexes and the type of school, and that of the
teachers concerning their sexes, majors, and the type of school.
1
I. BLM
GR
Bu blmde problem durumunun anlalabilmesi iin denetim ve eitim denetimi
kavramlarnn literatr bilgilerine yer verilmitir. lk olarak, denetim kavramnn anlalabilmesi
iin denetim tanmlar, denetim kelimesinin deiik dillerdeki kullanm ve anlam, denetim
srecinin eleri, anlatlmtr. Eitim denetimi kavramnn anlalmasna ynelik olarak, eitim
denetimi tanmlar, eitim denetiminde yaklamlar, eitim denetiminin fonksiyonlar, denetmen
rolleri ve denetmen grevleri aklanmtr. Son olarak Trkiyede eitim denetim alt sisteminin
yaps ve ileyii zerinde durulmutur.
Problem Durumu
Denetim kavramn, yaplan denetimin trne ve hedeflerine, dzenlendii hukuk
kurallarnn koyduu yapya gre ok eitli ve deiik adlandrmalar altnda, ok eitli ekilde
tanmlamak mmkndr (Cengiz, 1992, s.13; Taymaz, 2005, s.3).
Dier rgtlerde olduu gibi denetim eitim rgtleri iinde bir gerekliliktir. Eitim
denetimi, denetimin bir alt kmesidir. Burton ve Brueckner (1955, s. 11)e gre, eitim denetimi,
ocuklarn yetimesini etkilemek ve gelitirmek iin tm unsurlarn katlmyla gerekletirilen,
balca amac inceleme ve dzeltme olan ve uzmanlk isteyen teknik bir grevdir.
rgt birden ok insann ortak amalar iin bir araya gelmesi ile oluan bir yapdr. Eitim
sisteminin her dzeyinde oluan rgtler de birer toplumsal sistemdir (Baaran, 1996, s.22).
Btn toplumsal sistemler gibi, eitim sistemi de, sorunsuz deildir. Etkili olmak isteyen bir
eitim sistemi sorunlar zamannda tespit edip zmelidir. Eitim sorunlarnn zamannda ve
gvenilir bir ekilde zlebilmesi iin gerekli alt sistemlerin kurulmas gereklidir. Eitim
sisteminde dnt, rgtlerin iinde yaplacak denetim ve deerlendirmelerle salanabilecektir
(Baaran, 1996, s.28).
nsanlk tarihi kadar eski olan ve 20. yzylla birlikte bir disiplin haline gelen rgt ve
ynetim alannda birok kuramlar ortaya kmtr. Ynetim alanndaki bu tarihsel sre iinde
ynetim alanndaki deiimler beraberinde denetim alanndaki deiimleri de meydana
getirmitir (Yolcu, 2004, s. 33). Eitim ii kar amac gdlmeksizin yaplan bir i olduu iin
verimliliini tam olarak hesaplamak mmkn olmamaktadr. lkemizde eitim sisteminde
deerlendirme denetim yoluyla yaplmaktadr. Eitimde denetimin amac, eitim ve retimin
2
hedeflerine uygun deer ve eylemleri bulmak olmaldr. Bu dorultuda denetim, eitimin
hedefleri bakmndan yaplacaktr (Bursalolu, 2000, s. 133 ).
Ynetim teorilerinden Elton Mayonu ortaya att nsan likileri yaklamnn ortaya
kmas, eitimde denetim srecini de etkilemi ve denetmenin grevleri ve rolnde nemli
deiimlere neden olmutur. retmenlerinde duygu ve heyecanlarnn olaca dikkate alnm ve
denetim sreci demokratik insan ilikileri yaklamyla yeniden dzenlenmitir. Bu balamda
denetmenlerin insanlk hnerleri (Kiilik ve davrann anlalmas, iletiim, renme) kazanmas
zorunlu olmutur (Bursalolu, 2003, s.30).
ada anlamda eitim denetimi, belirlenmi genel amalar dorultusunda evresel
etkilerde dikkate alnarak, eitimden etkilenenlerle ibirlii iinde bilimsel yntemlerle eitim
kurumlarndaki her trl insani ve maddi kaynaklarla, yaplan almalarn denetlenmesi,
deerlendirilmesi ve gelitirilmesini kapsayan bir sretir (Kayk, 2005, s.7).
Burton ve Brueckner (1955, s.13) geleneksel ve ada eitim denetimi arasndaki farklar
aadaki Tablo 1.1deki gibi sralamlardr.
Tablo 1.1 Geleneksel ve ada Denetim Arasndaki Farklar Geleneksel denetim ada denetim
Denetim nceleme ve analiz
retmen odakl evre, renci, retmen, metot, materyal ve
hedeflere odaklanmak
Ziyaretle ve toplantlar eitli fonksiyonlar
Rasgele ve geliigzel veya zayf formal plan Kesin planlama ve rgtleme
Zorlama ve otorite birlikli
Sklkla bir kii Birok kii
Kaynak: Burton W. H. ve Brueckner L. J., Supervision a Social Process, Appleton Century Crofts Inc., New York,
1955.
Denetimde kiisel ilikilerden ok mesleki ilikiler nemli olmaldr. Denetim srecinde
denetmen iyi ilikiler ve davranlar gstermek durumundadr. Mesleki ilikilerin kiisel ilikilere
dnmesi grevde problemler meydana gelmesine neden olmaktadr. Bu balamda denetmen
denetimsel uygulamalarnda nesnellie nem vermelidir (Memiolu, 2004, s.31). renim
srecinin gelitirilmesi iin birlikte almas beklenen retmenler ve denetmenlerin iletiim
kurmaktan uzak durmalar retimsel etkililik iin nemli bir problemdir (Burgaz, 1995, s.132).
ada denetimde retmen, hatalar ve eksikleri aranan bir alan konumundan
3
karlarak retme ve renme srecini gelitirilmesinde denetmenler ibirlii yapan bir eitimci
olarak kabul edilmektedir (Memiolu, 2004, s.32).
Eitim sisteminin gelitirilmesi ve yeniletirilmesinde ilk olarak sistemin problemli
taraflar konusunda salkl dnt alnmasna ve retmen ve yneticilere etkin rehberlik
yaplamasn salayacak bir denetim sistemine ihtiya duyulmaktadr. Fakat, salkl bir denetim
srecinde denetmenler kadar denetim geiren i grenlerinde yer almas ve kendi etkinliklerini,
deerlendirebilmeleri nemlidir (Aaolu ve Karacan, 2004, s. 15). ada denetim
yaklamlarna gre, denetimin amacna ulaabilmesi iin sonularnn ilgili bireylerle tartlmas
gereklidir. rgtsel amalarda sapmalar engelleyebilmek iin, igren davranlarnda gzlenen
hatalarn ve eksikliklerin igrenlerce bilinmesi iin gelitirme yaplmaldr (Aaolu, 2000, s.13)
Denetmenlerin grevlerini yerine getirme dzeyleri denetimin fonksiyonlarnn ne kadar
yerini getirdiinin bir gstergesidir. Denetmenlerin denetimin fonksiyonlarn tam olarak yerine
getirebilmek iin ynetici, retmen ve dier i grenlerle tam bir ibirlii iinde almalar bir
zorunluluktur. Eitim denetimi sosyal bir olgu olduu iin ok ynl ve karmak bir sretir. Bu
srecin en iyi ve istenilen sonuca ulaabilecek ekilde tamamlanabilmesi iin bu srece retmen
ve yneticilerinde dahil olmas ve denetmenle birlikte almas gereklidir (Taymaz, 2005, s.8).
Bu almada, ortaretim kurumlarnda yaplan denetimin ne kadar fonksiyonlarn yerine
getirdii ve yararl olduu, bu srecin birer paras olan retmenlerin alg ve beklentileri yoluyla
belirlenecek ve bu bulgular nda denetimin sz edilen fonksiyonlarn yerine getirme dzeyi
nasl artrlabilir sorusuna yant aranacaktr.
1.1. Denetim Kavram Denetim kavramn tek bir tanmla aklamak belki eksik ve hatal anlalmalara neden
olabilecektir. rgtlerde ynetim srelerinin ayrlmaz bir paras olan denetim, fonksiyonlar ve
yararland teknikler gibi unsurlar gz nne alndnda farkl ynlerine arlk vererek
tanmlanabilmektedir (Taymaz, 2005, s.3).
Denetim szlk anlam olarak, kurumda alan personelin grevlerini yapma biimlerini
gzlemek, hatalar ve noksanlar ortaya koymak, bunlar dzeltmeleri iin gerekli tedbirleri
almak, problemleri zmlemek, yenilikleri tantmak ve yeni yntemler gelitirmek, eklindedir
(Demirta ve Gne, 2002, s.34). Denetim szcnn yerine Arapa olan tefti szc de
kullanlmaktadr. Denetim ve tefti szcklerinin arasnda anlam bakmndan hibir farkllk
yoktur (Baar, 2000, s.8).
4
Denetim kavramnn aklanmas iin ilk nce denetim deyiminin dilbilim asndan
aklanmas zorunludur. Denetim, tm dillerde var olan belirli deyim veya szcklerle ifade
edilen bir kavramdr. Bu kavramn anlam dilden dile baz farkllklara ramen, denetim
kavramnn ierdii anlam genelde ayn kalmaktadr (Atay, 1999, s. 17).
zellikle Hint-Avrupa kkenli Bat dillerinde farkl yazllarna karn, genelde denetim
anlamna gelen szck Control szcdr. ngilizcede Control szcnn e anlamls
olarak; Power, force, authority, management, regulate, discipline vb. Franszcada ise; Analyse,
examen, inspection, teste vb. Almancada; berw achung, aufsicht, Inspektion, test vb. szckler
kullanlmaktadr. Trkede ise denetim szcnn eski kullanm biimi rabk ve rkub
kknden gelen murakabedir. Bu szck, gzetim altnda bulundurma, gzetleme anlamlarna
gelmektedir. Trkede denetimin e anlamls olarak; tefti, aratrma, inceleme, gzleme, tescil,
snama, deneme vb. szckler kullanlmaktadr (Atay, 1999, s. 17-18).
Denetim karl olarak incelenen yukardaki dillerde geen szcklerin irdelenmesiyle,
denetim deyimi kuvvetli ve zayf olmak zere iki anlamda kullanlmaktadr. Denetim szcnn,
Kuvvetli anlam; g, bask, otorite, zorlama, Zayf anlam olarak; inceleme, aratrma, dzeltme
ve dzenleme anlamlar iermektedir (Atay, 1999, s.18).
Ynetimsel adan rgtlerin ileyiinin dzenli ve salkl bir ekilde yrtlmesi iin
denetim srecine ihtiya bulunmaktadr. Birok aratrmac ve rgt ileyiini dzenleyen
hukuksal metin, denetimi birok ekilde tanmlanmtr. Bu tanmlamalardan bazlarn burada
tekrarlamak; denetimin, daha iyi anlalmasn ve farkl ynlerinin grlmesini salayacaktr.
Denetim; kamu sektrnde veya tzel kiilii bulunan kurumlarda yrtlmekte olan
faaliyetlerin mevcut mevzuata uygun olarak yaplp yaplmadnn yetkili kimseler tarafndan
denetlenmesi ve gzetlenmesi sreci olarak tanmlanmaktadr (Can, 2004, s.112 ).
Denetim, rgtsel faaliyetlerin belirlenen hedefler dorultusunda, tespit edilen ilkelere
uygun olup olmadnn anlalma sreci olarak dnlmektedir. Denetimin ncelikli hedefi,
rgtn amalarnn gerekleme dzeyini tespit etmek ve rgtn faaliyetlerinin daha iyi bir
hale gelmesi iin gerekli nlemleri almaktr. Bu amala, denetim sisteminden rgtteki tm
faaliyetleri planl bir ekilde gzlemesi, gzlemler esnasnda belirlenen sapmalar ve hatalar
derhal dzeltmesi ve rgtn faaliyetlerinin daha iyiye gitmesi iin gerekli tedbirleri almas
beklenmektedir. Bu gteki bir denetim sistemine salkl bir sistem denilmektedir (Aydn, 2000,
s.11 ).
Hickse (1981) gre, ynetim srecinin tamamlanabilmesi, denetim faaliyetlerinin baarl
bir ekilde yrtlmesi ile mmkndr. Denetim; iki temel sre vardr; ilk olarak faaliyetlerin
5
planlarla karlatrlmas, ikinci olarak ta faaliyetler planlardan ayrlyorsa, gerekli dzeltmelerin
yaplmas. Dier bir deile denetim, meydana gelen olaylarla meydana gelmesi beklenen
olaylarn birbiriyle ne derece uyuup uyumadn aratrlmas ile ilgilidir (akt. Ertrk, 2001,
s.177).
Birok denetimle ilgili tantmda planlama szcn grmek veya duymak mmkndr.
Bu dorultuda plan ve planlamann ne olduu u ekilde aklanabilir: Plan, en geni anlam ile
tutulacak yol ve davran biimi olarak tanmlanabilir.. Planlama ise belirlenmi amalara
ulaabilmek iin seilen yntem ve olanaklarn seimi olarak tanmlanabilmektedir (Balc ve
Aydn, 2001, s.78). Etkili bir denetimin gerekletirilebilmesi iin planlama gereklidir. Planlama
yaplamadan denetim dnlemez. Planlama olmadan arzulanan baar iin nceden belirlenmi
bir anlay getirilemez. Yneticiler yeterli bir plan olmadan rgtlerin denetlenmesini dnrler,
ama bu mmkn deildir (Ertrk, 2001, s.177).
ekil 1-1. Denetim elerinin likileri Kaynak: Baar H., Eitim Denetisi, Pegema yaynclk, Ankara, 2000, s.9.
Denetim sreci incelendiinde aamadan olutuu gzlenmektedir. Denetim kavramnn
alglanmas, onun elerinin bilinmesine baldr. Bunlar sras ile durum saptama, deerlendirme
ve dzeltme ve gelitirme basamaklardr. ekil 1.1deki basamaklar sras ile gerekletirilmeli
ve bu sarmaln sreklilii salanmaldr (Baar, 1995, s.9).
Deerlendirme
Dzeltme gelitirme
Durum saptama
DENETM
6
Bu sarmaldaki basamaklardan birisi durum saptamadr. Bu basamakta ama; var olan
durumun fotorafnn ekiyormu gibi ortaya koymaktr. Var olan durumu saptamak iin yaplan
kontrol eylemi, ama-sonu uygunluunu karlatrmak iin veri toplamay iermektedir. Ancak,
geni anlamlar yklenerek ynetme ve egemen olma anlamlarnda klasik denetim karlnda
kullanlmaktadr.
Deerlendirme, kararlar iin bilgi salama ve karar seeneklerini incelemeyi ierir.
Deerlendirme sonucunda belirlenen eksikliklerin tamamlanmas, yanllklarn dzeltilmesi,
plan ve amalardan saplarn dzeltilmesi, daha iyi sre sonular iin neri ve uygulamalara
ulalmas, bu e iinde grlmektedir. Denetim, birbirine baml olan ve dngsel olarak
ileyen bu enin bir araya gelmesiyle olumaktadr (Baar, 2000, s.7).
Deerlendirme srecinin amac, denetimin etkililiini artrmak dolayl olarak ta rgtsel
etkililii artrmaktr. Yani amac daha etkili bir ekilde gerekletirmektir. rgtn, program ve
almalaryla gerekletirmeye alt amac, ne derecede gerekletirdiklerinin saptanmasdr
(Aydn, 2005, s.172).
Deerlendirme srecinin nitelii, rgtn programnn amalaryla dorudan ilikili
olmasdr. Deerlendirme srecini oluturan basamaklara bakldnda ilk olarak,
deerlendirilmek istenen btn etkinliin deerlendirilecek ksmnn belirlenmesidir. kinci
basamak, yorumlarn ve yarglarn dayanaca temel saytllarn ya da ltlerin gelitirilmesi ya
da kabul edilmesidir. nc basamak, ltle ilgili verilerin toplanmasdr. Verilerin
zmlenmesi, yorumlanmas ve sonuca ulalmas son basama oluturmaktadr (Aydn, 2005,
s.172).
Deerlendirme srecinin baz temel ilkelere dayanmas gerekmektedir. Bu ilkelerden birisi
ortaklk ilkesidir. Ortaklk ilkesi, deerlendiren ile deerlendirilen arasnda ift ynl ortak bir
sre olarak dnlmeli ve uygulanmaldr. Aklk lkesine gre, deerlendirme ltleri ve
sonular taraflarca bilinmelidir. Dier bir ilke olan gvenirlik ilkesine gre, deerlendirmenin
kesinlikle gvenilir olmas gerekmektedir. Ve son olarak kapsamllk ilkesine gre, rgt
oluturan btn elerin deerlendirme kapsamna alnmasdr (Balc ve Aydn, 2001, s.98).
Denetim kavramnn nc esi, deerlendirme sonucunda verilen kararlarn
uygulanmas yani dzeltme ve gelitirme etkinlikleridir (Baar, 2000, s.7) . Dier eler, bu
eyi gerekletirmek iin mevcuttur. nk denetimin esas amac var olan tespit edip, bunu
ortaya koymak deil, gelitirmektir (Bursalolu, 2002, s.17).
Baaran, denetim srecini drt aamadan olutuunu belirtmektedir.
1. Yaplan plan iin ltlerin tespit edilmesi.
7
2. Plann gereklemesi iin igrenlerin faaliyetlerinin lleri ile daha nce belirlenen
ltlerin karlatrlmas.
3. grenlerin faaliyetlerinin lmleri ile daha nce belirlenen ltlerin
karlatrlmas.
4. Plann ltlerden ne derece saptnn tespiti.
Bu ilemler sonunda yeni plann yaplamas iin gerekli dntler alnm olacaktr
(Baaran, 1982, s. 43-44 ).
Kazmier (1979, s.365)de rgtlerde denetim srecini aamadan olutuunu belirtmitir.
Bu aamalar, llerin saptanmas, alnan lnlerin sonularla karlatrlmas ve dzeltici
eylemlere geilmesi eklindedir. lnlerin saptanmas aamas, planlama srecinde yer alan
rgtsel amalarn tespit edilmesi kouluna baldr.
Geleneksel denetim yaklamnda Keiser (1979), denetimin u aamalardan olutuunu
belirtmektedir (akt. Ertrk, 2001, s.177 ):
1. Standart ve amalarn belirlenmesi,
2. Performansn llmesi,
3. Analiz ve karlatrma,
4. Dzeltici tavr alma.
Tortop ve dierleri ( 1999, s.162-166), denetimi aamada incelemilerdir. Bu aamalar
u ekilde sralanmaktadr:
1. Planlama Aamas
2. almann, Gzetimi ve Rapor Edilmesi Aamas
3. Karlatrma ve Dzeltme Aamas
Ynetim srelerinin son halkasn denetim oluturmaktadr. Denetim, belirli bir plann
yaplamas; almalar gzetimi ve rapor edilmesi; elde edilen sonularn istenen sonularla
karlatrlmas ve gerekli dzeltici faaliyetlerin gerekletirilmesi ile mmkndr.
Denetim srasnda gerekletirilecek olan dzeltici faaliyetlerin derecesini ekil zerin
yle gsterilebilir;
8
ekil 1-2. Denetim Srasnda Yaplacak Dzeltici Eylemler Kaynak: Tortop ve dierleri, Ynetim Bilimi, Yarg Yaynevi, Ankara, 1999, s.167
(AB) Vektr gerekleen i miktarn, (AC) vektr de arzulanan i miktarn
gstermektedir. Bu iki vektr arasndaki (A) asn derecesi ise, denetim ilke llen ve
dzeltilmesi gereken sapma miktarn gstermektedir.
ekil 1.2de grld gibi sapma durumu sz konusu olduunda yneticiler, dzeltici
denetim veya nleyici denetim yollarndan birisine bavurabilirler. Dzeltici denetimde, iin
hatal ynleri tespit edilerek dzeltilme yoluna gidilmektedir. nleyici denetimde ise iin istenen
amaca uygun sonu verebilmesi iin tedbirler alnmaktadr. Bu tedbirler, Fiziki artlar
dzeltmek, dllendirme ve cezalandrma sistemi getirmek ve plan deiiklii eklinde
olabilmektedir (Tortop ve dierleri, 1999, s.167).
rgtlerde denetim kavramna ait dier bir unsurda denetim alandr. Bir rgtte bir
yneticinin gzetip denetleyecei kii says onun denetim alann belirler. Bu say yaplacak iin
trne, astlarn yeteneklerine ve ynetimin niteliine bal olarak azalp artabilmektedir.
Denetim alanyla ilgili iletme alannda alan Graicunas, 1930 ylnda bir alma
yapmtr. Graicunasa gre bir iletmede igren says arttka, denetim alannda byk bir art
ortaya kmakta ve ilikiler fazlalamaktadr. likiden kastedilen, astlarn i konusunda kendi
aralarnda veya stleriyle yaptklar grmelerdir (Akat ve dierleri, 1999, s.194).
1.2. Eitim Denetimi Kavram Eitim kavramsal olarak; evre ayarlamas yoluyla kiinin davranlarn istendik ynde
deitirme ve deerlendirme sreci olarak tanmlanabilir. Eitim kavramnn temelinde; nsann
nesne olmas, nesnenin mevcut durumunu yetersiz olarak grlmesi, nesnenin istedik ynde
deitirilmesi, bunun iin evrenin ayarlanmas, strateji, yntem, teknik vb. gibi uyarclarn
Sapma As A
B
C
Gerekleen
Denetim le llen ve Dzeltilen Sapma
Arzulanan
9
kullanlmas, nesnenin istendik davranlar kazanp kazanmadnn aratrlmas, eer istendik
davranlar kazanlmadysa eksik ve dzeltmelerin yaplamas gibi zellikler bulunmaktadr
(Snmez, 1998, s.39).
Eitim bir kavram olmann tesinde, temel insan hakkdr. lkeler arasnda srdrlebilir
gelime, bar ve denge iin bir anahtar rol vardr. Eitim sayesinde lkeler 21. yzylda
kresellemenin de etkisiyle meydana gelen hzl ekonomik ve sosyolojik deimeler iin hazr
olacaklardr (UNESCO, 2000, s.8).
Eitim, insanlar ve lkeleri etkilemesine karn eitimi de etkileyen birok etmen vardr.
Bu etmenler balca, devletler, retmenler, ana-babalar hatta ocuun kendisidir. Gnmzde
eitimin nasl olmas gerektiine karar veren en byk etken devlettir. Devletin eitimle
ilgilenmesi ok yenidir. Devletler Eski ve Ortaada eitimle hi ilgilenmezlerdi. Eitime,
Avrupada Rnesanstan nce, yalnz kilise nem verirdi. Almaya ve ngilterede Reformasyon
hareketi bu durumu deitirerek devletin eitimi denetim altna alma eilimine de yol at; ancak
bu uzun srmedi. Zorunlu eitim hareketiyle birlikte devlet srekli ve belirleyici bir rol
oynamtr (Russell, 2003, s.209-210).
Yaplan eitim denetimi tanmlar hem ierik hem de zgllkte deiiklik gstermektedir.
Eitim szl denetimi; Belirlenmi okul alanlarnn, eitimin gelimesinde retmenlere
ve dier eitim alanlarna liderlik salamaya ynelik btn abalarnn retmenlerin mesleki
geliim iin gdlenmesi, eitim amalarnn belirlenmesi ve gzden geirilmesi, eitim
materyalleri, retim metotlar ve eitimin deerlendirilmesini kapsayan bir sre eklinde
tanmlamaktadr (akt. Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17).
Eitim denetiminin dier bir tanm ise yledir; retme renme srecinin gelitirilmesi
ve daha etkili bir hale getirilmesi iin okulun ileyiinin, nceden tespit edilmi amalara ne
derecede uygun olduunu ve amalara ulalma derecesinin belirlenmesi ve bu yolla okulun
retme srecinin dorudan etkileyecek biimde dzenlenmesidir (Demirta ve Gne, 2002,
s.34).
Eitim denetimi, denetimin alt kmesidir. Bazen denetmenin rolnn okul sistemleri
arasnda tutarl olmamas iin, denetimin bile eitli yorumlar olduu gibi eitim denetiminin ve
eitim denetmeninin rolnn de eitli yorumlar vardr. Devlet okullarndaki eitim denetimi
almalar, konunun mutlak doas ile snrlandrlmtr. Grnte akla yatkn bir terim gibi
olsa da, eitim denetimi gemite yeterince iyi tanmlanmamtr ve bu nedenle de imdi daha
gncel grler aramak daha uygun olabilir (Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17). Formal
rgtler ama, sre, srete rol oynayan insan gcnn nitelikleri, srecin ve sonucun
10
deerlendirilmesi bakmndan farkllk gstermektedir. Okulun, kendine has yanlarnn olmas,
denetim alt sisteminin de kendine has olmas sonucunu dourmaktadr (Aydn, 2000, s. 11).
Haris (1963, s.10-11), eitim denetimini, okul alanlarnn, rencilerin renmelerini
arttrmak iin planlanan retim srelerini dorudan etkileyen yollarla, okulun ileyiini
deitirmek ya da korumak iin yetikinlerle ve herhangi bir nesne ile yapt ey olarak
tanmlamtr.
Eye, Netzer ve Krey ise eitim denetimini, okul idaresinin ncelikle eitim sisteminin
uygun eitim beklentilerinin baarlmasna odaklanma aamas olarak tanmlamtr (akt.
Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17).
Yukarda yaplan tanmlarn doasna uygun olarak, eitim denetimi, rencilere salanan
eitimi arttrmak iin hem bir kavram hem de bir sretir (Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17).
Eitim denetiminin gerekli olmasnn bir nedeni de artk denetim sisteminin kontrol amala
yaplmasnn tesinde gelitirme fonksiyonun da olduu zerinde durulmasdr. Bu ekilde
incelendiinde retimin denetlenmesi ve gelitirilmesi eitim sisteminin amalarn ulamas
konusunda bir gereklilik haline gelmitir (Aydn, 2005, s.3).
Eitim denetim anlay, ynetime ilikin kuramlara paralel bir deiim sreci gstermitir.
Ynetim kuramlarnn ilkeleri ve varsaymlar dorultusunda denetime bak alarndan
farkllklar gstermitir (Aydn, 2005, s.3).
Eitim denetimi uygulamalar incelendiinde, ilk gnlerden bu gne dein, ynetimdeki
deiimlere paralel bir deiim sreci izlenmektedir. Fakat, gemiteki denetim uygulamalarn
ekillendiren anlaylarn izleri bugnk uygulamalarda da grlmektedir. 1900l yllarda
denetim, ynetimsel adan uygulanmakta ve retmenler ynetim tarafndan faaliyetleri
denetlenen i grenler olarak alglanmaktadr. Denetim bir uzmanlk alan olarak grlr ve
denetimi uzman kiiler yapmaktadr. 1920lerde denetim bilimsel bir nitelik kazand ve
retmenler araclyla eitim ilkelerinin retime uygulamas anlamna gelmitir. 1930 ve
1940l yllarda artk denetime insan ilikileri yaklamyla baklmaya balanmtr. retmenler
sadece faaliyetleri denetlenen i grenler olmaktan km, retmenlerin gdlenmesinin,
duygularnn da nemi anlalmtr. Gnmzde ise insan kaynaklar yaklamnn nda,
rgtler insan kaynaklarnn nemini anlam ve insan kaynaklarn gelitirilmesi iin gerekli
faaliyetler iine girmilerdir (Aydn, 2000, s.12).
11
1.3. Eitim Denetiminde eitli Yaklamlar z (2003, s.31), denetimi ilkeleri bakmndan iki grupta incelemitir. Bu gruplar Eski
Denetim Anlay ve Yeni Denetim anlay olarak adlandrmtr. Eski Denetim Anlaynn
ilkeleri; kontrol, odak retmen, ziyaret ve konferans, gelii gzel seyrek plan, otoriter ve
empoze edici olarak belirtmitir. Yeni Denetim Anlaynn ilkelerini; ett ve analiz, odak
retmenin gelitirilmesi, eitli grevler, iyi planlama, yaratc ve ibirliine ynetici biiminde
belirtmitir. Harris (1963, s.18-19), yenilik getirici ve deiiklik yapc zellii bakmndan
denetimi duruk ve dinamik olmak zere iki trde incelemitir.
Eitimsel denetimde yaplan uygulamalardan renme-retme srelerini gelitirmesi
beklenir. Denetimin okulda ynetimsel adan ncelii vardr: retmenin denetimi, belli bir
hiyerari iinde retmenin yakndan deerlendirmesi ve kontroldr (Bouchamma, 2005, s.293).
Denetim modelleri kontrol nosyonlarna gre eitlenmektedir: Klasik eitim denetimi,
klinik denetim, z deerlendirme, eitim denetiminde farklla dayal tmevarmsal yaklam,
akran denetimi ve renci deerlendirmedir. Bu modeller her zaman ayrlmamaldr.
retmeninin denetiminde beklentiler ve gerekliliklere gre kullanlabilirler. En nemlisi,
denetmenlerin, onlardan hangisinin kullanlabilir olduunun farknda olmalar bunun iinde kendi
denetimlerinde onlardan en uygun olann semeleridir (Bouchamma, 2005, s.293).
Sergiovanni ve Starratt (1979, s.3)a gre, gnmzde okuldaki denetim uygulamalarnda
temel teoriden biri veya bir ka yer almaktadr. Bu teoriler unlardr:
1. Geleneksel Bilimsel Ynetim Yaklam (Traditional Scientific Management)
2. nsan likileri Yaklam (Human Relations)
3. Neo-bilimsel Ynetim Yaklam (Neoscientific Management)
Eitim denetiminde bir snflama iin alan asndan birey ve kurum denetimi, yntem
asndan klasik, modern, klinik denetim ayrmlar yaplmaktadr (Baar, 2000, s.17). Burton ve
Brueckner (1955, s.13), denetimi klasik ve modern denetim olmak zere iki balk altnda
incelemitir.
Gwynn denetim kavramn etkileyen bilimsel denetim, eitsel liderlik, yapc ve bulucu
denetim olmak zere yaklamdan sz etmitir. Bilimsel denetim, yalnz denetleme, kontrol
soruturma, mesleki rehberlik ve personel deerlendirme ile snrl deildir. Denetimin bilimsel
yn, yeniliklere ve alan aratrmalarna dayanr. Eitsel liderlik; denetim yalnz kurum
uygulamalarn kontrol etmek, hatalar ve eksiklikleri bulmakla yetinemez, ayn zamanda kurum
personelini yetitirmesi ve takm almas anlayn gelitirmesi de gerekmektedir. Yapc ve
Bulucu Denetim; denetim esnasnda kurum alanlarn eksik ve hatalarn bulmann yannda
12
onlarn derhal dzeltilmesi de gerekmektedir. Denetim esnasnda yaplan eletiriler, kusur
aklamak iin deil, dzeltme ve dzenleme amacna yneliktir (akt.Taymaz, 2005, s.9).
1.3.1. Bilimsel Ynetim Yaklam
Bilimsel ynetim anlay yirminci yzyln banda uygulanmaya balanm ve eitim
ynetimi ve denetimini etkilemitir (Aydn, 2000, s. 12; Fine, 1997, s.288; Tracy, 1995, s.323).
Bilimsel ynetim yaklamnn nclerinden biri Frederick Winslow Taylordur. Taylor
bilimsel ynetim anlayna iki temel problemin zmlemek zere gelitirmitir. Bu problemler;
1) Verimlilik nasl artrlabilir? ve 2) grenler nasl gdlenebilirlerdir (Aydn, 2005, s.103;
Fine, 1997, s.289). Taylor Bilimsel ynetimde drt grev nermi bunlara da bilimsel ynetimin
prensipleri demitir (Fine, 1997, s.289):
1. Her Bir Grevin Bilimsel Bir ekilde Dizayn Edilmesi: Yneticilerin i grenler iin
bir iin yaplmas iin kolay ve ksa yollar bulmas.
2. Grenlerin Bilimsel Yntemlerle Seilmesi: Yneticilerin kaliteli ve ie uygun i
grenler semelidir.
3. Uygun Eitim ve Performans iin dllendirmeler: grenleri en ok ekonomik
gereksinimleri motive etmektedir. Taylor igrenlerin performanslar lsnde yaplan
demelerin onlar motive edeceine inanmaktadr.
4. Grevlerin ve Sorumluluklarn Paylatrlmas: gren ve ynetici retimden
sorumludur.
Bilimsel yaklamla yaplan denetimi tanmlamak gerekirse; Ynetim ve aralar bilimsel
verilere gre gelitirilmi, kullanlan verileri aratrma ve incelemeler sayesinde bulunan,
kuramlarn uygulamaya dntrlmesi, ada yeniliklere ak olmas, belirlenmi yasa ve
ilkelere uyabilmesini ngren belirli bir dzene gre planl yaplan, kesinlikten uzak ve olasl
ieren denetimdir (Demirta ve Gne, 2002, s.21). 1900den 1920lere kadar bu dnemde i
ynetiminin bilimsel temelleri, rnein; kontrol, hesap verme ve etkilik eitim denetimine
aktarlmtr. Bilimsel denetim yaklamnn merkezinde retimin llmesi kavram yer
almaktadr. lmler zerinde bu kadar durulmas dorudan snf gzlemlerine dikkatin
artmasna, veri toplamaya, gzlem formlarn kullanlmasna neden oldu. Gzlem formlar
gnmzde de kullanlmaya devam edilmektedir (Tracy, 1995, s.323). Trkiyede ortaretim
kurumlarnda yaplan ders denetiminde kullanlan formun bir rnei Ek.3de grlebilir.
Bilimsel denetim yalnz kontrol, rehberlik ve personel deerlendirme ile snrl deildir
(Taymaz, 2005, s.8). Bunun yannda denetimin bilimsel taraf aratrmalara ve alandaki
13
yeniliklere dayanmaktadr. Denetim ilkelerini pozitif hukukun dzenleyici kurallarndan,
bilimsellikten almaktadr (Cengiz, 1992, s. 157).
1.3.2. Demokratik nsan likileri Yaklam
Klasik yaklamlarda insan motive edecek unsurlarn para ve stat kazanma istei olduu
dnlrken, Neoklasik rgt kuramyla birlikte insan ilikileri yaklam nem kazanmtr.
grenlerin psikolojik tarafnn da nemli olduunu ve toplumsal etkenlerinde insanlarn ie olan
motivasyonlarn etkileyecei tespit edilmitir. Bu dorultuda insan ilikileri, bir rgtteki
insanlar birletirip ahenkletirerek, alma durumuna sokmay ama edinen bir ynetim
eylemidir.(Bursalolu, 2002, s.137).
Bu yaklamla uyumlu olarak, Dickey (1953, s.8) demokratik denetim kavramn, eitimin
gelime problemlerinde denetmen ve retmenlerin birlikte almasdr.
Demokratik denetimde yaplmas beklenen insan kiiliine sayg ve karara katlmaya nem
verilmesidir. Ayrca denetimden beklenen retmenlerin mesleki yeterliliklerini en st dzeye
karmasdr. Kendi kendini zmleme, zeletiri ve kendi kendini gelitirme yetenei
mesleksel yeterlilik iin gerekli ltler olarak dnlmektedir. (Aydn, 2000, s.15). Demokratik
denetim, eitimin gelimesi iin retmenin katlm ile prosedrler, metotlar ve hedeflerin
belirlendii, retmenin uygulamadaki gc zerine bina edilmitir (Dickey, 1953, s.15).
Bu yaklamda denetmenden rahat bir hava yaratmas ve katlm salamas
beklenmektedir. Esas olarak denetmenden liderlik beklenmektedir. Bu yaklam btncl bir
anlay izlemektedir. Eitim rgtlerinde yalnz retmenlerin deil tm igrenlerin
gelitirilmesi hedeflenmektedir (Aydn, 2000, s. 15).
Burton ve Brueckner (1955, s. 74-80)e gre denetimi demokrasi ve bilimsel bulgularn
rehberliinde anlamaldr. Ayrca demokratik denetimin ilkelerini de u ekilde sralamaktadrlar:
1. Demokrasi bir hayat yoludur ve politik biimlerle snrlanamaz.
2. Demokrasi insana verilen nemi vurgular.
3. Demokrasi bir zorunluluk olduu kadar haktr ve demokrasi duygusu gelitirilmelidir.
4. Demokrasi grup iin mterek iyi hedefini vurgular.
5. Demokrasi esnek, fonksiyonel, rgtlerde bireysel zgrl vurgular.
6. Demokrasi otorite yerine liderlii kullanr.
7. Demokrasi deneycilii vurgular.
8. Demokrasi grup grmesini, mzakereyi ve karar iin problem zmeyi kullanr.
14
1.3.3. Kliniksel Denetim
retmenlerin denetim srecinden holanmad ve bu srete savunma davranlar
gsterdikleri, bu sre hakknda retmen grlerini belirlemeye ynelik yaplan aratrmalarn
bulgularnda yer almaktadr (Cogan, 1973, s.135).
Klinik denetim retmenin snf iinde retim davranlarn gelitirmeye odaklanr.
Klinik denetimde temel veri kayna snf iindeki olaylarn kaydedilmesidir. Bu olaylar;
retmenlerin retim iin yaptklar, rencilerin renme iin yaptklardr. Bu veriler
retmenlerin ve rencilerin anlama dzeyleri inanlar, tutumlar ve renme olay ile ilgili
bilgileri hakknda veri salamaktadr. Bu salanan bilgilerle nce gerekleen olaylar ile
durumlar arasnda ilikiler kurulmaktadr. Kliniksel denetimin kuvveti, retmenin snf iindeki
performansn artrmak amacyla mantksal temel ve uygulamalar gelitirilebilmesidir (Cogan,
1973, s.9).
Sergiovanni ve Starratt, klinik denetimin, mesleki geliim ve eitimde ilerleme amacyla
genellikle snf iinde retmenle retim hakknda yz yze yaplan grme anlamna geldiini
belirtmitir (Sergiovanni ve Starratt, 1979, s.305).
Flander ise klinik denetimi, en az iki kiinin retimin gelimesiyle ilgilendii ve
bireylerden en azndan birisinin performans zerine allacak bir retmen olduu zel bir
retim konusu olarak grmektedir. Klinik denetim, retimde biraz deiiklik salamay, bir
deiikliin gerekten de olduunu gstermeyi ve eitim sreci iin retmene yararl fikirler
verecek ekilde eitimin eski ve yeni halini karlatrmay amalamtr (akt.Goldhammer,
Anderson, Krajewski, 1980, s.19).
Goldhammer ve dierleri (1980); klinik denetim, eitim denetiminin bilgilerini gerek
retim olaylarnn ilk elden gzlemlerinden alan ve eitimin geliimi iin olan faaliyetlerin ve
retim davranlarnn analizinde retmen ve denetmen arasndaki yz yze etkileimi ieren
safhasdr, eklinde bir tanm yapmlardr (Goldhammer ve dierleri, 1980, s.19).
Klinik denetimin, amac ierii ve sonularn aadaki gibi maddeletirmek mmkndr
(Goldhammer ve dier, 1980, s. 26-27):
1. retimi gelitirmek iin bir teknolojidir.
2. retim srecine kastl olarak mdahale etmektir.
3. Ama ynelimlidir, okul ve personelin gelime gereksinimlerini birletirir.
4. retmen ve denemen arasndaki i ilikisi ile ilgilenir.
5. Gelime iin taahht, destek ve balant szcklerinde de yanstld gibi karlkl
gven gerekmektedir.
15
6. Sistematiktir, ancak srekli olarak yntembilimin deitirilmesini ve esneklii
gerektirir.
7. Gerek- ideal ayrln desteklemek iin retici gerilim yaratr.
8. Denetinin retmenin eitim ve retimine ilikin neler bildii ile ilgilenir.
9. Denetinin eitilmesini gerektirir.
Yeni ynetim yaklamlarnn giderek yaygnlamasyla klasik denetimden uzaklalm ve
renen rgt ve toplam kalite yaklamlar temelinde kliniksel denetim uygulamalar
yaygnlamaktadr. Kliniksel denetimin retmeni gelitirmek iin kullanlabilecek bir aratr.
Klinik denetimin temel ilkeleri unlardr (Ayta, 2000, s113-114):
1. Klinik denetimin temel amac; gzlem ve analiz yaparak, snfn tmnde davran
deiiklii yaratmak ve retimi gelitirmektir.
2. Klinik denetim, retmenlerle mdrler arasnda yz yze bir iliki gerektirir.
3. Klinik denetimin retmenlerin performans ile ilgilidir, kiilii ile ilgili deildir.
4. Klinik denetim, retmenlerle mdrler arasnda karlkl gveni gerektirir.
5. Klinik denetim, retmenin kiisel ve mesleki zelliklerini kabul eder ve kendini
gelitirmesi iin alr.
Cogan (1973, s.10-13) kliniksel denetimin nasl bir planlamayla hangi aamalardan
olutuunu ve bu aamalarda uyulmas gerekli davranlar aklamtr. Cogana gre kliniksel
denetim uygulamalar sekiz aamadan ya da evreden olumaktadr. Bu evreler ve evrelerde
yaplmas gerekenler unlardr:
Evre 1:retmen- Denetmen likisi Kurmak: Klinik denetimin ilk evresi, denetmenin;
Kendisi ve retmen arasnda klinik bir iliki kurduu,
retmene, klinik denetim ve klinik denetim dizisi gr hakknda genel bilgiye
ulamasna yardmc olduu,
retmenin yeni roln ve denetimin fonksiyonunu kabul etmeye balad dnemdir.
Bu ilk-aama ilemleri genellikle, denetmen retimi izlemek iin snfa girmeden nce ilerlemi
olur.
Evre 2:retmenle Birlikte Plan Yapma: retmen ve denetmen birlikte bir ders, bir
dizi ders ya da bir nite planlar. Ders genellikle, olduka snrl bir alann amalar ile
dzenlenmi eitimsel bir sre anlamna gelerek ve snf sresinin bir ksmndan bir ya da iki
okul gnne deien bir zaman dilimi iinde tamamlanmak iin tasarlanm olarak ele
alnmaktadr. Daha karmak amalar ve daha uzun zaman dilimlerini kapsayan planlardan
niteler olarak bahsedilmektedir. Planlamann ad ne olursa olsun, tm tasarm ve derslerin her
16
bir esi, retmen ve renciler iin olan amalar ynnden planlanmaktadr. Planlar, genellikle
sonularn belirtilmesini, eitimin tahmin edilen problemlerini, retim materyallerini ve
stratejilerini, renme srecini ve deerlendirme ve geri dnt iin olan hazrlklarn
kapsamaktadr (Cogan,1973, s.11).
Evre 3: Gzlem Stratejisi Planlamak: Denetmen, gzlem iin olan amalar, sreleri ve
fiziksel ve teknik dzenlemeleri ve bilginin toplanmasn planlar. Gzlemdeki grevleri, herhangi
bir gzlemci katlacaksa, dier gzlemcilerinkinin olduu gibi, aka belirtilmektedir.
retmen, gzlemin planlanna katld ve klinik denetimin sreleri ile tant lde
gzlemde rol almaktadr.
Evre 4: Eitimi Gzlemleme: Denetmen eitimi, ahsen ya da dier gzlemciler yoluyla
ve snf olaylarn kaydetmek iin olan dier tekniklerle gzlemlemektedir.
Evre 5: retme-renme Srecini Analiz Etme: retmen ve denetmen, gzlemin
ardndan, snf olaylarn analiz eder. Balang olarak, bu grevi genellikle ayr ayr
yapmaktadrlar. Programda daha sonra, bunu birlikte ya da dier katlmclar ile yapabilirler. Bu
prosedrlere dair kararlar, retmenin klinik denetim iinde gelimekte olan yeterlikleri iin ve
uandaki ihtiyalar iin byk bir dikkatle verilmektedir.
Evre 6: Grmenin Stratejilerini Planlama: Bir retmenle almann ilk
aamalarnda, denetmen, genellikle grmeyi retmenle birlikte yrtmek iin planlar,
alternatifler ve stratejiler gelitirir. Daha sonra, akla uygunsa, grme iin plan yapma, retmen
ve denetmen tarafndan gerekletirilebilir. Eer bu gerekleirse, grme iin plan yapma,
grmenin kendisi ile birletirilebilir.
Evre 7: Grme: Grmenin katlmclar, genellikle denetmen ve retmendir. htiya
ve uygun durumlar olutuka, dier katlmclar da onlara katlabilir. Grme bazen retmen ve
dierleri tarafndan bazen de denetmen olmadan yrtlebilir (Cogan,1973, s.12).
Evre 8: Yeniden Plan Yapma: Grmede uygun bir aamada, retmen ve denetmen,
retmenin snf davran iinde aranacak deiikliin trleri zerinde karar vermektedirler. Bu
noktada, denetimsel srecin klinik doas kendisini gstermektedir ve retmen ve denetmen,
gelecek dersi planlamaya balamak iin gemi dersin analizini ve tartmasn ve retmenin
eitiminde yapmaya alaca deiiklikleri planlamaktadr. Planlamann tekrar balamas,
dng dizisinin de tekrar balamasn belirtmektedir.
Dngnn baz aamalarnn deitirilebilecei ya da karlabilecei ya da retmen ve
denetmen arasndaki i ilikisinin baarl geliimine dayanan yeni prosedrlerin balatlabilecei
(oluturulabilecei) bilinmelidir. retmen ve denetmen birlikte iyi bir ekilde altnda ve
17
retmen klinik denetimin sreleri ve amalar hakknda bir anlay kazandnda, retmen ve
denetmen, dng iindeki baz kolaylklar fark etmeye balayabilir. Bunu aklarken, belirli
amalar iin planlama aamasn karabilirler. Ya da dersin analizini yaparak ve daha sonra
gelecek ders iin dorudan planlamaya geerek dng iindeki baz aamalar i ie
geirebilirler.
Dier bir taraftan, dngnn aamalar boyunca dikkatli bir ekilde alma sreci,
vaktinden nce ksaltlmamaldr. Bu, retmenin, klinik denetim, buna aktif olarak katlma
motivasyonu ve becerilerin bazlar, kendi stratejilerini bulma ve kendi giriimiyle srece devam
etme inanc iin rasyonel bir anlay kazanmas, bu dng yoluyladr. Btn klinik srecin en
nemli amac, kendi performansnda analitik olan, bakalarndan gelecek yardma ak olan ve
ayrca kendi kendini ynlendiren profesyonel olarak sorumluluk sahibi bir retmenin
gelimesidir (Cogan,1973, s.12).
Goldhammer ve dierleri (1980, s.32-44), kliniksel denetimin (1) Gzlem ncesi
Grme, (2) Gzlem, (3) Analiz ve strateji, (4) denetim grmesi ve (5) Grme sonras
analiz eklinde be aamada gerekletirilebileceinden bahsetmilerdir.
1. Aama Gzlem ncesi Grme: Denetim srasnda yaplacak faaliyetlerin bir sraya
konarak planlanmas srecidir.
2. Aama Gzlem: Denetmen bu aamada retmenin dersini izler. Gzlem srasnda elde
edilen veriler kayt edilir.
3. Aama Analiz ve Strateji: Bu aamada elde edilen veriler analiz edilir. Bunu sonucunda
problemler ve problem iin gerekli zm planlar oluturulur.
4. Aama Denetim Grmesi: Bu grmede, gelecekti retim faaliyetleri planlanr,
denetim de uygulanacak metotlar belirlenir, kazanmlarn neler olaca tespit edilir ve gemi
denetim gzden geirilir.
5. Aama Grme Sonras Analiz: Bu aamay tanmlamak gtr. Denetime katlan
kiilerin kendileri yapmalar gereken bir aktivitedir.
1.3.4. ada Eitim Denetimi Yaklam
ada denetim yaklamnda katlmc, aratrmaya ve deerlendirmeye temel alan bir
denetim sz konusudur. stenilen sonularn alnabilmesi iin uygun durum ve davranlarn
oluturulmas sz konusudur. ada denetim yaklamnda en belirgin durum, insan
kaynaklarna verilen nemdir. nsan kaynan gelitirilmesi ve etkili bir ekilde kullanlmas
ada yaklamda temel noktay oluturmaktadr (Aydn, 2000, s.15).
18
ada yaklam daha iyi anlayabilmek iin yaplan tanm zerinde durulmas yararl
olacaktr: Modern denetim, ibirlii yaparak rencinin gelimesini ve yetimesini etkileyecek
tm faktrleri inceleyip, gelitirmeyi amalayan teknik bir hizmettir (Burton ve Brueckner, 1955,
s.11).
Denetim, renme-retme srecini etkileyen tm faktrlerin deerlendirilmesi ve daha
etkili bir renme- retme ortamnn gelitirilmesi almasdr. renme ve retme srecine
etki eden etmenler, deerlendirmede kullanlan yntemler de dhil olmak zere hepsi
deerlendirmenin kapsamna girmektedir (Aydn, 2000, s.19).
ada denetimde yaplmas gereken grevler bulunmaktadr. Bu gerekliliklerle mevzuat
arasnda belli oranda benzerlikler olmasna karn byk lde birbirinden farkllamaktadrlar.
z (2003, s.115) ada denetimle, mevzuat esas alnarak yaplan denetim faaliyetlerinin
karlatrmasn alttaki Tablo 1.2deki gibi yapmtr.
Tablo 1.2 Mevzuatn Gerektirdii Faaliyetlerle ada Denetimin ngrd Faaliyetlerin Karlatrlmas Sra
No
Mevzuatn Gerektirdii Faaliyetler ada Denetimin ngrd
Faaliyetler
Karlatrma
1. Odak retmendir. Gerektiinde retmene
ceza ve mkafat verme.
Odak retmenin gelitirilmesidir.
retmeni daima eitim retimi
gelitirmeye yneltme.
Farkl faaliyetler
2. retmenin eksiklerini ve ona nerilerini
stlerine rapor etme.
retmenin eksiklerini ve
nerilerini sadece retmene
syleme.
Farkl faaliyetler
3. retmen hakknda gizli sicil raporu verme. retmenle her konuyu aka
grme ve ona yardmc olma.
Farkl faaliyetler
4. retmenin terfisi iin rapor verme. retmene yardmc olma ve onu
gelitirme.
Farkl faaliyetler
5. Habersiz Denetime girme. Haberli Denetim ve birlikte
alma.
Farkl faaliyetler
6. cra iine hi karmama. Gerektiinde, ynetici ile alma
ona yardmc olma.
Farkl faaliyetler
7. eitli brokratik ilerle urama. Eitimin ana hedeflerine
ynelme.
Farkl faaliyetler
8. Temel ama: Mevcut durumu tespit etme. Temel ama: Mevcut durumu
gelitirme.
Farkl faaliyetler
9. Sbjektif deerlendirme. Objektif deerlendirme. Farkl faaliyetler
19
10. retmene nerilerini syleme. retmenle birlikte alma. Farkl faaliyetler
11. Problemin nasl zleceini syleme. Problem zme gc kazandrma. Farkl faaliyetler
12. Mevzuatn emrettiklerini arayan yapan
gerekli bir denetleyici olma.
htiya duyulan aranan bir
eitimci, ho grl tevik edici,
bir lider.
Farkl faaliyetler
13. Gerektike mesleki toplantlar dzenleyerek
grevlileri i banda yetitirme.
retmenleri i banda
yetitirmek amacyla toplantlar,
konferans dzenleme.
Benzer faaliyetler
14. Stajyer, retmenlerin meslee uyumlar
iin aba gsterme.
Greve yeni balayan
retmenlerin, grevlerine
almalarna yardmc olma.
Benzer faaliyetler
Kaynak : z F. M., Trkiye Cumhuriyeti Milli Eitim Sisteminde Tefti, Osmangazi niversitesi Yaynlar Yayn
No: 88, Eskiehir, 2003.
1.3.4.1. ada Eitim Denetiminin zellikleri ada eitim denetiminde ama, eitim retim srecini gelitirmektir. ada eitim
denetimi, renme ortamn bir btn olarak gelitirmeyi temel alan bir yaklamdr. ada
eitim denetiminin yntemini, var olan ve tespit edilen problemin nitelii ve ortamn zellikleri
belirlemektedir. Pein hkmler bu yaklamda yer almamaktadr. Ayn zamanda ada eitim
denetimi ibirliine dayanmaktadr. Mesleksel sorunlar bu sorunlarn taraflaryla birlikte
zlebileceine inanmaktadr (Aydn, 2000, s. 20).
Bu sylenenler nda Aydn (2000)e gre ada eitim denetiminin en belirgin
zelliklerini yle sralamak mmkndr:
1. ada eitim denetimi bilimseldir. Denetimin her aamasnda nesnellik n plandadr.
2. ada eitim denetimi gdleyicidir. Eitim de byk neme sahip retmenin gl
ynleri vurgulanr.
3. ada eitim denetimi hem zmleyici hem de birletiricidir. Eitim ortamn
oluturan her enin nemi kabul edilir.
4. ada eitim denetimi hem gemie, hem de gelecee yneliktir. Eskinin
deneyimlerinden yararlanarak eldeki olanaklar nispetince yeni yaklamlar aratrlr.
Eitim denetiminde mkemmel veya en iyi yntem diye bir ey yoktur. Eitim
denetiminden istedik sonularn alnabilmesi demokrasinin daha iyiye gtrlmesi abas gibi
srekli yeni ve etkili modeller aratrlmas ile sonsuza kadar devam edecek bir sre olmaldr
(Aydn, 2000, s. 21).
20
Devam eden bu srete, eskiye oranla gnmzde uygulanan denetim tekniklerinin daha
etkili olduu sylenebilir. Ancak denetim srecini etkileyen ok sayda etken mevcuttur.
Bunlardan biriside denetim srecinde okuldaki mdr ve retmenlerin taknm olduu tutumlar
ve alma ekilleridir (Sergiovanni ve Starratt, 1979, s.150-172).
1.3.4.2. ada Eitim Denetiminin lkeleri Her trl verilen hizmetin yerine getirilmesi nceden bilimsel ve tecrbeye dayal ilkeler
nda yaplmak zorundadr. Bu ilkeler zaman iinde gelien teknolojik, sosyolojik ve ekonomik
artlardaki deimeler sonucunda periyodik ve srekli olarak deimekte ve gelimektedir. Bu
belirlenen ilkelerden uzaklalmas veya vazgeilmesi durumunda yaplan hizmet zelliini
yitirmekte ve yerine getirilemez duruma gelmektedir (Cengiz, 1992, s. 15). Eitim denetiminde
yerine getirilmesi iin uyulmas gerekli baz ilkeler bulunmaktadr. Bu ilkeler bilimsel bulgular
ve tecrbeler nda oluturulmutur. Bu ilkeler zaman iinde deiebilmektedir. Bu deiimler
zaman iinde eitim bilimleri alanndaki, teknolojik alandaki ve sosyal alandaki deimilerle
olmaktadr. Bu deiimler yine gemiten gelen ilkeler gz nne alnarak deimekte veya
dntrlebilmektedir.
Mill Eitim Bakanl lkretim Mfettileri Bakanlklar Rehberlik ve Tefti
Ynergesinde, denetim ve rehberliin 19 ilkesi belirlenmitir. Bu ilkeler temel balklar altnda
toplanmas gerekirse u ekilde gruplanabilir:
a) Amallk
b) Demokratiklik
c) Planllk
d) Sreklilik
e) Bilimsellik
f) Btnsellik
g) Gelitiricilik
Aydn (2000,s.23-27), denetimi okul rgtnde renme retme srecinin dzenlenmesi
ve gelitirilmesi iin gerekli bir uygulama olduunu ve bu uygulann da baz temel ilkeler
nda planlanp uygulanmas gerektiini sylemitir. Denetimde dikkat edilmesi gerekli bu
ilkeler unlardr:
Denetim amal bir giriimdir: Her giriimde olduu gibi denetim de amallk arttr.
Denetimin amalarndan bazlar; retmen ve rencileri gdlemek ve yenilikleri grmelerini
21
salamak, eitimdeki verimi artrmak ve dier bir amac da eitim srecindeki uygulamalar
deerlendirmektir.
ada denetimde demokratik liderlik vardr: Denetmenin okul rgtnde liderliin
domas iin gerekli ortam hazrlamas ve retmenleri liderlik rol oynamalar konusunda
zendirmesi gerekir.
ada denetimde hareket noktas var olan yap ve koullardr: Deneti