Ahadiyyet Risâlesi

İbn

Arab

î • A

hadi

yyet

Ris

âles

i

© İlk Harf Yayınevi, 2012Kitabın tüm yayın hakları "İlk Harf Yayınevi"ne aittir.

İlk Harf Yayınevi, 21Tasavvuf Serisi, 17

ISBN978-605-5457-62-4

Özgün adı: er-Risâletü’l-Ahadiyye

Yazar İbn Arabî

TercümeHüseyin Şemsi Ergüneş

Yayına Hazırlayan:Ercan Alkan

Yayın Yönetmeni/EditörErsan Güngör

Sayfa Düzeniİrfan Güngörür

Kapak TasarımıSercan Arslan

Basım Tarihi1. Baskı, İstanbul, Ekim 2012

Baskı / CiltŞenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti.Gümüşsuyu Cad. No: 3, K: 2 Topkapı/İstanbulTel: 0212 483 47 92 (Sertifika No: 11964)

İLK HARF YAYINEVİGenel DağıtımÇelik Yayınevi(Sertifika No, 14710)Ticarethane Sokak No: 59 Cağaloğlu - Fatih / İstanbulTel: +90 212 511 28 11 - 513 73 19 • Fax: +90 212 511 28 12www.celikyayinevi.com • info@celikyayınevi.com

İbn Arabî

Ahadiyyet Risâlesi

Tercüme:Hüseyin Şemsi Ergüneş

Yayına Hazırlayan: Ercan Alkan

.

İçindekiler

Takdîm ................................................................................................................7

Ahadiyyet RisâlesiMutlak Tevhid Hakkında ....................................................................... 17Cenâb-ı Hakk’ı Görme ve Bilme Hakkında ................................. 21Vücûd ve Fenâ Hakkında ...................................................................... 25Şirk Hakkında .............................................................................................. 31Mâsivâ Hakkında ....................................................................................... 35Ölmeden Önce Ölmek Hakkında ...................................................... 47Nefsi Bilmenin Fâidesi Hakkında ..................................................... 51Vücûd ve Adem Hakkında .................................................................... 55Vuslat Hakkında ......................................................................................... 61Hakîkî Fâil Hakkında ............................................................................... 69Ayniyyet ve Gayriyyet Hakkında ....................................................... 73Vücûd Dâiresi Hakkında ........................................................................ 81Şevk ve Aşk Hakkında ............................................................................ 85Tecellî ve Zuhûr Hakkında ................................................................... 89Hakîkat-ı Vücûd Hakkında ................................................................... 93

Bibliyografya ................................................................................................ 97Âyet İndeksi .................................................................................................. 99Hadîs İndeksi ............................................................................................ 100Karma İndeks ........................................................................................... 101Lügatçe ......................................................................................................... 105Ek ..................................................................................................................... 111

7

Takdîm

Zuhûr-ı tû bi-men est ve vücûd -ı men ez tûVe leste tazharu levlây lem ekun levlâke

Senin zuhûrun benimledir; benim vücûdum da Sen’dendir. Eğer ben olmasaydım, Sen zâhir olmazdın; Sen olmasaydın, ben vücûd bulmazdım.1

A hadiyyet Risâlesi, İbn Arabî ’ye nispet edilen muh-tasar bir eserdir. “Nefsini bilen Rabbini bilir. –men

arefe nefsehû fe-kad arefe rabbehû” hadîsinin mutlak varlık ve tecellîleri açısından bir şerhi niteliğinde olan eser, ta-savvufun nazarî konuları hakkında pek çok konuya atıfta bulunması sebebiyle sûfî çevrelerde yüzyıllar boyunca İbn Arabî’ye atfen okunmuştur. Risâle, mutlak tenzih ya da İbn Arabî çizgisini sürdüren Ekberî mektebe mensup 1 Muhammed Şîrîn-ı Mağribî’ye (v. 809/1407) âit bu beyit için bkz.

Ahmed Avni Konuk, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, II, s. 71.

İbn Arabî Ahadiyyet Risâlesi

8

müelliflerce “lâ-taayyün” adı verilen ve varlık adına hiçbir belirişin sözkonusu olmadığı mertebenin temel unsurla-rını beyân eden hamd cümleleriyle başlar. Risâlenin baş-langıç cümleleri âdetâ “Şimdi de öyledir. – el-ân kemâ kân ” ifâdesinin bir şerhi mâhiyetindedir. Bilindiği üzere Peygam-ber Efendimiz (a.s.) bir hadîs-i şeriflerinde “Allah vardı, O’nunla birlikte hiçbir şey yoktu –kânellâh ve lem yekün maahû şey’” buyurmuşlar, sûfîler ise bu ibâreye tevhîd ile tahakkuk edişlerine bağlı olarak “Şimdi de öyledir. – el-ân kemâ kân” ikrârını eklemişlerdi. Yâni: “O vardır, O’nunla birlikte ne önce, ne sonra, ne yakın, ne uzak, ne nasıl, ne nerede, ne ân, ne vakit, ne üst, ne alt, ne kevn ve ne de mekân vardır. Allah var idi, başkaca bir şey yok idi. Şimdi de daha önce olduğu hâl üzeredir.” Dolayısıyla da tenzih ve teşbihin tevhidde bir dengeye kavuşması açısından dikkat çekici konular olan Hakk’ı bilme ya da görme gibi husus-lar, risâlede dâimâ selbî bir yolla, yâni Hakk’ı kendinden gayrı bilen ve gören bir başkanın varlığı söz konusu ola-mayacağı üzerinden îzâh edilir. Çünkü Mutlak varlık söz konusu olduğunda bir başkaya varlık atfetmek mümkün değildir. İşte bu, risâlede üzerinde durulacak olan bütün meselelerin temel ilkesidir ve müellif tasavvufun tüm me-selelerine bu ilkeye tatbik edecek şekilde konuyu ele al-maktadır. Meselâ tasavvuf literatüründe önemli bir yere sahip olan Hak ile kulları arasında var bulunan nurânî ve zulmânî perdeler mevzûsunu ele alalım. Burada zihin-lerde uyanacak olan ikilik ya da gayriyyet risâlede şu cüm-lelerle izâle edilir: “O’nu O’ndan başka hiç bir şey perde-leyemez. O’nun perdesi kendi varlığıdır, kendi varlığını vahdâniyyetiyle keyfiyeti bilinmeyen bir tarzda örter.”

Ahadiyyet Risâlesi Takdîm

9

Risâlet konusu da benzer şekilde değerlendirmeye tâbi tu-tulur: “Nebîsi O’dur, resûlü O’dur, risâleti O’dur. Kendisini kendisiyle, kendisinden kendisine herhangi bir sebep ve vâsıta olmaksızın gönderen O’dur. Gönderen ile gönderilen arasında herhangi bir farklılık söz konusu değildir.” Aynı şekilde, fenâ , mârifet, rü’yet, şirk , nefs , nefsi bilme, mâsivâ , isim - müsemmâ , varlık-yokluk, seyr ü sülûk vb. konular bu minvalde, mezkûr ilkeden hareketle îzâh edilir.

Eski tâbirle “muhtasar ve müfîd” bir nitelikte olması dolayısıyla kütüphânelerde pek çok yazmasına rastladı-ğımız Ahadiyyet Risâlesi her nasılsa İbn Arabî ’ye nispetle şöhret bulmuştur.2 Dolayısıyla da eser üzerine yapılan şerhler ve tercümelerde risâlenin müellifi olarak İbn Arabî görünmektedir. Fakat eserin gerçek müellifi Abdullah b. Mes’ud Balyânî’dir (ö. 686/1288).3 Balyânî, Sühreverdiyye tarîkatına mensup bir sûfîdir, kaynaklarda Ahadiyyet Risâlesi 2 Her ikisi de Hüseyin Şemsi Bey tarafından tercüme edilmiş olan

Şeceretü’l-Kevn ve Tuhfetü’s-Sefere’nin neşirlerine yazılan giriş kı-sımlarında bir eserin ne için İbn Arabî ’ye atfedildiği konusu çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Bkz. Varlık Ağacı –Şeceretü’l-Kevn– (haz. Er-can Alkan, M. Nedim Tan, O. Sâcid Arı), İstanbul: İz, 2010, s. 11-28; Hakikat Yolcularına Rehber –Tuhfetü’s-Sefere– (haz. M. Nedim Tan), İsntabul: İz, 2011, s. 11-20.

3 Bu tespit, kendisi de yetkin bir İbn Arabî uzmanı olan Michel Chod-kiewicz tarafından yapılmıştır. Chodkiewicz Ahadiyyet Risâlesi’ni Fransızca’ya tercüme etmiştir. Bu çalışmanın girişinde risâlenin İbn Arabî’ye ait olamayış nedenlerini tek tek ele almaktadır. Bkz. Awhad al-dīn Balyānī, Épître sur l’Unicité Absolue (présentation at traduction de l’arabe par Michel Chodkiewicz), Paris: Les Deux Océans, 1982 [Abdullah b. Mes’ud Balyânî, Mutlak Birlik –Nefsini Bilen Rabbini Bilir– (haz. Ali Vasfı Kurt), İstanbul: İnsan Yayınları, 2003].

İbn Arabî Ahadiyyet Risâlesi

10

dışında kendisine ait bir Dîvân’dan söz edilse de bu eser günümüze ulaşmamıştır. Ancak terceme-i hâline yer ve-ren tabakāt türü eserlerde Dîvân’ındaki şiirlerinden bir kaçı iktibâs olunmuştur ki bu mısrâlar Balyânî’nin tasav-vuf anlayışını güzel bir şekilde yansıtmaktadır:

Allah, Allah! Hak’tan gayrı mevcûd yokturNe ki mâbûdun dışında bu sırra vâkıf olan yoktur * * * Hakîkat Allah’tan gayrı görmek revâ değildirZîrâ hiç şüphesiz her iki âlem Allah’tan gayrı değildirÂlem O’dur demiyorum, değil mi kiO’na yapılan bu nispet revâ değildir

Daha önce Türkçe’de farklı tercümeleri bulunan Ahadiyyet Risâlesi’nin elinizdeki bu yayını son dönem melâmîlerinin büyüklerinden Hüseyin Şemsi Ergüneş’e (ö. 1968) aittir. Hüseyin Şemsi Bey’in tercümeye esas aldığı metin, eserin gerek matbû Arapça yayınları gerekse Türkçe’deki diğer tercümelerden bir takım farklılıklara sahiptir. En önemli fark, risâlenin son kısmında yer alan “Dâiretü’l-Vücûd” baş-lıklı bölümdür. Bu bölüm, Balyânî’nin eserinin bir parçası da olabilir veya onun bir öğrencisi ya da başka herhangi bir sûfî tarafından Balyânî’nin metnine yapılmış bir zeyl de olabilir. Ancak her iki metin arasında üslup ve konu ben-zerliğinin varlığı gözden kaçmamaktadır. Bu bölüm dola-yısıyla Hüseyin Şemsi Bey’e ait tercüme kanaatimizce ay-rıcalıklı bir vasfa sahiptir. Tercümeyi yayına hazırlarken şu hususlara dikkat ettik:

Ahadiyyet Risâlesi Takdîm

11

1. Hüseyin Şemsi Bey’in tercümeye esas aldığı metinde olmayan ancak Ahadiyyet Risâlesi’nin matbu nüsha-larından hareketle metni tamamlayacağını düşündü-ğümüz bir takım ifadeler tarafımızdan köşeli paran-tez [ ] içerisinde metne eklenmiştir.

2. Matbu ve el yazması nüshalarla karşılaştırdığımız za-man Hüseyin Şemsi Bey’in kullanmış olduğu nüsha bir takım farklılıklar taşımaktadır. Özellikle anlam farklılığı doğuracak cümle ve kelime değişiklikle-rinde Hüseyin Şemsi Bey’in tercümeye esas aldığı nüsha ile matbu iki Arapça nüsha arasındaki bir ta-kım farklılıklar dipnotlarda Nüsha I ve Nüsha II şek-linde gösterilmiştir.4

3. Ayrıca metinde kapalı olabilecek bâzı hususları daha önce tarafımızdan yayına hazırlanmış olan Es’ad Erbilî’nin Ahadiyyet Risâlesi tercüme ve şerhinden iktibaslarla daha anlaşılır kılmaya çalıştık.5

4. Metnin okuyucu tarafından tâkibini daha da kolay-laştırmak amacıyla başlıklandırmalar yapılmış, metin içerisinde geçen âyet ve hadislerin tahrici verilmiştir.

4 Nüsha I: İbn Arabî , “Fî Ma’nâ Kavlihi Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Men Arefe Nefsehû Fekad Arefe Rabbehû”, er-Risâletü’l-Vücûdiyye içinde (thk. Âsım İbrâhim Keyyâlî), Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007 s. 35-46; Nüsha II: İbn Arabî, “Risâletü’l-Vücûdiyye Fî Beyâni Men Arefe Nefsehû Fekad Arefe Rabbehû”, Kitâbü’l-Müvâzeneti li-Hatmi’l-Velâyeti’l-Muhammediyye içinde (thk. Saîd Abdülfettâh), Kâhire: Mektebetü’s-Sekāfetü’d-Dîniyye, 2009, s. 313-333.

5 İbn Arabî , Tevhîd Risâlesi -Nefsini Bilen Rabbini Bilir- (tercüme ve şerh: Es’ad Erbilî, haz. Ercan Alkan), İstanbul: Hayykitap, 2011.

İbn Arabî Ahadiyyet Risâlesi

12

5. Tam olarak okuyamadığımız bir kaç kelimenin ya-nına (?) işareti koyduk.

Bu vesîleyle eserin müellifini ve mütercimini rahmet ve minnetle yâd ediyor, tercümenin bir nüshasını gönderme lütfunda bulunan Muhyiddin Ergüneş Beyefendi’ye ve ça-lışmanın çeşitli aşamalarında yardım ve desteklerini gör-düğüm kıymetli dostlarım M. Nedim Tan ve K. Yusuf Ünal’a teşekkürlerimi sunuyorum.

Ercan Alkan

Ahadiyyet Risâlesi

14

س ز ا כ وا כ ا ا ة ا א ر ه א ا ا א ا ا א ه ا ا اאئ א ا ا ا ا اא אن ٥٦٠، و م ا ر د ١٥ ، و ا

م ٦٣٨. ٦ ر ا

Bu risâle Ahadiyyet Risâlesi’dir. Allah Teâlâ hazretleri bu risâleyi te’lîf edenin çok tâhir olan sırrını takdîs buyur-sun. Âlemin kutbu ve velâyet -i hâssa-i Muhammediyye’nin hâtemi Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Arabî el-Mağribî ve Hatemu’t-tâî Endelûsî olan Şeyhu’l-Ekber ve Misku’l-Ezfer Efendimizin yazdığı bu kitâb çok kıymetli bir kitâbdır. Bu kitâbı yazan Hazret-i Şeyh-i Ek-ber Efendimiz 560 sene-i hicriyyesi Ramazânının on be-şinci pazartesi gecesi doğmuş [27 Temmuz 1165] ve 638 sene-i hicriyyesi Rebîu’l-âhirinin altıncı cum’a günü vefât etmişlerdir [8 Kasım 1240].6 Türbesi Şâm ’da ziyâret-gâh-ı enâmdır.

6 İbn Arabî ’nin doğum gününün Ramazânın 17. veya 27. günü; vefât gününün ise Rebîu’l-âhirin 22’si veya 28’i olduğunu yönünde bir ta-kım başka rivâyetler de söz konusudur. İlgili görüşler ve tartışma-lar için bkz. Mahmud Erol Kılıç, İbn Arabî Düşüncesine Giriş - Şeyh-i Ekber -, İstanbul: Sûfî Kitap, 2009, s. 25, 45.

15

ا ل ا אن . א رب ا [ا ا[«. ف ر ف » : و

[Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah’adır. Bu risâle Hz. Peygamber’in (s.a.v) “Nefsini bilen, hiç şüphesiz Rabbi’ni bilir.”7 hadîs-i şerîfinin mânâsı hakkındadır.]

7 İsmâil b. Muhammed Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ I-II, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000, II, s. 343. Gerek tasavvuf içi gerekse tasavvuf dışı li-teratürde bu sözün Hz. Peygamber’e âit bir hadîs-i şerîf mi yoksa kelâm -ı kibâr mı olduğu yönünde bir takım tartışmalar söz konusu-dur. Şöyleki bu minvâlde, her ne kadar Hz. Ali veya Yahyâ b. Muâz er-Râzî ’nin sözü olduğu yönünde bazı görüşler varsa da Hucvîrî , İbn Arabî ve İmâm-ı Rabbânî gibi pek çok sûfî yazar nezdinde bu söz, îtibâr görmüş bir hadîstir. Ayrıca hadîs usûlü bakımından tahrîc ve değerlendirilmesi için bkz. Ahmet Yıldırım, Tasavvufun Temel Öğ-retilerinin Hadîslerdeki Dayanakları, Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 2000, s. 229-230.

17

Mutlak Tevhid Hakkında

כ ، و إ وا ا כ و ي ا ا ، כאن و و 8 إ وا ا و9 و ب و و כ و ق و و و ن כאن، و ا ن و אن و כ و آوان و و و ز . دا د ا و ، ا و ا ا כאن. א כإ ، אه و إ ن ، وا ا א כول أو . ا ا ا وا ] و ه [و .[ א א א [ ا א ا آ اوف ا و] د ول و و وف ا د أ أ [ و

8 Ahadiyyet risâlesinin matbû Arapça nüshalarında “ ا -ye ”وrine “ دا ” kelimesi kullanılmıştır. bkz. Nüsha I s. 35; Nüsha II, s. 319.

9 Matbû nüshalarda “ ” yerine “ .kelimesi kullanılmıştır. bkz ”أNüsha I s. 35; Nüsha II, s. 319.

İbn Arabî Ahadiyyet Risâlesi

18

]. أول א وف ا د א [و و وف ا د وف ه ا אن א إ א و و آ و ئ ا! א ف ه ا د אن10 و ده و وא. אر ء دا و ء و . ا

. ه ا و أن

Hamd O Allah Teâlâ hazretlerine mahsûstur ki O’nun vahdâniyyeti önünde bir ön yoktur, ön ancak kendidir. Ve yine vahdâniyyetinin sonunda dahi bir son yoktur, son da ancak kendidir.11 Çünkü Allah Teâlâ hazretleri var iken kendi ile birlikte bir ön ve bir son mevcûd değil idi, sâde kendi var idi. Kendi ile birlikte bir üst ve bir alt [ve bir yakın ve bir uzak ve bir nasıl ve bir fâsıla ve bir ân ve bir vakit] ve bir zamân yok idi; kevn de, mekân da yok idi.12 Allah Teâlâ hazretleri şimdi dahi öyledir, sâde kendi vardır.13 Kendi ile berâber, bunlardan hiç biri yoktur ve

10 Matbû nüshalarda “אن ” yerine “ان ” kelimesi kullanılmıştır. bkz. Nüsha I s. 35; Nüsha II, s. 319.

11 Bu ifâdelerde muhakkik sûfîlerin eserlerinde sıkça rastlanan “O el-Evvel, el-Âhir, ez-Zâhir ve el-Bâtın’dır” ( Hadîd, 57/3) âyetine tel-mih vardır.

12 “Yâni, Cenâb-ı Hakk’ın zâtî vahdeti, sıfatları ve fiilleri söz konusu hâllerden herhangi birisiyle nitelemez.” İbn Arabî , Tevhîd Risâlesi -Nefsini Bilen Rabbini Bilir- (tercüme ve şerh: Es’ad Erbilî, haz. Er-can Alkan), İstanbul: Hayykitap, 2011, s. 23.

13 Hadîsin tamâmı şöyledir: “Cenâb-ı Allah var idi, başkaca bir şey yok idi. Şimdi de hâl böyledir.” Buhârî, Bedu’l-Halk, 1, (3191); Tevhîd, 22 (7418). Hadîsteki“Şimdi de hâl böyledir.” ( el-ân kemâ kân ) ifâdesi Hz. Ali veya meşhûr sûfî Bâyezîd-i Bistâmî ’ye atfedilir. İlgili yorum-lar için bkz. Mahmud Erol Kılıç, Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine

Ahadiyyet Risâlesi Mutlak Tevhid Hakkında

19

olamaz. Allah Teâlâ hazretleri vâhiddir ama vâhid kendi-dir, bir vahdâniyyetle vâhid olmuş değildir. Kendisi ferd ya’nî tektir ama bir ferd[ân]iyyetle ferd olmuş da değildir.14 Allah Teâlâ hazretleri -azze ve celle- isim ile müsemmâdan mürekkeb dahi değildir. Çünkü Cenâb-ı Allah’ın ismi de kendidir, müsemmâsı da kendidir. Kendinden gayrı bir isim [ve müsemmâ ] yoktur. İşte bu bakımdan isim de müsemmâ da kendidir. Allah Teâlâ hazretleri evveliyyet-siz bir evvel, âhiriyyetsiz bir âhir, zâhiriyyetsiz bir zâhir ve bâtıniyyetsiz bir bâtındır.15 Bu ta’bîrlerden murâdım, Cenâb-ı Hak vücûddur. [Evvel, Âhir, Zâhir ve] Bâtın ism-i şerîflerindeki harfler dahi kendidir.16 Kendinden gayrı ne evvel ne âhir ne zâhir ve ne de bâtın vardır. Sâde kendi vardır. Bu isimlerdeki harflerin Hak Teâlâ’nın vücûdu üze-rine sereyânı olmadığı gibi Vücûd-ı Vâhid-i İlâhî’nin dahi

Giriş, s. 206-207; Abdullah b. Mes’ud Balyânî, Mutlak Birlik -Nefsini Bilen Rabbini Bilir- (haz. Ali Vasfı Kurt), İstanbul: İnsan Yayınları, 2003, s. 120-122.

14 “Dolayısıyla O, vahdâniyyet ve ferdâniyyet sıfatlarıyla nitelenmek-ten müstağnidir.” Tevhîd Risâlesi, s. 24.

15 “Şöyle ki isimden murâd isimlendirilen ( müsemmâ ) yâni kendisi olduğu gibi evveliyyet , âhiriyyet , zâhiriyyet , bâtınıyyet vasıflarını dikkate almaksızın evvel, âhir, zâhir , bâtın da ancak kendisidir. Ger-çek ve mutlak bir O’dur. Cenâb-ı Hakk’a âit bu mertebeye ise aha-diyyet mertebesi denilir.” Tevhîd Risâlesi, s. 27.

16 “‘Evvel’ kelimesinin harflerinin varlığı da O’dur. Yâni ahadiyyet ve vâhidiyyet makamına işâret eden ‘evvel’in harfleri de kendisinden başka bir şey değildir. Aynı şekilde ‘evvel’in sırrıdır. ‘Kün/Ol!’ emri ile varlık sahasında zuhûra gelmeye başlayan eşyânın tamâmının başlangıç sırrı da kendisidir. Âhir, zâhir , bâtın isimlerinin harfleri-nin varlığı da Hakk’ın zâtından başka bir şey değildir. Kısacası ev-vel, âhir, zâhir, bâtın ancak ve ancak kendisidir.” Tevhîd Risâlesi, s. 28.

İbn Arabî Ahadiyyet Risâlesi

20

bu harfler üzerine sereyânı yoktur. Bu söylediklerimi gü-zel fehmeylemeye bak ki Hulûlî mezhebinin galatlarına düşmüş olmayasın. Allah Teâlâ hazretleri bir şeyde değil-dir, kendinde dahi bir şey var değildir. Kendisinden gayrı ne bir dâhil ve ne de bir hâriç vardır. İşte Cenâb-ı Hakk’ı bu sıfatlarla bu türlü bilmek lâyıktır.