Upload
raul-medina
View
216
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/18/2019 ac kabal
1/8
En la oscuridad
En la oscuridad
es más fácil hablar
con los muertos.
El hilo de la voz
es más delgado.
Los muertos sólo oyen
sonidos transparentes.
Altares
Los altares de piedras
que asentaron los abuelos
son los cimientos donde se amarran
(con fuego, incienso y pom),
las esperanzas de nuestros pueblos.
Árbol
Libro verde
árbol poeta
cuanta poes!a en tus ho"as#
$uienquiera
que se pose en tus ramas
se vuelve cantor.
Pa ri xe’qal
%a ri &e'qal
man 'e&ta ri' atzi"on "un
u' ri aminaqib.
i ubatz'il ri qach'abal
sibala" &a& ri'.
i aminaqib &*i i ito
ri saqso" taq ch'abalil.
Ta’bal
i aba" re ta'bal
ri &i yaan ri qati't qamam
chila ri', ri a&im *i
(ru' q'aq', ru' q'ol, ru' ach'),
ri eyeni re ri qatinimit.
Che’
e& *u",
che' tzib'anel a"b'i&
"anipa' "e'li tz'ib' 'o pa ri a&aqche'#
+a "apachin ta ne'
ata'ip pa ri aq'ab'che'
u"alu" a"b'i&.
8/18/2019 ac kabal
2/8
El Pueblo
i pueblo es grande
-ay que restregarse
la tierra entre las manos.
entirse árbol entre sus bosques.
everenciar sus rituales....
/orretear como ardillas
por sus caminos y veredas
para sentir el sabor,
la sencillez de su grandeza
Marimba
0o quiero escucharte marimba
no quiero#
1 no obstante te amocon toda mi alma.
$uisiera irme le"os, le"os,
donde no me atormenten los recuerdos.
/aminar por el aire
para no de"ar huellas
que el recuerdo se pierday no me encuentre nunca.
Ri Tinamit
0im ri nutinamit.
a"a*a&i umalama'"un
rule*al pa ri uq'ab'.
2u"alu" che' chu&o'l ri 'achela".
2aqaya uq'i"ol ri patan, ri uno"ib'al...
2o"&i'ani "e' o" 'o u
pa taq b'e &uu"e' pa uqab' b'e,
&a "e*a' aqana' ri ui'yal,
ri la'" unimal.
Q’ojom
an in*a" ta" atinto q'o"om,
man in*a" ta"#
%une ta "e*a' atin*a"
ru'ri *anima'
2inrayi" inb'e na", sib'ala" na",
inopan ta 'ulo pa "un 'olib'al
ri man o'pan ta ri natasib'al chu*e.
2inrayi" inb'in ta pa ri aq'iq'
re man aana" ta retal che ri
nub'ein*a" insach nuna'tasib'alil
"e' 'uri' man inriq ta chi.
8/18/2019 ac kabal
3/8
Ri tz'i'
Kasiqon chiri’
kasiqon jela’
kasotik kuk’yaqasitaj rib’.
Kuril jun atit tz’i,’
kuriq’ ri utza’m,
kuterenej, tek’uri’ kusach rib’.
Kok pa ri jun ja,
katix ja chirij
aninaq kaxik’anik kel uloq.
Are kech kojonel,
man k’o ta rajaw.
Kuwalisaj ri jun raqan,
kub’an ri uchul
chu xcutjun kuta’m che’,
puwi’taq ab’aj,
wene’ panik’aj taq b’e.
Kati’onik xa rumal
xaq kape pa uk’ux
kuchap chi ri wakatem
kutak’ab’a ri uj’e
El chucho
lien!o aqu",
olien!o all#,
se sienta,se rasca.
$e una chucha,
se lame el hocico
la si%ue y se pier!e.
Entra en una casa,
le rie%an a%ua
y sale corrien!o.
Es !e to!os y !e nin%una.
&eanta una pata,
orina al pie !e un tronco,
sobre una pie!ra
o a me!io camino(
la!ra porque le !a la %ana
y si%ue a%an!o
con la cola para!a.
8/18/2019 ac kabal
4/8
K)*’+’
Ri uxe’ ri taq kitz’i’j
kuj kitaq ub’ixik chaqe ri ajilanik
-Rumal ri kotz’i’j are ri’-
xa jeri’ ri ucholaj ri ulew chupam.
e ri kotz’i’j ke chaqijarik’
ke’kamik
rumal cho uw/chulew
xa jun kisij ri k’aslemal.
R+ )A0’A&
Ri q’equmal
kakitzij ri kantela
ri xe’qal
are ri, ri tab’al.
Ri tz’inowik
ri ch’ab’al.
1a jub’iq chik
che ri saqirisanem
ruk’jun rapunem
kuchupu ri kaqiq’.
&A2 3&RE2
&as ra"ces
nos man!an a contar
-por me!io !e las 4lores-
c5mo es la tierra por !entro.
6 las 4lores se marchitan,
se mueren
porque ac# a4uera
la i!a es una mier!a.
E& A&)AR
&as sombrasencien!en sus can!elas.
&a noche
es el altar,
el silencio
la oraci5n.
6 un poquitoantes !el amanecer,
!e un sopl5n
las apa%a el aire.
8/18/2019 ac kabal
5/8
7’A8 E’ &A&A 9&E
Are’ wa’ ri q’apoj je’lalaj ulew
ab’ix, ixim, triko, kinaq
man k’ota nijun q’ayesri man katijow taj.
Ri kum/tz e mem.
e’lik :h’umil, Kowilaj :he’(
kikimatzej kib’ cho ri rex’ q’ayes
kikich’uq kib’ ruk’ ri kaj.
1opan k’ulo jun q’ij
xe’ch’aw ri kum/tz.
;an xtij ta chi ri uw/ch taq ri che’(
xkijach chi kixo’l
ri q’apoj je’la’laj ulew.
)*:8+)A&E;
:h’ok, k’uch, tz’ikin, tukumux
ke’ta k’i puwi’ taq tyox,
puwi’ja re q’alb’al tzij(
junam ruk’ puwi’ri ab’aj.
Ruk’ ri che’, xorayil,
kekisin pa kiwi’
ruk ri tzocopitalem ri man keta’m taj
ri mim kajaw, ri’ q’alb’al tzij
kakik’am b’ik pa ri kanima’.
8ARA"2
Aqu" era para"so.
ma"z, tri%o, 4rijol,
no hab"a 4ruto prohibi!o,
las culebras eran mu!as.
elik :h’umil y Kowilaj :hee
hac"an el amor sobre la hierba
y se cubr"an con el cielo.
2anates, zopes, y palomasse paran sobre cate!rales
y palaciostan i%ual como sobre pie!ras,
#rboles y corrales...
y se ca%an sobre ellos
con to!a la liberta! !e quien sabe
que !ios y la justicia
se llean en el alma.
8/18/2019 ac kabal
6/8
R+ 8A)?@
:haqe uj, winakq ajtinimit,
ri kaj kak’is chila
ri jawi chi kachapletaj ri ukojik
ri pat/n pa ri jolom.
K+@RA6+, KAA
Ri e chikop kakib’an ri kib’ix
pa taq ri kirapinik
are jampa’ kerapapik kekisinik.
Kimwil kiw/ch,
kinterene’j ruk’ri nub’oq’och
k’a pa jawi’ kak’is wi ri utzam b/tz
ri kuya ri nub’oqoch chike.
Kinrayij kinb’an tz’ikin,
kinrapinik, kinrapinik, kinrapinik
xuquje’ kimb’ixonik.
sib’alaj utz kina’o kinb’an ri nukis
puwi’ kib’ oxib’ sutaq’
xuquje’ nikyaj sutaq chik.
E& ;E:A8A&
8ara
nosotros
los in!ios
el cielo termina
!on!e comienza
el mecapal.
79+2+ERA
&os p#jaros
cantan en pleno uelo
y olan!o ca%an.
;e les que!o ien!o,
y mis mira!as los si%uen
hasta !on!e termina la pita
que les !an mis ojos.
:5mo quisiera ser p#jaro
y olar, olar, olar
y cantar, cantar, cantar
y ca%arme BB !e buena %ana BBsobre al%unos
y al%unas
cosasC
8/18/2019 ac kabal
7/8
@A @A
8a wa junch’utin tinimit
juntira naj, naj kakanaj wi=
Ri wa
ri wuj, ri tz’ib’
ri atz’yaq.
:
8/18/2019 ac kabal
8/8
Ri chupil q’aq’
i taq chupil q'aq' are ri', ri ch'umil
ri &e'qa" uloq cho ri a",
are 'u ri ch'umil are ri', ri chupil q'aq'
ri man &e*inta" &e'qa" uloq.
2aichup ait'iq ri ich3"
rumal 'u ri' uq'i' "un aqab' chie. Lucirna!as
Las luci4rnagas
son estrellas que ba"aron del cielo
y las estrellas son luci4rnagas
que no pudieron ba"ar.
5pagan y encienden sus ocot!os
para que les duren toda la noche.