Actividades de reforzo - centros.edu.xunta.escentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/reforzo/textos/... · Nas urnas 1 e 2 o rato morre ás 12 horas, mentres que na 3 e

Actividades de reforzoESO 2

Iacutendice de actividades

Da fotosiacutentese aos aacutecidos nucleicos3

O caso da Euglena5

Fotosiacutentese e respiracioacuten6

O aparato dixestivo dos herbiacutevoros8

Adaptacioacutens ao ambiente acuaacutetico9

Reflexos condicionados10

Clonando coellos11

Sistemas sensoriais12

Un amante sacrificado13

Avetardas e colleitadoras14

Canto vale a biosfera15

Consecuencias da fraxilidade dos ecosistemas 16

De ratos e lobos17

Un astro primordial para todo19

Unha longa viaxe e un gran libro20

A primitiva tecnoloxiacutea21

A xiba do camelo22

O impacto do meteorito23

A enerxiacutea no mundo24

O meacutetodo cientiacutefico invalida a teoriacutea da xeracioacuten espontaacutenea26

Tecnoloxiacuteas de rastrexo visual27

Relacioacuten entre a erosioacuten e a vexetacioacuten28

A accioacuten das augas salvaxes29

Factores que influacuteen na fotosiacutentese30

Relacioacutens interespeciacuteficas31

A fotosiacutentese32

Enerxiacuteas non renovables33

Cambio de unidades 35

Estratexias para resolver problemas 38

Elaboracioacuten de graacuteficas 41

A enerxiacutea transfoacutermase e conseacutervase 44

Escalas de temperatura45

Reflexioacuten e espellos 46

Refraccioacuten e lentes 50

A meteorizacioacuten fiacutesica53

A formacioacuten do solo54

Confeccioacuten dunha clave dicotoacutemica para clasificar rochas sedimentarias 57

Os mapas topograacuteficos 58bull Recontildeecer o relevo dun mapa topograacutefico 59

bull Interpretacioacuten de mapas topograacuteficos60

O perfil topograacutefico 61

O perfil lonxitudinal dun riacuteo63

O relevo do fondo oceaacutenico 64

Os alimentos e os principios inmediatos65

Factores abioacuteticos 66

Relacioacutens entre especies interpretacioacuten de graacuteficas 68

Valorar e comparar a fraxilidade de dous ecosistemas71

Departamento de Bioloxiacutea e Xeoloxiacutea ACTIVIDADES ndash ESO 2

Da fotosiacutentese aos aacutecidos nucleicosOs homes creceron nos bosques e noacutes temos con eles unha afinidade natural Que fermosa eacute

unha aacuterbore que se esforza por alcanzar o ceo As suacuteas follas recollen a luz solar para fotosintetizala e asiacute as aacuterbores compiten deixando na sombra aacutes suacuteas vecintildeas Se buscamos ben veremos a cotiacuteo duacuteas aacuterbores que se empurran e se botan a un lado cunha graza laacutenguida As aacuterbores son maacutequinas grandes e fermosas accionadas pola luz solar que toman auga da terra e dioacutexido de carbono do aire e converten estes materiais en alimento para uso seu e o noso A planta utiliza os hidratos de carbono que fabrica como fonte de enerxiacutea para levar a cabo os seus asuntos vexetais E noacutes os animais que somos en definitiva parasitos das plantas roubamos os seus hidratos de carbpno para poder levar a cabo os nosos asuntos

Ao comer as plantas combinamos os hidratos de carbono co osiacutexeno que tenmos disolto no noso sangue pola nosa propensioacuten a respirar o aire e deste xeito extraemos a enerxiacutea que nos permite vivir Neste proceso exhalamos dioacutexido de carbono que despois as plantas reciclan para fabricar maacuteis hidratos de carbono Que sistema tan marabillosamente cooperativo Plantas e animais que inhalan mutuamente as exhalacioacutens dos demais unha especie de resucitacioacuten mutua a escala planetaria boca a estoma impulsadas por unha estrela a 150 milloacutens de quiloacutemetros de distancia

Hai decenas de miles de milloacutens de tipos contildeecidos de moleacuteculas orgaacutenicas En cambio nas actividades esenciais da vida soacute se unha utiliza unha cincuentena As mesmas estruturas utiliacutezanse unha e outra vez de modo conservador e ensexentildeoso para levar a cabo funcioacutens diferentes E no nuacutecleo mesmo da vida na Terra as proteiacutenas que controlan a quiacutemica da ceacutelula e os aacutecidos nucleicos que transportan as instrucioacutens hereditarias descubrimos que estas moleacuteculas son esencialmente as mesmas en todas as plantas e animais Unha acintildeeira e eu estamos feitos da mesma substancia Se retrocedemos dabondo topamos cun devanceiro comuacuten

A ceacutelula vivente eacute un reacutexime tan complexo e fermoso como o reino das galaxias e das estrelas A exquisita maquinaria da ceacutelula foi evolucionando penosamente durante maacuteis de catro mil milloacutens de anos Fragmentos de alimento metamorfoseacuteanse en maquinar celular A ceacutelula sanguiacutenea branca de hoxe son as espinacas con crema de onte Como consegue isto a ceacutelula No sei interior hai unha arquitectura labiriacutentica e sutil que manteacuten a suacutea propia estrutura que transforma moleacuteculas que almacena enerxiacutea e que se prepara para copiarse a si mesma

CARL SAGAN Cosmos Ed Grupo V

Paacutexina - 3

1 Con que propoacutesito reciclan as plantas o noso dioacutexido de carbono

2 Por que se ldquoempurranrdquo as aacuterbores

3 Que elementos forman o marabilloso sistema cooperativo Por que eacute cooperativo

4 O autor do texto mostra entusiasmo ou decepcioacuten co que describe Indica algunhas frases do texto que mostren a actitude do autor

5 Podemos afirmar que os macarroacutens que comiches hoxe seraacuten pate do teu corpo mantildeaacute Expliacutecao brevemente

Paacutexina - 4

O caso da Euglena

Euglena viridis eacute un protozoo flaxelado unicelular de vida libre duns 60 mm que habita principalmente nas augas doces Prefires os haacutebitats con abundante materia orgaacutenica e encoacutentrase con frecuencia en lugares contaminados polo que se utiliza como indicador da calidade da auga A suacutea estrutura eacute moi sinxela Posuacutee un longo flaxelo implantado no fondo dunha cavidade en forma de botella o receptaacuteculo situado nun extremo da ceacutelula Ao interior do receptaacuteculo baleira o seu contido un vacuacuteolo denominado vacuacuteolo contraacutectil que recolle o exceso de auga das demais partes da ceacutelula e que as descarga nese receptaacuteculo Asiacute mesmo posuacutee unha mancha fotosensible mancha ocular que lle permite detectar a luz En condicioacutens axeitadas pode realizar a fotosiacutentese pero ante a falta de luz absorbe compostos orgaacutenicos do medio a traveacutes da superficie do corpo Reproduacutecese mediante divisioacuten binaria e pode vivir enquistada en condicioacutens desfavorables

1 Que tipo de ceacutelulas presenta a Euglena procariotas ou eucariotas Razoa a resposta

2 Que tipo de nutricioacuten presentan as Euglenas

3 Cal eacute a funcioacuten da mancha ocular e do flaxelo Que vantaxe presenta para a Euglena o poder detectar a luz

4 Que estrutura caracteriacutestica das ceacutelulas vexetais non aparece na Euglena Emite unha hipoacutetese que explique as vantaxes da Euglena de non posuiacuter esa estrutura

5 O citoplasma da Euglena eacute maacuteis salgado coacute medio de auga en que habita Que orgaacutenulo da Euglena se encarga de regular o contido de auga no interior do seu corpo

Paacutexina - 5

Vacuacuteolo contraacutectil nucleacuteoloreceptaacuteculo

f laxeloMancha ocular

NuacutecleoCloroplastoMembrana

Fotosiacutentese e respiracioacutenLeacute o seguinte experimento e contesta aacutes cuestioacutens que se presentan a continuacioacuten

PROCEDEMENTO

Prepaacuteranse 7 campaacutes de cristal que pechan hermeticamente coa suacutea base tal como se detalla a continuacioacuten

Urna 1 un rato con alimentoUrna 2 un rato con alimento e unha maceta con cogomelosUrna 3 un rato con alimento e unha maceta cunha plantaUrna 4 un rato con alimento e un pequeno acuario con algasUrna 5 unha maceta con cogomelosUrna 6 unha maceta cunha plantaUrna 7 un pequeno acuario con algas

RESULTADOS

Nas urnas 1 e 2 o rato morre aacutes 12 horas mentres que na 3 e mais na 4 segue vivo despois de 4 diacuteas

O cogomelo da urna 2 seca aos 2 diacuteas e o da urna 5 aos 4 diacuteas

As plantas e as algas das urnas 346 e 7 continuacutean vivindo

Paacutexina - 6

CUESTIOacuteNS

1 Que gas necesitan todos os seres vivos para vivir Indica como se chama o proceso onde se utiliza este gas e o orgaacutenulo celular no que ten lugar este proceso

2 Por que morren os ratos das urnas 1 e 2 Por que non morren os ratos os ratos das urnas3 e 4

3 Que gas se desprende nas urnas 3 4 6 e 7 que non se desprende nas demais urnas Indica como se denomina o proceso no que se desprende ese gas e en que orgaacutenulo celular se realiza

4 Segundo o observado neste experimento cres que os cogomelos realizan a fotosiacutentese Indica se se trata de organismos autoacutetrofos ou heteroacutetrofos e se cres que se poderiacutean incluiacuter nun mesmo grupo coas plantas e coas algas Razoa as respostas

5 Consomen osiacutexeno os cogomelos Explica razoadamente por que os cogomelos da urna 2 secan antes coacutes da urna 5

6 De onde obtentildeen a planta e as algas das urnas 3 e 4 o CO2 que necesitan para realizar a fotosiacutentese

7 Cres que as algas e as plantas respiran De onde obtentildeen o CO2 para realizar a fotosiacutentese a planta e as algas das urnas 6 e 7

8 Se razoaches correctamente as preguntas anteriores seguramente chegaches aacute conclusioacuten de que as plantas e as algas realizan a fotosiacutentese na cal se desprende osiacutexeno e tameacuten respiran proceso no que se consume osiacutexeno Cres que consumen a mesma cantidade de osiacutexeno que producen ou producen maacuteis osiacutexeno do que consumen Para contestar a esta pregunta observa o que ocorre nas urnas 3 e 4

9 Necesitan os organismos heteroacutetrofos dos autoacutetrofos para poder vivir E os autoacutetrofos dos heteroacutetrofos Daacute unha explicacioacuten baseaacutendote nos resultados do experimento

10 De onde cres que procede a maior parte do osiacutexeno que existe na atmosfera

11 Ponlle un tiacutetulo ao experimento e razoacutenao

Paacutexina - 7

O aparato dixestivo dos herbiacutevoros

A celulosa eacute un gliacutecido moi abundante nos vexetais Os animais non podemos dixerila xa que carecemos dos encimas capaces de transformar esta moleacutecula en substancias nutritivas En cambio os herbiacutevoros ruminantes si poden usar esta substancia como fonte de nutrientes xa que posuacuteen no seu tubo dixestivo uns microorganismos que producen os encimas que transforman a celulosa

Os ruminantes dixiren os alimentos en duacuteas etapas primeiro coacutertanos fan unha mastigacioacuten parcial e traacuteganos e despois realizan o remoiacutedo consistente en regurxitar o material semidixerido e volvelo mastigar para desfacelo e agregarlle saliva

Nos debuxos poacutedese observar o aparato dixestivo dun mamiacutefero carniacutevoro A) dun mamiacutefero herbiacutevoro ruminante (B) e dun mamiacutefero herbiacutevoro non ruminante (C)

1 Que tipo de biomoleacutecula eacute a celulosa

2 Que seres vivos axudan aos herbiacutevoros na dixestioacuten da celulosa

3 Sinala cales dos seguintes animais son carniacutevoros cales herbiacutevoros ruminantes e cales herbiacutevoros non ruminantes

Vaca cabalo cabra ovella raposo lobo coello

4 Que animais presentan un aparato dixestivo maacuteis longo os carniacutevoros ou os herbiacutevoros Formula unha hipoacutetese que intente explicar este feito

5 Quen cres que ten un sistema dixestivo maacuteis eficaz Por que

6 Por que cres que os herbiacutevoros inxiren maiores cantidades de alimento coacutes carniacutevoros e con maior frecuencia

a) A herba eacute un alimento pouco nutritivo polo que os herbiacutevoros necesitan inxerir maiores cantidades e con maior frecuencia

b) Os herbiacutevoros son maacuteis grandes coacutes carniacutevoros polo que necesitan comer maacuteis

c) Os herbiacutevoros son maacuteis activos coacutes carniacutevoros polo que necesitan comer gran cantidade de alimento para repontildeeren enerxiacutea

7 Os herbiacutevoros ruminantes inxiren en pouco tempo grandes cantidades de herba e maacuteis tarde remoen o inxerido Que explicacioacuten podes dar a este comportamento alimentario

Paacutexina - 8

Adaptacioacutens ao ambiente acuaacuteticoNo hemisferio norte realizaacuteronse moitas observacioacutens

dos diferentes modos que tintildean de alimentarse os xibardos especialmente na zona que vai desde Cabo Cod ata Terranova e na baiacutea Glacier de Alasca Aquiacute vense aacutes veces alguacutens animais nadando en ciacuterculo coa boca entreaberta mentres que outros avanzan maacuteis ou menos paralelamente aacute superficie tameacuten coa baca parcialmente aberta de forma parecida a como o fan as baleas francas Outras practican embestidas vindo desde abaixo da auga cara a superficie coa boca entreaberta e emerxendo aacutes veces case verticalmente antes de pechar a boca para expulsar a auga contida

En cambio a teacutecnica de alimentacioacuten maacuteis fascinante constituacuteena as ldquoredes de burbullasrdquo Para pontildeela en praacutectica o xibardo ascende en ciacuterculo lentamente por debaixo dos bancos de presas mentres que vai soltando suavemente aire que sobe aacute superficie en forma de burbullas A causa do movemento circular do cetaacuteceo estas burbullas van formando case unha pantalla ou rede que actuacutea como unha barreira e impide a dispersioacuten dos pequenos organismos ldquoatrapadosrdquo dentro No momento axeitado o xibardo emerxe verticalmente por dentro da ldquorederdquo coa boca

aberta e engole a comida asiacute reunida Todas estas formas de alimentarse daacutense exclusivamente nas augas friacuteas sexa no hemisferio norte ou no hemisferio sur dominado polo krill

O cetaacuteceo ten que obter todo o osiacutexeno que necesita para unha inmersioacuten durante o breve periacuteodo en que sae aacute superficie e respira Os cetaacuteceos respiran con menor frecuencia ca os mamiacuteferos terrestres pero compeacutensano respirando maacuteis profundamente co cal renovan maior cantidade de aire dos pulmoacutens e asimilando mellor o osiacutexeno Os cetaacuteceos inspiran antes de mergullarse e descenden cos pulmoacutens polo menos parcialmente cheos ao contrario que as focas as cales espiran antes de mergullarse Con todo iso non responde aacute cuestioacuten de por que os cetaacuteceos resisten tanto rato debaixo da auga

O primeiro que hai que ter en conta para atopar unha resposta eacute o aparato respiratorio O aparato respiratorio dos cetaacuteceos presenta algunhas peculiaridades derivadas das adaptacioacutens necesarias para impedir a entrada de auga nas viacuteas respiratorias os condutos nasais son complicados e sinuosos e a larinxe (o extremo superior do tubo respiratorio) esteacutendese cara aacute cavidade nasal en lugar de abrirse na gorxa

A forma en que os cetaacuteceos incrementaron a suacutea capacidade de almacenar osiacutexeno non foi aumentando o tamantildeo dos pulmoacutens senoacuten modificando o sistema circulatorio e o metabolismo muscular

Neles o sangue constituacutee entre o 10 e o 15 do peso corporal mentres que no ser humano esta cifra eacute do 7 Eacute maacuteis os gloacutebulos vermellos do sangue responsables do transporte de osiacutexeno son maacuteis abundantes ca nos mamiacuteferos terrestres e a concentracioacuten de hemoglobina en case todos os cetaacuteceos eacute notablemente maior Todo iso aumenta a cantidade de osiacutexeno que o sangue pode transportar

RICHARD HARRISON e MM BRYDEN Baleas golfintildeos e tonintildeas Ed Plaza amp Janeacutes

1 En que zonas se producen as formas de alimentacioacuten que se describen no texto

2 Que finalidade tentildeen as particularidades do aparato respiratorio dos cetaacuteceos

3 Por que os xibardos aguantan tanto tempo debaixo da auga

Paacutexina - 9

Reflexos condicionados

A principios do seacuteculo XX o meacutedico Ivaacuten Pavolv observou que aos cans que tintildea no seu laboratorio abondaacuteballes oiacuter os pasos da persoa que lles traiacutea a comida para comezar a salivar e a segregar zumes gaacutestricos eacute dicir pareciacutea que os cans aprenderan a anticipar a comida

Pavlov comezou a estudar este fenoacutemeno de forma maacuteis detallada con outros estiacutemulos Mediu a cantidade de saliva segregada polo can cando se lle presentaba un anaco de carne e observou que se incrementaba o fluxo de saliva cando isto aconteciacutea (A)Nunha segunda parte do experimento mediu a salivacioacuten ao facer soar unha campaacute (B) e despois fixo coincidir o son da campaacute co momento de recibir a comida (C) Nunha terceira parte do experimento (D) Pavlov faciacutea soar unha campaacute varias veces antes de presentarlle o anaco de carne e observou que o can segregaba saliva abundante ao oiacuter o son da campaacute aiacutenda que non se lle ofrecese alimento ninguacuten Esta forma de responder contildeeacutecese como reflexo condicionado

1 Que idea trataba de pontildeer a proba Pavlov

2 Na primeira fase do experimento de Pavlov cal eacute o estiacutemulo E a resposta

3 Na segunda fase do experimento de Pavlov cal eacute o estiacutemulo E a resposta

4 Que oacuterganos efectores produciron as resostas

5 Indica cal foi o percorrido correcto en que circularon as mensaxes nerviosas

a) Estiacutemulo Receptor Centro nervioso Efector muacutesculo Resposta

b) Estiacutemulo Efector Centro nervioso Receptor glaacutendula Resposta

c) Estiacutemulo Resposta Receptor Centro nervioso Efector glaacutendula Resposta

d) Estiacutemulo Receptor Centro nervioso Efector glaacutendula Resposta

6 Que frase explica mellor o que aconteceu ao final do experimento

a) O can mostrou un comportamento aprendido por asociacioacuten

b) O can mostrou un comportamento instintivo

c) A cantidade de saliva producida depende do nuacutemero de veces que fagamos soar a campaacute

Paacutexina - 10

Clonando coellosOs clons son exemplares ideacutenticos dun individuo

Un equipo de investigadores quere obter un clon de coellos formados a partir dun coello proxenitor Para facelo tomaron cinco ceacutelulas da mama (ubre) dunha coella (coella 1) e extraeacuteronlles o nuacutecleo A outra coella (coella 2) extraeacuteronlle cinco oacutevulos non fecundados e quitaacuteronlles o nuacutecleo

A continuacioacuten inseriacuteronse cada un dos nuacutecleos extraidos da coella 1 en cada un dos oacutevulos da coella 2 Estes oacutevulos dividiacuteronse sucesivas veces ata formar embrioacutens Por uacuteltimo implantaacuteronse os cinco embrioacutens no uacutetero doutra coella (coella 3) que actuou de ldquonai adoptivardquo Esta coella quedou prentildeada e ao cabo do tempo naceron cinco cazapos

1 Que tipo de reproducioacuten crea que se realizou para obter os cinco coellos asexual ou sexual Xustifica a resposta

2 Que moleacutecula orgaacutenica encargada de almacenar e transmitir a informacioacuten para o desenvolvemento e funcionamento do ser vivo eliminaron os cientiacuteficos ao extraer o nuacutecleo dos oacutevulos

a) ARN b) Un cromosoma c) ADN

3 Cales das seguintes frases sobre os coellos son verdadeiras

a) Todos son de sexo feminino

b) Todos son de sexo masculino

c) Todos tentildeen a mesma cor

d) Os coellos son de distinto sexo

e) Os coellos nacidos tentildeen nai pero non pai

4 Que gameto participou na teacutecnica de reproducioacuten Que gameto non participou

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

Nuacutecleo de ceacutelula somaacutetica

Introducioacuten do nuacutecleo no oacutevulo

Formacioacuten do embrioacuten

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo sen nuacutecleo

Oacutevulo inmaturo

Implantacioacuten de embrioacutens

Sistemas sensoriais

O ovo dunha gaivota arxeacutentea ten a forma dun ovo de galintildea pero eacute bastante maacuteis grande Tende a ser de cor verdosa ou marroacuten e presenta unha serie de grandes manchas escuras especialmente no seu extremo romo Do mesmo xeito ca outras aves a gaivota recupera os seu ovos se rodan foacutera do nintildeo O etoacutelogo holandeacutes Gerard Baerends estudou este comportamento nunha enxentildeosa e prolixa bateriacutea de experimentos para descubrir exactamente os estiacutemulos que lle din ao animal que o obxecto que hai foacutera do ser nintildeo eacute en verdade un ovo

O que fixo Baerends foi pontildeer dous ovos falsos un xunto ao outro foacutera do nintildeo dunha gaivota e observar desde un escondedoiro cal destes ovos faciacutea rodar primeiro Ao longo de miles de probas foi variando as caracteriacutesticas dos modelos para determinar cales eran as preferencias das gaivotas Para evitar confusioacutens soacute cambiaba un trazo por vez Por exemplo puxo a proba as gaivotas con ovos dun tamantildeo que iacutea do dunha pomba ao dunha avestruz pero conservando a forma cor e mancha dos orixinais durante todos os experimentos Para investigar a influencia da forma usou modelos con forma de prisma cilindros e bloques rectangulares asiacute como outros en forma de ovo pero todos eles do mesmo tamantildeo e pintados de forma similar co fin de comprobar que forma era a maacuteis eficaz

Para decidir as caracteriacutesticas que eran as maacuteis importantes para as gaivotas houbo que realizar un gran nuacutemero de experimentos xa que as aves mostraban unha marcada preferencia pola posicioacuten ante dous ovos similares algunhas escolliacutean case invariablemente o que estivese aacute esquerda e outras o da dereita

Para tomar en consideracioacuten todo isto habiacutea que presentarlle a cada gaivota moitos pares diferentes e cambiar a suacutea posicioacuten dun modo sistemaacutetico Afloraron resultados moi clarificadores Por exemplo as aves tendiacutean a preferir o maior de dous ovos incluso aiacutenda que fose moito maacuteis grande coacutes seus e outro fose de tamantildeo normal Tameacuten preferiacutean os ovos falsos con moitas pintas pequenas aos maacuteis naturais con poucas manchas grandes As duacuteas reaccioacutens probablemente se debesen a que os ovos de maior tamantildeo e con moitas pintas son rechamantes De feito pode ser que estimulen maacuteis os ollos da ave e polo tanto tentildean maacuteis probabilidades de atraer a suacutea atencioacuten

PETER JB SLATER O comportamento animal Ed Cambridge University Press

1 Como son os ovos dunha gaivota arxeacutentea

2 Por que as gaivotas preferiacutean os ovos grandes e con moitas pintas

3 Que queriacutea descubrir Baerends Que conclusioacutens alcanza Baerends nos seus experimentos

4 Imaxina que tes que investigar acerca da cor que prefiren as gaivotas nos ovos como o fariacuteas

5 Por que cres que Baerends cambiaba soacute un trazo dos ovos cada vez que realizaba un experimento

Paacutexina - 12

Un amante sacrificadoA mantis relixiosa femia empeza e experimentar alguacutens

cambios importantes cando o veraacuten estaacute xa ben avanzado O abdome aumenta de volume a causa da maduracioacuten de ristras de ovintildeos e o seu caraacutecter xa de por si violento toacuternase aiacutenda maacuteis agresivo Cando duacuteas femias se enfronta a maioriacutea das veces o conflito reduacutecese a unha exhibicioacuten das suacuteas habilidades fiacutesicas adornadas de ldquogadoupadasrdquo conatos de algueirada e ademaacutens ritualizados que adoitan terminar pacificamente coa retirada dunha das combatentes

Mentres tantoos machos tameacuten sentiron a chamada do deber maacuteis ca do amor A finais de agosto comezan o seu arriscado galanteo aproximaacutendose aacutes femias con todo tipo de precaucioacutens Deambulan arredor delas con curiosidade e respecto mentres estas parecen non mostrar ninguacuten interese pola suacutea presenza De improviso estableacutecese algunha forma de entendemento entre ambos e o macho seacutentese aceptado

encoraacutexase desprega as aacutes e dun chimpo afeacuterrase ao dorso da suacutea corpulenta compantildeeira Todo o cortexo de aproximacioacuten eacute moi lento a femia non se mostra receptiva nin ten preacutesa mentres que os receos do macho estaacuten totalmente xustificados A coacutepula proloacutengase aacutes veces durante cinco ou seis horas nas que os amantes se unen e se separan varias veces Unha vez esgotada a capacidade fertilizante do macho a femia xira bruscamente e atenaacutezao pola caluga Sen interromper a coacutepula empeza a devoralo pola cabeza mentres a metade posterior do macho continuacutea co seu labor de inseminacioacuten e se manteacuten no empentildeo ata que a suacutea compantildeeira fai presa no abdome e inutiliza os oacuterganos sexuais As femias aiacutenda que fecundadas aceptan a coacutepula con outros machos que tras a suacutea achega corren a mesma sorte coacute primeiro Cando a posta eacute inminente os incautos machos que saen de rolda atoacutepanse con que perderon todo o seu atractivo sexual e que as femias non ven neles outra cousa que presas obstinadas e faacuteciles de alcanzar Asiacute pois durante o tempo que dura o celo os galaacutens non tentildeen ningunha oportunidade de fecundar e despois fuxir Xunto ao esperma entregan a vida

Robert Burton cita unha especie de mantis que soacute pode reproducirse coa decapitacioacuten inexorable do macho Neste caso os movementos de aproximacioacuten son aiacutenda maacuteis coidadosos Para percorrer 30 centiacutemetros necesita maacuteis dunha hora Sempre se achega por detraacutes e aacute esquerda da femia Un descoido significa a morte ou o que eacute peor a interrupcioacuten na cadea hereditaria dos seus xenes Cando por fin a ten ao seu alcance moacutentaa polas costas rapidamente e con precisioacuten Eacute a manobra maacuteis arriscada do proceso un erro de caacutelculo e aquiacute remata a aventura Pero non ten escapatoria Un instinto maacuteis poderoso ca o de supervivencia empuacuterrao a perpetuar a especie A femia revoacutelvese atraacutepao e empeza a devorar a suacutea cabeza co que despoxa o organismo do macho dun resorte nervioso que impide a saiacuteda do esperma dos oacuterganos xenitais O que queda del realiza a coacutepula mediante reaccioacutens reflexas que sen a suacutea decapitacioacuten estariacutean bloqueadas

JOAQUIacuteN ARAUJO e OUTROS O reto da vida Enciclopedia Salvat do comportamento animal Ed Salvat

1 Que cambios poden observarse na mantis relixiosa durante o veraacuten

2 Que lles acontece aacutes mantis macho cando copulan con femias xa fecundadas

3 Describe o proceso de cortexo entre unha mantis relixiosa macho e unha femia

4 Que quere dicir a frase ldquoun maacuteis poderoso coacute de supervivencia empuacuterrao a perpetuar a especierdquo

Paacutexina - 13

Avetardas e colleitadoras

As avetardas son aves protexidas e o seu nuacutemero descendeu nos uacuteltimos anos o que estaacute relacionado coa utilizacioacuten de maquinaria pesada (trilladoras) para recoller os cereais

Esta maquinaria recolle un campo nunha mantildeaacute cando antes se tardaban varios diacuteas Isto permitiacutea que os polos destas aves puidesen madurar e abandonasen o nintildeo mentres que actualmente son atropeladas sen teren tempo para escapar

As avetardas non son as uacutenicas aves que sofren este problema algunhas rapaces como a tartarantildea cincenta que tameacuten anintildean estre as espigas viron dezmado o seu nuacutemero ao aumentar a mecanizacioacuten do campo

1 Explica o que significa no texto o termo ldquomecanizacioacuten do campordquo

2 As aves rapaces son herbiacutevoras ou carniacutevoras

3 As aves que se mencionan no texto que tipo de ecosistema habitan

4 Segundo o contido do texto cal destas frases eacute a uacutenica correcta Por que

a) As tartarantildeas son prexudiciais para as colleitas polo seu costume de anintildear entre as espigas

b) Dedicar grandes aacutereas ao cultivo de cereais eacute prexudicial para as avetardas e outras aves xa que se ven na obriga de anintildear entre as espigas

c) A utilizacioacuten de maquinaria peada na colleita retarda moito a recollida dos cereais o que prexudica as aves que anintildean nos cultivos

d) O uso de maquinaria pesada produciu un descenso no nuacutemero dalgunhas aves como as avetardas

Paacutexina - 14

Canto vale a biosferaOs ecosistemas manteacutentildeense estables en parte

debido ao principio de garantiacutea da biodiversidade Se unha especie desaparece dunha comunidade o seu nicho seraacute ocupado de maneira maacuteis raacutepida e eficiente se existen moitos candidatos para ese papel en lugar duns poucos Exemplo un incendio a nivel de chan esteacutendese por un pintildeeiral e mata a moitas das plantas e animais do sotobosque Se o bosque eacute biodiverso recupera maacuteis rapidamente a suacutea composicioacuten e producioacuten orixinais de plantas e animais Os pintildeeiros maiores liacutebranse e soacute a suacutea casa se chamusca continuacutean crecendo e facendo sombra coma antes Unhas poucas especies de matogueiras e

plantas herbaacuteceas tameacuten aguantan e inician de inmediato a rexeneracioacuten Nalguacutens pintildeeirais sometidos a incendios frecuentes a mesma calor do lume dispara a xerminacioacuten de sementes latentes que estaacuten xeneticamente adaptadas a responder aacute calor o que acelera aiacutenda maacuteis o recrecemento da vexetacioacuten forestal

A biodiversidade xera maacuteis biodiversidade e a abundancia conxunta de plantas animais e microorganismos aumenta ata un grao correspondente

Ao construiacuter presas os castores crean estanques pantanos e prados inundados Estes ambientes acubillan especies de plantas e animais que son raras ou nulas nos riacuteos que fluacuteen libremente As masas mergulladas de madeira en descomposicioacuten que forman as presas engaden maacuteis especies aiacutenda que se engaden ao conxunto e que se alimentan delOs elefantes pisan e arrincan mato e pequenas aacuterbores abrindo claros umbrosos nos bosques O resultado eacute un mosaico de haacutebitats que contentildeen no seu conxunto un nuacutemero elevado de especies residentesAs tartarugas goacutefer de Florida escavan tuacuteneles de dez metros de lonxitude que mesturan o solo e diversifican a suacutea textura alterando a composicioacuten dos seus microorganismos As suacuteas goridas son compartidas asiacute mesmo por serpes ras e formigas especializadas en vivir nos tobosOs caracois do xeacutenero Echoundrus do deserto o Negev en Israel trituran as rochas brandas para alimentarse dos liques que crecen dentro delas Ao converter as rochas en solo e liberar os nutrientes fotosintetizados polos liques multiplican os nichos para outras especies

En conxunto un gran nuacutemero de observacioacutens independentes procedentes de distintos tipos de ecosistemas sinalan cara aacute mesma conclusioacuten cantas maacuteis especies viven xuntas maacuteis estables e produtivos son os ecosistemas que compontildeen

EDWARD O WILSON O futuro da vida Ed Ciacuterculo de Lectores

1 De que se alimentan os caracois Echoundrus

2 Por que hai maacuteis especies animais nun riacuteo con castores ca nun sen eles

3 Que caracteriacutesticas comparten castores elefantes tartarugas e caracois

4 Imaxina un ecosistema que tivese pouca biodiversidade Que aconteceriacutea se un desastre natural eliminase unha gran parte dos seres vivos que o habitan

5 Atendendo aacutes uacuteltimas lintildeas do primeiro paraacutegrafo poacutedese deducir que os incendios son beneficiosos para a natureza

Paacutexina - 15

Consecuencias da fraxilidade dos ecosistemas

Nos bosques de gran Bretantildea viviacutea a mediados do seacuteculo XX a bolboreta azul As eirugas desta bolboreta alimeacutentanse de larvas de formigas que viven entre as herbas e que son moi sensibles aos cambios de temperatura sobre todo aos descensos A mediados do seacuteculo XX o ser humano introduciu nestes bosques a mixomatose enfermidade viacuterica que lles afecta aos coellos e que reduciu considerablemente a suacutea poboacioacuten como consecuencia a altura da herba aumentou e impediu que os raios solares chegaran ao chan descendendo a temperatura deste

Ao pouco tempo de aparecer a enfermidade nos coellos a bolboreta azul extinguiuse

A accioacuten humana neste ecosistema consistiu en introducir unha enfermidade para reducir a poboacioacuten de coellos que se estaba a converter nunha praga Sen embargo dada a fraxilidade do ecosistema as consecuencias non foron as desexadas

1 Completa o seguinte cadro cos elementos que interventildeen no ecosistema

FACTORES BIOacuteTICOS FACTORES ABIOacuteTICOS

2 A que factores bioacuteticos do ecosistema prexudicou a accioacuten humana A que factores bioacuteticos beneficiou

3 Que factores abioacuteticos se modificaron

4 Establece mediante frechas as relacioacutens causa ndash efecto que tentildeen lugar neste ecosistema

Paacutexina - 16

Aparece a mixomatose Os coellos diminuacuteen A altura da herba aumenta

A temperatura diminuacutee A luz solar non chega ao chan

As larvas de formigas morren A bolboreta azul extiacutenguese

De ratos e lobosAo cabo de varias semanas de estudo a solucioacuten a

solucioacuten do problema de como se alimentaban os lobos pareciacutea tan remota como ao principio Trataacutebase dun problema fundamental xa que o motivo daquela expedicioacuten era precisamente resolvelo dunha forma que os meus xefes considerasen satisfactoria

Os caribuacutes son os uacutenicos herbiacutevoros grandes que se encontran en elevado nuacutemero na tundra A pesar de que antano eran tan numerosos coma o buacutefalo das pradariacuteas sufriran un descenso catastroacutefico durante tres ou catro deacutecadas anteriores aacute mintildea viaxe a aquela rexioacuten Os datos obtidos por diversos organismos gobernamentais grazas a trampeiros cazadores de peles e comerciantes pareciacutean demostrar que o perigo de

extincioacuten do caribuacute se debiacutea fundamentalmente as depredacioacutens dos lobos

Cando descubriacuten que a dieta de veraacuten dos lobos consistiacutea principalmente en ratos non dei por rematado o meu traballo no terreo da dieteacutetica Sabiacutea que a relacioacuten entre ratos e lobos era algo revolucionario para a ciencia que espertariacutea receos e que posiblemente se ridiculizariacutea a non ser que non quedase duacutebida posible sobre a suacutea validez

Xa establecera dous puntos fundamentais

1 Que os lobos cazaban e comiacutean ratos2 Que os pequenos roedores eran dabondo numerosos para que a poboacioacuten de lobos vivise

Pero seguiacutea sen aclararse un terceiro punto de importancia vital para sustentar o meu argumento concernente ao valor nutritivo dos ratos Era absolutamente necesario que demostrase que unha dieta a base de pequenos roedores era suficiente para manter un carniacutevoro grande en boas condicioacutens

Ootek tintildea moito que achegar aos meus contildeecementos sobre os costumes alimenticios dos lobos Tras confirmar o que eu xa descubrira sobre o papel que desempentildeaban os ratos na suacutea dieta contoume que os lobos tameacuten comiacutean grandes cantidades de esquiacuteos listados e aacutes veces incluso pareciacutean preferilo ao caribuacute

Este tipo de esquiacuteos abunda na maior parte do Aacutertico aiacutenda que a baia da Casa dos Lobos se encontraba ao sur da suacutea zona de distribucioacuten Son parentes proacuteximos do esquiacuteo comuacuten das chairas occidentais pero a diferenza destes o seu sentido da conservacioacuten estaacute moi pouco desenvolvido Por este motivo son presa faacutecil de lobos e raposos No veraacuten cando estaacuten gordos e ben alimentados chegan a pesar ata novecentos gramos de xeito que matando suficiente nuacutemero destes animais un lobo pode facer unha boa comida cun desgaste de enerxiacutea moito menor caacute que require a caza dun caribuacute

Paacutexina - 17

Eu supontildeiacutean que os peixes apenas entraban na dieta dis lobos pero Ootek aseguroume que estaba equivocado Diacutexome que vira varias veces os lobos pescando lucios

Estes detalles do caraacutecter lupino eran fascinantes pero Ootek abriume realmente os ollos durante unha discusioacuten sobre o papel que desempentildeaba o caribuacute na vida dos lobos

Explicoume que o lobo e o caribuacute estaban tan estreitamente vinculados que case constituiacutean unha soa entidade Aclaroumo cunha historia que pareciacutea sacada do Antigo Testamento pero que segundo me asegurou Mike formaba parte do folclore semirrelixioso dos inuits das terras do interior

FARELY MOWAT Os lobos tameacuten choran Ed Debate

1 Que vantaxes ten para o lobo comer esquiacuteos

2 Por que o protagonista estaacute interesado en estudar como se alimentan os lobos

3 Que sucederiacutea se os esquiacuteos desaparecesen do Aacutertico

Paacutexina - 18

Un astro primordial para todoIndependentemente da localizacioacuten e do

momento histoacuterico parece claro que en case todas as culturas o Sol eacute o maacuteis poderoso que existe Pero por que este acordo xeneralizado Antigamente a luz e a calor solar eran os motivos principais En efecto o Sol eacute o astro maacuteis brillante do ceocon moita diferenza A suacutea magnitude alcanza un valor de -270 Ademais os seu raudal de luz eacute transcendental para o ser humano pois define o seu ritmo de vida ao resultarlle vital para a suacutea existencia

Pero como xa diciacuteamos tameacuten a calor do Sol foi sempre benvida pola humanidade antes

agora e seguramente sempre O Sol marca coa suacutea luz e coa suacutea calor os ritmos bioloacutexicos de todos os seres vivos asiacute como o caraacutecter dos pobos e en moitos casos o estado de aacutenimo dos homes Hoxe en diacutea sabemos que ademais da luz e da calor o Sol eacute a fonte de enerxiacutea esencial para todos os seres vivos xa que lle outorga aacute Terra a posibilidade de albergar a Vida Sen esta estrela proacutexima o planeta que moramos non seriacutea maacuteis ca unha aglomeracioacuten de material friacuteo e inerte que vagariacutea polo inhoacutespito vasto e conxelado espazo interestelar da Viacutea Laacutectea

As moleacuteculas gasosas da atmosfera terrestre difunden preferentemente a radiacioacuten luminosa de menor lonxitude de onda e de aiacute a cor azul do noso ceo a pleno diacutea Nos amenceres e atardeceres os raios solares inciden oblicuamente e polo tanto deben atravesar maior distancia no interior da atmosfera e eacute esta a razoacuten de que a luz se vexa afectada por unha maior concentracioacuten de partiacuteculas de po en suspensioacuten e aeorosois e se tinga de ton alaranxado-rubio tiacutepico do orto e do ocaso solar

Polo tanto grazas aacute atmosfera podemos gozar das cores tan familiares do noso ceo ao contrario que sucede en Mercurio ou na Luacutea onde ao non dispontildeer de atmosfera tampouco existe dispersioacuten ningunha e atopariacuteamos sempre tanto de diacutea coma de noite con esa espesa cuacutepula que se precipita cara ao reino das estrelas

A principal e maacuteis inmediata consecuencia de por exemplo o excesivo contido de dioacutexido de carbono (CO2) na atmosfera eacute a suacutea contribucioacuten no aumento do efecto invernadoiro o que poderiacutea orixinar unha subida de temperatura que conduciriacutea ao desxeo dunha parte dos casquetes polares e a consecuente ascensioacuten das augas oceaacutenicas co que se veriacutean afectados numerosos puntos do planeta Precisamente no mes de marzo de 2002 as imaxes tomadas polos sateacutelites da Axencia Espacia Europea (ESA) onde se mostraba como unha plataforma de xeo antaacutertico (de 3500 quiloacutemetros cadrados e 200 metros de grosor) se desfaciacutea en icebergs enormes constituiacutean un documento estremecedor Estaacute claro que existe un importante retroceso da masa conxelada da Antaacutertica

PEDRO ARRANZA GARCIacuteA e ALEX MENDIOLAGOITIA PAULY Contildeecer e observar o Sistema Solar Ed Agrupacioacuten Astronoacutemica de Madrid

1 Que influencias ten o Sol nas persoas

2 Por que eacute azul o noso ceo

3 Explica coas tuacuteas palabras a orixe e as consecuencias do efecto invernadoiro

4 Que ocorre nos planetas que carecen de atmosfera

5 Que podemos facer para evitar o aumento do efecto invernadoiro

Paacutexina - 19

Unha longa viaxe e un gran libroLyell continuo soacute a viaxe cara ao sur Maacuteis alaacute dos

Estados Pontificios que ocupaban entoacuten boa parte do centro da peniacutensula itaacutelica estendiacutease o reino das Duacuteas Sicilias con Naacutepoles como capital Era unha rexioacuten pobre insegura (porque os piratas de Triacutepoli atacaban frecuentemente o sur da peniacutensula e Sicilia) e incoacutemoda pouco aconsellable para as viaxes pero Charles Lyell contildeeciacutea queriacutea contildeecer os dous volcaacutens maacuteis importantes do continente o Vesubio e o Etna Interesaacuteballe non soamente ver os volcaacutens activos senoacuten tameacuten os movementos siacutesmicos a eles asociados e sobre todo se estes produciron deformacioacutens nos depoacutesitos actuais e subactuais por iso dedica un especial interese aos sedimentos litorais Entre as moitas observacioacutens que

realiza unha das maacuteis importantes eacute na illa de Ischia ao oeste de Naacutepoles Aliacute encontra unhas capas de arxilas e arenitas que contentildeen exactamente a mesma fauna que vive actualmente no Mediterraacuteneo o que demostra a suacutea idade contemporaacutenea a pesar de que estaacuten 200 metros por riba do nivel do mar

Entusiasmado por estes resultados Lyell decide atravesar o estreito de Messina e visitar Sicilia o que naquela eacutepoca era toda unha aventura con certos perigos e moitas incomodidades sobre todo nas rexioacutens montantildeosas do interior que el estaacute decidido a percorrer e acompantildeado dun guiacutea local e dunha cabalgadura que transporta a equipaxe sobe ao Etna Os profundos vales que cortan as suacuteas ladeiras permiacutetenlle estudar polo miuacutedo as diferentes capas de lava e outros materiais que forman o cono volcaacutenico e que se intercalan con materiais sedimentarios Lyell era un bo excursionista e seguiuno sendo ata unha idade moi avanzada pero a ascensioacuten ao Etna puxo a proba as suacuteas forzasCando comezaba o descenso caeu unha forte nevada que os deixou a el ao guiacutea e ao seu precario medio de transporte illados por uns diacuteas en Nicolosi unha pequena aldea na ladeira sur do volcaacuten

Asiacute recontildeeceu que habiacutea unhas capas de arxilas con grandes bloques de rochas vidas de lonxe semellantes aacutes que constituacuteen os depoacutesitos dos actuais glaciares que el contildeeciacutea dos Alpes e que acertadamente pensou que se depositaran en momentos en que esta rexioacuten tintildea un clima maacuteis friacuteo ca o actual os periacuteodos glaciarios Outros niveis con restos de hipopoacutetamos e outras especies que soacute viven actualmente en aacutereas caacutelidas e huacutemidas demostraban que estes periacuteodos glaciarios alternaran con outros interglaciarios con temperaturas moito maacuteis caacutelidas Este descubrimento interesoulle moitiacutesimo xa que encaixaba perfectamente coas teoriacuteas sobre o clima que vintildea expontildeendo desde as primeiras edicioacutens dos Principios

CARMINA VIRGIL A fin dos mitos xeoloacutexicos Lyell Ed Nivola

1 Que lle interesaba contildeecer a Charles Lyell antes de continuar a viaxe cara ao sur

2 Que descubrimentos sorprenderon maacuteis a Charles Lyell (Elixe duacuteas alternativas)

a) As deformacioacutens que produce a actividade volcaacutenicab) A profundidade dos vales que lle permiten estudar os sedimentosc) Encontrar bloques de rochas que procediacutean de terras afastadasd) Os efectos da actividade volcaacutenica sobre a vida animale) Os restos de animais que nestes momentos viven en sitios maacuteis calorosos

3 Se Lyell realiacutezase os seus estudos na actualidade que facilidades atopariacutea

Paacutexina - 20

A primitiva tecnoloxiacutea

Cara ao ano 3500 aC inventouse a roda (probablemente nun principio para o torno como medio de moldear a ceraacutemica) Ao cabo dalguacutens seacuteculos (seguramente cara ao ano 3000 aC) as rodas foron situadas sobre zorras que eran difiacuteciles de arrastrar e que agora podiacutean rodar facilmente As rodas non constituiacuteron unha fonte directa de enerxiacutea pero fixeron posible o que moita menos enerxiacutea se gastase ao vencer a friccioacuten

Asiacute mesmo cara a esta eacutepoca as primitivas balsas ou piraguas empezaron a empregarse para permitir que a enerxiacutea da auga corrente transportase cargas Talvez cara ao ano 2000 aC empezaron a empregarse as velas para captar o vento polo que os movementos do aire aceleraron o transporte ou incluso forzaban o naviacuteo a moverse contra a forza das lentas correntes Cara ao ano 1000 aC os fenicios cos seus naviacuteos sucaron xa toda a extensioacuten do mar Mediterraacuteneo

Maacuteis ou menos cara ao ano 50 aC os romanos comezaron a usar a nora Unha raacutepida corrente de auga poderiacutea facer xirar unha roda que aacute suacutea vez faciacutea xirar outras rodas que realizaban un traballo moer o gran esmagar menas bombear auga etc Os muiacutentildeos de vento entraron en uso nese tempo uns mecanismos en que as correntes de aire en vez das de auga moviacutean a roda (As correntes raacutepidas de auga son raras pero o vento encoacutentrase en todas partes) Nos tempos medievais os muiacutentildeos de vento constituiacuteron unha fonte de enerxiacutea importante en Europa occidental Foi asiacute mesmo nos tempos medievais cando os seres humanos comezaron a queimar unhas pedras negras chamas carboacuten nuns fornos metaluacuterxicos a empregar a enerxiacutea magneacutetica para os compases dos naviacuteos (que chegado o momento fixeron posible as longas viaxes de exploracioacuten) e o uso da enerxiacutea quiacutemica para a guerra

O primeiro uso da enerxiacutea quiacutemica para a destrucioacuten (maacuteis alaacute do simple uso de frechas incendiarias) produciuse cara o ano 670 dC cando un alquimista chamado Caliacutenico se cre que inventou o lume grego unha primitiva bomba incendiaria composta de xofre e de nafta que se cre que tivo o meacuterito de salvar a Constantinopla do primeiro asedio polos musulmaacutens o ano 673

ISAAC ASIMOV Introducioacuten aacute Ciencia Edicioacutens Orbis SA

1 De que formas se utilizou a auga para obter enerxiacutea

2 Que idea desexa transmitir Isaac Asimov a traveacutes do texto

3 Se tiveses que mover as maacutequinas dunha faacutebrica que enerxiacutea barata e pouco contaminante utilizariacuteas Por que

4 Na actualidade tameacuten aproveitamos a auga e mais o vento para obter enerxiacutea Cal eacute esta enerxiacutea

Paacutexina - 21

A xiba do cameloO camelo eacute o uacutenico animal de gran tamantildeo que sobrevive

ben na calor abrasadora do deserto Poden daquela circular sen dificultade Pero o enorme corpo do camelo ten que soportar a intenso luz do Sol durante horas todos os diacuteas Como o consegue

Todo o mundo sabe que o camelo ten xiba e moita xente cre que estaacute conteacuten unha reserva de auga A idea eacute que

cando o camelo vai tendo maacuteis e maacuteis calor a medida que o Sol se vai elevando no ceo pode usar a suacutea reserva secreta de auga para saciar a sede Se ben se contou esta historia durante moitos anos eacute simplemente falsa O camelo non ten reserva de auga nin na xiba nin en ningunha parte Consegue evitar a insolacioacuten dunha maneira completamente distinta

O verdadeiro segredo da xiba eacute que actuacutea a modo de barreira reducindo o dano causado polo Sol que aperta desde o alto Conteacuten unha gran cantidade de graxa que non deixa pasar a calor Deste xeito os oacuterganos maacuteis delicados do corpo do camelo estaacuten protexidos por ese ldquoescudo refractariordquo que ten sobre o lombo

Isto explica tameacuten por que o camelo eacute tan delgado cando se mira de fronte ou desde atraacutes A suacutea configuracioacuten estreita e vertical implica que expontildea moito menos da suacutea superficie aos raios do mediodiacutea cando o Sol se encontra directamente sobre o animal e quenta maacuteis

Dado que o Sol do deserto eacute toacuterrido con temperaturas que aacutes veces exceden os 50 ordmC (maacuteis de 120 ordmF) o camelo necesita maacuteis ca unha simple xiba e un corpo delgado para protexerse O seu outro segredo eacute que pode variar a temperatura do seu corpo sen sufrir efectos adversos

Se algunha vez estiveches na cama con febre saberaacutes que cando a tuacutea temperatura chega a uns 385 ordmC empezas a sentirte horriblemente mal Os seres humanos soacute podemos soportar cambios miacutenimos na temperatura corporal sen sufrir O camelo conseguiu dalguacuten xeito superar isto Durante as horas maacuteis calorosas do diacutea pode facer que o seu corpo se quente ata a asombrosa temperatura de 405 ordmC sen suar sequera No friacuteo da noite pode facer que o seu corpo arrefriacutee ata os 35 ordmC sen arrefriarse

DESMOND MORRIS O mundo dos animais Ed Siruela

1 Que eacute a xiba dos camelos

2 Que funcioacuten ten a xiba destes animais Serve para acumular auga

3 Que explicacioacuten ofrece o autor para a configuracioacuten estreita dos camelos

Paacutexina - 22

O impacto do meteorito

O 2 de maio de 2006 un meteorito chocou contra o Mar das Nubes (Mare Nubium) da Luacutea e liberou unha enerxiacutea equivalente a catro toneladas de dinamita e xerou un craacuteter de 14 m de longo e 3 m de profundidade O impacto creou unha brillante boacutela de lume que foi gravada en viacutedeo pola NASA desde un telescopio terrestre

ldquoFoi unha rocha espacial de apenas uns 25 cm de longo que viaxaba a uns 38 kmsrdquo informou Bill Cooke xefe da oficina de Estudos sobre meteoritos da NASA

1 A que se deben os craacuteteres da Luacutea

2 Cres que desde o lugar en que vives poderiacuteas oiacutea a explosioacuten Por que

3 Sabendo que a distancia entre a Luacutea e o telescopio desde que se gravou o impacto eacute de 382000 km que tempo tardou a luz xerada en ser vista desde o observatorio

a) De inmediato b) 127 min c) 127 s

4 Bill Cooke explicou ldquoA atmosfera terrestre proteacutexenos un meteorito de 25 cm desintegrariacutease ao contacto co aire e xerariacutea unha boacutela de lume espectacular no ceo pero non un craacuteterrdquo

a) Explica por que ocorreriacutea isto na Terra

b) Se a atmosfera nos protexe por que entoacuten hai craacuteteres formados por impactos de meteoritos no noso planeta

Paacutexina - 23

A enerxiacutea no mundoAiacutenda que son moi diversas as enerxiacuteas que se utilizan no

mundoglobalmente consuacutemese o equivalente a uns 9 000 milloacutens de toneladas de petroacuteleo Un 90 dese consumo procede dos combustibles foacutesiles (carboacuten petroacuteleo gas) e soacute o 3 da enerxiacutea mundial se obteacuten de fontes renovables (hidroeleacutectrica) sendo desprezables o resto dos medios de producioacuten (solar eoacutelica )

Fonte de enerxiacutea de procedencia

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

Hidroeleacutectrica 3

Hai unha enorme desproporcioacuten na enerxiacutea consumida por habitante e ano entre os distintos paiacuteses por exemplo un etiacuteope consume 50 veces menos enerxiacutea ca un norteamericano A relacioacuten que existe entre o consumo de enerxiacutea por habitante e ano a renda per caacutepita e a calidade de vida na deacutecada de 1990 eacute apreciable como podemos observar na taacuteboa adxunta Canto maior eacute o nivel de desenvolvemento dun paiacutes maacuteis alto eacute o consumo de enerxiacutea por habitante e mellor o seu nivel de vida que pode medirse en paraacutemetros como por exemplo a esperanza de vida a mortalidade infantil etc O consumo anual de enerxiacutea por persoa expreacutesase en tep (toneladas equivalentes de petroacuteleo) Un tep equivale a 4 middot1010 joules

PaiacutesEnerxiacutea consumida por

habitante e ano (en tep)Renda per caacutepita (en

doacutelares)Esperanza de

vida (en anos)

Mortalidade infantil (por cada 1000 nacidos vivos)

Angola 015 260 47 170

Guinea-Bissau 017 230 45 130

Malawi 016 210 39 134

Mozambique 019 140 44 129

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

Xapoacuten 57 38160 80 4

EUA 74 29080 77 7

Canadaacute 71 19640 79 6

Alemantildea 41 28260 77 5

Noruega 42 36100 78 4

Espantildea 24 14490 78 6

Paacutexina - 24

Ao observares a taacuteboa veraacutes que chama a atencioacuten a enorme desigualdade que existe entre a enerxiacutea consumida por habitante nos distintos paiacuteses Nos estados maacuteis desenvolvidos consuacutemese moita maacuteis enerxiacutea o que contribuacutee a un maior progrese nos estados maacuteis pobres non hai recursos econoacutemicos para pagar a factura enerxeacutetica e isto limita aiacutenda maacuteis as posibilidades de desenvolvemento

Como pautas para corrixir este desequilibrio propoacutentildeense

Adoptar medidas de aforro enerxeacutetico no mundo desenvolvido para non malgastar os limitados recursos enerxeacuteticos de toda a humanidadeColaborar solidariamente en proxectos para o desenvolvemento dos paiacuteses do terceiro mundo

Os principais usos da enerxiacutea a nivel mundial son por orde de importancia transporte industria e agricultura e sector domeacutestico

1 Cantas veces consume un espantildeol medio maacuteis enerxiacutea ca un habitante de Aacutefrica E un estadounidense respecto dun espantildeol

2 Busca os datos de consumo total de enerxiacutea e o nuacutemero de habitantes da Terra Cal eacute o consumo enerxeacutetico medio por habitante e ano Compara cos datos que se achegan na taacuteboa o consumo entre os paiacuteses desenvolvidos e os non desenvolvidos

3 Cales son as tres fontes principais de enerxiacutea a nivel mundial Que tentildeen en comuacuten Son renovables ou non renovables

4 Consideras necesario restrinxir o aumento no consumo de enerxiacutea da nosa sociedade actual Escribe unha breve redaccioacuten onde se expontildean alguacutens dos seguintes motivos para racionalizar o consumo de enerxiacutea

Os recursos enerxeacuteticos son limitados e poden esgotarse

As principais fontes de enerxiacutea usadas son contaminantes

As enerxiacuteas non renovables non estaacuten moi desenvolvidas tecnoloxicamente

Paacutexina - 25

O meacutetodo cientiacutefico invalida a teoriacutea da xeracioacuten espontaacuteneaDesde sempre o ser humano fiacutexose preguntas sobre o significado da vida e sobre a orixe dos

seres vivos Todos os campos do saber desde a relixioacuten e a filosofiacutea ata a ciencia intentaron dar resposta a estas incoacutegnitas Segundo a maioriacutea das relixioacutens a vida no sentido existencial ten unha orixe sobrenatural todo foi creado por algunha divindade

Cando o ser humano fai uso da razoacuten para atoparlles respostas aos enigmas que lle presenta a natureza estaacute facendo ciencia Os cientiacuteficos no seu intento por explicar a orixe dos seres vivos cometeron alguacutens erros pero vanse superando A continuacioacuten expliacutecase sucintamente como se chegou aacute conclusioacuten aceptada hoxe en diacutea de que as formas de vida actuais proceden doutros seres vivos preexistentes

Hai 2 000 anos Aristoacuteteles propuxo a teoriacutea da xeracioacuten espontaacutenea segundo a cal a vida e polo tanto os seres vivos xurdiacutean espontaneamente da materia inerte da lama da auga da luz Naquela eacutepoca criacutean que era unha proba suficiente que sobre un anaco de carne aparecen vermes ao cabo de 15 ou 20 diacuteas para demostrar que a carne putrefacta era materia que produciacutea vermes Grazas ao apoio que recibiu da igrexa esta teoriacutea perdurou moito tempo

Ata o seacuteculo XVII esta idea non empezou a pontildeerse en duacutebida O bioacutelogo italiano Francesco Redi levou a cabo unha experiencia para demostrar que a teoriacutea da xeracioacuten espontaacutenea non era certa e que a carne putrefacta non produciacutea vermes por si soa Colocou anacos de carne en tres frascos iguais o primeiro deixouno aberto tapou a boca do segundo cunha gasa e pechou o terceiro hermeticamente Ao cabo de varios diacuteas observou que a carne uliacutea mal e que estaba podre nos tres casos pero atopou diferencias no primeiro frasco a carne tintildea vermes no segundo non pero habiacutea ovos de mosca sobre a gasa e no terceiro a carne non tintildea vermes

1 Que conclusioacutens se tiran da experiencia de Redi

2 A pesar da experiencia de Redi a teoriacutea da xeracioacuten espontaacutenea seguiu sendo aceptada durante 200 anos maacuteis ata que no seacuteculo XIX Louis Pasteur realizou un experimento definitivo Investiga e descobre en que consistiu este transcendente experimento

Paacutexina - 26

Tecnoloxiacuteas de rastrexo visualCinco seacuteculos despois de Leonardo Da Vinci a

investigadora americana Margaret Livingstone experta en percepcioacuten visual desvelou un dos grandes misterios da historia da arte o esvaradiacuteo sorriso de La Gioconda non eacute maacuteis ldquoca unha ilusioacuten que aparece e desaparece debido a peculiar maneira en que o ollo humano procesa as imaxesrdquo A suacutea teoriacutea baseacutease en que o ollo ten unha visioacuten central moi boa para recontildeecer os detalles e outra perifeacuterica menos precisa pero maacuteis axeitada para recontildeecer as sombras De forma intuitiva Da Vinci pintou o cadro de forma que ldquopara ver sorrir a Mona Lisa hai que mirala aos ollos ou a calquera outra parte do cadro de modo que os labios queden no campo de visioacuten perifeacutericardquo Sorprendente

Para o seu estudo Livingstone empregou unha tecnoloxiacutea chamada monitoreo de ollos rastrexo visual trazabilidade visual ou en ingleacutes eye tracking que permite seguir o movemento ocular dunha persoa mentres mira unha imaxe e polo tanto contildeecer cales son os puntos desta que atraen maacuteis a suacutea atencioacuten Para iso vaacutelese dun aparello chamado Eye tracker que capta

moitos datos como as traxectorias seguidas en cada observacioacuten e a dilatacioacuten da pupilaSegundo Ivaacuten del Muro da consultora Espantildeola Alt64 especializada en mercadotecnia dixital

ldquoa tecnoloxiacutea eye tracking abre unha nova viacutea de interaccioacuten co mundo informaacutetico e cos ordenadores en xeral Aplicada a procesos industriais por exemplo poderiamos controlar certas funcioacutens soacute coa mirada se tiveacutesemos as mans ocupadas sucias ou molladas Aplicada ao mundo dos negocios on line mellora a eficacia dos estudos de mercado navegacioacuten pola web e anaacutelise do impacto publicitariordquo

No campo meacutedico investigadores e psicoacutelogos usa esta tecnoloxiacutea en diagnoacutesticos cliacutenicos para tratar de entender como funcionan os mecanismos da visioacuten e como o cerebro discrimina e elixe o que maacuteis lle interesa dentro dun campo visual

Aplicado a persoas que tentildeen problemas de mobilidade ou enfermidades croacutenicas a tecnoloxiacutea eye tracking pode ofrecerlles unha nova alternativa de comunicacioacuten e unha calidade de vida impensable ata agora Esta ferramenta permite escribir falar utilizando sintetizadores de fala e controlar aplicacioacutens domoacuteticas dunha vivenda sen necesidade de usar as mans soacute mediante o movemento das pupiplas Co eye tracking eacute posible por exemplo abrir e cerrar interruptores e enviar mensaxes electroacutenicos usando unicamente a mirada

LUIS OTERO E ti que miras Muy interesante Outubro 2005 Nordm 293

1 O sorriso que vemos en La Gioconda (elixe duacuteas alternativas)

a) Eacute real c) Sempre o vemos

b) Eacute aparente d) Depende de como miremos

2 Como pode o eye tracker axudar a analizar o impacto dun anuncio publicitario nas persoas

3 Que posibilidades de uso ten a teacutecnica de rastrexo visual

4 Que lle interesa maacuteis ao autor do texto falarnos do sorriso de La Gioconda ou da teacutecnica de rastrexo visual Por que

Paacutexina - 27

Relacioacuten entre a erosioacuten e a vexetacioacutenOs alumnos dun instituto realizaron un experimento para estudar cal eacute a relacioacuten que hai entre a erosioacuten e a vexetacioacuten existente nun terreo para o cal escolleron catro parcelas coa mesma pendente obtivendo os seguintes resultados

A eliminacioacuten do solo debido aacute erosioacuten expreacutesase en toneladas (t) por hectaacuterea (ha)

A auga perdida en forma de correntes que poderiacutea incorporarse ao caudal dun riacuteo expreacutesase como da cantidade que tentildea precipitado na zona

1 Que reflicte o experimento

2 Cales son as variables do experimento

3 Que relacioacuten existe entre elas

4 Cal eacute o proceso xeoloacutexico que reflicte o experimento

5 Expoacuten de maneira razoada as tuacuteas conclusioacutens

Paacutexina - 28

A accioacuten das augas salvaxesOs seguintes debuxos representan 5 terreos hipoteacuteticos sobre os que actuacutean as augas salvaxes Observa as ilustracioacutens e contesta as preguntas que se propontildeen

1 En cal dos terreos seraacute maacuteis intensa a accioacuten erosiva das augas salvaxes En cal seraacute menos intensa Por que

2 Que causas poden influir na maior ou menor erosioacuten dun solo

3 De que forma poderiacutea evitarse ou paliar a erosioacuten

Paacutexina - 29

A zona cha e cultivada B zona cha e boscosa

C zona con media pendente e cultivada

D zona con media pendente e boscosa

D zona con forte pendente e sen vexetacioacuten

Factores que influacuteen na fotosiacutenteseOs organismos autoacutetrofos (algas e plantas) realizan a fotosiacutentese a partir da auga e dos sales minerais que captan do solo mediante as suacuteas raiacuteces e do dioacutexido de carbono (CO2) que absorben do aire a traveacutes das follas grazas aacute enerxiacutea proporcionada pola luz solar Como resultado deste proceso a planta fabrica materia orgaacutenica (nutrientes) e desprende osiacutexeno (O2)

Observa as graacuteficas e responde as cuestioacutens

1 Explica como influacuteen os factores representados no proceso da fotosiacutentese e polo tanto no desenvolvemento das plantas

2 Cres que eacute rendible

a) Usar 30 g de fertilizante por planta

b) Inxectar CO2 nos invernadoiros dedicados ao cultivo

c) Utilizar maacuteis de 40 mL de auga por planta na rega

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Relacioacutens interespeciacuteficas ldquoO cangrexo ermitaacuten carece de cuncha

Aloacutexase na cuncha baleira que un

molusco deixa ao morrer Sobre esta

cuncha aseacutentase unha actinia animal

inmoacutebil que defende ao cangrexo cos

seus tentaacuteculos provistos de ceacutelulas

urticantes e lle fai pasar inadvertido

fronte aos seus depredadores Grazas ao

cangrexo a actinia pode desprazarse e

ademais alimeacutentase dos restos das presas que este deixardquo

Explica que tipo de asociacioacuten se produce

Entre o cangrexo e o molusco

Entre o molusco e a actinia

Entre o cangrexo e a actinia

Paacutexina - 31

A fotosiacutenteseNo seacuteculo XVII o meacutedico fisioacutelogo e alquimista Jan Baptist van Helmont realizou a seguinte experiencia

El criacutea que a auga podiacutea transformarse en maderira e para demostralo plantou un gallo de salgueiro que pesaba 2 kg nun testo que enchou con 50 kg de terra Regou o gallo durante 5 anos sen engadir fertilizate e mantivo tapado o testo para que non caese nada dentro del Ao cabo dos 5 anos a aacuterbore pesaba 90 kg maacuteis coacute principio e a terra seguiacutea pesando practicamente o mesmo soacute diminuira uns 350 g Helmont pensou que se o uacutenico que engadira aacute maceta durante cinco anos fora auga os 90 kg de madeira e follas que gantildeara o salgueiro tintildean que provir precisamente da auga da rega Desta maneira creu demostrar que a auga se transforma en madeira

1 Completa o seguinte esquema mudo para pescudar de onde procede a materia orgaacutenica

Helmont equivocouse ao dicir que a auga se transformaba en madeira cal seriacutea a tuacutea resposta Completa a seguinte frase

A maior parte da materia orgaacutenica da aacuterbore procede do ______________ do ________________

1 Do peso actual do salgueiro que cantidade procede do solo e que cantidade do aire

2 Segundo o ciclo da materia cando esta aacuterbore morra os seus aacutetomos reincorpoacuteraranse ao aire en forma de CO2 e ao solo en forma de sales minerais Mediante a fotosiacutentese a materia inorgaacutenica se transforma en materia orgaacutenica pero que trasforma a materia orgaacutenica en inorgaacutenica para completar o ciclo da materia

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

ProcesoMateria orgaacutenica (madeira follas )

Enerxiacuteas non renovables

Petroacuteleo e gas natural

O petroacuteleo eacute a primeira fonte de enerxiacutea a nivel mundial Fornece o 40 da enerxiacutea mundial o 46 en Europa e o 54 en Espantildea Cada ano extraacuteense maacuteis de 3 400 milloacutens de toneladas Os principais produtores son os paiacuteses aacuterabes

Eacute un liacutequido moi espeso de cor negra procedente da descomposicioacuten microbiana de materia orgaacutenica que se obteacuten de pozos ou depoacutesitos petroliacuteferos As suacuteas reservas son escasas e poden durar menos dun seacuteculo Uacutesase como materia prima para obter electricidade e produtos quiacutemicos e mais como combustible de moitos vehiacuteculos

A suacutea producioacuten e o seu consumo causan un forte impacto ambiental xa que na conversioacuten e na combustioacuten dalguacutens dos seus produtos derivados se emiten aacute atmosfera dioacutexido de carbono dioacutexido de xofre e oacutexidos de nitroacutexeno

O gas natural (que ten como principal compontildeente o metano) achega outro 23 da enerxiacutea mundial o seu consumo aumentou considerablemente nos uacuteltimos anos Tameacuten eacute unha enerxiacutea foacutesil aiacutenda que contamina menos xa que a emisioacuten de gases eacute inferior A suacutea extraccioacuten eacute moi sinxela e econoacutemica pois o gas fluacutee por si soacute

Carboacuten

O carboacuten eacute a segunda fonte de enerxiacutea cunha contribucioacuten do 27 do total mundial En Europa supoacuten o 18 e en Espantildea o 15 da enerxiacutea total consumida O seu uso comezou a estenderse coa maacutequina de vapor despois do seacuteculo XVIII

A suacutea orixe eacute tameacuten a descomposicioacuten de materia orgaacutenica (vexetais enterrados) e libera arredor de duacuteas veces maacuteis enerxiacutea caacute madeira cando arde

Nas centrais teacutermicas queimase carboacuten para producir electricidade o que provoca emisioacutens de dioacutexido de carbono dioacutexido de xofre e oacutexidos de nitroacutexeno que contaminan o aire O carboacuten eacute maacuteis contaminante caacutes duacuteas fontes mencionadas anteriormente

Enerxiacutea nuclear de fisioacuten

Cando o Uranio-235 capta un neutroacuten voacutelvese inestable e diviacutedese en dous aacutetomos maacuteis pequenos liberando unha gran cantidade de enerxiacutea Esta enerxiacutea utiliacutezase para producir electricidade A enerxiacutea nuclear supoacuten un 7 da enerxiacutea mundial e en Espantildea alcanza o 13

Paacutexina - 33

Eacute unha das fontes de enerxiacutea maacuteis poleacutemicas polos problemas de seguridade (accidentes) e os residuos radioactivos que produce aiacutenda que non causa contaminacioacuten atmosfeacuterica porque non libera gases como dioacutexido de carbono etc Debido aos perigos da radioactividade coacutempre tomar moitas precaucioacutens de seguridade que resultan moi caras O tratamento do combustible utilizado e o peche definitivo das centrais nucleares eacute extremadamente caro ademais o problema da xestioacuten dos residuos radioactivos de alta actividade e vida longa non estaacute resolto en ninguacuten paiacutes buacutescanse lugares seguros pero non hai nada decidido De momento almaceacutenanse nas propias centrais

CUESTIOacuteNS

1 Existen depoacutesitos de petroacuteleo e de gas en Espantildea Son importantes Busca (en Internetenciclopedias libros especializados ) o lugar onde se atopan De onde obtemos a maior parte do petroacuteleo e do gas que consumimos

2 Despois de 1973 o carboacuten comezou de novo a gantildear importancia respecto do petroacuteleo como recurso enerxeacutetico A que cres que se debeu Onde estaacuten as principais minas de carboacuten espantildeolas

3 A enerxiacutea nuclear procede da desintegracioacuten dunha parte da masa do combustible nuclear que se transforma en enerxiacutea segundo a famosa ecuacioacuten de Einstein E = m middot c2 onde c eacute a velocidade da luz (3 middot 108 ms) Que cantidade de enerxiacutea se produce ao desintegrar 1 Kg de uranio nunha central nuclear Expreacutesao en joules e kWh

4 Busca (en Internetenciclopedias ) o nome de varias centrais nucleares espantildeolas e o lugar onde se atopan Por que cres que se instalan sempre proacuteximas aacute costa ou a un riacuteo grande

5 A principal fonte de enerxiacutea en Europa eacute

Nuclear Hidroeleacutectrica Carboacuten Petroacuteleo

6 Por que se di que o petroacuteleo o gas e o carboacuten son fontes de enerxiacutea non renovables

7 Que significa a expresioacuten enerxiacutea foacutesil

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

Un dos procedementos maacuteis frecuentes en fiacutesica eacute a conversioacuten de unidades a miuacutedo debemos converter unha unidade noutra do sistema internacional (metros segundos quilogramos )

Son moitos os meacutetodos para realizar unha conversioacuten de unidades pero en todos eles eacute imprescindible que contildeezas a equivalencia ou a relacioacuten que existe entre a unidade en que ventildeen expresados os datos e a nova unidade na que se pretende dar o resultado Por exemplo 1 hora = 60 minutos 1 quiloacutemetro = 1 000 m

Tameacuten debes contildeecer o significado dos prefixos que se usan no sistema meacutetrico decimal para expresar os muacuteltiplos e submuacuteltiplos da unidade principal

MUacuteLTIPLOS SUBMUacuteLTIPLOSPrefixo Siacutembolo Factor Prefixo Siacutembolo Factor

quilo h 1 000 deci d 01

hecto h 100 centi c 001

deca da 10 mili c 0001

Observa que cada unidade eacute 10 veces maior caacute inmediata inferior

Conversioacuten de unidades

Para pasar dunha unidade a outra inferior debes multiplicar aquela por 1 seguido de tantos ceros como saltos efectuacutees cara aacute dereita ata chegar aacute unidade que desexas Por exemplo para pasar de quilogramos a gramos haberaacute que multiplicar por 1 000 porque hai que realizar tres saltos x 10 polo paso de quilogramo a hectogramo x 10 polo paso de hectogramo a decagramo e x 10 polo paso de decagramo a gramo Polo tanto

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

Para pasar dunha unidade a outra superior debes dividir aquela por 1 seguido de tantos ceros como saltos efectuacutees cara aacute esquerda ata chegar aacute unidade que desexas Por exemplo para pasar de metros a quiloacutemetros haberaacute que dividir por 1 000 por que hai que realizar tres saltos Polo tanto

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

Se a conversioacuten eacute algo maacuteis complexa sempre podes multiplicar unha cantidade e dividila por outra igual ou equivalente sen que cambie o resultado Deste modo podemos multiplicar por 1 km e dividir por 1 000 m sen que cambie o resultado obtido tameacuten podemos facelo aacute inversa (multiplicar por 1 000 m e dividir por 1 km) Isto eacute asiacute porque 1 km equivale a 1 000 m

Imos comprobar este meacutetodo para pasar kmh a ms e viceversa

Converte 90 kmh en ms Debemos pasar os quiloacutemetros a metros e as horas a segundos Sabemos que 1 km = 1 000 m e que 1 hora = 60 minutos = 60 x 60 segundos = 3 600 s

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

Observa que como podes simplificar os km (estaacuten multiplicando e dividindo) e tameacuten as h o resultado quedou en ms Se non o escribimos na orde adecuada non poderemos simplificar e o resultado non sairaacute na unidade buscada

Converte 15 ms en kmh Agora debemos pasar os metros a quiloacutemetros e os segundos a horas Podemos facelo aacute vez Sabemos que 1 km = 1 000 m e que 1 h = 3 600 s

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

Observa que en todos os casos o numerador e o denominador das fraccioacutens polas que estamos a multiplicar son equivalentes polo que o resultado tameacuten o seraacute

Afaite a este meacutetodo e non haberaacute ninguacuten cambio de unidades que se che resista

E se a unidade estaacute elevada a unha potencia Por exemplo pasar 0035 km2 a m2 Faise da mesma maneira pero elevando a esa potencia cada salto que se efectuacutee ou ben o factor de conversioacuten Eacute dicir 1 km = 1 000 m (1 km)2 = (1 000 m)2 e queacutedanos 1 km2 = 1 000 000 m2

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

Por exemplo a densidade do maacutermore eacute 35 gcm3 imos convertela en kgm3

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

Usamos as igualdades 1 kg = 1 000 g e 1 cm = 001 m1

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

1 O resultado seriacutea o mesmo se en lugar de utilizar a equivalencia 1 cm = 001 m utilizaacutesemos 100 cm = 1 m que tameacuten eacute certa

Paacutexina - 37

Estratexias para resolver problemas

Procedemento para resolver actividades numeacutericas

1 Le o enunciado da actividade polo menos duacuteas veces non intentes resolvela se non entendes o que hai que facer Se dubidas sobre o significado dalgunha palabra consulta un dicionario

2 Fai un esquema graacutefico ou un debuxo da situacioacuten sempre que sexa posible Este esquema vaiche axudar a entender mellor o que ocorre

3 Anota os datos que che proporcionan e os que debes calcular para asiacute ter unha idea clara das magnitudes que interventildeen no problema Usa os siacutembolos ou as abreviaturas adecuados (tempo t velocidade v ) Aacutes veces eacute aconsellable pasar todos os datos numeacutericos a unidades do sistema internacional (metros quilogramos segundos ) Hai datos que non se dan pero sobreenteacutendense porque son contildeecidos (como a velocidade da luz do son etc) Busca eses datos e tenos a man xunto aos outros

4 Pensa agora nos principios fiacutesicos nas definicioacutens e nas ecuacioacutens que relacionan as magnitudes que interventildeen Un problema non se estuda de memoria debes saber en que te baseaches para resolvelo Polo tanto non debes intentar resolver problemas numeacutericos se antes non estudaches a teoriacutea do tema

5 Aplica o principio ou a ecuacioacuten adecuada Despexa a incoacutegnita Este paso require o emprego da linguaxe matemaacutetica adoita implicar a resolucioacuten dunha ecuacioacuten sinxela onde todos os datos son contildeecidos agaacutes un que eacute o dato que estamos a buscar Non esquezas as unidades correspondentes

6 Analiza o resultado eacute razoable Ten as unidades que esperas para esa magnitude Este paso axuacutedache a atopar alguacuten erro oculto nos anteriores

Imos aplicar este meacutetodo nunha situacioacuten concreta un ciclista sae dunha cidade aacutes10 horas cunha velocidade de 36 kmh Unha hora maacuteis tarde sae na suacutea persecucioacuten un automoacutebil a 72 kmh Onde o alcanza A que hora

1 Lemos atentamente o enunciado Vemos que hai dous moacutebiles que parten do mesmo sitio (A) pero a diferente hora Ao cabo dunha hora o ciclista atoacutepase en B Ao final os dous moacutebiles encoacutentranse en C Polo tanto percorren a mesma distancia total

2 Agora facemos o esquema

Paacutexina - 38

3 Datos contildeecidos e incoacutegnitas Ambos os dous moacutebiles tentildeen movemento uniforme O automoacutebil sae unha hora maacuteis tarde logo o tempo que tarda eacute t ndash 1 Podemos deixar as unidades en quiloacutemetros e en horas

Moacutebil Velocidade (kmh)

Tempo que tarda (h)

Espazo que percorre (km)

Ciclista vc = 36 kmh t s

Automoacutebil va = 72 kmh t ndash 1 s

4 Principios fiacutesicos e ecuacioacutens No movemento uniforme a velocidade eacute constante e veacuten

dada pola expresioacuten v = st

A partir desta ecuacioacuten obtemos o espazo percorrido s = v t

5 Aplicaacutemoslles a ecuacioacuten os dous moacutebiles

Ciclista s = vc t s = 36 kmh t Automoacutebil s = va t s = 72 kmh (t - 1)

Igualamos as duacuteas ecuacioacutens porque os espazos percorridos son iguais

36 kmh t = 72 kmh (t ndash 1)

Simplificamos e despexamos o tempo t na ecuacioacuten de primeiro grao resultante

36 t = 72 t ndash 72 36 t ndash 72 t = - 72 -36 t = - 72 36 t = 72 t = 7236 t = 2 h

O ciclista saiacuteu aacutes 10 horas e tarda 2 h en ser alcanzado logo coincidiraacuten aacutes 10 + 2 = 12 horas

Onde o alcanza Substituiacutemos o tempo t = 2 h en calquera das duacuteas ecuacioacutens anteriores

s = 36 kmh middot t s = 36 kmh middot 2 h = 72 km

Eacute dicir alcaacutenzao a 72 km do punto de partida

6 Analizamos o resultado eacute frecuente cometer alguacuten erro nos pasos anteriores Por iso agora comprobamos se o resultado eacute razoable Neste caso o eacute o problema estaacute rematado2

2 Pero imaxina que ao final obteacutes un valor de t = - 2 h teriacutea sentido un tempo negativo Ou por outra banda supoacuten que o espazo percorrido nos dese un valor s = 055 km se o ciclista xa leva unha hora moveacutendose a 36 kmh cres que o automoacutebil poderiacutea alcanzalo aos 055 km do punto inicial Nestes casos hai que repasar o desenvolvemento do problema ata atopar o erro

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

1 Un tren sae de Valencia cara a Zaragoza pasando por Madrid Na viaxe Valencia-Madrid percorre 390 km en 5 h Na segunda parte da viaxe percorre outros 380 km en 6 h Calcula a velocidade media de toda a viaxe

2 Un camioacuten de mudanzas sae dunha cidade aacutes 10 horas da mantildea cunha velocidade de 75 kmh Unha hora maacuteis tarde sae un coche do mesmo lugar a unha velocidade de 90 kmh Onde e cando o alcanza

3 Duacuteas persoas viven nos extremos opostos dunha cidade separadas por unha distancia de 2 500 m Ambas as duacuteas sae das suacuteas casas aacute mesma hora con velocidades de 12 ms e de 13 ms En que punto se encontraraacuten Canto tardaraacuten en encontrarse desde que saiacuteron

4 Un sateacutelite de comunicacioacuten xira nunha oacuterbita circular arredor da Terra a unha distancia de 19000 km da superficie desta Se tarda 6 h en darlle unha volta completa ao planeta a que velocidade se move

Paacutexina - 40

Elaboracioacuten de graacuteficas A partir dos datos que aparecen na seguinte taacuteboa imos aprender a elaborar graacuteficas Se queremos precisioacuten debemos utilizar papel milimetrado que xa veacuten medido en cm e mm

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Elementos dunha graacutefica

a) Tiacutetulo Non eacute obrigatorio pero conveacuten indicar que eacute o que estamos representando

b) Eixes Deben ser perpendiculares Chaacutemaselle eixe de abscisas (X) ao eixe horizontal e eixe de ordenadas (Y) ao eixe vertical

Cada eixe debe ter unha escala fixa eacute dicir a distancia entre as marcas dun mesmo eixe debe ser sempre a mesma Sen embargo cada eixe pode ter unha escala diferente

Debemos procurar que a maior parte do papel dispontildeible quede cuberto pola graacutefica para o cal hai que elixir a escala adecuada

c) Escala ou lenda dos eixes Supontildeamos que os eixes denominados de coordenadas tentildeen unha lonxitude de 6 cm cada un

Escala do eixe Y dividimos o valor maacuteximo que se vai representar (57 m) entre a lonxitude do eixe (6 cm) O resultado (95 mcm) redoacutendease por exceso a 10 mcm A cada centiacutemetro da escala do eixe Y correspoacutendelle 10 m do espazo percorrido

Escala do eixe X dividimos o valor maacuteximo que se vai representar (76 s) entre a lonxitude do eixe (6 cm) O resultado (126 scm) aproxiacutemase por exceso e tomamos 2 scm A cada escala do eixe correpoacutendenlle 2 s do tempo que tarda o moacutebil

Agora indicamos nos eixes da graacutefica os valores numeacutericos regularmente espaciados segundo a escala obtida que non tentildeen por que coincidir cos datos que debemos representar

d) Roacutetulo nos eixes Sinalamos no extremo de cada eixe a variable ou magnitude que estamos a representar e a unidade empregada espacio (m) tempo (s) Aacutes veces uacutesanse siacutembolos abreviados s (m) t (s)

Paacutexina - 41

e) Puntos Coa axuda dunha regra ou dunha escuadra buscamos a interseccioacuten ou o punto de corte das rectas que pasan polos valores que desexamos representar Debuxamos un punto non demasiado groso

f) Lintildea Os puntos uacutenense mediante unha lintildea Esta pode ser recta ou curva e indica a relacioacuten que existe entre as variables representadas Se non pasa por todos os puntos debemos procurar que quede o mesmo nuacutemero de puntos por riba e por baixo

CUESTIOacuteNS

1 Busca na graacutefica de exemplo todos os elementos que mencionamos e bota man das letras que os identifican

2 Debuxa as seguintes graacuteficas partindo dos datos de cada taacuteboa

a) Relacioacuten que existe entre as masas de diferentes anacos de maacutermore e o volume que ocupan

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

b) Relacioacuten que existe entre o espazo percorrido por unha pedra que cae e o tempo que tarda en caer

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

c) Relacioacuten que existe entre o volume dun gas encerrado e a presioacuten interior

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

3 Interpreta as seguintes graacuteficas que corresponden a diferentes movementos e responde estas preguntas

a) Cales son uniformes Calcula a velocidade media en cada tramo

b) Que distancia percorreu o primeiro moacutebil en 2 h

c) Que tempo tardou o segundo moacutebil en percorrer 150 km

Paacutexina - 42

A enerxiacutea transfoacutermase e conseacutervase Fiacutexate no seguinte aparello Seguramente o teraacutes visto nalgunhas tendas de agasallos Se desprazas a primeira boacutela e a soltas eacute a uacuteltima boacutela a que ascende ata a altura que tintildea a primeira

Que ocorreu

A enerxiacutea non soamente se transforma dunha forma noutra tameacuten se transfire duns corpos a outros Pero mesmo asiacute permanece invariable pois a enerxiacutea potencial que adquire a uacuteltima boacutela eacute a mesma que tintildea a primeira

Polo tanto podemos dicir

A enerxiacutea pode transformarse dunhas formas noutras ou transferirse duns corpos a outros pero en conxunto permanece constante

Este feito ao que non se lle atoparon excepcioacutens contildeeacutecese como principio de conservacioacuten da enerxiacutea

CUESTIOacuteNS

1 Que tipo de enerxiacutea ten a boacutela cando a elevas e antes de soltala

Potencial Cineacutetica

2 Que lle ocorre aacute enerxiacutea da boacutela A durante a suacutea caiacuteda

Transfoacutermase Non se transforma

3 Que tipo de enerxiacutea tentildeen as boacutelas B C e D cando a boacutela A bate coa primeira

4 Que enerxiacutea ten a boacutela E cando estaacute a medio camintildeo da suacutea elevacioacuten

5 Que enerxiacutea ten a boacutela E no seu punto maacuteis alto

Paacutexina - 43

Escalas de temperaturaPara medir unha magnitude fiacutesica (por exemplo a temperatura ou calquera outra) coacutempre definir unha unidade que sirva de referencia ou comparacioacuten Usaacuteronse e aiacutenda se usan varias escalas de temperatura aiacutenda que se intenta normalizar o uso da escala de temperatura absoluta ou escala Kelvin

Calquera escala de temperatura utiliza uns puntos fixos aos que se lles asignan uns valores determinados

Escala Primeiro punto fixo Segundo punto fixo

Centiacutegrada ou Celsius (ordmC) Fusioacuten do xeo 0 ordmC Ebulicioacuten da auga 100 ordmC

Fahrenheit (ordmF) Fusioacuten do xeo 32 ordmF Ebulicioacuten da auga 212 ordmF

Absoluta ou Kelvin (K) Fusioacuten do xeo 273 K Ebulicioacuten da auga 373 K

As escalas centiacutegrada e absoluta posuacuteen 100 divisioacutens entre os dous puntos fixos polo que entre elas soacute hai unha diferencia de 273 e resulta faacutecil pasar dunha aacute outra

T (K) = t (ordmC) + 273 t (ordmC) = T (K) - 273

A escala Fahrenheit foi inventada polo cientiacutefico alemaacuten DG Fahrenheit en 1714 Asignou o valor de cero aacute temperatura maacuteis baixa que se podiacutea obter no laboratorio nesa eacutepoca (mesturando xeo e sal comuacuten) e tomou a temperatura do seu propio corpo como 96 ordmF Para converter a escala Fahrenheit aacute escala Celsius a foacutermula eacute

t (ordmC) = 5 Fminus 32

Na escala absoluta non hai temperaturas negativas pois o cero absoluto (0 K ou cero kelvin) eacute a temperatura maacuteis baixa posible Se a temperatura mide a axitacioacuten ou o movemento medio das partiacuteculas o cero absoluto corresponde ao repouso total de todas as partiacuteculas

CUESTIOacuteNS

1 Pasa a kelvin as seguintes temperaturas 20 ordmC 725 ordmC -120 ordmC

2 Pasa a graos centiacutegrados as seguintes temperaturas3 K 291 K 500 K

3 Nunha peliacutecula americana observamos un termoacutemetro que mide a temperatura da duacutea nun diacutea caloroso marca 100 ordm Estaraacute avariado o termoacutemetro

4 Explica por que non existen temperaturas negativas na escala absoluta

Paacutexina - 44

Reflexioacuten e espellos LEMBRA

Reflexioacuten eacute o cambio de direccioacuten que experimenta a luz cando bate contra a superficie dos corpos pero esta segue propagaacutendose polo mesmo medioImaxe real eacute aquela que se forma por converxencia dos raios que parten do espello eacute unha imaxe que pode recollerse sobre unha pantallaImaxe virtual os raios procedentes do espello saen diverxentes por esa razoacuten non se forma ningunha imaxe nun punto concreto que poida recollerse nunha pantalla A imaxe virtual foacutermase onde se cortan as prolongacioacutens dos raios que chegan ao noso olloEspello coacutencavo superficie curva coa parte central maacuteis afundidaEspello convexo superficie curva coa parte central maacuteis saiacutenteCentro de curvatura (C) eacute o centro da esfera que incluacutee o espello na suacutea superficieFoco (F) punto polo que pasan todos os raios reflectidos que entran paralelos ao eixe horizontal O foco estaacute na metade do camintildeo entre o centro de curvatura e o veacutertice do espello nos espellos convexos estaacute detraacutes nos espellos coacutencavos estaacute diante

Regras para formar as imaxes nun espello esfeacuterico

Desde a parte superior do obxecto parte un raio horizontal (paralelo ao eixe) cara ao espello onde se reflicte O raio reflectido ou a suacutea prolongacioacuten pasa polo foco (raio 1)

Desde a parte superior do obxecto parte un raio que pasa por C (centro de curvatura) Incide de forma perpendicular no espello e sae reflectido na mesma direccioacuten pero con sentido contrario (raio 2)

O punto onde se cortan os raios reflectidos antes debuxados (ou onde se cortan as suacuteas prolongacioacutens) eacute a parte superior da imaxe do obxecto isto seacutervenos para contildeecer o seu tamantildeo (maior ou menor) e a suacutea posicioacuten (dereita ou invertida)

Para maior precisioacuten e exactitude de como eacute e onde se forma a imaxe reflectida nun espello faise uso dun terceiro raio

Traacutezase un raio desde a parte superior do obxecto que pase polo foco Despois de reflectirse sae horizontal e paralelo ao eixe (raio 3)

Paacutexina - 45

Imaxes producidas polos espellos

Nos seguintes esquemas veraacutes todos os casos posibles de formacioacuten de imaxes a traveacutes dun espello e comprobaraacutes a aplicacioacuten das regras anteriores

Espellos O obxecto estaacute Diagrama de raios A imaxe eacute

Planos en calquera puntoVirtual Dereita Igual

Convexos en calquera puntoVirtual Dereita Menor

Coacutencavos

entre o foco e o espelloVirtual DereitaMaior

no foco Non se forma imaxe

Coacutencavos

entre o centro de curvatura e o foco

RealInvertida

no centro de curvaturaReal

InvertidaIgual

entre o infinito e o centro de curvatura

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

1Traza o camintildeo para debuxar a imaxe fronte

2 Traza o camintildeo dos raios para debuxar a imaxe fronte a un espello coacutencavo

Paacutexina - 47

a) Un espello plano b) Un espello convexo

a) Se o obxecto estaacute entre o foco e o espello

b) Se o obxecto estaacute entre o centro de curvatura e o foco

c) Se o obxecto estaacute maacuteis afastado ca o centro de curvatura

Refraccioacuten e lentes

LEMBRA

Refraccioacuten eacute o cambio de direccioacuten que experimentan os raios de luz ao pasar dun medio a outro no que a suacutea velocidade de propagacioacuten eacute distintaLente diverxente aquela que ten maacuteis grosor nos extremos ca no centro Os raios que a atravesan sepaacuteranse do eixe oacuteptico (diverxen)Lente converxente aquela que ten maacuteis grosor no centro ca nos extremos Os raios que a atravesan acheacuteganse ao eixe oacuteptico (converxen)Foco (F) punto do que parten todos os raios que ao seren refractados saen paralelos ao eixeFoco imaxe (F) punto polo que pasan todos os raios refractados que inciden na lente paralelos ao eixe horizontalCentro oacuteptico (O) punto que estaacute no centro xeomeacutetrico da lente (se eacute delgada) Os raios que pasan por el non sofren desviacioacuten

Regras para formar as imaxes nunha lente esfeacuterica delgada

Desde a parte superior do obxecto traacutezase un raio horizontal (paralelo ao eixe) cara aacute lente que tras refractarse pasa polo foco imaxe (raio 1)

Desde a parte superior do obxecto parte un raio que incide no centro oacuteptico da lente Este non sofre desviacioacuten segue en lintildea recta (raio 2)

O punto no que se cortan os raios refractados (ou no que se cortan as suacuteas prolongacioacutens) determina a parte superior da imaxe do obxecto e serve para contildeecer o seu tamantildeo (maior ou menor) asiacute como a suacutea posicioacuten (dereita ou invertida)

Para obter unha maior precisioacuten e exactitude de como eacute e onde se forma a imaxe dun obxecto faise uso dun terceiro raio

Un raio que pasa polo foco desde a parte superior do obxecto incide sobre a lente e sae refractado en direccioacuten horizontal paralelo ao eixe (raio 3)

Paacutexina - 48

Imaxes producidas polas lentes

Lentes O obxecto estaacute Diagrama de raios A imaxe eacute

Diverxentes en calquera puntoVirtualDereita Menor

Converxentes

entre o foco e a lente (efecto lupa)

VirtualDereita Maior

entre o dobre da distancia focal e o foco

RealInvertidaMaior

no dobre da distancia focal

RealInvertidaIgual

entre o infinito e o dobre da distancia focal

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

1- Unha lupa eacute unha lente converxente biconvexa Por que amplifica as imaxes Responde mediante o seguinte esquema de raios

2- Temos agora unha lente diverxente Representa o diagrama de raios e a formacioacuten da imaxe para un obxecto calquera Como eacute a imaxe formada

3- As imaxes que se forman pola converxencia de raios sobre un punto unha lintildea ou un plano denomiacutenanse imaxes reais e poden recollerse sobre unha pantalla En cales dos esquemas de raios representados na taacuteboa se forman imaxes reais

4- Indica se eacute verdadeiro ou falso o seguinte enunciado ldquoCando a luz pasa do aire a outro medio os raios

acheacuteganse aacute normal xa que a velocidade de propagacioacuten diminuacuteerdquo

Paacutexina - 50

A meteorizacioacuten fiacutesica

LEMBRA

A meteorizacioacuten fiacutesica eacute a fragmentacioacuten das rochas debida aacutes grandes diferencias de temperatura que existen entre o diacutea e a noite caracteriacutesticas dos climas deseacuterticos ou de alta montantildea (efecto dilatacioacuten-contraccioacuten) ou aacute conxelacioacuten nos climas friacuteos da auga de chuvia que penetra entre as fendas das rochas (efecto xeada ndash desxeo)

Observa as seguintes secuencias de debuxos referentes aacute meteorizacioacuten fiacutesica e responde as cuestioacutens propostas

CUESTIOacuteNS

1 Indica que secuencia de debuxos corresponde ao efecto xeada ndash desxeo e cal ao de dilatacioacuten ndash contraccioacuten

2 Cal destes fenoacutemenos ocorreraacute con maior frecuencia nunha zona de alta montantildea E cal ocorreraacute nun deserto

3 Que forma cres que teraacuten os fragmentos resultantes nas duacuteas situacioacutens redondeada ou angulosa Por que

4 Por que cres que este tipo de meteorizacioacuten se denomina fiacutesica

5 Cal ou cales destes procesos se poderaacuten dar na superficie da Luacutea

Paacutexina - 51

A formacioacuten do soloNesta actividade aparecen tres debuxos que representan de maneira esquemaacutetica tres casos hipoteacuteticos de formacioacuten do solo Coloreacuteaos e compleacutetaos seguindo a modintildeo as instrucioacutens que che ofrecemos e logo contesta as cuestioacutens propostas en cada caso

Debuxo 1

Este debuxo corresponde a unha zona onde a rocha nai aflorou cara aacute superficie e o Sol a chuvia e os gases atmosfeacutericos (osiacutexeno dioacutexido de carbono) levan actuando sobre ela uns 100 000 anos

Deduce que horizonte do solo se xerou debuxa o seu aspecto (a forma e o tamantildeo dos fragmentos) e coloreacuteao da cor maacuteis axeitada tendo en conta que a rocha nai a partir da cal se orixinou eacute o granito unha rocha de cor gris

CUESTIOacuteNS

1 Que horizonte do solo se formou De que cor o coloreaches e por que

2 Como se chaman os solos que soacute tentildeen este horizonte

3 Cres que existiraacuten seres vivos nesta zona Por que

4 Se en lugar de granito a rocha nai fose de pedra calcaria (rocha de cor clara branca ou amarelada) de que cor pintariacuteas o novo horizonte

5 En que lugares do planeta podemos atopar este tipo de solos cun soacute horizonte

Paacutexina - 52

Debuxo 2

Este esquema amosa a mesma rexioacuten 500 000 anos despois de aflorar a rocha nai Neste caso formouse un novo horizonte enriba do que aparece no debuxo 1

Debuxa primeiro o horizonte que xa identificaches no debuxo anterior e logo o de nova formacioacuten

CUESTIOacuteNS

1 Que horizonte se formou agora De que cor eacute o novo horizonte

2 Como se denominan os solos que tentildeen estes dous horizontes

3 Cres que existiraacuten seres vivos nesta zona Cales

4 Que tipo de solos tentildeen dous horizontes e en que lugares do planeta poden encontrarse

Paacutexina - 53

Debuxo 3

Neste debuxo represeacutentase a mesma rexioacuten 1 milloacuten de anos despois do afloramento da rocha nai Traacutetase dun solo maduro no que todos os seus horizontes aparecen ben desenvolvidos

Localiza en primeiro lugar os dous horizontes que identificaches nos esquemas anteriores e logo situacutea o novo horizonte no lugar que lle corresponda e coa cor axeitada

CUESTIOacuteNS

1 Que horizonte debuxaches Onde Que cor lle deches

2 Como cres que se formou este horizonte

Paacutexina - 54

Confeccioacuten dunha clave dicotoacutemica para clasificar rochas sedimentarias

LEMBRA

Unha clave dicotoacutemica eacute un conxunto de descricioacutens breves que permiten identificar o obxecto ou organismo que se desexa clasificar neste caso unha rocha por medio de sucesivas opcioacutens presentadas de duacuteas en duacuteas de modo que en cada paso se elixe unha delas A opcioacuten elixida en cada caso remite aacute suacutea vez a outras duacuteas posibilidades e asiacute sucesivamente ata chegar aacute opcioacuten que coincide coas caracteriacutesticas buscadas

A continuacioacuten ofreceacutemosche as descricioacutens dalgunhas caracteriacutesticas de rochas sedimentarias Coloacutecaas no lugar correspondente para completar a clave que che proporcionamos maacuteis abaixo

Clave dicotoacutemica para a clasificacioacuten de rochas sedimentarias

1 Si CARBOacuteNSNon ir ao nordm 2

2 Si rocha detriacutetica (ir ao nordm 3)

Non rocha non detriacutetica (ir ao nordm 5)

3 Si CONGLOMERADONon ir ao nordm 4

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

7 Si PEDRA CALCARIANon ir ao nordm 8

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Rocha de cor branca ou transluacutecida pouco densa Sabor salgado a penas se raia coa untildea

Non ten sabor salgado e raacuteiase facilmente coa untildea

Rochas de grans moi finos inapreciables a simple vista

Produce efervescencia ao botarlle unha pinga de aacutecido clorhiacutedrico

Rocha formada por grans visibles area ou cantos

Cantos ou grans ben visibles do tamantildeo da grava

Rocha formada por grans de area que aacutes veces se desprenden dela moi aacutespera ao tacto

Rocha de cor negra ou marroacuten escura aacutes veces tisna ou ten superficies brillantes

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Pedra de gra Calcaria

Carboacuten (Hulla)Sal xema (Halita)

Os mapas topograacuteficos O mapa topograacutefico eacute o que se utiliza con maacuteis frecuencia para estudar os ecosistemas Nel represeacutentase de forma simboacutelica e en duacuteas dimensioacutens (proxeccioacuten sobre un plano) o relevo dunha rexioacuten determinada

Para iso seleccioacutenanse unhas alturas respecto do nivel do mar e proxeacutectanse sobre o plano horizontal todos os puntos situados a esas alturas Deste modo conseacuteguense as curvas de nivel que se incorporan ao mapa indicando a altitude aacute que corresponden

No Mapa Topograacutefico Nacional as curvas de nivel sempre reflicten diferencias de altitude de 20 m e cada 100 m debuacutexase unha curva algo maacuteis grosa denominada curva mestra que facilita a suacutea localizacioacuten

Ao ser constante a distancia altitudinal entre as curvas de nivel eacute posible recontildeecer as pendentes do terreo de xeito que estas seraacuten maacuteis pronunciadas canto maacuteis proacuteximas se encontren entre si as curvas

Cota altitude dun punto concreto en relacioacuten co nivel do marEquidistancia diferencia de altitude entre duacuteas curvas de nivel sucesivasEscala sinala a relacioacuten que existe entre as dimensioacutens reais do relevo e as representadas no mapa por exemplo o Mapa Topograacutefico Nacional representa o relevo de Espantildea a unha escala de 1 50 000 o cal quere dicir que unha unidade do mapa equivale a 50 000 unidades do terreo 1 cm no mapa equivale a 50 000 cm reais eacute dicir a 500 m

A relacioacuten numeacuterica que existe entre as dimensioacutens reais do terreo e as do mapa poacutedese representar mediante unha ecuacioacuten

lonxitude no mapalonxitude real

= 1factor de relacioacuten

Paacutexina - 57

Recontildeecer o relevo dun mapa topograacutefico Ao observar un mapa topograacutefico non resulta faacutecil facerse unha idea dos relevos e o perfil do terreo A miuacutedo non se distingue se nun punto hai un val ou un promontorio

Os puntos de referencia principais para comezar a ler os relevos do terreo son as cimas das montantildeas representadas sempre cun circulintildeo (unha lintildea pechada)

ACTIVIDADES

1 Sinala nos mapas a cima das montantildeas os vales e as vertentes maacuteis pronunciadas

2 Observa os diagramas e relaciona os perfiacutes das cinco montantildeas que aparecen na columna da esquerda coa suacutea representacioacuten nun mapa

Paacutexina - 58

Interpretacioacuten de mapas topograacuteficosNas seguintes figuras represeacutentanse distintas formas de relevo mediante curvas de nivel montantildea val illa cantil costa suave costa forte e outeiro (zona deprimida entre duacuteas montantildeas)

Deduce a partir das curvas de nivel a que formade relevo corresponde cada figura e escribe o seu nome debaixo

CUESTIOacuteNS

1- Como eacute o cantil representado suave ou escarpado Por que

2- Cal eacute altura da montantildea Indica se a pendente das duacuteas abas eacute suave ou forte e explica por que

Paacutexina - 59

O perfil topograacutefico O perfil topograacutefico eacute unha representacioacuten sobre uns eixes de coordenadas do relevo real (lonxitude e altitude dunha superficie) dun terreo nunha direccioacuten determinada

Fases da elaboracioacuten dun perfil topograacutefico

1 Sinaacutelase sobre o mapa topograacutefico a lintildea da que queremos representar o perfil

2 Superponse o bordo dun papel milimetrado sobre a lintildea marcada e sinaacutelanse nel todas as interseccioacutens desa lintildea coas curvas de nivel ademais de anotar a cota correspondente

3 Traslaacutedanse estes valores aacutes abscisas (eixe horizontal) dun sistema de eixes cartesianos e anoacutetanse no eixe de ordenadas (vertical) as cotas a escala das curvas de nivel que se incluacuteen no perfil

4 Sinaacutelanse agora os puntos de interseccioacuten entre os valores de abscisas e ordenadas e traacutezase unha lintildea que una todos os puntos para debuxar o perfil topograacutefico

Por veces resulta conveniente esaxerar un pouco a escala vertical co fin de apreciar mellor as diferencias de altitude entre os puntos

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

1 Cal eacute a equidistancia que existe entre as curvas de nivel

2 Calcula a distancia real que existe entre os puntos a ndash b e c-d

3 Realiza o perfil que sinala a lintildea A ndash A

4 Se tiveses que trazar un camintildeo forestal desde o albergue ata A Atalaia de maneira que a suacutea pendente fose miacutenima que percorrido trazariacuteas

Paacutexina - 61

O perfil lonxitudinal dun riacuteo

LEMBRA

Os riacuteos son correntes de auga de caudal permanente que discorren desde zonas altas ata outras de menos altitude Nun riacuteo distiacutenguense tres tramos ou cursos curso alto curso medio e curso baixo

Nesta actividade vas construiacuter o perfil ou corte lonxitudinal dun riacuteo a partir dos datos recollidos na seguinte taacuteboa na que se amosan dez puntos ao longo da canle dun riacuteo (o primeiro deles punto A corresponde ao seu nacemento e o uacuteltimo punto L aacute suacutea desembocadura) Para cada un dos puntos danse dous valores o primeiro valor rexistra a distancia desde o nacemento do riacuteo ata ese punto da canle e o segundo valor a altura dese punto sobre o nivel do mar

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

Representa os puntos nun papel milimetrado (coloca no eixe de ordenadas a altura en metros e no eixe de abscisas a distancia en quiloacutemetros) uacuteneos e obteraacutes unha visioacuten aproximada do perfil do riacuteo

CUESTIOacuteNS

1 Divide o riacuteo nos seus tramos curso alto medio e baixo Como eacute a pendente en cada un deles

2 En que lugares do perfil predominaraacute a erosioacuten en cales o transporte e en cales a sedimentacioacuten Por que

3 Sinala en que zona do perfil seraacute maacuteis frecuente atopar as seguintes formas do relevo fervenzas e raacutepidos val en artesa val en ldquoVrdquo meandros e deltas

Paacutexina - 62

O relevo do fondo oceaacutenico Relaciona cada un dos seguintes conceptos coa suacutea correspondente definicioacuten e logo situacuteaos no debuxo

1 Foxa oceaacutenica Zona de gran pendente que une a plataforma e a chaira abisal

2 Noiro continental Illa somerxida con forma de cono e curuto chan

3 Guyot Especie de trincheira de gran profundidade onde a placa subduce

4 Dorsal oceaacutenica Suco central das dorsais

5 Canoacuten submarino Grandes elevacioacutens alongadas por onde sae o magma

6 Chaira abisal Aacuterea pouco profunda de ata 200 m que rodea os continentes

7 Plataforma continental Profundos vales que atravesan a plataforma e o noiro

8 Rift Amplas zonas duns 3500 m que forman os fondos oceaacutenicos

Paacutexina - 63

Os alimentos e os principios inmediatosLEMBRA

Os alimentos proporcionan as substancias nutritivas que necesita o organismo O aparato dixestivo transforma os alimentos en moleacuteculas sinxelas os nutrientes que pasan ao sangue para ser distribuiacutedos a traveacutes das ceacutelulas de todo o corpo Posteriormente estes nutrientes queacuteimanse na respiracioacuten celular para obter enerxiacutea

O desexable seriacutea que os alimentos contivesen todos os principios inmediatos e na proporcioacuten necesaria pero como iso non ocorre hai que combinar os alimentos para elaborar dietas quilibradas que nos proporcionen a totalidade dos nutrientes que precisamos

Coas seguintes actividades preteacutendese que asocies os diferentes alimentos co nutriente que posuacuteen en maior proporcioacuten desta maneira adquiriraacutes os contildeecementos necesarios para poder realizar unha dieta equilibrada

ACTIVIDADES

1 Relaciona colocando o nuacutemero axeitado os alimentos co nutriente que posuacuteen en maior proporcioacuten

Alimento NutrientesAzucreAceiteCarneVerduraFroitaPanPeixeLeiteQueixoOvos

EmbutidosDoces e larpeiradasMelPan integralManteigaMargarinaFroitos secosChocolateBolosFarelo de trigo

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

2 Moitos alimentos achegan maacuteis dun nutriente Indica cales dos alimentos da lista consideras que son maacuteis completos e por que e fai unha relacioacuten dos nutrientes que contentildeen

3Aiacutenda que non eacute un nutriente incluiacutemos a fibra vexetal na lista porque eacute beneficiosa para o traacutensito intestinal

Paacutexina - 64

Factores abioacuteticos As variables que caracterizan o medio fiacutesico onde se desenvolven os seres vivos son os factores abioacuteticos Mediante esta actividade determiacutenase a importancia e mais a influencia dalguacutens factores abioacuteticos no crecemento e no desenvolvemento dunha planta Utilizaremos dous sales minerais os nitratos e os carbonatos

Influencia dos nitratos

Para comprobar a influencia dos nitratos no desenvolvemento e no crecemento dunha planta hai que cultivar sementes en diferentes testos con distintas cantidades de nitratos Ao cabo de 3 meses de crecemento arriacutencase a planta e peacutesase para determinar o seu desenvolvemento O resultado da actividade amoacutesase na seguinte graacutefica

CUESTIOacuteNS

1 Afeacutectalle a cantidade de nitratos do solo ao desenvolvemento da planta De que maneira

2 Con 40 e 50 mg de nitratos o desenvolvemento eacute o mesmo A que pode deberse

3 Cres que este resultado ten algunha aplicacioacuten directa na agricultura

4 Que ocorre cando no solo hai maacuteis de 50 mg de nitratos A que pode deberse

5 Das conclusioacutens que se tiran que recomendacioacuten lles fariacuteas aos labregos

Influencia dos carbonatos

Repiacutetese a experiencia anterior pero agora cos carbonatos O resultado amoacutesase na seguinte graacutefica

CUESTIOacuteNS

1 Influacutee a cantidade de carbonatos no desenvolvemento da planta

2 Que ocorre se o solo conteacuten carbonatos en exceso

3 Cres que existen fertilizantes de carbonatos Por que

4 En que lugares pode existir un exceso de carbonatos que prexudique o crecemento das plantas

5 Das conclusioacutens que se tiran fariacuteaslles algunha recomendacioacuten aos labregos

Paacutexina - 65

Relacioacutens entre especies interpretacioacuten de graacuteficas Nun laboratorio cultiacutevanse por separado as especies A B e C correspondentes a diferentes microorganismos Subminiacutestranselles os nutrientes necesarios para o seu desenvolvemento e proporcioacutenanselles as condicioacutens ambientais adecuadas en canto aacute temperatura aacute humidade e aos demais factores abioacuteticos

A intervalos de tempo regulares proceacutedese ao reconto de microorganismos de cada medio de cultivo e cos datos obtidos debuacutexanse 3 graacuteficas unha para cada especie Observa as graacuteficas e indica en que diacutea alcanza cada especie o nuacutemero maacuteximo de individuos

Posteriormente no mesmo medio de cultivo semeacutentanse duacuteas especies para investigar o tipo de relacioacuten que se establece entre elas

Relacioacuten entre as especies A e B

Cando se cultivan conxuntamente as especies A e B e se representa o nuacutemero de individuos de cada unha a diferentes intervalos obtense a seguinte graacutefica

CUESTIOacuteNS

1 Compara a graacutefica da especie A cando medra coa especie B coa graacutefica da especie A cando medra soa Sae a especie A beneficiada prexudicada ou indiferente nesta relacioacuten

2 Compara a graacutefica da especie B cando medra soa coa graacutefica da especie B cando medra coa especie A Sae a especie B beneficiada prexudicada ou indiferente nesta relacioacuten

3 Segundo as respostas das cuestioacutens anteriores deduce que tipo de relacioacuten se establece entre as especies A e B

Paacutexina - 66

Relacioacuten entre as especies B e C

Cando se cultivan conxuntamente as especies B e C e se representa o nuacutemero de individuos de cada unha a diferentes intervalos de tempo obtense a seguinte graacutefica

CUESTIOacuteNS

1 Compara a graacutefica da especie B cando medra coa especie C coa graacutefica da especie B cando medra soa Sae a especie B beneficiada prexudicada ou indiferente nesta relacioacuten

2 Compara a graacutefica da especie C cando medra soa coa graacutefica da especie C cando medra coa especie B Sae a especie C beneficiada prexudicada ou indiferente nesta relacioacuten

3 Segundo as respostas das cuestioacutens anteriores deduce que tipo de relacioacuten se establece entre as especies B e C

Cando se cultivan conxuntamente as especies A e C e se representa o nuacutemero de individuos de cada unha a diferentes intervalos obtense a seguinte graacutefica

CUESTIOacuteNS

1 Compara a graacutefica da especie A cando medra coa especie C coa graacutefica da especie A cando medra soa Sae a especie A beneficiada prexudicada ou indiferente nesta relacioacuten

2 Compara a graacutefica da especie C cando medra soa coa graacutefica da especie C cando medra coa especie A Sae a especie C beneficiada prexudicada ou indiferente nesta relacioacuten

3 Segundo as respostas das cuestioacutens anteriores deduce que tipo de relacioacuten se establece entre as especies A e C

4 Completa o seguinte cadro-resumo das relacioacutens interespeciacuteficas que estudaches

Relacioacuten Efectos sobre cada especie Exemplo

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

Valorar e comparar a fraxilidade de dous ecosistemasPrimeiro ecosistema

Supontildeamos un ecosistema de praderiacutea constituiacutedo por unha soa especie de cada un dos niveis troacuteficos

Produtores herba caprunaConsumidores primarios coellosConsumidores secundarios linces

ACTIVIDADES

1 Completa a cadea troacutefica

2 Aiacutenda que os linces non comen herba vese afectada a suacutea poboacioacuten pola cantidade desta

3 Aumentaraacute a poboacioacuten de linces se aumenta a cantidade de herba Por que

4 Se se empregasen herbicidas afectariacutean aacute poboacioacuten de linces

5 Que pasariacutea se un incendio arrasase o campo de herba

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

Supontildeamos un segundo ecosistema semellante ao primeiro no que ademais das especies anteriores se incluacuteen como produtor o trigo como consumidores primarios ratos dos que se alimentan os linces

ACTIVIDADES

1 Completa a rede troacutefica

2 Explica a diferencia entre cadea troacutefica e rede troacutefica

3 Se neste ecosistema desaparece a herba capruna extinguiranse os linces

4 Cal dos dous ecosistemas eacute maacuteis fraacutexil

Cal deles necesita maacuteis proteccioacuten

Paacutexina - 69

Coellos

Da fotosiacutentese aos aacutecidos nucleicos

O caso da Euglena

Fotosiacutentese e respiracioacuten

Adaptacioacutens ao ambiente acuaacutetico

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

Un amante sacrificado

Canto vale a biosfera

De ratos e lobos

Un astro primordial para todo

Unha longa viaxe e un gran libro

A xiba do camelo

A enerxiacutea no mundo

O meacutetodo cientiacutefico invalida a teoriacutea da xeracioacuten espontaacutenea

Tecnoloxiacuteas de rastrexo visual

Relacioacuten entre a erosioacuten e a vexetacioacuten

A accioacuten das augas salvaxes

Factores que influacuteen na fotosiacutentese

Relacioacutens interespeciacuteficas

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Elaboracioacuten de graacuteficas

A enerxiacutea transfoacutermase e conseacutervase

Escalas de temperatura

Reflexioacuten e espellos

A formacioacuten do solo

Os mapas topograacuteficos

Recontildeecer o relevo dun mapa topograacutefico

Interpretacioacuten de mapas topograacuteficos

O perfil topograacutefico


O relevo do fondo oceaacutenico

Os alimentos e os principios inmediatos

Factores abioacuteticos

Relacioacutens entre especies interpretacioacuten de graacuteficas

Valorar e comparar a fraxilidade de dous ecosistemas

Iacutendice de actividades

Da fotosiacutentese aos aacutecidos nucleicos3

O caso da Euglena5

Fotosiacutentese e respiracioacuten6

O aparato dixestivo dos herbiacutevoros8

Adaptacioacutens ao ambiente acuaacutetico9

Reflexos condicionados10

Clonando coellos11

Sistemas sensoriais12

Un amante sacrificado13

Avetardas e colleitadoras14

Canto vale a biosfera15

Consecuencias da fraxilidade dos ecosistemas 16

De ratos e lobos17

Un astro primordial para todo19

Unha longa viaxe e un gran libro20

A primitiva tecnoloxiacutea21

A xiba do camelo22

O impacto do meteorito23

A enerxiacutea no mundo24

O meacutetodo cientiacutefico invalida a teoriacutea da xeracioacuten espontaacutenea26

Tecnoloxiacuteas de rastrexo visual27

Relacioacuten entre a erosioacuten e a vexetacioacuten28

A accioacuten das augas salvaxes29

Factores que influacuteen na fotosiacutentese30

Relacioacutens interespeciacuteficas31

A fotosiacutentese32

Enerxiacuteas non renovables33

Cambio de unidades 35

Estratexias para resolver problemas 38

Elaboracioacuten de graacuteficas 41

A enerxiacutea transfoacutermase e conseacutervase 44

Escalas de temperatura45

Reflexioacuten e espellos 46

Refraccioacuten e lentes 50

A meteorizacioacuten fiacutesica53

A formacioacuten do solo54

Confeccioacuten dunha clave dicotoacutemica para clasificar rochas sedimentarias 57

Os mapas topograacuteficos 58bull Recontildeecer o relevo dun mapa topograacutefico 59

bull Interpretacioacuten de mapas topograacuteficos60

O perfil topograacutefico 61

O perfil lonxitudinal dun riacuteo63

O relevo do fondo oceaacutenico 64

Os alimentos e os principios inmediatos65

Factores abioacuteticos 66

Relacioacutens entre especies interpretacioacuten de graacuteficas 68

Valorar e comparar a fraxilidade de dous ecosistemas71

Paacutexina - 3

Paacutexina - 4

O caso da Euglena

Paacutexina - 5

PROCEDEMENTO

RESULTADOS

Paacutexina - 6

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 7

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 3

Paacutexina - 4

O caso da Euglena

Paacutexina - 5

PROCEDEMENTO

RESULTADOS

Paacutexina - 6

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 7

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 4

O caso da Euglena

Paacutexina - 5

PROCEDEMENTO

RESULTADOS

Paacutexina - 6

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 7

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

O caso da Euglena

Paacutexina - 5

PROCEDEMENTO

RESULTADOS

Paacutexina - 6

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 7

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

PROCEDEMENTO

RESULTADOS

Paacutexina - 6

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 7

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 7

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 8

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 9

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 10

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 11

Coella 1

Coella 2

Coella 3

(Branca)

(Branca e negra)

Nacencinco cazapos

Oacutevulo inmaturo

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Sistemas sensoriais

Paacutexina - 12

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 13

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 14

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 15

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 16

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 17

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 18

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 19

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 20

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 21

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 22

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 23

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Petroacuteleo 40

Carboacuten 27

Gas natural 23

Nuclear 7

vida (en anos)

Angola 015 260 47 170

Malawi 016 210 39 134

Serra Leona 013 160 38 182

Rwanda 018 210 41 105

EUA 74 29080 77 7

Noruega 42 36100 78 4

Paacutexina - 24

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 25

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 26

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 27

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 28

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 29

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Razoa as repostas

Paacutexina - 30

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 31

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 32

Procedente do solo

Procedente do aire

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Carboacuten

Paacutexina - 33

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 34

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

3 kg = 3 x 1 000 = 3 000 g

Paacutexina - 35

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

13 500 m = 13 500 1 000 = 135 km

90 kmh = 90 km

h ∙ 1000 m1 km = 90 000 m

h = 90 000 mh ∙ 1 h

3600 s = 25 ms

15 ms = 15 m

s ∙ 1 km1000 m ∙ 3600 s

1 h = 54 kmh

0035 km2 = 0035 km2 ∙ 1000000 m2

1 km2 = 35 000 m2

Paacutexina - 36

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

cm3 = 35g

cm3 1 kg1000 g 1 cm3

001 m3= 3 500

CUESTIOacuteNS

1 Transforma en ms

870 cm s

72 kmh

15 kmmin

2 Transforma en kmh

12 kmmin

12 500 mh

3 Transforma en m2

2 400 cm2

005 km2

15 000 mm2

4 Transforma en cm3

025 m3

3 500 mm3

45 dm3

Paacutexina - 37

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 38

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Tempo que tarda (h)

Paacutexina - 39

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 40

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Tempo (s) 16 28 48 60 76

Espazo (m) 12 21 36 45 57

Paacutexina - 41

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Masa (g)

Volume (cm3)

35 49 63 105 147

10 14 18 30 42

Espazo (m)

Tempo (s)

5 20 45 80 125

1 2 3 4 5

Volume (L)

Presioacuten (atm)

12 6 4 3 24

1 2 3 4 5

Paacutexina - 42

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Que ocorreu

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 43

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 44

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 45

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Coacutencavos

RealInvertida

InvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 46

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 47

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

LEMBRA

Paacutexina - 48

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Converxentes

RealInvertidaMaior

RealInvertidaIgual

RealInvertidaMenor

Paacutexina - 49

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 50

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

LEMBRA

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 51

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Debuxo 1

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 52

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Debuxo 2

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 53

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Debuxo 3

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 54

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

LEMBRA

4 PEDRA DE GRA

5 Si ir ao nordm 6

Non ir ao nordm 7

6 SAL XEMAXESO

8 ARXILA

Paacutexina - 55

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 56

Arxila Conglomerado

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 57

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

ACTIVIDADES

Paacutexina - 58

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 59

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 60

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 61

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

LEMBRA

A B C D E F G H I L

Distancia (km) 0 5 20 50 100 150 250 400 550 700

Altura (m) 2800 2000 1200 650 300 120 60 20 10 0

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 62

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Paacutexina - 63

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

ACTIVIDADES

1 GLIacuteCIDOS

2 LIacutePIDOS

3 PROTEIacuteNAS

4 VITAMINAS

5 FIBRA3

Paacutexina - 64

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 65

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Paacutexina - 66

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

CUESTIOacuteNS

Especies A e B

Especies B e C

Especies A e C

Paacutexina - 67

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

ACTIVIDADES

Paacutexina - 68

Herba capruna

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Segundo ecosistema

ACTIVIDADES

Paacutexina - 69

Coellos

O caso da Euglena

Clonando coellos

Sistemas sensoriais

De ratos e lobos

A xiba do camelo

A fotosiacutentese

Cambio de unidades

Documents

Actividades de reforzo - centros.edu.xunta.escentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/reforzo/textos/... · Nas urnas 1 e 2 o rato morre ás 12 horas, mentres que na 3 e