ใบรบรองวทยานพนธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ปรญญา

สาขา ภาควชา

เรอง การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการผลตเปดไลทงในพนทภาคกลาง

และภาคตะวนตก ของประเทศไทย

Social Network Analysis of Free-Range Layer Duck Production in Central and Western Part of Thailand

นามผวจย นางสาวพมาลา เกษมสข

ไดพจารณาเหนชอบโดย

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

วทยา

( ) หวหนาภาควชา

( )

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตรรบรองแลว

( ) คณบดบณฑตวทยาลย

วนท เดอน พ.ศ.

วทยาศาสตรมหาบณฑต (ระบาดวทยาทางสตวแพทย)

ระบาดวทยาทางสตวแพทย

สตวแพทยสาธารณสขศาสตร

อาจารยวราพร พมพประไพ, ปร.ด.

ผชวยศาสตราจารยเฉลมเกยรต แสงทองพนจ, ปร.ด.

รองศาสตราจารยสมหวง ขนตยานวงศ, Ph.D.

วทยานพนธ

เรอง

การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการผลตเปดไลทงในพนทภาคกลาง และภาคตะวนตก ของประเทศไทย

Social Network Analysis of Free-Range Layer Duck Production in Central and

Western Part of Thailand

โดย

นางสาวพมาลา เกษมสข

เสนอ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เพอความสมบรณแหงปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (ระบาดวทยาทางสตวแพทย)

พ.ศ. 2560

พมาลา เกษมสข 2560: การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการผลตเปดไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตก ของประเทศไทย ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต (ระบาดวทยาทางสตวแพทย) สาขาระบาดวทยาทางสตวแพทย ภาควชาสตวแพทยสาธารณสขศาสตร อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก: อาจารยวราพร พมพประไพ, ปร.ด. 105 หนา

การเลยงเปดแบบไลทงเปนรปแบบการเลยงทนยมในประเทศไทย การศกษาครงนจงมวตถประสงคเพอใหทราบถงโครงสรางทางสงคม และความสมพนธของผเกยวของในเครอขายการเลยงและการคาเปดไขแบบไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตกของประเทศไทย รวม 14 จงหวด โดยท าการศกษาเครอขายทางสงคมแบบบางสวน และใชการสมเลอกตวอยางแบบ unlabeled star sampling โดยท าการสมภาษณผเกยวของในเครอขาย จ านวนทงสน 680 ราย ในชวงเดอนสงหาคม 2558 ถง มกราคม 2559 พบวาเครอขายนมผเกยวของถง 14 อาชพ รวมทงหมด 1,401 ราย เครอขายมลกษณะเปนแบบ scale free network เนองจากคา density และ clustering coefficient ต าทงคคอมคา 0.0012 และ 0.036 ตามล าดบ ประกอบกบคา average path length คอนขางสงคอ 9.332 และเมอพจารณาการกระจายตวของ degree centrality ของแตละหนวยยอยในเครอขาย พบวามการกระจายตวแบบ right skewed distribution ซงเครอขายลกษณะนจะเกด hub ไดแก โรงฟกลกเปดในจงหวดสมทรสาคร สพรรณบร นครปฐม พระนครศรอยธยา และฉะเชงเทรา เถาแกเปดในจงหวดเพชรบรและอางทอง และพอคาคนกลางในจงหวดสงหบร อางทองและลพบร ซง hub เปนผทมบทบาทส าคญในเครอขายการเลยงเปดไขไลทง ทงในแงของการเปนศนยกลางการกระจายลกเปด เปดสาวและขอมลตางๆ ดงนนหากพจารณาในแงของการควบคมโรคหรอการวางมาตรการในการปองกนโรคควรม งเนนไปท hub โดยเฉพาะ hub ทเปน cut point และมคา betweeness สงเปนอนดบแรกจะมประสทธภาพมากทสด รวมกบการใชมาตรการทเหมาะสม เชน หามเคลอนยายสตว หรอใหหยดด าเนนกจการเพอให component ในเครอขายแตกออกจากกนเพอใหสามารถควบคมโรคไดงายขน แตกอาจม node อนปรบสภาพมาเปนท าหนาทเปน hub แทนได หรออาจม link อนเพมขนมาท าใหเกดการเชอมโยงใหมๆ ขนอกได ดงนนสงส าคญทสดจงควรเปนการท าความเขาใจและใหความรเกษตรกรเพอใหเกดการปฏบตตนทถกตอง สวนจงหวดทมการน าเปดไลทงไปเลยงในแตละเดอนมากทสด ไดแก สงหบร สพรรณบร ลพบร และชยนาท ตามล าดบ ซงเปนจงหวดทมพนทการท านาจ านวนมาก อยางไรกตามในชวงทไมมทงนาใหเปดลงหากน เกษตรกรกจะน าเปดเขาเลยงในโรงเรอนและเลยงดวยอาหารส าเรจรป

/ / ลายมอชอนสต ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

Pimala Kasemsook 2017: Social Network Analysis of Free-range Layer Duck Production in Central and Western Part of Thailand. Master of Science (Veterinary Epidemiology), Major Field: Veterinary Epidemiology, Department of Veterinary Public Health. Thesis Advisor: Miss Waraporn Pimprapail, Ph.D. 105 pages.

Free-range layer duck farming is commonly found in Thailand. This study aimed to investigate social network and association among various actors in free-range layer duck production in 14 provinces in the central and western regions of Thailand . Partial network analysis with unlabeled star sampling method was used. A total of 680 participants were interviewed between August 2015 and January 2016. There were 1401 actors from various occupations. The type of network was scale free due to its low density (0.0012), low clustering coefficient (0.036) and high average path length (9.332 ). The distribution of degree centrality of each node in the network was skewed to the right. This network type had hubs which included 1) hatcheries in Samut Sakhon, Suphan Buri, Nakhon Pathom, Phra Nakhon Si Ayutthaya, and Chachoengsao, 2) funders in Phetchaburi and Ang Thong, and 3) dealers in Sing Buri, Ang Thong, and Lop Buri. These hubs played a vital role in free-range layer duck production network in terms of distribution of ducking, female duck, and information. Therefore, the priority of disease control measures should be given to nodes which serve as hub and cut-point with high betweeness centrality. However educating farmers may be the most critical way to control disease. The provinces with the most abundant free-range layer ducks including Singburi, Supanburi, Lopburi, and Chinart, respectively.

/ / Student’s signature Thesis Advisor’s signature

กตตกรรมประกาศ ผวจยขอกราบขอบพระคณอาจารย ดร.วราพร พมพประไพ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ และผชวยศาสตราจารยสวชา เกษมสวรรณ ทชวยวางแผนการวจย รวมเกบขอมลในพนทคอยใหก าลงใจ และใหค าปรกษาในการเขยนวทยานพนธ ตลอดจนตรวจแกไขวทยานพนธจนกระทงเสรจสมบรณ ผชวยศาสตราจารย ดร. ชยเทพ พลเขตต ทอนเคราะหโปรแกรมทใชในการศกษา พรอมทงใหค าแนะน าในการวเคราะหขอมลและการเขยนวทยานพนธ รองศาสตราจารย ดร.ธระ รกความสข ประธานกรรมการสอบ และ ดร.ศษฏ เปรมษเฐยร ผทรงคณวฒจากภายนอกทไดกรณาสละเวลาเพอเปนกรรมการสอบพรอมใหค าแนะน าในการปรบปรงแกไขวทยานพนธ รวมทงอาจารยในหลกสตรระบาดวทยาทางสตวแพทยทกทาน ทไดอบรมสงสอน และใหความรเพอน าไปใชใหเกดประโยชนตอไป ขอขอบคณทนสนบสนนการวจย จากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต และโครงการพฒนาบคลากรดานระบาดวทยาทางสตวแพทย ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว กรมปศสตว ขอขอบคณนายสตวแพทยรณชย จวงพานช ปศสตวเขต 7 ทใหโอกาสในการลาศกษาตอ และนายสตวแพทยปรศน ชรตน ทชวยปฏบตงานตลอดระยะเวลาทลาศกษาตอ ขอขอบคณเจาหนาทส านกงานปศสตวจงหวดทเกยวของ ตลอดจนเกษตรกรทกทานทใหความรวมมอในการศกษาเปนอยางด ขอขอบคณนายสทธพร โพธธรบตร ทรวมลงพนท เกบขอมลและใหค าแนะน าเกยวกบงานวจยมาโดยตลอด ขอบคณเพอนรวมรนระบาดวทยาทางสตวแพทยปการศกษา 2557 ทกทาน ทคอยใหก าลงใจกนและกน ท าใหการเรยนทแสนหนก กลบกลายเปนเรองทสนกสนานและเตมไปดวยรอยยม ขอขอบคณครอบครว สามและลกทคอยเปนก าลงใจให จนการศกษาส าเรจลลวง ความดหรอประโยชนอนใดเนองจากวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบแดครอบครว ครอาจารย ตลอดจนผมพระคณทกทาน

พมาลา เกษมสข กรกฎาคม 2560

(1)

สารบญ

หนา สารบญ (1) สารบญตาราง (2) สารบญภาพ (3) ค าน า 1 วตถประสงค 3 การตรวจเอกสาร 4 อปกรณและวธการ 27

อปกรณ 27 วธการ 27

ผลและวจารณ ผล วจารณ

30 30 67

สรปและขอเสนอแนะ สรป ขอเสนอแนะ

72 72 73

เอกสารและสงอางอง 76 ภาคผนวก 80 ประวตการศกษาและการท างาน 105

(2)

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1 อาชพของผเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปด 28 2 จ านวนผตอบแบบสอบถามจ าแนกตามอาชพและภมล าเนาของเกษตรกร 31 3 ขอมลดานลกษณะการประกอบอาชพ และการศกษา 33 4 ความรบรเรองโรคของเกษตรกรผเลยงเปด 34 5 เปรยบเทยบคาเฉลยอายและระยะเวลาในการประกอบอาชพของกลม

เกษตรกรทรจกกบไมรจกโรคในเปด 35 6 หาความสมพนธของระดบการศกษาของกลมเกษตรกรทรจกโรคกบไมรจกโรค

ในเปดดวยวธ Chi-squared 37 7 แหลงความรทเกษตรกรไดรบเกยวกบโรคในเปด 38 8 การปฏบตเกยวกบการปองกนโรคในเปด 39 9 ผเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปดในพนท

ภาคกลางและภาคตะวนตก 40 10 จ านวนผเกยวของในเครอขายจ าแนกตามอาชพและภมล าเนา 41 11 รปแบบความสมพนธของผเกยวของในเครอขาย 43 12 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด

ของคา node centrality ของเครอขายฯในภาพรวม 50 13 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด

ของคา node centrality ของเครอขายฯในพนทภาคกลาง 50 14 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด

ของคา node centrality ของเครอขายฯในพนทภาคตะวนตก 51 15 คา degree centrality 10 อนดบแรก ของเครอขายฯในภาพรวม 52 16 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด

ของคา degree centrality 58 17 จ านวนฝงเปดไลทงในแตละพนทและชวงเวลา 58 18 จ านวนฝงเปดไลทงในแตละพนทและชวงเวลา 63

(3)

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 ผงแสดงเครอขายการผลตเปด 8 2 เมทรกซแสดงความสมพนธของ node ในเครอขาย 13 3 กราฟแบบมทศทาง (directed graph) 13 4 two-mode matrix 15 5 การสมตวอยางแบบ induced subgraph sampling 16 6 การสมตวอยางแบบ incident subgraph sampling 17 7 การสมตวอยางแบบ two-stage snowball sampling 18 8 การสมตวอยางแบบ Link tracing 18 9 ego network 19 10 ซาย: เครอขายแบบมทศทาง (directed network) ขวา: เครอขายแบบไมม

ทศทาง (undirected network) 20 11 คาความนาจะเปนของการกระจายตวแบบสม 23 12 แผนผงแสดงเครอขายการเลยงเปดไขไลทงจ าแนกตามลกษณะอาชพ 47

13 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม จ าแนกตามลกษณะอาชพ 48

14 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง จ าแนกตามลกษณะอาชพ 48

15 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคตะวนตก จ าแนกตามลกษณะอาชพ 49

16 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม จ าแนกตามภมล าเนาของเกษตรกร 49 17 เครอขายการเลยงเปดไขแบบไลทงในภาพรวม 53 18 ego network ของ node ทมคา degree สงสด 10 อบดบแรก 54 19 ego network ของ node ทมคา degree สงสด 10 อบดบแรก จ าแนกตาม

ภมล าเนาของเกษตรกร 55 20 คาเฉลย in-degree และ out-degree ของผเกยวของแตละอาชพ 56 21 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม จ าแนกสตาม component 59 22 cut-point ของเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม 60 23 degree distribution ของเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม 61 24 จ านวนฝงเปดในแตละพนทและชวงเวลา 65

(4)

1

การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการผลตเปดไลทงในพนทภาคกลาง และภาคตะวนตก ของประเทศไทย

Social Network Analysis of Free-Range Layer Duck Production

in Central and Western Part of Thailand

ค าน า อาชพการเล ยงเปดไลท งเปนสวนหนงของระบบนเวศนวทยา เปนการเอออาศยกนระหวางชาวนากบผเลยงเปดไลทง ชาวนาไดรบประโยชนจากการทเปดมากนขาวตกและหอยเชอรซงเปนศตรขาว สวนผเลยงเปดไลทงกไดอาหารของเปด โดยไมตองลงทนซออาหารขนมาเลยง หากอาชพใดลดหรอเลกไปกจะสงผลกระทบกบอกอาชพหนง เพราะขาดหวงโซส าคญทเออตอการผลต ซงการเลยงเปดไลทงสวนมากเปนการเลยงเปดไข มเพยงเปดไขตวผเทานนทเลยงเปดเนอ อยางไรกตามรปแบบการเลยงเปดไขนนมความหลากหลาย ทงการเลยงเปดในรปแบบโรงเรอน เปดไลทง และเปดหลงบาน โดยระบบการเลยงสวนใหญเปนการเลยงแบบเปดไลทงในชวงเปนสาวเพอลดตนทนการผลต หลงจากเปดสาวพรอมวางไขทอายประมาณ 5.5-6 เดอน อาจน าเขาสระบบการเลยงแบบโรงเรอน หรอเลยงเปนเปดไขไลทงตอไป ระยะเวลาของการใหผลผลตโดยเฉลยประมาณ 13-14 เดอน ขนอยกบแหลงอาหารและความสมบรณของเปด เมอเปดเรมหยดวางไขจงจะท าการปลดและสงเขาโรงฆาตอไป การเลยงเปดไขไลทง นอกจากจะเปนสวนส าคญของการผลตไขเปดเพอการบรโภคแลว ยงมความเกยวของกบการแพรกระจายโรคในพนท สบเนองจากประเทศไทยเกดโรคไขหวดนกขนในป พ.ศ. 2547 ท าใหสตวปกตาย และถกท าลายเพอตดวงจรการแพรระบาดของโรคจ านวนมาก และจากการศกษาทางระบาดวทยายนยนวา สตวปกทไมสามารถควบคมได โดยเฉพาะไกพนเมองและเปดไลทงเปนพาหะส าคญทท าใหเกดการแพรระบาดของโรคไขหวดนก อกทงเปดยงเปนสตวท มกไมแสดงอาการปวยของโรคไขหวดนก และในเปดไลทงกมการเคลอนยายไปมาหลายพนท ท าใหอาจเปนพาหะส าคญในการแพรกระจายโรคทส าคญได เครอขายของการเลยงเปดไขไลทงมผเกยวของเปนจ านวนมาก ตงแตฟารมพอแมพนธ โรงฟกลกเปด เกษตรกรผเลยงเปดแบบไลทงและแบบโรงเรอน นายทนหรอเถาแกเปด ผคาไขเปด จนถงการ แปรรปผลตภณฑจากเปดและไขเปดเพอการบรโภค ซงมการศกษาเครอขายทางสงคมของการ เลยง

2

เปดไขในพนทจงหวดนครปฐม สพรรณบร และพระนครศรอยธยามาแลว แตเปนเพยงสวนหนงของธรกจการเลยงเปดไขไลทงของประเทศไทย ดงนนการศกษานจงตองการตอยอดเพอใหเขาใจถงโครงสรางทางสงคมของการเลยงเปดไขแบบไลทง ใหครอบคลมพนททมการเลยงเปดไขไลทงหนาแนนของพนทภาคกลางและภาคตะวนตกจ านวน 14 จงหวด โดยใชการวเคราะหเครอขายทางสงคม (Social Network Analysis) เพอศกษาลกษณะความสมพนธของแตละหนวยยอยทเกยวของตลอดเสนทางการผลตและการคา ใหทราบถงโครงสรางทางสงคมของการผลตและการคาเปดไขไลทง บทบาทหนาท และความสมพนธของแตละหนวยยอยในเครอขาย พรอมทงศกษาการเคลอนยายเปดในแตละชวงเวลา เพอใชเปนขอมลทส าคญในการวางแผนเฝาระวงโรค ไขหวดนกและโรคอนๆในเปดไลทงตอไป

3

วตถประสงค 1. วเคราะหโครงสรางทางสงคมของการเลยงเปดไขแบบไลทง ครอบคลมพนททมการเลยงเปดไลทงหนาแนนของพนทภาคกลางและภาคตะวนตกจ านวน 14 จงหวด 2. ศกษาลกษณะความสมพนธของแตละหนวยยอยทเกยวของตลอดเสนทางการผลตและการคา 3. ศกษาความสมพนธเชงพนทของการเลยงเปดไลทง ผานการเคลอนยายเปดในแตละชวงเวลา

4

การตรวจเอกสาร

การเลยงเปดไลทง ทวศกด (2557) ไดแบงการเลยงเปดของประเทศไทยออกเปน 4 รปแบบตามลกษณะการเลยงและการปองกนโรค ไดแก 1. ระบบการเลยงในโรงเรอนแบบปด สวนใหญเปนการเลยงเปดเนอในระดบอตสาหกรรมเพอการสงออกและบรโภคภายในประเทศ มระบบปองกนโรคทด มกเลยงในระบบควบคมอณหภมโดยการระเหยของไอน า (evaporative cooling system; EVAP) โดยเปดพนธทนยมเลยง คอ พนธเชอรร (White Cherry Valley) และพนธปกกง (Pekin) 2. ระบบการเลยงในโรงเรอนแบบเปด สวนใหญเปนการเลยงระดบอตสาหกรรม มทงเปดเนอและเปดไข โดยเลยงในโรงเรอนเปดโลง ระบบการปองกนโรคขนอยกบการจดการฟารม การเลยง และการปฏบตงานดานสขาภบาล 3. การเลยงหลงบาน (backyard raising) เปนการเลยงเปดระดบครวเรอน เพอเกบกนเศษอาหาร อาจมการใหอาหารและอาหารเสรมบาง ระบบการปองกนโรคอาจปฏบตไดไมดเทาทควร 4. การเลยงในทงนา (free-range) หรอเปดไลทง เปนการเลยงเปดเพอผลตเปดไขของประเทศ เปดทเลยงสวนใหญจงเปนเปดไข มสวนนอยทเปนเปดเนอหรอเปดไขตวผ ทส าคญยงเปนการเตรยมเปดชวงตนกอนเขาสระยะวางไข ทเรยกกนวาเปดสาว กอนน าเปดเขาเลยงในระบบโรงเรอนหรอฟารม เนองจากชวงเปดสาวเปนชวงทเปดยงไมใหผลผลต การเลยงเปดในทงนาจงเปนการประหยดตนทน อกทงยงท าใหไดผลผลตไขทมคณภาพด ทงดานสและคณคาทางอาหารตามทตลาดไขเปดตองการ สวนระบบการปองกนโรคขนอยกบการใหวคซนปองกนโรคเปนหลก การเลยงเปดไลทงเปนอาชพการเลยงเปดทมรปแบบการเลยงแบบปลอยตามธรรมชาต โดยเลยงในโรงเรอนเฉพาะลกเปดระยะแรกเกดเพอกกใหความอบอน และใหอาหารทสมบรณระยะเปดเจรญเตบโตระยะแรก ประมาณ 1 เดอน หลงจากนนจะปลอยเลยงในทงนา โดยมขาวเปลอกทชาวนาเกบเกยวตกหลนไวเปนแหลงคารโบไฮเดรต และวตามน มเนอหอยเชอร ซงเปนศตรขาวทส าคญเปนแหลงอาหารประเภทโปรตน มเปลอกหอยเชอรเปนแคลเซยมส าหรบสรางเปลอกไข และมแมลงและ

5

อาหารอนในธรรมชาตกนเปนอาหารเสรม ซงนบเปนอาหารทธรรมชาตไดสรรหาไวอยางลงตว โดยทผเลยงไมตองลงทนคาอาหาร แตบางรายอาจเสรมอาหารใหกนบางในชวงททงม อาหารนอย หรอชวงทงปดหรอหาทงไมได ดงนนอาชพนมการจดการหลกๆ ในเรองของการหาทงนา การยายเปด และการเกบไขไปขาย ในสวนของชาวนาเองกตองการใหผเลยงเปดน าเปดมาลงเลยงหลงการเกบเกยวขาว กอนจะท าการไถนาเพอปลกขาวรอบใหม เพอก าจดขาวตก หอยเชอร และสตวอนๆ ซงเปนศตรขาว ลดการใชสารเคมก าจดศตรขาว และอาจไดรบผลประโยชนอนๆ เชน เงนคาเชานาหรอไขเปด จงนบเปนอาชพทมความเปนหวงโซ หรอเปนระบบนเวศนตอกนระหวางอาชพท านาและการเลยงเปดแบบไลทง หากขาดสงใดสงหนงไปกอาจท าใหอกสงไดรบผลกระทบไปดวย (ธญญธร และคณะ, 2549) หลงจากเลยงในทงนาจนเปนเปดสาวอายประมาณ 5-5.5 เดอน จงน าเขาสระบบโรงเรอนหรออาจเลยงตอไปในทงนา เปดสาวจะเรมใหไขทอายประมาณ 6 เดอน และจะใหผลผลตไขประมาณ 13-14 เดอน ดงนนอายทจะปลดจะอยในชวง 19-20 เดอน โดยเปดทปลดระวางจะถกน าไปขนกอนเขาโรงฆาเพอเปนอาหารตอไป (ทวศกด, 2557) โรคทส าคญในเปดซงสงผลเสยหายตอสขภาพและผลผลต (ทวศกด, 2546) ไดแก 1. โรคกาฬโรคเปด หรอมชอเรยกอกอยางวา ดกเพลก (Duck Plague) เกดจาก Herpes virus สามารถเกดไดทกชวงอายของเปด ลกษณะการเกดโรคอาจเปนแบบเฉยบพลนหรอเรอรงกได เปดจะตดเชอโดยการกนหรอหายใจเขาไป มกพบบอยในบรเวณทเลยงเปดดวยระบบสขาภบาลทไมด หรอพนททเคยระบาดดวยโรคนมากอน โดยทวไปเชอจะใชเวลาฟกตวประมาณ 3-7 วน อตราการปวยและตายอาจสงถง 100% ได โดยความรนแรงขนอยกบระดบภมคมกน กรณทปวยเฉยบพลนเปดมกตายคอนขางเรวภายใน 7 วน โดยมไขสง ซม ไมกนอาหาร น ามกน าตาไหล ทองเสย ไขลด ในเปดอายนอยอาจเหนการบวมน าทชนใตผวหนงบรเวณหวและล าคอ และมจดเลอดออกตามขาและเทา กรณเรอรงมกตดเชอแบคทเรยอนแทรกซอนและตายในทสด สามารถปองกนไดดวยการท าวคซนเชอเปน ฉดเขาใตกลามเนอ ครงแรกเมอเปดอาย 3-4 สปดาห ครงทสองเมอเปดอาย 10-12 สปดาห ครงทสามเมอเปดอาย 6 เดอน หรอกอนวางไข และฉดซ าทก 6 เดอน (ส านกเทคโนโลยชวภณฑสตว, 2553) 2. โรคอหวาตสตวปก เกดจากเชอแบคทเรยแกรมลบ Pasteurella multocida group A เปนโรคทเกดไดบอยในพนททมการเลยงเปดหนาแนนและการสขาภบาลไมด พบเชอไดตามแหลงน าทเลยงเปด และตามพนของโรงเรอน เปดทปวยดวยโรคนอยางเรอรงมกเปนตวแพรเชอไดเปนอยางด นอกจากนทงคน หน แมลง รถ และอปกรณทใชจะเปนตวแพรกระจายโรคไดดเชนกน โดยทวไปมกเปนในเปดรนขนไป แตกสามารถพบเปนโรคแทรกซอนรวมกบโรคอนๆในเปดเลกได เชนในภาวะท

6

เปดเลกตดเชอกาฬโรคเปด เปดสามารถตดเชอนไดทงทางเดนหายใจและทางเดนอาหาร เปดอาจแสดงอาการปวยภายใน 24 ชวโมง ในภาวะเฉยบพลน เปดปวยจะซม มไขสง น ามกน าตาไหล และมกมอาการทองเสยรวมดวย เปดจะตายอยางรวดเรวหลงแสดงอาการไมนานเนองจากตดเชอทวรางกาย สวนใหญอตราการตายสง แตหากไมตายมกจะปวยเรอรง เปนตวอมโรคในฝงและแพรเชอตอไป ซงสามารถปองกนไดดวยการท าวคซนเชอตาย โดยฉดครงแรกเมอเปดอาย 8 สปดาห และกระตนหลงฉดครงแรก 3 สปดาห และฉดซ าทก 3 เดอน (ส านกเทคโนโลยชวภณฑสตว, 2553) 3. โรคนวดกซนโดรม เกดจากเชอแบคทเรยแกรมลบ Riemerella anatipestifer พบไดบอยในเปดเลกและเปดรน สามารถพบเชอนไดในทางเดนหายใจเปดทไมแสดงอาการปวย เชอปรากฏอยทวไปในฟารมหรอสงแวดลอมทไมด ปจจยโนมน าคอ การเลยงเปดหนาแนนเกนไป การระบายอากาศไมด คณภาพลกเปดทน ามาเลยงไมด การเลยงเปดหลายอายรวมกน การท าความสะอาด ฆาเชอโรคไมดเทาทควร เปดทปวยจะมอาการซม ไขสง จามหรอมอาการหวด กนอาหารลดลงมาก แสดงอาการทางประสาทคอ ชก สวนใหญมกตายในเวลาอนรวดเรวเนองจากตดเชอทวรางกายและโลหตเปนพษ สวนตวทหายปวย นอกจากจะแคระแกรนแลวยงเปนตวอมโรค ถายทอดเชอไปในฝงอกดวย โรคนไมมวคซนปองกนจงตองดแลในเรองสขลกษณะและสขภาพเปดโดยรวมซงเปนปจจยโนมน าทท าใหเกดโรค 4. โรคพยาธภายใน สวนใหญจะพบในเปดไลทง หรอเปดทเลยงแบบปลอยอสระ หรอในโรงเรอนเปด ซงเกดจากการเลยงทไมถกสขลกษณะ พยาธสวนใหญทพบไดแก พยาธใบไม พยาธตวกลมและตวตด ซงเกดจากการกนหอยน าจด ตวออนแมลงปอ แมลงแกลบ แมลงปกแขง ทมตวออนของพยาธเหลานอยภายใน หลงจากทเปดกนเขาไป ตวออนของพยาธจะออกมาเจรญเตบโตในอวยวะตาง ๆ ของตวเปด วธการปองกนโรคพยาธภายในคอ จดการสขาภบาลในฟารมใหด และถายพยาธใหเปดเปนประจ าสม าเสมอทก 6 เดอน จากขอมลจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ทกรมปศสตวไดท าการส ารวจไวเมอปลายป 2557 ในพนทภาคกลาง 9 จงหวด ไดแก จงหวดลพบร อางทอง สงหบร สระบร ชยนาท นนทบร ปทมธาน พระนครศรอยธยา กรงเทพมหานคร มจ านวนเกษตรกรทงหมด 709 ราย และในพนทภาคตะวนตก 5 จงหวด ไดแก สพรรณบร กาญจนบร นครปฐม เพชรบร และราชบร มจ านวนเกษตรกรทงหมด 295 ราย รวมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทง 2 ภาคมจ านวน 1,004 ราย (ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว กรมปศสตว [สคบ.], 2557) เมอเปรยบเทยบกบขอมลทมการส ารวจใหมในชวงปลายป 2558 พบวา เกษตรกรผเลยงเปดไลทงมแนวโนมลดลง เนองจากเกดภาวะภยแลงขน ท าใหเกษตรกรไมสามารถหาทงนาใหเปดลงได เกษตรกรบางรายจงหยดเลยงหรออาจเปลยนรปแบบไปเลยงใน

7

โรงเรอนแทน โดยจ านวนเกษตรกรในพนทภาคกลางมจ านวน 517 ราย และในภาคตะวนตกจ านวน 272 ราย รวม 789 ราย (สคบ., 2558) ลดลงจากเดมถง 21% เกษตรกรผเลยงเปดไลทงสวนใหญประกอบอาชพเลยงเปดไลทงเปนอาชพหลก มบางสวนทประกอบเปนอาชพเสรมจากการท าเกษตรกรรมอนๆ จากการศกษาของคณาพร (2554) ซงท าการศกษาเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขในพนทจงหวดนครปฐม สพรรณบร และพระนครศรอยธยา พบวาในธรกจการเลยงเปดไขตงแตฟารมพอแมพนธไปจนถงขนตอนการแปรรปเปนเปดเนอและไขเปดเพอการบรโภค รปแบบการคาและเสนทางการตลาดมความหลากหลายซบซอน วงจรการผลตมผเกยวของเปนจ านวนมาก จ าแนกตามรปแบบกจกรรมไดมากถง 14 รปแบบ ไดแก ฟารมพอแมพนธ โรงฟกลกเปด เกษตรกรผเลยงเปดตวผ เกษตรกรผเลยงเปดสาว เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอนเปด นายทน ผคาลกเปด พอคาคนกลาง รถขนยายลกเปด รถขนยายเปด ผคาไขเปด โรงฆาเปด และผแปรรปผลตภณฑจากเปด โดยมผงแสดงเครอขายการผลตเปดดงภาพท 1 ดงนนการศกษานจงสนใจทจะตอยอด การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงจาก 3 จงหวดในพนทภาคกลาง ไปเปน 14 จงหวด ในภาคกลางและภาคตะวนตก ทมการเลยงเปดไลทงหนาแนน เพอใหมองเหนภาพรวมเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงของประเทศไทยไดชดเจนยงขน

8

�

�

3

2

5

3 4

3

1

5

5

2

7

1

6

1

16

1

25

16 1

18

6

8

80

9

32

10

4

32

4

20

8

13

2 1

1211 14

4

15

2

26

1

27

42

35

145 10 47

383736

21

39

10

40

1

34

17 22

6

24

256

3129

1 33

3 5

1

19

11

5

21

34 7

22 6

23

26

2

3028

ภาพท 1 ผงแสดงเครอขายการผลตเปด ทมา: คณาพร (2554)

9

โดยอธบายเสนทางการตดตอของผเกยวของตางๆ ดงน 1. ฟารมพอแมพนธสงขายไขมเชอใหโรงฟกเพอฟกเปนลกเปดหรอสงใหกบโรงฟกของตนเอง 2. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทงสงเปดไขใหฟารมพอแมพนธ 3. ฟารมพอแมพนธสงขายเปดพอแมพนธทปลดระวางไปยงโรงฆาเปด 4. พอคาคนกลางสงขายเปดตวผและ/หรอเปดตวเมยใหฟารมเพอท าเปนพอแมพนธ 5. โรงฟกสงลกเปดใหพอคาคนกลาง 6. ฟารมพอแมพนธรบซอเปดตวผเพอท าเปนพอพนธ 7. โรงฟกสงขายลกเปดใหผคาลกเปดเพอขายตอ 8. โรงฟกสงขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดตวผ 9. โรงฟกสงลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทง 10. โรงฟกสงขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดสาวตวเมยแบบไลทง 11. เกษตรกรผเลยงเปดสาวตวเมยสงขายเปดไขใหฟารมพอแมพนธ 12. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอนสงขายเปดไขใหฟารมพอแมพนธ 13. โรงฟกสงขายลกเปดใหนายทน 14. นายทนสงขายเปดตวผและ/หรอเปดตวเมยใหฟารมพอแมพนธเพอท าเปนพอแมพนธ 15. โรงฟกสงขายเปดแกตองการปลดระวางใหโรงฆาเปด

10

16. ผคาลกเปดสงขายลกเปดใหพอคาคนกลาง 17. ผคาลกเปดสงขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทง 18. ผคาลกเปดสงขายลกเปดตวผใหเกษตรกรผเลยงเปดตวผ 19. เกษตรกรผเลยงเปดตวผ รบเลยงลกเปดจากนายทน และขายเปดคนใหนายทนเมอเปดไดอายพรอมจบขาย 20. ผคาลกเปดสงขายลกเปดตวเมยใหเกษตรกรผเลยงเปดสาวตวเมย 21. เกษตรกรผเลยงเปดสาวตวเมย รบเลยงลกเปดจากนายทน และขายเปดคนใหนายทนเมอเปดสาวถงระยะใหไข 22. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทง รบเลยงลกเปดจากนายทน และสงผลผลตไขใหนายทน 23. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอน รบเลยงลกเปดจากนายทน และสงผลผลตไขใหนายทน 24. นายทนสงขายเปดไปยงโรงฆาเปด 25. เกษตรกรผเลยงเปดตวผสงขายเปดไปยงพอคาคนกลาง 26. เกษตรกรผเลยงเปดสาวตวเมยสงขายเปดสาวพรอมไขไปยงพอคาคนกลาง 27. เกษตรกรผเลยงเปดตวผสงขายเปดไปยงโรงฆาเปด 28. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทงซอเปดไขจากพอคาคนกลาง และสงขายเปดทตองการปลดระวางใหพอคาคนกลาง

29. เกษตรกรผเลยงเปดรนตวเมยสงขายเปดสาวพรอมไขไปยงเกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทง

11

30. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอนซอเปดไขจากพอคาคนกลาง และสงขายเปดทตองการปลดระวางใหพอคาคนกลาง 31. เกษตรกรผเลยงเปดรนตวเมยสงขายเปดสาวพรอมไขไปยงเกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอน 32. ผคาลกเปดสงขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอน 33. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอนสงขายเปดไขใหเกษตรกรทเลยงแบบไลทง 34. พอคาคนกลางสงขายเปดใหโรงฆาเปด 35. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทงสงขายเปดทตองการปลดระวางใหโรงฆาเปด 36. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทงสงขายไขเปดใหผคาไข 37. เกษตรกรผเลยงเปดรนตวเมยแบบไลทงสงไขใหผคาไข 38. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอนสงขายไขเปดใหผคาไข 39. เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบโรงเรอนสงขายเปดทตองการปลดระวางใหโรงฆาเปด 40. เกษตรกรผเลยงเปดรนตวเมยแบบไลทงสงเปดแกใหโรงฆาเปด

การวเคราะหเครอขายทางสงคม การวเคราะหเครอขายทางสงคม เปนการศกษาถงการมปฏสมพนธหรอความเชอมโยงกนระหวางหนวยยอยภายในกลม และเขาใจพฤตกรรมโดยรวมของกลม โดยหนวยยอยทศกษาเราเรยกวา node, vertices หรอ actor ซงแตละหนวยยอยจะมคณลกษณะเฉพาะของตนเองเรยกวา attribute ใชส าหรบจ าแนกความแตกตางระหวางหนวยยอยดวยกนเอง เชน ชนดสตว สถานทตงฟารม ปจจยเสยง และใชส าหรบตงสมมตฐานเพอหาค าตอบหรอความแตกตางระหวางกลมของหน วยยอยดงกลาวไดดวย สวนการมปฏสมพนธหรอความเชอมโยงกนระหวาง หนวยยอย เรยกวา ties, edges

12

หรอ links ซงมไดหลายรปแบบ แตละรปแบบกจะท าใหไดเครอขายทแตกตางกนไป (Martinez-Lopez et al., 2009; Hanneman and Riddle, 2005; Borgatti et al., 2013: 1-2) ในความเปนจรงแลวการวเคราะหเครอขายทางสงคมไมไดเปนสงทผดแปลกจากการศกษาแบบดงเดม เพยงแตนกวเคราะหใชภาษาเฉพาะในการการอธบายโครงสรางและเนอหาของชดขอมลทท าการศกษา และมองภาพคอนขางแตกตางจากการวเคราะหแบบดงเดมทจดชดขอมลเปนตารางและน ามาเปรยบเทยบกนทางสถต ซงความแตกตางนนมความส าคญมาก เพราะจะท าใหมการแสดงผลและวเคราะหขอมลในรปแบบทแตกตางออกไปจากเดม รวมถงวธการทางสถตทแตกตางกนดวย (Hanneman and Riddle, 2005) ประโยชนทส าคญของการวเคราะหเครอขายทางสงคมเมอเทยบกบวธการวเคราะหอน ๆ คอสามารถศกษาความสมพนธทมสองทศทางได เชนการตดตอระหวางบคคล การคา หรอการเคลอนยายสตว ลกษณะเครอขายอาจเปนแบบไมมทศทาง (undirected network) หรอมทศทาง (directed network) ขนกบธรรมชาตของความสมพนธระหวางคของ node วาเปนแบบ 2 ทศทางหรอทศทางเดยวตามล าดบ ในสวนของ undirected network ความสมพนธของ node กบ node เปนแบบ 2 ทศทาง ตรงกนขามกบ directed network ทจะตองมตนทางและปลายทางทชดเจน (Martinez-Lopez et al., 2009) ตวอยางเชน เครอขายทางสงคมของการเคลอนยายของสตวจากฟารมหนงไป ยงอกฟารมหนง อาจจดเปน directed network ถาหากมองทการเคลอนยายของสตวซงมทศทางทชดเจน คอ เคลอนยายจากสถานทตนทางไปยงปลายทาง แตหากมองความสมพนธในอกแงมมหนงคอ เปนการตดตอธรกจกนหรอการซอขายสตวกน เครอขายนกจะจดเปน undirected network (Dube et al., 2009) 1. การแสดงผลของความสมพนธ Martinez-Lopez et al. (2009) กลาววาเครอขายทางสงคมสามารถแสดงผลความสมพนธของสมาชกในเครอขายได 3 รปแบบ คอ 1.1 สญลกษณทางคณตศาสตร (mathematical notation) ใชแสดงรายชอของ node และความสมพนธระหวางคของ node ดงน G = {(ni, nj)} โดยท G หมายถงชอของเครอขาย และ (ni, nj) เปนเซตคของ node ในเครอขาย ตวอยางเชน

G = {(a,b) , (a,d) , (b,d) , (c,a) , (c,d) , (d,a)}

13

1.2 เมทรกซ (adjacent matrix) แสดง nodeในลกษณะ N x N โดยตวอกษร a, b, c, d หมายถง node และตวเลขในตารางหมายถงความสมพนธระหวางคของ node ซงความสมพนธดงกลาวอาจเปนเชงปรมาณหรอคณภาพกได โดย node ในคอลมนดานซายหมายถง node ทเปน ตนทาง และ node ทเปนแถวดานบนหมายถง node ทเปนปลายทาง ดงภาพท 2

a b c d a 0 1 0 1 b 0 0 0 1 c 1 0 0 1 d 1 0 0 0

ภาพท 2 เมทรกซแสดงความสมพนธของ node ในเครอขาย ทมา: Martinez-Lopez et al. (2009) 1.3 ไดอะแกรมหรอกราฟ (diagram or graph) แสดงกลมของ node และความสมพนธในเครอขาย โดยทวงกลม หมายถง node และเสนเชอมโยงระหวาง node เรยกวา ties ใชแสดงความ สมพนธของ node ซง ties ทมหวลกศรบงชถงทศทางของความสมพนธจาก node หนงไปยง node ทหวลกศรชไป เรยกความสมพนธแบบนวาความสมพนธแบบมทศทาง ซงจดเปน directed graph (ภาพท 3) หากไมมหวลกศรจดเปนกราฟแบบไมมทศทาง หรอ undirected graph ภาพท 3 กราฟแบบมทศทาง (directed graph) ทมา: Martinez-Lopez et al. (2009)

a

b

c

d

14

การแสดงผลความสมพนธของสมาชกในเครอขายทางสงคมทง 3 รปแบบขางตน เปนการแสดงผลของเครอขายเดยวกน คอ เครอขายทางสงคมแบบมทศทาง (directed social network) ซงมจ านวน 4 nodes และมการเชอมโยงกน 6 ties จากการน าเสนอความสมพนธของสมาชกในเครอขายทง 3 รปแบบ ทฤษฎกราฟ (graph theory) เปนการศกษาลกษณะเครอขายและคณสมบตทใชกนอยางแพรหลายและเปนทางการ การประยกตใชทฤษฎกราฟในการวเคราะหเครอขายทางสงคมไมเพยงแตชวยใหสามารถระบ component ทส าคญของเครอขายไดชดเจนยงขน แตยงสามารถวดรปแบบของการตดตอ และเปรยบเทยบความแตกตางระหวางเครอขายไดอกดวย นอกจากนเราสามารถใชทฤษฎกราฟเพออธบายลกษณะของแตละ node หรอใชเพออธบายลกษณะของเครอขายได (Martinez-Lopez et al., 2009) Borgatti et al. (2013) กลาววาการศกษาเครอขายทางสงคมหากดจากความสมพนธระหวางคของ node น าขอมลมาใสในตารางเมทรกซ กรณทตารางเปนสเหลยมจตรส คอแถวและคอลมน มจ านวนเทากน เรยกวา one-mode matrix หมายความวาขอมลในแถวและคอลมนเปนขอมลชดเดยวกนหรอเปน node ชนดเดยวกน ตวอยางเชน การศกษาความสมพนธของผหญงกลมหนงจ านวน 18 คน วาแตละคนมการตดตอ สอสารกบคนอนๆ ในกลมคนใดบาง กรณน node จงเปนชนดเดยวกน คอ ผหญงในกลม การศกษาแบบ one-mode นเปนการศกษาเครอขายทางสงคมทนยมใชกนทวไป ในทางตรงกนขาม two-mode matrix ตารางเมทรกซมกจะไมเปนสเหลยมจตรส ขอมลในแถวและคอลมนจะเปนขอมลคนละชดกน หรอเปน node คนละชนดกน ตวอยางเชน การศกษากจกรรมของผหญงกลมเดมจ านวน 18 คน วาแตละคนเขารวมกจกรรมอะไรบาง จากจ านวนทงหมด 14 กจกรรม กรณนแถวและคอลมนจะเปนขอมลคนละชดกน แถวคอผหญง 18 คน และคอลมนคอ กจกรรม 14 กจกรรมทผหญงเหลานนเขารวม ดงแสดงในภาพท 3 โดยการศกษาแบบ two-mode นนสามารถดไดวาผหญงแตละคนเขารวมกจกรรมใดบาง และมคนไหนบางท เขารวมกจกรรมเดยวกน ดงภาพท 4

15

ภาพท 4 two-mode matrix ทมา: Borgatti et al. (2013) 2. รปแบบการศกษาเครอขายทางสงคม หากจ าแนกรปแบบการศกษาเครอขายทางสงคมตามวธการเกบขอมล สามารถแบงไดเปน 3 แบบหลกๆ คอ 2.1 เครอขายทางสงคมทเกบขอมลครบถวน (complete network data หรอ full network) คอ เกบขอมลความสมพนธหรอการเชอมโยงของหนวยยอยทงหมดในประชากรทศกษา ซงจะท าใหมองเหนภาพความสมพนธไดอยางสมบรณ สามารถวเคราะหและน าผลไปใชไดอยางมประสทธภาพ แตอยางไรกตามวธนคอนขางท าไดยาก และมคาใชจายสง จงมกใชกรณทกล มประชากรมขนาดเลก หรอเปนประชากรกลมปด เชน ในหองเรยนเลกๆ หรอในครอบครวหนงๆ (Hanneman and Riddle, 2005) 2.2 เครอขายทางสงคมทเกบขอมลบางสวน (partial network data หรอ sub-network) คอ เกบขอมลจากประชากรบางสวน เนองจากเปนการยากมากทจะเกบขอมลของประชากรทงหมดได จงเกบขอมลทเปน sub-network จาก full network ซงเมอน ามาวเคราะหจะไดเปน sampled graph และวดคาตางๆจาก sub-network น เพอเปนตวแทนบงชถงเครอขายของประชากรทงหมด

16

กรณทเราทราบจ านวนประชากรและมรายชอประชากรทงหมด ใหท าการสมเลอกตวอยาง โดยก าหนดระดบความเชอมนทตองการ แตหากไมทราบจ านวนประชากรทแนนอน ใหท าการคาดคะเนจ านวนประชากรทงหมด และท าการสมดวยวธ partial network sampling method ซงแบงยอยออกไดเปน 5 แบบ (Kolaczyk, 2009: 131-137) ประกอบดวย 2.2.1 Induced subgraph sampling โดยการสมเลอก node และตดตามเฉพาะ ties ท node ซงเราศกษาเชอมโยงถงกน โดยไมสนใจการเชอมโยงไปยง node อนๆ ดงภาพท 5 โดย node ทศกษาคอ node สเหลอง และ ties ทสนใจคอเสนสสม ดงนนหากเราเพมจ านวน node เรมตนมากขนเทาไหร กจะยงเหนภาพของเครอขายทางสงคมทชดเจนและไดขอมลทถกตองมากขนเทานน ตวอยางเชน การเลอกฟารมสกร (node) และศกษาการเคลอนยายสกรระหวางฟารมทศกษา (ties) ซงถาหากเพมจ านวนฟารมเรมตนใหมากขน จะเหนภาพเครอขายการเคลอนยายสตวระหวางฟารมทชดเจนขน

ภาพท 5 การสมตวอยางแบบ induced subgraph sampling ทมา: Kolaczyk (2009) 2.2.2 Incident subgraph sampling โดยการสมเลอก ties และศกษาทก node ทมการเชอมโยงกบ ties ทเลอก ดงภาพท 6 โดย ties ทเลอกคอเสนสเหลอง และ node ทจะศกษาคอ node สสม ตวอยางเชน การเลอกตวเลขชดของการเคลอนยายสตว (ties) เพอแสดงวาสถานทตนทาง และปลายทางคอทใด (nodes)

17

ภาพท 6 การสมตวอยางแบบ incident subgraph sampling ทมา: Kolaczyk (2009) 2.2.3 Star sampling โดยการเลอก node ทตองการ และตดตามทก ties ทเชอมโยงกบ node ทเลอก ซงหากศกษาเฉพาะสวนของ node ทเลอกวามการเชอมโยงไปยง node ใดบาง จะจด เปน unlabeled star sampling แตถาหากศกษาถง attribute ของ node ทเชอมโยงไปถง จะจดเปน labeled star sampling ตวอยางเชน เครอขายการเลยงและจ าหนายโคนม โดยท าการเลอกฟารมโคนมทสนใจ (node) และตดตามการเคลอนยายและการจ าหนายโคและน านมโค (ties) วาเชอมโยง ไปยงทใดบาง จดเปน unlabeled star sampling เชน ฟารม ก จ าหนายน านมใหกบ สหกรณโคนม ข และซอโคสาวจากฟารม ค และหากศกษา attribute ของ node ทเชอมโยงไปถงดวย จะจด labeled star sampling คอ ศกษาดวยวาสหกรณโคนม ข ตงอยในจงหวดราชบร เปนสหกรณขนาดใหญ รบน านมจากจงหวดราชบร กาญจนบร และนครปฐม สวนฟารม ค เปนฟารมโคนมในจงหวดสระบร และไมเคยมประวตการเกดโรคปากและเทาเปอยมากอน เปนตน 2.2.4 Snowball sampling เปนวธทขยายตอออกไปจาก star sampling โดยขนอยกบวาจะขยายตอออกไปยง node ถดไปอกกขน (step) จ านวนขนคอ k หรออาจเรยกวา k stage snowball sampling ดงนนกรณ star sampling จะมคา k เทากบ 1 และในภาพท 7 แสดงใหเหนการสมตวอยางแบบ snowball sampling ทมคา k = 2 หรอ two-stage snowball sampling โดย node เรมตนคอ node สเหลอง ศกษาขนท 1 ไปยง node สสม และขนท 2 ไปยง node สน าตาล ตวอยางเชนเครอขายการเลยงและจ าหนายโคนมดงทกลาวขางตน หากเรมจาก star sampling ซงคอขนท 1จะตองศกษาตอไปขนท 2 วาสหกรณโคนม ข รบน านมจากทใด และสงนมตอไปยงทใดบาง รวมทงฟารมโคนม ค ซอขายโค และขายนมไปทใดอกดวย

18

ภาพท 7 การสมตวอยางแบบ two-stage snowball sampling ทมา: Kolaczyk (2009) 2.2.5 Link tracing ท าโดยก าหนด node เรมตนและ node เปาหมาย เรมท าการศกษาจาก node เรมตน ตดตามการเชอมโยงไปเพยงบาง ties เพอเชอมไปยง node อนๆ และศกษาเชอมโยงตอไปเรอยๆจนถง node เปาหมายทก าหนดไวตงแตแรก ดงแสดงในภาพท 8 s1 และ s2 คอ node เรมตน สวน t1 และ t2 คอ node เปาหมาย ตวอยางของการสมตวอยางลกษณะนเชน กรณการสอบสวนโรคระบาด จะท าการตดตามฟารมทเกดโรคตอไปเรอยๆ จนสนสดทฟารมท ไมเกดโรค ถอเปน endpoint และถาท าการเปรยบเทยบจะพบวา snowball sampling กคอ link tracing แบบพเศษ คอตดตามทก ties ทเชอมโยงออกไปจาก node เรมตน ไปจนถง node เปาหมาย ซงในความเปนจรงจะเปนไปไดยากทจะตดตามไดทกการเชอมโยง เชน บคคลทเราถามอาจไมรจกชอของคนทเขาตดตอเชอมโยงดวย หรอไมสามารถจ าไดวาตดตอกบใครบาง โดยเฉพาะในกรณ ทมจ านวนผตดตอมากหรอระยะเวลาผานมานาน เปนตน

ภาพท 8 การสมตวอยางแบบ Link tracing ทมา: Kolaczyk (2009)

19

2.3 เครอขายทางสงคมทเกบขอมลเฉพาะ node ทส าคญ (local network data หรอ ego network) เปนการศกษาสวนหนงของเครอขาย โดยมงไปท node ทเราสนใจซงเรยกวา ego node (Borgatti et al., 2103: 262) วธการเรมจากการเลอก node ทตองการศกษา และดความสมพนธวา node ดงกลาวมการเชอมโยงไปยง node ใดบาง จงเปนการศกษาความสมพนธระหวาง ego nodes กบ nodes อนๆ ทเรยกวา alters (Valente, 2010: 62) ดงภาพท 9 จงเปนการศกษาความสมพนธเพยง 1 ขน (1 step) การศกษาแบบนคอนขางท าไดงาย ประหยดเวลาและคาใชจาย แตกมขอจ ากดในแงของการแปรผล คอสามารถแปรผลไดเฉพาะคาพารามเตอรของ ego nodes และ ties ทออกจาก ego node เทานน ไมสามารถอธบาย ties ระหวาง alter กบ alter ได

ภาพท 9 ego network 3. รปแบบของการวเคราะหเครอขายทางสงคม การวเคราะหเครอขายทางสงคมสามารถแบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ 3.1 การวเคราะหขอมลระดบหนวยยอย (node level analysis) เปนการวเคราะหขอมลของแตละ node วา node นนๆมความส าคญ และสมพนธหรอสงผลตอ node อนๆภายในเครอขายมากนอยเพยงใด โดยวดออกมาเปนคาความเปนศนยกลางของ node (node centrality) ทส าคญ 3 คา คอ 3.1.1 degree centrality โดยหาจ านวนความสมพนธของ node ทวด วาเชอมตอกบ node อนๆในเครอขายมากนอยเพยงใด ซงกคอการนบจ านวน ties ของ node นนๆ ดงนน node ทมคา degree สงกคอมการตดตอกบ node อนในเครอขายมาก (Martinez-Lopez et al., 2009) โดยคา degree สามารถพจารณาได 2 รปแบบ (Anonymous, 2011)

20

ก. เครอขายแบบมทศทาง (directed network) สามารถวดคาความสมพนธได 2 คา คอ in-degree นบจ านวน ties ทมทศทางเขาหา node นนๆ เปนการบงชถงการรบความสมพนธจาก node อนๆ (ภาพท 10 ซาย) เชน โรงฆาสตวซงเปนแหลงทรบสตวเขามาจากฟารมตางๆจงมกมคา in-degree สง ในขณะท out-degree จะนบจ านวน ties ทมทศทางออกจาก node นนๆ ไปหา node อนในเครอขาย เปนการบงบอกถงความ สมพนธทออกจาก node นนๆ แสดงใหเหนวา node นนมการกระจายความสมพนธไปยง node อนๆ มากนอยเพยงใด เชน โรงฟกซงจะเปนแหลงกระจายลกไกไปยงฟารมฟารมตางๆ จงมกมคา out-degree สง ข. เครอขายแบบไมมทศทาง (undirected network) สามารถวดคา degree ไดแบบเดยว โดยไมสามารถระบไดวาความสมพนธนนมทศทางเขาหรอออกจาก node นนๆ (ภาพท 10 ขวา)

Directed network Undirected network ภาพท 10 ซาย: เครอขายแบบมทศทาง (directed network) ขวา: เครอขายแบบไมมทศทาง (undirected network) ทมา: Anonymous (2011) 3.1.2 closeness centrality เปนคาทใชบอกความใกลชดระหวาง node ทวดกบ node อนๆ ทก node ในเครอขาย สะทอนถงความเรวในการตดตอสอสารหรอการสงตอระหวาง node นนกบ node อนๆ ทเหลอในเครอขาย ส าหรบ undirected network คา closeness centrality ของ node i (Cci) จะเปนสวนกลบกบคา farness (Cci = 1 / farness) กรณ directed network จะใชหลกการเดยวกน แตแบงเปนคา in-closeness และ out-closeness ซงเปนสวนกลบของ in-farness และ out-farness ตามล าดบ หาก node ใดมคา closeness เขาใกล 1 แสดงวา node นนมความใกลชดกบ node อนๆในเครอขายมาก สามารถทจะสอสารไปยง node อนๆไดอยางรวดเรว เนองจากใชขนตอนทนอยกวา (Martinez-Lopez et al., 2009)

21

3.1.3 betweeness centrality เปนคาของการเปนตวผานของแตละ node อาจเรยกอก ชอหนงวา shortest path betweeness ใชเพอดวาแตละ node มโอกาสท node อนๆ ในเครอขายจะ เดนทางผาน (โดยใชเสนทางทสนทสด หรอ shortest path) มากนอยเพยงใด การค านวณคา betweeness centrality ของ node i (Bci) คดจากจ านวนครงทคของ node อนๆในเครอขายเดนผาน node i โดยใช shortest path หารดวยจ านวน shortest path ทมทงหมดในเครอขาย (Martinez-Lopez et al., 2009) 3.2 การวเคราะหขอมลระดบกลมยอย (Subgroup level analysis) โดยทวไปแลวเครอขายประกอบดวยกลมของ node หลายกลมทเชอมตอกนอยางเหนยวแนน กลมยอยของเครอขายจะเกดขนเมอเครอขายมการเชอมตอกนไมสมบรณ เนองจากแตละ node ในเครอขายไมสามารถเชอมตอกนไดทงหมด การวเคราะหกลมยอยของเครอขาย มพารามเตอร 2 คา ทใชกนอยางแพรหลาย คอ component และ cut-point and bridges 3.2.1 component คอ ชดของ node ททก node ในชดสามารถตดตอถงกนไดโดยใชเสนทางใดเสนทางหนง สามารถแบงไดเปน strong และ weak component กรณทเครอขายเปนแบบมทศทาง (directed network) นน strong component จะใชเรยกกรณททก node ใน component สามารถเชอมโยงถงกนไดโดยสนใจทศทางของการเชอมโยงหรอทศทางของลกศรดวย สวน weak component จะใชในกรณททก node ใน component สามารถเชอมโยงถงกนไดโดยไมสนใจทศทางของการเชอมโยงหรอไมสนใจหวลกศร สวนเครอขายแบบไมมทศทาง (undirected network) มกใชเพยงค าวา component โดยไมแยกเปน strong หรอ weak component (Borgatti et al., 2013) 3.2.2 cut-point and bridges cut-point คอ node ทถาหากถกตดออกจากเครอขายจะท าให component ในเครอขายมจ านวนเพมขน ซงมประโยชนมากในการควบคมโรค เชน ถาหาก ท าลายสตวทงหมดในฟารมทเปน cut-point หรอใหพอคาสตวทเปน cut-point หยดการด าเนนกจการ กจะท าให component แตกออกจากกน ซงโรคกจะไมสามารถแพรกระจายขาม component ได สวนพารามเตอรทใกลเคยงกบ cut-point อกตวหนงกคอ bridges ซงหมายถง ties ทหากถกตดออกจากเครอขายจะท าให component ในเครอขายมจ านวนเพมขน เชน การหามเคลอนยายสตว จากฟารมหนงไปอกฟารมหนง เปนตน (Hanneman and Riddle, 2005)

22

3.3 การวเคราะหขอมลระดบเครอขาย (Network level analysis)

เปนการวเคราะหภาพรวมของเครอขาย สงแรกทควรท า คอ การมองภาพของเครอขาย ไดแก ขนาด ชนดของเครอขาย (1 หรอ 2 modes) nodes และ ties การวเคราะหระดบเครอขายนน มพารามเตอรทใชกนอยางแพรหลายอย 3 คา ไดแก Density (การวดความหนาแนนของเครอขาย) Clustering coefficient (การวดการเกาะกลมกนของเครอขาย) และ Average path length คาเฉลยของเสนทางทสนทสดทเชอมตอระหวางสองหนวยยอยทสนใจในเครอขาย (Hanneman and Raiddle, 2005) 3.3.1 Density คอความหนาแนนของเครอขาย บงบอกถงแรงยดเหนยวระหวางหนวยยอยหรอความเรวของการเชอมของหนวยยอยในเครอขาย โดยค านวณจากสดสวนของการตดตอทเกดขนจรงระหวางหนวยยอยในเครอขายเทยบกบการเชอมโยงทเปนไปไดมากทสดของหนวยยอยในเครอขาย ซงการทมคา density สงเครอขายยงยดตดกนแนน คา density มคาไดตงแต 0-1 ถาใกล 0 คอ เชอมตอกนนอย ถาใกล 1 คอเครอขายมการเชอมโยงกนอยางหนาแนน (Hanneman and Raiddle, 2005) เครอขายการเคลอนยายสตวในการเลยงแบบหนาแนนจะพบวามคา density มากกวาเครอขายการเคลอนยายสตวทเลยงแบบไมหนาแนน (Martinez-Lopez et al., 2009) 3.3.2 Clustering coefficient (CC) คอ การวดการเกาะกลมกนของเครอขาย เปนการวเคราะหผานหนวยยอยทสมพนธใกลชดกบหนวยยอยหลก ถามคาเทากบ 1 แสดงวาทก ๆ หนวยยอยตดตอโดยตรงกบหนวยยอยอน ๆ ในเครอขาย แตถามคาเทากบ 0 แสดงวาไมมการตดตอระหวางหนวยยอยในเครอขาย (Martinez-Lopez et al., 2009) 3.3.3 Average path length (L) คอ คาเฉลยของเสนทางทสนทสด (shortest path length) ทเชอมตอระหวางทก 2 หนวยยอยในเครอขาย เปนคาทบอกถงระยะทางในการตดตอระหวางหนวยยอยในเครอขาย ค านวณไดจากคาเฉลยของเสนทางทสนทสดทเชอมตอระหวางทกสองหนวยยอยในเครอขาย (Martinez-Lopez et al., 2009) 4. โครงรางการเชอมตอของเครอขาย (Network Topology) โครงรางการเชอมตอของเครอขายเปนลกษณะทกลาวถงการเชอมตอในเครอขาย เพอใหทราบถงโครงสรางวามความคลายคลง หรอแตกตางกน รวมถงขอดและขอเสยของแตละรปแบบ โดยพจารณาจากความหนาแนนของเครอขาย (density; D) คาความเกาะกลมของเครอขาย (clustering coefficient;

23

C) และระยะทางในการตดตอระหวางหนวยยอยในเครอขาย (average path length; L) โดยสามารถจ าแนกได 3 แบบ ดงน (Watts and Strogatz, 1998) 4.1 เครอขายแบบ regular มลกษณะความเปนกลมของการเชอมโยงสง (high cluster) คา D และ C จง สงกวาคาของเครอขายแบบ random แตละหนวยเชอมตอกบ node ขางเคยงไดงาย แตการตดตอกบ node ทอยไกล จะตองตดตอผาน node อน ๆ หลายขนตอนกวาจะถง node ทตองการ ซงท าให L มคาสงกวา 4.2 เครอขายแบบ random มลกษณะทแตละ node เชอมตอกบ node อน ๆในเครอขายแบบไมมแบบแผน เปนการตดตอกนแบบสมและกระจายตวท าใหคา D และ C ของเครอขายมคานอย การตดตอกบ node อนๆ ในเครอขายทงหมดงาย และรวดเรวกวาเครอขายแบบ regular เนองจากใชขนตอนในการตดตอผาน node อนๆ นอยกวา และการตดตอระหวาง node ไมวาจะอยใกลเคยงหรอไกลออกไปจะมระยะทางคลายคลงกน ท าให L มคาต า 4.3 เครอขายแบบ small- world มลกษณะการตดตออยระหวางเครอขายแบบ regular และ random กลาวคอจะมการตดตอผาน node อนๆ ไมกขนตอน คลายกบเครอขาย random แตมการจบกลมสงกวา เครอขายนจงมคา D และ C สง แต L มคาต า Watts and Strogatz (1998) ไดแสดงภาพการเชอมตอของเครอขาย 3 รปแบบ ดงภาพท 11 ซงแสดงคาความนาจะเปนของการกระจายตวแบบสม (random with probability; p) ซงเครอขายแบบ regular จะม p = 0 เครอขายแบบ small world 0<p<1 และ เครอขายแบบ random p = 1

ภาพท 11 คาความนาจะเปนของการกระจายตวแบบสม ทมา: Watts and Strogatz (1998)

24

นอกจากโครงราง 3 แบบขางตนทพจารณาจากคา D, C และ L แลว หากพจารณาจากการกระจายตวของคาความสมพนธ หรอ degree centrality ของแตละ node ในเครอขาย จะพบวาเครอขายแบบ random จะมการกระจายตวของของคา degree เปนแบบ normal distribution แตถาการกระจายตวเปนแบบ right skewed distribution คอเบขวา จะเรยกเครอขายนวา เครอขายแบบ scale free หรอ power law distribution นนเอง ซงเครอขายรปแบบนจะม node จ านวนมากทมความสมพนธกบ node อนนอย แตมเพยงบาง node เทานนทมความสมพนธกบ node อนในเครอขายเปนจ านวนมาก ซง node ทมการเชอมโยงสงนจะเรยกวา hub (Watt and Strogatz, 1998; Shirley and Rushton, 2005) 5. การประยกตใชการวเคราะหเครอขายทางสงคมในงานวจย ในชวง 2 ทศวรรษทผานมา งานวจยทางดานระบาดวทยาทางการแพทยไดน าเทคนคการวเคราะหเครอขายทางสงคมมาใชกนอยางแพรหลาย ทงนเพอศกษาถงบทบาทของรปแบบการมปฏสมพนธระหวางบคคลเพอทจะอธบายการเกดและการตดตอของโรค เชน โรคเอดส โดย Morris et al. (1995) ไดท าการศกษาเครอขายความสมพนธทางสงคมและทางเพศทสงผลตอพฤตกรรมทางเพศทมความเสยงและความชกของการพบเชอ HIV ในกลมชายรกรวมเพศ พบวาเครอขายทางสงคมสามารถสงขอมลและบรรทดฐานทางวฒนธรรมเกยวกบเพศทปลอดภย ในขณะ ทเครอขายครกรวมเพศเปนชองทางของการเปดรบความเสยงตอการตดเชอ HIV ซงผลทไดจากเครอขายทงสองนนชวยอธบายบางพฤตกรรม และความแตกตางของการพบเชอ HIV ในกลมชายรกรวมเพศได Hoffmann et al. (1997) ท าการศกษาพบวาพฤตกรรมเสยงตอการตดเชอ HIV นนแตกตางกนมากในหมผฉดยาเสพตดในชคาโกและวอชงตนดซ ประเทศสหรฐอเมรกา ซงเดมมกจะคดวาเปนความแตกตางของแตละบคคล แตแททจรงแลวเปนเพราะการทผใชยาไดอยในกลมทแตกตางกนในเครอขายทางสงคม และการมชวตทสบสนวนวายและไมแนนอนสงผลใหเครอขายทางสงคมของคนเหลานนมการเปลยนแปลงอยางมากเมอเวลาผานไป แมวาจะมพารามเตอรเพยงไมกคาทเปลยนแปลง เชน density และ ขนาดของเครอขาย แตกเปนตวทบงชไดวามคนเขาและออกจากเครอขาย ยงไปกวานนคอการทมคนเคลอนยายเขาสเครอขายสามารถคาดการณไดอยางมนยส าคญวามความเปนไปไดสงทจะมผใชยาเสพตดเพมขนเมอเวลาผานไป การวเคราะหเครอขายทางสงคมยงถกน ามาประยกตใชกบโรคตดเชอ เนองจากโรคตดเชอสวนมากจะแพรกระจายจากบคคลหนงสอกบคคลหนงผานการสมผสทางกาย ดงนน Meyers et al.

25

(2005) จงท าการศกษารปแบบเครอขายการตดตอระหวางบคคลทอาจจะน าไปสการแพรกระจายของโรค SARS ในชมชน โดยพจารณาจากการสมผสระหวางคนทอยในแตละครวเรอนกบคนในสถานทตางๆ ไดแก โรงเรยน โรงพยาบาล ศนยการคา และสถานทท างาน เพอสรางแบบจ าลองเสนทางการเกดโรค ส าหรบทางระบาดวทยาทางสตวแพทยมการน าเทคนคนมาใชกนแพรหลายในชวง 10 ปหลง ดงตวอยางของการเกดโรคปากและเทาเปอยในสหราชอาณาจกร เมอป ค.ศ. 2001 Ortiz-Pelaez et al. (2006) ไดน าขอมลการเคลอนยายโคและแกะในชวงแรกของการเกดโรคระบาด กอนทจะมการหามเคลอนยายสตว มาวเคราะหเครอขายทางสงคม โดยวเคราะหเครอขายแบบ directed dichotomized network คอ หากมการเคลอนยายสตวระหวางสถานท 2 แหง มากกวา 1 ครง หรอมากกวา 1 ตว/ครง กจะนบเปนแค 1 tie ท าการวเคราะหขอมลทงหมด 653 nodes 797 ties พบวาเครอขายมการเชอมโยงกนอยางหลวมๆ โดยมคาเฉลย 1.22 tie/node ม 10 nodes ทมคา betweeness สงทสด ประกอบดวย ฟารม 3 ฟารม ตลาดคาสตว 4 แหง และผคาสตว 3 ราย ซงอย ในพนททแตกตางกน ม 6 รายจาก 10 รายดงกลาว ทพบสตวตดเชอโรคปากและเทาเปอยในชวงทเกดการระบาด จากการศกษาพบวาหากน า node ทมคา betweeness สงออกจากเครอขาย จะสามารถลดการแพรระบาดของโรคได ดงนนหากเกดการระบาดในครงตอไป ควรใหความส าคญกบ node เหลานเปนอนดบแรก และยงสามารถใชเปนสวนหนงของระบบการเตอนภยลวงหนาไดอกดวย ไมเพยงเทานน Shirley and Rushton (2005) ยงไดท าการศกษาพบวาเครอขายการระบาดของโรคปากและเทาเปอยในสหราชอาณาจกรนน มโครงรางการเชอมตอของเครอขายเปนแบบ scale-free network โดย degree distribution เปนแบบ power-law distribution อยางชดเจน ดงนนหากท าการควบคมโรคท hub ซงสวนใหญไดแกตลาดคาสตว โดยหามไมใหมการเคลอนยายสตวกอนท hub เหลานเกดโรค จะท าใหขนาดของการระบาดของโรคลดลงไดอยางมาก Smith et al. (2013) ท าการศกษาการเชอมโยงของการเคลอนยายสกรระหวางฟารม รถขนสกร และโรงฆาสตว ในสหราชอาณาจกร เพอดการเชอมโยงของเครอขายฟารมสกร ซงอาจมผลตอการตดตอและการควบคมโรค Salmonella ซงใชเปนตวแทนของโรคประจ าถนทส าคญ โดยอาจตดตอจากการเชอมโยงกนโดยตรงระหวางฟารมกบฟารม หรอโดยทางออม คอการใชรถขนสงสตว และโรงฆาสตวรวมกน วเคราะหขอมลเครอขายทางสงคมของการเคลอนยายสตวจากฟารมไปฟารม ในสวนของรถขนสงและโรงฆาสตวใชการวเคราะหขอมลเชงพรรณนา วเคราะหขอมลการเคลอนยายจากฟารม 1,633 ฟารม ทมการเคลอนยายทงหมด 2,421 ครง พบวาเครอขายมลกษณะเปน small world

26

network คอ node สวนใหญจะรวมกนเปน cluster เลกๆ ซงการเปรยบ เทยบจะใช random network เปนตวเทยบ กรณ random network ควรมคา clustering coefficient ต าคอประมาณ 0.0005 หรอเขาใกล 0 และคา average path distance ระหวางฟารมสงทประมาณ 14.49 ขณะทเครอขายน มคา clustering coefficient สงกวา คอ 0.03 และคา average path distance ต ากวา คอ 4.76 ดงนนจงบงชไดวาเครอขายนเปน small world network โดยเครอขายแบบนการแพรระบาดของโรคจะแพรไดรวดเรว แตขนาดการระบาดจะเลกกวากรณ random network การควบคมโรค หากควบคมท node ทม degree สงๆ มกจะไมไดผล เนองจากมฟารมทเปน cluster เลกๆ จ านวนมาก จงตองเนนทการลด degree ของแตละฟารม โดยลดการเคลอนยายสกรกบฟารมอนลง จงเปนการควบคมโรคทเหมาะสม ทงนยงมงานวจยในประเทศไทยอกหลายชน โดยสวนใหญจะเปนการศกษาเครอขายของการเคลอนยายสตว เพออธบายการเกดโรคและการแพรกระจายของโรค ตวอยางงานวจยในสตวปกของ Poolkhet et al. (2013) ศกษารปแบบการเคลอนยายและการคาไกหลงบานในจงหวดราชบร โดยใชการวเคราะหเครอขายทางสงคมเพอหาผทมบทบาทท าใหเกดการแพรกระจายของโรคไขหวดนก ดวยเครอขายแบบ egocentric network โดยใชบานของเกษตรกรผเลยงไกหลงบานเปนศนยกลางของเครอขายจากการวเคราะหพบวาบานของเกษตรกรมขนาดเครอขายใหญทสดคอมคาเทากบ 8 และมการเชอมโยงมากทสดคอ 20 รองลงมาคอตลาดสดทขายเนอสตวปก มขนาดเครอขายเทากบ 6 และมการเชอมโยงเทากบ 16 บงชวา บานของเกษตรกรและตลาดสดคาเนอสตวปกเปน node ทมขนาดใหญทสดและรองลงมา node 2 ชนดนจงเปนศนยกลางของระบบการเลยงไกหลงบาน หากเกดการระบาดของโรคไขหวดนกขนในเครอขาย บานของเกษตรกรและตลาดสดคาเนอสตวปกจะเปนผมบทบาทส าคญในการแพรกระจายโรค และหากดการเชอมโยงของ node ตางๆ พบวา บานของเกษตรกรมการเชอมโยงกบตลาดสดขายเนอสตวปกมากทสด สะทอนใหเหนถงความงายในการแพรกระจายของเชอไขหวดนก ดงนนเจาหนาททเกยวของควรใหความส าคญ กบการวางมาตรการปองกนควบคมโรคในการเคลอนยายสตวระหวาง node 2 ชนดนเปนอนดบแรก นอกจากสตวปกแลว ยงมการศกษาวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเคลอนยายโค กระบอ ในจงหวดตาก (Khengwa et al., 2015) และจงหวดสโขทย (Noopataya et al., 2015) อกดวย ซงทงหมดนกเพอจดประสงคเดยวกน คอหาแนวทางในการวางมาตรการปองกนและควบคมโรคทเหมาะสม และมประสทธภาพ

27

อปกรณและวธการ

อปกรณ

แบบสอบถามเพอสมภาษณผเกยวของกบเครอขายผผลตและผคาเปดไขแบบไลทงและไขเปด ซงจะแบงเปน 5 ชด คอ แบบสอบถามเกษตรกรผเลยงเปดแบบไลทงหรอในโรงเรอน นายทนหรอเถาแกเปด พอคาคนกลาง โรงฟกลกเปด และโรงฆาเปด ซงมการตรวจสอบความถกตองของแบบสอบถามโดยผานการตรวจทานจากผ เชยวชาญดานการวเคราะหเครอขายทางสงคม และมการทดลองใชแบบสอบถามในภาคสนามกอนการใชงานจรง (pilot study)

วธการ จ านวนประชากรและตวอยางทท าการศกษา ใชขอมลการขนทะเบยนเปดไลทง จากส านกงานปศสตวจงหวดในพนทท าการศกษา คอในพนทภาคกลาง 9 จงหวด ไดแก จงหวดลพบร อางทอง สงหบร สระบร ชยนาท นนทบร ปทมธาน พระนครศรอยธยา กรงเทพมหานคร และในพนทภาคตะวนตก 5 จงหวด ไดแก สพรรณบร กาญจนบร นครปฐม เพชรบร และราชบร รวมทงหมด 14 จงหวด จ านวนทงหมด 857 ราย ท าการศกษาเครอขายทางสงคมแบบบางสวน partial network โดยสมเลอกตวอยางแบบ unlabeled star sampling เนองจาก node เรมตนทท าการศกษาคอ เกษตรกรในพนททกรายทสามารถนดหมายไดซงครอบคลมเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนท การก าหนดหนวยยอยและความสมพนธ 1. หนวยยอย (node) ส ารวจบทบาทหนาททเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปด เพอก าหนดหนวยยอยทมพฤตกรรมคลายกน โดยการศกษาแบงชนดของหนวยยอยออกเปน 14 กจกรรมหรออาชพ ซงอางองจากการศกษาของคณาพร (2554) และจากการศกษาเพมเตมในครงน รายละเอยดดงตารางท 1 โดยหากหนวยยอยใดท าหนาทหลายอยางกจะก าหนดรปแบบหนวยยอยตามหนาทหลกทท ารายไดใหมากทสด

28

ตารางท 1 อาชพของผเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปด

อาชพ นยาม 1. ฟารมพอแมพนธ (bdf) ผเลยงเปดพอแมพนธ เพอผลตไขเปดมเชอสงใหโรงฟกลกเปด 2. โรงฟกลกเปด (hat) ผผลตทมตฟกเพอฟกไขเปดทมเชอ ผลตลกเปดอาย 1 วน 3. เกษตรกรผเลยงเปดตวผ (mdr)

เกษตรกรทเลยงเปดตวผ ตงแตเปดอาย 1 วน ถงอายจบขายเปนเปดเนอ

4. เกษตรกรผเลยงเปดสาว (fdr)

เกษตรกรทเลยงเปดตวเมย ตงแตอาย 1 วน จนถงเรมไข อาจเลยงแบบไลทงหรอในโรงเรอน

5. เกษตรกรผเลยงเปดไขใน รปแบบโรงเรอนเปด (ldf)

เกษตรกรทเลยงเปดไข อาย 5 เดอนขนไป (ทเรมไขแลว) ในโรงเรอน โดยจดหาอาหารใหกน

6. เกษตรกรผเลยงเปดไขใน รปแบบไลทง (frd)

เกษตรกรทเลยงเปดไข อาย 5 เดอนขนไป (ทเรมไขแลว) โดยตอนใหหาอาหารกนในทงนา

7. ผคาลกเปด (dkt) คนกลางทรบซอลกเปดจากโรงฟก แลวขายตอใหแกผเลยงเปดสาวหรอผเลยงเปดตวผ

8. เถาแกเปด (fun) นายทนทลงทนจดซอลกเปดจากโรงฟกหรอเปดสาวเรมไข แลวน าไปใหเกษตรกรเลยงกอน เมอไดผลผลตจงเกบตนทนคน ซงอาจเปนตวเปด ไขเปด หรอเปนเงนทขายได

9. พอคาคนกลาง (ddl) คนกลางทรบซอเปดสาวเรมไข แลวน าไปขายตอใหแกผเลยงเปดไข หรอรบซอเปดปลด เปดเนอ แลวน าไปขายเขาโรงฆาเปด

10. รถขนยายเปด (dtp) ผทรบจางขนยายเปดของเกษตรกรไปยงทงนาตางๆ รวมถงการขนสงเปดไปยงโรงฆาดวย

11. ผคาไขเปด (edl) ผรบซอไขเปดสดจากเกษตรกร เพอน าไปขายสงหรอ ขายปลก 12. โรงฆาเปด (sla) ผประกอบธรกจฆาเปดและช าแหละเพอสงขาย ทงทขนทะเบยน

และไมขนทะเบยนกบกรมปศสตว 13. ผแปรรปผลตภณฑจากเปด (dfp)

ผทประกอบธรกจแปรรปผลตภณฑจากเปดโดยช าแหละเปดขายเปนเปดสด หรอช าแหละเพอท าเปนอาหาร เชน โตะจน เปดพะโล เปนตน

14. ผแปรรปผลตภณฑจากไข เปด (efp)

ผทรบซอไขเปดสดจากเกษตรกรหรอผคาไขเปดเพอน าไปแปรรปเปนผลตภณฑจากไขเปด เชน ไขเคม ไขเยยวมา ขนมหวาน เปนตน

29

2. ความสมพนธระหวางหนวยยอย (ties หรอ links) คอ การตดตอซอขายเปดและไขเปด ซงเปนทงแบบทมตวเปดเกยวของ เชน การซอขายเปดและไขเปด การขนยายเปดโดยจางรถขนยายเปด หรอแบบทไมมตวเปดเกยวของ เชน ผคาลกเปดทเปนผตดตอซอลกเปดจากโรงฟกใหแกเกษตรกรผเลยงเปดสาวโดยทรถจากโรงฟกเปนผสงตวลกเปดใหกบเกษตรกรเองโดยตรง หรอพอคาคนกลางเปนผตดตอซอเปดสาวจากเกษตรกรผเลยงเปดสาวใหกบเกษตรกรผเลยงเปดไลทงอกราย โดยทเกษตรกรผเลยงเปดไลทงเปนผไปรบเปดสาวเอง เปนตน

การเกบขอมล การเกบขอมลโดยใชแบบสอบถามสมภาษณทงแบบรายบคคลและแบบกลม ซงจะเกบขอมลทวไป (ชอ ทอย อาย ระดบการศกษา) ขอมลเกยวกบลกษณะและรปแบบการเลยงเปดและความสมพนธกบบคคลอนในเครอขาย การซอขายเปดและไขเปด พนททน าเปดไปเลยงในแตละเดอน ความรเรองโรคกาฬโรคเปด โรคอหวาตสตวปก โรคนวดกซนโดรม และโรคพยาธภายใน และการปองกนโรคดวยการท าวคซนและการถายพยาธ โดยแบงเปน 3 กลม คอ ท าครบตามโปรแกรมสามารถปองกนโรคได (วคซนโรคกาฬโรคเปดทก 6 เดอน วคซนโรคอหวาตสตวปกทก 3 เดอน และถายพยาธทก 6 เดอน หรออาจท าถกวาโปรแกรมกถอวาสามารถปองกนโรคได) ท าบางแตไมครบตามโปรแกรม และไมท าเลย ระยะเวลาในการเกบขอมล 6 เดอน ในชวงเดอนสงหาคม 2558 ถง มกราคม 2559 โดยรวบรวมและบนทกขอมลใน Microsoft Excel 2010

การวเคราะหขอมล วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนาเพออธบายขอมลพนฐานของผเกยวของในวงจรการเลยงเปดไขไลทง วเคราะหความสมพนธดวยโปรแกรม NCSS 2007 version 07.1.21 (Hintze, 2007) และวเคราะหเครอขายทางสงคมดวยโปรแกรม Ucinet 6.0 (Borgatti et al., 2002)โดยวเคราะหขอมล 3 ระดบ คอ ระดบหนวยยอย (node level analysis) ระดบกลมยอย (subgroup level analysis) และระดบเครอขาย (network level analysis) พรอมทงพจารณาโครงรางการเชอมตอของเครอขาย (network topology) วเคราะหขอมลเชงพนทของการเลยงเปดไลทงผานการเคลอนยายเปดในแตละชวงเวลาดวยโปรแกรม ArcGIS เพอศกษาวาในแตละเดอนมการเลยงเปดไลทงในแตละพนทมากนอยเพยงใด

30

ผลและวจารณ

ผล ขอมลทวไป

ผลการสมภาษณเกษตรกรและผเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปด ซงจ าแนกตามอาชพ และภมล าเนาของเกษตรกร จ านวนทงหมด 680 ราย ในเขตภาคกลาง 9 จงหวด ไดแก จงหวดลพบร อางทอง สงหบร สระบร ชยนาท นนทบร ปทมธาน พระนครศรอยธยา กรงเทพมหานคร และภาคตะวนตก 5 จงหวด ไดแก สพรรณบร กาญจนบร นครปฐม เพชรบร และราชบร รวม 14 จงหวด รวมถงเกษตรกรทมภมล าเนาในจงหวดอนๆ ทเขามาเลยงเปดภายในพนททท าการศกษา (ตารางท 2) ซงเกษตรกรผเลยงเปดในรปแบบไลทงทงหมดทมภมล าเนาอยในพนททท าการศกษา ซงไดแก ฟารมพอแมพนธ เกษตรกรผเลยงเปดตวผ เกษตรกรผเลยงเปดสาว และเกษตรกร ผเลยงเปดไขในรปแบบไลทง ทท าการสอบถามมจ านวน 378 ราย คดเปนสดสวนมากถงรอยละ 44.1 ของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงในพนท

31

ตารางท 2 จ านวนผตอบแบบสอบถามจ าแนกตามอาชพและภมล าเนาของเกษตรกร

อาชพ

จ านวนผตอบแบบสอบถาม (ราย) ภาคกลาง

ลพบร อางทอง สงหบร สระบร ชยนาท นนทบร ปทมธาน อยธยา กรงเทพฯ ฟารมพอแมพนธ 1 โรงฟกลกเปด 1 1

เกษตรกรผเลยงเปดตวผ 1 1 1

เกษตรกรผเลยงเปดสาว 3 16 2 1 3 1 2

เกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอน 49 93 38 24 22 1 1

เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง 33 34 56 9 54 10 2 6 4

เถาแกเปด 3

พอคาคนกลาง 1 1

โรงฆาเปด 1

รวม 86 148 97 36 79 12 4 10 4

31

32

ตารางท 2 (ตอ)

อาชพ

จ านวนผตอบแบบสอบถาม (ราย) ภาคตะวนตก อนๆ รวม

สพรรณบร กาญจนบร นครปฐม เพชรบร ราชบร

ฟารมพอแมพนธ 2 3

โรงฟกลกเปด 2 1 5

เกษตรกรผเลยงเปดตวผ 9 2 1 15

เกษตรกรผเลยงเปดสาว 33 2 3 19 3 88

เกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอน 43 1 1 273

เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง 45 2 8 11 1 3 278

เถาแกเปด 4 2 3 12

พอคาคนกลาง 1 3

โรงฆาเปด 1 1 3

รวม 140 4 18 35 1 6 680

32

33

ผตอบแบบสอบถามอายเฉลย 48.65 ป สวนเบยงเบนมาตรฐาน 10.36 ประกอบอาชพการเลยงเปดเฉลยนานถง 12.67 ป สวนเบยงเบนมาตรฐาน 9.2 ป โดยเกษตรกรสวนใหญเลยงเปดเปนอาชพหลก มากถงรอยละ 71.47 และประกอบเปนอาชพเสรมจากการประกอบอาชพเกษตรกรรมหรออาชพอนๆ รอยละ 28.53 เกษตรกรรอยละ 57.5 จบการศกษาชนประถมศกษา รองลงมารอยละ 23.53 จบชนมธยมศกษา รอยละ 6.76 จบชน ปวช. ปวส. หรออนปรญญา และจบปรญญาตรขนไปรอยละ 3.82 (ตารางท 3) ตารางท 3 ขอมลดานลกษณะการประกอบอาชพ และการศกษา

ขอมล จ านวน รอยละ 1. การประกอบอาชพ - อาชพหลก 486 71.47 - อาชพเสรม 194 28.53 2. ระดบการศกษา - ประถมศกษา 391 57.50 - มธยมศกษา 160 23.54 - ปวช. ปวส. หรออนปรญญา 46 6.76 - ปรญญาตรขนไป 26 3.82 - ไมมขอมล 57 8.38

ความรบรเกยวกบเรองโรคในเปด ท าการสอบถามเกษตรกรถงความรบรเรองโรคกาฬโรคเปด โรคอหวาตสตวปก โรคนวดกซนโดรมหรอทเกษตรกรรจกกนในชอวาโรคเปดกลง และโรคพยาธภายใน โดยถามอาการของโรค หากเกษตรกรสามารถตอบอาการของโรคไดถกตองหรอใกลเคยงถอวาเกษตรกรรจกโรค แตถาเกษตรกรไมสามารถบอกอาการของโรคไดหรอบอกผดถอวาเกษตรกรไมรจกโรคดงกลาว ผลจากการสอบถามพบวาเกษตรกรรจกโรคกาฬโรคเปด โรคอหวาตสตวปก โรคนวดกซนโดรม และโรคพยาธภายใน คดเปนรอยละ 48.72, 64.56, 30.92 และ 10.56 ตามล าดบ (ตารางท 4)

34

ตารางท 4 ความรบรเรองโรคของเกษตรกรผเลยงเปด

ความรบรเรองโรค จ านวน รอยละ 1. กาฬโรคเปด (Duck plague) - รจก - ไมรจก

323 340

48.72 51.28

2. อหวาตสตวปก (Fowl cholera) - รจก - ไมรจก

428 235

64.56 35.44

3. นวดกซนโดรม (New duck syndrome) - รจก - ไมรจก

205 458

30.92 69.08

4. พยาธภายใน (Internal parasitic infestation) - รจก - ไมรจก

70 593

10.56 89.44

เมอเปรยบเทยบ อาย ระยะเวลาการประกอบอาชพ และระดบการศกษา ระหวางเกษตรกรทรจกและไมรจกโรคพบวาอายของกลมคนทรจกและไมรจกโรคส าหรบโรคกาฬโรคเปด โรคนวดกซนโดรม และโรคพยาธภายใน ไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต แตพบวาคามธยฐานของกลมคนรจกและไมรจกโรคอหวาตสตวปกแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.003) โดยกลมคนทรจกโรคมคามธยฐานของอายมากกวากลมคนทไมรจกโรค ในสวนของระยะเวลาในการประกอบอาชพ พบวาคามธยฐานระยะเวลาการประกอบอาชพเลยงเปดของกลมคนทรจกโรคกาฬโรคเปด โรคอหวาตสตวปก และโรคนวดกซนโดรมมากกวากลมคนทไมรจกโรคดงกลาว อยางมนยส าคญทางสถต (p < 0.001) แตส าหรบโรคพยาธภายใน คามธยฐานระยะเวลาการประกอบอาชพเลยงเปดของกลมคนทรจกกบกบกลมคนทไมรจกโรคไมมความแตกตางกน รายละเอยดดงตารางท 5

35

ตารางท 5 เปรยบเทยบคาเฉลยอายและระยะเวลาในการประกอบอาชพของกลมเกษตรกรทรจกกบ ไมรจกโรคในเปด

โรค ปจจย จ านวนเกษตรกร

คาเฉลย (สวนเบยงเบน

มาตรฐาน)

คามธยฐาน (95% LCL–UCL

of Median)

P-value

1. กาฬโรคเปด - กลมทรจกโรค - กลมทไมรจกโรค - กลมมความร - กลมไมมความร

อาย*

ระยะเวลา

ประกอบอาชพ***

310 310 322 329

48.78 (9.88) 48.52 (10.84)

15 (12-15) 9 (6-10)

0.751

< 0.001

2. อหวาต - กลมมความร - กลมไมมความร - กลมมความร - กลมไมมความร

อาย**

ระยะเวลา

ประกอบอาชพ**

408 212 426 225

50 (49-51) 48 (45-49)

10.5 (10-12) 10 (7-10)

0.003

< 0.001

3. นวดกซนโดรม - กลมมความร - กลมไมมความร - กลมมความร - กลมไมมความร

อาย*

ระยะเวลา

ประกอบอาชพ***

199 421 204 447

48.46 (9.86) 48.75 (10.62)

15 (15-19) 10 (10-10)

0.744

< 0.001

4. พยาธภายใน - กลมมความร - กลมไมมความร - กลมมความร - กลมไมมความร

อาย*

ระยะเวลา

ประกอบอาชพ**

68 552 70 581

46.60 (10.36) 48.91 (10.34)

11.5 (8-16) 10 (10-10)

0.084

0.294

หมายเหต * T-Test ** Mann-Whitney U or Wilcoxon Rank-Sum Test *** Kolmogorov-Smirnov Test LCL-UCL คอ Lower confidential limit - Upper confidential limit ผลการเปรยบเทยบระดบการศกษาของกลมเกษตรกรทรจกกบไมรจกโรคในเปดดวยวธ Chi-Squared พบวาส าหรบโรคกาฬโรคเปด และโรคนวดกซนโดรมนน ระดบการศกษามความสมพนธกบการรจกโรค (p = 0.019

36

และ 0.047 ตามล าดบ) โดยผทมความรระดบปรญญาตรขนไป เปนกลมทมรอยละของผทรจกโรคดงกลาวนอยทสด (ตารางท 6) จากผลดงกลาว จงท าการเปรยบเทยบระยะเวลาประกอบอาชพเลยงเปดของกลมคนทมการศกษาระดบตางๆ ดวยวธ Kruskal-Wallis Multiple-Comparison Z-Value Test พบวา คามธยฐานระยะเวลาการเลยงเปดของกลมคนทจบการศกษาระดบปรญญาตรขนไป นอยกวากลมคนทจบ การ ศกษาระดบประถมศกษา มธยมศกษา และ ปวช. ปวส. อนปรญญา อยางมนยส าคญทางสถต (p<0.001) โดยมคามธยฐานเทากบ 4, 13, 10 และ 8 ตามล าดบ บงชวาระยะเวลาประกอบอาชพเลยงเปดเปนปจจยทสงผลตอความรบรเรองโรคในเปดมากกวาระดบการศกษา จงมผลท าใหผทจบการศกษาระดบปรญญาตรขนไปเปนกลมทรจกโรคนอยทสด

37

ตารางท 6 หาความสมพนธของระดบการศกษาของกลมเกษตรกรทรจกโรคกบไมรจกโรคในเปดดวยวธ Chi-squared

โรค การศกษา Chi-squared P-value ประถมศกษา มธยมศกษา ปวช. ปวส. อนปรญญา ปรญญาตรขนไป รจกโรค ไมรจกโรค รจกโรค ไมรจกโรค รจกโรค ไมรจกโรค รจกโรค ไมรจกโรค

1. กาฬโรคเปด

200 (52.22)

183 (47.78)

82 (52.23)

75 (47.77)

22 (47.83)

24 (52.17)

4 (18.18)

18 (81.82)

9.96 0.019

2. อหวาต

257 (67.10)

126 (32.90)

108 (68.79)

49 (31.21)

28 (60.87)

18 (39.13)

11 (50.00)

11 (50.00)

3.7713 0.287

3. นวดกซนโดรม 133 (34.73)

250 (65.27)

40 (25.48)

117 (74.52)

16 (34.78)

30 (65.22)

3 (13.64)

19 (86.36)

7.9568 0.047

4. พยาธภายใน

44 (11.49)

339 (88.51)

16 (10.19)

141 (89.81)

7 (15.22)

39 (84.78)

1 (4.55)

21 (95.45)

1.9209 0.589

37

38

ผลจากการสอบถามเกษตรกรถงแหลงทมาของความรเรองโรคทตนไดรบ ดงตารางท 7 คอ เกษตรกรถงรอยละ 75.74 มความรเรองโรคเนองจากประสบการณทเลยงเปดมานาน รองลงมาคอ ไดรบความรจากเพอนเกษตรกรดวยกนเองมากถงรอยละ 60.56 ล าดบตอไปไดแก เจาหนาทกรมปศสตว รานขายยา และสอตางๆ คดเปนรอยละ 58.75, 38.61 และ 8.75 ตามล าดบ ตารางท 7 แหลงความรทเกษตรกรไดรบเกยวกบโรคในเปด

แหลงความร เกษตรกร จ านวน รอยละ

1. ประสบการณ 459 75.74 2. เพอนเกษตรกร 367 60.56 3. เจาหนาทกรมปศสตว 356 58.75 4. รานขายยา 234 38.61 5. สอตางๆ 53 8.75

หมายเหต ขอมลจากการสอบถามเกษตรกรจ านวน 606 คน โดยเกษตรกร 1 คน สามารถตอบได มากกวา 1 ขอ การปฏบตเกยวกบการปองกนโรคในเปด จากการสอบถามขอมลการปองกนโรคในเปด ไดแก การท าวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปด โรคอหวาตสตวปก และการใหยาถายพยาธ โดยแบงเปน 3 กลม คอ ท าครบตามโปรแกรมสามารถปองกนโรคได ท าบางแตไมครบตามโปรแกรม และไมท าเลย พบวา เกษตรกรทท าวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปด และอหวาตสตวปกครบตามโปรแกรม และใหยาถายพยาธเปนประจ าสม าเสมอ คดเปนรอยละ 76.05, 23.15 และ 21.54 ตามล าดบ ดงตารางท 8 ซงจะพบวาเกษตรกรใหความส าคญกบการท าวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปดมากกวาโรคอนๆ

39

ตารางท 8 การปฏบตเกยวกบการปองกนโรคในเปด

โรค การปองกนโรค ท าครบ ท าไมครบ ไมท า

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ กาฬโรคเปด 473 76.05 10 1.61 139 22.35 อหวาตสตวปก 144 23.15 11 1.77 467 75.08 พยาธภายใน 134 21.54 16 2.57 472 75.88

ท าการหาความสมพนธของการทเกษตรกรรจกโรคในเปด กบการฉดวคซนครบตามโปรแกรม ดวยวธ Chi-squared พบวา ความรบรเรองโรคกาฬโรคเปด และโรคอหวาตสตวปกของเกษตรกร มความสมพนธกบการฉดวคซนถกตองครบถวนตามโปรแกรม (p = 0.0018 และ 0.0074 ตามล าดบ) โดยเกษตรกรทรจกโรคฉดวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปด และโรคอหวาตสตวปก ครบตามโปรแกรมมากถง รอยละ 81.67 และ 26.68 ซงมากกวาเกษตรกรทไมรจกโรคซงฉดวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปดและโรคอหวาตสตวปกครบตามโปรแกรม รอยละ 70.98 และ 17.13 ตามล าดบ ในสวนของความสมพนธของการทเกษตรกรทรจกโรคพยาธภายใน กบการถายพยาธใหเปดเปนประจ าอยางสม าเสมอ จากวธ Chi-squared พบวา ความรบรของเกษตรกรและการถายพยาธไมมความสมพนธกน โดยเกษตรกรทรจกและไมรจกโรคพยาธ ใหยาถายพยาธกบเปดประจ าเพยงรอยละ 24.29 และ 21.21 ตามล าดบ เครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตก จากการเกบขอมลโดยการสมภาษณเกษตรกรและผเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปด ในพนทภาคกลางและภาคตะวนตก จ านวนทงหมด 680 ราย ดงทกลาวไปแลวขางตน ท าใหไดขอมลผเกยวของทงหมดรวมเปน 1,401 ราย จากผเกยวของทง 14 อาชพ แตเนองจากมเกษตรกรบางรายทไมสามารถใหขอมลการเชอมโยงกบเกษตรกรหรอผเกยวของรายอนได จงมจ านวนผเกยวของทน ามาวเคราะหเครอขายทางสงคม 1,342 ราย โดยหากแยกวเคราะหในแตละภาค จะพบวาผเกยวของในเครอขายของพนทภาคกลาง มจ านวน 843 ราย และ ภาคตะวนตกมจ านวน 553 ราย (ตารางท 9) เนองจากในการวเคราะหเครอขายทางสงคมของแตละภาคจะใช node ตงตนคอเกษตรกรทอยในพนทภาคนนๆ ทไดท าแบบสอบถาม ท าใหจ านวนผเกยวของในเครอขายภาพรวมมนอยกวาจ านวนผเกยวของทง 2 ภาครวมกน เพราะม node ทเชอมโยงไปถงบางสวนเปน node เดยวกนนนเอง

40

ซงหากจ าแนกตามอาชพและภมล าเนาของเกษตรกร จะพบวาจงหวดทมจ านวนผเลยงเปดไขแบบไลทงมากทสด ไดแก สพรรณบร สงหบร ชยนาท ลพบร และอางทอง จ านวน 66, 54, 51, 34 และ 33 ราย ตามล าดบ สวนจงหวดทมจ านวนผเลยงเปดไขโรงเรอนมากทสด ไดแก อางทอง สพรรณบร ลพบร สงหบร และเพชรบร จ านวน 108, 56, 56, 37 และ 24 ราย ตามล าดบ (ตารางท 10) โดยมรายละเอยดความสมพนธดงตารางท 11 และมแผนผงแสดงเครอขายการเลยงเปดไขไลทงจ าแนกตามลกษณะอาชพ ดงภาพท 12 ตารางท 9 ผเกยวของในกระบวนการผลตและการคาเปดไขไลทงและไขเปดในพนทภาคกลาง และภาคตะวนตก

อาชพ รหส จ านวน (ราย)

ภาคกลางและ

ตะวนตก ภาคกลาง ภาคตะวนตก

1. ฟารมพอแมพนธ bdf 3 1 2 2. โรงฟกลกเปด hat 18 16 13 3. เกษตรกรผเลยงเปดตวผ mdr 17 2 15 4. เกษตรกรผเลยงเปดสาว fdr 232 77 159 5. เกษตรกรผเลยงเปดไขในรปแบบ โรงเรอนเปด ldf 342 246 100

6. เกษตรกรผเลยงเปดไขในรปแบบ ไลทง frd 294 205 94

7. ผคาลกเปด dkt 13 4 9 8. เถาแกเปด fun 37 18 26 9. พอคาคนกลาง ddl 85 64 32 10. รถขนยายเปด dtp 13 11 3 11. ผคาไขเปด edl 199 153 49 12. โรงฆาเปด sla 26 19 14 13. ผแปรรปผลตภณฑจากเปด dfp 7 1 6 14. ผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด efp 56 26 31

รวม 1,342 843 553

41

ตารางท 10 จ านวนผเกยวของในเครอขายจ าแนกตามอาชพและภมล าเนา

อาชพ

จ านวนผเกยวของ (ราย) ภาคกลาง

ลพบร อางทอง สงหบร สระบร ชยนาท นนทบร ปทมธาน อยธยา กรงเทพฯ ฟารมพอแมพนธ 1 โรงฟกลกเปด 1 3 เกษตรกรผเลยงเปดตวผ 1 1 1 เกษตรกรผเลยงเปดสาว 14 34 6 2 18 8 เกษตรกรผเลยงเปดไขโรงเรอน 56 108 37 23 19 1 1 เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง 34 33 54 1 51 8 3 8 4 ผคาลกเปด 1 1 1 1 เถาแกเปด 6 2 1 2 1 พอคาคนกลาง 11 17 14 3 4 รถขนยายเปด 1 2 2 4 ผคาไขเปด 29 34 20 11 18 4 7 8 6 โรงฆาเปด 1 1 1 1 ผแปรรปผลตภณฑจากเปด 1 ผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด 3 2 3 3 1 2 5 3 1

รวม 150 239 141 42 115 16 18 37 11

41

42

ตารางท 10 (ตอ)

อาชพ

จ านวนผตอบแบบสอบถาม (ราย) ภาคตะวนตก อนๆ รวม

สพรรณบร กาญจนบร นครปฐม เพชรบร ราชบร ฟารมพอแมพนธ 2 3 โรงฟกลกเปด 3 1 2 8 18 เกษตรกรผเลยงเปดตวผ 11 3 1 17 เกษตรกรผเลยงเปดสาว 78 5 3 38 26 232 เกษตรกรผเลยงเปดไขโรงเรอน 56 1 5 24 5 6 342 เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง 66 3 12 14 1 2 294 ผคาลกเปด 8 1 13 เถาแกเปด 11 4 5 5 37 พอคาคนกลาง 19 2 1 14 85 รถขนยายเปด 3 1 13 ผคาไขเปด 28 1 8 4 21 199 โรงฆาเปด 4 1 11 6 26 ผแปรรปเปด 6 7 ผแปรรปไขเปด 5 3 10 9 6 56

รวม 292 15 68 95 7 96 1,342

42

43

ตารางท 11 รปแบบความสมพนธของผเกยวของในเครอขาย

อาชพ ความสมพนธ 1. ฟารมพอแมพนธ (bdf)

- ซอลกเปดจากโรงฟกเพอมาผลตเปดพอแมพนธ - ซอเปดจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว เพอผลตเปดแมพนธ - ซอเปดจากเกษตรกรผเลยงเปดตวผ เพอผลตเปดพอพนธ - ขายไขฟกทมเชอใหโรงฟก - ขายเปดปลดระวางใหโรงฆาเปด

2. โรงฟกลกเปด (hat) - เลยงเปดพอแมพนธเพอผลตไขฟกเอง - ซอไขฟกทมเชอจากฟารมพอแมพนธ - ขายลกเปดใหผคาลกเปด - ขายลกเปดใหเถาแกเปด - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดตวผ - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดสาว - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ขายเปดปลดระวางใหโรงฆาเปด

3. เกษตรกรผเลยง เปดตวผ (mdr)

- ซอลกเปดจากโรงฟก - ซอลกเปดจากผคาลกเปด - ซอหรอรบลกเปดจากเถาแกเปด - ขายเปดเนอใหโรงฆาเปด - ขายเปดเนอใหพอคาคนกลาง - ขายเปดเนอหรอสงคนใหเถาแกเปด

4. เกษตรกรผเลยง เปดสาว (fdr)

- ซอลกเปดจากโรงฟก - ซอลกเปดจากผคาลกเปด - ซอหรอรบลกเปดจากเถาแกเปด - ขายเปดสาวพรอมไขใหเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ขายเปดสาวพรอมไขใหเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ขายเปดสาวพรอมไขใหพอคาคนกลาง - ขายเปดสาวพรอมไขหรอสงคนใหเถาแกเปด

44

ตารางท 11 (ตอ)

อาชพ ความสมพนธ - ขายไขเปดใหผคาไขเปด หรอผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด

(กรณทเลยงเปดไขเอง) - ขายไขเปดหรอสงใหเถาแกเปด (กรณทเลยงเปดไขเอง) - ขายเปดปลดระวางใหโรงฆาเปด (กรณทเลยงเปดไขเอง) - ขายเปดปลดระวางใหพอคาคนกลาง (กรณทเลยงเปดไขเอง) - ขายหรอสงคนเปดปลดระวางใหเถาแกเปด (กรณทเลยงเปดไขเอง)

5. เกษตรกรผเลยงเปดไข ในรปแบบโรงเรอน เปด (ldf)

- ซอลกเปดจากโรงฟก - ซอลกเปดจากผคาลกเปด - ซอหรอรบลกเปดจากเถาแกเปด - ซอเปดสาวพรอมไขจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว - ขายไขเปดใหผคาไขเปด หรอผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด - ขายไขเปดหรอสงใหเถาแกเปด - ขายเปดปลดระวางใหโรงฆาเปด - ขายเปดปลดระวางใหพอคาคนกลาง - ขายหรอสงคนเปดปลดระวางใหเถาแกเปด

6. เกษตรกรผเลยงเปดไข ในรปแบบไลทง (frd)

- ซอลกเปดจากโรงฟก - ซอลกเปดจากผคาลกเปด - ซอหรอรบลกเปดจากเถาแกเปด - ซอเปดสาวพรอมไขจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว - ขายไขเปดใหผคาไขเปด หรอผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด - ขายไขเปดหรอสงใหเถาแกเปด - ขายเปดปลดระวางใหโรงฆาเปด - ขายเปดปลดระวางใหพอคาคนกลาง - ขายหรอสงคนเปดปลดระวางใหเถาแกเปด

45

ตารางท 11 (ตอ)

อาชพ ความสมพนธ 7. ผคาลกเปด (dkt) - ซอลกเปดจากโรงฟก

- ขายลกเปดใหเถาแกเปด - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดตวผ - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดสาว - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ขายลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด

8. เถาแกเปด (fun) - ซอลกเปดจากโรงฟก - ขายหรอสงลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดตวผ - ขายหรอสงลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดสาว - ขายหรอสงลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ขายหรอสงลกเปดใหเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ซอหรอรบเปดสาวพรอมไขจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว เพอขาย หรอสงตอใหเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ซอหรอรบเปดสาวพรอมไขจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว เพอขาย หรอสงตอใหเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ซอหรอรบเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดตวผ เพอขายให โรงฆาเปด - ซอหรอรบเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง เพอขาย ใหโรงฆาเปด - ซอหรอรบเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด เพอขายใหโรงฆาเปด - ซอหรอรบไขจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง เพอขายใหผคา ไขเปด หรอผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด - ซอหรอรบไขจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด เพอขายให ผคาไขเปด หรอผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด

46

ตารางท 11 (ตอ)

อาชพ ความสมพนธ 9. พอคาคนกลาง (ddl) - ซอเปดสาวพรอมไขจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว เพอขายใหเกษตรกร

ผเลยงเปดไขไลทง - ซอเปดสาวพรอมไขจากเกษตรกรผเลยงเปดสาว เพอขายใหเกษตรกร ผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ซอเปดเนอจากเกษตรกรผเลยงเปดตวผ เพอขายใหโรงฆาเปด - ซอเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทงเพอขายใหโรง ฆาเปด - ซอเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด เพอ ขายใหโรงฆาเปด

10. รถขนยายเปด (dtp) - ขนยายเปดใหกบเกษตรกรผเลยงเปดตวผ เกษตรกรผเลยงเปดสาว เกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง เกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด ไปยงทงนาในพนทตางๆ หรอขนยายไปใหเกษตรกรรายอน - ขนยายเปดเนอของเกษตรกรผเลยงเปดตวผ เพอสงไปโรงฆาเปด - ขนยายเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง เพอสงไป โรงฆาเปด - ขนยายเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด เพอสงไปโรงฆาเปด

11. ผคาไขเปด (edl) - ซอไขเปดจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ซอไขเปดจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ซอไขเปดจากเถาแกเปด - ขายไขเปดใหผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด

12. โรงฆาเปด (sla) - ซอเปดเนอจากเกษตรกรผเลยงเปดตวผ - ซอเปดเนอจากพอคาคนกลาง - ซอเปดเนอจากเถาแกเปด - ซอเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ซอเปดปลดระวางจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ซอเปดปลดระวางจากพอคาคนกลาง

- ซอเปดปลดระวางจากเถาแกเปด - ขายเปดทผานกระบวนการฆา/ช าแหละแลวใหผแปรรปผลตภณฑ จากเปด

47

ตารางท 11 (ตอ) อาชพ ความสมพนธ 13. ผแปรรปผลตภณฑ จากเปด (dfp)

- ซอเปดทผานกระบวนการฆา/ช าแหละแลว จากโรงฆาเปด

14. ผแปรรปผลตภณฑ จากไขเปด (efp)

- ซอไขเปดจากเกษตรกรผเลยงเปดไขไลทง - ซอไขเปดจากเกษตรกรผเลยงเปดไขในโรงเรอนเปด - ซอไขเปดจากเถาแกเปด - ซอไขเปดจากผคาไขเปด

ภาพท 12 แผนผงแสดงเครอขายการเลยงเปดไขไลทงจ าแนกตามลกษณะอาชพ เมอน าขอมลทไดมาวเคราะห เพอศกษาความสมพนธระหวางหนวยยอยในเครอขายการเลยงเปดไขไลทง โดยจ าแนกตามลกษณะอาชพ จะไดเครอขายทแสดงดงภาพท 13, 14, 15

bdf

ddl

dfp

dkt

dtp

edl

efp

fdr

frd

fun

hat

ldf

mdr

sla

48

ภาพท 13 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม จ าแนกตามลกษณะอาชพ

ภาพท 14 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง จ าแนกตามลกษณะอาชพ

49

ภาพท 15 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคตะวนตก จ าแนกตามลกษณะอาชพ เมอพจารณาเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม โดยแบงตามภมล าเนาของเกษตรกร (ภาพท 16) พบวาเกษตรกรทง 2 พนทมการตดตอเชอมโยงกน และมการเชอมโยงกบเกษตรกรในพนทอนดวยแตไมมากนก

ภาพท 16 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม จ าแนกตามภมล าเนาของเกษตรกร

50

การวเคราะหขอมลระดบหนวยยอย (node level analysis) การวเคราะหขอมลของแตละ node วา node นนๆมความส าคญ หรอสงผลตอ node อนๆภายในเครอขายมากนอยเพยงใด โดยวดออกมาเปนคาความเปนศนยกลางของ node (centrality) ทส าคญ 3 คา ซงมคาคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด ดงตารางท 12, 13 และ 14 ตารางท 12 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด ของคา node centrality ของเครอขายฯในภาพรวม

in-degree out-degree

in-closeness

out-closeness

betweeness

Mean 1.581 1.581 0.093 0.111 2012.589 Std Dev 3.206 3.934 0.014 0.058 11418.881 Sum 2122 2122 124.806 148.713 2700895 Variance 10.278 15.477 0 0.003 130390848 Minimum 0 0 0.075 0.075 0 Maximum 66 72 0.114 0.216 136673.578

ตารางท 13 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด ของคา node centrality ของเครอขายฯในพนทภาคกลาง

in-degree out-degree

in-closeness

out-closeness

betweeness

Mean 1.418 1.418 0.135 0.137 637.746 Std Dev 3.302 2.559 0.022 0.03 3853.741 Sum 1195 1195 113.954 115.613 537620 Variance 10.903 6.549 0 0.001 14851317 Minimum 0 0 0.119 0.119 0 Maximum 65 40 0.189 0.208 42083.977

51

ตารางท 14 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด ของคา node centrality ของเครอขายฯในพนทภาคตะวนตก in-degree out-

degree in-

closeness out-

closeness betweeness

Mean 1.676 1.676 0.22 0.247 495.481 Std Dev 2.524 4.109 0.034 0.11 2050.047 Sum 927 927 121.715 136.498 274001 Variance 6.371 16.884 0.001 0.012 4202693 Minimum 0 0 0.181 0.181 0 Maximum 30 55 0.293 0.592 24109.61

1. degree centrality แบงเปน 2 คา คอ in-degree นบจ านวน ties ทมทศทางเขาหา node นนๆ เปนการบงชถงการรบความสมพนธจาก node อนๆ และ out-degree ซงจะนบจ านวน ties ทมทศทางออกจาก node นนๆไปหา node อนในเครอขาย เปนการบงบอกถงความสมพนธทออกจาก node นนๆ วามการกระจายความสมพนธไปยง node อนๆ เพยงใด ดงนน node ทมคา degree สงคอมการตดตอกบ node อนในเครอขายมาก โดยเครอขายในภาพรวมมคาเฉลยของ in-degree และ out-degree เทากน คอ 1.581 คา in-degree มคาต าสด 0 และสงสด 66 คา out-degree ต าสด 0 และสงสด 72 โดย node ทมคา degree สง 10 อนดบแรก แสดงดงตารางท 15 และเมอพจารณาคาความเปนศนยกลางในภาพรวมของทงเครอขาย (network centralization) พบวา network centralization ของ in-degree มคาเทากบรอยละ 2.404 ซงนอยวาของ out-degree ซงมคารอยละ 2.628 เพยงเลกนอย แสดงใหเหนวาในภาพรวมของเครอขาย node ตางๆ มโอกาสสงออกมากกวารบเลกนอย หรอหากมองในแงของการแพรระบาดของโรค เครอขายนมแนวโนมในการแพรโรคมากกวารบโรคเลกนอย node ทมทงคา in-degree และ out-degree สงทง 2 คา คอ พอคาคนกลาง ddl002, 009 เถาแกเปด fun005 และโรงฟกลกเปด hat007 ซงสวนใหญ ไดแก พอคาคนกลางซงมบทบาทเปนตวกลางในการซอขายเปด ทงระหวางเกษตรกรดวยกน และระหวางเกษตรกรไปยงโรงฆา สวนเถาแกเปดซงมบทบาทเปนตวกลางทงจากโรงฟกไปยงเกษตรกร ระหวางเกษตรกรดวยกนเอง และจากเกษตรกรไปยงโรงฆา และผคาไขเปด ท าให node ทง 2 ชนดนมทงคา in-degree และ out-

52

degree สง นอกจากนโรงฟกลกเปด hat007 ซงมทงคา in-degree และ out-degree สงนนเนองจาก node ดงกลาวท าหนาทหลายอยาง คอเปนทงโรงฟก และเปนเถาแกเปดอกดวย ส าหรบ node ทมคา in-degree สงเพยงคาเดยว สวนใหญจะเปนโรงฆาเปด และผคาไขเปด ซงไดแก โรงฆาเปด sla001, 007 และผคาไขเปด edl024, 046 เนองจากเปนผทรบซอเปดและไขเปดจากเกษตรกร พอคาคนกลาง และเถาแกเปด ในสวนของ โรงฟกลกเปด hat013 ซงมคา in-degree ทสงนนเนองจาก นอกจากเปนโรงฟกลกเปดแลว ยงประกอบอาชพเปนโรงฆาเปด อกดวย node ทมคา out-degree สงเพยงคาเดยว สวนใหญคอ โรงฟกลกเปด ไดแก โรงฟกลกเปด hat001, 008, 009, 017 และ 004 เนองจากเปนผทผลตลกเปดขายใหแกเกษตรกร เถาแกเปด หรอผคาลกเปด จงมคาการสงออกทสงกวา node ชนดอนๆ

ตารางท 15 คา degree centrality 10 อนดบแรก ของเครอขายฯในภาพรวม อนดบท อาชพ Node in-

degree อาชพ node out-

degree 1 พอคาคนกลาง ddl022 66 โรงฟกลกเปด hat001 72 2 พอคาคนกลาง ddl016 51 โรงฟกลกเปด hat008 56 3 เถาแกเปด fun005 30 เถาแกเปด fun005 55 4 พอคาคนกลาง ddl009 30 โรงฟกลกเปด hat007 53 5 โรงฆาเปด sla001 28 โรงฟกลกเปด hat009 34 6 ผคาไขเปด edl024 22 โรงฟกลกเปด hat017 28 7 ผคาไขเปด edl046 22 เถาแกเปด fun027 28 8 โรงฆาเปด sla007 19 โรงฟกลกเปด hat004 24 9 โรงฟกลกเปด hat013 17 พอคาคนกลาง ddl022 16 10 โรงฟกลกเปด hat007 16 พอคาคนกลาง ddl009 16

หากท าการวเคราะหเครอขายทางสงคม โดยปรบขนาด node ใหมขนาดใหญตามคา in-degree และ out-degree ทเพมขน จะไดเครอขายทแสดงดง ภาพท 17

53

ภาพท 17 เครอขายการเลยงเปดไขแบบไลทงในภาพรวม บน: ปรบขนาด node ตามคา in-degree ลาง: ปรบขนาด node ตามคา out-degree

โดยหากท าการแยกเฉพาะ node ทมคา in-degree และ out-degree สงๆ ออกมาวเคราะหรปรางของเครอขายจะท าใหเหนไดชดเจนยงขนวา node ทมคา in-degree สง เปน node ทมลกศรวงเขาหามาก คอเปนผทรบการตดตอเชอมโยงจาก node อนๆ เชนเดยวกบ node ทมคา out-degree สง เปน node ทมลกศรวงออกไปหา node อนๆ คอตวมนเองเปนผทไปเชอมโยงไปหา node อนๆในเครอขาย (ภาพท 18) และหากพจารณาโดยจ าแนกตามภมล าเนาของเกษตรกรจะพบวา node ท

54

มคา in-degree สง สวนมากเปนเกษตรกรทอยในภาคกลางซงเปนพอคาคนกลาง และ node ทม out-degree สง สวนมากเปนเกษตรกรทอยในภาคตะวนตกซงเปนโรงฟกลกเปด (ภาพท 19)

ภาพท 18 ego network ของ node ทมคา degree สงสด 10 อบดบแรก บน: ปรบขนาด node ตามคา in-degree ลาง: ปรบขนาด node ตามคา out-degree

ddl009

ddl016

ddl022

edl024

edl046

fun005

hat007

hat013

sla001

sla007

ddl009

ddl022

fun005

fun027

hat001

hat004hat007

hat008

hat009

hat017

55

ภาพท 19 ego network ของ node ทมคา degree สงสด 10 อบดบแรก จ าแนกตามภมล าเนา ของเกษตรกร บน: ปรบขนาด node ตามคา in-degree ลาง: ปรบขนาด node ตามคา out-degree

ddl009

ddl016

ddl022

edl024

edl046

fun005

hat007

hat013

sla001

sla007

ddl009

ddl022

fun005

fun027

hat001

hat004hat007

hat008

hat009

hat017

56

เมอจดกลมผเกยวของในเครอขายตามการประกอบอาชพ เพอเปรยบเทยบคาเฉลยของ degree centrality พบวาอาชพทมคา out-degree สงทสด ไดแก โรงฟกลกเปด อาชพทมทงคา in-degree และ out-degree สง ไดแก เถาแกเปด สวนอาชพทมคา in-degree สง ไดแก โรงฆาเปด (ภาพท 20)

ภาพท 20 คาเฉลย in-degree และ out-degree ของผเกยวของแตละอาชพ 2. closeness centrality เปนคาทใชบอกความใกลชดระหวาง node ทวดกบ node อนๆ ทก node ในเครอขาย สะทอนถงความเรวในการตดตอสอสารหรอการสงตอระหวาง node นนกบ node อนๆ ทเหลอในเครอขาย แบงเปนคา in-closeness และ out-closeness โดยเครอขายนมคาเฉลยของ in-closeness และ out-closeness เทากบ 0.093 และ 0.111 คา in-closeness มคาต าสด 0.075 และสงสด 0.114 คา out-closeness ต าสด 0.075 และสงสด 0.216 node ทมคา in-closeness สงสดไดแก โรงฆาเปด sla005 และ ผคาไข edl046 ซงหมายความวาสามารถรบขอมลขาวสารหรอรบโรคกรณทมการเกดโรคขนในเครอขายไดเรวกวา node อนๆ และ node ทม out-closeness สงสด ไดแก โรงฟกลกเปด hat017 และ hat003 หมายความวาเปน node ทสามารถสงขอมลขาวสารให node อนๆไดอยางรวดเรว หรอกรณเกดโรคจะเปนตวทสามารถแพรกระจายโรคไปส node อนๆในเครอขายไดอยางรวดเรวนนเอง

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

14.0

16.0

18.0

20.0

bdf hat mdr fdr ldf frd dkt fun ddl dtp edl sla dfp efp

ค าเฉ

ลย in

-de

gre

e แ

ละ o

ut-

de

gre

e

อาชพ

in-degree

out-degree

57

3. betweeness centrality เปนคาของการเปนตวผานของแตละ node โดยเครอขายนมคาเฉลยของ betweeness เทากบ 2012.589 มคาต าสดคอ 0 และสงสด 136673.578 node ทมคา betweeness สงสด 10 อนดบแรกไดแก เถาแกเปด fun027 ผเลยงเปดไขในโรงเรอน ldf155 โรงฟกลกเปด hat004 เถาแกเปด fun033 ผเลยงเปดไขไลทง frd123 ผเลยงเปดไขในโรงเรอน ldf252 โรงฟกลกเปด hat013, hat001, hat018 และ พอคาคนกลาง ddl022 โดยมคาเปน 136673.578, 132214.688, 123024.945, 117338.313, 117101.313, 116784.625, 103328.352, 102643.648 และ 95044.555 ตามล าดบ บงบอกวาการตดตอเชอมโยงระหวาง node แตละ node ในเครอขายทงหมดจะตองผาน node เหลานมากทสด ดงนน node เหลานจงเปนผทส าคญในการแพรกระจายขอมลขาวสาร หรอแพรกระจายโรคกรณทมการเกดโรคขนในเครอขาย การเปรยบเทยบคา degree centrality ของเครอขายในพนทภาคกลางและภาคตะวนตก เมอเปรยบเทยบคาเฉลย degree centrality ของ node ในเครอขายพนทภาคกลางและภาคตะวนตก ดวยวธ permutation t-test โดยใชคา degree ทท าการ normalization ตามจ านวนของ node ในเครอขาย พบวาทงคาเฉลย in-degree และ out-degree ของ node ในพนทภาคตะวนตกมคามากกวาภาคกลางอยางมนยส าคญทางสถต (p=0.0001) โดยเครอขายในพนทภาคกลางมคาเฉลย in-degree 0.084 สวนเบยงเบนมาตรฐาน 0.196 มคาต าสด 0 และสงสด 3.86 ในขณะทภาคตะวนตกมคาเฉลย in-degree 0.152 สวนเบยงเบนมาตรฐาน 0.229 มคาต าสด 0 และสงสด 2.717 ดงตารางท 16 บงชวาในพนทภาคกลางม node ทเปน hub ในการรบเขารายใหญกวาของภาคตะวนตก เนองจากมคา in-degree สงสดมากกวา แตในพนทภาคตะวนตกนาจะม hub ทมขนาดยอมกวาในจ านวนทมากกวา จงท าใหคาเฉลยของ in-degree สงกวาภาคกลาง ในสวนของคา out-degree เครอขายในพนทภาคกลางมคาเฉลย out-degree 0.084 สวนเบยงเบนมาตรฐาน 0.152 มคาต าสด 0 และสงสด 2.375 ในขณะทภาคตะวนตกมคาเฉลย out-degree 0.152 สวนเบยงเบนมาตรฐาน 0.372 มคาต าสด 0 และสงสด 4.982 บงชวาในพนทภาคตะวนตกม node ทเปน hub ในการสงออกรายใหญกวาของภาคกลาง รวมทงมจ านวน hub มากกวาอกดวย เนองจากมทงคา out-degree สงสดและคาเฉลยของ out-degree สงกวาภาคกลาง

58

ตารางท 16 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ความแปรปรวน คานอยทสด และมากทสด ของคา degree centrality

in-degree out-degree ภาคกลาง ภาคตะวนตก ภาคกลาง ภาคตะวนตก

Mean 0.084 0.152 0.084 0.152 Std Dev 0.196 0.229 0.152 0.372 Sum 70.775 84.105 70.929 84.019 Variance 0.038 0.052 0.023 0.139 Minimum 0 0 0 0 Maximum 3.86 2.717 2.375 4.982

การวเคราะหขอมลระดบกลมยอย (Subgroup level analysis) เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวมประกอบดวยกลมยอยหรอ component หลาย component ดวยกน (ตารางท 17) เมอจ าแนกสตาม component ทปรากฏจะไดลกษณะเครอขายดงภาพท 21 พบวาเครอขายมจ านวน weak component ทงหมด 44 component โดย giant weak component ซงแสดงโดยใชสแดงเกาะกลมกนอยตรงกลาง มสมาชก 1228 node คดเปนสดสวนถงรอยละ 91.50 ของจ านวนสมาชกทงหมด component ทเหลอ มสมาชก 6, 4, 3 และ 2 node จ านวน 2, 1, 18 และ 22 component ตามล าดบ ซงมสแตกตางกนออกไปและอยบรเวณรอบๆของเครอขาย และหากพจารณาสวนของ strong component พบวามทงหมด 39 component โดยท giant strong component มขนาด 236 node คดเปนเพยงรอยละ 17.6 ของจ านวน node ทงหมด ซง giant strong component นอยใน giant weak component ตารางท 17 ขนาด จ านวน และสดสวนของ weak component ในเครอขาย ขนาด (node) จ านวน component(s) สดสวนของแตละ component

1228 1 0.915 6 2 0.004 4 1 0.003 3 18 0.002 2 22 0.001

59

ภาพท 21 เครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม จ าแนกสตาม component cut-point ส าหรบเครอขายนมทงหมด 50 node (ภาพท 22) ไดแก โรงฟกลกเปด hat001, hat004, hat007, hat008, hat009, hat013, ผเลยงเปดสาว fdr012, fdr052, fdr061, fdr087, fdr088, fdr191, ผเลยงเปดไขไลทง frd033, frd039, frd041, frd063, frd098, frd148, ผเลยงเปดไขในโรงเรอน ldf063, เถาแกเปด fun001, fun005, fun006, fun007, fun008, fun012, fun013, fun017, fun018, fun021, fun025, fun026, fun027, fun028, fun033, พอคาคนกลาง ddl009, ddl011, ddl016, ddl018, ddl019, ddl022, ddl051, ddl069, ddl080, ddl085, รถขนยายเปด dtp002, dtp005, ผคาไขเปด edl018, edl114, edl024 และ โรงฆาเปด sla001

60

ภาพท 22 cut-point ของเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม การวเคราะหขอมลระดบเครอขาย (Network level analysis) ความหนาแนนของเครอขาย (density) ซงบงบอกถงจ านวนความสมพนธของคของ node เมอเทยบกบจ านวนความสมพนธทเปนไปไดทงหมด ซงจะสะทอนถงประสทธภาพในการสงตอ ขอมลขาวสาร มคาเปน 0.0012 หรอ 0.12% ซงถอวาเครอขายเกาะกลมกนอยางไมหนาแนน โดยมสวนเบยงเบนมาตรฐาน 0.0347 มความเปนไปไดวาเครอขายการเลยงเปดไขไลทงนน เกษตรกรสวนใหญมการตดตอเชอมโยงกบผเกยวของรายอนในเครอขายจ านวนไมมากนก ซงเมอพจารณาจากคา degree พบวาม node มากถงรอยละ 49.93 มการเชอมโยงกบผเกยวของรายอนเพยง tie เดยว รองลงมาคอมการเชอมโยงกบรายอน 2 และ 3 ties เทากบรอยละ 17.44 และ 15.20 ตามล าดบ จงท าใหคาความ หนาแนนของเครอขายมคาเขาใกลศนย คา clustering coefficient ซงวดการเกาะกลมกนของเครอขาย มคา 0.036 ซงเปนคาทต าสอดคลองกบคา density ทมคาต าเชนกน ท าใหพจารณาไดวาเครอขายนมโครงรางการเชอมตอของเครอขาย (network topology) ไปในทศทางของ random network แตเมอวเคราะหในสวนของ average path length ซงเปนคาเฉลยของเสนทางทสนทสด (shortest path length) ทเชอมตอระหวางทก 2 หนวยยอยในเครอขาย บงบอกถงระยะทางในการตดตอระหวางหนวยยอยในเครอขายนนมคา 9.332 ซงคอนขางสง ประกอบกบเมอพจารณาการกระจายตวของคาความสมพนธ หรอ degree centrality ของแตละ node ในเครอขาย พบวามการกระจายตวแบบ right skewed

61

distribution (ภาพท 23) คอ ม node จ านวนมากทมความสมพนธกบ node อนนอย แตมเพยงบาง node เทานนทมความสมพนธกบ node อนในเครอขายเปนจ านวนมาก node ทมการเชอมโยงสงนจะเรยกวา hub เชอมโยงกบ node อนๆในเครอขายเขาดวยกน ซงไดแก โรงฟกลกเปดในจงหวดสมทรสาคร สพรรณบร นครปฐม อยธยา และฉะเชงเทรา เถาแกเปดในจงหวดเพชรบรและอางทอง และพอคาคนกลางในจงหวดสงหบร อางทองและลพบร จงท าใหสามารถสรปไดวาเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตกมลกษณะเปนแบบ scale free network

ภาพท 23 degree distribution ของเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในภาพรวม เครอขายแบบ scale free น หากน า node ออกไปจากเครอขายแบบสมเครอขายกจะยงคงอยได แตถาน า node ทเปน hub ออกไปจากเครอขาย จะท าใหโครงสรางของเครอขายเปลยนแปลงไปอยางมาก แตอยางไรกตามเครอขายกจะยงคงอยได โดยจะม hub อนหรอ node อนๆปรบสภาพมาท าหนาทแทน hub เดม ดงนนหากพจารณาในแงของการเกดโรคระบาด การควบคมโรคหรอการวางมาตรการในการปองกนโรคควรมงเนนไปท hub เปนอนดบแรกจะมประสทธภาพมากทสด โดยเฉพาะ hub ทเปน cut point ซงไดแก โรงฟกลกเปด hat001, hat004, hat007, hat008, hat009, hat013, เถาแกเปด fun005, fun027, พอคาคนกลาง ddl009, ddl022, และโรงฆาเปด sla001 และหากพจารณาในแงของการสงขอมลขาวสาร ควรท าการกระจายขอมลขาวสารจาก node ทเปน hub ทมคา out-closeness สง จะท าใหเครอขายไดรบขอมลขาวสารรวดเรวทสด

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

5 10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

More

Fre

qu

en

cy

Degree

62

การวเคราะหขอมลเชงพนทของการเลยงและการเคลอนยายเปดไลทง การหาความสมพนธเชงพนทของการเลยงเปดไลทง ผานการเคลอนยายเปดในแตละชวงเวลาของเกษตรกรผเลยงเปดไลทงทมภมล าเนาอยในพนทภาคกลางและภาคตะวนตกรวม 14 จงหวด ซงสอบถามเกษตรกรทเลยงเปดในรปแบบไลทงทกราย ไดแก ฟารมพอแมพนธ เกษตรกร ผเลยงเปดสาว เกษตรกรผเลยงเปดไขแบบไลทง และเกษตรกรผเลยงเปดตวผ ถงพนททน าเปดไปเลยงในแตละเดอน โดยถามขอมลของชวงเดอนสงหาคม 2557 ถง เดอนพฤศจกายน 2558 รวม 16 เดอน ซงแตละเดอนฝงเปดทบนทกไดมจ านวนไมเทากน เนองจากเจาของเปดบางรายไมสามารถระบแหลงทเลยงเปดไดแนนอนในบางเดอนเพราะอาจผานมานานแลว หรอยายไปหลายแหงมากจนไมสามารถระบได และอกสาเหตมาจากชวงเวลาทท าการสอบถามอาจเหลยมล ากนเพราะใชเวลาในการท าแบบสอบถามนานถง 6 เดอน ทงนเพอศกษาวาในแตละเดอนเจาของไดเคลอนยายฝงเปดไลทงไปยงพนทใดบาง จ านวนมากนอยเพยงใด พบวาสวนใหญแลวเกษตรกรจะเคลอนยายเปดอยในพนทจงหวดของตนและพนทใกลเคยงเนองจากไมตองเสยคาใชจายในการเดนทางมากนกและเลยงปญหาในเรองการขอเคลอนยายสตวจากกรมปศสตวซงมขนตอนและตองใชเวลาคอนขางนาน โดยเฉพาะเกษตรกรทเลยงเปดจ านวนไมมาก แตส าหรบเกษตรกรทเลยงเปดจ านวนมาก สวนใหญจะเคลอนยายเปดไปเลยงตามพนทตางๆ ทงในและตางจงหวด ตามชวงเวลาและสถานททมทงนาใหเปดลงหากนได ซงจากการสอบถามพบวาพนททเกษตรกรน าเปดไปเลยงสวนใหญจะเปนพนทเดมทเคยน าเปดไปเลยงทกๆป ซงบางรายน าเปดไปเลยงไกลถงภาคอนๆ เชน ภาคตะวนออก ภาคอสาน และภาคเหนอ (ตารางท 18) เมอน าพกดจงหวดทเกษตรกรน าเปดไปเลยงในแตละชวงเวลามาระบลงบนแผนท โดยปรบความเขมของสตามจ านวนฝงเปด พบวาจงหวดทสวนใหญมจ านวนฝงเปดไลทงในแตละเดอนมากทสด ไดแก สงหบร สพรรณบร ลพบร และชยนาท ตามล าดบ (ภาพท 24) ซงลวนเปนแหลงทมพนทการท านาจ านวนมาก

63

ตารางท 18 จ านวนฝงเปดไลทงในแตละพนทและชวงเวลา

จงหวด

ชวงเวลา

ส.ค. 57

ก.ย. 57

ต.ค. 57

พ.ย. 57

ธ.ค. 57

ม.ค. 58

ก.พ. 58

ม.ค. 58

เม.ย. 58

พ.ค. 58

ม.ย. 58

ก.ค. 58

ส.ค. 58

ก.ย. 58

ต.ค. 58

พ.ย. 58

ภาคกลาง 159 146 141 138 143 152 144 142 149 143 145 148 150 153 152 177 - ลพบร 30 30 30 31 32 35 32 29 28 27 30 28 27 27 26 28 - อางทอง 13 13 13 12 12 12 12 12 12 12 12 13 14 14 15 32 - สงหบร 51 50 48 48 47 45 48 52 53 53 52 54 55 55 55 54 - สระบร 11 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 9 9 10 10 12 - ชยนาท 24 22 22 22 24 28 22 22 25 25 25 26 27 26 27 29 - นนทบร 10 4 3 1 2 2 2 0 1 0 1 0 2 3 5 1 - ปทมธาน 3 2 1 1 1 3 2 3 3 3 3 3 1 4 2 3 - พระนครศรอยธยา 16 14 13 12 14 16 15 13 16 12 11 14 14 13 11 17 - กรงเทพมหานคร 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

63

64

ตารางท 18 (ตอ)

จงหวด

ชวงเวลา

ส.ค. 57

ก.ย. 57

ต.ค. 57

พ.ย. 57

ธ.ค. 57

ม.ค. 58

ก.พ. 58

ม.ค. 58

เม.ย. 58

พ.ค. 58

ม.ย. 58

ก.ค. 58

ส.ค. 58

ก.ย. 58

ต.ค. 58

พ.ย. 58

ภาคตะวนตก 72 69 75 77 85 91 86 83 84 85 85 89 102 70 80 91 - สพรรณบร 37 38 38 41 36 33 40 45 47 48 43 49 58 55 66 77 - กาญจนบร 5 4 3 3 13 21 13 7 6 5 8 7 2 2 1 1 - นครปฐม 13 12 13 13 14 14 16 16 15 16 17 17 11 11 11 12 - เพชรบร 14 13 17 19 17 18 14 12 15 15 15 13 28 0 0 0 - ราชบร 3 2 4 1 5 5 3 3 1 1 2 2 3 2 2 1 - ประจวบครขนธ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 ภาคตะวนออก 3 5 3 0 0 4 8 4 4 1 1 3 1 1 2 2 ภาคอสาน 0 0 7 13 13 9 1 2 3 7 8 2 0 0 0 3 ภาคเหนอ 1 1 1 2 2 1 1 2 2 4 2 0 1 1 0 0

รวมทงหมด 235 221 227 230 243 257 240 233 242 240 241 242 254 225 234 273

64

65

ภาพท 24 จ านวนฝงเปดในแตละพนทและชวงเวลา

66

ภาพท 24 (ตอ)

67

วจารณ

การสมตวอยางและการเกบขอมล การศกษาครงนเปนการศกษาเครอขายทางสงคมแบบบางสวน ใชการสมตวอยางแบบ unlabeled star sampling โดยม node เรมตนคอเกษตรกรทขนทะเบยนเปดไลทงทกราย ของส านกงานปศสตวจงหวดในภาคกลางและภาคตะวนตกรวม 14 จงหวด แตเมอเขาเกบขอมลในพนทจรง พบวามเกษตรกรบางรายทเลกประกอบอาชพเลยงเปดไลทงหรอเปลยนมาเลยงเปดในโรงเรอน เนองจากในเกดภาวะภยแลง ไมมทงนาใหเปดลงหากน และมเกษตรกรบางรายไมอยในพนทในชวงเวลาท ท าการสอบถาม หรอตดตอไมได แตอยางไรกตามจ านวนเกษตรกรท ท า การเกบแบบสอบถามได กครอบคลมจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดสวนใหญในพนท สงผลใหขอมลไดมความนาเชอถอ ซงการศกษาครงนใชการสมตวอยางทแตกตางจากการศกษาของคณาพร (2554) ทเรมตนการเกบขอมลทโรงฟก จงใชการสมตวอยางแบบ snowball sampling เพอตดตามผทเกยวของในเครอขายตอไป ความรเกยวกบเรองโรคในเปด ความรเรองโรคกาฬโรคเปด โรคอหวาตสตวปก และโรคนวดกซนโดรมเปนผลมาจากปจจยดานระยะเวลาในการประกอบอาชพ โดยพบวากลมคนทมความรเรองโรคดงกลาวเปนคนทมระยะเวลาในการประกอบอาชพนานกวากลมคนทไมมความรเรองโรคดงกลาว คาดวาจากประสบการณในการเลยงยาวนานและมโอกาสไดพบเจอและสมผสกบโรคตาง ๆ ดวยตนเอง สอดคลองกบการศกษาของ Rossella et al. (2006) ทท าการศกษาความร ทศนคต และการปฏบตตนตอโรคไขหวดนกของผทท างานเกยวกบสตวปก พบวากลมคนทมระยะเวลาในการประกอบอาชพเกยวกบสตวปกนานกวาจะมความรเรองโรคไขหวดนกมากกวากลมคนทมระยะเวลาการประกอบอาชพสนกวา แตในเรองระดบการศกษาตอความรเรองโรคพบวาการศกษาน ไมสอดคลองกบการศกษาของ Rossella et al. (2006) โดยการศกษานระบวาระดบการศกษาจะ ไมสมพนธกบความรเรองโรคกาฬโรคเปดและโรคนวดก ซนโดรม ทงนอาจเพราะคนทมระดบการศกษาสงกวาจะท างานในต าแหนงทสงกวา ไดรบโอกาสในการถายทอดความร ฝกอบรมตางๆมากกวาคนทท างานในระดบลาง แตในกรณของความรเรองโรคในเปดนนกลมคนทจบการศกษาระดบปรญญาตร นาจะเปนผทจบการศกษาในสาขาอนทไมเกยวของกบการเลยงสตว ท าใหระยะเวลาในการเลยงเปดมผลตอความรเรองโรคในเปดมากกวาระดบการศกษา เพราะจากการเปรยบเทยบระยะเวลาการประกอบอาชพพบวาระยะเวลาการประกอบอาชพเลยงเปดของกลมคนทจบการศกษาระดบปรญญาตรขนไปนอยกวากลมคนทจบการศกษาระดบอนๆ

68

เมอพจารณาจากความสมพนธดงกลาว สามารถอธบายไดวาส าหรบโรคในเปดสวนมาก ผทมระยะเวลาประกอบอาชพเลยงเปดมานานยอมมความรเรองโรคมากกวาผทประกอบอาชพ สนกวา เนองจากมประสบการณในการเลยงและพบเจอโรคตางๆ มากกวา สอดคลองกบผลจากการสอบถามเกษตรกรถงแหลงทมาของความรเรองโรคทตนไดรบทเกษตรกรตอบวาไดรบความรเรองโรคเนองจากจากประสบการณทเลยงเปดมานาน จากขอมลการปองกนโรคในเปด ดานการท าวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปด และโรค อหวาตสตวปก พบวาเกษตรกรทท าวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปด และอหวาตสตวปกครบตามโปรแกรม มเพยงรอยละ 76.05 และ 23.15 ตามล าดบ สอดคลองกบการศกษาของไพโรจน (2531) ซงไดท าการศกษาสภาพการเลยงเปดในภาคเหนอตอนบนในพนท 8 จงหวดในป 2528 ซงพบวาเกษตรกรขาดความสนใจในการปองกนโรคระบาด กลาวคอมเกษตรกรถงรอยละ 37.5 ไมเคยท าวคซนใหกบเปดเลย สวนทเหลอจะท าวคซนกตอเมอมโรคระบาดในฟารมใกลเคยง เกษตรกรทมความรเรองโรคกาฬโรคเปด และโรคอหวาตสตวปกจะใหความส าคญกบการท าวคซนปองกนโรคมากกวาเกษตรกรทไมมความร เนองจากตระหนกถงผลเสยหายทจะเกดขนหากสตวปวยดวยโรคดงกลาว ซงการทเกษตรกรใหความส าคญกบการท าวคซนปองกนโรค กาฬโรคเปดมากกวาโรคอหวาต เนองจากโรคกาฬโรคเปดมความรนแรงมากกวาและไมสามารถรกษาได ในขณะทโรคอหวาตมความรนแรงต ากวา และสามารถรกษาดวยยาปฏชวนะได แตการทเกษตรกรทงทมความรและไมมความรเรองโรคพยาธภายใน ท าการถายพยาธใหเปดเปนประจ ามจ านวนไมแตกตางกนนน เนองจากโรคพยาธเปนโรคทเปดเปนแลวไมเสยชวต และไมไดสงผลเสยหายทชดเจน จงท าใหเกษตรกรไมตระหนกถงความส าคญในการถายพยาธ ทงนยงมเกษตรกรจ านวนหนงทไมมความรเรองโรค แตท าวคซนปองกนโรคใหเปด โดยอาจท าเพราะเถาแกเปนผจดหาวคซนให หรอท าตามเพอนเกษตรกรดวยกนเอง ซงการทไมมความรเรองโรคแตท าวคซนนน อาจท าใหขาดความตระหนกในการท าวคซนใหถกตอง สงผลใหการท าวคซนไมมประสทธภาพได ดงนนควรเนนใหความรเรองโรคกบเกษตรกรในกลมนดวย การวเคราะหเครอขายทางสงคม เครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตก ของประเทศไทยนน สามารถจ าแนกผทเกยวของในเครอขายไดหลากหลายถง 14 อาชพดวยกน ซงบางอาชพกท าหนาทหลายอยาง จงท าการระบอาชพตามอาชพหลกทท ารายไดใหมากทสด โดยอาชพท เกยวของใน

69

เครอขายไดมการเปลยนแปลงจากการศกษาของคณาพร (2554) ไปเลกนอย คอ จากเดมมอาชพรถขนยายลกเปด แตจากการศกษาครงนไมพบผประกอบอาชพดงกลาวแลว และอาชพทเพมเตมเขามา ไดแก ผแปรรปผลตภณฑจากไขเปด ผประกอบอาชพเลยงเปดรปแบบทมจ านวนมากทสดในเครอขาย ไดแก เกษตรกรผเลยงเปดไขในรปแบบโรงเรอนเปด 342 ราย รองลงมาคอ เกษตรกรผเลยงเปดไขในรปแบบไลทง 294 ราย เกษตรกรผเลยงเปดสาว 232 ราย ซงมทงทเลยงเพอขายเปดสาวใหผเลยงเปดไขทงหมด หรอเกบเปดสาวบางสวนไวเลยงเปนเปดไขไลทงเองดวย สวนเกษตรกรผเลยงเปดตวผมเพยง 17 ราย และฟารมพอแมพนธ 3 ราย จากการศกษาพบวาเกษตรกรมการปรบเปลยนรปแบบการเลยงเปดไขมาเลยงในรปแบบโรงเรอนมากกวาการเลยงแบบไลทง เนองจากภาวะภยแลงท าใหไมมทงนาใหเปดลงหากน เมอจดกลมผเกยวของในเครอขายตามการประกอบอาชพ และเปรยบเทยบคาเฉลยของ degree centrality เพอดวาผเกยวของแตละอาชพมบทบาทเชนไรในเครอขาย ทงนเพอชวยในการวางมาตรการเฝาระวง ปองกนและควบคมโรคไดอยางเหมาะสม พบวาอาชพทมคา out-degree สงทสด ไดแก โรงฟกลกเปด เนองจากเปนผทผลตลกเปดขายใหแกเกษตรกร เถาแกเปด หรอผคาลกเปด จงมคาการสงออกทสงกวา node ชนดอนๆ และถอวาเปน node ตงตนหลกในเครอขาย ดงนนในแงของการแพรกระจายโรคจงเปน node ทควรใหความส าคญเปนอยางยง มาตรการทควรใชคอ การเฝาระวงโรคเชงรก เพอใหสามารถปองกนและควบคมโรคไดอยางทนทวงท สอดคลองกบการศกษาของ Lockhart et al. (2010) ทพบวากลมธรกจอาหารสตวทเปนแหลงผลตอาหารสตวออกสตลาดมคา out-degree สง แสดงวาเปน node ทมความส าคญสง ในการแพรกระจายโรค และเชนเดยวกบการศกษาของ เขมพรรษ (2557) ทศกษาเครอขายการผลตแพะเนอในจงหวดชยนาทพบวาโครงการยทธศาสตรการสงเสรมการเลยงแพะ เปน node ทมคา out-degree สง เนองจากเปนผกระจายแพะไปยงหนวยยอยตางๆ จ านวนมาก ดงนนหาก node ทมคา out-degree สงเหลานเกดการตดเชอ node อนๆ ทตดตอกบ node เหลานจะมโอกาสตดเชอดวย ซงส าคญตอการเฝาระวงและการควบคมโรคเปนอยางยง (Christley et al., 2005) อาชพทมทงคา in-degree และ out-degree สง ไดแก เถาแกเปด ซงเปนผทมบทบาทอยางมากในเครอขาย เนองจากเปนผทลงทนจดซอลกเปดจากโรงฟกหรอเปดสาวเรมไข แลวน าไปใหเกษตรกรเลยงกอน เมอไดผลผลตจงเกบตนทนคน ซงอาจเปนตวเปด ไขเปด หรอเปนเงนทขายได จงเปนตวกลางทงจากโรงฟกไปยงเกษตรกร ระหวางเกษตรกรดวยกนเอง และจากเกษตรกรไปยงโรงฆา และผคาไขเปด สอดคลองกบการศกษาของคณาพร (2554) ทพบวานายทนเปนกลมคนทมคา degree สงทง 2 คา เนองจากมกจกรรมทงรบเขาและสงออก ทงน node ใดทมทงคา in-degree และ out-

70

degree สงแสดงวาเปน node ทมความส าคญสงในแงการรบและแพรกระจายโรค เนองจากเมอเกดโรคขนในเครอขาย node ดงกลาวมโอกาสหรอชองทางในการรบโรคไดมากกวา และเมอเกดโรคแลวกมโอกาสสงทจะแพรกระจายโรคไปยง node อนๆในเครอขายอกดวย สวนอาชพทมคา in-degree สง ไดแก โรงฆาเปด เนองจากเปน node ปลายทางในเครอขายการเลยงเปด โดยโรงฆาเปดเปนผทประกอบธรกจฆาเปดซงท าการรบซอเปดจากทงเกษตรกร พอคาคนกลาง เถาแกเปด จงเปน node ทมโอกาสรบโรคสง ดงนนมาตรการทควรใชคอ การวางระบบเฝาระวงโรคเชงรบ โดยใหผประกอบการโรงฆาสตวแจงเจาหนาทกรณทพบความผดปกต ทงนเพอเปนการเฝาระวงและสามารถตดตามยอนกลบไปยงเกษตรกรผเลยงเปดกรณเกดโรค และประหยดงบประมาณดวย รถขนยายเปดในความเปนจรงแลวควรมคา out-degree สงดวย แตเนองจากการสอบถาม ไดท าการสอบถามเกษตรกรวาใชรถของใครในการเคลอนยาย ซงใหตวเกษตรกรเปน node เรมตน และรถขนยายเปน node ปลายทาง ท าใหรถขนยายมคา in-degree สงเพยงคาเดยว แตทงนรถขนยายเปดกเปน node ทควรเฝาระวง เนองจากสามารถรบโรคจากเกษตรกร และเคลอนยายเปดไปยงแหลงตางๆ จงสามารถแพรกระจายเชอโรคไปยงพนทอนได การก าหนดหนวยยอยตามหนาทหลกทท ารายไดใหมากทสด อาจท าใหคา centrality ของผเกยวของในเครอขายบางอาชพดไมสอดคลองกบหนาทของตน เนองจาก มผเกยวของจ านวนไมนอยทท าหนาทหลากหลายในคนเดยว เชน โรงฟกบางแหงท าหนาทเปนเถาแกเปดดวย ดงนนนอกจากจะมคา out-degree ทสงจากการขายลกเปดใหแกเกษตรกรแลว ยงมคา in-degree ทสงจากการรบซอเปดคนจากเกษตรกรอกดวย กรณทมการเกดโรคขนในเครอขาย หากเกดใน component ยอยๆ จะตองหามาตรการทท าใหโรคไมแพรเขาใน component หลกหรอ giant component โดยหามาตรการปองกนไมใหม link ระหวาง component เพมขนมา แตถาหากเกดโรคใน giant weak component โดยทยงไมเขาไปใน giant strong component สงทตองรบด าเนนการคอ จดการท cut-point เชน การท าลายสตวทงหมดในฟารม ใหฟารมหยดด าเนนกจการ หรอจดการท bridges เชน หามการเคลอนยายสตวจากฟารมทเปน cut-point ไปยงฟารมอน ทงนเพอให component แตกออกจากกน ลดขนาดหรอความรนแรงของการระบาด ท าใหสามารถควบคมโรคไดงายขน และเมอพจารณาแลวพบวา node ทนอกจากท าหนาทเปน cut-point แลวและยงมคา betweeness สงดวย ไดแก โรงฟกลกเปด hat001,

71

hat004, hat013 เถาแกเปด fun027, fun033 และพอคาคนกลาง ddl022 ซงเปน node ทมคา betweenness สงเปน node ทมบทบาทในการควบคมการตดตอเชอมโยงบนเครอขาย เนองจากเปนเหมอนตวเชอมตอของ node ตางๆ ในเครอขาย หากขาด node นไปจะท าใหเครอขายถกแยกเปนเครอขายยอยทไมมการตดตอถงกน ในแงของการยบยงการแพรกระจายโรค หากควบคมหรอก าจด node ทมคา betweenness สงจะท าใหเครอขายเกดเปนกลมยอยขน (Wey T et al., 2008) เชนเดยวกบการศกษาของ Ortiz-Pelaez et al. (2006) ซงศกษาเครอขายทางสงคมของการเคลอนยายโคและแกะในชวงแรกของการเกดโรคระบาด กอนทจะมการหามเคลอนยายสตวเพออธบายการเกดโรคปากและเทาเปอยในสหราชอาณาจกร เมอป ค.ศ.2001 พบวาม 10 node ทมคา betweeness สงทสด ประกอบดวย ฟารม 3 ฟารม ตลาดคาสตว 4 แหง และผคาสตว 3 ราย ซงอยในพนททแตกตางกน ม 6 รายจาก 10 รายดงกลาว ทพบสตวตดเชอโรคปากและเทาเปอยในชวงทเกดการระบาด จากการศกษาพบวาหากน า node ทมคา betweeness สงออกจากเครอขาย จะสามารถลดการแพรระบาดของโรคได ดงนนหากเกดการระบาดในครงตอไป ควรใหความส าคญกบ node เหลานเปนอนดบแรก เครอขายการเลยงเปดไขไลทงมลกษณะเปนแบบ scale free network ดงนนหากพจารณาในแงของการเกดโรคระบาด การควบคมโรคหรอการวางมาตรการในการปองกนโรคควรมงเนนไปท hub เปนอนดบแรกจะมประสทธภาพมากทสด โดยเฉพาะ hub ทเปน cut point และมคา betweeness สงซงสวนใหญไดแก โรงฟกลกเปด เถาแกเปด และพอคาคนกลาง เชนเดยวกบการศกษาของ Shirley and Rushton (2005) ทท าการศกษาพบวาเครอขายการระบาดของโรคปากและเทาเปอยในสหราชอาณาจกรนน มโครงรางการเชอมตอของเครอขายเปนแบบ scale-free network หากท าการควบคมโรคท hub ซงสวนใหญไดแกตลาดคาสตว โดยหามไมใหมการเคลอนยายสตวกอนท hub เหลานเกดโรค จะท าใหขนาดของการระบาดของโรคลดลงไดอยางมากแตอยางไรกตามในเครอขายการเลยงเปดไลทง ถาควบคมท hub ซงเปนโรงฟกลกเปด โดยใหหยดด าเนนกจการ จะเปนการตดวงจรการเลยงตงแตตนทาง และจะหา node อนมาท าหนาทแทนไดยาก เนองจากตองอาศยวสดอปกรณและความช านาญในการด าเนนการ แตหากควบคมทเถาแกเปด หรอพอคาคนกลาง อาจม node อนปรบสภาพมาเปนท าหนาทแทนได หรออาจม link อนเพมขนมาท าใหเกดการเชอมโยงใหมๆ ขนอกได ดงนนสงส าคญทสดจงควรเปนการท าความเขาใจและใหความรเกษตรกรเพอใหเกดการปฏบตตนทถกตอง โดยใช hub เปนตวกลางในการสงตอขอมลขาวสาร หรอเปนศนยกลางในการนดหมายเกษตรกร

72

สรปและขอเสนอแนะ

สรป

1. ความรเรองโรคและการปองกนโรค เกษตรกรผเลยงเปดไลทงสวนใหญประกอบอาชพเลยงเปดเปนอาชพหลก โดยพบวามเกษตรกรจ านวนไมมากเทาทควรทมความรเรองโรคในเปด โดยความรทไดรบนนมกมาจากประสบการณทเลยงเปดมานาน และจากเพอนเกษตรกรดวยกนเอง เกษตรกรใหความส าคญกบการท าวคซนปองกนโรคกาฬโรคเปดมากกวาโรคอหวาตสตวปกและการถายพยาธ โดยความรเรองโรคมความสมพนธกบการท าวคซนครบตามโปรแกรมของเกษตรกร 2. การวเคราะหเครอขายทางสงคม การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตกของประเทศไทย ประกอบไปดวยผเกยวของหลากหลายอาชพ โดยบางคนกท าหนาทหลายอยางในคนเดยว เครอขายเกาะกลมกนอยางไมหนาแนน มลกษณะเปนแบบ scale free network คอมคนจ านวนมากทมการเชอมโยงหรอตดตอกบคนอนในเครอขายเพยงไมกคน แตมคนเพยงบางคนเทานนทท าหนาทเปนศนยกลางเชอมโยงกบคนอนในเครอขายจ านวนมาก ซงเรยกวา hub ไดแก โรงฟกลกเปดในจงหวดสมทรสาคร สพรรณบร นครปฐม อยธยา และฉะเชงเทรา เถ าแกเปดในจงหวดเพชรบรและอางทอง และพอคาคนกลางในจงหวดสงหบร อางทอง และลพบร ซงเปนผทมบทบาทส าคญในเครอขายการเลยงเปดไขไลทงในเขตพนทภาคกลางและภาคตะวนตก ของประเทศไทย ทงในแงของการเปนศนยกลางการกระจายลกเปด เปดสาวและขอมลตางๆ ส าหรบจงหวดทมการน าเปดไลทงไปเลยงในแตละเดอนมากทสด ไดแก สงหบร สพรรณบร ลพบร และชยนาท ตามล าดบ ซงเปนแหลงทมพนทการท านาจ านวนมาก โดยในชวงทไมมทงนาใหเปดลงหากน เกษตรกรกจะน าเขาโรงเรอนและซออาหารใหเปดกนแทน

73

ขอเสนอแนะ 1. การน าผลการวจยไปใชประโยชน 1.1 ความรเรองโรค เกษตรกรสวนใหญมความรเรองโรคในเปดจากประสบการณการเลยงของตน และจากเพอนเกษตรกรดวยกนเอง จงเปนความรทเขาใจกนเอง บางเรองไมถกตองตามหลกวชาการ และกรณทมการเกดโรคแตไมมการวนจฉยทางหองปฏบตการทถกตอง ท าใหเกษตรกรอาจมความเขาใจทผดพลาดได ดงนนหนวยงานทเกยวของ ซงไดแก กรมปศสตว ควรท าการอบรมใหความรพนฐานเรองการดแลสขภาพสตว โรคและการปองกนโรคใหแกเกษตรกร ซงเกษตรกรจ านวนหนงทไมมความรเรองโรค แตท าวคซนปองกนโรคใหเปด โดยอาจท าเพราะเถาแกเปนผจดหาวคซนให หรอท าตามเพอนเกษตรกรดวยกนเอง ซงการทไมมความรเรองโรคแตท าวคซนนน อาจท าใหขาดความตระหนกในการท าวคซนใหถกตอง สงผลใหการท าวคซนไมมประสทธภาพได ดงนนควรเนนใหความรเรองโรคกบเกษตรกรในกลมนดวย 1.2 การน าความรเครอขายทางสงคมมาใชในการควบคม ปองกนโรค ใชขอมลจากการวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลางและภาคตะวนตก สวนของผทเปน hub ทท าหนาทเชอมโยงบคคลอนๆในเครอขายเขาดวยกน ซงไดแก โรงฟกลกเปด เถาแกเปด และพอคาคนกลาง โดยการใหความรทถกตองใหกบบคคลเหลาน หรอให hub เปนศนยกลางในการรวมกลมเกษตรกรในเครอขายเพอใหเจาหนาทสามารถเขาถงเกษตรกร และถายทอดความรใหเกษตรกรผเลยงเปดไดโดยตรงและทวถง พรอมสรางเครอขายในการเฝาระวงโรคในพนท เพอใหเกดประสทธภาพในการปองกนและควบคมโรค การเฝาระวงโรค อาชพทมคา out-degree สงทสด ไดแก โรงฟกลกเปด ซงถอวาเปน node ตงตนหลกในเครอขาย ดงนนในแงของการแพรกระจายโรค จงเปน node ทควรใหความส าคญเปนอยางยง มาตรการทควรใชคอ การเฝาระวงโรคเชงรก เพอใหสามารถปองกนและควบคมโรคไดอยางทนทวงท สวนอาชพทมคา in-degree สง ไดแก โรงฆาเปด เนองจากเปน node ปลายทางในเครอขายการเลยงเปด โดยโรงฆาเปดเปนผทประกอบธรกจฆาเปดซงท าการรบซอเปดจากทงเกษตรกร พอคาคนกลาง เถาแกเปด จงเปน node ทมโอกาสรบโรคสง ดงนนมาตรการทควรใชคอ การวาง

74

ระบบเฝาระวงโรคเชงรบ โดยใหผประกอบการโรงฆาสตวแจงเจาหนาทกรณทพบความผดปกต ทงนเพอเปนการเฝาระวงและสามารถตดตามยอนกลบไปยงเกษตรกรผเลยงเปดกรณเกดโรค และประหยดงบประมาณอกดวย ในกรณทมการเกดโรคขนในเครอขาย สามารถใชขอมลจากการวเคราะหเครอขายทางสงคมมาชวยในการจดการการควบคมโรคไดอยางทนทวงท โดยจดการท hub ซงเปน cut point และมคา betweeness สง เพอตดการเชอมโยงของเครอขายใหแตกออกเปนกลมยอย ไมใหโรคระบาดแพรถงกนได พรอมท าความเขาใจและใหความรเกษตรกรเพอใหเกดการปฏบตตนทถกตอง โดยใช hub เปนตวกลางในการสงตอขอมลขาวสาร หรอเปนศนยกลางในการนดหมายเกษตรกร 1.3 การเคลอนยายสตว เกษตรกรผเลยงเปดไลทงสวนใหญเคลอนยายเปดไลทงไปเลยงในหลายๆพนท แตไมมการขออนญาตเคลอนยายกบกรมปศสตวใหถกตอง ทงนเนองจากตองมการตรวจโรคกอนการเคลอนยาย ซงใชระยะเวลาในการตรวจโรคทคอนขางนาน จงท าใหเกษตรกรไมสามารถรอผลตรวจได จงควรมการปรบปรงเรองระยะเวลาในการตรวจใหสนลง เพอใหสามารถปฏบตไดจรง 2. ขอควรระวง การศกษาครงนเปนการศกษาเครอขายทางสงคมทเกบขอมลบางสวน (partial network) โดยหากตองการขอมลทครบถวนมากทสดจะตองท าการศกษาเครอขายทางสงคมทเกบขอมลครบถวน (complete network) ซงสามารถท าไดยาก เนองจากผเกยวของหรอ node ในเครอขายมจ านวนมาก และหลายๆอาชพเปนอาชพทไมมการขนทะเบยนกบหนวยงานราชการ อกทงเปด ไลทงยงมการเคลอนยายไปมาหลายพนท ในการเกบขอมล อาจมบาง node ทมการเชอมโยงจาก node ทเราท าการศกษาไปถง แต node นนๆ อยนอกขอบเขตพนททท าการศกษา จงไมมขอมลของ node ดงกลาว ซงอาจเปนผมความส าคญกบเครอขาย ดงนนถาเปนไปไดควรมการตดตาม node ทเลยของเขตขอบการศกษาตอไปอก 1 ขน เพอใหไดขอมลทชดเจนยงขน

75

3. การวจยในอนาคต เหตผลทการศกษาครงนเลอกพนทภาคกลางและภาคตะวนตก เนองจากในพนทดงกลาวนยมเลยงเปดไขในรปแบบไลทง ซงแตกตางจากในพนทอนๆ โดยในความเปนจรงแลวยงมพนทภาคเหนอตอนลางทมการเลยงเปดไขในรปแบบไลทงอยางหนาแนน ดงนนจงควรศกษาเพมเตมตอไป เพอใหไดขอมลทครอบคลมมากขน

76

เอกสารและสงอางอง

เขมพรรษ บญโญ. 2557. การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการคาแพะเนอในจงหวดชยนาท. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. คณาพร เตมปยพล. 2554. การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขในเขตพนทภาค กลางของประเทศไทย. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ทวศกด สงเสรม. 2546. โรคเปดและหานในประเทศไทย พยาธวทยาและการวนจฉยโรค. ศรโรจนการพมพ, กรงเทพฯ. ทวศกด สงเสรม. 2557. เสนทางสกดไขหวดนกดวยเครอขายใยแมงมม. ส านกงานกองทน สนบสนนการวจย, กรงเทพฯ. ธญญธร จรณยานนท, วภาวรรณ ปาณะพล, วโรจน วนาสทธชยวฒน, รกไทย งามภกด, นพพร ปานจนดา, เวยงทอง อนทอง และ นสาชล ศรออน. 2459. ศกษาการเลยงการจดการ และตนทนการผลตจากอาชพการเลยงเปดไลทง ในโซนภาคกลางและภาคตะวนออก. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด, กรงเทพฯ. ไพโรจน ชยสมตระกล. 2531. การเลยงเปดในภาคเหนอตอนบน. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว กรมปศสตว. 2557. รายงานสรปจ านวนเกษตรกร ผเลยงเปดไลทง ประจ าป 2557. กรมปศสตว, กรงเทพฯ. _______ . 2558. รายงานสรปจ านวนเกษตรกรผเลยงเปดไลทง ประจ าป 2558. กรมปศสตว, กรงเทพฯ. ส านกเทคโนโนยชวภณฑสตว กรมปศสตว. 2553. คมอการใชวคซนและสารทดสอบโรคในปศสตว. กรมปศสตว, กรงเทพฯ.

77

Abbate R., G.D. Giuseppe, P. Marinelli and I.F. Angelillo. 2006. Knowledge, attitudes, and practices of avian influenza, poultry workers, Italy. Emerging Infectious Diseases 12(11): 1762-1765. Anonymous. 2011. Social Network Analysis: Theory and Applications. Available Source: http://train.ed.psu.edu/WFED-543/SocNet_TheoryApp.pdf, October 12, 2015. Borgatti, S.P., M.G. Everett and L.C. Freeman. 2002. Ucinet 6 for Windows: Software for Social Network Analysis. Harvard, MA: Analytic Technologies. Borgatti, S.P., M.G. Everett and J.C. Johnson. 2013. Analyzing Social Networks. SAGE Publications Ltd, London. Christley, R.M., G.L. Pinchbeck, R.G. Bowers, D. Clancy, N.P. French, R. Bennett and J. Turner. 2005. Infection in social networks: Using network analysis to identify high-risk individuals. American Journal of Epidemiology. 162 (10): 1024-1031. Dube, C., C. Ribble, D. Kelton and B. McNab. 2009. A Review of networks analysis terminology and its application to foot and mouth disease modelling and policy development. Transboundary and Emergency Disease. 56: 73-85. Hanneman, R. A. and M. Riddle. 2005. Introduction to Social Network Methods. Riverside, CA: University of California, Riverside. Available Source: http://faculty.ucr.edu/~hanneman/nettext/, October 10, 2015. Hintze, J. 2007. NCSS. NCSS, LLC. Kaysville, Utah. WWW.NCSS.COM. Hoffmann, J.P., S. Susan Su and P. Alfred. 1997. Changes in network characteristics and HIV risk behavior among injection drug users. Drug and Alcohol Dependence. 46: 41–51.

78

Khengwa, C., P. Jongchansittoe, P. Sedwisai and A. Wiratsudakul. 2015. A traditional cattle trade network in Tak province, Thailand and its potential in the spread of infectious diseases. Animal Production Science. doi.10.1071/AN15043. Kolaczyk, E.D. 2009. Statistical Analysis of Network Data: Methods and Models. Springer Series in Statistics Springer Science+Business Media, LLC, New York. Lockhart, C. Y., M. A. Stevenson, T. G. Rawdon and N.P. French. 2010. Patterns of contact within the New Zealand poultry industry. Preventive Veterinary Medicine 95 (3-4): 258-266. Martinez-Lopez, B., A.M. Perez and J.M. Sanchez-Vizcaino. 2009. Social network analysis. Review of general concepts and use in preventive veterinary medicine. Transboundary and Emerging Diseases. 56: 109-120. Meyers, L.A., B. Pourbohloul, M.E.J. Newman, D. M. Skowronski and R.C. Brunham. 2005. Network theory and SARS: predicting outbreak diversity. Journal of Theoretical Biology. 232: 71–81. Morris, M., J. Zavisca and L. Dean. 1995. Social and sexual networks: their role in the spread of HIV/AIDS among young gay men. AIDS Education and Prevention. 7: 24-35. Noopataya, S., S. Thongratsakul and C. Poolkhet. 2015. Social network analysis of cattle movement in Sukhothai province, Thailand: a study to improve control measurements. Hindawi Publishing Corporation Veterinary Medicine International. doi.10.1155/2015/587252. Ortiz-Pelaez, A., D.U. Pfeiffer, R.J. Soares-Magalhaes and F.J. Guitian. 2006. Use of social network analysis to characterize the pattern of animal movements in the initial phases of the 2001 foot and mouth disease (FMD) epidemic in the UK. Preventive Veterinary Medicine. 76 (1-2): 40–55.

79

Poolkhet, C., P. Chairatanayuth, S. Thongratsakul, S. Kasemsuwan and T. Rukkwamsuk. 2013. Social network analysis used to assess the relationship between the spread of avian influenza and movement patterns of backyard chickens in Ratchaburi, Thailand. Research in Veterinary Science. 95: 82–86. Shirley, M.D.F. and S.P. Rushton. 2005. Where diseases and networks collide: lessons to be learnt from a study of the 2001 foot-and-mouth disease epidemic. Epidemiology and Infection. 133: 1023-1032. Smith, R.P., A.J.C. Cook and R.M. Christley. 2013. Descriptive and social network analysis of pig transport data recorded by quality assured pig farms in the UK. Preventive Veterinary Medicine. 108: 167– 177. Valente, T.W. 2010. Social Network and Health. Oxford University Press, Inc., New York. Wey, T., D.T. Blumstein, W. Shen and F. Jordán. 2008. Social network analysis of animal behaviour: a promising tool for the study ofsociality. Animal Behavior. 75:333-344. Watts, D. J. and S. H. Strogatz. 1998. Collective dynamics of “small –world” networks. Nature. 393: 440-442.

80

ภาคผนวก

81

แบบสมภาษณ การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง และภาคะวนตก

ส าหรบเกษตรกรผเลยงเปดแบบไลทง หรอในโรงเรอน

*** ขอมลทสามารถระบถงตวตนของผตอบแบบสอบถามเปนรายบคคลจะถกปกปดเปนความลบ *** ผเกบแบบสอบถาม ชอ...................................................... เบอรโทรศพท.......................................... รายละเอยดการส ารวจ ชอผใหสมภาษณ..................................ชอเลน...................เบอรโทรศพท......... ................................... อาย...................................ป ระดบการศกษา...................................................................................... วนทสมภาษณ........./......................./...................... ชอเจาของ................................................ชอเลน.....................เบอรโทรศพท......................................... ทอย บานเลขท............หมท..........ต าบล......................... อ าเภอ.....................จงหวด........... ................ รหสอางองทางภมศาสตร GPS-Code X-UTM Y-UTM 1. ทานเลยงเปดมาเปนระยะเวลานาน.......................ป

2. ทานเลยงเปดเปนอาชพหลกหรออาชพเสรม อาชพหลก อาชพเสรม มอาชพหลกคอ...........................................

3. หากคดจากรายได ทานเลยงเปดรปแบบใดเปนหลก กรณาใสเลข 1 ในชองวาง และหากเลยงเปดในรปแบบอนเสรมดวย กรณาใสเลข 2 ในชองวาง

เลยงเปดเพอขายไข โดยเลยงในทงเปนสวนใหญ เลยงเปดเพอขายไข โดยเลยงในโรงเรอนเปนสวนใหญ เลยงเปดสาวเพอขายตว โดยเลยงในทงเปนสวนใหญ เลยงเปดเนอ เปดตวผ โดยเลยงในทงเปนสวนใหญ

แผนภาพวงจรการเลยงเปด

ID

82

4. จ านวนฝงเปดทเลยง ............................................................................. ฝง 5. จ านวนเปดตอฝง ....................................................................................... ตว 6. จ านวนเปดทงหมด .................................................................................... ตว 7. ทานจดหาเปดมาจากแหลงใดบาง (เปดทเลยงรนนและรนทแลว) โรงฟก ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน........... .............. เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... ผคาลกเปด ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... เถาแก นายทน ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... พอคาคนกลาง

83

ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... ผเลยงเปดสาว ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน........ ................. เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... 8. โดยปกตแลวทานขนยายเปดมายงฟารมของทานอยางไร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ใชรถของตวเอง รถของผทขายเปดใหทาน ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... อนๆ เชนรถรบจาง, รถผเลยงรายอน (โปรดระบอาชพ) ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... 9. ทานขนยายเปดไปยงทงตาง ๆ อยางไร (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ใชรถของตวเอง รถผเลยงรายอน ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... จางรถรบจางยาย

84

ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน..............................

เบอรฯ .......................... ทอย .............................................................. ชอ .................................................. ................ ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... 10 .กรณทานมรถขนยายเปดของตวเอง ทานขนยายเปดใหใครบาง (เลอกตอบขอใดขอหนง) ขนยายเฉพาะเปดของตวเอง รบขนยายเปดใหแกผเลยงรายอนดวย ระบ ชอ ............................................................. ชอเลน.............................. เบอรฯ .......................... ทอย .......................... .................................... ชอ .................................................................. ชอเลน......................... เบอรฯ ............................ ทอย ........................................................... 11. ทานน าเปดไปเลยงในพนทใดบาง (เลอกตอบขอใดขอหนง) ภายในจงหวดภมล าเนาททานอย ภายในจงหวดภมล าเนาททานอยและจงหวดทมพนทตดกน เลยงทวไปแลวแตมพนทใหเปดไปลงเลยงได 12. ในแตละเดอนทานน าเปดไปเลยงทใด ระบอ าเภอและจงหวด เพยงแหงเดยวทน าเปดไปเลยง เปนสวนใหญ (กรณเลยงหลายฝง ใหแยกเปนรายฝง) ส.ค. 2557 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ก.ย. 2557 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ต.ค. 2557 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... พ.ย. 2557 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ธ.ค. 2557 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ม.ค. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด..........................

85

ก.พ. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ม.ค. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... เม.ย. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... พ.ค. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ม.ย. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ก.ค. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ส.ค. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ก.ย. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ต.ค. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... พ.ย. 2558 ฝงท 1 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... ฝงท 2 อ าเภอ.......................จงหวด.......................... 13. ทานเคยมปญหาในการหาทงนาส าหรบน าเปดไปลงบางหรอไม ไมเคย เคย แกไขโดย .................................................................................... 14. การขายเปดสาว และไขสด 14.1 ทานขายเปดสาวใหแกใครบาง (เปดรนนและรนทแลว) กรณาระบอาชพหลกของผซอเปดสาว เชน ผเลยงเปดไขแบบโรงเรอน, แบบไลทง, เถาแก, พอคาคนกลาง หรออนๆ ระบ ชอ .........................................ชอเลน..............อาชพ.................................. เบอรฯ .............................. ทอย ...............................................................

86

ชอ .........................................ชอเลน..............อาชพ.................................. เบอรฯ .............................. ทอย ............................................................... ชอ .........................................ชอเลน..............อาชพ.................................. เบอรฯ .............................. ทอย ...............................................................

14.2 ทานขายไขสดใหแกใครบาง (เปดทเลยงรนนและรนทแลว) กรณาระบอาชพหลกของผซอไข เชน เปนผคาไขเปด, รานขนม, เถาแก หรออนๆ ระบ ชอ .........................................ชอเลน..............อาชพ.................................. เบอรฯ .............................. ทอย ............................................................... ชอ .........................................ชอเลน..............อาชพ.................................. เบอรฯ .............................. ทอย ................................. .............................. ชอ .........................................ชอเลน..............อาชพ.................................. เบอรฯ .............................. ทอย ............................................................ ... 15. ทานรจกโรคในเปดโรคใดบาง และรจกไดอยางไร เพลก อาการ.................................................................... นวดก อาการ.................................................................... อหวาต อาการ.................................................................... พยาธ อาการ..................................................................... อนๆ โปรดระบ.............................................................................. ....... ไดความรเรองโรคและการรกษาจาก (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ประสบการณ เพอนเกษตรกร รานขายยา เจาหนาท สอตางๆ อนๆ............................... 16. ในเปดรนทก าลงเลยงน ทานพบอาการปวยจากโรคใดบาง เพลก ป..................................... นวดก ป..................................... อหวาต ป..................................... พยาธ ป..................................... อนๆ ............................................

87

17. ในเปดทเลยงในรนทแลว ทานพบอาการปวยจากโรคใดบาง เพลก ป..................................... นวดก ป..................................... อหวาต ป..................................... พยาธ ป..................................... อนๆ ............................................ 18. ทานถายพยาธใหกบเปดหรอไม อยางไร ไมถาย ถายฯ ทก..................เดอน อนๆ ระบ........................ 19. ทานฉดวคซนใหกบเปดหรอไม ถาฉดฯ โปรดระบรายละเอยดและทมาวคซน (ของกรมปศสตว หรอบรษท) ไมฉด ฉด วคซนปองกนโรค ........................... เมอเปดอาย ................และซ าทก........ เดอน โดยใชวคซนของ ............................ วคซนปองกนโรค ........................... เมอเปดอาย ................และซ าทก........ เดอน โดยใชวคซนของ ............................ 20. ขอใดเปนเกณฑททานใชในการปลดระวางเปด (ตอบไดมากกกวา 1 ขอ) การใหผลผลต คอ........................................................................................................ อายเปด นอยกวา 1 ป 1 - 1.5 ป 1.6 - 2 ป 2 ปขนไป ราคาเปด ราคาไข................................................ อน ๆ ................................................................. 21. ทานจดการเปดปลดอยางไร สงโรงเชอด ระบ ชอ .......................................................... ชอเลน...... ................ เบอรฯ .......................... ทอย .................................................. ชอ .......................................................... ชอเลน...................... เบอรฯ .......................... ทอย ................................................ ..

88

ขายตอ ใหแกผเลยงเปดรง 2 ระบ ชอ .......................................................... ชอเลน.................... เบอรฯ .......................... ทอย .................................................. ชอ .......................................................... ชอเลน.................... เบอรฯ .......................... ทอย .................................................. อน ๆ เชน ขายกลบใหเถาแก โปรดระบ ............................................................................... 22. ขอใดเปนวธการปลดเปดของทาน ปลดทงฝง คดออกบางสวน อน ๆ ............................. 23. ทานใชปจจยใดในการเลอกทจะเลยงหรอไมเลยงเปดในแตละชวงเวลา นโยบายของรฐบาล เชน จ าน าขาว ประกนราคาขาว............................................................. ฤดกาล เลอกเลยงชวงเดอน............................. เนองจาก..................................................... น าทวม น าแลง ราคา เชน ราคาเปด ราคาไข อน ๆ ...................................................................................................................... .............. 24. ทานคดวาภาวะน าทวมหรอน าแลงสงผลกระทบท าใหตองหยดพกหรอเลกเลยงเปดมากกวากน (เลอกตอบขอใดขอหนง) น าทวม น าแลง เพราะเหตใด.................................................. 25. หากทานจะเลกประกอบอาชพเลยงเปดจะเปนเพราะสาเหตใด .............................................................................................................................................................. 26. พนทททานน าเปดไปเลยงมนกอพยพ เชน นกปากหาง อาศยอยหรอไม ม คอพนทใดบาง ระบต าบล.................................................................................................... ไมม

*** ขอขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม ***

89

แบบสมภาษณ การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง และภาคะวนตก

ส าหรบเถาแกเปด หรอนายทน

*** ขอมลทสามารถระบถงตวตนของผตอบแบบสอบถามเปนรายบคคลจะถกปกปดเปนความลบ *** ผเกบแบบสอบถาม ชอ......................................................... เบอรโทรศพท.......................................... รายละเอยดการส ารวจ ชอผใหสมภาษณ............................................................................ชอเลน....................... ..................เบอรโทรศพท...................................อาย....................ป ระดบการศกษา............................................................................. ทอย บานเลขท............หมท..............ต าบล........................ ................. อ าเภอ……….......................................จงหวด.................... ....................................... วนทสมภาษณ........./......................./...................... รหสอางองทางภมศาสตร

GPS-Code X-UTM Y-UTM

1. ทานประกอบอาชพนมาเปนระยะเวลานาน.......................ป 2. ขอใดคอรปแบบการเลยงเปดของทาน เถาแกเปด หรอนายทน เถาแกเปด หรอนายทน และเลยงเปดเองดวย (เชน เปดไขในโรงเรอน เปดไลทง หรออนๆ ) โปรดระบรปแบบทเลยงเอง................................................................................................... (หากทานเลยงเปดแบบไลทงหรอโรงเรอนเองดวย กรณากรอกแบบสอบถามส าหรบ เกษตรกรผเลยงเปดแบบไลทง หรอในโรงเรอน และ แบบสอบถาม ความร ทศนคต และ พฤตกรรมในการด าเนนการตามมาตรการตางๆเกยวกบการเลยงเปดไลทงของกรมปศสตว)

90

3. รายชอลกเลา กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย รปแบบการเลยงเปดของลกเลา ดงน 1.เลยงเปดสาวขายตว 2.เลยงเปดไขไลทง 3.เลยงเปดไขในฟารม รปแบบการตอบแทนทเกษตรกรคนให ดงน 1.เถาแกรบซอเปดหรอไขเปดกลบ 2.เกษตรกรจายเปนเงนคน การขนสงเปดไปใหเกษตรกร ดงน 1. ใชรถของโรงฟก (ระบโรงฟก) 2. รถของเถาแก 3. รถของเกษตรกรเอง 4. จางรถรบจาง (ระบชอ)

ท ชอ ชอเลน เบอรโทร ทอย รปแบบการเลยงเปด รปแบบการตอบแทน การขนสงเปดไปใหเกษตรกร กรณใชรถโรงฟก หรอ

1 2 3 1 2 1 2 3 4 รถรบจาง กรณาระบชอ ทอย 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

90

91

4. รายชอลกคาทซอเปดสาว กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย รปแบบการเลยงเปดของลกคาทซอเปดสาว ดงน เปดไขไลทง หรอ เปดไขในฟารม การขนสงเปดไปใหลกคา ดงน รถของเถาแก, รถของลกคาทซอเปดสาว หรอ จางรถรบจาง(ระบชอ)

ท ชอ ชอเลน เบอรโทร ทอย รปแบบการเลยงเปด การขนสงเปดไปใหลกคา กรณใชรถรบจาง

เปดไลทง เปดฟารม รถเถาแก รถลกคา รถรบจาง กรณาระบชอ ทอย 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

91

92

5. รายชอลกคาทซอไขเปด กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย อาชพผซอไขเปด ดงน ผคาไขสด, ผผลตไขเคม ไขเยยวมา, รานขนม หรอ อนๆ โปรดระบ

ท ชอ ชอเลน เบอรโทร ทอย อาชพผซอไขเปด

ผคาไขสด ไขเคม ไขเยยวมา รานขนม อนๆ โปรดระบ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

92

93

6. รายชอโรงฆาททานขายเปดปลด กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย

ท ชอ ชอเลน ชอโรงฆา เบอรโทร ทอย 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

*** ขอขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม ***

93

94

ID

แบบสมภาษณ การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง และภาคะวนตก

ส าหรบพอคาคนกลาง หรอนายหนา

*** ขอมลทสามารถระบถงตวตนของผตอบแบบสอบถามเปนรายบคคลจะถกปกปดเปนความลบ *** ผเกบแบบสอบถาม ชอ...................................................... เบอรโทรศพท.......................................... รายละเอยดการส ารวจ ชอผใหสมภาษณ............................................................................ชอเลน....................... ..................เบอรโทรศพท...................................อาย....................ป ระดบการศกษา............................................ ทอย บานเลขท............หมท..............ต าบล.................................... อ าเภอ............................ .............จงหวด................................................. วนทสมภาษณ........./......................./...................... 1. ทานประกอบอาชพนมาเปนระยะเวลานาน.......................ป

95

2. รายชอโรงฟกททานซอลกเปด กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย การขนสงลกเปดไปใหเกษตรกร ดงน 1. รถโรงฟก 2. รถของทาน 3. รถรบจาง หรอ 4. รถเกษตรกรผซอลกเปด

ท ชอ ชอเลน ชอโรงฟก เบอรโทร ทอย การขนสงเปด กรณใชรถรบจาง หรอรถเกษตรกร

1 2 3 4 กรณาระบชอ ทอย 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

95

96

3. รายชอผททานซอเปดสาว หรอเปดไขปลดระวาง กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย รปแบบการเลยงเปดของผทขายเปดใหทาน ดงน 1. เลยงเปดสาวขายตว 2. เลยงเปดไขไลทง 3. เลยงเปดไขในฟารม การขนสงเปด ดงน 1. รถของทานเอง 2. รถของเกษตรกรเอง 3. จางรถรบจาง (ระบชอ)

ท ชอ ชอเลน เบอรโทร ทอย รปแบบการเลยงเปด การขนสงเปด กรณใชรถรบจาง 1 2 3 1 2 3 กรณาระบชอ ทอย

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

96

97

4. รายชอลกคาทซอเปดสาว หรอเปดไขปลดระวางจากทาน กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย รปแบบการเลยงเปดของลกคาทซอเปดสาว ดงน 1. เปดไขไลทง 2. เปดไขในฟารม 3. ผเลยงเปดรง 2 การขนสงเปดไปใหลกคา ดงน 1. รถของทาน 2. รถรบจาง 3. รถเกษตรกรทขายเปดใหทาน 4. รถเกษตรกรทเปนลกคา

ท ชอ ชอเลน เบอรโทร ทอย รปแบบการเลยงเปด การขนสงเปดไปใหลกคา กรณใชรถรบจาง หรอ รถเกษตรกร- 1 2 3 1 2 3 4 ทขายเปดใหทาน กรณาระบชอ ทอย

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

97

98

5. รายชอโรงฆาททานขายเปดปลด กรณาระบ ทอย ระบชออ าเภอ และจงหวดเปนอยางนอย การขนสงเปดไปยงโรงฆา ดงน รถโรงฆา, รถของทาน, รถรบจาง หรอ รถเกษตรกรผขายเปด

ท ชอ ชอเลน ชอโรงฆา เบอรโทร ทอย การขนสงเปด กรณใชรถรบจาง หรอรถเกษตรกร

1 2 3 4 กรณาระบชอ ทอย 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

*** ขอขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม ***

98

99

แบบสมภาษณ การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง และภาคะวนตก

ส าหรบโรงฟกลกเปด

*** ขอมลทสามารถระบถงตวตนของผตอบแบบสอบถามเปนรายบคคล จะถกปกปดเปนความลบ *** ผเกบแบบสอบถาม ชอ...................................................... เบอรโทรศพท.......................................... รายละเอยดการส ารวจ ชอผใหสมภาษณ..................................ชอเลน...................เบอรโทรศพท.............................. ........... อาย......................................ป ระดบการศกษา................................................................... ............... บานเลขท...................หมท..............ต าบล........................................ อ าเภอ.......................................จงหวด.................................................................... วนทสมภาษณ........./......................./...................... รหสอางองทางภมศาสตร GPS-Code X-UTM Y-UTM 1. ทานประกอบอาชพโรงฟกลกเปดมาเปนระยะเวลานาน.......................ป 2. ทานประกอบอาชพโรงฟกลกเปดเปนอาชพหลกหรออาชพเสรม อาชพหลก อาชพเสรม มอาชพหลกคอ........................................... 3. จ านวนลกเปดทฟกไดตอสปดาห .............................................ตว 4. ทานจดหาไขฟกมาจากแหลงใดบาง (สามารถตอบไดมากกวา 1 ขอ) ฟารมพอแมพนธของตนเอง ฟารมพอแมพนธของผอน ไดแก ระบ ชอ ................................................................. เบอรตดตอ ....................................... ทอย ..................................................................................................................... ..... ชอ ................................................................. เบอรตดตอ ....................................... ทอย ..........................................................................................................................

ID

100

5. การขนยายไขฟกมายงโรงฟกของทาน (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ใชรถของตวเอง รถของฟารมพอแมพนธ ระบ ชอ ................................................................. เบอรตดตอ ....................................... ทอย ..................................................................................................................... ..... ชอ ................................................................. เบอรตดตอ ....................................... ทอย ..................................................................................................................... ..... จางรถรบจางยาย ระบ ชอ ................................................................. เบอรตดตอ ....................................... ทอย ..................................................................................................................... ..... ชอ ................................................................. เบอรตดตอ ....................................... ทอย .................................................................................................................. ........ 6. ทานขายลกเปดใหใครบาง (ในชวง 2 ปทผานมา) กรณาระบรายอาชพหลกของผซอลกเปด เชน เถาแกเปด, เกษตรกรผเลยงเปดไลทง, เกษตรกรผ เลยงเปดแบบโรงเรอน, ผคาลกเปด หรอพอคาคนกลาง ระบ 1. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................ ................................ ขนยายลกเปดโดย................................................................. ...................................... 2. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ................................................ ........ ทอย ..................................................................................................................... ....... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................ ................ 3. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................ 4. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................

101

5. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย .................................................................................................................... ........ ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................ 6. ชอ ..............................................................................ชอเลน....................... .............. อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................... ....................... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................ 7. ชอ ..............................................................................ชอเลน........ ............................. อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ...................................................................................... ...................................... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................ 8. ชอ ..............................................................................ช อเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ....................................................................... ..................................................... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................ 9. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... ขนยายลกเปดโดย..................................................................................................... ... 10. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... ขนยายลกเปดโดย........................................................................................................

*** ขอขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม ***

102

แบบสมภาษณ การวเคราะหเครอขายทางสงคมของการเลยงเปดไขไลทงในพนทภาคกลาง และภาคะวนตก

ส าหรบโรงฆาเปด *** ขอมลทสามารถระบถงตวตนของผตอบแบบสอบถามเปนรายบคคลจะถกปกปดเปนความลบ *** ผเกบแบบสอบถาม ชอ...................................................... เบอรโทรศพท.................................... ...... รายละเอยดการส ารวจ ชอผใหสมภาษณ............................................ชอเลน........................ ชอโรงฆา.................... ............. เบอรโทรฯ ......................................... อาย......................ป ระดบการศกษา....................... ............... บานเลขท...................หมท..............ต าบล........................................ อ าเภอ......................... ..............จงหวด.................................................................... วนทสมภาษณ........./......................./...................... รหสอางองทางภมศาสตร GPS-Code X-UTM Y-UTM 1. ทานประกอบอาชพโรงฆาเปดมาเปนระยะเวลานาน.......................ป 2. จ านวนเปดทเขาฆาตอวน .................................................. ตว 3. จ านวนวนทฆาตอสปดาห .............................................วน 4. โดยสวนใหญแลวทานจดหาเปดมาจากแหลงใดบาง (ในชวง 2 ปทผานมา) กรณาระบรายอาชพของผขายเปดใหทาน เชน เกษตรกรผเลยงเปดไลทง, เกษตรกรผเลยงเปด แบบโรงเรอน, พอคาคนกลาง, เถาแกหรอนายทน ระบ 1. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... 2. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... .......

ID

103

3. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................ 4. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... 5. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................ 6. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................... ............. 7. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ .................................... .................... ทอย ..................................................................................................................... ....... 8. ชอ ..............................................................................ชอเลน ..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................. ............................................... 9. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... 10. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................ 6. ทานขายเปดทฆาแลวใหใครบาง (ในชวง 2 ปทผานมา) กรณาระบอาชพของผททานขายเปดให เชน แมคา, ผแปรรปผลตภณฑจากเปด (โตะจน,เปดพะโล) ระบ 1. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... .......

104

2. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................ 3. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ..................................................................................................................... ....... 4. ชอ ..............................................................................ชอเลน..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................ 5. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................ 6. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................... ............. 7. ชอ ..............................................................................ชอเลน.................................. ... อาชพ.......................................................เบอรฯ .................................... .................... ทอย ..................................................................................................................... ....... 8. ชอ ..............................................................................ชอเลน ..................................... อาชพ.......................................................เบอรฯ ........................................................ ทอย ............................................................................................................................

*** ขอขอบคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม ***

105

ประวตการศกษา และการท างาน ชอ นางสาวพมาลา เกษมสข เกดวนท 10 เมษายน 2525 สถานทเกด จงหวดฉะเชงเทรา ประวตการศกษา (พ.ศ.2543-2549) สตวแพทยศาสตรบณฑต

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ประวตการท างาน (พ.ศ.2549-2551) พนกงานบรษท โพรเทค แอนมล เฮลธ จ ากด

(พ.ศ.2551-2552) ต าแหนงนายสตวแพทยปฏบตการ ส านกงานปศสตวจงหวดกาฬสนธ กรมปศสตว

ต าแหนงปจจบน นายสตวแพทยช านาญการ สวนสขภาพสตว สถานทท างานปจจบน ส านกงานปศสตวเขต 7 กรมปศสตว ผลงานดเดนและรางวลทางวชาการ - ทนการศกษาทไดรบ ส านกควบคม ปองกนและบ าบดโรคสตว กรมปศสตว