Upload
prografika
View
237
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Skład publikacji dla Agencji Promocji Biznesu. www.prografika.com.pl
Citation preview
ISSN
: 208
3-00
09
technika i technologia w przemyśle spożywczym 2/2014 (14) LATO
temat
nume
ru
w numer z e :Produkc ja soków, nek tarów oraz napojóww re jonie Zatok i Persk ie j
Op ak o w an i a w p r z em y ś l e n ap o j o w y m
przemysł napojowy
XVII Międzynarodowe Sympozjum Stowarzyszenia Krajowa Unia Producentów Soków
14-16 maja 2014 roku, Best Western Premier Hotel****
Kraków
Patronat Honorowy:Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi„Stare zagrożenia, nowe szanse branży sokowniczej”
Polska jest na miejscu (za Turcją, Ekwa-dorem i Hiszpanią) pod względem dostarczania owoców i warzyw na ukraiński rynek. Na Ukrainę w 2012 roku wysłaliśmy prawie 93 tysiące ton owo-ców i warzyw. W tym czasie Ukraina zaimportowała w sumie ponad milion ton owoców i warzyw z różnych stron świata (Factsheet Oekraine).
nagroda
2,4 miliarda złotych – tyle w 2012 roku wydała Kompania Piwowarska na zakupy towarów i usług w Polsce.
Piwo z Polski nagrodzone na największym piwnym konkursie
na świecie
World Beer Cup® 2014
Najwięcej na działalności Kompanii Piwowarskiej zyskał sektor opakowań (755 mln zł), dalej rolnictwo (543,6 mln zł) oraz media i marketing (436,8 mln zł).
Komes Por ter Bał tycki z Browaru Fortuna, z Miłosławia w Wielko-polsce, zdobył Brązowy Medal na
międzynarodowym konkursie World Beer Cup 2014® w USA w Denver. To najbardziej prestiżowy i największy konkurs piwnym na świecie, nazwany również „Olimpiadą Piw”. Komes Porter Bałtycki startował w kategorii Porterów Bałtyckich. Ceremonia wręczenia nagród odbyła się 12 kwietnia w Denver, w USA.
Jest to drugie tak prestiżowe wyróżnienie dla Komesa Portera Bałtyckiego w ciągu ostatnich kilku miesięcy. W październiku zeszłego roku zdobył on złoty medal na European Beer Star – największym konkursie piw w Europie. To oznacza, że nasz porter bałtycki to obecnie jedno z najlepszych piw na świecie w swojej kategorii i jedno z najbardziej docenionych
na świecie polskich piw – powiedział Krzysztof Panek, prezes zarządu Browaru Fortuna z Miłosławia.
W konkursie World Beer Cup 2014 o tytuł najlepszych złotych trunków walczyła imponująca liczba piw. Do konkursu nadesłano 4 754 piwa, z 1 403 browarów z 58 krajów. Piwa oceniał panel 219 profesjonalnych piwnych sędziów z 31 krajów. Sędziowie oceniali cechy sensoryczne piwa jak: kolor, pianę, aromat i smak. Ocena odbywała się na zasadzie ślepych testów, oceniający znali jedynie typ piwa, ale nie jego markę
Międzynarodowy panel piwnych sędziów uznał, że Komes Porter Bałtycki w najwyższym stopniu reprezentuje najlepsze cechy stylu Porter
Bałtycki. Porter z Browaru Fortuna ujął sędziów nasyconą ciemną barwą, kremową pianą, wytrwanym, złożonym smakiem dopełnionym nutami palonego słodu, czekolady i kawy.
Porter Bałtycki to tradycyjny styl piwa, warzony na terenie Polski od XVIII wieku. W Browarze Fortuna porter powstaje prawie rok. Jest warzony w tradycyjnych otwartych kadziach, z użyciem składników przygotowywanych w samym browarze, jak palony słód. Długie, wielomiesięczne leżakowanie sprawia, że porter z Miłosławia nabiera wyjątkowego charakteru i złożoności.
Jesteśmy niezmiernie dumni z tej nagrody. To dowód, że niewielkim browarze jak nasz powstają wielkie piwa doceniane na świecie – dodał Krzysztof Panek – Myślę, że kluczem do naszego sukcesu jest poszanowanie piwowarskich tradycji, warzenie z surowców najwyższej jakości oraz zaangażowanie i kunszt piwowara. Cieszymy się, że zaprezentowaliśmy polskie piwowarstwo od jak najlepszej strony. To oczywiście zobowiązuje i na pewno nie spoczniemy na laurach.
W gronie najlepszych piw na świecie, jako jedyne nagrodzone piwo z Polski, znalazł się porter bałtycki z wielkopolskiego Browaru Fortuna.
4fo
t. AP
B. N
a zd
jęci
u br
owar
w B
ojan
owie
Cz w a r t y b r o w a r w grupie Browary Re-
gionalne Jakubiak to zakład w Tenczynku. Firma ma w swych zasobach browa-ry w Ciechanowie oraz Lwówku Śląskim a także przyłączony w końcu 2012 roku – browar w Bojano-wie. Właściciel Browarów Regionalnych Jakubiak ma także w planach budowę od podstaw nadmorskiego browaru w Darłowie.
Grupa Jakubiak rośnie w siłę
reklama
innych wyprzedzić
REDAKCJAul. Skłodowskiej-Curie 42,
47-400 Racibórztel. 32 726 79 47, fax 32 720 65 85
RADA PROGRAMOWA Bogdan Dróżdż (SGGW)
Lech MaryniakAdam Pawełas (Carlsberg Polska)
Ireneusz Plichta (ProEko)Janusz Wojdalski (SGGW)Zygmunt Zander (UWM)
REDAKTOR NACZELNA Aleksandra Wojnarowska
tel. 535 094 517
DZIAŁ MARKETINGU tel. 535 566 506
Zaprzyjaźnione wydawnictwa:
SEKRETARZ REDAKCJIJanusz Zakręta tel. 692 12 33 69
PRACOWNIA GRAFICZNA PROGRAFIKA.com.pl
DRUK Drukarnia Wydawnictwa NOWINY
ul. Olimpijska 20, 41-100 Siemianowice Śl.
WYDAWCAAgencja Promocji Biznesu s.c.
ul. Skłodowskiej-Curie 42, 47-400 Racibórztel. 32 726 79 47fax 32 720 65 85
www.agro.apbiznes.pl
Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń oraz za treść i poprawność artykułów przygotowanych przez niezależnych autorów.
Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych.Kwartalnik. Nakład: do 2 000 egzemplarzy
5 Musimy wyprzedzić innych rozmowa z Mirosławem Maliszewskim
8 Jabłecznik Aleksandra Wojnarowska
10 Produkcja soków, nektarów oraz napojów owocowych w rejonie Zatoki Perskiej Lech Maryniak
15 Napoje w opakowaniach kartonowych Jan Jasiński
19 Opakowania w przemyśle napojowym Janusz Zakręta
19 Zalety butelek PET Michał Grzelak
20 II Kongres Służb Technicznych Przemysłu Spożywczego relacja
22 Piwne dyskusje w Ciechanowie relacja
24 Szkoła Technologii Fermentacji relacja
26 Laury Bractwa Piwnego relacja
spis treści
fot.
arch
iwum
aut
ora
52 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
Jesteśmy światową potęgą w produkcji jabłek, tymczasem przeciętny Polak zjada zaledwie 14 kg jabłek rocznie. Większość naszych jabłek w postaci koncentratu wypija Unia Europejska a większość eksportu jabłek deserowych zjadają Rosjanie. Brak dywersyfikacji rynków zbytu i niskie krajowe spożycie budzą niepokój. Czy nie jest to kolos na glinianych nogach?
Moim zdaniem spożycie krajowe
nie jest wcale małe. Od kilkunastu
lat jest mniej więcej na tym samym
poziomie. Były co prawda sezony
zmniejszonej konsumpcji, baliśmy się,
że będzie to stały trend, jednak od
kiedy prowadzone są akcje promujące
jedzenie jabłek, sytuacja zaczęła się
zmieniać. Minione dwa, trzy lata, to
wzrost spożycia. Dotyczy to też innych
owoców - malin, truskawek, borówek.
Uzależnienie się w eksporcie od rynku
rosyjskiego może budzić niepokój, ale
warto pamiętać, że nasza produkcja
wzrastała głównie z powodu rosnących
zakupów właśnie z tego kraju. Ponadto
od dwóch lata prowadzimy na tym
rynku kampanię „Jabłka każdego dnia”,
która już przynosi efekty. Rosjanie
jedzą coraz więcej jabłek i coraz więcej
kupują ich właśnie od nas. W mojej
ocenie to stały trend. Myślimy także
o zdobywaniu nowych rynków. Z nadzie-
ja patrzymy np. na Chiny, gdzie widzimy
podobne do rosyjskich tendencje. Lada
moment ruszamy tam z podobną do
rosyjskiej kampanią i mam nadzieję, że
za jakiś czas będziemy mogli pochwalić
się dużym eksportem do tego kraju.
Absolutnie nie zgadzam się z opinią,
ze jesteśmy „kolosem na glinianych
nogach”. Nasza pozycja w świecie ma
solidne i trwałe podstawy, tworzone
przez kilkadziesiąt lat, w tym bardzo
dynamicznie w ostatnich kilku latach.
W jakich działaniach - Pańskim zdaniem - leży szansa na rozwój i rozkwit polskiego sadownictwa?
Działania muszą być kompleksowe
i skoordynowane. Przede wszystkim
musimy utrzymać konkurencyjność
produktu, czyli dbać o niewzrastanie
znacząco kosztów. Szczególnie mam
na myśli siłę roboczą. To, że dziś mamy
dostęp do pracowników z Ukrainy, to
O polskim sadownictwie, cenach surowca i polsko-polskiej konkurencji rozmawiamy z Mirosławem Maliszewskim, prezesem stowarzyszenia „Związek Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej”, posłem na Sejm z ramienia PSL.
Musimy
innych
Nasz obecny potencjał przetwórczy i sortowniczy ma zdolności
zagospodarowania nawet 5 milionów ton jabłek.
Jeszcze tyle nie produkujemy
wyprzedzić
Bezwzględnie niekorzystne jest polsko- polskie konkurowanie firm i grup – mówi Mirosław Maliszewski prezes stowarzyszenia „Związek Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej”, poseł na Sejm z ramienia PSL
fot.
freei
mag
es
fot.
freei
mag
es
6 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
r o zmo w a
nasza wielka przewaga nad innymi
uczestnikami rynku. W krajach Europy
Zachodniej produkcja spada głównie
z powodu drogich pracowników i w ogó-
le ich braku. To najważniejszy czynnik
ograniczający w rozwoju sadownictwo
belgijskie, holenderskie, niemieckie czy
włoskie. Ponadto musimy stale podno-
sić jakość produkcji. Dziś konsument
oczekuje żywności nie tylko taniej, ale
także smacznej, ładnie wyglądającej
i nade wszystko bezpiecznej. Nie
możemy pod tym względem odstawać
od największych konkurentów. Należy
też ciągle poprawiać zdolności przecho-
walnicze i logistyczne, stworzyć dobry
system gwarancji jakości, prowadzić
akcje promocyjne. Musimy być obecni
na imprezach targowych, brać udział
w misjach gospodarczych, pokazach,
degustacjach. Musimy być aktywni w
kraju i na zewnątrz, wyprzedzać innych.
Czy ukierunkowanie się sadownika na produkcję jabłek przemysłowych może być – Pańskim zdaniem – szansą na
rozwój? Czy taka specjalizacja w polskich warunkach ma rację bytu?
Moim zdaniem do przemysłu będą
trafiać raczej tylko jabłka odpadowe.
Nie wierzę, że mogą pojawić się czasy,
w których produkcja dla przerobu
będzie bardziej opłacalna niż owoców
deserowych. Nie znam takiego przykła-
du gdziekolwiek na świecie. Jednak być
może pojawią się tzw. „sady przemysło-
we”, ale w mojej ocenie tylko w przypad-
ku pewnych niszowych asortymentów.
Koncentrat jabłkowy - jestem tego
pewien - będzie w najbliższych latach
powstawał z owoców selekcjonowanych
w czasie zbioru lub później w momencie
sortowania owoców z magazynów.
Gdyby natomiast kiedyś powstały
technologie umożliwiające mechaniczny
zbiór, być może powstałyby też sady
z głównym przeznaczeniem owoców
do przerobu. Inaczej tego nie widzę.
Dodatkowym niekorzystnym czynni-
kiem jest brak stabilności cen w tym
kanale i długotrwałych gwarancji zbytu
i ceny (brak kontraktów). Nikt poważny
nie zaryzykuje sprzedaży jabłek po
15-25 groszy za kilogram. To bardziej
daje pewność bankructwa niż zysku.
Jak ocenia Pan wpływ funduszy europejskich na polski rynek owocowo-warzywny? Czy ilość chłodni przemysłowych, jaka powstała w ostatnim czasie w grupach producenckich, nie jest zbyt wysoka jak na nasze polskie możliwości? Czy nie konkurujemy niepotrzebnie sami ze sobą?
Środki unijne odegrały ogromną
rolę w procesie przeobrażania pol-
sk iego sadownictwa. Zarówno na
p oz i o m i e g o s p o d a r s t w, j a k t e ż
w grupach. W ciągu minionych kilku
lat obraz naszego sektora zmienił się
Nie wierzę, że mogą pojawić się czasy, w których produkcja dla przerobu będzie bardziej opłacalna
niż owoców deserowych. Nie znam takiego przykładu gdziekolwiek na świecie
fot.
freei
mag
es
72 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
diametralnie. Powstały tysiące hektarów
nowoczesnych sadów, widać nowe
opryskiwacze, ciągniki, przyczepy,
wózki itp. W grupach pojawiły sie duże
chłodnie, ale przede wszystkim superno-
woczesne linie sortowniczo – pakujące,
pozwalające przygotować duże, jednolite
partie owoców. Bardzo się cieszę, że
w procesie tym ogromną rolę odegrał
Związek Sadowników RP. Pamiętam
doskonale przekonywanie do tego po-
mysłu naszego rządu i później unijnych
decydentów. Dziś dzięki temu jesteśmy w
stanie wygrywać konkurencję na między-
narodowej arenie. Uważam, ze proces
ten powinien trwać nadal. Wcale nie
mamy za dużo chłodni. Bezwzględnie na-
tomiast niekorzystne jest polsko- polskie
konkurowanie firm i grup. W mojej ocenie
proces organizacji polskiego rynku
owoców deserowych ma za sobą dopiero
pierwszy etap - inwestycyjny. Trzeba jak
najszybciej przejść do drugiego - inte-
gracji poziomej podmiotów handlowych.
Pozwoli to wzmocnić naszą pozycję
na rynku, szczególnie zewnętrznym
i wygrywać na nim. Dziś jeszcze wielo-
krotnie przegrywamy - właściwie sami
z sobą. Podłożem tych porażek nie są
nadmierne inwestycje, ale raczej brak
zespołowego działania i jednostkowa
próba dominacji. Żadna firma tego nie
osiągnie, razem możemy to próbować
zrobić.
W ubiegłym roku w Polsce zakupiono 35 milionów drzewek jabłoni. Zakładając, ze połowa poszła na odnowienia, mamy w kraju kolejne 5 tysięcy hektarów sadów jabłkowych. Jak to wpłynie na wyniki sektora?
Modernizacja jest niezbędna.
Mamy jeszcze zbyt dużo słabych,
starych, mało wydajnych sadów. Nowe
nasadzenia powstają głównie jako
rekonstrukcja, choć w niektórych
rejonach powstają nowe „zagłębia”
sadownicze. Uważam jednak, że
jeśli będziemy aktywni w eksporcie,
jesteśmy w stanie efektywnie sprzedać
rosnącą produkcję. Nasz obecny
potencjał przetwórczy i sortowniczy
ma zdolności zagospodarowania nawet
5 milionów ton jabłek. Jeszcze tyle nie
produkujemy.
Czy przetwórcy i producenci jabłek stoją po dwóch stronach barykady? Czy jest jednak szansa na porozumienie,
w celu osiągnięcia obopólnych korzyści?
Trzeba żyć nadzieją, że kiedyś
dojdzie do porozumienia. Różnica
między rynkiem owoców deserowych
i przemysłowych polega między in-
nymi na tym, że sadownicy nie są
w jak ikolwiek sposób powiązani
z zakładami przerabiającymi, przez co
nie mają jakiegokolwiek wpływu na
ich politykę (zakupową, sprzedażową).
To nie daje sadownikom nadziei na
unormowanie sytuacji. Zakłady, wydaje
mi się, też wolą grać „wolnym rynkiem”,
niż wiązać się partnerskimi umowami
z plantatorami. Twierdzą, że surowca
nigdy im nie zabraknie. Mylą się w mojej
ocenie, co potwierdza choćby truskawka
i wiśnia. Bardzo niskie ceny skupu
w kilku sezonach zredukowały plantacje
i poziom zbiorów. Z tego też powodu
sadownicy kierują się wyraźnie w stronę
bardziej przewidywalnego „deseru”. Tym
bardziej, że są udziałowcami obracają-
cych ich towarem grup producenckich.
To zasadnicza różnica między oboma
rynkami. Mimo wielu spotkań i pozornie
dobrych chęci większych zmian we wza-
jemnym podejściu nie widzę. Szkoda, bo
to duży i znaczący rynek.
Rozmawiała Aleksandra Wojnarowska
Bardzo niskie ceny skupu w kilku sezonach zredukowały plantacje i poziom zbiorów. Z tego też powodu sadownicy kierują się wyraźnie w stronę bardziej przewidywalnego „deseru”
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
8 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
c y d r y
Niektóre szacunki mówią, iż w per-
spektywie 3-5 lat sprzedaż cydru
w Polsce ma szansę osiągnąć poziom
ok. 70 milionów litrów. Dlatego w szranki
stanęli, oprócz tradycyjnych winiarni
i destylarni, również producenci piwa,
w tym światowi potentaci obecni na
polskim rynku. Zasięg, o którym myślimy
to rynek piwa – zdradza nam Michał
Rozalicz, dyrektor marketingu AMBRA
SA. – Ponieważ cydr to realna alterna-
tywa dla piwa i alkoholi smakowych.
Co mówi ustawaCydr – będący napojem o rzeczy-
wistej zawartości alkoholu od 1,2% do
8,5% objętościowych, otrzymanym
w wyniku fermentacji alkoholowej
nastawu na cydr, bez dodatku alkoholu,
z możliwością słodzenia jedną lub
wieloma substancjami, o których mowa
w art. 6 ust. 1 pkt 1, lub dodania
soku jabłkowego lub zagęszczonego
soku jabłkowego. Ustawa reguluje
również sam nastaw na cydr jako
mieszaninę sporządzoną przy użyciu
całych lub rozdrobnionych jabłek,
moszczu jabłkowego, soku jabłkowego
Aleksandra WojnarowskaAGRO industry
Od wielu lat wąskie grono specjalistów apelowało
o promocję cydrów, jako doskonałych, orzeźwiających
napojów na bazie polskiego jabłka. Niestety, jego produkcja
powiązana była w istotny sposób z wysoką akcyzą. Od stycznia br.
sytuacja uległa zmianie: obniżona została stawka podatku akcyzowego
na cydr ze 158 do 97 złotych za hektolitr. Czyli 0,61 zł za litr. Czy to wystarczy,
aby cydr zaistniał na rynku?
lub zagęszczonego soku jabłkowego,
z możliwością dodania wody, sacha-
rozy, cukru płynnego, inwertowanego
cukru płynnego, glukozy, syropu
glukozowego, syropu glukozowo-
-fruktozowego, fruktozy, drożdży,
pożywek lub kwasów spożywczych.
Trunek może być sztucznie nasycony
dwutlenkiem węgla.
Jak widać – możliwości produkcji
jest wiele.
Jak to się robi na świecieZaledwie w kilku regionach świata
przepisów dotyczących cydru nie
można zaliczyć do łagodnych. Przy-
kładem jest hiszpańska Asturia, gdzie
określa się dopuszczalne odmiany
jabłoni, zasięg terytorium, na którym
rosną sady, maksymalną wydajność
z hektara czy zakaz dolewania wody
do moszczu. Poza takimi nielicznymi
wyjątkami, produkcja jabłecznika nie
jest objęta szczególnymi restrykcjami.
Są jednak pewne podstawowe, ge-
neralne zasady. Do produkcji cydrów
używa się kilku grup jabłek specjalnych
odmian: słodkich, kwaśnych oraz
gorzko-słodkich. Każda z nich posiada
specyficzne cechy, ułatwiające fermen-
tację, nadające napojowi goryczkę czy
świeżość. Odpowiednie ich połączenie
nadaje naszemu cydrowi specyficzny,
wyjątkowy smak. Niektóre odmiany
jabłoni nadają się do produkcji cydrów
jednoodmianowych.
Cydry z naszego podwórkaPomimo, iż jest Polska jednym
z wiodących producentów jabłek na
świecie, tradycja produkcji popularnego
ongiś jabłecznika leży w powijakach.
Większość naszych producentów nie
tylko nie produkuje cydru ze specjalnych
odmian jabłek, ale po prostu fermentuje
go z koncentratu jabłkowego, co jest
oczywiście dopuszczalne i zgodne
z prawem. Jednak trudno nadać takim
trunkom odpowiednie cechy, takie jak
owocowość, kwasowość, goryczka
i rześkość w odpowiednich proporcjach.
Z drugiej strony, przez całe wieki
udoskonalenie procesu fermentacji nie
odwracało uwagi od podstawowego
celu picia: „Kiedy ulubieniec Boga
Noe wyszedł na ląd z arki, pierwszym,
co zrobił, jako rolnik, było zasadzenie
winnicy i upicie się do nieprzytomności
winem z jej owoców. Nie rozkoszował
się ani jego bukietem, ani wykończe-
niem, nie porównywał też jego smaku do
JabłecznikAnglicy spożywają rocznie kilkanaście litrów cydru na jednego mieszkańca.
Stawki akcyzy na napoje fermentowane wynoszą: 1) na cydr i perry o kodach CN 2206 00 31, 2206 00 51 oraz 2206 00 81, o rzeczywistej objętościowej mocy alkoholu nieprzekraczającej 5,0% objętości – 97,00 zł od 1 hektolitra gotowego
wyrobu; 2) na pozostałe napoje fermentowane – 158,00 zł od 1 hektolitra gotowego wyrobu.
92 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
na świeże jabłka, naturalną metodę
produkcji z soku, a nie z koncentratu.
W 2013 roku sprzedaliśmy 800 tys.
litrów Cydru Lubelskiego powiedział
Robert Ogór, prezes AMBRA S.A.
kilkakrotnie podkreślając, że tylko na-
turalna produkcja cydru potrafi w pełni
wydobyć walory polskich jabłek. Ogór
podkreślił również, iż kulturę cydru two-
rzy różnorodność sposobów produkcji.
Wiele jeszcze przed nami, choćby plany
produkcji cydrów jednogatunkowych.
Z pewnością będziemy jeszcze wielo-
krotnie zaskakiwać nowymi pomysłami
na cydr – dodał.
Obecnie cydr jest dostępny w co
czwartym sklepie, gdy tymczasem
piwo w każdym a wino w 8 na 10
sklepów. Jest to jednak wynik bardzo
dobry, biorąc pod uwagę fakt iż firma
Jantoń cztery lata temu przeprowadziła
badania rynkowe i nikt spośród konsu-
mentów nie miał pojęcia co oznacza
cydr. Sklepy wyodrębniają osobne półki
na tę kategorię i często tworzą bogate
ekspozycje zachęcając Polaków do
zakupu, co może oznaczać zwiększenie
sprzedaży.
Cydry są mocno rozwijającą się
kategorią alkoholi. Również nasza firma
planuje ekspansję w tym segmencie.
Naszym najnowszym pomysłem jest linia
niskoalkoholowych napojów na bazie
cydru. Już wkrótce zaskoczymy cieka-
wymi smakami, w których najbardziej
obiecująco wygląda oryginalny smak
białej truskawki, niespotykany dotych-
czas w kategorii alkoholi – przekonuje
Monika Kania, kierownik ds. marketingu
w Jantoń SA
Całkowicie inną koncepcję rysuje
przed nami Dariusz Mącarz z firmy Meli
Melum. W 2013 roku, dzięki wsparciu
miasta Wrocław, firma rozpoczęła
współpracę w ramach programu
MOZART z ekspertami z Uniwersytetu
Przyrodniczego. Wspólne, kilkumie-
sięczne próby poszukiwania najlepszej
receptury dla moszczu jabłkowego
uzyskanego z rodzimych owoców
zakończyły się wyselekcjonowaniem
najlepszych drożdży i parametrów.
Na rynku dominować będą prawdopo-
dobnie cydry produkowane przed duże
firmy, ale rosnąca świadomość Polaków
i poszukiwanie jakościowych produktów
z historią pokazuje dobrą perspektywę
dla inicjatyw z taką filozofią działania jak
nasza – podsumowuje Mącarz.
Artur Dubaj, główny technolog AMBRA: Jabłka, z których jest wyprodukowany
Cydr Lubelski pochodzą wyłącznie z terenu Polski. Bezpośrednio do fermentacji cydru jest używany tylko i wyłącznie sok z wyciśniętych jabłek. Nie fermentujemy cydru z koncentratu. Co ciekawe, Cydr Lubelski jako jedyny cydr produkowa-ny w Polsce zawiera tylko i wyłącznie naturalny dwutlenek węgla powstający w procesie fermentacji soku jabłkowego.
W Meli Melum wierzymy, że cydr może stanowić trunek, który podniesie styl picia alkoholu Polaków. Dla nas jabłecznik jest bezpretensjonalny, ale jednocześnie niesie za sobą kulturotwórczą siłę. Z tego wniosku ukuliśmy nasze hasło: Naturalnie Kulturalnie – przekonują nas specjaliści z Meli Melum.
Co w Internecie piszczy
Opinie internautów na temat cydrów są zróżnicowane (cytowane wypowiedzi pochodzą z forów internetowych):
Ceny są o połowę za wysokie i będzie to śladowa produkcja. Cena 100g czystego alkoholu w wódce to około 10PLN, w piwie to 12PLN, w cydrze przy proponowanych cenach w litrowych opakowaniach to 20PLN za 100g czystego alkoholu. Nie ma się co bajerować, na polskim rynku, z taką ceną cydr przegra.
Już to widzę, jako ze mamy jabłek w huhu to jak się zacznie produkcja cydru to zacznie się walka jak to w Polsce ceną, a więc szybko dojdziemy do tego że będzie to woda ze spirytusem zaprawiona barwnikiem i jeszcze dosłodzona
Polacy nie przepadają za cydrem bo ani go nie znają ani go nie lubią zanadto, wiec to będzie walka o 100 tysięcy klientów, a przetwórnie wybudować trzeba i spłacić też
dymu palącego się drewna czy jabłek.
Później żył jeszcze 350 lat zdrów jak
ryba” (Barbara Holland, Radość picia,
Warszawa 2009, s. 34).
Mimo wszystko zwróciliśmy się
do polsk ich producentów cydru
z prośbą o odpowiedź na pytanie
z czego produkują swoje wyroby
i czy używają do tego polskich jabłek.
Niewielu odpowiedziało na nasze zapy-
tanie. Na tym tle pozytywnie wyróżnia
się firma Ambra SA, która rzeczywiście
mocno postawiła na produkcję tego
trunku: Po kilku latach testów wiosną
2012 roku rozpoczęliśmy przygotowania
konceptów produktowych. Kilka mie-
sięcy później przystąpiliśmy do etapu
przygotowań produkcyjnych, stawiając
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
10 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
Charakterystyka produktów W krajach Zatoki Perskiej rynek
produkcji soków, nektarów oraz napo-
jów owocowych zaczyna być dopiero
porządkowany na płaszczyźnie praw-
nej. Producenci lokalni usiłują podążać
w kierunku standardów europejskich
ale także i amerykańskich. Stosując
legislacje europejską [2], [3] dostępne
tam produkty można w przybliżeniu
podzielić na:
Sok owocowy. Produkowany jes t w oparc iu
o 100% wsad owocowy. Sok wyciśnięty
bezpośrednio z owoców lub otrzyma-
ny z zagęszczonego soku owocowego
poprzez odtworzenie proporcji wody
i aromatu usuniętego w trakcie pro-
cesu zagęszczania. Sok nie zawiera
dodatku sztucznych barwników ani
aromatów; nie może być konserwo-
wany chemicznie. Jeżeli sok przygoto-
wany jest ze skoncentrowanego soku
owocowego wtedy jest typu FC (From
Concentrate). Sok owocowy nie z kon-
centratu NFC (Not From Concentrate)
jest produkowany z mrożonego lub
aseptycznie pakowanego naturalnego
niezagęszczonego soku owocowego.
Może być również produkowany ze
świeżo wyciskanych owoców.
Nektar owocowy. W swoim składzie zawiera od
25 do 100% wsadu owocowego.
Nektar to rozcieńczony wodą sok
z dodatk iem cukru, ewentualnie
kwasu cytrynowego. Produkt ten nie
zawiera sztucznych barwników ani
aromatów; nie może być konserwo-
wany chemicznie.
Napój owocowy. W swoim składzie posiada od
20 do 100% wsadu owocowego. Pro-
dukt ten zawiera określoną ilość soku,
wody, cukru, kwasu cytrynowego
i inne dozwolone do żywności dodatki.
Napój owocowy może zawierać również
barwniki i aromaty.
System sprzedaży detalicznej
przedstawionych produktów, nie-
zależnie czy jest to sok, nektar czy
Kraje Zatoki Perskiej przeżywają istny boom gospodarczy. Szczególnie rozwijają się gospodarczo Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Kuwejt, Oman oraz Arabia Saudyjska. Wyraźnie widać wykorzystanie środków finansowych, pochodzących ze sprzedaży ropy naftowej oraz gazu ziemnego na inwestycje kapitałowe. Szczególnie istotne są tu inwestycje w sektorze produkcji spożywczej.
Lech MaryniakEkspert
r y nk i e g z o t y c zne
foto
: arc
hiw
um a
utor
a
112 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
też napój owocowy jest podzielony
na dwie kategorie. Pierwszą z nich
stanowią produkty o długim terminie
przydatności do spożycia, sprze-
dawane ze zwykłej półki sklepowej.
Drugą kategorię stanowią produkty
pasteryzowane o krótkim okresie
przydatności do spożycia. Ich sprze-
daż i dystrybucja zorganizowana jest
głównie w systemie zimnego łańcucha
sprzedaży i logistyki (cold chain). Na
koniec produkty te są wystawione
i oferowane z lad chłodniczych.
Autor wspominał już w poprzednim
artykule [5], że soki, nektary oraz
napoje owocowe są w regionie bardzo
często produkowane w powiązaniu
z produkcją mleczarską. Obie te
o fe r t y p roduk towe uzupe łn ia ją
s ię wza jemn ie, szczegó ln ie na
półce chłodniczej. Fot. 1, Fot. 2,
Fot. 3. przedstawiają wygląd pół-
ek w przeciętnym supermarkecie
w Zjednoczonych Emiratach Arab-
skich.
Przybliżenie technologii i organizacji produkcji soków, nektarów oraz napojów owocowych
Ze względu na różnorodność za-
stosowanych technologii produkcji
oraz pakowania należy przykładowy
zakład, w którym takie technologie się
znajdują, podzielić na poszczególne
bloki produkcyjne.
Ze względu na duży wzrost ludności w regionie Zatoki Perskiej, a zwłaszcza siły roboczej, potrzebnej do rozwoju gospodarek, sektor produkcji spożywczej bardzo szybko rośnie. Dodatkowo warunki pogodowe oraz brak spożycia napojów alkoholowych powodują, że produkcja napojów bezalkoholowych rozwija się tu bardzo dobrze. Celem artykułu jest przybliżenie naszym producentom soków, nektarów oraz napojów owocowych technologii produkcji tam dostępnych. Autor pracując obecnie w regionie Zatoki Perskiej ma również nadzieję, że przedstawione rozwiązania produkcyjne i inne spojrzenie na ten sektor może pomóc polskim producentom soków, nektarów oraz napojów owocowych w poprawie swojej kondycji finansowej i zwiększeniu konkurencyjności branży.
fot:
chro
mas
tock
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
12 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
BLOK nr 1: Przyjęcia surowców i początkowe procesy produkcyjne
Głównymi procesami produkcyjnymi
są tutaj:
Proces uzdatnianie wody. W procesie produkcji soków, nek-
tarów oraz napojów bezalkoholowych,
woda jest szczególnie ważnym surowcem
produkcyjnym. W przypadku produkcji na
bazie koncentratów soków owocowych
może ona stanowić nawet od 80 do
90% udziału wagowego. Ze względu
na poważne trudności w dostępie do
naturalnych źródeł wody pitnej w regionie
Zatoki Perskiej jest ona szczególnie cen-
nym surowcem. Pomimo funkcjonowania
potężnych odsalarni wody morskiej [1]
pracujących w oparciu o spalanie w blo-
kach energetycznych relatywnie tanich
węglowodorów (ropy i gazu) to ceny wody
uzdatnionej są jednak wysokie. Odsalar-
nie wody wykorzystują ciepło odpadowe
z bloków energetycznych, stosujących
technologię destylacji wielostopniowej
MSF (Multi Stage Flash Distillation). Tak
uzdatniona woda jest sprzedawana do
systemu sieci wodociągowej, z której
również korzystają zakłady produkcji
spożywczej. Praktycznie zawsze zakłady
produkujące soki, nektary oraz napoje
bezalkoholowe stosują dodatkowo swoje
systemy uzdatniania wody, oparte głów-
nie o technologię odwróconej osmozy
RO (Reverse Osmosis). Takie podejście
ma zapewnić poprawną i powtarzalną
kompozycję chemiczną i bezpieczeństwo
mikrobiologiczne wody.
Przygotowanie koncentratów owocowych.
Koncentraty owocowe są najważ-
niejszym składnikiem w produkcji
soków, nektarów i napojów owocowych.
Szczególnie są one odpowiedzialne
za smak oraz wygląd poszczególnych
produktów. Koncentraty są sprowa-
dzane w postaci skoncentrowanych
soków owocowych. Równie niezbędnym
składnikiem są aromaty owocowe,
dodające pełni smaku oraz zapachu
produktom. Coraz częściej ważną rolę
w produkcji grają również pulpy lub
cząstki owocowe. Są one najczęściej
sprowadzane w postaci mrożonej lub
w opakowaniach aseptycznych. Do
produkcji nektarów i napojów owoco-
wych często stosowane są tu dodatki
w postaci sypkiej takie jak stabilizatory,
witaminy czy inne funkcjonalne.
Produkcja syropu prostego. Dodatek syropu prostego jest
ważnym składnikiem, szczególnie
w procesie produkcyjnym nektarów
oraz napojów. Ze względu na mniej-
szą zawartość wsadu owocowego
muszą być one dosłodzone właśnie
takim syropem. Syrop prosty jest
tu najczęściej produkowany z cukru
granulowanego, pochodzącego głównie
z trzciny cukrowej, bardzo popularnego
surowca znajdującego się w sąsiednich
krajach azjatyckich. Produkcja syropu
prostego polega na rozpuszczeniu
wspomnianego cukru w wodzie uzdat-
nionej. Taki syrop może być również
pasteryzowany. Na niewielką skalę
produkcyjną wykorzystywany jest tu
również syrop glukozowo-fruktozowy
HFCS (High Fructose Corn Syrup).
BLOK nr 2: Główne procesy produkcyjne.
Po procesie przygotowania su-
rowców produkcyjnych w postaci
rozpuszczenia komponentów sypkich
oraz dozowania komponentów płynnych
następuje właściwa produkcja.
Produkcja soków owocowych.Soki owocowe są tu produkowane
w oparciu o 100% wsad owocowy w
postaci koncentratu soku owocowe-
go. Niezbędnymi składnikami soku
owocowego są naturalne aromaty
owocowe. Na koniec dla uzupełnienia
jest dodawana woda uzdatniona celem
osiągnięcia odpowiedniego poziomu
naturalnych substancji rozpuszczo-
nych. Bardzo często dodawana jest
również pulpa owocowa lub cząstki
owocowe. Tak scharakteryzowaną pro-
dukcję soków można nazwać produkcją
z koncentratu FC (From Concentrate).
Jeżeli sok jest produkowany ze świeżo
wyciskanych owoców, mrożonego soku
owocowego lub aseptycznie pakowa-
nego soku bez dodatku wody (jedynie
nieznacznej wodnej korekty substancji
rozpuszczonych), wtedy taką produkcję
nazywamy NFC (Not From Concentrate).
Tak przygotowany sok może być poddany
dalszym procesom pasteryzacji i rozlewu.
Produkcja nektarów owocowych.Nektary owocowe produkowane są
na bazie wsadu owocowego oraz innych
dodatków takich jak: syrop cukrowy,
pulpy i cząstki owocowe. Po końcowym
zmieszaniu składników nektaru z wodą
i osiągnięciu żądanych parametrów
fot:
arch
iwum
aut
ora
fot:
arch
iwum
aut
ora
r y nk i e g z o t y c zne
Fot. 1.
Oferta wody kokosowej w opakowaniu kartonowym aseptycznym
Fot. 2.
Oferta soku świeżego na półce chłodniczej w opakowaniu typu PET
2 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl 13
technologicznych może być on pastery-
zowany i dalej ulec procesowi rozlewu.
Produkcja napojów owocowych.Napoje owocowe wydają się być
bardzo popularnymi środkami gaszący-
mi pragnienie wśród przybywających tu
coraz liczniej emigrantów zarobkowych.
Produkcja ich polega głównie na do-
datku ograniczonej zawartości wsadów
owocowych. Odpowiedni poziom sub-
stancji rozpuszczonych uzupełniony jest
syropem cukrowym oraz innymi dodat-
kami, jak wyżej przedstawiono. Napoje
owocowe mogą być niegazowane,
wtedy są pasteryzowane przed lub po
procesie rozlewu w opakowaniu. Można
także spotkać wersje gazowane tych
napojów, pasteryzowane lub - rzadziej
-konserwowane chemicznie.
Przedstawiona wyżej technologia
produkcji soków, nektarów oraz napojów
owocowych może być prowadzona
w systemie baczowym (batch). System
ten polega na wymieszaniu gotowego
soku, nektaru, czy napoju owocowego
w zbiorniku mieszalniczym. Tak powstały
produkt jest typu gotowego do spożycia
RTD (Ready To Drink). Ze względu na
kompaktowe rozwiązanie dość często w
zakładach produkcyjnych regionu stosuje
się system mieszania w przepływie,
stosowany do dużych szarży produkcyj-
nych. Polega on na ciągłym mieszaniu
strumieni skoncentrowanego soku
owocowego razem z aromatami i wodą
uzdatnioną. Taka konfiguracja mieszania
dotyczy szczególnie przypadku produkcji
soków owocowych. W procesie produkcji
nektarów oraz napojów owocowych
dochodzą jeszcze strumienie syropu cu-
krowego oraz innych dodatków płynnych.
Po procesie przygotowania czy to w
procesie baczkowym czy też w systemie
ciągłego mieszania powinna nastąpić
pasteryzacja, która pozwoli bezpiecznie
prowadzić proces rozlewu tych produk-
tów oraz dalsze ich przechowywanie.
BLOK nr 3: Procesy pakowania i zakończenia produkcji
Przedstawione powyżej produkty
podlegają dalej procesom pakowania
jednostkowego a następnie zbiorczego.
Podstawowymi opakowaniami jednostko-
wymi oraz technologiami pakowania są tu:
Pakowanie w butelki szklane. Stosowanie butelek zwrotnych do
soków, nektarów oraz napojów owoco-
wych praktycznie nie istnieje. Bardzo
rzadko spotyka się również wspomniane
produkty pakowane w butelki jednora-
zowe. Szklane opakowania jednorazowe
stosuje się najczęściej do napojów
słodowych z dodatkiem naturalnych
soków owocowych. Po procesie rozlewu
tak zapakowane napoje podlegają
procesowi pasteryzacji tunelowej wraz
z późniejszym chłodzeniem.
Pakowanie w puszki napojowe.Puszka napojowa jest tu szczególnie
popularnym opakowaniem. Po procesie
rozlewu tak zapakowane produkty pod-
legają procesowi pasteryzacji tunelowej
wraz z procesem chłodzenia.
Pakowanie w kartony. Pakowanie soków, nektarów oraz
napojów owocowych w kartony jest tu
bardzo popularne dla wszystkich kate-
gorii sprzedażowych jak IC (Immediate
Consumption), ale też i FC (Future Con-
sumption). Produkty przed rozlaniem
są pasteryzowane a następnie przed
procesem rozlewu przechowywane
w zbiornikach aseptycznych.
Pakowanie w opakowania PET, HDPE. Opakowania z tworzyw sztucznych
zdobywają tu coraz większą popular-
ność zarówno dla kategorii sprzedażo-
wej IC jak i FC. Szczególnie istotne jest
to, że kraje Zatoki Perskiej są głównymi
producentami granulatów, z których
wytwarza się tworzywa przeznaczone
dla przemysłu spożywczego takie
jak PET (Polyethylen Terephthalate)
czy HDPE (High Density Polyethylen).
Podobnie jak w poprzedniej technologii,
pakowane produkty przed rozlewem są
poddawane procesowi pasteryzacji.
Zaczyna być tu również stosowana
technologia rozlewu na gorąco do
opakowań typu PET.
Pakowanie w woreczki napojowe.Woreczki napojowe (pouch) są tu
kategorią raczej niszową. Stosuje się je
tu głównie do pakowania nektarów owo-
cowych. Podobnie jak w poprzednich
technologiach rozlewany w nie produkt
jest uprzednio pasteryzowany.
Rysunek 1. przedstawia sche-
matycznie technologie produkcyjne
zastosowane w standardowym zakła-
dzie produkcji soków, nektarów oraz
napojów owocowych w regionie Zatoki
Perskiej. Oprócz procesów produkcyj-
nych oraz pakowania niezbędne jest też
dostarczenie mediów produkcyjnych,
mediów energetycznych, odebranie
i zagospodarowanie odpadów i ścieków
poprodukcyjnych. Niezbędną funkcję
fot:
arch
iwum
aut
ora
Fot. 3.
Oferta nektarów i napojów owocowych na półce chłodni-czej w opakowaniu typu PET
Użyte skróty:CIP Clea r i ng I n Plac e – mycie instalacji pro-dukcyjnych w obiegu zamkniętym
FC From Concentrate – sok wyprodukowany z koncentratu
FC Future Consumption – spożycie późniejsze
HDPE High Density Poly-ethylen - polietylen o wysokiej gęstości
HFCS High Fructose Corn Syrup – syrop glukozo-wo-fruktozowy
IC Immediate Consump-tion – spożycie natych-miastowe
MSF Multi-Stage Flash Di-stillation – destylacja wielostopniowa
NFC Not From Concentrate – sok wyprodukowany nie z koncentratu
PET Polyethylen Tereph-thalate – popularne tworzywo PET
PFDProduct Flow Diagram – przepływ surowca i produktu
P&ID Piping & Instrumenta-tion Diagram – schemat technologiczno- po-miarowy
RO R e ve rs e O s m o s i s – odwrócona osmoza
RTD Ready To Drink – sok/napój przygotowany w systemie baczowym
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
14 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
r y nk i e g z o t y c zne
spełnia tu stacja mycia w obiegu
zamkniętym dla urządzeń i instalacji
procesowych [4] CIP (Clearing In Place).
Istotnymi zagadnieniami są również
procesy magazynowania i logistyki. No-
woczesne magazynowanie dopiero za-
czyna tu być stosowane. Przedstawione
schematycznie technologie produkcji są
zilustrowane formą diagramu przepływu
surowców i produktów PFD (Product
Flow Diagram), która może być dalej
pomocna w budowie szczegółowego
schematu technologiczno- pomiarowe-
go typu P&ID (Piping & Instrumentation
Diagram) a na końcu konstrukcji ciągu
technologicznego.
Warto zapamiętać i wdrożyć na polski rynek
Branża produkcji soków, nektarów
oraz napojów owocowych przeżywa w
Europie okres pewnej stagnacji. Chcąc
zatrzymać ten niekorzystny trend i
powrócić na ścieżkę wzrostową trzeba
sięgnąć po innowacyjne rozwiązania.
Wydaje się, że trzeba będzie takie
rozwiązania zastosować w obszarze
receptur produktów, ale też i w obszarze
innowacji opakowaniowych.
Nowościami z zakresu nowych
produktów, które mogą z powodzeniem
zaistnieć na polskim rynku może być
propozycja wprowadzenia:
• na szerszą skalę soków typu NFC,
• nowych produktów, opartych na
bazach sokowych takich jak: mango,
guawa czy granat, szczególny
polecenia jest sok granatowy posia-
dający własności antyoksydacyjne i
prozdrowotne,
• wody kokosowej, która jest natural-
nym napojem izotonicznym,
• nowości jak np. napoje owocowe
z dodatkiem ziół, szczególnie
można by tu polecić napój libański
wytwarzany z soku cytrynowego
i limonowego z dodatkiem mięty,
• napojów słodowych z dodatkiem
naturalnych soków owocowych.
Z zakresu wprowadzenie innych
opakowań można zaproponować:
• wprowadzenie na szerszą skalę
puszek napojowych. Jest to bardzo
wygodne opakowanie, jako kate-
goria IC (Immediate Consumption),
dodatkowo aluminiowa puszka
napojowa jest łatwa w dalszym
przetwarzaniu surowca w łańcuch
recyclingu,
• zastosowanie zbiorczych – więk-
szych opakowań PET, jako kategoria
FC (Future Consumption),
• wykorzystanie opakowań PET rów-
nież do pakowania soków typu NFC,
• wprowadzenie pakowania soków,
nektarów oraz napojów owocowych
w technologii rozlewu na gorąco do
opakowań typu PET, co może dać
szansę poprawy bezpieczeństwa
mikrobiologicznego w porównaniu
do innych technologii rozlewu.
Szczególnie dla produkcji świeżych
soków opartych na technologii NFC
warto by rozważyć wprowadzanie
produkcji zlokalizowanej w pobliżu
dużych aglomeracji miejskich, co
dałoby szansę poprawy logistycznej
a tym samym szybszego dotarcia do
klienta, czyli sprzedaży „wokół komina”.
Literatura1. Baillargeon G, Innovation for desalination: Re-
verse osmosis over multistage flash distillation, http://www.pitt.edu/~gmb44/writingassign-ment3pfd.pdf, z dnia 24 listopada 2013r.
2. http://www.kups.org.pl/files/?id_plik=172, z dnia 18 lutego 2014
3. http://www.ksow.pl/fileadmin/.../Soki_i_nek-tary_sliwa.pdf, z dnia 18 lutego 2014
4. Maryniak L., Mycie i dezynfekcja urządzeń przeznaczonych do produkcji napojów bezalkoholowych, Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny (PFiOW) 1997, nr 9.
5. Maryniak L., Produkcja mleczarska w krajach Zatoki Perskiej, Agro-Industry 2014, nr 1.
6. Ringblom U., The Orange Book, Tetra Pak Processing System AB, Lund 2004.
fot:
arch
iwum
aut
ora
Fot. 4.
Oferta napojów owocowych zapakowanych w puszki napojowe
e - w y d a n i e n a : www.agro.apbiznes.pl
Szybko rozwijał się również segment
napojów na bazie mleka (w tym przede
wszystkim napojów fermentowanych
takich jak maślanka i jogurt). Napoje te
są oferowane w różnych opakowaniach
nieaseptycznych w szerokiej gamie
asortymentowej.
Jeżeli chodzi o segment soków
i napojów owocowych w ostatnich
latach daje się zauważyć istotne prze-
sunięcie preferencji konsumenckich
w stronę napojów i nektarów. Najnow-
sze badania rynkowe wskazują jednak,
że następuje pewne ożywienie na
rynku soków. Szczególnie daje się to
zauważyć w segmencie soków bezpo-
średnich NFC („not from concentrate”),
wyciskanych z owoców, a nie odtwarza-
nych z koncentratu. Wielowarstwowe
opakowanie kartonowe w kompleksowy
sposób chroni szczególnie wrażliwy
produkt, jakim są soki, gdyż stanowi
skuteczną barierę przeciw czynnikom
zewnętrznym, takim jak tlen i światło,
które powodują utratę składników
odżywczych zawartych w sokach.
W ostatnich latach obserwuje się
również znaczny wzrost konsumpcji
typu „on the go”, czyli produktów
konsumowanych w ruchu, np. w drodze
do pracy. Wychodząc naprzeciw tej ten-
dencji producenci oferują opakowania
kartonowe dostosowane do tej formy
konsumpcji (np. wygodniejszy uchwyt,
szersza średnica otwarcia, przez co
picie bezpośrednio z opakowania staje
się łatwiejsze).
Stosunkowo młodym i perspek-
tywicznym segmentem jest żywność
gotowa do spożycia (np. zupy, sosy,
desery). Można oczekiwać, że ten
segment rynku będzie szybko rósł
w Polsce. Kartony na pewno znajdą
w nim swoje miejsce.
Polski rynek produktów pakowanych
w kartony do płynnej żywności ma
ciągle potencjał wzrostu, co wynika
nie tylko z prostego porównania zu-
życia kartonów na głowę mieszkańca
w Europie Zachodniej i w Polsce,
ale także ze wzrostu świadomości
społecznej odnośnie zalet kartoników,
w tym przede wszystkim wzrastającej
dbałości o właściwe odżywianie się
– w kartoniki jest przecież pakowana
niskoprzetworzona i war tościowa
z punktu widzenia racjonalnej diety
żywność taka jak soki, mleko i napoje
mleczne. Nie bez znaczenia jest też
fakt, iż z uwagi na swoje doskonałe
funkcje ochronne kartoniki minimalizują
marnotrawstwo żywności oraz że po-
siadają niski współczynnik obciążenia
Jan Jasińskiprezes zarządu Fundacja ProKarton
Kartonowy materiał opakowaniowy do pakowania płynnych produktów spożywczych dostarczany jest na polski rynek w dominującym stopniu przez 3 firmy: Tetra Pak, SIG Combibloc i Elopak. Na przestrzeni ostatnich lat konsumpcja płynnej żywności w opakowaniach kartonowych systematycznie rosła, ciągle jednak, w porównaniu ze „starymi” krajami UE jest ona zdecydowanie niższa. Segmentem rynku, który rozwijał się szczególnie dynamicznie w ostatnich latach jest mleko UHT. Dziś mleko UHT w kartoniku stanowi ponad 55% mleka spożywczego w Polsce.
Kontynuuje swoją misję na rzecz rozwoju systemu zbierania i recyklingu odpadów opakowaniowych po kar tonach do płynnej żywności w nowej formule prawnej. Za sprawne funkcjonowanie Dobrowolnego Porozumienia REKARTON odpowiada
Krajowa Izba Gospodarcza Przemysłu Spożywczego i Opakowań (KIG PSiO). Izba spełniła wszystkie formalne kryteria w zakresie powołania do życia dobrowolnego porozumienia dla opakowań wielomateriałowych (m.in. jako pierwsza w kraju zawarła Porozumienie z Marszałkiem Woj. Mazowieckiego, którego urząd stanowi organ kontrolny w stosunku do Dobrowolnego Porozumienia). Należy pamiętać, że dobrowolne porozumienia zawierane są z Mar-szałkiem właściwym dla siedziby Izby ale swoim działaniem obejmują teren całego kraju. W okresie styczeń-kwiecień 2014r. KIG PSiO prowadziła, tak jak w latach poprzednich, zbiórkę kartoników w skali ogólnopolskiej oraz pozyskiwała dokumenty potwierdzające recykling od firm zajmujących się przetwarzaniem tego typu opakowań. Do porozumienia organizowanego przez KIG PSiO przystąpiła już znacząca liczba producentów, którzy wprowadzają do obrotu produkty w opakowaniach wielo-materiałowych. Można powiedzieć, że pierwsze miesiące działalności Dobrowolnego Porozumienia REKARTON w warunkach nowych uregulowań prawnych zakończyły się pełnym sukcesem (pomimo braku odpowiednich Rozporządzeń Ministra Środowiska określających między innymi poziomy recyklingu dla opakowań wielomateriałowych). Zaawansowanie w pozyskiwaniu tego typu odpadów opakowaniowych jest znacząco wyższe w stosunku do podobnego okresu w roku ubiegłym.
Program REKARTON
Napoje w opakowaniach kartonowych
15
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 1416
op ak o w an i a k a r t ono w e
środowiska naturalnego (np. niski
w porównaniu do innych opakowań
ślad węglowy czy też to, że w procesie
produkcji wykorzystuje się surowiec
w pełni odnawialny)
InnowacjeInnowacje to jedna z przewag
kartonów do płynnej żywności nad
konkurencyjnymi rozwiązaniami. In-
nowacje stale towarzyszą kartonikom.
To nie tylko coraz bardziej funkcjo-
nalne kształty opakowań, ułatwiające
ich użycie konsumentom, nie tylko
zmieniające się sposoby zamykania
kartoników ułatwiające ich wielokrotne
otwieranie i zamykanie, ale także ciągle
doskonalona technologia przetwarzania
i nalewania. Nowe pomysły na karton to
także nowe pola zastosowań kartoników
jak np. pakowanie nie tylko płynów, ale
także produktów półpłynnych i sypkich
takich jak np. przecier pomidorowy,
gotowe do spożycia zupy, groszek,
fasolka i inne warzywa, ser feta, pokarm
dla zwierząt domowych a nawet cukier.
Opakowania kartonowe mają szereg
cech bardzo użytecznych zarówno dla
konsumenta, producenta, jak i handlu, m.in.:
• hermetyczność (ochrona przed
drobnoustrojami),
• nieprzepuszczalność światła (ochro-
na witamin wrażliwych na światło),
• wysoka higiena (jednorazowe użycie
opakowania zapewnia utrzymanie
maksymalnego poziomu higieny),
• lekkość (ekonomiczne wykorzy-
stanie surowców – w 32-gramowe
opakowanie można zapakować
1 litr produktu, stąd maksymalna
oszczędność energi i podczas
transportu, gdzie opakowanie sta-
nowi jedynie ok. 5% wagi całego
ładunku),
• funkcjonalność (różne pojemności
i kształty oraz plastikowe zamknię-
cia umożliwiające wielokrotne
otwieranie i zamykanie),
• zwarta forma i łatwość maga-
zynowania (minimalne zużycie
przestrzeni magazynowej i wygodne
do paletyzowania – moduł europej-
skiego standardu międzynarodowej
palety ładunkowej),
• bezpieczeństwo (nietłukące się,
bezpieczne przy otwieraniu, wy-
trzymałe na działanie czynników
zewnętrznych),
• brak potrzeby stosowania konser-
wantów zarówno w przypadku pro-
duktów pakowanych w technologii
aseptycznej jak i nieaseptycznej,
• w przypadku produktów pakowa-
nych aseptycznie (np. mleko UHT)
nie istnieje potrzeba chłodzenia
produktów zarówno w transporcie
jak i w magazynowaniu – co prze-
kłada się na oszczędność energii,
• możliwość ponownego przetwo-
rzenia (np. recykling, spalanie
z odzyskiem energii).
Co dalej ze zużytym kartonikiem
Kartony do płynnej żywności są
opakowaniami wielowarstwowymi skła-
dającymi się z polietylenu oraz papieru
- a w swej wersji aseptycznej również
z cienkiej warstwy aluminium stanowią-
cej barierę przed oddziaływaniem czyn-
ników zewnętrznych. Folia aluminiowa
wykorzystywana w opakowaniach
do żywności płynnej jest cieńsza od
ludzkiego włosa (grubość 0,0065 mm).
Jest to najcieńsza warstwa, jaka może
skutecznie chronić produkt przed
szkodliwym działaniem światła i tlenu,
pozwalając jednocześnie na przecho-
wywanie zapakowanych produktów
bez konieczności magazynowania
w warunkach chłodniczych. Waga
aluminium zawartego w jednym opa-
kowaniu jednolitrowym nie przekracza
1,5 g, tj. kilkakrotnie mniej niż ilość
aluminium stosowana do produkcji
kapsli i nakrętek do butelek.
Jednakże głównym komponentem,
z którego wytwarzane są kartony do
mleka i soków jest papier, który stanowi
ok. 75%-85% wagi opakowania. Celu-
loza do produkcji kartonów pozyskiwa-
na jest bezpośrednio z drewna, które
jest surowcem odnawialnym pocho-
dzącym z odpowiednio zarządzanych
i cer ty f ikowanych lasów. Każde
ścięte drzewo zastępowane jest
kolejnymi nasadzeniami, także nie
zachodzi obawa, aby ten surowiec
uległ k iedykolwiek wyczerpaniu.
Konsekwentnie prowadzona pro-
ekologiczna polityka leśna powo-
duje, że przyrost lasów w rejonach
pozyskiwania surowca drzewnego
w Europie (jest to przede wszystkim
Skandynawia) jest znacznie wyższy
niż ich zużycie. Z jednego ściętego
drzewa uzyskuje się ilość masy celulo-
zowej potrzebnej do wyprodukowania
12 tys. opakowań jednolitrowych, czyli
ilość odpowiadającą spożyciu jednego
litra soku lub mleka dziennie przez
statystyczną rodzinę przez 30 lat.
Odpady po kartonach do mleka i soków przerabia się również na płyty wiórowe. Producent płyt, firma PMP Recykl, podejmuje próby zastosowania płyt TErO do produkcji mebli ogrodowych.
fot.
ProK
arto
n
rek
lam
a
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
Opakowania kartonowe po mleku i sokach mogą zostać
poddane recyklingowi na wiele sposobów. Najbardziej popularną
i uzasadnioną ekonomicznie metodą recyklingu jest odzyskanie
wspomnianej celulozy popierwotnej w papierniach. Celuloza ta
stanowi cenny surowiec do dalszej produkcji papieru lub tektury.
W Polsce recykling zużytych kartonów odbywa się w papierniach
Mondi Świecie, TOP Tychy oraz Beskidy w Wadowicach.
Od kilku lat trwają intensywne prace wdrożeniowe
w zakresie nowoczesnych technologii recyklingowych dla
frakcji PoyAlu, która stanowi pozostałość po procesie recyklingu
w papierniach. Dotychczas główną barierą dla rozwoju recyklingu
była stosunkowo niewielka podaż tego odpadu (przypomnijmy, że
frakcja PolyAlu stanowi tylko nieco powyżej 20% ogólnej masy
odzyskanych kartoników). Wraz ze wzrostem stopy recyklingu
odpadów kartonowych po mleku i sokach wzrośnie również podaż
tego typu odpadu, co w połączeniu z wysoką opłacalnością
procesu przetwarzania (polietylen i aluminium posiadają wysoką
wartość rynkową) spowodują gwałtowny wzrost zainteresowania
odzyskiwaniem tych surowców wtórnych.
Odpady po kartonach do mleka i soków przerabia się również
na płyty wiórowe (drewnopodobne) mające zastosowanie
głównie w przemyśle budowlanym. Drobno pocięte kartony
są podgrzewane aż do stopienia się polietylenu, a następnie
prasowane pod dużym ciśnieniem. Płyty, dystrybuowane są pod
nazwą handlową TErO i odznaczają się dużą wytrzymałością
i odpornością na warunki atmosferyczne (m.in. nie wchłaniają
wody). Ostatnio producent płyt, firma PMP Recykl, podejmuje
próby zastosowania płyt TErO do produkcji mebli ogrodowych
(patrz zdjęcie po lewej).
Uregulowania prawne i obowiązki producenta żywności
Od lipca 2007 do końca 2013r. kartony do płynnej żywności były
zbierane i poddawane procesowi recyklingu w ramach Programu
REKARTON. Program ten powstał w 2007 roku, gdy organizacje
reprezentujące użytkowników opakowań, branże gospodarki
Konsekwentnie prowadzona proekologiczna polityka leśna powoduje, że przyrost lasów w rejonach
pozyskiwania surowca drzewnego w Europie (jest to przede wszystkim Skandynawia) jest znacznie wyższy
niż ich zużycie. Z jednego ściętego drzewa uzyskuje się ilość masy celulozowej potrzebnej do wyprodukowania
12 tys. opakowań jednolitrowych, czyli ilość odpowiadającą spożyciu jednego litra soku lub mleka
dziennie przez statystyczną rodzinę przez 30 lat.
p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne
żywnościowej i opakowaniowej oraz
firmy dostarczające kartonowy materiał
opakowaniowy podpisały Dobrowolne
Porozumienie. W dokumencie tym
ustalono roczne poziomy recyklingu
dla odpadów kartonowych po mleku
i sokach, które stanowiły pewien pro-
cent liczony od łącznej masy kartonów
wprowadzonych na rynek w kolejnych
latach. W ciągu 6 lat funkcjonowania
programu (II poł. 2007 – 2013) zebrano
niemal 34 000 ton odpadów kartono-
wych po mleku i sokach. Tylko w 2013
roku poddano recyklingowi blisko 8 000
ton kartoników po płynnej żywności, co
stanowiło 12,5% ogólnej masy wpro-
wadzonych na rynek w tym roku kar-
toników. Powołanie do życia Programu
REKARTON było oddolną i nowatorską
inicjatywą przemysłu, który postanowił,
nie czekając na rozwiązania prawne,
podjąć - na całkowicie dobrowolnych
zasadach - wysiłek zbudowania od
podstaw systemu zbierania i recyklingu
zużytych kartonowych opakowań do
płynnej żywności. Przypomnijmy, że od
2005 do lipca 2007 nie funkcjonowała
w Polsce zbiórka i recykling tego typu
opakowań. Skuteczność wykazana
przez program REKARTON przyczyniła
się bez wątpienia do włączenia zapisu
o możliwości zawierania dobrowolnych
porozumień do nowej ustawy o gospo-
darowaniu opakowaniami i odpadami
opakowaniowymi.
Nowa us tawa , k tó ra wesz ła
w życie 1 stycznia br. daje użytkow-
nikom opakowań wielomateriałowych
(w tym kartonowych opakowań do mle-
ka i soków) możliwość realizacji swoich
obowiązków w zakresie odzysku i recy-
klingu za pomocą instytucji dobrowol-
nych porozumień, które są organizowane
i zarządzane przez organizacje samo-
rządu gospodarczego (Izby Gospo-
darcze).
Opłaty recyklingowe dla opakowań kartonowych do płynnej żywności
Do końca 2013 r. były one wnoszone
na rzecz organizacji odzysku w ramach
obowiązku prawnego określonego
dla kategorii „papier i tektura”. Poziomy
tych opłat były ustalane indywidualnie,
w ramach odrębnych kalkulacji przez
każdą z ok. 35 działających na polskim
rynku organizacji odzysku. Dodatkowo
firmy wprowadzające na rynek produkty
w kartonikach na zasadach pełnej
dobrowolności wspierały Program
REKARTON wnosząc na jego konto
tzw. „dopłatę recyklingową”, która
była stała i wynosiła w całym okresie
funkcjonowania programu 5 zł od tony
wprowadzonych na rynek opakowań.
Obecnie nowopowstające dobro-
wolne porozumienia kalkulują poziom
opłaty recyklingowej, która ma być
wnoszona przez użytkowników kar-
toników biorąc pod uwagę szereg
parametrów ekonomicznych, takich
jak np. koszt pozyskania jednej tony
zużytych kartoników od firm zbierają-
cych, koszt organizowania kampanii
edukacyjnych (obowiązek ustawowy),
potencjalne wpływy od recyklerów oraz
określone roczne poziomy odzysku/
recyklingu, które mają istotny wpływ na
poziom kosztów krańcowych. W ciągu
2014r. ukształtuje się zapewne pewien
średni poziom opłat recyklingowych
w odniesieniu do różnych opakowań
wielomateriałowych (w tym kartono-
wych opakowań do płynnej żywności).
Nie przewidujemy znaczącego wzrostu
kosztów po stronie przedsiębiorców
a raczej utrzymywanie tych obciążeń
na poziomie zbliżonym do tego, jakie
ponosili przy realizacji obowiązków
w tzw. materiale dominującym łącznie
z dopłatą recyklingową do Programu
Rekarton.
Podkreślenia wymaga również fakt,
że przedsiębiorca wprowadzający pro-
dukty w opakowaniach jest obowiązany
zapewniać odzysk, w tym recykling
odpadów opakowaniowych takiego
samego rodzaju jak opakowania,
w których wprowadził swoje produkty
do obrotu.
Aktualnie Dobrowolne Porozumie-
nie REKARTON, wychodząc naprze-
ciw oczekiwaniom rynku zajmuje się
pozyskiwaniem i recyklingiem również
innych opakowań z kategorii “wieloma-
teriałowych” oraz rozpoczyna działania
w obszarze opakowań po środkach
niebezpiecznych, z wyłączeniem
opakowań po środkach ochrony roślin.
op ak o w an i a k a r t ono w e
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl18 2 / 20 14
W kategorii SNiN najważniejszym opakowaniem jest karton, dlatego też duża część naszej oferty soków, nektarów i napojów dostępna jest w kartonach. Oferujemy także soki w szklanych butelkach. Jednak znaczenie tego rodzaju opakowań z rok do roku maleje, głównie na korzyść
opakowania typu PET aseptyczny. Sukcesywnie zyskują udziały małe pojemności opakowań (single serve), a pojemności największe (ok. 2 l) tracą na znaczeniu. Ostatnio wprowadziliśmy do naszej oferty soki i nektary w cieszących się coraz większą popularnością lekkich, plastikowych, nie tłukących się butelkach. Litrowa butelka w kształcie przypominającym karafkę oprócz tego, że jest bardzo wygodna, dobrze prezentuje się na stole. Mniejsza (330 ml) ma idealny rozmiar by zabrać ją ze sobą i włożyć do torebki lub plecaka. Obie butelki są przezroczyste, więc doskonale widać ich zawartość, co jest bardzo ważne dla konsumenta. W przypadku butelki do napojów 1,75 ml zwracaliśmy uwagę na to, że z ra-cji dużej pojemności 1,75ml miała ergonomiczny kształt i była wygodna w użyciu. Napoje Hortex dostępne są także w butelkach typu PET o pojemności 500 ml. Wśród mały dzieci popularne są napoje i nektary w opakowaniach kartonowych z rurką (np. Hortex Leon), dla starszych oferujemy soki Hortex Leon w innowacyjnych saszetkach z zakrętką, które jako pierwsi w Polsce wprowadziliśmy na rynek soków. Są one wyjątkowo wygodne w użyciu i lekkie, poręczne.
Beata Łosiak Hortex
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
Opakowania w przemyśle napojowym755 mln zł – tyle wydaje Kompania Piwowarska na same opakowania w ciągu roku. Być może częścią tej ogromnej sumy są proste wydatki na butelkę bezzwrotną, nie ulega jednak wątpliwości, iż dobrze opakowany towar sprzedaje się lepiej. I warto w opakowanie mądrze inwestować.
Mleczarnie stawiają mocno na butelki PET, przykładem niech będzie
Piątnica, która jako pierwsza zainwestowała w linię do produkcji
butelek z materiału HDPE. Browary tradycyjnie zostały przy butelce (polski
konsument nie zaakceptował piwa w plastikowym opakowaniu), uzupełnianej
aluminiową puszką. Liderem opakowań do soków i nektarów pozostaje karton,
jednak coraz częściej producenci zerkają na opakowania plastikowe, starając
się pobudzić rynek i wdrożyć innowacyjne opakowanie. Niewątpliwie obniżenie
kosztów zakupu i eksploatacji linii do rozlewu w technologii aseptycznej
i tzw. barierowej stało się jedną z przyczyn rozwoju opakowań Pet w kategorii
soków i nektarów. Poza tym Pet jest wygodny i lekki, co stanowi dodatkowy
bodziec dla konsumenta.
Opakowania z PET od kilkunastu lat stanowią jeden z głównych segmentów rynku europejskiego. Ich zalety – lekkość, bezpieczeństwo, barierowość oraz dowolność kształtów przesądziły o ogromnym sukcesie rynkowym. Obecnie butelki PET z powodzeniem wypierają inne rodzaje opakowań z branży napojów, soków czy przecierów, pomagając w dynamicznym rozwoju produktów.
Politereftalan etylenowy (w skrócie PET) jest jednym z najmłodszych i najdynamiczniej przyrastających standardowych tworzyw sztucznych w Europie i na świecie. Jego
główne zastosowania to wyroby opakowaniowe – butelki, słoiki, preformy czy folie (sztywne, miękkie, orientowane) i laminaty. Został wprowadzony w latach 70 przez Coca Colę i od tego czasu jest niezastąpionym materiałem do butelek na wody i napoje. W ostatnich latach obserwujemy zwiększenie zastosowania PET do niestandardowych dotąd opakowań – butelek na soki, piwo, napoje energetyczne czy funkcjonalne oraz mleka i jego przetworów. W wielu branżach – szczególnie soków i mlecznej butelki PET uważane są za opakowania premium ze względu na możliwość idealnej prezentacji produktu.
Opakowania z PET charakteryzuje doskonała transparentność, łatwość uzyskania praktycznie dowolnych kolorów i kształtów przy bardzo dobrych właściwościach mechanicznych i użytkowych. Duży wybór gwintów preform/butelek na rynku pozwala na pakowanie zarówno mocno gazowanych napojów jak i soków czy jogurtów z dużą zawartością cząstek stałych – pulpy, zbóż itp. Doświadczenie dostawców preform i butelek pozwala na ogromne oszczędności na masie opakowań – np. butelki 1,5L na napoje ważą pomiędzy 25g a 30g; butelki na soki czy mleko 1L zaczynają się od 21-22g. Opakowania PET są również bezpieczne dla konsumenta, nietłukące, łatwe w dezynfekcji czy zabezpieczeniu. Opanowane technologie nalewu aseptycznego czy hot-fill pozwalają na pakowanie wrażliwych soków czy napojów bez konserwantów.
Istnieje możliwość podniesienia barierowości opakowań na czynniki utleniające/degradujące – głównie tlen, promieniowanie UV i inne. Dzięki nowym generacjom dodatków barierowych aktywnych, tzw „oxygen scavengerów” oraz barier pasywnych można wydłużyć nawet do 9-12 miesięcy shelf-life wrażliwych soków. W przypadku takich wymagających projektów zawsze konieczne są testy starzeniowe, z uwagi na unikalne wymagania każdego soku i producenta.
Istotnym elementem w dyskusji o zaletach opakowań wprowadzanych w Unii Europejskiej jest ekologia, możliwości ich recyklingu oraz tzw. „ślad węglowy”. Nowe, zharmonizowane dyrektywy kładą nacisk na stosowanie jak najprostszych, jednomateriałowych opakowań. Idealnie w te wymagania wpisują się butelki i opakowania z PET, w przeciwieństwie np. do wielowarstwowych i wielomateriałowych „kartoników”. W naszym kraju obserwujemy intensywny rozwój przemysłu recyklingowego PET. Przy prawidłowej selektywnej zbiórce butelkowe odpady PET mogą być zawrócone w ponad 90% jako recyklaty/re granulaty PET do opakowań (technologie do recyklingu do kontaktu z żywnością), folii czy włókien.
ZL Nałęczów Zdrój dokłada wszel-k ich starań aby opakowania,
których używa były jak najbardziej przyjazne dla środowiska. W związku z tym butelki powstają ze specjal-nie dla nas dedykowanej preformy PET, dzięki temu uzyskujemy jedną z najniższych gramatur opakowań w porównaniu do innych marek (13,5g dla butelki 0,5l). Mała gramatura butelek ułatwia również ich zgniatanie, co jest istotne dla utrzymania jak
najmniejszej objętości odpadów. Uszlachetnienie materiału dodatkiem blowing pozwala na mniejsze zużycie energii potrzebnej do ogrzania preformy PET przed wydmuchaniem butelki. Najbardziej ekologicznym opakowaniem jest oczywiście szkło. Jak wiadomo podlega ono pełnemu recyclingowi – po zużyciu jest segregowane a powstała z butelek stłuczka wraca do huty, gdzie jest ponownie przetwarzana. Nasze butelki dla wody Perlage i Classique wytworzone są ze szkła cienkościennego, co pozwala na mniejsze zużycie materiału a tym samym energii potrzebnej do wytworzenia produktu. Także transport butelek ze szkła o niskiej gramaturze powoduje zmniejszenie zużycia paliw, przez co do atmosfery przedostaje się mniej szkodliwych gazów spalinowych. Całości dopełniają etykiety papierowe (zarówno na butelkach szklanych jak i pet), które ulegają całkowitemu rozkładowi w krótkim czasie. W chwili obecnej trwają prace nad w pełni biodegradowalnymi opakowaniami. Koszty polimerów do produkcji opakowań biodegradowalnych w dalszym ciągu są bardzo wysokie w porównaniu do tradycyjnych tworzyw sztucznych. Brak jest też wsparcia materiałów biodegradowalnych w krajowych regulacjach prawnych. Fakty te dość skutecznie spowalniają proces wdrażania opakowań przyjaznych środowisku. Naszej firmie bardzo zależy na dbałości o środowisko i ekologię, dysponujemy też nowoczesnym zapleczem analityczno-badawczo-rozwojowym, więc pomimo tych przeciwności kontynuujemy badania i próby wytworzenia w pełni biodegradowalnych opakowań na potrzeby wody Cisowianka.
Michał Grzelakdyrektor ds. badań i rozwojuGTX Hanex Plastic
Z a l e t y b u t e l e k P E T
Agata BerndtCisowianka
192 / 20 14
fot.
GTX
Han
ex P
last
ic
Druga edycja Kongresu Służb Technicznych Przemysłu Spożywczego zgromadziła ciekawy zestaw słuchaczy i uczestników: od przedstawicieli Partnera Branżowego
– Słodowni Soufflet, poprzez pokrewną branżę browarniczą, produkcji czekolady i kawy oraz przetwórnie mleka, poprzez dostawców nowoczesnych technologii,
kończąc na przedstawicielach organizacji branżowych oraz ośrodków naukowych.
Szeroki zakres tematyczny Kongre-
su, obejmujący nowoczesne maszyny
i urządzenia procesowe, efektywne
wykorzystanie mediów energetycz-
nych, utrzymanie ruchu i TPM oraz
bezpieczeństwo produkcji i pracy
w nowoczesnym zakładzie produk-
cyjnym spowodował, iż w spotkaniu
uczestniczyli zarówno specjaliści
ds. BHP, szefowie utrzymania ruchu
jak i kadra zarządzająca zakładów
produkcyjnych.
Oprócz części mery torycznej,
organizatorzy przygotowali wycieczki
techniczne. Tym razem można było
zobaczyć „od środka” palarnię kawy
Strauss Cafe oraz Browar Lech.
Doświadczeniami z zakresu działań zapobiegawczych wdrożonych w systemie utrzymania maszyn i urządzeń w Słodowni Soufflet Polska w Poznaniu podzielił się Krzysztof Nowak
Obradom towarzyszyła wystawa nowoczesnych urządzeń i technologii
O separacji faz, eliminacji strat i poprawie jakości produktu mówił Filip Kowalewski z firmy Negele
Wirówki dekantacyjne Flottweg dla przemysłu spożywczego były tematem wystąpienia Jakuba Jasińskiego
Nieformalne rozmowy są nieodłącz-ną częścią obrad. Na zdjęciu stoisko firmy Argelith
Nowoczesne rozwiązania systemów automatyki do procesów pakowania były tematem prezentacji Marcina Lewandowskiego z firmy Balluff
O bezpieczeństwie przeciwwybu-chowym w zakładach przemysłu spożywczego, Ireneusz Rogala, ASE
Wiesław Wasilewski z firmy Big-Pol opowiadał o możliwościach finansowa-nia inwestycji ze środków unijnych
Podziękowania za patronat naukowy nad kongresem odbiera prof. Stanisław Nosal
Czyżby rozmowa o wirówkach?Wciąż zapracowani przedstawiciele firmy Grundfos
Firma Pepe, dostawca urządzeń ze stali kwasoodpornej, prezentowała w trakcie kongresu swoją ofertę
20 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
foto
: APB
fot.
APB
r e l ac j a
ięcew
j
z
d
ję
ć
n
a
w
w
w
.
a
p
b
i
z
n
e
s
l . p
J.Z.
Uczestnicy Kongresu mieli rzadką okazję zwiedzić palarnię kawy Strauss Cafe i na własne oczy zobaczyć jak powstaje MK Cafe
Szanse wynikające z ustawy o efektywności energetycz-nej z dnia 15 kwietnia 2011 roku były tematem wystąpienia Artura Łazickiego, dyrektora Polsko Japońskiego Centrum Efektywności Energetycznej, KAPE S.A.
Konrad Musiał, dyrektor zarządzający Słodownią Soufflet uroczyście powitał zebranych gości i opowiedział o sukce-sach zakładu produkcyjnego pod swoim kierownictwem
Arkadiusz Nalikowski z firmy MARCOR podzielił się swoimi doświadczeniami z zakresu przyczyn powstawania i metod zapobiegania „białej rdzy” w skraplaczach natryskowo – wyparnych ocynkowanych
Dyskusje i rozmowy kuluarowe. Inspirujących tematów jest aż nadto
Stanisław Nosal pełni funkcję kierow-nika Zakładu Maszyn Spożywczych i Transportu Żywności Politechniki Poznańskiej. Przedstawił zebranym prężny ośrodek naukowy, zachęcając jednocześnie do współpracy
Aleksandra Rewolińska z Zakładu Maszyn Spożywczych i Transportu Żywności Politechniki Poznańskiej opowiedziała o konkretnych przykładach współpracy uczelni z przemysłem spożywczym
Podziękowania za współpracę z rąk Janusza Zakręty, redaktora naczelnego Power Industry, odbiera Krzysztof Nowak, przed-stawiciel Słodowni Soufflet
Konrad Ciebień z firmy ASE podzielił się doświadczeniami z zakresu technicznej realizacji wymogów bezpieczeństwa
Artur Łazicki z KAPE S.A. podczas uroczystego odbioru podziękowań za współpracę
Krzysztof Weber, kierownik UR w Strauss Cafe podczas oprowadzania zebranych po palarni kawy
Uczestnicy obrad zwiedzili także nowoczesny browar Kompanii Piwowarskiej w Poznaniu
Marek Pawełoszek (Schneider Electric) podjął temat efektywnego wykorzysta-nia energii
Rafał Błaszyk (BASF) zaprezentował natryskowe systemy uszczelniające oraz powłoki poliuretanowo -betonowe
Karolina Perz z Politechniki Poznańskiej oceniała wydajność sprężonego powietrza na podstawie analizy pracy sprężarek
O kompleksowym audycie instalacji elektrycznej zakładu przemysło-wego pod kątem bezpieczeństwa i niezawodności systemu zasilania mówił Arkadiusz Maciak z firmy Schneider Electric
Firma Eurowater, zajmująca się kompleksowo systemami przygotowa-nia wody, prezentowała na Kongresie swoją ofertę
Uczestnicy obrad w zakładzie produkcyjnym Stauss Cafe. Wszyscy pod wrażeniem organizacji pracy i zarządzania produkcją
Gorące dyskusje o technikach produkcji…
…i rzeczowe rozmowy o najlepszych technologiach
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl 212 / 20 14
Spotkanie było prolongatą Warszta-
tów Piwowarskich, jakie miały miejsce
w 2013 r. w Raciborzu, pod mecenatem
Browaru Zamkowego. Tegoroczną
sesję otworzył Marek Jakubiak, prezes
Browarów Regionalnych Jakubiak,
honorowy gospodarz Forum. Wszyscy
robimy coś dobrego dla piwowarstwa
w Polsce – przekonywał – nasze piwa
koncernowe bardzo dbają o jakość
i zaczynają być nawet eksportowym
hitem. Chociaż w dalszym ciągu jest
Polska piwną pustynią – sprawy idą w
coraz lepszym kierunku – podsumował
Jakubiak.
Martyna Zakręta
AGRO industry
Gorące dyskusje na temat browarów kontraktowych, kwestie prawa pracy oraz butelki zwrotnej zdominowały tegoroczne Forum Dyskusyjne Producentów Piwa, które odbyło się pod patronatem Browarów Regionalnych Jakubiak w Ciechanowie, na początku kwietnia br.
Uczestnicy mieli okazję wysłuchać
ciekawych referatów, m.in. Danuty Gut,
dyrektor biura ZPPP Browary Polskie
na temat zarządzania opakowaniami
zwrotnymi lub wziąć udział w dyskusji
na temat browarów kontraktowych czy
piw tradycyjnych.
Praktycznym elementem forum
był referat Adama Brzezińskiego,
adwokata, który odpowiadał na pytania
związane z zagadnieniami prawa
pracy.
Nie zabrakło również prezentacji
technicznych. Mętność jest parametrem
odgrywającym coraz ważniejszą rolę
Piwne dyskusje w Ciechanowie
22 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
b r o w a r n i c t w o
Co to znaczy piwo tradycyjne?
Tradycyjna technologia produkcji (technologia dostosowana do stylu piwa), stosowana na terytorium Polski przez okres nie krótszy niż 30 lat, niedopuszczalne używanie podczas produkcji preparatów enzymatycznych niepochodzących ze słodu, chmiel dodawany wyłącznie w postaci szyszek, granulatów oraz ekstraktów chmielowych. Pijmy tylko naturalne napoje, najlepiej tradycyjne – apelował Sebastian Wawszczak z Akademii Morskiej w Gdyni.
ięcew j z d ję ć n a w w w . a p b i z n e s l . p
r e l ac j a
fot.
APB
Trzech tenorów browarnictwa w Polsce: Marek Jakubiak (Browary Regionalne Jakubiak), Piotr Przybyło (Browar Amber) oraz Krzysztof Panek (Browar Fortuna)
W trakcie technicznej pogawędki: przedstawiciele Browaru Gościszewo oraz firmy JMR Europe
obok pomiaru przewodności w procesie
czyszczenia i rozdzielenia fazy. Pomiar
mętności jest niezbędny gdy wymagana
jest pełna kontrola zawartości cząste-
czek stałych jak i również obecności
zasad, kwasów i wody, lub gdy wyma-
gamy kontroli zanieczyszczenia medium.
Używanie niezawodnego wyposażenia
w instalacjach czyszczących zapewnia
pełną kontrolę oraz oszczędza koszty
– przekonywał Filip Kowalewski z firmy
Anderson – Negele. O analizatorze
piwa firmy Funke Gerber wypowiadał
się Krzysztof Antosik, założyciel firmy
Ekma.
przerwach między kolejnymi wystą-
pieniami można było skosztować piw
z aromatami firmy Tajga.
Po wykładach uczestnicy spotka-
nia przyjrzeli się jak warzy się piwo
w Browarze Ciechan. Zwieńczeniem
obrad była biesiada połączona z degu-
stacją piw, zorganizowana w gościnnych
progach gospodarza forum.
Forum Dyskusyjne Producentów
Piwa stało się doskonałą okazją do
wymiany poglądów, ugruntowania
wiedzy i spotkania w miłej atmosferze.
Dziękujemy wszystkim za udział i do
zobaczenia za rok!
232 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
Problemy z butelką zwrotną
Polska jest w tej chwili w takiej sytuacji, ze jeśli nie osiągnie wskaźników odzysku i recyklingu – będzie płacić surowe kary. Uczestnicy podkreślali, że polskie piwowarstwo ma wyjątkowo rozchwiany system zarządzania opakowaniami zwrotnymi a miliony butelek są wzajemnie tłuczone przez konkurentów. Przemawia przeze mnie głos rozpaczy – podsumował sytuację Marek Jakubiak. Czy nie warto zainspirować rozmów na ten temat pomiędzy wielkimi i małymi producentami? – pytał, bynajmniej nie retorycznie.
Kontraktowe browary posiadają swojego piwowara, który opracowuje recepturę, po czym samodzielnie
przygotowuje ją w wynajętym browarze. Korzyścią płynącą z takich browarów jest otwarcie na nowe receptury, nowe metody warzenia, testowanie możliwości browaru, edukacja – jak wyeliminować lekceważone niekiedy wady piwa (np. zwiększenie dbałości o czystość instalacji, dłuższe gotowanie, modyfikacja temperatury i długości fermentacji)
O co chodzi z browarami kontraktowymi?Zagrożeniem jest natomiast m.in. zdominowanie przez browar kontraktowy marek własnych browaru, jeśli nie w dystrybucji, to w świadomości konsumentów dzięki ciekawie prowadzonemu marketingowi. Całkowite pominięcie informacji przez browar kontraktowy o miejscu warzenia piwa sprowadza browar wynajmujący moce produkcyjne do anonimowej fabryki. Obecnie taka informacja występuje na większości etykiet, jednak już na innych nośnikach zazwyczaj nie – argumentowała Agnieszka Wołczaska-Prasolik z Cerevisia.pl
Rafał Kowalczyk opowiedział zebranym o rodzajach konkursów piw oraz metodach oceny
Zebrani goście mieli okazję zwiedzić Browar Ciechan wieczorową porą
Do Ciechanowa przyjechało ponad
50 gości z kraju i zagranicy
Danuta Gut (ZPPP) podzieliła się swoją szeroką wiedzą na
temat opakowań do piwa i sytuacji na rynku
opakowań zwrotnych
W Kocierzy pojawili się m.in. Mogens L.
Andersen (University od Copenhagen)
z wykładem o związkach pomiędzy tio-
lami a stabilnością piwa, Gert de Rouck
oraz Barbara Jaskulska-Goiris (Kaho
Sint-Lieven) z referatami dotyczącymi
zmian systemowych przedłużających
stabilność smaku oraz wpływu para-
metrów procesu na jakość i stabilność,
Roland Pahl (VLB Berlin), podejmujący
temat identyfikacji zmętnień, Anita
van Landschoot (Ghent University),
zajmująca się wpływem jonów metali
na stabilność koloidalną oraz Anneleen
Siedemnasta edycja zobowiązuje: do Kocierzy przyjechała cała śmietanka europejskich naukowców zajmujących się stabilnością piwa, a poziom prezentowanych wykładów był wyjątkowo wysoki.
Edyta Kordialik-Bogacka, Politechnika Łódzka
Serdecznie gratuluję organizatorom zorganizowania konferencji na tak wysokim poziomie merytorycznym. Uważam, że tegoroczna SzTF była
jedną z najciekawszych wśród dotychczas organizowanych. W wygłoszonych wykładach znaleźć można było wiele informacji praktycznych i rozwiązań problemów, które aktualnie napotykają w swojej pracy browarnicy. Bardzo
dobrym posunięciem okazało się zwrócenie się z zaproszeniem do wygłoszenia referatów do przedstawicieli zagranicznych ośrodków naukowych. Dzięki temu zyskaliśmy dostęp do najnowszej wiedzy z zakresu technologii browarniczej. Jestem przekonana, że XVII SzTF spełniła oczekiwania wszystkich uczestników i będą oni z nadzieją oczekiwać na kolejną edycję.
Maciej Sosnowski (Browar Sierpc), Mariusz Barwiński (GEA Westfalia), Paweł Zych (Browar Okocim), Tomasz Popik (Browar Perła) i Mirosław Bojanowski (Browar Sierpc) – w trakcie miłej pogawędki
Tegoroczna edycja zgromadziła kilkudziesię-ciu specjalistów zajmujących się stabilnością piwa z Polski i Europy
AD_directdrive hydrostop 105 x 297_Korr.indd 1 21.03.12 16:48
Po prostu lepsza wirówka:GEA Westfalia Separatordirectdirectdirectdirectdrive + hydrostopstopstopstopWszelkie możliwe, innowacyjne rozwiązania technicznew końcu dostępne również w wirówkach dlapiwowarstwa, sokownictwa, winiarstwa oraz innychnapojów.
GEA Westfalia Separator Polska Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 212, 02-486 Warszawa, PolskaTelefon: +48 22 571 42 03, Fax: +48 22 571 42 [email protected], www.gea.com
engineering for a better world
rek
lam
a
opinie
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
p a t r on a t A GR O indu s t r y
S z k o ł a T e c h n o l o g i i F e r m e n t a c j i – Kocierz 2014
ięcew j z d ję ć n a w w w . a p b i z n e s l . p
Wieme (Ghent University), podejmująca
temat kontroli jakości laboratoryjnej
piwa.
Konferencja zyskała także kilku-
nastu sponsorów, w tym m.in. Grupę
Żywiec. Komitet organizacyjny wydal
przy okazji Szkoły monografię, zawie-
rającą szereg wykładów dotyczących
stabilności piwa właśnie. Zaintere-
sowanych tematem odsyłamy do tej
specjalistycznej publikacji.
Więcej zdjęć do pobrania na stronie:
www.agro.apbiznes.pl
Agnieszka Salamon, Pracownia Piwa i Słodu ZO IBPRS
Program XVII Szkoły Technologii Fermentacji, zorganizowanej po raz kolejny w malowniczo położonym ośrodku Kocierz, obejmował
prezentacje referatów tematycznych w szeroko pojętym aspekcie stabilności piwa. Udział w obradach wzięli przedstawiciele świata nauki i techniki powiązani z branżą piwowarską i słodowniczą. Poza bogatym programem
merytorycznym konferencji, nie zabrakło czasu na dyskusje kuluarowe o nowych rozwiązaniach i problemach nurtujących współczesne browarnictwo. Wieczorne spotkania towarzyskie umiliły wszystkim uczestnikom pobyt na Kocierzy. Rozmowy przy kuflu piwa stały się okazją do wymiany doświadczeń, nawiązywania współpracy i znajomości.
Aleksander Poreda, prezes Stowarzyszenia Wspierania Inicjatyw Nauka-Przemysł uroczyście otworzył obrady XVII edycji „Szkoły”
Robert Najman (Ecolab) przedstawił ofertę firmy w zakresie zarządzania higieną w nowoczesnym browarze
Wilbert Heijne oraz Joost van Run (DSM) przyjechali do Kocierzy wprost z Holandii
Tomasz Zajaczkowski (Malteurop) i Petr Basar (Diversey)
rek
lam
a
opinie
e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl
S z k o ł a T e c h n o l o g i i F e r m e n t a c j i – Kocierz 2014
J.Z.
fot.
APB
W pięknych wnętrzach neorenesansowego pałacu
Karola Scheiblera miała miejsce ceremonia nadania
tytułów Piwo Roku 2013, Restauracyjne Piwo Roku
2013 oraz Piwowar Domowy Roku 2013, Towarzystwa
Promocji Kultury Piwa Bractwo Piwne.
i jesteśmy dumni, że medal przypadł
piwu Książęcemu Ciemnemu Łagod-
nemu, jednemu z kilku wariantów piw
Książęcych, powiedział nam Leszek
Popiołek, główny piwowar Browaru
Książęcego. Dodał jednocześnie, iż
Piwa Książęce to piwa warzone ze
szczególnym pietyzmem dla prawdzi-
wych smakoszy i koneserów.
Z kolei Pszeniczne Browaru Piw-
na Gdańsk otrzymało wyróżnienie
w kategorii Restauracyjne Piwo Roku
2013 Bractwa Piwnego.
Tytułem PIWOWARA ROKU 2013
mianowany został Jacek Stachowski.
Martyna ZakrętaAGRO industry
Leszek Popiołek – główny piwowar Browaru Książęcego oraz Andrew Highcock – prezes zarządu Kompanii Piwowarskiej nagrodzonej za Książęce Ciemne Łagodne
Tomasz Rzepnicki – właściciel browaru Piwna Gdańsk i Wojciech Piasecki-Wieliczko – piwowar, odbierający nagrodę za piwo pszeniczne z rąk Marka Suligi – wielkiego mistrza Bractwa Piwnego
Laury Bractwa Piwnego
Jacek Stachowski – Domowy Piwowar Roku 2013
W kategorii Piwo Roku 2013 zwy-
ciężyło Książęce Ciemne Łagodne,
produkowane przez Kompanię Pi-
wowarską S.A. Cieszymy się bardzo
Po części oficjalnej spotkania, zebrani goście zostali zaproszeni do degustacji zwycięskich piw w klimatycznych pomieszczeniach Muzeum Kinematografii
26 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14
b r o w a r n i c t w o
r e l ac j a
Bezpieczeństwo żywności. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i tym samym stanu zdrowia ludności.
Mleczarnie, zakłady mięsne, drobiarskie, producenci alkoholi i napojów oraz inne zakłady przetwórstwa spożywczego wymagają wody procesowej wysokiej jakości. Woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań w tej gałęzi przemysłu, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.
Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradztwo przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwisowych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.
Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zaprojektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.
Uzdatnianie wody w przemyśle spożywczym i napojowym
Woda procesowa
Woda jako składnik produktu
Woda chłodniczaWoda kotłowa
Woda płucząca
Woda pitna
Centrala IzabelinTel.: +48 22 722 80 25
Eurowater Sp. z o.o.
Oddział WrocławTel.: +48 71 345 01 15
Oddział GdańskTel.: +48 509 590 071
Jedyny w Polsce profesjonalny konkurs piw
www.goldenbeer.com.pl
Golden Beer Poland
fot.
APB
Bezpieczeństwo żywności. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i tym samym stanu zdrowia ludności.
Mleczarnie, zakłady mięsne, drobiarskie, producenci alkoholi i napojów oraz inne zakłady przetwórstwa spożywczego wymagają wody procesowej wysokiej jakości. Woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań w tej gałęzi przemysłu, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.
Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradztwo przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwisowych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.
Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zaprojektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.
Uzdatnianie wody w przemyśle spożywczym i napojowym
Woda procesowa
Woda jako składnik produktu
Woda chłodniczaWoda kotłowa
Woda płucząca
Woda pitna
Centrala IzabelinTel.: +48 22 722 80 25
Eurowater Sp. z o.o.
Oddział WrocławTel.: +48 71 345 01 15
Oddział GdańskTel.: +48 509 590 071
Bezpieczeństwo żywności. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i tym samym stanu zdrowia ludności.
Mleczarnie, zakłady mięsne, drobiarskie, producenci alkoholi i napojów oraz inne zakłady przetwórstwa spożywczego wymagają wody procesowej wysokiej jakości. Woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań w tej gałęzi przemysłu, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.
Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradztwo przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwisowych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.
Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zaprojektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.
Uzdatnianie wody w przemyśle spożywczym i napojowym
Woda procesowa
Woda jako składnik produktu
Woda chłodniczaWoda kotłowa
Woda płucząca
Woda pitna
Centrala IzabelinTel.: +48 22 722 80 25
Eurowater Sp. z o.o.
Oddział WrocławTel.: +48 71 345 01 15
Oddział GdańskTel.: +48 509 590 071
IV Międzynarodowe Forum Technologii Browarniczych7-9 października 2014, Warka – Warszawa
www.apbiznes.pl