Adversus profanas omnium novitateshaereticorum commonitorium cum

notis

Vincentius Lerinsis

Primum Commonitorium

I. Dicente Scriptura et monente, Interroga patres tuos, et dicent tibi ; se-niores tuos, et adnuntiabunt tibi, et item, Verbis sapientium adcommoda au-rem tuam, et item, Fili mi, hos sermones ne obliviscaris, mea autem verbacustodiat cor tuum, videtur mihi minimo omnium servorum Dei Peregrinoquod res non minimae utilitatis, Domino adjuvante, futura sit, si ea quaefideliter a sanctis patribus accepi litteris comprehendam, infirmitati certepropriae pernecessaria, quippe cum adsit in promptu unde imbecillitas me-moriae meae adsidua lectione reparetur.

Ad quod me negotium non solum fructus operis, sed etiam consideratiotemporis et opportunitas loci adhortatur.

Tempus : propterea quod cum ab eo omnia humana rapiantur, et nos ex eoaliquid invicem rapere debemus quod in vitam proficiat aeternam ; praesertimcum et appropinquantis divini Judicii terribilis quaedam exspectatio augeriefflagitet studia Religionis, et novorum Haereticorum fraudulentia multumcurae et attentionis indicat.

Locus1 autem, quod urbium frequentiam turbasque vitantes, remotioris2

villulae et in ea secretum monasterii incolamus habitaculum, ubi absque ma-gna distractione fieri possit illud quod canitur in psalmo : Vacate, inquit, etvidete quoniam ego sum Dominus. Sed et propositi nostri ratio in id conve-nit ; quippe qui cum aliquandiu variis ac tristibus secularis militiae turbini-bus volveremur, tandem nos in portum Religionis, cunctis semper fidissimum,Christo adspirante condidimus ; ut ibi depositis vanitatis ac superbiae flati-bus, Christianae humilitatis sacrificio placantes Deum, non solum praesentisvitae naufragia, sed etiam futuri seculi incendia vitare possimus.

Sed jam in nomine Domini quod instat adgrediar, ut scilicet a majoribustradita et apud nos deposita describam, relatoris fide potius quam aucto-ris praesumptione ; hac tamen scribendi lege servata, ut nequaquam omnia,sed tantum necessaria quaeque perstringam, neque id ornato et exacto sedfacili communique sermone, ut pleraque significata potius quam explicatavideantur. Scribant ii laute et accurate qui ad hoc munus vel ingenii fidu-

1Insula Lerina vel Lirinus, quae jacet Lat. 43o 30’ 6” Long. 24o 42’ 55”. Lerina hodienomen S. Honorati habet, qui celeberrimi quondam totius Galliae monasterii in illa insulaauctor fuit et conditor

2Ergo in insula illa, praeter monasterium, erat aliqua habitatio hominum secularium.Remotiorem porro villulam vocavit Lirinum : quia cum insula esset in mari Mediterraneo,manifestum erat eam remotam esse ab urbibus et oppidis.

1

cia vel officii ratione ducuntur. Me vero sublevandae recordationis vel potiusoblivionis meae gratia Commonitorium3mihimet parasse suffecerit : quod ta-men paulatim, recolendo quae didici, emendare et implere quotidie, Dominopraestante, conabor. Atque hoc ipsum idcirco praemonui, ut si forte elapsumnobis, in manus sanctorum devenerit, nihil in eo temere reprehendant, quodadhuc videant promissa emendatione limandum.

II. Saepe igitur magno studio et summa attentione perquirens a quamplu-rimis sanctitate et doctrina praestantibus viris quonam modo possim certaquadam et quasi generali ac regulari via catholicae fidei veritatem ab haereti-cae pravitatis falsitate discernere, hujusmodi semper responsum ab omnibusfere retuli, quod sive ego, sive quis alius vellet exsurgentium haereticorumfraudes deprehendere laqueosque vitare, et in fide sana sanus atque integerpermanere, duplici modo munire fidem suam, Domino adjuvante, deberet :primum scilicet divinae legis auctoritate, tum deinde Ecclesiae catholicae tra-ditione. Hic forsitan requirat aliquis : Cum sit perfectus Scripturarum Canon,sibique ad omnia satis superque sufficiat, quid opus est ut ei Ecclesiasticaeintelligentiae jungatur auctoritas ?

Quia videlice Scripturam sacram pro ipsa sua altitudine non uno eo-demque sensu universi accipiunt, sed ejusdem eloquia aliter atque aliter aliusatque alius interpretatur ; ut pene quot homines sunt, tot illinc sententiaeerui posse videantur. Aliter namque illam Novatianus, aliter Sabellius, aliterDonatus exponit, aliter Arius, Eunomius, Macedonius ; aliter Photinus, Apol-linaris, Priscillianus, aliter Jovinianus, Pelagius, Caelestius ; aliter postremoNestorius. Atque idcirco multum necesse est, propter tantos tam varii erro-ris anfractus, ut propheticae et apostolicae interpretationis linea secundumEcclesiastici et Catholici sensus normam dirigatur.

In ipsa item Catholica Ecclesia magnopere curandum est ut id teneamusquod ubique, quod semper, quod ab omnibus creditum est. Hoc est etenim4

3Vincentii tempestate in usu erat Commonitorii vox : tum ad significanda mandatalegatis scripto data, ut a Theodosio Commonitorium Elpidio comiti datum Ephesum pro-ficiscenti ad Synodum, et alterum a Zosimo Faustino consignatum, quum in Africam missusfuit. Frequentius tamen sumebatur pro lege a mandante praescripta, ut exsequatur, quodconstat ex Epist. Innocentii Papae pro Joanne Chrysostomo. Hic vero, ut recte observatBaluzius in notis, significat scriptionis genus cujusmodi sunt adversaria ad sublevandammemoriam.

4Proprietate catholici nominis usi sunt Patres ad refellendos haereticos, quoniam juxtaProphetarum vaticinia per Orbem diffundenda erat Ecclesia, et non coarctanda in angulum

2

vere proprieque catholicum, quod ipsa vis nominis ratioque declarat, quaeomnia fere universaliter comprehendit. Sed hoc ita demum fiet, si sequamuruniversitatem, antiquitatem, consensionem. Sequemur autem universitatemhoc modo, si hanc unam fidem veram esse fateamur quam tota per orbemterrarum confitetur Ecclesia ; antiquitatem vero ita, si ab his sensibus nulla-tenus recedamus quos sanctos majores ac patres nostros celebrasse manifes-tum est : consensionem quoque itidem, si, in ipsa vetustate, omnium vel certepene omnium sacerdotum pariter et magistrorum definitiones sententiasquesectemur.

III. Quid igitur tunc faciet Christianus catholicus, si se aliqua Ecclesiaeparticula ab universalis fidei communione praeciderit ?

Quid utique nisi ut pestifero corruptoque membro sanitatem universi cor-poris anteponat ?

Quid si novella aliqua contagio non jam portiunculam tantum, sed totampariter Ecclesiam commaculare conetur ?

Tunc item providebit ut antiquitati inhaereat, quae prorsum jam nonpotest ab ulla novitatis fraude seduci. Quid si in ipsa vetustate, duorum auttrium hominum, vel certe civitatis unius aut etiam provinciae alicujus errordeprehendatur ?

Tunc omnino curabit ut paucorum temeritati vel inscitiae, si qua sunt,universaliter antiquitus universalis Ecclesiae5 decreta praeponat.

Quid si tale aliquid emergat ubi nihil hujusmodi reperiatur ?Tunc operam dabit ut collatas inter se majorum consulat interrogetque

parvae regionis, vel in Terrae particulam ; alioquin ut recte arguit Optatus lib. 2 de Schism.Donatist. num. 1 : « Ubi erit proprietas Catholici nominis, quum inde dicta sit Catholica,quod sit rationabilis et ubique diffusa. » Quod nomen quia honorificum, spemque salu-tis complectens, invident Haeretici nobis, conanturque eripere, ut olim Christiani nomeninvidit Julianus Apostata. At Romanae Ecclesiae filiis convenire acute ex ipsa haeretico-rum mente demonstrat Augustinus lib. Op. Imperfecti num. 75 : « Athanasianos, inquit,vel Homousianos Ariani Catholicos vocant, non et alii haeretici. Vos autem non solum aCatholicis, sed etiam ab Haereticis a vobis dissentientibus, et vobis similibus, Pelagianivocamini : quemadmodum non tantum a Catholica, sed etiam ab haeresibus vocanturAriani. Vos vero soli nos appellatis Traducianos, sicut illi Homousianos, sicut DonatistaeMacarianos, sicut Manichaei Pharisaeos, et caeteri haeretici diversis nominibus. Nec mi-rum esse debet, quod novi haeretici, catholicis a quibus exeunt novum nomen imponant(quod placuit etiam vanitati haereticorum nostri aevi). Hoc enim, et alii fecerunt, quandosimiliter exierunt. »

5Vetustus Codex Regius habet, Universalis Concilii decreta. Baluzius.

3

sententias, eorum duntaxat qui diversis licet temporibus et locis, in uniustamen Ecclesiae Catholicae communione et fide permanentes, magistri pro-babiles exstiterunt ;

et quicquid non unus aut duo tantum, sed omnes pariter uno eodemqueconsensu aperte, frequenter, perseveranter tenuisse, scripsisse, docuisse co-gnoverit, id sibi quoque intelligat absque ulla dubitatione credendum.

IV. Sed ut planiora fiant quae dicimus, exemplis singillatim illustrandasunt et paulo uberius exaggeranda ; ne immodicae brevitatis studio rapianturrerum pondera orationis celeritate. Tempore Donati,6 a quo Donatistae, cumsese7 multa pars Africae in erroris sui furias praecipitaret, cumque immemornominis, religionis, professionis, unius hominis sacrilegam temeritatem Ec-clesiae Christi praeponeret, tunc quicumque per Africam constituti, profanoschismate detestato, universis mundi Ecclesiis adsociati sunt, soli ex illis om-

6Donatum Magnum hic intelligit Vincentius, a quo appellatos fuisse Donatistas in DiviPossidii Vita luculento Optati testimonio probatum est ; quem locum consulat lector. Ob-servare tamen oportet longa aetate post schisma invectum appellatos fuisse ex Donatiparte ejus sectatores, quum primo dicerentur ex parte Majorini. Hinc in relatione AnuliniProconsulis ad Constantinum legitur : « Libellus Ecclesiae Catholicae criminum Caecilianitraditus a parte Majorini. » Similiter Augustinus dum de libello loquitur ait ablatum fuissea parte Majorini. At quia circa ann. Ch. 370, jam dicebatur Donati pars ; « quasi vere,inquit Optatus, populum cum Deo divisisset, ut intrepide suam diceret partem : » propte-rea iste S. Vir lib. 3 de Schism. Donatist. num. 3, disserens de libello, quem Constantinodederunt Capito, Nasucius, Dignus, et caeteri Episcopi, vocat eos partis Donati, et nonMajorini, forte substituendo notius nomen antiquo. At ingenue nihilominus Optati lapsumfateri debemus : quia ex tali libello infert Romae a Melchiade, et Concilio ab eodem ce-lebrato proscriptum fuisse Donatum Magnum ; quum in Collatione concesserint CatholiciPraesules damnatum esse Donatum esse a Casis Nigris. Vide Augustinum in Brev. Collat.diei tertiae cap. 12 et 17, et in lib. Retract. cap. 21.

7Quarto seculo, Optato teste, major erat numerus Catholicorum in Africa, quum lib. 2,n. 1, Donatistis vix particulam concedat, dicens : « Ergo ut Ecclesia in particula Africae,in angulo parvae regionis, apud vos esse possit, apud nos in alia parte Africae non erit ? »At eodem labente seculo ac vergente, longe plures erant Schismatici, ut refert Possidiusin Augustini Vita cap. 7, dum ait : « Per sanctum illum virum, levare in Africa EcclesiaCatholica exorsa est caput, quae..... rebaptizante Donati parte majorem multitudinemAfrorum, seducta et oppressa jacebat. » Suspicor ita crevisse factionem, quia intra uniusseculi spatium vix unus, et alter, Optatus nempe, et Augustinus, inventi sunt, qui scriptisillorum aperirent fraudes ac dolos, convincerentque insidias, quum interim Donatistaeomnes per singula loca maledicis vocibus perstreperent, ut loquitur Optatus lib. 1, num.4, quibus ipse ab aliqua occasione arrepta respondit. Quo modo, inquit Optatus, « satisfiet,et desideriis aliquorum. Nam a multis saepe desideratum est, ut ad eruendam veritatem,ab aliquibus defensoribus conflictus partium haberetur ; et fieri potuit. ».

4

nibus intra sacraria catholicae fidei salvi esse potuerunt ; egregiam profectorelinquentes posteris formam, quemadmodum scilicet deinceps, bono more,unius aut certe paucorum vesaniae universorum sanitas anteferretur. Itemquando Arianorum venenum non jam portiunculam quamdam, sed pene or-bem totum contaminaverat, adeo ut prope cunctis Latini sermonis Episcopispartim vi, partim fraude deceptis, caligo quaedam mentibus offunderetur,quidnam potissimum in tanta rerum confusione sequendum foret, tunc quis-quis verus Christi amator et cultor exstitit, antiquam fidem novellae perfidiaepraeferendo, nulla contagii ipsius peste maculatus est. Cujus quidem tempo-ris periculo satis superque monstratum est quantum invehatur calamitatisnovelli dogmatis inductione. Hunc siquidem non solum parvae res, sed etiammaximae labefactatae sunt. Nec enim tantum adfinitates, cognationes, ami-citiae, domus, verum etiam urbes, populi, provinciae, nationes, universumpostremo Romanum Imperium funditus concussum et emotum est. Namquecum prophana ipsa Arianorum novitas, velut quaedam Bellona aut furia,capto primo omnium Imperatore, cuncta deinde palatii culmina egibus no-vis subjugasset, nequaquam deinceps destitit universa miscere atque vexare,privata ac publica, sacra prophanaque omnia, nullum boni et veri gerere dis-crimen, sed quoscumque conlibuisset, tanquam de loco superiore percutere.

Tunc temeratae conjuges, depullatae viduae, prophanatae virgines, mo-nasteria demolita, disturbati clerici, verberati levitae, acti in exilium sacer-dotes, oppleta sanctis ergastula, carceres, metalla : quorum pars maxima,interdictis urbibus, protrusi atque extorres, inter deserta, speluncas, feras,saxa, nuditate, fame, siti affecti, contriti et tabefacti sunt. Atque haec om-nia numquid ullam aliam ob causam, nisi utique dum pro coelesti dogmatehumanae superstitiones introducuntur, dum bene fundata antiquitas scelestanovitate subruitur, dum superiorum instituta violantur, dum rescindunturscita patrum, dum convelluntur definita majorum, dum sese intra sacrataeatque incorruptae vetustatis castissimos limites prophanae ac novellae curio-sitatis libido non continet ?

V. Sed forsitan odio novitatis et amore vetustatis haec fingimus. Quisquishoc aestimat, beato saltem credat Ambrosio, qui, in secundo ad Impera-torem Gratianum libro, acerbitatem temporis ipse deplorans, ait : Sed jamsatis, inquit, omnipotens Deus, nostro exilio nostroque sanguine Confessorumneces, exilia Sacerdotum, et nefas tantae impietatis eluimus. Satis claruit eosqui violaverint fidem tutos esse non posse. Item in tertio ejusdem operis li-

5

bro : Servemus igitur, inquit, praecepta majorum, nec haereditaria signaculaausi rudis temeritate violemus. Librum signatum illum propheticum non Se-niores, non Potestates, non Angeli, non Archangeli aperire ausi sunt : soliChristo explanandi ejus praerogativa servata est. Librum sacerdotalem quisnostrum resignare audeat, signatum a Confessoribus, et multorum jam mar-tyrio consecratum ? Quem qui resignare coacti sunt8 postea tamen damnatafraude signarunt ; qui violare non ausi sunt, Confessores et martyres exstite-runt. Quomodo fidem eorum possumus denegare quorum victoriam praedica-mus ?

Praedicamus plane, inquam, oh, venerande Ambrosi ! Praedicamus plane,laudantesque miramur. Nam quis ille tam demens est qui eos, etsi adsequinon evaleat, non exoptet sequi quos a defensione fidei majorum nulla vis de-pulit, non minae, non blandimenta, non vita, non mors, non palatium, nonsatellites, non Imperator, non imperium, non homines, non daemones ? quos,inquam, pro religiosae vetustatis tenacitate tanto munere Dominus dignos ju-dicavit ut per eos prostratas restauraret Ecclesias, exstinctos spiritales popu-los vivificaret, dejectas sacerdotum coronas, reponeret, nefarias illas novellaeimpietatis non litteras, sed lituras, infuso coelitus Episcopis fidelium lacryma-rum fonte, deleret, universum postremo jam pene mundum saeva repentinaehaereseos tempestate perculsum ad antiquam fidem a novella perfidia, adantiquam sanitatem a novitatis vesania, ad antiquam lucem a novitatis cae-citate revocaret. Sed in hac divina quadam Confessorum9 virtute illud estetiam nobis vel maxime considerandum, quod tunc apud ipsam Ecclesiaevetustatem non partis alicujus, sed universitatis ab iis est suscepta defen-sio. Neque enim fas erat, ut tanti ac tales viri unius aut duorum hominumerrabundas sibique ipsis contrarias suspiciones tam magno molimine adse-rerent, aut vero pro alicujus provincio lae temeraria quadam conspirationecertarent, sed omnium sanctae Ecclesiae sacerdotum apostolicae et catholicae

8Intelligit Ambrosius Episcopos Arimino lapsos anno Christi 359, quos fidem ejurarecoegit Constantius die 10 Oct. ejusdem anni, dum paupertate, et aetate lassis Episcopis,reditum ad propria negat. Quae tantorum malorum fuerit causa Severus Sulpicius proditlib. 2 Historiae sacrae, c. 41, disserens de legatis ad Imperatorem missis : « Ex parte nos-trorum, inquit, leguntur homines adolescentes, parum docti et parum cauti : ab Arianisautem missi senes, callidi, et ingenio valentes, veterno perfidiae imbuti, qui apud Regemsuperiores facile exstiterunt. » At cognito dolo Ariminenses Episcopi contestabantur cor-pus Domini, et quidquid in Ecclesia sanctum est, se nihil mali fuisse suspicatos, quaeflentes asserebant parati, et subscriptionem pristinam, et omnes Arianorum Blasphemiascondemnare, ut loquitur Hieronymus in Dialogo cont. Luciferianos.

9Ita prorsus Codd. Regii, quum editiones haberent Confessionum. Baluzius.

6

veritatis haeredum decreta et definita sectantes, maluerunt semetipsos quamvetustae universitatis fidem prodere. Unde et ad tantam gloriam perveniremeruerunt, ut non solum Confessores, verum etiam Confessorum principesjure meritoque habeantur.

VI. Magnum hoc igitur eorumdem beatorum exemplum, planeque divi-num, et veris quibusque Catholicis indefessa meditatione recolendum, quimodum septemplicis candelabri septena sancti Spiritus luce radiante, claris-simam posteris formulam praemonstrarunt quonam modo deinceps per sin-gula quaeque errorum vaniloquia, sacratae vetustatis auctoritate prophanaenovitatis conteratur audacia.

Neque hoc sane novum. Siquidem mos iste semper in Ecclesia viguit utquo quisque foret religiosor, eo promptius novellis adintentionibus contrai-ret. Exemplis talibus plena sunt omnia. Sed ne longum fiat, unum aliquod,et hoc ab Apostolica potissimum Sede sumemus ; ut omnes luce clarius vi-deant beatorum Apostolorum beata successio quanta vi semper, quanto stu-dio, quanta contentione defenderit susceptae semel Religionis integritatem.Quondam igitur venerabilis memoriae Agrippinus Carthaginensis10 Episco-pus, primus omnium mortalium contra divinum Canonem, contra universalisEcclesiae regulam, contra sensum omnium consacerdotum, contra morematque instituta majorum, rebaptizandum esse censebat. Quae praesumptiotantum mali invexit, ut non solum Haereticis omnibus formam sacrilegii,sed etiam quibusdam Catholicis occasionem praebuerit erroris. Cum ergoundique ad novitatem rei cuncti reclamarent, atque omnes quaquaversumsacerdotes pro suo quisque studio retinerentur, tunc beatae memoriae Papa

10Secundus Carthaginensium praesulum, quorum memoria ad nos usque pervenit. Subeo duo celebrata fuere Carthaginensia Concilia, primum de haereticis baptizandis ab Epi-scopis Proconsularis Africae ac Numidiae, in tertii seculi initio. Nam Tertullianus qui certo,ut fertur, lapsus est circa haereticorum baptisma, ait in libro de Baptismo edito post an-num Chr. 200 : « Circa haereticos sane quid custodiendum sit digne quis retractet ? ad nosenim editum est ; » quibus verbis ad Agrippini respexisse decretum concedet aequus lector.Hinc non satis recte a P. Harduino affixum est tale Concilium ann. Chr. 215, praesertimquum Cyprianus in Ep. 73, ad Jubajanum data anno Chr. 254, dicat : « Apud nos nonnova aut repentina res est, ut baptizandos censeamus eos, qui ab haereticis ad Ecclesiamveniunt, quando multi jam anni sunt, et longa aetas, ex quo sub Agrippino bonae memo-riae viro convenientes in unum plurimi Episcopi hoc statuerunt. » Alterum Concilium, inquo sancitus canon : Ne clericus ullus tutelam, curamve susciperet, celebratum fuit circ.ann. Chr. 215.

7

Stephanus11 apostolicae Sedis antistes, cum caeteris quidem collegis suis, sedtamen prae caeteris restitit, dignum, ut opinor, existimans si reliquos omnestantum fidei devotione vinceret quantum loci auctoritate superabat. Deniquein Epistola12 quae tunc ad Africam missa est, his verbis sanxit : Nihil novan-dum nisi quod traditum est. Intelligebat etenim vir sanctus et prudens nihilaliud rationem pietatis admittere, nisi ut omnia, qua fide a patribus susceptaforent, eadem fide filiis consignarentur ; nosque Religionem, non qua velle-mus ducere, sed potius qua illa duceret sequi oportere ; idque esse propriumChristianae modestiae et gravitatis, non sua posteris tradere, sed a majori-bus accepta servare. Quis ergo tunc universi negotii exitus ? Quis utique nisiusitatus et solitus ?

Retenta est scilicet antiquitas, explosa novitas. Sed forte tunc ipsi novitiaeadinventioni patrocinia defuerunt ? Imo vero tanta vis ingenii adfuit, tantaeloquentiae flumina, tantus adsertorum numerus, tanta verisimilitudo, tantadivinae legis oracula, sed plane novo ac malo more intellecta, ut mihi omnisilla conspiratio nullo modo destrui potuisse videatur nisi sola tanti moliminiscausa ipsa illa suscepta, ipsa defensa, laudata novitatis professio destituisset.

Quid postremo ? Ipsius Africani Concilii13 sive decreti quae vires ?Donante Deo, nullae ; sed universa tanquam somnia, tanquam fabulae,

tanquam superflua, abolita, antiquata calcata sunt.Et, o rerum mira conversio ! Auctores ejusdem opinionis Catholici, consec-

tatores vero Haeretici judicantur ; absolvuntur magistri, condemnantur dis-

11Celebrato a Cypriano III, Carthaginensi Concilio in causa rebaptizationis anno Chr.255 vel 256, Kal. Sept. cum Episcopis 87 Proconsularis Provinciae, Numidiae, ac Mauri-taniae, graviter commotus est Stephanus, qui paulo ante Lucio successerat. Unde coactaanno 256, Romae synodo acres aculeatasque dedit ad Africam, ac Firmilianum, HelenumTarsi, aliosque Apostolicas litteras, et si fidem habemus Dyonisio Alexandrino in Epist.ad Xystum, statuit « non communicandum esse his, qui rebaptizant ; sed debere conside-rare magnitudinem rei, quia non, quicumque, sed permagni, et nobiles Episcopi viri sunt,quibus hoc visum est. ».

12Deperdita epistola sententiam servatam habemus in Ep. 74, Cypriani ad Pompeianum.Consultus enim a Pompeio Sabratensi Episcopo haec ex Stephani epistola decerpsit :« Si quis ergo a quacumque haeresi venerit ad nos, nihil innovetur, nisi quod traditumest, ut manus illi imponatur in poenitentiam ; quum ipsi haeretici proprio alterutrumad se venientes non baptizent, sed communicent tantum. » Non errasse Pontificem inrebaptizationis negotio tanta argumentorum luce probat Doctissimus Pater D. ConstantiusCoustant, tom. 1, Epist. Pontif. a pag. 2217, ut nimium tardus, vel malignus sit, qui illisnon suadetur.

13Tertium intelligit Africae universale, quod singulari modestia refellit Augustinus lib.2 et 3, de Bapt. cont. Donatist.

8

cipuli ; conscriptores librorum filii regni erunt, adsertores vero gehenna sus-cipiet.

Nam quis ille tam demens est qui illud sanctorum omnium et Episcopo-rum et Martyrum lumen beatissimum Cyprianum cum caeteris collegis suisin aeternum dubitet regnaturum esse cum Christo ?

Aut quis tam contra sacrilegus qui Donatistas et caeteras pestes, quaeillius auctoritate Concilii rebaptizare se jactitant, in sempiternum neget ar-suros esse cum diabolo ?

VII. Quod quidem mihi divinitus videtur promulgatum esse judiciumpropter eorum maxime fraudulentiam qui cum sub alieno nomine haeresimconcinnare machinentur, captant plerumque veteris cujuspiam viri scriptapaulo involutius edita, quae pro ipsa sui obscuritate dogmati suo quasi congruant ;ut illud nescio quid quodcunque proferunt, neque primi neque soli sentire vi-deantur. Quorum ego nequitiam duplici odio dignam judico, vel eo quod hae-reseos venenum propinare aliis non pertimescunt, vel eo etiam quod sancti cu-jusque viri memoriam tanquam sopitos jam cineres prophana manu ventilant,et quae silentio sepeliri oportebat, rediviva opinione diffamant, sequentes om-nino vestigia auctoris sui Cham, qui nuditatem venerandi Noe non modooperire neglexit, verum quoque irridendam caeteris enuntiavit. Unde tantamlaesae pietatis meruit offensam ut etiam posteri ipsius peccati sui maledictisobligarentur, beatis illis fratribus multum longeque dissimilis, qui nuditatemipsam reverendi patris neque suis temerare oculis, neque alienis patere volue-runt, sed aversi, ut scribitur, texerunt eum : quod est erratum sancti viri necapprobasse nec prodidisse14 ; atque idcirco beata in posteros benedictione do-

14Filios verenda patris sui superjecto dorsis pallio aversos operuisse est, ut Gregorius25 Moral., cap. 22, loquitur, bonis subditis sic praepositorum suorum mala displicere, uttamen haec ab aliis occultent : « Operimentum, inquit, aversi deferunt, quia judicantesfactum et venerantes magisterium nolunt videre, quod tegunt. » Quod prudens optimiPontificis ac Vincentii monitum, summopore commendat celebris ex Protestantium parteeditor Cypriani Joannes Fellus Episcopus Oxoniensis ; at aliis placet Patrum castigareerrata, inter quos libenter nomen professus est suum Clericus ; quam ob causam in Ep.6 Crit. et Eccles. culpat dissimulationes omnes in Ecclesiastica historia ut illicitas. Atdemus magnorum hominum esse castiganda peccata, ne forte incauti illa sequantur ; quotamen modo id a quibusdam est praestitum, non dico christianum, sed nec ingenuum decethominem, nempe cum amaritudine, rabie, acerbitate ; dolose levia errata invidiosis vocibusexaggerando, praeteritis dissimulatisque ingentibus meritis. De tali ac tanta iniquitategraviter postulatus est Clericus ipse a viris probitate et doctrina conspicuis, quod opusfuit advertere, morem ipsi gerendo, ne quid notitia dignum dissimuletur in Ecclesiastica

9

nati sunt. Sed ad propositum redeamus. Magno igitur metu nobis immutataefidei ac temeratae religionis piaculum pertimescendum est ; a quo nos solumconstitutionis Ecclesiasticae disciplina, sed etiam censura Apostolicae deter-ret auctoritatis. Scitum enim cunctis est quam graviter, quam severe, quamvehementer invehatur in quosdam beatus Apostolus Paulus, qui mira levitatenimium cito translati fuerant ab eo qui eos vocaverat in gratiam Christi, inaliud Evangelium, quod non est aliud, qui coacervarant sibi magistros ad suadesideria, a veritate quidem auditum avertentes, conversi vero ad fabulas, ha-bentes damnationem quod primam fidem irritam fecissent ; quos deceperantii de quibus ad Romanos fratres scribit idem Apostolus : Rogo autem vos,fratres, ut observetis eos qui dissentiones et offendicula, praeter doctrinamquam ipsi didicistis, faciunt ; et declinate ab illis. Hujusmodi enim ChristoDomino non serviunt, sed suo ventri, et per dulces sermones et benedictionesseducunt corda innocentium. Qui intrant per domos, et captivas ducunt mu-lierculas oneratas peccatis, quae ducuntur variis desideriis ; semper discentes,et ad scientiam veritatis nunquam pervenientes. Vaniloqui et seductores, quiuniversas domos subvertunt, docentes quae non oportet, turpis lucri gratia.Homines corrupti mente, reprobi circa fidem, superbi, et nihil scientes, sedlanguentes circa quaestiones et pugnas verborum ; qui veritate privati sunt,existimantes quaestum esse pietatem : simul autem et otiosi discunt circumiredomos ; non solum autem otiosi, sed et verbosi, et curiosi loquentes quae nonoportet : qui bonam conscientiam repellentes, circa fidem naufragaverunt :quorum prophana vaniloquia multum proficiunt ad impietatem, et sermo eo-rum ut cancer serpit15. Bene autem quod de iis item scribitur : Sed ultra nonproficient. Insipientia enim eorum manifesta erit omnibus, sicut et illorumfuit.

VIII. Cum ergo tales quidam circumeuntes provincias et civitates, atqueerrores venalitios circumferendo, etiam ad Galatas devenissent, cumque hisauditis Galatae nausea quadam veritatis affecti, Apostolicae Catholicaequedoctrinae manna revomentes, haereticae novitatis sordibus oblectarentur, itasese Apostolicae potestatis exeruit auctoritas, ut summa cum severitate de-cerneret : Sed licet nos, inquit, aut angelus de coelo evangelizet vobis prae-terquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit16 Quid est quod ait, Sed

historia.152 Tim. 2.16Gal. 1.

10

licet nos ? Cur non potius : Sed licet ego ? Hoc est : Etiamsi Petrus, etiamsiAndreas, etiamsi Joannes, etiamsi postremo omnis Apostolorum chorus evan-gelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus, anathema sit. Tremenda dis-trictio, propter adserendam primae fidei tenacitatem, nec sibi, nec caeteriscoapostolis pepercisse ! Parum est : Etiamsi angelus, inquit, de coelo evange-lizet vobis, praeterquam quod evangelizavimus, anathema sit. Non suffeceratad custodiam traditae semel fidei, humanae conditionis commemorasse natu-ram, nisi angelicam quoque excellentiam comprehendisset. Licet nos, inquit,aut angelus de coelo. Non quia sancti coelestesque angeli peccare jam pos-sint ; sed hoc est quod dicit : Si etiam, inquit, fiat quod non potest fieri,quisquis ille traditam semel fidem mutare tentaverit, anathema sit. Sed haecforsitan perfunctorie praelocutus est, et humano potius effudit impetu, quamdivina ratione decrevit. Absit. Sequitur enim, et hoc ipsum ingenti molimineiteratae insinuationis inculcat : Sicut praediximus, et nunc iterum dico : Siquis vobis evangelizaverit, praeterquam quod accepistis, anathema sit. Nondixit : Si quis vobis annuntiaverit praeterquam quod accepistis, benedictus sit,laudetur, recipiatur ; sed, anathema sit, inquit, id est, separatus, segregatus,exclusus, ne unius ovis dirum contagium innoxium gregem Christi venenatapermixtione contaminet.

IX. Sed forsitan Galatis ista tantum praecepta sunt. Ergo et illa solis Ga-latis imperata sunt quae in ejusdem Epistolae sequentibus commemorantur :qualia sunt haec : Si vivimus spiritu, spiritu et ambulemus. Non efficiamurinanis gloriae cupidi, invicem provocantes, invidentes, et reliqua. Quod si ab-surdum est, et omnibus ex aequo imperata sunt, restat ut sicut haec morummandata, ita etiam illa quae de fide cauta sunt omnes pari modo comprehen-dant, et sicut nemini licet invicem provocare aut invidere invicem, ita neminiliceat, praeter id quod Ecclesia Catholica usquequaque evangelizat accipere.Aut forsitan tunc jubebatur, si quis annuntiasset praeterquam quod annun-tiatum fuerat, anathematizari ; nunc vero jam non jubetur. Ergo et illudquod item ibi ait : Dico autem, spiritu ambulate, et desiderium carnis nonperficietis, tunc tantum jubebatur, modo vero jam non jubetur. Quod si im-pium pariter et perniciosum est ita credere, necessario sequitur ut sicut haeccunctis aetatibus observanda sunt, ita illa quoque quae de non mutanda fidesancita sunt cunctis aetatibus imperata sint. Annuntiare ergo aliquid Chris-tianis catholicis, praeter id quod acceperunt nunquam licuit, nusquam licet,nunquam licebit ; et anathematizare eos qui annuntiant aliquid praeterquam

11

quod semel acceptum est, nunquam non oportuit, nusquam non oportet,nunquam non oportebit. Quae cum ita sint, estne aliquis vel tantae audaciaequi praeter id quod apud Ecclesiam annuntiatum est annuntiet, vel tantaelevitatis qui praeter id quod ab Ecclesia accepit accipiat ? Clamat et repe-tendo clamat, et omnibus, et semper, et ubique per litteras suas clamat ille,ille vas electionis, ille magister gentium, ille Apostolorum tuba, ille terra-rum praeco, ille coelorum conscius, ut si quis novum dogma annuntiaverit,anathematizetur. Et contra reclamant ranae quaedam, et cyniphes, et mus-cae17 moriturae, quales sunt Pelagiani, et hoc Catholicis : Nobis, inquiunt,auctoribus, nobis principibus, nobis expositoribus, damnate quae tenebatis,tenete quae damnabatis, rejicite antiquam fidem, paterna instituta, majorumdeposita ; et recipite : quaenam illa tandem ? horreo dicere : sunt enim tamsuperba, ut mihi non modo afirmari, sed ne refelli quidem sine aliquo piaculoposse videantur.

X. Sed dicet aliquis : Cur ergo persaepe divinitus sinuntur excellentesquaedam personae in Ecclesia constitutae res novas Catholicis annuntiare ?

Recta interrogatio et digna quae diligentius atque uberius pertractetur :cui tamen non ingenio proprio, sed divinae legis auctoritate, Ecclesiasticimagisterii documento satisfaciendum est.

Audiamus ergo sanctum Moysen ; et ipse nos doceat cur docti viri, et quipropter scientiae gratiam ab Apostolo etiam prophetae nuncupantur, proferreinterdum permittantur nova dogmata, quae vetus Testamentum allegoricosermone deos alienos appellare consuevit, eo quod scilicet ita ab haereticisipsorum opiniones sicut a gentibus dii sui observentur.

Scribit ergo in Deuteronomio beatus Moyses : Si surrexerit, inquit, in me-

17Suspicatur P. Macedo respexisse Gelasium Pontificem ad hunc Vincentii locum, dum inEpist. ad Episcopos per Picenum constitutos, vocat delirum quemdam senem Pelagianummuscam morituram, quum vulgata lectio, ut ille loquitur, habeat muscae morientes ; undein Comment. Eccl. Polem. cap. XI, infert Lirinensem non fuisse Pelagiana lue infectum.Poterat addere, appellari etiam ranam a Gelasio. « Oblatus est nobis, inquit, miserabilissenex Seneca nomine, in Pelagianae voraginis coeno, sicut de quibusdam in Apocalypsilegimus, velut una ranarum imprudenter immersus. At Gelasio notum fuisse Vincentiiopus, non credo : alioquin illi meritum rependisset honorem in recensione librorum, ettestimonium illud Eccl. 10, v. 1, de muscis morituris forte legit in Optato Milevitano lib.7, num. 4, vel Augustino lib. 2 cont. Ep. Petiliani cap. X, ubi ait : « Propter numerositatemmuscis arbitror esse comparatos ; sed hi exterminant oleum suavitatis, qui non ipsam Deigratiam, sed hominum mores intuentur. »

12

dio tui propheta, aut qui somnium vidisse se dicat18, id est, magister in Eccle-sia constitutus, quem discipuli vel auditores sui ex aliqua revelatione docerearbitrentur. Quid deinde ? et praedixerit, inquit, signum atque portentum, etevenerit quod locutus est. Magnus profecto nescio quis signatur magister ettantae scientiae qui sectatoribus propriis non solum quae humana sunt nosse,verum etiam quae supra hominem sunt praenoscere posse videatur ; qualesfere discipuli sui jactitant fuisse Valentinum, Donatum, Photinum, Apollina-rem, caeterosque ejusmodi. Quid postea ? Et dixerit, inquit, tibi : Eamus, etsequamur deos alienos quos ignoras, et serviamus eis. Qui sunt dii alieni, nisierrores extranei quos ignorabas, id est, novi et inauditi ? Et serviamus eis,id est, credamus eis, sequamur eos. Quid ad extremum ? Non audies, inquit,verba prophetae illius aut somniatoris. Et quare, oro te, a Deo non prohibe-tur doceri quod a Deo prohibetur audiri ? Quia, inquit, tentat vos DominusDeus vester, ut palam fiat utrum diligatis eum an non, in toto corde et in totaanima vestra. Luce clarius aperta causa est cur interdum divina Providentiaquosdam Ecclesiarum magistros nova quaedam dogmata praedicare patiatur.Ut tentet vos, inquit, Dominus Deus vester. Et profecto magna tentatio estcum ille quem tu prophetam, quem prophetarum discipulum, quem doctoremet adsertorem veritatis putes, quem summa veneratione et amore complexussis, is subito latenter noxios subinducat errores, quos nec cito deprehenderevaleas, dum antiqui magisterii duceris praejudicio, nec facile damnare fasducas, dum magistri veteris praepediris affectu.

XI. Hic forsitan efflagitet aliquis ut ea quae sancti Moysi verbis adsertasunt, Ecclesiasticis aliquibus demonstrentur exemplis. Aequa expostulatio,nec diu differenda. Nam ut a proximis et manifestis incipiam, qualem fuissenuper tentationem putamus, cum infelix ille Nestorius, subito ex ove conver-sus in lupum, gregem Christi lacerare coepisset, cum eum hi ipsi qui rode-bantur ex magna adhuc parte ovem crederent, ideoque morsibus ejus magispaterent ? Nam quis eum facile errare arbitraretur quem tanto Imperii judi-cio electum, tanto sacerdotum studio prosecutum videret ; qui cum magnosanctorum amore, summo populi favore celebraretur, quotidie palam divinatractabat eloquia, et noxios quosque Judaeorum et Gentilium confutabat er-rores ? Quo tandem iste modo non cuivis fidem faceret se recta docere, rectapraedicare, recta sentire, qui ut uni haeresi suae auditum patefaceret, cunc-tarum haereseon blasphemias insectabatur ? Sed hoc erat illud quod Moyses

18Deut. 13.

13

ait : Tentat vos Dominus Deus vester si diligatis eum an non. Et ut Nes-torium praetereamus, in quo plus semper admirationis quam utilitatis, plusfamae quam experientiae fuit, quem opinione vulgi aliquamdiu magnum hu-mana magis fecerat gratia quam divina, eos potius commemoremus qui mul-tis profectibus multaque industria praediti non parvae tentationi Catholicishominibus exstiterunt. Velut apud Pannonias majorum memoria PhotinusEcclesiam Sirmitanam tentasse memoratur : ubi cum magno omnium favorein sacerdotium fuisset ascitus, et aliquandiu tanquam Catholicus administra-ret, subito, sicut malus ille propheta aut somniator quem Moyses significat,creditam sibi plebem Dei persuadere coepit ut sequeretur deos alienos, idest, errores extraneos, quos antea nesciebat. Sed hoc usitatum. Illud veroperniciosum, quod ad tantum nefas non mediocribus adminiculis utebatur.Nam erat et ingenii viribus valens et doctrinae opibus exemplo istius Eccle-siasticae tentationis periculum discimus, et simul ad observandae diligentiusfidei custodiam commonemur. Etenim ipse auditoribus suis magnos aestus19

et magnas generavit angustias ; quippe cum eos huc Ecclesiae traheret aucto-ritas, huc magistri retraheret consuetudo ; cumque inter utraque nutabundiet fluctuantes, quid potius sibi seligendum foret non expedirent. Sed forsitanejusmodi ille vir erat qui dignus esset facile contemni. Imo vero tantus actalis cui nimium cito in plurimis crederetur. Nam quid illo praestantius, acu-mine, exercitatione, doctrina ? Quam multas ille haereses multis voluminibusoppresserit, quot inimicos fidei confutaverit errores, indicio est opus illud tri-ginta non minus librorum, nobilissimum ac maximum, quo insanas Porphyriicalumnias magna probationum mole confudit. Longum est universa ipsiusopera commemorare ; quibus profecto summis aedificatoribus Ecclesiae paresse potuisset, nisi prophana illa haereticae curiositatis libidine novum nescioquid adinvenisset quo et cunctos labores suos velut cujusdam leprae admix-tione foedaret et committeret ut doctrina ejus non tam aedificatio, quamtentatio potius Ecclesiastica diceretur.

XII. Hic a me forsitan deposcatur ut horum quos supra commemoravihaereses exponam, Nestorii scilicet, Apollinaris, et Photini. Hoc quidem adrem de qua nunc agimus non attinet. Propositum etenim nobis est, non sin-gulorum errores persequi, sed paucorum exempla proferre, quibus evidenter

19Haec est lectio Cod. Reg. Unde confirmatur conjectura Barthol. Petri Duac., qui inmargine edit. suae adnotavit hic legendum aestus pro eo quod editiones habebant actus.Baluzius.

14

ac perspicue demonstretur illud quod Moyses ait, quia scilicet si quandoEcclesiasticus aliquis magister, et ipse interpretandis prophetarum mysteriispropheta, novi quiddam in Ecclesiam Dei tentet inducere, ad tentationem idnostram fieri Providentia divina patiatur.

Utile igitur fuerit, in excursu, quid supra memorati haeretici sentiant bre-viter exponere, id est, Photinus, Apollinaris, Nestorius. Photini ergo sectahaec est. Dicit Deum singulum esse et solitarium, et more Judaico confi-tendum. Trinitatis plenitudinem negat, neque ullam Dei Verbi aut ullamSpiritus sancti putat esse personam. Christum vero hominem tantummodosolitarium adserit, cui principium adscribit ex Maria : et hoc omnimodisdogmatizat, solam nos personam Dei Patris et solum Christum hominemcolere debere. Haec ergo Photinus. Apollinaris vero in unitate quidem Tri-nitatis quasi consentire se jactitat, et hoc ipsum non plena fidei20 sanitate ;sed in Domini incarnatione aperta professione blasphemat. Dicit enim in ipsaSalvatoris nostri carne aut animam humanam penitus non fuisse, aut certetalem fuisse cui mens et ratio non esset. Sed et ipsam Domini carnem nonde sanctae Virginis Mariae carne susceptam, sed de coelo in Virginem des-cendisse dicebat ; eamque nutabundus semper et dubius modo coaeternamDeo Verbo, modo de Verbi divinitate factam praedicabat. Nolebat enim inChristo esse duas substantias, unam divinam, alteram humanam, unam exPatre, alteram ex matre ; sed ipsam Verbi naturam putabat esse discissam,quasi aliud ejus permaneret in Deo, aliud vero versum fuisset in carnem ; utcum veritas dicat ex duabus substantiis unum esse Christum, ille contrariusveritati ex una Christi divinitate duas adserat factas esse substantias. Haecitaque Apollinaris.

Nestorius autem contrario Apollinari morbo, dum sese duas in Christo

20Miror doctissimum virum Dionysium Petavium tom. 5. Theolog. dogm. lib. 1, cap.6, n. 15, oppositum legere, quasi nempe Vincentius dixerit, et ipsum plena fidei sanitate,reclamantibus editionibus, ac contextu ipso : praesertim quia non latuit virum omnigenaeruditione refertum a Basilio in Ep. 293, et a Gregorio Nazianzeno in Ep. 1, ad Cled. pag.744, reprehensum fuisse Apollinarem, ut in Sabellii errorem inclinantem, cujus rei testeshic posterior affert libros illius. Hinc minime audiendus Leontius in lib. de sectis Act. 4,tom. 11, Bibl. PP. dum affirmat hominem non errare circa Trinitatem. « Tametsi, inquit,Gregorii ambo etiam hac in parte erroris illum arguant. » Sed praeter Gregorios exstatetiam Basilius et Lirinensis, ut alios omittam ; unde suspicor non pervenisse ad LeontiumApollinaris libros, in quibus erratum deprehendit Nazianzenus : nisi forte quis dicere ma-lit, hominem contraria dogmata vulgasse, quod accidere illi potuit, dum « in tractandaTheologia non e Scripturis, sed ex humanis inventis argumenta petebat, » quemadmodumait Basilius.

15

substantias distinguere simulat, duas introducit repente personas, et inau-dito scelere duos esse vult filios Dei, duos Christos, unum Deum, alterumhominem, unum qui ex Patre, alterum qui sit generatus ex matre. Atque ideoasserit sanctam Mariam non Theotocon, sed Christotocon esse dicendam :quia scilicet ex ea non ille Christus qui Deus, sed ille qui erat homo, natussit. Quod si quis eum putat in litteris suis unum Christum dicere et unamChristi praedicare personam, non temere credat. Aut enim istud fallendi artemachinatus est, ut per bona facilius suaderet et mala, sicut ait Apostolus :Per bonum mihi operatus est mortem21. Aut ergo, ut diximus, fraudulentiaecausa quibusdam in locis scriptorum suorum unum Christum et unam Christipersonam credere se jactitat, aut certe post partum jam Virginis ita in unumChristum duas perhibet convenisse personas, ut tamen conceptus seu partusVirginei tempore, et aliquanto postea duos Christos fuisse contendat ; ut cumscilicet Christus homo communis primum et solitarius natus sit, et necdumDei Verbo personae unitate sociatus, postea in eum adsumentis Verbi per-sona descenderit ; et licet nunc in Dei gloria maneat adsumptus, aliquandiutamen nihil inter illum et caeteros homines interfuisse videatur.

XIII. Haec ergo Nestorius, Apollmaris, Photinus adversus Catholicam fi-dem rabidi canes latrant : Photinus, Trinitatem non confitendo ; Apollinaris,convertibilem Verbi dicendo naturam, et duas in Christo substantias nonconfitendo, et aut totam Christi animam aut certe mentem atque rationemin anima denegando, et adserendo pro sensu mentis fuisse Dei Verbum ; Nes-torius, duos Christos aut semper esse, aut aliquandiu fuisse adseverando.Ecclesia vero Catholica et de Deo et de Salvatore nostro recta sentiens, necin Trinitatis mysterio nec in Christi incarnatione blasphemat. Nam et unamdivinitatem in Trinitatis plenitudine et Trinitatis aequalitatem in una atqueeadem majestate veneratur, et unum Christum Jesum, non duos, eumdemqueDeum pariter atque hominem confitetur. Unam quidem in eo personam, sedduas substantias ; duas substantias, sed unam credit esse personam : duassubstantias, quia mutabile non est Verbum Dei, ut ipsum verteretur in car-nem ; unam personam, ne duos profitendo filios, quaternitatem videatur co-lere, non Trinitatem.Sed operae pretium est ut id ipsum etiam atque etiamdistinctius et expressius enucleemus. In Deo una substantia, sed tres perso-nae ; in Christo duae substantiae, sed una persona. In Trinitate alius atquealius, non aliud atque aliud ; in Salvatore aliud atque aliud, non alius atque

21Rom. 7.

16

alius.Quomodo in Trinitate alius atque alius, non aliud atque aliud ?Quia scilicet alia et persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti ; sed

tamen Patris et Filii et Spiritus sancti non alia et alia, sed una eademquenatura.

Quomodo in Salvatore aliud atque aliud, non alius atque alius ?Quia videlicet altera substantia divinitatis, altera humanitatis ; sed tamen

deitas et humanitas non alter et alter, sed unus idemque Christus, unusidemque filius Dei, et unius ejusdemque Christi et filii Dei una eademquepersona ; sicut in homine aliud caro, et aliud anima, sed unus idemque homoanima et caro.

In Petro et Paulo aliud anima, aliud caro ; nec tamen duo Petri, caro etanima ; aut alter Paulus anima, et alter caro ; sed unus idemque Petrus, unusidemque Paulus, ex duplici diversaque subsistens animi corporisque natura.Ita igitur in uno eodemque Christo duae substantiae sunt ; sed una divina,altera humana ; una ex Patre Deo, altera ex matre Virgine ; una coaeternaet aequalis Patri, altera ex tempore et minor Patre ; una consubstantialisPatri, altera consubstantialis matri ; unus tamen idemque Christus in utraquesubstantia.

Non ergo alter Christus Deus, alter homo ; non alter increatus, alter crea-tus ; non alter impassibilis, alter passibilis ; non alter aequalis Patri, alterminor Patre ; non alter ex Patre, alter ex matre ; sed unus idemque ChristusDeus et homo, idem non creatus et creatus, idem incommutabilis et impas-sibilis, idem commutatus et passus, idem Patri et aequalis et minor, idem exPatre ante secula genitus, idem in seculo ex matre generatus, perfectus Deus,perfectus homo.

In Deo summa divinitas, in homine plena humanitas. Plena, inquam, hu-manitas : quippe quae animam simul habeat et carnem, sed carnem veram,nostram, maternam, animam vero intellectu praeditam, mente ac rationepollentem.

Est ergo in Christo verbum, anima, caro ; sed hoc totum unus est Christus,unus filius Dei, et unus Salvator ac Redemptor noster.

Unus autem, non corruptibili nescio qua divinitatis et humanitatis confu-sione, sed integra et singulari quadam unitate personae.

Neque enim illa conjunctio alterum in alterum convertit atque mutavit(qui est error proprius Arianorum)22, sed ita in unum potius utrum que com-

22Ut Ariani facilius improvidis suaderent Verbum alterius esse a Patre substantiae, pas-

17

pegit, ut manente semper in Christo singularitate unius ejusdemque perso-nae, in aeternum quoque permaneat proprietas uniuscujusque naturae ; quoscilicet nec unquam Deus corpus esse incipiat, nec aliquando corpus, corpusesse desistat.

Quod etiam humanae conditionis demonstratur exemplo.Neque enim in praesenti tantum, sed in futuro quoque, unusquisque ho-

minum ex anima constabit et corpore, nec tamen unquam aut corpus inanimam aut anima vertetur in corpus ; sed unoquoque hominum sine finevicturo, in unoquoque hominum sine fine necessario utriusque substantiaedifferentia permanebit.

Ita in Christo quoque utriusque substantiae sua cuique in aeternum pro-prietas, salva tamen personae unitate, retinenda est.

XIV. Sed cum personam saepius nominamus, et dicimus quod Deus perpersonam homo factus sit, vehementer verendum est ne hoc dicere videamurquod Deus verbum sola imitatione actionis quae sunt nostra susceperit, etquidquid illud est conversationis humanae, quasi adumbratus, non quasi verushomo fecerit ; sicut in theatris fieri solet, ubi unus plures effingit repentepersonas, quarum ipse nulla est.

Quotiescumque etenim aliqua suscipitur imitatio actionis alienae, ita alio-

sum asseruere in carne ; ac animae instar fuisse corpori divinitatem illam Verbi velutisecundariam aiebant ; unde ex eorum mente in humanitatem quasi conversa erat divini-tas, dum substantivae hominis formae in Christo locum tenuit. Hunc errorem assumptaehumanitatis destruentem fidem praeter Lirinensem exprobat illis Leontius de sect. Act 2,Athanasius in lib. de salutari Adventu, et in altero de incarnatione Christi : ac potissi-mum Hilarius in toto lib. X de Trinitate, unde numer. 9, ait : « Volunt plerique eorum expassionis metu, et infirmitate patiendi, non in natura eum impassibilis Dei fuisse..... Sedinferioris a Deo Patre naturae, et humanae passionis trepidaverit metu, et ad corporalispoenae congemuerit atrocitatem. » Quae quum ita sint, jam sine ambiguitate ulla faciledirimitur tota controversia, quam Claudianus Mamertus, Berengarius ac Joannes quidamapud Philippum bonae spei Abbatem excitarunt Hilario, quasi humanas in Christo Pas-siones neganti num. 23 ejusdem libri dum inquit : « Passus quidem est Dominus JesusChristus, dum caeditur, dum suspenditur, dum crucifigitur, dum moritur : sed in corpusDomini irruens Passio, nec non fuit Passio, nec tamen naturam Passionis exseruit, dum etpoenali ministerio desaevit, et virtus corporis sine sensu poenae vim poenae in se desae-vientis excepit. » Sensus ergo est : Passio qua caesus est Christus, fuit ex parte corporis,seu humanitatis a Verbo assumptae, quae sensu, dolore, tolerantia demutata est ; sed veranon fuit ex parte Verbi, quod demutationis effectibus caruerit : et hoc est quod Hilariusinquit Filium Dei vim poenae in se desaevientis sine sensu poenae excepisse. ConsulatLect. generalem praefat. praemissam Operibus D. Hilarii Edit. P. Coustant. §III.

18

rum officia aut opera patrantur, ut tamen hi qui agunt, non sint ipsi quosagunt.

Neque enim (ut, verbi gratia, secularium et Manichaeorum23 utamurexemplis), cum actor tragicus Sacerdotem effingit aut regem, sacerdos autrex est.

Nam desinente actu simul et ea quam susceperat persona desistit. Absithoc a nobis nefarium scelestumque ludibrium.

Manichaeorum sit ista dementia ; qui phantasiae praedicatores, aiunt Fi-lium Dei Deum, personam hominis non substantia extitisse, sed actu putativoquodam et conversatione simulasse.

Catholica vero fides ita Verbum Dei hominem factum esse dicit, ut quaenostra sunt, non fallaciter et adumbrate, sed vere expresseque susciperet, etquae erant humana, non quasi aliena imitaretur, sed potius ut sua gereret ;et prorsus quod agebat, hoc etiam esset.

Sicut ipsi nos quoque in eo quod loquimur, sapimus, vivimus, subsistimus,non imitamur homines, sed sumus.

Neque enim Petrus et Joannes, ut eos potissimum nominem, imitandoerant homines, sed subsistendo. Neque enim Paulus simulabat Apostolum,aut fingebat Paulum ; sed erat Apostolus, et subsistebat Paulus.

Ita etiam Deus Verbum adsumendo et habendo carnem, loquendo, fa-ciendo, patiendo per carnem, sine ulla tamen suae corruptione naturae, hocomnino praestare dignatus est ut hominem perfectum non imitaretur aut fin-geret, sed exhiberet, ut homo verus non videretur aut putaretur, sed essetatque subsisteret. Igitur sicut anima connexa carni, nec in carnem tamenversa, non imitatur hominem, sed est homo, et homo non per simulationem,sed per substantiam, ita etiam Verbum Deus, absque ulla sui conversione,uniendo se homini, non confundendo, non imitando factus est homo, sedsubsistendo.

Abjiciatur ergo tota penitus personae illius intelligentia quae fingendoimitatione suscipitur, ubi semper alius est et aliud simulatur, ubi ille quiagit, nunquam is est quem agit.

Absit etenim ut hoc fallaci modo Deus Verbum personam hominis susce-pisse credatur ; sed ita potius ut incommutabili sua manente substantia, et inse perfecti hominis suscipiendo naturam, ipse caro, ipse homo, ipse persona

23Arbitratur Baluzius a sciolo quodam adjectam fuisse parenthesi Manichaeorum vo-cem : qui Vincentium non intelligens, putavit comparationem eam sumi a Manichaeis.Deinde ad voces Sacerdotem effingit, ait, tragoedos et comoedos induisse palam Episcopipersonam, non secus ac aliorum hominum.

19

hominis existeret, non simulatoria, sed vera, non imitativa, sed substantiva,non denique quae cum actione desisteret, sed quae prorsus in substantia per-maneret.

XV. Haec igitur in Christo personae unitas nequaquam post Virginis par-tum, sed in ipso Virginis utero compacta atque perfecta est. Vehementerenim praecavere debemus, ut Christum non modo unum, sed etiam semperunum confiteamur : quia intoleranda blasphemia est ut etiamsi nunc eumunum esse concedas, aliquando tamen non unum, sed duos fuisse contendas,unum scilicet post tempus baptismatis, duos vero sub tempore nativitatis.Quod immensum sacrilegium non aliter profecto vitare poterimus nisi uni-tum hominem Deo, sed unitate personae, non ab ascensu, vel resurrectione,vel baptismo, sed jam in matre, jam in utero, jam denique in ipsa virginaliconceptione fateamur : propter quam personae unitatem indifferenter atquepromiscue et quae Dei sunt propria tribuuntur homini, et quae carnis propriaadscribuntur Deo.

Inde est enim quod divinitus scriptum est et filium hominis descendissede coelo, et Dominum majestatis crucifixum in terra. Inde etiam est ut carneDomini facta, carne Domini creata, ipsum Verbum Dei factum, ipsa sapien-tia Dei impleta, scientia creata dicatur ; sicut in praescientia manus ipsiuset pedes ejus fossi esse referuntur. Per hanc, inquam, personae unitatemillud quoque similis mysterii ratione perfectum est, ut carne Verbi ex integramatre nascente, ipse Deus Verbum natus ex Virgine catholicissime credatur,impiissime denegetur.

Quae cum ita sint, absit ut quisquam sanctam Mariam divinae gratiaeprivilegiis et speciali gloria fraudare conetur. Est enim singulari quodam Do-mini ac Dei nostri, Filii autem sui, munere verissime ac beatissime theotocosconfitenda ; sed non eo modo theotocos quo impia quaedam haeresis suspi-catur, quae adserit eam Dei matrem sola appellatione dicendam, quod eumscilicet pepererit hominem qui postea factus est Deus ; sicut dicimus Pres-byteri matrem, aut Episcopi matrem, non jam Presbyterum aut Episcopumpariendo, sed eum generando hominem qui postea Presbyter vel Episcopusfactus est.

Non ita, inquam, sancta Maria theotocos, sed ideo potius quoniam, utsupra dictum est, jam in ejus sacrato utero sacrosanctum illud mysteriumperpetratum est, quod propter singularem quamdam atque unicam personaeunitatem, sicut Verbum in carne caro, ita homo in Deo, Deus est.

20

XVI. Sed jam ea quae supra de memoratis haeresibus vel de catholicafide breviter dicta sunt renovandae causa memoriae brevius strictiusque re-petamus ; quo scilicet et intelligantur iterata plenius, et firmius inculcatateneantur. Anathema igitur Photino non recipienti plenitudinem Trinitatis,et Christum hominem tantummodo solitarium praedicanti. Anathema Apol-linari adserenti in Christo conversae divinitatis corruptionem, et auferentiperfectae humanitatis proprietatem. Anathema Nestorio neganti ex VirgineDeum natum, adserenti duos Christos, et explosa Trinitatis fide, quaternita-tem nobis introducenti. Beata24 vero Catholica Ecclesia, quae unum Deumin Trinitatis plenitudine et item Trinitatis aequalitatem in una Divinitateveneratur ; ut neque singularitas substantiae personarum confundat proprie-tatem, neque item Trinitatis distinctio unitatem separet Deitatis. Beata, in-quam, Ecclesia, quae in Christo duas veras perfectasque substantias, sedunam Christi credit esse personam, ut neque naturarum distinctio unitatempersonae dividat, neque item personae unitas differentiam confundat sub-stantiarum. Beata, inquam, Ecclesia, quae ut unum semper Christum esseet fuisse fateatur, unitum hominem Deo, non post partum, sed jam in ipsomatris utero confitetur. Beata, inquam, Ecclesia, quae Deum factum homi-nem non conversione naturae, sed personae ratione intelligit, personae autemnon simulatoriae et transeuntis, sed substantivae ac permanentis. Beata, in-quam, Ecclesia, quae hanc personae unitatem tantam vim habere praedicatut propter eam miro ineffabilique mysterio et divina homini et Deo adscribathumana. Nam propter eam et hominem de coelo secundum Deum descendissenon abnegat, et Deum secundum hominem credit in terra factum, passum,et crucifixum. Propter ea denique et hominem Dei filium et Deum filiumVirginis confitetur. Beata igitur ac veneranda, benedicta, et sacrosancta, et

24Quum tot, et tantae olim fuerint, quemadmodum et nunc sunt, otiosae haereticorumfraudulentiae contra Trinitatis Incarnationisque mysteria, stat nihilominus catholicae fideiintegritas, tanquam rupes valida, et immota adversus omnes ventos, pluvias, torrentes,quia, inquit Hilarius lib. 2. de Trinit. numer. 22. Ut quaedam medicamentorum generasunt ita comparata, ut non singulis tantum aegritudinibus utilia sint, sed omnibus in com-mune medeantur habeantque in se virtutem generalis auxilii ; ita et fides catholica nonadversus singulas pestes, sed contra omnes morbos opem medelae communis impertit ;non infirmanda genere, non vincenda numero, non diversitate fallenda ; sed una atqueeadem adversum singula omniaque consistit. Magnum est enim, tot in una ea esse reme-dia, quot morbi sunt ; et totidem veritatis esse doctrinas, quotidem erunt studia falsitatis.Contrahantur in unum nomina haereticorum, et omnes scholae prodeant : audiant unumingenitum Deum patrem, et unum unigenitum Dei Filium perfecti Patris perfectam pro-geniem, etc. quae sequuntur.

21

omnino supernae illi angelorum laudationi comparanda confessio, quae unumDominum Deum trina sanctificatione glorificat. Idcirco etenim vel maximeunitatem Christi praedicat, ne mysterium Trinitatis excedat. Haec in excursudicta sint, alias, si Deo placuerit, uberius tractanda et explicanda. Nunc adpropositum redeamus.

XVII. Dicebamus ergo in superioribus quod in Ecclesia Dei tentatio es-set populi, error magistri, et tanto major tentatio quanto ipse esset doctiorqui erraret. Quod primum Scripturae auctoritate, deinde ecclesiasticis doce-bamus exemplis, eorum scilicet commemoratione qui cum aliquandiu sanaefidei forent habiti, ad extremum tamen aut in alienam decidissent sectam,aut ipsi suam haeresim condidissent. Magna profecto res, et ad discendumutilis, et ad recolendum necessaria ; quam etiam atque etiam exemplorummolibus illustrare atque inculcare debemus ; ut omnes vere Catholici nove-rint se cum Ecclesia doctores recipere, non cum doctoribus Ecclesiae fidemdeserere debere. Sed ego ita arbitror, quod cum multos in hoc tentandi ge-nere proferre valeamus, nemo pene sit qui Origenis tentationi valeat com-parari ; in quo plura adeo praeclara, adeo singularia, adeo mira exstiterunt,ut inter initia habendam cunctis adsertionibus ejus fidem quivis ille facilejudicaret. Nam si vita facit auctoritatem, magna illi industria, magna pu-dicitia, patientia, tolerantia. Si genus vel eruditio, quid eo nobilius saepius,ut ferunt, adfligeretur. Neque vero haec in illo sola erant quae cuncta pos-tea tentationi forent, sed tanta etiam vis ingemi, tam profundi, tam acris,tam elegantis ut omnes pene multum longeque superaret ; tanta doctrinae actotius eruditionis magnificentia ut pauca forent divinae, pene fortasse nullahumanae philosophiae quae non penitus adsequeretur : cujus scientiae cumgraeca concederent, hebraea quoque elaborata sunt.Eloquentiam vero quidmemorem, cujus fuit tam amoena, tam lactea, tam dulcis oratio ut mihi exore ipsius non tam verba quam mella quaedam fluxisse videantur ? Quae nonille persuasu difficilia disputandi viribus elimpidavit, quae factu ardua non utfacillima viderentur effecit ? Sed forsitan argumentorum tantummodo nexi-bus adsertiones suas texuit ? Imo plane nemo unquam magistrorum fuit quipluribus divinae legis uteretur exemplis. Sed, credo, pauca conscripsit ? Nemomortalium plura ; ut mihi sua omnia non solum non perlegi, sed ne inveniriquidem posse videantur : cui ne quicquam ad scientiae instrumenta deesset,

22

etiam plenitudo exabundavit aetatis25. Sed forsitan discipulis parum felix ?Quis unquam felicior ? Nempe innumeri ex sinu suo doctores, innumeri sacer-dotes, confessores et martyres extiterunt. Jam vero quanta apud omnes illiusadmiratio, quanta gloria, quanta gratia fuerit, quis exsequi valeat ? Quis nonad eum paulo religiosor ex ultimis mundi partibus advolavit ? Quis Chris-tianorum non pene ut prophetam, quis philosophorum non ut magistrumveneratus est ? Quam autem non solum privatae conditioni, sed ipsi quoquefuerit reverendus imperio declarant historiae, quae eum a matre eius, quiprimus Romanorum Principum Christianus fuit, Christiani magisterii aucto-ritate conscripsi. De cujus incredibili quadam scientia si quis referentibus no-bis Christianum non accepit testimonium, saltem testificantibus philosophisgentilem recipiat confessionem. Ait namque impius ille Porphyrius26 excitumse fama ipsius Alexandriam puerum fere perrexisse, ibique eum vidisse jamsenem, sed plane talem tantumque qui arcem totius scientiae condidisset.Dies me citius defecerit quam ea quae in illo viro praeclara exstiterunt velex minima saltem parte perstringam : quae tamen omnia non solum ad Reli-gionis gloriam, sed etiam ad tentationis magnitudinem pertinebant. Quotusenim quisque tanti ingenii, tantae doctrinae, tantae gratiae virum aut faciledeponeret, ac non illa potius uteretur sententia, se cum Origene errare malle,quam cum aliis vera sentire ? et quid plura ? Eo res decidit ut tantae personae,tanti doctoris, tanti prophetae, non humana aliqua, sed, ut exitus docuit, ni-mium periculosa tentatio plurimos a fidei integritate deduceret. Quamobremhic Origenes tantus ac talis, dum gratia Dei insolentius abutitur, dum in-genio suo nimium indulget, sibique satis credit, cum parvi pendit antiquamChristianae Religionis simplicitatem, dum se plus cunctis sapere praesumit,

25Vixit annos 69, quum labore confectum Tyri summum virum mors consumpsit ann.post Ch. ortum 254, quo anno Interamnae Gallus et Volusianus interfecti sunt. Eadem inurbe sepultus est, cujus sepulcri vestigia hodie superesse, qui loca illa lustrarunt, apudHuetium lib. 1. Origen. cap. 4, num. 7 et 9, referunt.

26Valesius, et post illum Huetius ex hoc Porphyrii testimonio inferunt duos exstitisseOrigenes, ambos Ammonii discipulos : nostrum, qui vulgo Adamantius est dictus, de quoPorphyrius tradit multam ex scriptis apud posteros gloriam fuisse consecutum, sibiqueadolescenti valde notum ; alterum vero qui fuit Herennii, et Plotini condiscipulus, de quofrequens mentio in vita Plotini ab eodem Porphyrio scripta ; nihilque posterorum memoriaereliquit praeter libellum de Daemonibus, ut constat ex Longino. Fuit autem hic condisci-pulus, et aequalis Porphyrii Romae, si Eunapio fides. Verum, ut utriusque Origenis latumappareat discrimen, oportet advertere Adamantium imperantibus Gallo et Volusiano exEusebio obiisse : alterum vero ex Porphyrio in vita Plotini sub Gallieno in vivis fuisse, aclibrum quemdam elaborasse.

23

dum ecclesiasticas traditiones et veterum magisteria contemnens, quaedamScripturarum capitula27 novo more interpretatur, meruit ut de se quoqueEcclesiae Dei diceretur : Si surrexerit in modio tui propheta. Et paulo post :Non audies, inquit, verba prophetae illius. Et item : Quia tentat vos, inquit,Dominus Deus vester utrum diligatis eum an non. Vere non solum tentatio,sed etiam magna tentatio deditam sibi atque in se pendentem Ecclesiam ad-miratione ingenii, scientiae, eloquentiae, conversationis, et gratiae, nihil de sesuspicantem, nihil verentem, subito a veteri Religione in novam prophanita-tem sensim paulatimque traducere. Sed dicet aliquis corruptos esse Origenislibros. Non resisto ; quin potius et malo. Nam id a quibusdam et traditumet scriptum est, non Catholicis tantum, verum etiam Haereticis. Sed illudest quod nunc debemus advertere etsi non ipsum, libros tamen sub nominesuo editos, magnae esse tentationi : qui multis blasphemiarum vulneribusscatentes, non ut alieni, sed quasi sui et leguntur et amantur ; ut etsi in er-rore concipiendo Origenis non fuit sensus, ad errorem tamen persuadendumOrigenis auctoritas valere videatur.

XVIII. Sed et Tertulliani quoque eadem ratio est Nam sicut ille apud Grae-cos, ita hic apud Latinos nostrorum omnium facile princeps judicandus est.Quid enim hoc viro doctius, quid in divinis atque humanis rebus exercitatius ?Nempe omnem philosophiam et cunctas philosophorum sectas, auctores, ad-sertoresque sectarum, omnesque eorum disciplinas, omnem historiarum acstudiorum varietatem mira quadam mentis capacitate complexus est. Ingeniovero nonne tam gravi ac vehementi excelluit ut sibi nihil pene ad expugnan-dum proposuerit quod non aut acumine inruperit, aut pondere eliserit ? Jamporro orationis suae laudes quis exsequi valeat, quae, tanta nescio qua ratio-num necessitate concerta est ut ad consensum sui quos suadere non potueritimpellat ; cujus quot pene verba, tot sententiae sunt ; quot sensus, tot victo-riae. Sciunt hoc Marciones, Apelles, Praxeae, Hermogenes, Judaei, Gentiles,

27Quae fuerint haec Scripturarum capitula exponit Epiphanius in Anchoratu numer. 54et 62, exordia scilicet Genesis : « Plerique, inquit, allegorice de Paradiso disputant, atqueinter caeteros furiosus Origenes adumbratam nescio quam speciem pro veritate in munduminvexit. » Et posteriori num., « iterum : Redeo ad Originem (quod ipsi Deus ignoscat) :absurdissimam aliam fabulam, et allegoriam fallendis hominibus proposuit, etc. » VideS. Virum loc. laud. Oportet tamen hic advertere, quod licet ab Origene peccatum sit obfrequentes allegorias, inter veteres tamen nemo accuratius illo etiam litteralem Scripturaesensum exposuit, ut probe notum est illis, qui ejus lucubrationes evolverunt. Hinc optan-dum sane est, ut paulo aequiores in Origenem fuissent nonnulli etiam ex veteribus ; quistrenue quum usi essent hominis laboribus, graves postea ei lites excitarunt.

24

Gnostici, caeterique ; quorum ille blasphemias multis ac magnis voluminumsuorum molibus, velut quibusdam fulminibus, evertit. Et tamen hic quoquepost haec omnia, hic, inquam, Tertullianus, catholici dogmatis, id est, univer-salis ac vetustae fidei parum tenax, ac disertior multo quam felicior, mutatadeinceps sententia, fecit ad extremum quod de eo beatus confessor Hilariusquodam loco scribit : Se quenti, inquit, errore detraxit scriptis probabilibusauctoritatem28. Et fuit ipse quoque in Ecclesia magna tentatio. Sed de hocnolo plura dicere. Hoc tantum commemorabo, quod contra Moysi praecep-tum exsurgentes in Ecclesia novellas Montani furias et insana illa insanarummulierum novitii dogmatis somnia29 veras prophetias adseverando, meruit utde se quoque et scripturis suis diceretur : Si surrexerit in medio tui propheta.Et mox : Non audies verba prophetae illius. Quare ? Quia, inquit, tentat vosDominus vester utrum diligatis eum an non.

XIX. His igitur tot ac tantis caeterisque ejusmodi Ecclesiasticorum exem-plorum molibus evidenter advertere, et secundum Deuteronomii leges luceclarius intelligere debemus, quod si quando aliquis Ecclesiasticus magister afide aberraverit, ad tentationem id nostram fieri Providentia divina patiatur,utrum diligamus Deum an non in toto corde et in tota anima nostra.

28Hilarius in Matth. c. 5.29Intelligit Priscillam et Maximillam, nobiles ac opulentas feminas, quae Ecclesias plures

auro primum, deinde nefariis corrupere dogmatibus. De his ac Montano Prosper in Chro-nico ad Consulat. Cethegi et Clari, qui incidit in ann. Christi 170 : Hc tempestate pseu-doprophetia, quae Cataphrygas nominatur, accepit exordium, Montano auctore, PriscaMaximillaque insanis vatibus. Nomen errori Provincia Phrygia dedit, quia inventores ejusillic primitus exstiterunt, ibique vixerunt, et nunc etiam in eisdem partibus populos habent.Adventum Spiritus Sancti a Domino promissum, in se potius, quam in Apostolos fuisseasserunt : secundas nuptias pro fornicationibus habent ; et ideo dicunt eas permisisse Apos-tolum Paulum, quia ex parte sciebat, et ex parte prophetabat ; nondum enim venerat quodperfectum est. Hoc autem perfectum in Montanum, et in ejus prophetissas venisse delirant.Vixit Tertullianus usque ad mediam aetatem Ecclesiae presbyter ; invidia postea, inquitHieronymus in Catal. Scrip. Eccl. cap. 53, et contumeliis Clericorum Romanae Ecclesiae,ad Montani dogma delapsus, in multis libris meminit novae prophetiae : specialiter autemadversum Ecclesiam texuit volumina : de pudicitia, de persecutione, de jejuniis, de Mono-gamia, de extasi libros sex, et septimum quem adversus Apollonium composuit. Dolendussane hominis lapsus, quia Hieronymo eodem teste in Epist. ad Magnum, inter Latinosnihil Tertulliano eruditius, vel acutius ; quando Apologeticus ejus, et contra Gentes libri,cunctam seculi obtinent disciplinam. Fertur vixisse usque ad decrepitam aetatem.

25

XX. Quae cum ita sint, ille est verus et germanus Catholicus qui veritatemDei, qui Ecclesiam, qui Christi corpus diligit, qui divinae Religioni, qui catho-licae fidei nihil praeponit, non hominis cujuspiam auctoritatem, non amorem,non ingenium, non eloquentiam, non philosophiam ; sed haec cuncta despi-ciens, et in fide fixus, stabilis, permanens, quicquid universaliter antiquitusEcclesiam Catholicam tenuisse cognoverit, id solum sibi tenendum creden-dumque decernit ; quicquid vero ab aliquo deinceps uno praeter omnes velcontra omnes sanctos novum et inauditum subindici senserit, id non ad Re-ligionem sed ad tentationem potius intelligit pertinere, tum praecipue beatiApostoli Pauli eruditus eloquiis : hoc est enim quod in prima ad CorinthiosEpistola scribit : Oportet, inquit, et haereses esse, ut probati manifesti fiantin vobis ; ac si diceret : Ob hoc haereseon non statim divinitus eradicanturauctores, ut probati manifesti fiant, id est, ut unusquisque quam tenax etfidelis et fixus catholicae fidei sit amator appareat. Et revera, cum quaequenovitas ebullit, statim cernitur frumentorum gravitas et levitas palearum ;tunc sine magno molimine excutitur ab area quod nullo pondere intra areamtenebatur. Namque alii illico prorsus avolant ; alii vero tantummodo excussi,et perire metuunt, et redire erubescunt saucii, semineces ac semivivi ; quippequi tantam veneni hauserint quantitatem quae nec occidat nec digeratur,nec mori cogat nec vivere sinat, heu miseranda conditio ! quantis illi curarumaestibus, quantis turbinibus exagitantur ?

Nunc etenim, qua ventus impulerit, incitato errore rapiuntur ; nunc in se-metipsos reversi, tanquam contrarii fluctus, reliduntur, nunc temeraria prae-sumptione et ea quae incerta videntur adprobant ; nunc irrationali metu,etiam quae certa sunt expavescunt ; incerti qua eant, qua redeant, quid ad-petant, quid fugiant, quid teneant, quid dimittant.

Quae quidem dubii et male penduli cordis afflictio divinae erga se mise-rationis est medicina, si sapiant. Idcirco etenim extra tutissimum catholicaefidei portum diversis cogitationum quatiuntur, verberantur, ac pene enecan-tur procellis, ut excussa in altum elatae mentis vela deponant, quae malenovitatum ventis expanderant, seseque intra fidissimam stationem placidaeac bonae matris reducant et teneant, atque amaros illos turbulentosque erro-rum fluctus primitus revomant, ut possint deinceps vivae et salientis aquaefluenta potare. Dediscant bene quod didicerant non bene ; et ex toto Ecclesiaedogmate quod intellectu capi potest capiant, quod non potest credant.

26

XXI. Quae cum ita sint, iterum atque iterum eadem mecum revolvens etreputans, mirari satis nequeo tantam quorumdam hominum vesaniam, tan-tam excaecatae mentis impietatem, tantam postremo errandi libidinem utcontenti non sint tradita semel et accepta antiquitus credendi regula, sednova ac nova in diem quaerant, semperque aliquid gestiant Religioni addere,mutare, detrahere ; quasi non coeleste dogma sit quod semel revelatum essesufficiat, sed terrena institutio, quae aliter perfici nisi assidua emendatione,imo potius reprehensione non possit, cum divina clament oracula : Ne trans-feras terminos quos posuerunt patres tui ; et : Super judicantem ne judices ;et : Scirdentem sepem mordebit eum serpens, et illud apostolicum, quo omnesomnium haereseon sceleratae novitates velut quodam spiritali gladio saepetruncatae semperque truncandae sunt : O Timothee, depositum custodi, devi-tans prophanas vocum novitates et oppositiones falsi nominis scientiae, quamquidam promittentes, circa fidem exciderunt. Et post haec inveniuntur aliquitanta inveteratae frontis duritia, tanta impudentiae incude, tanto adamantepertinaciae, qui tantis eloquiorum coelestium molibus non succumbant, tantisponderibus non fatiscant, tantis malleis non conquassentur, tantis postremofulminibus non conterantur ?

Devita, inquit, prophanas vocum novitates : Non dixit antiquitates, nondixit vetustates ; imo plane quid e contrario sequeretur ostendit.

Nam si vitanda est novitas, tenenda est antiquitas ; et si prophana estnovitas, sacrata est vetustas. Et oppositiones, inquit, falsi nominis scientiae.Vere falsum nomen apud doctrinas Haereticorum ; ut ignorantia scientiae, etcaligo serenitatis, et tenebrae luminis appellatione fucentur. Quam quidam,inquit, promittentes, circa fidem exciderunt. Quid promittentes exciderunt,nisi novam nescio quam ignoratamque doctrinam ?

Audias etenim quosdam ipsorum dicere : Venite, o insipientes et miseri,qui vulgo Catholici vocitamini, et discite fidem veram, quam praeter nos nul-lus intelligit, quae multis ante seculis latuit, nuper vero revelata et ostensaest ; sed discite furtim atque secretim : delectabit enim vos. Et item : Cumdidiceritis, latenter docete ; ne mundus audiat, nec Ecclesia sciat : paucisnamque concessum est tanti mysterii capere secretum.

Nonne haec verba sunt illius meretricis quae apud Salomonis Prover-bia vocat ad se praetereuntes viam qui dirigunt iter suum ? Qui est, inquit,vestrum insipientissimus, divertat ad me. Inopes autem sensu exhortatur di-cens : Panes occultos libenter attingite, et aquam dulcem furtim bibite. Quiddeinde ? At ille, inquit, nescit quoniam terrigenae apud eam pereunt. Qui suntisti terrigenae ? Exponat Apostolus : Qui circa fidem, inquit, exciderunt.

27

XXII. Sed operae pretium est totum ipsum Apostoli capitulum diligentiuspertractare. O Timothee, inquit, depositum custodi, devitans profanas vocumnovitates. O ! Exclamatio ista et praescientiae est pariter et charitatis. Prae-videbat enim futuros, quos etiam praedolebat, errores.

Quis est hodie Timotheus nisi vel generaliter universa Ecclesia, vel spe-cialiter totum corpus Praepositorum, qui integram divini cultus scientiam velhabere ipsi debent vel aliis infundere ?

Quid est, depositum custodi ? Custodi, inquit, propter fures, propter in-imicos, ne dormientibus hominibus, superseminent zizania super illud triticibonum semen quod seminaverat filius hominis in agro suo. Depositum, inquit,custodi. Quid est depositum ? id est, quod tibi creditum est, non quod a te in-ventum ; quod accepisti, non quod excogitasti ; rem non ingenii, sed doctrinae,non usurpationis privatae, sed publicae traditionis ; rem ad te perductam, nona te prolatam : in qua non auctor debes esse, sed custos ; non institutor, sedsectator ; non ducens, sed sequens. Depositum, inquit, custodi ; catholicae fi-dei talentum inviolatum illibatumque conserva. Quod tibi creditum, hoc peneste maneat, hoc a te tradatur. Aurum accepisti, aurum redde : nolo mihi proaliis alia subjicias : nolo pro auro aut impudenter plumbum aut fraudulenteraeramenta supponas : nolo auri speciem, sed naturam plane. O Timothee,O Sacerdos, O Tractator, O Doctor, si te divinum munus idoneum fecerit,ingenio, exercitatione, doctrina, esto spiritalis tabernaculi Beseleel, pretio-sas divi dogmatis gemmas exsculpe, fideliter coapta, adorna sapienter, adjicesplendorem, gratiam, venustatem. Intelligatur, te exponente illustrius, quodante obscurius credebatur. Per te posteritas intellectum gratuletur quod antevetustas non intellectum venerabatur. Eadem tamen quae didicisti doce, utcum dicas nove, non dicas nova.

XXIII. Sed forsitan dicit aliquis : Nullusne ergo in Ecclesia Christi pro-fectus habebitur Religionis ?

Habeatur plane, et maximus. Nam quis ille est tam invidus hominibus,tam exosus Deo, qui istud prohibere conetur ? Sed ita tamen ut vere profectussit ille fidei, non permutatio.

Siquidem ad profectum pertinet ut in semetipsum unaquaeque res ampli-ficetur ; ad permutationem vero, ut aliquid ex alio in aliud transvertatur.

Crescat igitur oportet et multum vehementerque proficiat tam singulo-rum quam omnium, tam unius hominis quam totius Ecclesiae, aetatum acseculorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia, sed in suo duntaxa : ge-

28

nere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sententia. Imiteturanimarum religio rationem corporum : quae licet annorum processu numerossuos evolvant et explicent, eadem tamen quae erant permanent.

Multum interest inter pueritiae florem et senectutis maturitatem ; sediidem tamen ipsi fiunt senes qui fuerant adolescentes ; ut quamvis uniusejusdemque hominis status habitusque mutetur, una tamen nihilominus ea-demque natura, una eademque persona sit. Parva lactentium membra, magnajuvenum, eadem ipsa sunt tamen.

Quot parvulorum artus, tot virorum ; et si qua illa sunt quae aevi matu-rioris aetate pariuntur, jam in seminis ratione proserta sunt ; ut nihil novumpostea proferatur in senibus quod non in pueris jam ante latitaverit. Undenon dubium est hanc esse legitimam et rectam proficiendi regulam, hunc ra-tum atque pulcherrimum crescendi ordinem, si eas semper in grandioribuspartes ac formas numerus detexat aetatis quas in parvulis Creatoris sapien-tia praeformaverat. Quod si humana species in aliquam deinceps non suigeneris vertatur effigiem, aut certe addatur quippiam membrorum numerovel detrahatur, necesse est ut totum corpus vel intercidat, vel prodigiosumfiat, vel certe debilitetur : ita etiam Christianae Religionis dogma sequaturhas decet profectuum leges, ut annis scilicet consolidetur, dilatetur tempore,sublimetur aetate, incorruptum tamen illibatumque permaneat, et universispartium suarum mensuris cunctisque quasi membris ac sensibus propriis ple-num atque perfectum sit, quod nihil praeterea permutationis admittat, nullaproprietatis dispendia, nullam definitionis sustineat varietatem. Exempli gra-tia : Severunt majores nostri antiquitus in hac ecclesiastica segete triticeaefidei semina : iniquum valde et incongruum est ut nos eorum posteri progermana veritate frumenti subdititium zizaniae legamus errorem.

Quin potius hoc rectum et consequens est ut primis atque extremis sibi-met non discrepantibus, de incrementis triticeae institutionis triticei quoquedogmatis frugem demetamus ; ut cum aliquid ex illis seminum primordiisaccessu temporis evolvatur, et nunc laetetur et excolatur, nihil tamen de ger-minis proprietate mutetur : addatur licet species, forma, distinctio, eademtamen cujusque generis natura permaneat.

Absit etenim ut rosea illa catholici sensus plantaria in carduos spinasquevertantur.

Absit inquam, ut in isto spiritali paradiso de cinnamomi et balsami sur-culis lolium repente atque aconita proveniant. Quodcumque igitur in hacEcclesia Dei agricultura fide patrum satum est, hoc idem filiorum indus-tri decet excolatur et observetur, hoc idem floreat et maturescat, hoc idem

29

proficiat et perficiatur. Fas est etenim ut prisca illa coelestis philosophiaedogmata processu temporis excurentur, limentur, poliantur ; sed nefas est utcommutentur, nefas ut detruncentur, ut mutilentur. Accipiant, licet, eviden-tiam, lucem, distinctionem ; sed retineant necesse est plenitudinem, integrita-tem, proprietatem. Nam si semel admissa fuerit haec impiae fraudis licentia,horreo dicere quantum exscindendae atque abolendae Religionis periculumconsequatur. Abdicata etenim qualibet parte catholici dogmatis, alia quoqueatque item alia, ac deinceps alia et alia, jam quasi ex more et licito, abdica-buntur. Porro autem sigillatim partibus repudiatis, quid aliud ad extremumsequetur, nisi ut totum pariter repudietur ? sed e contra, si novitia veteribus,extranea domesticis, et profana sacratis admisceri coeperint, proserpat hicmos in universum necesse est ut nihil posthac apud Ecclesiam relinquaturintactum, nihil illibatum, nihil integrum, nihil immaculatum, sed sit ibidemdeinceps impiorum ac turpium errorum lupanar ubi erat antea castae et incor-ruptae sacrarium veritatis. Sed avertat hoc a suorum mentibus nefas divinapietas, sitque hic potius impiorum furor.

Christi vero Ecclesia, sedula et cauta depositorum apud se dogmatumcustos, nihil in his unquam permutat, nihil minuit, nihil addit, non amputatnecessaria, non apponit superflua, non amittit sua, non usurpat aliena ; sedomni industria hoc unum studet ut vetera fideliter sapienterque tractando, siqua sunt illa antiquitus informata et inchoata, accuret et poliat ; si qua jamexpressa et enucleata consolidet, firmet ; si qua jam confirmata et definita,custodiat ; denique quid unquam aliud Conciliorum decretis enisa est nisi utquod antea simpliciter credebatur, hoc idem postea diligentius crederetur,quod antea lentius praedicabatur, hoc idem postea instantius praedicaretur,quod antea securius colebatur, hoc idem postea sollicitius excoleretur ?

Hoc, inquam semper, neque quicquam praeterea, Haereticorum novita-tibus excitata, conciliorum suorum decretis catholica perfecit Ecclesia, nisiut quod prius a Majoribus sola traditione susceperat, hoc deinde posterisetiam per Scripturae chirographum consignaret, magnam rerum summampaucis litteris comprehendendo, et plerumque, propter intelligentiae lucem,non novum fidei sensum30 novae appellationis proprietate signando.

30Placuit Ecclesiae, ac bonis omnibus, ne fucus a desperatis hominibus veritati fieret ;ut aliquando antiquus fidei sensus, novae appellationis proprietate signaretur ; at indignatisunt nonnulli, inter quos Joannes Clericus, tomo primo Artis Criticae, ubi culpat voces abEcclesia sacratas, nempe Transubstantiationis, Consubstantialis, et similium quasi vocesnihili : verum injusta est reprehensio, taliterque iste se gerit, ac si quis diceret, ut Hilariusloquitur libr. adv. Constantium Imperatorem num. 16 : « Nolo adversum nova venena

30

XXIV. Sed ad Apostolum redeamus. O Timothee, inquit, depositum cus-todi, devitans prophanas vocum novitates. Devita, inquit, quasi viperam, quasiscorpionem, quasi basiliscum, ne te non solum tactu, sed etiam visu afflatuquepercutiant. Quid est devitare ? cum hujusmodi nec cibum sumere. Quid est,devita ? Si quis, inquit, venit ad vos, et hanc doctrinam non affert. Quamdoctrinam, nisi catholicam et universalem, et unam eamdemque per singulasaetatum successiones incorrupta veritatis traditione manentem, et usque insecula sine fine mansuram ? Quid tum ? Nolite, inquit, recipere eum in do-mum, nec ave ei dixeritis. Qui enim dicit illi ave, communicat operibus ejusmalignis. Prophanas, inquit, vocum novitates. Quid est prophanas ? Quae ni-hil habent sacri, nihil religiosi, ab Ecclesiae penetralibus, quae est templumDei, penitus extraneas. Prophanas, inquit, vocum novitates. Vocum, id est,dogmatum, rerum, sententiarum novitates, quae sunt vetustati atque antiqui-tati contrariae : quae si recipiantur, necesse est ut fides beatorum patrum, auttota, aut certe magn ex parte violetur ; necesse est ut omnes omnium aetatumfideles, omnes sancti omnes casti, continentes, virgines, omnes clerici, levitaeet sacerdotes, tanta confessorum millia, tanti martyrum exercitus, tanta ur-bium, tanta populorum celebritas et multitudo, tot insulae, provinciae, reges,gentes, regna, nationes, totus postremo jam pene terrarum orbis, per catho-licam fidem Christo capiti incorporatus, tanto seculorum tractu ignorasse,errasse, blasphemasse, nesciisse quid crederet, pronuntietur. Prophanas, in-quit, vocum novitates devita : quas recipere atque sectari nunquam Catholi-corum, semper vero Haereticorum fuit. Et revera, quae unquam haeresis nisisub certo nomine, certo loco, certo tempore ebullivit ? Quis unquam haeresesinstituit nisi qui se prius ab Ecclesiae catholicae universitatis et antiquita-tis consensione discreverit ? Quod ita esse luce clarius exempla demonstrant.Quis enim unquam ante profanum illum Pelagium tantam virtutem liberi

novas medicamentorum comparationes, nolo adversum novos hostes nova bella, nolo ad-versum novas insidias concilia recentia.... Novitates vocum, sed prophanas devitare jubetApostolus : tu cur pias excludis ? quum praesertim ab eo dictum sit : Omnis scripturadivinitus inspirata utilis est. Innascibilem, scriptum nunquam legis : numquid ex hoc ne-gandum erit, quia novum est ? Decernis similem Patri Filium. Evangelia non praedicant :quid est, quod non refugis hanc vocem ? In uno novitas eligitur, in alio submovetur. Ubi im-pietatis occasio, novitas admittitur : ubi autem religionis MAXIMA ET SOLA CAUTELAEST, excluditur. » Quare autem Clericus disserens de vocibus nihil significantibus in exem-plum adducat voces illas ab Ecclesia sacratas, quis prudens intelligere potest, quando exsensu et voluntate Ecclesiae jam legitimus illis vocibus affixus est sensus ? quod fas semperfuit, eritque, licet frendentibus ferocioribus, et forte insanis Criticis, Poeta dicente : Licuitsemperque licebit Signatum praesente nota procudere nomen.

31

praesumpsit arbitrii ut ad hoc in bonis rebus per actus singulos adjuvandumnecessariam Dei gratiam non putaret ? Quis ante prodigiosum discipulumejus Coelestium31 reatu praevaricationis Adae omne humanum genus dene-gavit adstrictum ? Quis ante sacrilegum Arium trinitatis unitatem discin-dere, quis ante sceleratum Sabellium unitatis Trinitatem confundere aususest ? Quis ante crudelissimum Novatianum32 crudelem Deum dixit, eo quodmallet mortem morientis quam ut revertatur et vivat ? Quis ante magumSimonem, apostolica districtione percussum (a quo vetus ille turpitudinumgurges usque in novissimum Priscillianum33 continua et occulta successionemanavit) auctorem malorum34, id est, scelerum, impietatum, flagitiorumquenostrorum ausus est dicere creatorem Deum ? Quippe quem adserit talem

31Natu nobilis fuit, sed naturae vitio Eunuchus matris utero editus. An ob hanc causamLirinensi appelletur prodigiosus, incertum est ; Patres tamen S. Mauri post Garneriumverisimile putant. Certe in Commonitorio Marii Mercatoris oblato Ecclesiae Constanti-nopolitanae ac Theodosio, haec in illius exordio leguntur : Coelestius quidem Eunuchusmatris utero editus].

32Nemo ex his Vincentii verbis inferat, nullam osse pro peccantibus indulgentiam, re-missionemque servatam dixisse Novatianum. Error namque ejus sequens fuit, quem anteadefenderat Tertullianus ; inficiabatur fuisse Ecclesiae concessam potestatem, ut atrociorailla peccata, apostasiae nempe a fide, homicidii, ac fornicationis, per se remitteret, quumtalium delictorum venia esset soli Deo reservata. Unde statuebat de illis perpetuo agendamesse poenitentiam. Pro minoribus vero peccatis agnovit in Ecclesia dimittendi facultatem.Vide Petavium, tom. IV. Theol. dogm. lib. 3. Eccl. Hierar. cap. 12 num. 6.

33Simonis impura, et nefanda dogmata, quae late describuntur ab Irenaeo, Epiphanio,et Theodoreto, discipulos defensoresque multos nacta sunt, ut Saturninum, Basilidem, hu-jusque filios Epiphanem, et Isidorum. Quorum infelices haeredes exstitere Cerdon, et Mar-cion, ac tertio Ecclesiae seculo Manichaei ; his successere Priscillianistae, quos Manichaeo-rum cognatos appellat S. Leo in ep. olim 93, nunc 15, cap. 4. Unde Prosper in Chronicoad Coss. Ausonium, et Olybrium : Ea tempestate Priscillianus Episcopus de Gallaecia, exManichaeorum et Gnosticorum dogmate, haeresim nominis sui condidit. Gnosticos autema Simone sua habuisse exordia testis est Irenaeus.

34Optasse Simonem tanquam Deum ab omnibus glorificari, a multisque pro tali habitum,testis est Irenaeus lib. 1. adv. haer. cap. 20 ex Edit. Erasmi ; hinc non adeo facile exponipotest, quomodo dixerit, Dei creatoris impulsu et necessitate ferri homines ad malum. ExIrenaeo autem haec habemus. Quum impius sublimissimam se profiteretur virtutem, acHelenam quamdam, primam suae mentis conceptionem, per hanc dicebat angelos atquearchangelos conditos ; a quibus fabricatus Orbis ac praepostere moderatus, ad emenda-tionem rerum, ut ipse veniret, compulerunt. Unde addebat, ut Irenaeus ait, prophetas amundi fabricatoribus Angelis inspiratos dixisse prophetias ; quapropter monebat, ne ulte-rius curarent eos, hi qui in eum, et in Helenam ejus spem habebant, et ut liberos agere quaevelint. Secundum enim ipsius gratiam salvari homines, sed non secundum operas justas.Nec enim esse naturaliter operationes justas, sed ex accidentia, quemadmodum posueruntqui mundum fecerunt Angeli, per hujusmodi praecepta in servitutem deducentes homines.

32

hominum manibus ipsam suis creare naturam, quae proprio quodam motuet necessariae cujusdam voluntatis impulsu nihil aliud possit, nihil aliud ve-lit nisi peccare, eo quod furiis vitiorum omnium exagitata et inflammatain omnia turpitudinum barathra inexhausta cupiditate rapiatur. Innumerasunt talia, quae brevitatis studio praetermittimus : quibus tamen cunctis sa-tis evidenter perspicueque monstratur hoc apud omnes fere haereses quasisolemne esse ac legitimum, ut semper profanis novitatibus gaudeant, an-tiquitatis scita fastidiant, et per oppositiones falsi nominis scientiae a fidenaufragent. Contra vero Catholicorum hoc vere proprium, deposita sancto-rum patrum et commissa servare, damnare profanas novitates, et sicut dixitatque iterum praedixit Apostolus, si quis annuntiaverit praeterquam quodacceptum est, anathema sit.

XXV. Hic fortasse aliquis interroget an et Haeretici divinae Scripturaetestimoniis utantur. Utuntur plane. et vehementer quidem. Nam videas eosvolare per singula quaeque sanctae legis volumina, per Moysi, per Regumlibros ; per Psalmos, per Apostolos, per Evangelia, per Prophetas. Sive enimapud suos, sive alienos, sive privatim, sive publice, sive in sermonibus, sivein libris, sive in conviviis, sive in plateis, nihil unquam pene de suo proferuntquod non etiam Scripturae verbis35 adumbrare conentur.

Lege Pauli Samosateni opuscula, Priscilliani, Eunomii, Joviniani, reli-quarumque pestium ; cernas infinitam exemplorum congeriem, prope nullamomitti paginam quae non novi aut veteris Testamenti sententiis fucata et co-lorata sit. Sed tanto magis cavendi et pertimescendi sunt, quanto occultiussub divinae legis umbraculis latitant. Sciunt enim faetores suos nulli fere citoesse placituros, si nudi et simplices exhalentur ; atque idcirco eos coelestiseloquii velut quodam aromate aspergunt, ut ille qui humanum facile despi-ceret errorem, divina non facile contemnat oracula. Itaque faciunt quod hisolent36, qui parvulis austera quaedam temperaturi pocula, prius oras melle

Propter haec forte Lirinensis dixit ex ejus mente necessitate impelli homines ad malum.35Quae fuse hic et sequentibus numeris, de Scripturae abusu apud haereticos, ait Liri-

nensis, decerpta sunt ex lib. Tertulliani de Praescript., praesertim cap. 38, 39 et 40. Videinfra.

36An haec de parvulis incaute austera pocula sorbentibus, decerpserit ex lib. 4 Lucretiide Natura rerum, definire non audeo ; similia tamen sunt his, quae iste canit, dum praetermeritum se extollit :.... Pueris absinthia tetra medentes Quum dare conantur, prius oraspocula circum Contingunt mellis dulci flavoque liquore : Ut puerorum aetas improvidaludificetur Labrorum tenus, interea perpotet amarum Absinthi laticem, deceptaque non

33

circumlinunt, ut incauta aetas cum dulcedinem praesenserit, amaritudinemnon reformidet. Quod etiam iis curae est qui mala gramina et noxios suc-cos medicaminum vocabulis praecolorant, ut nemo fere ubi suprascriptumlegerit remedium, suspicetur venenum. Inde denique et Salvator clamabat :Attendite vobis a pseudoprophetis, qui veniunt ad vos in vestitu ovium, abintus autem sunt lupi rapaces. Quid est vestitus ovium, nisi Prophetarum etApostolorum proloquia, quae iidem, ovili quadam sinceritate, agno illi imma-culato, qui tollit peccatum mundi, tanquam vellera quaedam texuerunt ? Quisunt lupi rapaces, nisi sensus Haereticorum feri et rabidi, qui caulas Ecclesiaesemper infestant et gregem Christi quaqua possunt dilacerant ? Sed ut falla-cius incautis ovibus obrepant, manente luporum ferocia, deponunt lupinamspeciem, et sese divinae legis sententiis velut quibusdam velleribus obvol-vunt, ut cum quisque lanarum mollitiem praesenserit, nequaquam aculeosdentium pertimescat. Sed quid ait Salvator ? Ex fructibus eorum cognosce-tis eos : id est, cum coeperint divinas illas voces non jam proferre tantum,sed etiam exponere, nec adhuc jactare solum, sed etiam interpretari, tuncamaritudo illa, tunc acerbitas, tunc rabies intelligetur, tunc novitium virusexhalabitur, tunc profanae novitates aperientur ; tunc primum scindi sepemvideas, tunc transferri patrum terminos, tunc Catholicam fidem caedi, tuncEcclesiasticum dogma lacerari. Tales erant ii quos percutit Apostolus Paulusin secunda ad Corinthios Epistola, dicens : Nam ejusmodi, inquit, pseudoa-postoli, sunt operarii subdoli, transfigurantes se in Apostolos Christi ? Quidest transfigurantes se in Apostolos Christi ? Proferebant Apostoli divinaelegis exempla ; proferebant et illi. Proferebant Apostoli psalmorum auctori-tates ; proferebant et illi. Proferebant Apostoli sententias Prophetarum ; etilli nihilominus proferebant. Sed cum ea quae similiter protulerant, inter-pretari non similiter coepissent, tunc simplices a subdolis, tunc infucati afucatis, tunc recti a perversis, tunc postremo veri Apostoli a falsis Apostolisdiscernebantur. Et non mirum, inquit. Ipse enim Satanas transfigurat se inangelum lucis. Non est ergo magnum si ministri ejus transfigurantur sicut mi-nistri justitiae. Ergo secundum Apostoli Pauli magisterium, quotiescumquevel pseudoapostoli vel pseudoprophetae vel pseudodoctores divinae legis sen-tentias proferunt, quibus male interpretatis errores suos adstruere conentur,non dubium est quin auctoris sui callida machinamenta sectentur, quae ille

capiatur, Sed potius tali facto recreata valescat. At quia minime valescit, qui amarum obs-coenumque ebibit errorem, licet colore multo obductum ; propterea S. Vir consulto illorumprofert exemplum, qui noxios succos medicaminum vocabulis praecolorant, ex quibus certafunestaque oritur mors.

34

nunquam profecto comminisceretur, nisi sciret omnino nullam esse ad fallen-dum faciliorem viam, quam ut ubi nefarii erroris subinducitur fraudulentia,ibi divinorum verborum praetendatur auctoritas.

XXVI. Sed dicet aliquis : Unde probatur quia sacrae legis exemplis Dia-bolus uti soleat ?

Legat Evangelia, in quibus scribitur : Tunc assumpsit illum Diabolus, idest, Dominum Salvatorem, et statuit illum super pinnam templi, et dixit ei :Si filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim quod angelis suis man-davit de te ut custodiant te in omnibus viis tuis ; in manibus tollent te, neforte offendas ad lapidem pedem tuum. Quid hic faciet misellis hominibus quiipsum Dominum majestatis Scripturarum testimoniis appetivit ? Si, inquit,filius Dei es, mitte te deorsum. Quare ? Scriptum est enim, inquit. Magnoperenobis doctrina loci istius attendenda atque retinenda est, ut tanto evange-licae auctoritatis exemplo, quando aliquos apostolica seu prophetica verbaproferre contra catholicam fidem viderimus, diabolum per eos loqui minimedubitemus. Nam sicut tunc caput capiti, ita nunc quoque membra membrisloquuntur, membra scilicet diaboli membris Christi, perfidi fidelibus, sacri-legi religiosis, Haeretici postremo Catholicis. Sed quid tandem dicunt ? Si,inquit, filius Dei es, mitte te deorsum ; hoc est, si filius esse vis Dei et haere-ditatem regni coelestis accipere, mitte te deorsum, id est, ex istius te sublimisEcclesiae, quae etiam templum Dei putatur, doctrina et traditione demitte.Ac si quis interroget quempiam haereticorum sibi talia persuadentem : Undeprobas, unde doces quod Ecclesiae Catholicae universalem et antiquam fidemdimittere debeam ? statim ille : Scriptum est enim. Et continuo mille testimo-nia, mille exempla, mille auctoritates parat de lege, de Psalmis, de Apostolis,de Prophetis, quibus novo et malo more interpretatis, ex arce catholica inhaereseos barathrum infelix anima praecipitetur.

Jam vero illis quae sequuntur promissionibus miro modo incautos hominesHaeretici decipere consueverunt. Audent etenim polliceri et docere quod inEcclesia sua, id est, in communionis suae conventiculo, magna et specialisac plane personalis quaedam sit Dei gratia, adeo ut sine ullo labore, sineullo studio, sine ulla industria, etiamsi nec petant, nec quaerant, nec pulsent,quicumque illi ad numerum suum pertinent, tamen ita divinitus dispensenturut angelicis evecti manibus, id est, angelica protectione servati, nunquampossint offendere ad lapidem pedem suum, id est, nunquam scandalizari.

35

XXVII. Sed dicet aliquis : Si divinis eloquiis, sententiis, promissionibuset Diabolus et discipuli ejus utuntur, quorum alii sunt pseudoapostoli, aliipseudoprophetae et pseudomagistri, et omnes ex toto Haeretici, quid fa-cient Catholici homines et matris Ecclesiae filii ? Quonam modo in Scripturissanctis veritatem a falsitate discernent ? Hoc scilicet facere magnopere cu-rabunt, quod in principio Commonitorii istius sanctos et doctos viros nobistradidisse scripsimus, ut divinum Canonem secundum universalis Ecclesiaetraditiones et juxta Catholici dogmatis regulas interpretentur ; in qua itemCatholica et apostolica Ecclesia sequantur necesse est universitatem, anti-quitatem, consensionem. Et si quando pars contra universitatem, novitascontra vetustatem, unius vel paucorum errantium dissensio contra omniumvel certe multo plurium Catholicorum consensionem rebellaverit, praeferantpartis corruptioni universitatis integritatem : in qua eadem universitate, no-vitatis profanitati antiquitatis religionem, itemque in ipsa vetustate, uniussive paucissimorum temeritati primum omnium generalia, si qua sunt, uni-versalis Concilii decreta praeponant ; tunc deinde, si id minus est, sequanturquod proximum est, multorum atque magnorum consentientes sibi sententiasmagistrorum. Quibus, adjuvante Domino, fideliter, sobrie, sollicite observatis,non magna difficultate noxios quosque exsurgentium Haereticorum deprehen-demus errores.

XXVIII. Hic jam consequens esse video ut exemplis demonstrem quonammodo prophanae Haereticorum novitates prolatis atque collatis veterum ma-gistrorum concordantibus sibimet sententiis et deprehendantur et condem-nentur. Quae tamen antiqua sanctorum patrum consensio non in omnibusdivinae legis quaestiunculis, sed solum certe praecipue in fidei regula magnonobis studio et investiganda est et sequenda. Sed neque semper neque omneshaereses hoc modo impugnandae sunt, sed novitiae recentesque tantummodo,cum primum scilicet exoriuntur, ante quam infalsare vetustae fidei regulasipsius temporis vetantur angustiis, ac priusquam manante latius veneno, ma-jorum volumina vitiare conentur. Caeterum dilatatae et inveteratae haeresesnequaquam hac via adgrediendae sunt, eo quod prolixo temporum tractulonga iis fruendae veritatis patuerit occasio. Atque ideo quascumque illas an-tiquiores vel schismatum vel haereseon profanitates nullo modo nos oportetnisi aut sola, si opus est, Scripturarum auctoritate convincere, aut certe jamantiquitus universalibus sacerdotum catholicorum Conciliis convictas dam-natasque vitare. Itaque, cum primum mali cujusque erroris putredo erum-

36

pere coeperit, et ad defensionem sui quaedam sacrae legis verba furari, eaquefallaciter et fraudulenter exponere, statim interpretando Canoni majorumsententiae congregandae sunt ; quibus illud quodcumque exsurget novitium,ideoque profanum et absque ulla ambage prodatur, et sine ulla retractationedamnetur. Sed eorum duntaxat patrum sentententiae conferendae sunt, quiin fide et communione Catholica sancte, sapienter, constanter viventes37, do-centes, et permanentes, vel mori in Christo fideliter vel occidi pro Christofeliciter meruerunt. Quibus tamen hac lege credendum est ut quicquid velomnes vel plures uno eodemque sensu manifeste, frequenter, perseveranter,velut quodam consentiente sibi magistrorum concilio, accipiendo, tenendo,tradendo firmaverint, id pro indubitato, certo, ratoque habeatur.

Quicquid vero, quamvis ille sanctus et doctus, quamvis Confessor et Mar-tyr, praeter omnes aut etiam contra omnes senserit, id inter proprias et occul-tas et privatas opiniunculas a communis et publicae ac generalis sententiaeauctoritate secretum sit ; ne cum summo aeternae salutis periculo, juxta sacri-legam Haereticorum et Schismaticorum consuetudinem, universalis dogmatisantiqua veritate dimissa, unius hominis novitium sectemur errorem.

Quorum beatorum patrum sanctum catholicumque consensum, ne quissibi temere contemnendum forte arbitretur, ait in prima ad Corinthios Apos-tolus : Et quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia primum Apostolos (quo-rum ipse unus erat), secundo Prophetas (qualem in Actibus Apostolorumlegimus Agabum), tertio Doctores, qui tractatores nunc appellantur, quoshic idem Apostolus etiam Prophetas interdum nuncupat, eo quod per eosProphetarum mysteria populis aperiantur.

Hos ergo in Ecclesia Dei divinitus per tempora et loca dispensatos quisquisin sensu catholici dogmatis unum aliquid in Christo sentientes contempserit,non hominem contemnit, sed Deum : a quorum veridica unitate ne discrepet,impensius obtestatur idem Apostolus dicens : Obsecro autem vos, fratres, ut

37Ex hoc loco infert Dallaeus, in libro de Vero usu Patrum, inconstantes fuisse Patres infidei doctrina. At Lirinensis haec mens est : quia per plura in superioribus ostenderat nonraro divino judicio humanaque infirmitate accidere, ut Ecclesiastici viri magni meriti acscientiae labantur, et contra Apostolum nova dogmata annuntient, quod probarat exem-plis Photini, Apollinaris, Nestorii, Origenis, ac Tertulliani ; ne quis praetextu auctoritatishorum perversa sectaretur dogmata, ut in fine 24, num. ait : hac de causa prudenter hicmonet, haud audiendos esse illos, qui constanter non docuerunt, et vixerunt in Ecclesi.Unde in num. 45, loquens de Sacerdotibus, qui Ephesi convenerant, inquit : « Hoc op-timum factu visum est ut in medium SS. Patrum sententiae proferrentur ; quorum aliosConfessores, omnes vero Catholicos, Sacerdotes fuisse, et permansisse constaret, ut scilicetrite atque solemniter ex eorum consensu atque decreto antiquum dogma firmaretur. »

37

id ipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata, sitis autem perfectiin eodem sensu et in eadem sententia38.

Quod si quis ab eorum sententiae communione desciverit, audiet illudejusdem Apostoli : Non est Deus dissensionis, sed pacis, (id est, non ejus quia consentiendi unitate defecerit, sed eorum qui in consentiendi pace perman-serint) sicut in omnibus, inquit, Ecclesiis sanctorum doceo, id est, Catholi-corum : quae ideo sanctae sunt, quia in fidei communione persistunt.

Et ne quis forsitan, praetermissis caeteris, se solum audiri, sibi soli crediadrogaret, paulo post ait. An a vobis, inquit, verbum Dei processit, aut invos solos devenit ? Et ne hoc quasi perfunctorie acciperetur, adjecit : Si quis,inquit, videtur propheta esse aut spiritalis, cognoscat quae scribo vobis, quiaDomini sunt mandata. Quae utique mandata, nisi ut si quis est propheta autspiritalis, id est, spiritalium rerum magister, summo studio aequalitatis etunitatis cultor existat ; ut scilicet neque opiniones suas caeteris praeferat39,et ab universorum sensibus non recedat.

Cujus rei mandata qui ignorat, inquit, ignorabitur : id est, qui aut nescitanon discit, aut scita contemnit, ignorabitur, hoc est, indignus habebitur quiinter unitos fide et exaequatos humilitate divinitus respiciatur : quo malonescio an quicquam acerbius cogitari queat.

Quod tamen juxta apostolicam comminationem Pelagiano illi provenissecernimus Juliano40, qui se collegarum sensui aut incorporare neglexit, aut

381 Cor. 1.39Apposite haec praescribit Lirinensis ex Apostoli sensu. Nam duo Corinthiis in laud.

loco praecipit : primum, ut sacrarum litterarum interpres in priores spectet, a quibusVerbum Dei processit in posteros. An, inquit, a vobis Verbum Dei processit ? alterum, nequisquam sensum suum tenaci contentione defendat, sed prius reliquos Ecclesiae Doctoresconsulat ; ut si viderit omnibus probari id quod sentit, tuto jam teneat : sin reprobari, tutojam deserat ; quod innuit quum ait : Aut in vos solos pervenit. Consulat lector doctiss.virum Melch. Canum liber 7 de locis Theol. cap. 3.

40Inter haereticos, qui Ecclesiam turbare conati sunt, ac stylo fidei vexare sententias,praecipuus exstitit Julianus praesertim ex quo sub Zosimo ann. Chr. 418, ab Eclanensi de-jectus est Episcopatu, imo pulsus ex Italia, vagus, et extorris nullibi sedem certam habens.Nam primo Constantinopolim fugit, sed ann. Chr. 431, vel 432, post Ephesinam Syno-dum ejectus in Gallias migravit. Anno vero 439, Xysto Papa sedente, seu per fraudem,seu per speciem voluit se ab errore vindicare, cujus dolis Leonis prudentia, et sagacitasrestitit, Prospero teste in Chronico : « Hac tempestate, inquit, Julianus Eclanensis jactan-tissimus Pelagiani erroris assertor, quem dudum amissi Episcopatus intemperans cupidoexagitabat multimoda arte fallendi correctionis speciem praeferens, molitus est in commu-nionem Ecclesiae irrepere. Sed his insidiis Sixtus Papa Diaconi Leonis hortatu vigilanteroccurrens, nullum aditum pestiferis conatibus patere permisit : et ita omnes Catholicos de

38

excorporare praesumpsit.Sed jam tempus est ut pollicitum proferamus exemplum, ubi et quomodo

sanctorum patrum sententiae congregatae sint, ut secundum eas ex decretoatque auctoritate Concilii ecclesiasticae fidei regula figeretur.

Quod quo commodius fiat, hic sit jam hujus Commonitorii modus ; utcaetera quae sequuntur, ab alio sumamus exordio.

rejectione fallacis bestiae fecit gaudere, quasi tunc primum superbissimam haeresim Apos-tolicus gladius detruncasset. » Et quoniam fallax hereticus novas turbas sub Leone jamPontifice circa ann. Chr. 444, ciebat : propterea adversus saucium fidei hostem, jamquemultis debilitatum ictibus movit arma Leo, teste altero Prospero in op. de Promissionibuset Praedictionibus Dei cap. 6, part. 4. Addit Vignerius, et post cum PP. S. Mauri, huncipsum in felicem haereticum post longas hac illacque aberrationes, ob quas alter Cain pro-fugus, et extorris a Fulgentio appellatur, ultimi denique perfugii loco viculum quemdamin Sicilia incoluisse ; ubi suae sectae homines docens, factus est ex Episcopo ludimagis-ter, quam occupationem longe ante ei destinarat Augustinus, ut genio et eruditioni ejuscongruentem in lib. 2. Op. imper. num. 51 : « Loqueris de homonymis, et aequivocis :quomodo ergo te ipsi saltem Pelagiani intellecturi sunt nisi prius ad scholas Dialectico-rum, ubicumque terrarum potuerint inveniri, propter haec dicenda mittantur ? An forte etcategorias Aristotelis, antequam tuos libros legant, eis exponens ipse lecturus es ? Cur nonet hoc facias, homo ingeniosissimus, quandoquidem a deceptis miseris pasceris otiosus ? »Sic Hieronymus de pseudodiacono Celedensi Anniano aiebat : Copiosissime pascitur, utalienae blasphemiae verba frivola subministret.

39

Secundum Commonitorium

XXVIII. Interlapsum est41, neque ex eo amplius quicquam quam postremaparticula remansit, id est, sola recapitulatio, quae et subjecta est.

XXIX. Quae cum ita sint, jam tempus est ut ea quae duobus his Com-monitoriis dicta sunt, in hujus secundi fine recapitulemus.

Diximus in superioribus hanc fuisse semper et esse hodieque Catholico-rum consuetudinem, ut fidem veram duobus his modis adprobent, primumdivini Canonis auctoritate, deinde Ecclesiae Catholicae traditione ; non quiaCanon solus non sibi ad universa sufficiat, sed quia verba divina pro suo ple-rique arbitratu interpretantes, varias opiniones erroresque concipiant, atqueideo necesse sit ut ad unam ecclesiastici sensus regulam Scripturae coelestisintelligentia dirigatur, in his duntaxat praecipue quaestionibus quibus totiusCatholici dogmatis fundamenta nituntur. Item diximus in ipsa rursus Ecclesiauniversitatis pariter et antiquitatis consensionem spectari oportere ; ne autab unitatis integritate in partem schismatis abrumpamur, aut a vetustatisreligione in haereseon novitates praecipitemur.

Item diximus in ipsa Ecclesiae vetustate duo quaedam vehementer stu-dioseque observanda, quibus penitus inhaerere deberent quicumque haereticiesse nollent : primum, si quid esset antiquitus ab omnibus Ecclesiae Catholi-cae sacerdotibus universalis Concilii auctoritate decretum ; deinde si qua novaexsurgeret quaestio, ubi id minime reperiretur, recurrendum ad sanctorumpatrum sententias, eorum duntaxat qui suis quisque temporibus et locis inunitate communionis et fidei permanentes, magistri probabiles exstitissent, etquicquid uno sensu atque consensu tenuisse invenirentur, id Ecclesiae verumet catholicum absque ullo scrupulo judicaretur.

Quod ne praesumptione magis nostra quam auctoritate ecclesiastica pro-mere videremur, exemplum adhibuimus sancti Concilii quod ante triennium42

ferme in Asia apud Ephesum celebratum est Basso Antiochoque Consulibus :ubi cum de sanciendis fidei regulis disceptaretur, ne qua illic forsitan profana

41Hae duae lineae, quibus admonetur Lector de jactura secundi Commonitorii, exstantin antiquis editionibus, itemque in recentiore ex Codd. Regiis, ad quorum fidem BaluziusLirinensis castigavit opus ; retinere autem eas cum omnibus placuit.

42Celebrata est Synodus ann. Ch. 431, in Ecclesi, quae appellatur Maria ; de qua sicProsper in Chron : Congregata apud Ephesum plus ducentorum Synodo Sacerdotum,Nestorius cum haeresi nominis sui, et cum multis Pelagianis, qui cognatum errori suoadjuvabant dogma, damnatur. Vide eumdem in lib. cont. Collat. 21, cap. numer. 2.

40

novitas in modum perfidiae Ariminensis obreperet, universis sacerdotibus,qui illo ducenti fere numero43 convenerant, hoc catholicissimum, fidelissimum,atque optimum factu visum est ut in medium sanctorum patrum sententiaeproferrentur, quorum alios martyres, alios confessores, omnes vero catholicossacerdotes fuisse et permansisse constaret ; ut scilicet rite atque solemniterex corum consensu atque decreto antiqui dogmatis religio confirmaretur etprophanae novitatis blasphemia condemnaretur.

Quod cum ita factum foret, jure meritoque impius ille Nestorius catholicaevetustati contrarius, beatus vero Cyrillus sacrosanctae antiquitati consenta-neus judicatus est.

Et ut ad fidem rerum nihil deesset, tam nomina et numerum (licet ordi-nem fuissemus obliti) edidimus eorum patrum juxta quorum ibidem concinen-tem sibi concordemque sententiam et legis sacrae proloquia exposita sunt, etdivini dogmatis regula constabilita est : quos, ad confirmandam memoriam,hic quoque recensere nequaquam superfluum est.

XXX. Sunt ergo hi viri quorum in illo Concilio vel tanquam judicum veltanquam testium scripta recitata sunt. Sanctus Petrus44 Alexandrinus Epi-scopus doctor praestantissimus et martyr beatissimus.

Sanctus Athanasius, ejusdem civitatis antistes, magister fidelissimus etconfessor eminentissimus. Sanctus Theophilus45, ejusdem item urbis Episco-

43In act. 1. Concil., post subscriptiones Episcoporum haec leguntur : « Postquam hiomnes Nestorii depositioni subscripsissent, accesserunt alii Episcopi ad sanctam Synodum,qui et ipsi quoque praepositae damnationi subscripserunt ; Episcopi itaque, qui ipsumNestorium deposuerunt, plures quam du centi exstitere : aliqui enim locum tenuerunt aliorum Episcoporum, qui ad Ephesiorum Metropolim venire non potuerunt. »

44At non minus ordinis, quam numeri oblitus est S. Vir. Ordinis, quia post Petrum,et Athanasium memorandi erant Julius, et Felix, post Theophilum Cyprianus, deindeAmbrosius, quibus subdendi erant Nazianzenus, Basilius, ac Nyssenus, non praetermissoAttico Episcopo Constantinopolitano, et Amphilochio Iconii praesule, quorum testimoniapostremo fuere in Synodo laudata. Unde infertur, numeri etiam fuisse oblitum, quia nondecem, ut paulo post ait, sed duodecim fuerunt tanquam testes, judices, ac consiliarii inSynodo introducti. Et sane Amphilochii et Attici retinenda esse testimonia ex fide MSS.Codicum, ac ex Mario Mercatore ostendit P. Harduinus tom. 1. Concil. pag. 147 ; quibusaddere liceat vetustissimum codicem Bibl. Vaticanae num. 1342, etiam testimonia illaexhibentem, qui a Baronio in annalibus frequenter appellatur Collectio Cresconiana.

45De Theophilo, et Joanne Chrysostomo haec habet Prosper in Chron. ad Cons. Vin-centii, et Fraviti, qui incidit in ann. Ch. 401 : « Joannes Constantinopolitanus, et Theo-philus Alexandrinus illustres Episcopi habentur. Sed utrumque obscuravit discordia, quaeeo usque processit, ut Joannes a Theophilo oppressus, Pontum exilio pergere cogeretur ;

41

pus, vir fide, vita, scientia satis clarus, cui successit venerandus Cyrillus, quinunc Alexandrinam illustrat Ecclesiam.

Et ne forsitan unius civitatis ac provinciae doctrina haec putaretur, adhi-bita sunt etiam illa Cappadociae lumina, Sanctus Gregorius Episcopus etconfessor de Nazianzo ; Sanctus Basilius, Caesareae Cappadociae Episcopuset confessor ; Sanctus item alter Gregorius Nyssenus Episcopus, fidei, conver-sationis, integritatis et sapientiae merito, fratre Basilio dignissimus.

Sed ne sola Graecia aut Oriens tantum, verum etiam Occidentalis et La-tinus orbis ita semper sensisse adprobaretur, lectae sunt quoque ibi quaedamad quosdam Epistolae sancti Felicis martyris et sancti Julii, urbis RomaeEpiscoporum. Et ut non solum caput orbis, verum etiam latera illi judi-cio testimonium perhiberent, adhibitus est a Meridie beatissimus CyprianusEpiscopus Carthaginensis et martyr ; a Septentrione sanctus Ambrosius Me-diolanensis Episcopus.

Hi sunt igitur omnes apud Ephesum sacrato Decalogi numero magistri,consiliarii, testes, judicesque producti ; quorum beata illa Synodus doctri-nam tenens, consilium sequens, credens testimonio, obediens judicio, absquetaedio, praesumptione, et gratia de fidei regulis pronuntiavit.

Quanquam multo amplior majorum numerus adhiberi potuerit, sed ne-cesse non fuit ; quia neque multitudine testium negotii tempora occuparioportebat, et decem illos non aliud vere sensisse quam caeteros omnes colle-gas suos nemo dubitabat.

XXXI. Post quae omnia, adjecimus etiam beati Cyrilli sententiam, quaegestis ipsis ecclesiasticis continetur. Namque cum lecta esset Sancti Ca-preoli46, Episcopi Carthaginensis Epistola, qui nihil aliud intendebat et pre-

quum tamen communionem ejus maxima pars Episcoporum, Romani Pontificis exemplumsecuta, servaverit. »

46Capreolus Aurelio successit, at quo anno incertum est, apparet tamen circa ann. Ch.430. Hunc ad Synodum Theodosius per litteras invitavit cum Afris Praesulibus, et nomina-tim Augustinum. Sed quum novem fere mensibus ante concilii celebrationem Augustinuscoelum petiisset, et una simul ob temporis acerbitatem, Vandalis Genserico duce om-nia vastantibus ac depopulantibus, Primas Synodum haud cogere posset, ut ab illa electiEphesum mitterentur, vel saltem honorifica, ac solemnis legatio : voluit nihilominus proEcclesiasticae disciplinae observantia, Besulam Carthaginensem Diaconum, ad Synodumdirigere ; cujus legationis meminit ipse Capreolus in Epist. ad Vitalem, et Tonantium,quam ex MS. Codice Sirmondus edidit.

42

cabatur nisi ut, expugnata novitate, antiquitas47 defenderetur, ita EpiscopusCyrillus prolocutus est et definivit. Quod hic quoque interponere non abs revidetur. Ait enim in fine gestorum : Et haec, inquit, quae lecta est Epistolavenerandi et multum religiosi Episcopi Carthaginensis Capreoli, fidei gesto-rum inseretur ; cujus aperta sententia est. Vult etenim antiquae fidei dogmataconfirmari, novitia vero et superflue adinventa et impie promulgata, reprobariatque damnari. Omnes Episcopi adclamaverunt : Hae omnium voces sunt,haec omnes dicimus, hoc omnium votum est. Quae tandem omnium voces,aut quae omnium vota, nisi ut quod erat antiquitus traditum teneretur, quodadinventum nuper, exploderetur ? Post quae admirati sumus et praedicavi-mus quanta Concilii illius fuerit humilitas et sanctitas, ut tot numero sa-cerdotes, pene ex majori parte Metropolitani, tantae eruditionis tantaequedoctrinae ut prope omnes possent de dogmatibus disputare, quibus proptereaipsa in unum congregatio audendi ab se aliquid et statuendi addere videreturfiduciam, nihil tamen novarent, nihil praesumerent, nihil sibi penitus adro-garent, sed omnimodis praecaverent ne aliquid posteris traderent quod ipsia patribus non accepissent, et non solum in praesenti rem bene disponerent,verum etiam post futuris exempla praeberent ut et ipsi scilicet sacrataevetustatis dogmata colerent, profanae vero novitatis adinventa damnarent.Invecti etiam sumus in Nestorii sceleratam praesumptionem, quod sacramScripturam se primum et solum intelligere, et omnes eos ignorasse jactaret,quicumque ante se, magisterii munere praediti, divina eloquia tractavissent,universos scilicet sacerdotes, universos confessores et martyres, quorum aliiexplanassent Dei legem, alii vero explanantibus consensissent vel credidissent,totam postremo etiam nunc errare et semper errasse adseveraret Ecclesiam,quae, ut ipsi videbatur, ignaros erroneosque doctores et secuta esset et se-queretur.

XXXII. Quae omnia licet cumulate abundeque sufficerent ad profanasquasque novitates obruendas et exstinguendas, tamen ne quid deesse tan-tae plenitudini videretur, ad extremum adjecimus geminam Apostolicae Se-dis auctoritatem, unam scilicet sancti Papae Sixti qui nunc Romanam Ec-

47Capreoli verba haec sunt : « Vestram sanctitatem iterum atque iterum rogatam cupio,ut Spiritu Sancto cooperante quem cordibus vestris, in omnibus quae acturi estis, praestofuturum non dubito, novas doctrinas, et antehac Ecclesiasticis auribus inusitatas, priscaeauctoritatis robore instructi e medio profligetis, atque ita quibuscumque novis erroribus re-sistatis. » Hujus epistolae fragmentum recitat Ferrandus in Ep. ad Pelagium et Anatolium,S. R. E. Diaconos, alia tamen latinitate.

43

clesiam venerandus illustrat, alteram decessoris sui beatae memoriae PapaeCoelestini, quam hic quoque interponere necessarium judicavimus. Ait itaquesanctus Papa Xystus in Epistola quam de causa Nestorii Antiocheno misitEpiscopo : Ergo, inquit, quia, sicut ait Apostolus, fides una est, quae evi-denter obtinuit, dicenda credamus et tenenda dicamus. Quae sunt tandemilla credenda et dicenda ? Sequitur, et ait : Nihil ultra, inquit, liceat novitati,quia nihil addi convenit vetustati. Perspicua majorum fides et credulitas nullacoeni permixtione turbetur. Omnino apostolice : ut majorum credulitatemperspicuitatis lumine ornaret, novitias vero profanitates coeni permixtionedescriberet. Sed et sanctus Papa Coelestinus pari modo eademque senten-tia. Ait enim in Epistola quam Gallorum sacerdotibus misit, arguens eorumconniventiam quod antiquam fidem silentio destituentes, profanas novitatesexsurgere paterentur : Merito, inquit, causa nos respicit, si silentio fovea-mus errorem. Ergo corripiantur hujusmodi ; non sit his liberum habere provoluntate sermonem. Hic aliquis fortasse addubitet quinam sint illi quos ha-bere prohibeat liberum pro voluntate sermonem, vetustatis praedicatores,an novitatis adinventores. Ipse dicat, dubitationem legentium ipse dissolvat.Sequitur enim : Desinat, inquit, si ita res est (id est, si ita est ut apud mequidam urbes et provincias vestras criminantur, quod eas quibusdam novita-tibus consentire noxia dissimulatione faciatis), desinat itaque, inquit, si itares est, incessere novitas vetustatem.

Ergo haec fuit beati Coelestini beata sententia, ut non vetustas cessaretobruere novitatem, sed potius novitas desineret incessere vetustatem.

XXXIII. Quibus apostolicisque catholicis decretis quisquis refragatur, in-sultet primum omnium necesse est memoriae sancti Coelestini, qui statuit utdesineret incessere novitas vetustatem, deinde irrideat definita sancti Xysti,qui censuit ne ultra quicquam liceat novitati, quia nihil addi convenit ve-tustati, sed et beati Cyrilli statuta contemnat, qui venerandi Capreoli zelummagna praedicatione laudavit quod antiqua fidei dogmata confirmari cuperet,novitia vero adinventa damnari, Ephesinam quoque synodum, id est, totiuspene Orientis sanctorum Episcoporum judicata proculcet, quibus divinitusplacuit nihil aliud posteris credendum decernere nisi quod sacrata sibique inChristo consentiens sanctorum patrum tenuisset antiquitas, quique etiam vo-ciferantes et adclamantes, uno ore testificati sunt has esse omnium voces, hocomnes optare, hoc omnes censere ; ut sicut universi fere ante Nestorium haere-tici, contemnentes vetustatem, et adserentes novitatem, damnati fuissent, ita

44

ipse quoque Nestorius, auctor novitatis, et impugnator vetustatis, condem-naretur. Quorum sacrosanctae et coelestis gratiae munere inspirata consensiosi cui displicet, quid aliud sequitur, nisi ut profanitatem Nestorii adserat nonjure damnatam ?

Ad extremum quoque universam Christi Ecclesiam et magistros ejus Apos-tolos et prophetas, praecipueque tamen beatum Apostolum Paulum, velutquaedam purgamenta contemnat ; illam, quod a Religione colendae et exco-lendae semel sibi traditae fidei nunquam recesserit ; illum vero, qui scripserit :O Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum novitates, et item :Siquis vobis annuntiaverit praeterquam quod accepistis, anathema sit. Quodsi neque apostolica definita neque ecclesiastica decreta temeranda sunt, qui-bus secundum sacrosanctam universitatis et antiquitatis consensionem cunctisemper haeretici, et ad extremum Pelagius, Coelestius, Nestorius, jure me-ritoque damnati sunt, necesse est profecto omnibus deinceps Catholicis, quisese Ecclesiae matris legitimos filios probare student, ut sanctae sanctorumPatrum fidei inhaereant, adglutinentur, immoriantur, profanas vero profano-rum novitates detestentur, horrescant, insectentur, persequantur.

Haec sunt fere quae duobus Commonitoriis latius disserta, aliquanto nuncbrevius recapitulandi lege constricta sunt ; ut memoria mea, cui adminicu-landae ista confecimus, et commonendi assiduitate reparetur, et prolixitatisfastidio non obruatur.

45