ac kabal

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/18/2019 ac kabal

    1/8

    En la oscuridad

    En la oscuridad

    es más fácil hablar 

    con los muertos.

    El hilo de la voz

    es más delgado.

    Los muertos sólo oyen

    sonidos transparentes.

    Altares

    Los altares de piedras

    que asentaron los abuelos

    son los cimientos donde se amarran

    (con fuego, incienso y pom),

    las esperanzas de nuestros pueblos.

    Árbol

    Libro verde

    árbol poeta

    cuanta poes!a en tus ho"as#

    $uienquiera

    que se pose en tus ramas

    se vuelve cantor.

    Pa ri xe’qal

    %a ri &e'qal

    man 'e&ta ri' atzi"on "un

    u' ri aminaqib.

    i ubatz'il ri qach'abal

    sibala" &a& ri'.

    i aminaqib &*i i ito

    ri saqso" taq ch'abalil.

    Ta’bal

    i aba" re ta'bal

    ri &i yaan ri qati't qamam

    chila ri', ri a&im *i

    (ru' q'aq', ru' q'ol, ru' ach'),

    ri eyeni re ri qatinimit.

    Che’

    e& *u",

    che' tzib'anel a"b'i&

     "anipa' "e'li tz'ib' 'o pa ri a&aqche'#

    +a "apachin ta ne'

    ata'ip pa ri aq'ab'che'

    u"alu" a"b'i&.

  • 8/18/2019 ac kabal

    2/8

    El Pueblo

    i pueblo es grande

    -ay que restregarse

    la tierra entre las manos.

    entirse árbol entre sus bosques.

    everenciar sus rituales....

    /orretear como ardillas

    por sus caminos y veredas

    para sentir el sabor,

    la sencillez de su grandeza

    Marimba

    0o quiero escucharte marimba

    no quiero#

    1 no obstante te amocon toda mi alma.

    $uisiera irme le"os, le"os,

    donde no me atormenten los recuerdos.

    /aminar por el aire

    para no de"ar huellas

    que el recuerdo se pierday no me encuentre nunca.

    Ri Tinamit

    0im ri nutinamit.

    a"a*a&i umalama'"un

    rule*al pa ri uq'ab'.

    2u"alu" che' chu&o'l ri 'achela".

    2aqaya uq'i"ol ri patan, ri uno"ib'al...

    2o"&i'ani "e' o" 'o u

    pa taq b'e &uu"e' pa uqab' b'e,

    &a "e*a' aqana' ri ui'yal,

    ri la'" unimal.

    Q’ojom

    an in*a" ta" atinto q'o"om,

    man in*a" ta"#

    %une ta "e*a' atin*a"

    ru'ri *anima'

    2inrayi" inb'e na", sib'ala" na",

    inopan ta 'ulo pa "un 'olib'al

    ri man o'pan ta ri natasib'al chu*e.

    2inrayi" inb'in ta pa ri aq'iq'

    re man aana" ta retal che ri

    nub'ein*a" insach nuna'tasib'alil

     "e' 'uri' man inriq ta chi.

  • 8/18/2019 ac kabal

    3/8

    Ri tz'i'

    Kasiqon chiri’

    kasiqon jela’

    kasotik kuk’yaqasitaj rib’.

    Kuril jun atit tz’i,’

    kuriq’ ri utza’m,

    kuterenej, tek’uri’ kusach rib’.

    Kok pa ri jun ja,

    katix ja chirij

    aninaq kaxik’anik kel uloq.

    Are kech kojonel,

    man k’o ta rajaw.

    Kuwalisaj ri jun raqan,

    kub’an ri uchul

    chu xcutjun kuta’m che’,

     puwi’taq ab’aj,

    wene’ panik’aj taq b’e.

    Kati’onik xa rumal

    xaq kape pa uk’ux

    kuchap chi ri wakatem

    kutak’ab’a ri uj’e

    El chucho

    lien!o aqu",

    olien!o all#,

    se sienta,se rasca.

    $e una chucha,

    se lame el hocico

    la si%ue y se pier!e.

    Entra en una casa,

    le rie%an a%ua

    y sale corrien!o.

    Es !e to!os y !e nin%una.

    &eanta una pata,

    orina al pie !e un tronco,

    sobre una pie!ra

    o a me!io camino(

    la!ra porque le !a la %ana

    y si%ue a%an!o

    con la cola para!a.

  • 8/18/2019 ac kabal

    4/8

    K)*’+’

    Ri uxe’ ri taq kitz’i’j

    kuj kitaq ub’ixik chaqe ri ajilanik 

     -Rumal ri kotz’i’j are ri’- 

    xa jeri’ ri ucholaj ri ulew chupam.

    e ri kotz’i’j ke chaqijarik’

    ke’kamik 

    rumal cho uw/chulew

    xa jun kisij ri k’aslemal.

    R+ )A0’A&

    Ri q’equmal

    kakitzij ri kantela

    ri xe’qal

    are ri, ri tab’al.

    Ri tz’inowik 

    ri ch’ab’al.

    1a jub’iq chik 

    che ri saqirisanem

    ruk’jun rapunem

    kuchupu ri kaqiq’.

    &A2 3&RE2

    &as ra"ces

    nos man!an a contar 

     -por me!io !e las 4lores- 

    c5mo es la tierra por !entro.

    6 las 4lores se marchitan,

    se mueren

     porque ac# a4uera

    la i!a es una mier!a.

    E& A&)AR 

    &as sombrasencien!en sus can!elas.

    &a noche

    es el altar,

    el silencio

    la oraci5n.

    6 un poquitoantes !el amanecer,

    !e un sopl5n

    las apa%a el aire.

  • 8/18/2019 ac kabal

    5/8

    7’A8 E’ &A&A 9&E

    Are’ wa’ ri q’apoj je’lalaj ulew

    ab’ix, ixim, triko, kinaq

    man k’ota nijun q’ayesri man katijow taj.

    Ri kum/tz e mem.

    e’lik :h’umil, Kowilaj :he’(

    kikimatzej kib’ cho ri rex’ q’ayes

    kikich’uq kib’ ruk’ ri kaj.

    1opan k’ulo jun q’ij

    xe’ch’aw ri kum/tz.

    ;an xtij ta chi ri uw/ch taq ri che’(

    xkijach chi kixo’l

    ri q’apoj je’la’laj ulew.

    )*:8+)A&E;

    :h’ok, k’uch, tz’ikin, tukumux

    ke’ta k’i puwi’ taq tyox,

     puwi’ja re q’alb’al tzij(

     junam ruk’ puwi’ri ab’aj.

    Ruk’ ri che’, xorayil,

    kekisin pa kiwi’

    ruk ri tzocopitalem ri man keta’m taj

    ri mim kajaw, ri’ q’alb’al tzij

    kakik’am b’ik pa ri kanima’.

    8ARA"2

    Aqu" era para"so.

    ma"z, tri%o, 4rijol,

    no hab"a 4ruto prohibi!o,

    las culebras eran mu!as.

    elik :h’umil y Kowilaj :hee

    hac"an el amor sobre la hierba

    y se cubr"an con el cielo.

    2anates, zopes, y palomasse paran sobre cate!rales

    y palaciostan i%ual como sobre pie!ras,

    #rboles y corrales...

    y se ca%an sobre ellos

    con to!a la liberta! !e quien sabe

    que !ios y la justicia

    se llean en el alma.

  • 8/18/2019 ac kabal

    6/8

    R+ 8A)?@

    :haqe uj, winakq ajtinimit,

    ri kaj kak’is chila

    ri jawi chi kachapletaj ri ukojik 

    ri pat/n pa ri jolom.

    K+@RA6+, KAA

    Ri e chikop kakib’an ri kib’ix

     pa taq ri kirapinik 

    are jampa’ kerapapik kekisinik.

    Kimwil kiw/ch,

    kinterene’j ruk’ri nub’oq’och

    k’a pa jawi’ kak’is wi ri utzam b/tz

    ri kuya ri nub’oqoch chike.

    Kinrayij kinb’an tz’ikin,

    kinrapinik, kinrapinik, kinrapinik 

    xuquje’ kimb’ixonik.

    sib’alaj utz kina’o kinb’an ri nukis

     puwi’ kib’ oxib’ sutaq’

    xuquje’ nikyaj sutaq chik.

    E& ;E:A8A&

    8ara

    nosotros

    los in!ios

    el cielo termina

    !on!e comienza

    el mecapal.

    79+2+ERA

    &os p#jaros

    cantan en pleno uelo

    y olan!o ca%an.

    ;e les que!o ien!o,

    y mis mira!as los si%uen

    hasta !on!e termina la pita

    que les !an mis ojos.

    :5mo quisiera ser p#jaro

    y olar, olar, olar 

    y cantar, cantar, cantar 

    y ca%arme BB !e buena %ana BBsobre al%unos

    y al%unas

    cosasC

  • 8/18/2019 ac kabal

    7/8

     @A @A

    8a wa junch’utin tinimit

     juntira naj, naj kakanaj wi=

    Ri wa

    ri wuj, ri tz’ib’

    ri atz’yaq.

    :

  • 8/18/2019 ac kabal

    8/8

    Ri chupil q’aq’

    i taq chupil q'aq' are ri', ri ch'umil

    ri &e'qa" uloq cho ri a",

    are 'u ri ch'umil are ri', ri chupil q'aq'

    ri man &e*inta" &e'qa" uloq.

    2aichup ait'iq ri ich3"

    rumal 'u ri' uq'i' "un aqab' chie. Lucirna!as

    Las luci4rnagas

    son estrellas que ba"aron del cielo

    y las estrellas son luci4rnagas

    que no pudieron ba"ar.

     5pagan y encienden sus ocot!os

    para que les duren toda la noche.