AC YÜKSEK GER İLİM KAR ŞILA ŞTIRMASI PROTOKOLÜ · AC yüksek gerilim kar şıla ştırmasıyla; kalibrasyon ve deney laboratuarlarında kullanılmakta olan ölçüm sistemlerinin

AC YÜKSEK GER İLİM KARŞILAŞTIRMASI

PROTOKOLÜ

TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK GERİLİM LABORATUVARI

UME-G1YG-15-01

10 Eylül 2015

Rev. 00

AC Yüksek Gerilim Karşılaştırması Protokolü

2

Bu karşılaştırma “ISO/IEC 17043: 2010 Conformity Assessment-General Requirements for

Proficiency Testing” standardına uygun olarak TÜBİTAK UME Yüksek Gerilim Laboratuvarı

tarafından düzenlenmektedir.

Yazışma Adresi

TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME)

Yüksek Gerilim Laboratuvarı

Barış Mah. Dr. Zeki Acar Cad. No:1

41470 Gebze KOCAELİ

Tel: 262 6795000 (4300) Faks: 262 6795001

www.ume.tubitak.gov.tr

Koordinatör

Dr. Ahmet MEREV

[email protected]

TÜBİTAK UME karşılaştırma protokolünde değişiklik yapmaya tam yetkilidir. AC yüksek gerilim karşılaştırmasına katılmayı kabul

eden tüm katılımcılar protokolde belirtilen tüm şartları kabul etmiş sayılmaktadır.


3

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ................................................................................................................................ 4

2. ÇALIŞMANIN AMACI ........................................................................................................ 5

3. DÜZENLEYİCİ KURULUŞ ................................................................................................. 5

4. KATILIMCILAR .................................................................................................................. 6

5. REFERANS SİSTEM ........................................................................................................ 6

6. KARŞILAŞTIRMAYLA İLGİLİ ÖNEMLİ GENEL ESASLAR ................................................ 9

7. KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMLERİ ...................................................................................... 10

7.1 PERFORMANS DENEYİ .......................................................................................... 10

7.2 DOĞRUSALLIK DENEYİ ......................................................................................... 10

7.3 KISA DÖNEM KARARSIZLIĞI DENEYİ ................................................................... 11

8. DENEY PROGRAMI ....................................................................................................... 12

9. SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................................................... 13

10. REFERANS ÖLÇÜM SİSTEMİNİN MUHAFAZASI, TAŞINMASI VE SİGORTA .............. 13

11. REFERANS ÖLÇÜM SİSTEMİNİN KONTROLÜ ............................................................. 14

12. GİZLİLİK ve SORUMLULUKLAR ..................................................................................... 14

13. KAYNAKLAR ................................................................................................................... 15

EK-1 ....................................................................................................................................... 18

EK-2 ....................................................................................................................................... 20

EK-3 ....................................................................................................................................... 21

EK-4 ....................................................................................................................................... 22


4

1. GİRİŞ

Kalibrasyon veya deney laboratuvarlarının gerçekleştirmiş oldukları kalibrasyonlarda, rutin veya

tip deneylerinde ölçümlerinin güvenilirliği, gerçekleştirilen ölçümlerin kalitesi ile belirlenmektedir.

Ölçüm kalitesi ise, ölçüm sonuçlarının doğruluğu ve tekrarlanabilirliği ile doğru orantılıdır.

Laboratuvarlar arası karşılaştırmalar (LAK), kalibrasyon ve deney konusunda faaliyet gösteren

laboratuvarların performansının belirlenmesinde önemli bir araçtır ve laboratuvar

performansının diğer laboratuvarlarla karşılaştırılmasında da etkili bir yöntemdir.

Belli bir deney veya kalibrasyon faaliyeti içerisinde bulunan bir laboratuvarın yeterliliğini

kanıtlamasının bir diğer yolu da laboratuvarın bağımsız kurumlar tarafından akreditasyonudur.

Laboratuvar akreditasyonu sırasında ve akreditasyonun değerlendirme sürecinde, laboratuvarın

katılmış oldukları karşılaştırmalardan elde ettikleri sonuçlar da önemli bir ölçüt olarak

değerlendirilmektedir.

Laboratuvarlar arası karşılaştırmalar (LAK) deney ve kalibrasyon laboratuvarlarının teknik

yeterliliklerinin ve verdikleri hizmet kalitesinin değerlendirilmesi için önemli bir araçtır ve bu

durum TS EN ISO/IEC 17025:2005 standardı ve TÜRKAK dokümanlarında da ayrıntılı olarak

belirtilmektedir [1, 2].

TÜBİTAK UME Yüksek Gerilim Laboratuvarı, özellikle ülkemiz elektromekanik sanayi

üreticilerinin sahip oldukları deney laboratuvarlarının yeterlilik deneyi ihtiyaçlarına cevap

verebilmek amacıyla ilk olarak 2010 yılında olmak üzere ve bunu takip yıllarda çeşitli yeterlilik

deneyleri düzenlemiştir. Bilindiği üzere yüksek gerilim deneyleri, ağırlıklı olarak ölçüme dayalı

olmayıp deneyden “GEÇTİ/BAŞARILI” veya “KALDI/BAŞARISIZ” prensibine göre

gerçekleştirilmektedir. Bu prensip, ilkesel olarak yeterlilik deney sonuçlarının

değerlendirilmesinde ISO 13528:2005 standardına aykırılık teşkil etmektedir [3]. Bu nedenle

özellikle yüksek gerilim alanında gerçekleştirilmesi imkânsız olan yeterlilik deneyleri yerine,

deney laboratuvarlarının yüksek gerilim deneylerinde kullandıkları ölçüm sistemleriyle LAK’lara

iştirak etmeleri ve başarılı sonuçlar elde etmeleri beklenmektedir. Bu yöntem tüm dünyada

izlenen alternatif ve geçerliliği olan bir yöntemdir.

Ülke içinde akredite olmuş veya akredite olmayı planlayan kalibrasyon ve deney

laboratuvarlarının bu tür LAK ihtiyaçları dikkate alınarak, TÜRKAK-TÜBİTAK UME işbirliği

çerçevesinde, TÜBİTAK UME Yüksek Gerilim Laboratuvarı 2015 çalışma yılı kapsamında “AC

Yüksek Gerilim Kar şılaştırması” konulu LAK organize etmiştir. İlgili LAK organizasyonuna

katılmak için 30 laboratuvardan başvuru gelmiştir.


5

Gerçekleştirilecek olan karşılaştırma:

1. TÜBİTAK UME’ye ait “Referans AC Yüksek Gerilim Ölçüm Sistemi”nin skala faktörünün

IEC 60060-2 standardına [4] göre belirlenmesi (performans deneyi);

2. Karşılaştırmaya katılım sağlayan kuruluşa ait ölçüm sisteminin doğrusallığının ve kısa

dönem kararsızlığının IEC 60060-2 standardına [4] göre belirlenmesi

konularını kapsamaktadır.

2. ÇALIŞMANIN AMACI

Bu çalışmada yüksek gerilim konusunda faaliyet gösteren kalibrasyon ve deney

laboratuvarlarının, AC yüksek gerilim ölçümlerindeki performanslarının belirlenmesi ve

laboratuvarların kendi performanslarını geliştirmeye yönelik uygulamaların oluşmasına katkı

sağlanması amaçlanmıştır.

3. DÜZENLEYİCİ KURULUŞ

Bu LAK, “ISO/IEC 17043 Conformity Assessment-General Requirements for Proficiency

Testing” [5] standardına uygun olarak TÜBİTAK UME Yüksek Gerilim Laboratuvarı tarafından

düzenlenmektedir. Düzenleyici kuruluş olarak TÜBİTAK UME Yüksek Gerilim Laboratuvarı’nın

görev ve sorumlulukları aşağıda sıralanmıştır:

1. Referans ölçüm sisteminin temini

2. Referans ölçüm sisteminin laboratuvarlara ulaştırılması ve teslim alınması

3. Deney protokolünün hazırlanması

4. LAK sonuçlarının gizlilik prensibine uygun olarak muhafazası

5. LAK sonuçlarının değerlendirilmesi ve sonuç raporunun hazırlanması

6. LAK sonuç raporunun posta veya elden katılımcılara ulaştırılması

Yazışma Adresi:

TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME)

Yüksek Gerilim Laboratuvarı

Barış Mah. Dr. Zeki Acar Cad. No:1

41470 Gebze KOCAELİ

Tel: 262 6795000 Faks: 262 6795001


Koordinatör

Dr. Ahmet MEREV

Tel: 262 6795000 (4300)

E-posta: [email protected]

Yeterlilik Deneyi Web Sayfası

http://www.ume.tubitak.gov.tr/tr/lak/ac

4. KATILIMCILAR

2015 yılının Kasım ayından

konusunda faaliyet gösteren tüm kalibrasyon ve deney laboratuarlarının katılımına

LAK’a katılım konusunda istekli toplam

listesi Tablo 1’de verilmiştir.

Güney Anadolu olmak üzere

İstanbul, Kocaeli, Ankara-1, Ankara

laboratuvarlarda dolaştırılaca

Çalışmanın katılım bedeli, karş

olup, ulaşım ve konaklama masrafları

Resim

5. REFERANS SİSTEM

AC yüksek gerilim karşılaştırmasında referans olarak kullanılacak ölçüm sistemi; 100 kV’luk 100

pF kapasitans değerine sahip SF

empedansa sahip ölçüm kablosundan, 6,5 dijit çözünürlü

ştırması Protokolü

[email protected]

Yeterlilik Deneyi Web Sayfası

http://www.ume.tubitak.gov.tr/tr/lak/ac-yuksek-gerilim-karsilastirmasi-0

Kasım ayından itibaren başlanacak olan karşılaştırma ölçümleri

konusunda faaliyet gösteren tüm kalibrasyon ve deney laboratuarlarının katılımına

tılım konusunda istekli toplam 30 katılımcı laboratuvar bulunmaktadır. Katılımcıların

LAK katılımcıları İstanbul, Kocaeli, Ankara

olmak üzere toplam 5 gruba ayrılmıştır. Referans ölçüm sistemi

1, Ankara-2 Ege ve Güney Anadolu

ştırılacaktır. Katılımcıların grupsal dağılımı Resim 1

karşılaştırma ölçümlerine iştirak eden laboratuvarların sayısına

masraflarına göre çeşitlilik göstermektedir.

Resim 1. Deney katılımcılarının grupsal dağılımı

ş ştırmasında referans olarak kullanılacak ölçüm sistemi; 100 kV’luk 100

erine sahip SF6 gaz yalıtımlı gerilim bölücüsünden, 50

empedansa sahip ölçüm kablosundan, 6,5 dijit çözünürlüğe sahip dijital multimetreden

6

ölçümleri, yüksek gerilim

konusunda faaliyet gösteren tüm kalibrasyon ve deney laboratuarlarının katılımına açıktır.

katılımcı laboratuvar bulunmaktadır. Katılımcıların

Ankara-1, Ankara-2, Ege ve

Referans ölçüm sistemi sırasıyla

Güney Anadolu gruplarında bulunan

Resim 1’de gösterilmiştir.

tirak eden laboratuvarların sayısına bağlı

tırmasında referans olarak kullanılacak ölçüm sistemi; 100 kV’luk 100

gaz yalıtımlı gerilim bölücüsünden, 50 Ω karakteristik

e sahip dijital multimetreden, özel bir


7

yazılım ve diz üstü bilgisayardan oluşmaktadır. Referans ölçüm sistemi oluşturan en önemli

metrolojik eleman olan gerilim bölücüsünün özellikleri Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 1. LAK Katılımcıları

(Alfabetik Sıralamayla)

No Laboratuvarlar Kısaltmalar

1 ABB ELEKTRİK SANAYİ A.Ş. GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ TEST LABORATUVARI ABB-1

2 ABB ELEKTRİK SANAYİ A.Ş. DAĞITIM TRANSFORMATÖRLERİ TEST LAB. ABB-2

3 ALCE ELEKTRİK SAN. ve TİC. A.Ş. ALCE

4 ALSTOM GRID ENERJİ ENDÜSTRİSİ A.Ş. DENEY LABORATUVARI ALSTOM

5 ANADOLU KALİBRASYON LTD.ŞTİ. ANADOLU

6 BEST A.Ş. DENEY LABORATUVARI BEST

7 ELİMSAN ŞALT CİHAZLARI VE ELEKTROMEKANİK SAN. VE TİC. A.Ş. ELİMSAN

8 ELKİMA TRAFO TEST LABORATUVARI ELKİMA

9 ELTAŞ TRANSFORMATÖR SAN. VE TİC. A.Ş. MERKEZ TEST LABORATUVARI ELTAŞ-1

10 ELTAŞ TRANSFORMATÖR SAN. VE TİC. A.Ş. ŞUBE TEST LABORATUVARI ELTAŞ-2

11 ELOPAR ELEKTRONİK ELEKTRİK OTOMOTİV İNŞ. SAN. TİC A.Ş. ELOPAR

12 EMEK ELEKTRİK ENDÜSTRİSİ A.Ş. EMEK

13 ENPAY TRANSFORMER COMPONENTS ENPAY

14 EREN TRAFO EREN

15 ESİTAŞ ELEKTRİK SAN. VE TİCARET A.Ş. ESİTAŞ

16 EUROPOWER ENERJİ VE OTOMASYON TEK. SAN. TİC. A.Ş. EUROPOWER

17 HES KABLO (HACILAR ELEKTRIK SAN. TIC. A.Ş.) HES

18 HIZAL ELEKTROEROZYON SAN. TİC. LTD HIZAL

19 METKAL ÖLÇÜ VE TEST SİSTEMLERİ SAN.TİC.LTD.ŞTİ METKAL

20 ÖZGÜNEY TRAFO DENEY LABORATUVARI (ÖZGÜNEY-1) ÖZGÜNEY-1

21 ÖZGÜNEY TRAFO DENEY LABORATUVARI (ÖZGÜNEY-2) ÖZGÜNEY-2

22 PFIFFNER TRANSFORMATÖR ve ELK. GEREÇLERİ ÜRETİM SAN. Ve TİC. A.Ş. PFIFFNER

23 SCHNEIDER ELEKTRİK SAN. VE TİCARET A.Ş. SCHNEIDER-1

24 SCHNEIDER ENERJİ ENDÜSTRİSİ SAN. ve TİCARET A.Ş. DENEY LABORATUVARI SCHNEIDER-2

25 SEM TRANFORMATÖR A.Ş. DENEY LABORATUVARI SEM

26 SÖNMEZ TRANSFORMATÖR SAN. TİC.AŞ. DENEY LABORATUVARI SÖNMEZ

27 TÜBİTAK UME TÜBİTAK UME

28 TRANSFORMATÖR ELEKTROMEKANİK TİC. LTD. ŞTİ. DENEY LAB. BETA

29 UMS KALİTE ELEKTRİKSEL KALİBRASYON SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. UMS


8

Resim 2. Referans gerilim bölücüsü (temsili)

Tablo 2. Gerilim Bölücüsünün Özellikleri

Parametre Özellikler

Çalışma Gerilimi ≤ 100 kV YG Kapasitörü (Nominal) 100 pF

İzolasyon Gazı SF6 Gaz Basıncı 4 bar

Tan δ (Maksimum) 1×10-5

Ölçüm Belirsizliği ≤ 500 ppm Kapasitansın Sıcaklık Katsayısı 3×10-5 1/K Kapasitansın Gerilim Katsayısı 3×10-5

Çalışma Sıcaklığı 5-40 °C Mutlak Nem (40 °C) ≤ 75 °C

Yükseklik 950 mm Taşıyıcı Boyutları 420×420 mm

Ağırlık 46 kg


9

6. KARŞILAŞTIRMAYLA İLGİLİ GENEL ESASLAR

AC yüksek gerilim karşılaştırmasıyla; kalibrasyon ve deney laboratuarlarında kullanılmakta olan

ölçüm sistemlerinin 50 Hz (rms) şebeke frekanslı yüksek gerilim altındaki ölçüm performansının,

doğrusallık (linearite) ve kısa dönem kararlılığının (short-term stability) tespit edilmesi

amaçlanmaktadır. Bu 3 aşamalı ölçümler boyunca laboratuvarların dikkate alması gereken bazı

önemli hususlar bulunmaktadır:

1. Referans ölçüm sistemi; kapasitif gerilim bölücüsü, yüksek gerilim bağlantı çubuğu ve

topraklama folyosu, ölçüm kablosu, dijital multimetre ve yazılım destekli diz üstü

bilgisayardan oluşmaktadır. Bu ekipmanların ölçüm yapılacak tesise girişinden çıkışına

kadar her türlü güvenlikten laboratuvar sorumludur.

2. Başta gerilim bölücüsü olmak üzere tüm referans sisteme ait ekipmanların taşıma

kutusundan çıkarılması sırasında gerekli hassasiyetin gösterilmesi hem laboratuvarın

ölçüm güvenliği hem de tüm karşılaştırmanın sürdürülebilirliği açısında büyük önem

taşımaktadır. Aksi durumda ortaya çıkacak arıza ve gecikmelerden laboratuvarın

sorumluluğu bulunmaktadır.

3. Karşılaştırma ölçümlerine başlanmadan önce tüm ölçüm sistemlerinin (referans ve

laboratuvara ait ölçüm sistemleri) en az 24 saat boyunca ölçüm yapılacak deney

laboratuvarında ve kontrol odasında bekletilmeleri gerekmektedir.

4. Ölçümlere başlamadan en az 8 saat öncesinden, deney düzeneği ve bağlantılar

laboratuvar tarafından planlanmalı ve kurulmalıdır. Referans gerilim bölücüsü bir daha

yerinden hareket ettirilmemek üzere , en az 8 saat öncesinden ölçüme hazır konuma

getirilmeli ve ölçümlerin sonuna dek hareket ettirilmeme ve sarsılmamalıdır.

Unutulmamalıdır ki, referans gerilim bölücüsünün sarsıntıya maruz kalacak şekilde

hareket ettirilmesinin hemen ardından alınacak ölçümlerdeki hatalı sonuçlardan

laboratuvar sorumludur.

5. Deney düzeneğinin oluşturulması sırasında var olduğu düşünülen hatalar mazeret

gösterilerek, karşılaştırma ölçümleri tamamlandıktan ve sonuç raporu hazırlandıktan

sonra laboratuvardan gelecek ölçüm tekrarlama talepleri dikkate alınmayacaktır.

6. Karşılaştırmanın maksimum çalışma gerilimi (100 + 5) kV olup bu gerilimin aşılması

durumunda oluşacak problemlerden laboratuvar sorumlu tutulacaktır.

7. Laboratuvara ait üreteç sistemlerinin ve gerilim özelliklerinin IEC 60060-1 [6] standardına

uygun niteliklere sahip olması gerekmektedir. Bu konuda sorumluluk laboratuvara aittir.

8. Ölçümler alınmadan en az 2 saat öncesinden tüm ölçüm sistemlerine (referans ve

laboratuvara ait ölçüm sistemleri) ait voltmetre, multimetre, kontrol masası vb.

şebekeden beslenen tüm cihazlar “stand-by” konumunda çalışır halde tutulmalıdır.


10

9. Ölçüm yapılacak deney alanının tavsiye edilen ortam sıcaklığı (23±2) °C’dir. Ancak bu

sıcaklık aralığı dışında da referans ölçüm sistemi kararlı bir davranış göstermektedir.

Ancak ortam koşullarının +10°C ile +40°C dışında olması durumunda kesinlikle ölçüm

yapılmaması gerekmektedir.

7. KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜMLER İ

7.1 PERFORMANS DENEYİ

Ölçüm performansı 50 Hz şebeke frekanslı yüksek gerilim altında rms değerleri için

gerçekleştirilecektir. Ölçüm düzeneğinin prensip gösterilimi Resim 3’te verilmiştir. Bu yapı

tavsiye edilen temsili bir gösterilimdir. Çünkü katılımcılarının laboratuvar şartları, deney

transformatörü ya da AC kaynağı ve gerilim bölücüsünün yapısı farklılıklar gösterebilir.

Referans ölçüm sistemi ve laboratuvara ait ölçüm sistemi paralel olarak yüksek gerilim üretecine

bağlanacaktır. Ölçümler en düşük seviyeden (20 kV) başlayarak en yüksek seviyeye (100 kV)

doğru ve Tablo 3’te verilen gerilim seviyelerinde 10’ar okuma alınarak eş zamanlı olarak

gerçekleştirilecektir. Performans deneyinden elde edilen değerler kullanılarak karşılaştırmanın

değerlendirme kriteri ilgili standarda [5] göre yapılacak ve laboratuvarların karşılaştırmadan

başarılı veya başarısız oldukları tespit edilecektir.

Performans deneyi ile ilgili ayrıntılı bilgi EK-1’de verilmiştir.

Tablo 3. Performans Deneyi Gerilim Seviyeleri

Ölçüm Bölgesi Gerilim Seviyeleri (kV)

20-100 kV (rms) 20 40 60 80 100

7.2 DOĞRUSALLIK DENEY İ

Performans deneyi sonucunda elde edilen değerler kullanılarak, laboratuvara ait ölçüm

sisteminin doğrusallığı belirlenecektir. Bu nedenle doğrusallık deneyi adı altında herhangi bir

ölçüm tekrarının yapılmasına gerek yoktur . Performans deneyinde elde edilen ölçüm sonuçları

kullanılarak, kullanıcının ölçüm sistemine ait doğrusallık belirlenecektir. Bu konuda herhangi bir

değerlendirme kriteri belirlenmeyecek olup sadece ölçüm sisteminin doğrusallığının IEC 60060-

2 standardına göre uygun olup olmadığı konusunda laboratuvarlar bilgilendirilecektir.

Doğrusallık deneyi, ilgili standardın belirtmiş olduğu ± %1 toleransın dışında olan

laboratuvarlardan herhangi bir aksiyon gerçekleştirip gerçekleştirmemeleri konusunda

sorumluluk kendilerine aittir.


7.3 KISA DÖNEM KARARSIZLI

Kısa dönem kararsızlığı deneyi, laboratuvara ait ölçüm sisteminin, 100 kV

ve 60 dakika gerilim altında

durumunda ölçüm sistemi Şekil 3’deki gibi ba

performans deneyindeki gibi kar

korunarak sistem gerilim altında

şekilde karşılıklı ölçümler alınır ve 1.

düşürülmeden 11-20 dakika arasında sistem gerilim altında tutulur. 20. Dakikanın bitiminde

karşılıklı 10’ar ölçüm alınarak

60. dakikadaki ölçümler alındıktan sonra (6.

ve gerilim kesilerek topraklama i

sonucunda, 1 tanesi deney öncesi ve 6 tanesi de çevrim sonrasında gerçekle

olmak üzere toplam 7 seri ölçüm elde edilmi

kararsızlığı IEC 60060-2 standardına göre de

olmadığı konusunda laboratuvarlar bilgilendirilecektir.

ştırması Protokolü

Resim 3. Ölçüm düzeneği

KISA DÖNEM KARARSIZLI ĞI DENEYİ

ğı deneyi, laboratuvara ait ölçüm sisteminin, 100 kV

0 dakika gerilim altındaki skala faktörünün değişimi ilkesine daya

Şekil 3’deki gibi bağlanır ve gerilim 100 kV’a yükseltildikten sonra

erformans deneyindeki gibi karşılıklı 10’ar değer alınır. Ardından 100 kV gerilim seviyesi

korunarak sistem gerilim altında 10 dakika boyunca tutulur. 10. dakika

ılıklı ölçümler alınır ve 1. çevrim tamamlanmış olur. 2. Çevrim ba

20 dakika arasında sistem gerilim altında tutulur. 20. Dakikanın bitiminde

2. çevrim de tamamlanmış olur. Bu çevrim iş

akikadaki ölçümler alındıktan sonra (6. çevrim tamamlandıktan sonra)

topraklama işlemleri gerçekleştirilir. Kısa dönem kararsızlı

1 tanesi deney öncesi ve 6 tanesi de çevrim sonrasında gerçekle

olmak üzere toplam 7 seri ölçüm elde edilmiş olur. Elde edilen değerlerden

2 standardına göre değerlendirilecek ve ilgili standarda göre uygun olup

ı konusunda laboratuvarlar bilgilendirilecektir. Kısa dönem kararsızlı

11

ı deneyi, laboratuvara ait ölçüm sisteminin, 100 kV gerilim seviyesinde

imi ilkesine dayanmaktadır. Başlangıç

’a yükseltildikten sonra

100 kV gerilim seviyesi

dakikanın ardından benzer

olur. 2. Çevrim başlangıcında gerilim

20 dakika arasında sistem gerilim altında tutulur. 20. Dakikanın bitiminde

işlemi 6 kez tekrarlanır.

evrim tamamlandıktan sonra) deney sonlandırılır

tirilir. Kısa dönem kararsızlığı deneyi

1 tanesi deney öncesi ve 6 tanesi de çevrim sonrasında gerçekleştirilen ölçümler

ğerlerden ölçüm sisteminin

ilgili standarda göre uygun olup

Kısa dönem kararsızlığı deneyi ile ilgili


12

olarak, IEC 60060-2 standardının belirtmiş olduğu ± %1 toleransın dışında olan

laboratuvarlardan herhangi bir aksiyon gerçekleştirip gerçekleştirmemeleri konusunda

sorumluluk kendilerine aittir. Kısa dönem kararsızlığı deneyi ile ilgili ayrıntılı bilgi EK-2’de

verilmiştir.

8. DENEY PROGRAMI

Karşılaştırma takvimi Tablo 2’de verilmiştir. Bu tarihlerin dışına çıkılmamasına özen

gösterileceğinden laboratuvarların planlamalarını bu programa göre gerçekleştirmeleri

beklenmektedir.

Tablo 4. Karşılaştırma Programı

Bölge Laboratuvar Adı Ölçüm Tarihleri

İstanbul Grubu

ABB-1 * ABB-2 * ALCE * ESİTAŞ * METKAL * SCHNEIDER-2 *

Kocaeli Grubu

ALSTOM * ELİMSAN * ELOPAR * ENPAY * SÖNMEZ * TÜBİTAK UME *

Ankara-1 Grubu

EMEK * EUROPOWER * HIZAL * PFIFNER * UMS *

Ankara-2 Grubu

EREN * ÖZGÜNEY-1 * ÖZGÜNEY-2 * SEM *

Ege Grubu

BEST * ELKİMA * ELTAŞ-1 * ELTAŞ-2 * SCHNEIDER-1 *

G. Anadolu Grubu ANADOLU * BETA * HES *

* Yurt dı şından sipari ş verilen bazı malzeme ve ürünlerin tedarik süreci k esinle ştikten sonra belirlenecektir.

Karşılaştırmanın hedeflenen ba şlangıç tarihi Kasım/2015’dir.


13

9. SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Bu karşılaştırma ölçümlerinde katılımcılardan performans, doğrusallık ve kısa dönem kararsızlık

deneylerini gerçekleştirmeleri beklenmektedir. Ancak ISO/IEC 17043 standardına göre

değerlendirme kriteri sadece performans deneyi sonucu üzerinden gerçekleştirilecektir.

Performans deneyinde elde edilen sonuçlar bir belirsizlik ifadesiyle katılımcı laboratuvarlar

tarafından koordinatöre gizlilik koşulları altında belirsizlik değerleriyle birlikte iletilecektir. Tüm

katılımcılardan elde edilen sonuç ve belirsizlik değerleri ISO/IEC 17043 standardında belirtilen

değerlendirme ölçütleri arasında yer alan En skoru metodu kullanılarak sonuçlandırılacaktır. Her

laboratuvara ait En değeri (1) bağıntısı kullanılarak hesaplanır.

= () (1)

Burada,

: referans değer

: katılımcı laboratuvarın ölçüm sonucu

: katılımcı laboratuvarın genişletilmiş ölçüm belirsizliği

: referans laboratuvarın tanımladığı referans değerin genişletilmiş ölçüm belirsizliği

Yeterlilik deneyi sonucunda katılımcıların hesaplanan skorları, aşağıda belirtilen kriterlere

göre değerlendirilmektedir.

• ≤≤≤≤ 1,0 durumunda laboratuvarın yeterlilik deneyindeki performansı

uygundur (yeterlidir),

• > 1,0 durumunda laboratuvarın performansı uygun değildir, düzeltici

faaliyete gerek duyulmaktadır.

10. REFERANS ÖLÇÜM S İSTEMİNİN MUHAFAZASI, TAŞINMASI VE SİGORTA

Referans sistemin muhafazasından ve ilgili laboratuvarlara ulaşımından TÜBİTAK UME

sorumludur. Referans ölçüm sisteminin laboratuvara tesliminden itibaren, katılımcı kuruluş

içerisinde muhafaza ve taşımacılığından deney laboratuvarı sorumludur. Bu sorumluluk sınırları

içerisinde, referans ölçüm sisteminde arıza ve hasar oluşması durumunda ölçüm sisteminin

maliyet masrafları ve karşılaştırma ölçümlerinin tekrarlanması gerektiğinde tüm maddi

sorumluluklar (karşılaştırma ölçümlerinin toplam hizmet tutarı) kusuru tespit edilen kuruluş ya da

kuruluşlara aittir. Bu nedenle referans ölçüm sistemi katılımcı laboratuvar tarafından istenirse


14

sigorta ettirilebilir. Kusur tespitinde tek yetkili karşılaştırma ölçümünün koordinatörüdür. Gerekli

görülmesi durumunda koordinatör, teknik görüş ve desteği diğer katılımcı laboratuvarlardan

alabilir.

AC yüksek gerilim karşılaştırması, ölçümlerin başlangıcından bitimine kadar referans ölçüm

sisteminin sağlam ve ölçüm değerlerinin kararlı kalacağı varsayımıyla yapılmaktadır. Eğer

referans sistem herhangi bir şekilde zarar görür, kullanılamayacak duruma gelir veya bir başka

nedenle elde edilen deneysel sonuçların kullanılamayacağı anlaşılırsa, tüm karşılaştırma

masrafları sorumlu laboratuvar tarafından karşılandıktan ve referans ölçüm sistemi yeniden

karakterize edildikten sonra, ölçümler uygun görülmesi durumunda kaldığı yerden devam eder

ya da karşılaştırma çevrimi tekrarlanır.

11. REFERANS ÖLÇÜM S İSTEMİNİN KABULÜ, KONTROLÜ ve TESL İMİ

Laboratuvarlar, referans ölçüm sisteminin teslim alma ve teslim verme aşamasında aşağıdaki

hususlara dikkat etmelidir.

• Referans ölçüm sisteminin TÜBİTAK UME yetkilisinden teslim alındığında, görsel bir

kontrol yapılmalı ve numune üzerinde ciddi sayılabilecek bir hasar olup olmadığını

kontrol etmelidir. Laboratuvar hasarlı olduğunu düşündüğü konuları resimleyerek kayıt

altına almalı ve en kısa zamanda koordinatörü bilgilendirmelidir.

• Yeterlilik deneyi numunesini EK-3’te verilen “Referans Ölçüm Sistemini Teslim Alma

Formu”nu doldurarak TÜBİTAK UME yetkilisinden almalıdır.

• Laboratuvar ortam koşullarında en az 24 saat bekletilen referans ölçüm sisteminin

ölçümleri gerçekleştirdikten sonra numuneyi teslim aldığı TÜBİTAK UME yetkilisine

haber vererek numunenin geri iadesi için çağrıda bulunmalıdır.

• Yeterlilik deneyi numunesi EK-4’te verilen “Referans Ölçüm Sistemini Teslim Etme

Formu” taraflarca doldurularak TÜBİTAK UME yetkilisine iade edilmelidir.

• Ölçüm sonuçları ve belirsizlik değerleri sadece karşılaştırma koordinatörüne iletilmelidir.

12. GİZLİLİK ve SORUMLULUKLAR

Laboratuvarlara ait sonuçların gizliliği esastır. Çalışma sonuçlarının takibi için her bir

laboratuvara, sonuç raporu hazırlanırken ayrı bir numara verilir. Sonuç raporunda her

laboratuvar sadece kendisinin bildiği bu numara ile tanımlanır ve sonuçlar laboratuvar

numaraları ile raporlanır. Benzer şekilde ölçüm sonuçlarının laboratuvarlar arasında da

paylaşılmaması katılımcılardan beklenmektedir. Aksi şekilde davranan katılımcıların tespit

edilmesi durumunda, ilgili laboratuvarlar yeterlilik deneyinde değerlendirme dışında tutulacak,

yeterlilik deneyi ölçümleri koordinatör eşliğinde tekrarlanacaktır. Yeterlilik deneyine katılımı

kabul eden tüm katılımcıların aynı zamanda deney protokolünde belirtilen şartları da yerine


15

getireceği kabul edilmiş sayılmaktadır. Koordinatör protokolde belirtilen her türlü koşulu

değiştirme hakkına sahiptir.

TÜBİTAK UME ile katılımcı laboratuvarlar arasında doğabilecek her türlü anlaşmazlık

durumunda, öncelikle katılımcı laboratuvar(lar) ile karşılıklı mutabakat aranır. Buna rağmen

taraflar anlaşmazlığı gideremezlerse, mahkeme yolu açıktır. Bu durumda ihtilafların hal mercii,

T.C. Gebze Mahkemeleri ve İcra Daireleri’dir.

13. KAYNAKLAR

1. ISO/IEC 17025 General Requirements for the Competence of Testing and Calibration

Laboratories, 2005.

2. P704: “Yeterlilik Deneyleri ve Laboratuvarlar Arası Karşılaştırma Programları Prosedürü”

TURKAK, 2014.

3. ISO 13528 Statistical Methods for Use in Proficiency Testing by Interlaboratory

Comparisons, 2005.

4. IEC 60060-2 High-Voltage Test Techniques. Part-2: Measuring systems, 2010.

5. ISO/IEC 17043 Conformity Assessment - General Requirements for Proficiency Testing,

2010.

6. IEC 60060-1 High-Voltage Test Techniques. Part-1: General definitions and test

requirements, 2010.


16

EK-1: Performans Deneyi (Hazırlık aşamasındadır. Yurt dışından beklenen malzemelerin tedariki sonrasında, görselliği olan bir ölçüm protokolü hazırlanacaktır.)


17

EK-2: Kısa dönem kararsızlı ğı deneyi (Hazırlık aşamasındadır. Yurt dışından beklenen malzemelerin tedariki sonrasında, görselliği olan bir ölçüm protokolü hazırlanacaktır.)


18

EK-3 Referans Ölçüm Sistemini Teslim Alma Formu

Referans Ölçüm Sistemini Teslim Alan Laboratuvar Bi lgileri

Teslim Alan

Laboratuvar Adı

İlgili Personel

Adres

Telefon No

E-Posta No

Tarih

Numunenin fiziksel

muayenesinde belirtmek

istedi ğiniz herhangi bir

kusur var mı? Varsa

açıklayınız.

(Gerektiğinde ek kâğıt kullanarak

bulgularınızı fotoğraf ve çizimlerle

açıklayabilirsiniz)

Yukarıda ifade edilen bilgiler do ğrultusunda deney numunesini teslim aldım. İmza

Teslim Eden TÜB İTAK UME Personeli

Adı, Soyadı Tarih İmza


19

EK-4 Referans Ölçüm Sistemini Teslim Etme Formu

Referans Ölçüm Sistemini Teslim Eden Laboratuvar Bi lgileri

Teslim Eden

Laboratuvar Adı

İlgili Personel

Adres

Telefon No

E-Posta No

Tarih

Numunede, deney

sonrasında ve/veya

laboratuvarda bulundu ğu

süre içerisinde

gözlemledi ğiniz sıra dı şı bir

durum oldu mu? Varsa

açıklayınız.

(Gerektiğinde ek kâğıt kullanarak

bulgularınızı fotoğraf ve çizimlerle

açıklayabilirsiniz)

Yukarıda ifade edilen bilgiler do ğrultusunda deney numunesini ve sonuç formunu kapalı zarf içerisinde TÜB İTAK UME yetkilisine teslim ettim. İmza

Teslim Alan TÜB İTAK UME Personeli

Adı, Soyadı Tarih İmza

Documents

AC YÜKSEK GER İLİM KAR ŞILA ŞTIRMASI PROTOKOLÜ · AC yüksek gerilim kar şıla ştırmasıyla; kalibrasyon ve deney laboratuarlarında kullanılmakta olan ölçüm sistemlerinin