Abdullah Öcalan-Ekonomi Üzerine

7/30/2019 Abdullah calan-Ekonomi zerine

1/75

1

EKONOM ZERNE

Abdullah CALAN

Abdullah calan Sosyal Bilimler Akademisi Yaynlar


2/75

2

NDEKLERBRNC BLM: GRKNC BLM: DOAL TOPLUMDA EKONOMNC BLM: DEVLETL UYGARLIKTA EKONOMa)Hiyerarik Toplumun Douunda Ekonomib)Devleti Toplum-Kle Toplumun Oluumunda Ekonomik Olguc) Feodal Devleti Dnemde EkonomiDRDNC BLM: KAPTALZM EKONOM DEL EKONOMNN DMANIDIRa)Ekonomizmb)Kapitalizm Ekonomi Deil ktidardrc)Kapitalizmin Ekonomi Olmadna likin Verilerd)Tekelci Ticaret Kapitalizmie)Sanayi Devrimi Ve Endstriyalizm af) Finans a-Komutan Parag)Kapitalist ada Yahudiliin Ekonomideki YeriBENC BLM: GNMZN EKONOMK AMAZLARIa)Toplumun Ekonomik Sorunlarb)Toplumun Endstriyalizm Sorunlar

1- Endstriyalizm Ve Ekoloji2- Endstriyalizm Ve Ulus-Devlet3- Endstriyalizm Ve Faizm4- Endstriyalizm, Kadn Ve Aile5- Endstriyalizm, Bilim Ve Medya

ALTINCI BLM: DEMOKRATK MODERNTEDE EKONOMa)Kapitalizme Kar Demokratik-Ekonomik Toplumb)Demokratik Modernitenin Alternatif Ekonomik Boyutuc)Endstriyalizme Kar Eko-Endstriyel Toplum


3/75

3

BRNC BLM:GR

Ekonomi kavram evrenseldir. Tm canllar leminde metabolizma olayndaki maddealveriinin dzenlenmesi olarak en genel bir tanma kavuturulabilir. Cansz maddedencanlandrc madde elde etmek ve bunu tketerek tekrar cansz maddeye dntrmekekonomik faaliyetin zdr. Toplumun da oluum ve varln srdrmede bu faaliyettenyoksun kalamayaca aktr. Fakat dier balantl gerek, canllk olmadan da -zihniyet, ruholarak anlamlandrlr- ekonomi olmaz. Dolaysyla yalnz bir unsura arlk vererekzmlemek yanl sonulara gtrr. Zihniyet ve ekonomiyi i ie -ara toplumsal gruplar,devlet ve ailedir, daha genel olarak siyasal ve sosyal olgulardr- zmlemek en doruyntemdir. Yalnz bana ekonomi veya zihniyet analizleri fili kllarla tarif etme hatasnagtrr.

Ekonomi kelimesinin Yunanca anlam aile yasas, ev yasas, evi geindirme kurallar

demektir. Szck olarak Antika Grek-Helen dnyasna aittir. Eko-nomos, ev yasas, kadnnyapt iler, ev ileri, kadna ait iler anlamna geliyor. Ekonomos, ekonomi, kadn iidir,retime dayaldr, ekonomist de bu ii yapandr, ekonomist kadndr. Ailenin maddi geimkurallarn, evresini, malzeme ve dier materyallerini ifade etmektedir. Ekonomiyi sosyolojikadan anlaml deerlendirmek istiyorsak, en doru yaklam, Ekonomi biliminin de kadnbiliminin bir paras olarak gelitirilmesi olacaktr. Ekonomi batan beri kadnn asal roloynad bir toplumsal faaliyet biimidir. ocuklarn beslenme sorunu kadnn srtnda olduuiin, ekonomi kadn iin hayati anlam ifade eder. Namus, Eko-nomostan geliyor. Bunun dakadnn temel ii olduu aktr. Kadnn ekonominin merkezinde rol oynamas anlalr birhusustur. nk ocuk yapmakta ve beslemektedir. Ekonomiden kadn anlamayacak da kimanlayacaktr! Uygar toplumda kavram daha da genelletirirsek, kk topluluklarn geim

kurallar olarak ifade edilmesi mmkndr.Ekonomik sorun esas olarak kadnn ekonomiden dlanmasyla balar. Genelde uygarlktarihinde, zelde kapitalist modernitede kadn dlannca, kocaman erkeklerin zerinde en okoynadklar ekonomi bu nedenle sorunlar yumana dnmtr. Ekonomiyle organik ilgisiolmayan, sadece ar kr ve g hrsyla bata kadn olmak zere tm ekonomik gleridenetimleri altna almak iin giriilen bu oyun, sonuta her tr hiyerarinin, iktidar ve devletglerinin toplum zerinde bir ur gibi bymesine yol aarak srdrlemez ve oynanamaz biraamaya dayanmtr.

Ekonominin kadnn elinden alnp tefeci, tccar, para, sermayedar ve iktidar-devlet veaa gibi davranan yetkililerin eline verilmesi, ekonomik yaama en byk darbe olmutur.Ekonomi-kart glerin eline verilen ekonomi, hzla iktidar ve militarizmin temel hedefi halinegetirilerek, tm uygarlk ve modernite tarihi boyunca snrsz sava, atma, bunalm ve

kavgalarn ba etkenine dntrlmtr. Gnmzde ekonomi, ekonomiyle ilgisiolmayanlarn, kt paralaryla oynayarak kumardan beter yntemlerle snrsz toplumsaldeer gasp ettikleri bir oyun alan haline getirilmitir. Kadnn kutsal meslei, tamamenkendisinin dland, sava makinelerini, evreyi yaanmaz hale getiren trafik aralarn vetemel insan ihtiyalaryla pek fazla alakas olmayan kr getiren fuzuli rnleri retenimalathanelere, borsalara, fiyat ve faiz oyunlarna evrilmitir.

Mademki ocuu karnnda beslemekten tutalm, en zor doum sonras ayakta durabilecekhale getirinceye kadar kadn besliyor, evin besleme zanaatkr da kadndr; o halde en temel gkadndr. Cevabm geree daha saygl sosyolojik bir cevaptr. Biyolojiyle ban da kesin gznnde bulundurarak. Kald ki, tarm devrimindeki rol ve milyonlarca yl bitki toplayclylahalen sadece ev iinde deil, ekonomik yaamn birok alannda da ark dndren kadndr.Bilimlerin temelini atma onurunu tayan Antik Yunanllarn ekonomiye ev yasas, kadn yasasolarak ad koymalar da bu gerei binlerce yl nce tespit ettiklerini gsterir.


4/75

4

Kadndan sonra bata iftiler olmak zere gerek ekonomiyle ilgilenen obanlar,zanaatkrlar ve kk tccarlar da iktidar ve sermaye tekel aygtlar tarafndan adm admekonomiden dlanarak tam bir ganimet ortam yaratlmtr. En ok aydnlatlmas gereken birkonuyla kar karyayz. Bir anlamda ekonomik yaam alanlarnn ve nesnelerinin talan olanuygarlk sreleri nasl oldu da merulatrlp gnmze kadar tand? Ekonomiyi tasfiye eden

gler nasl temel ekonomik faktrler olarak sunuldu? Smer toplumunda tanrlar inaedilirken bundan daha gerekiydiler dersek yanlm olmayz. Tm bu eletirilere ramen, K.Marks kapitalist ekonomi ad altnda sunulan dehetin, felaketin farkndayd. Fakat kapitalistmodernitenin kendi hegemonyasn alabildiine ina ettii bir dnemde zmleme ve devrimcieylemi ancak bu kadar olabildi dersek daha doru olur.

Ekonominin kendisi beslenme konusu olan her eydir. Ekonomi-politie (K. MarksnKapitali dahil) gre ise, piyasalara gre retim zerinden salanan kr, rant, faiz ve cretlerekonominin temel konusunu tekil etmektedir. Bilim deil, tamamen burjuvazinin kr zerinekurulu yaamna gre bir disiplin sz konusudur. Kr esas alnarak dzenlenen ekonomikyaam toplumun en dibindeki sorundur. nsan yaamn kra gre dzenlemek en vahi iktidaranlamna gelir. Biyo-iktidar kavram biraz da bu gerei ifade eder. Tarih boyunca tmtoplumlar insan ihtiyalar dnda zenginlemek iin yaplan mal ve para birikimlerine hep

pheyle bakmlar, frsat bulur bulmaz bu birikimleri ihtiya sahiplerine datmaktanekinmemilerdir. Birikimin felaketlere kar deil de, baz grup ve kiilerin zenginlemesi iinyaplmasnn hep ahlkn kt biimindeki yargsna maruz kalmas bouna deildir. nsanyaam gibi kutsal tutulmas gereken bir deeri birikimcilere ipotek etmek en byk ahlkszlksaylmtr. Batnn kapitalist modernitesinin bin bir hukuk ve g aygtyla merulatrmakistedii ey bu olgudur. Kutsal Kitapta geen Leviathan znde bu olguya iaret etmektedir.Topluma kar canavar olarak simgeletirilmektedir. Ekonomi olmayan, tersine ekonominincanna okuyan olgular kmesi ekonomi-politik ad altnda bilim diye sunulmaktadr. Marksnngiliz ekonomi-politiini rasyonelletirmede hi de az olmayan abas ekonomiyi deil, anti-ekonomiyi ifade etmektedir. Buna ekonomi demesi sosyalist toplumda deil, herhangi birtoplumda bile etik olamaz. Hegeli ayaklar stne kaldrmak isterken, kendisini ba aaya

drmtr. zcesi, piyasa stnde yrtlen sermaye birikimi ve kr operasyonlar tarihteei grlmemi ekonomik sorunlarn temelidir.u hususu belirtmeliyim ki, insanlar iin zorunlubeslenme, giyinme, tanma ve barnma ihtiyalarna hizmet ettike, piyasaya kar olmann veonu meta fetiizminin arac olarak deerlendirmenin tutarl bir yn yoktur. Bu anlamda piyasagerekli ve iyi bir ekonomik aratr. Kar olunan bu deildir. Piyasalar zerinde bir yandanfiyatlarla oynayarak, dier yandan uzak mesafeler nedeniyle oluan ar kr sistemine, yanikapitalizme kar klmaktadr. Anti-kapitalist olmak bu sisteme, tabii bu sistemi ayakta tutanher eye kar olmaktr. Piyasa gerei bu kapsamn dndadr. Bilakis sermaye tekellerifiyatlarla srekli oynayarak ve bylelikle kr olanaklarn canl tutarak piyasalarda salkl veadil bir deiimin oluumunu engellerler. Yani kapitalizm sadece anti-ekonomi deil, anti-pazardr da. Byle olmasayd, srekli bunalm ve finans oyunlaryla toplumsal yaam alt stedilebilir miydi? Bunca bilim ve teknie ramen ar nfus art, isizlik, yoksullama ve evre

imhas bata olmak zere, insanl tehdit eden sorunlar bu dnemdeki kadar byyebilirmiydi?

Uygar toplumda metalamann ok nemli bir olgu olarak gelitiini gzlemliyoruz. Yanimetalamayla uygar toplum (zel mlkiyetli, snfl, kentli ve devletli toplum) arasnda ok skbir iliki vardr. Meta ve metalama toplumun, uygarlamann ba kategorilerindendir. O haldemetay tanmlamak ok nemlidir. Basite insann ihtiyacn gideren bir nesnenin kullanmdnda (bir fayda, bir ihtiyac direkt gidermesi dnda) deiim deeri (alveri, ticari deer)kazanmas halinde metalatndan bahsedebiliriz. Toplum ok uzun sre deiim deerineyabancdr. Bunu dnmez bile, ayp sayar. Deerli bir nesneyi deerli bulduu topluluk veyabireylere armaan eder. Armaann yerine deiimin gemesi tam bir uygarlk icad veyahilesidir. Uygarlk ncesi veya dndaki toplum iin deiim ayptr ve ok zorunlu olmadkakanlmas gerekir. Toplum derin tecrbesiyle biliyor ki, bir kullanm nesnesi en temel dokusuolarak ekonomik kurum dna taar ve deiim konusu olursa, bana her tr belay getirebilir.Dolaysyla deiime kar ok hassastr.


5/75

5

Metann deiim deeri haline gelmesiyle ticaret ve tccar ok nemli bir uygarlkkategorisi haline gelmitir. Ksaca belirteyim ki, ben metay Karl Marks gibi yorumlamyorum.Yani metann deiim deerinin iinin emeiyle llebilecei iddiasn nemli sakncalardouran bir kavramlama srecinin balangc olarak deerlendiriyorum. Gnmzde nerdeysemetalamadk bir deeri kalmayan toplumun zln gz nnde bulundurursak, ne demek

istediimi daha iyi aklam olurum. Toplumun metalamasn zihnen kabul etmek demek,insan olmaktan vazgemek demektir. Bu, barbarlktan daha tesi demektir; bir benzetmedebulunacak olursak, mezbahada para para edilmi hayvann sata sunulmasnn tm insantoplumuna tarlmas demektir. Toplumsal ktln temelinde faiz, faizin temelinde ticaret,ticaretin temelinde meta vardr. Ekolojinin ykmyla da ticaretin yakn ba vardr. Toplumsaldoku olmaktan kan ekonomi, doadan kkl kopuun da balangcdr. nk maddideerleriyle canl deerlerin birlii kkl bir ayrma tabi tutuluyor. Bir nevi kt metafiziintohumu atlyor. Madde ruhsuz, ruh maddesiz klnarak, dnce tarihinin zihni en okbulandran ikilemine yol alyor. Maddecilik ve maneviyatlk biimindeki sahte ayrm vetartmalar, tm uygarlk tarihi boyunca ekolojik ve zgr yaam ortadan kaldryor. l maddeve evren anlayyla ne olduu belirsiz bir ruhuluk, insan zihnini adeta igal ve istila edipsmrgeletiriyor.

Bir noktada daha kukumu belirtmek istiyorum. Toplumsal deerlerin (bu arada metalarda dahil) llebileceinden kukuluyum. Yalnz canl emein deil, saylmas olanakszemeklerin rn olan bir maddeyi bir kiinin emeinin deeri saymann kendisi yanllk olup,deer gasp ve hrszln nn aan bir yaklamdr. Nedeni aktr. Saylamayacak emeklerinkarl nasl llecek? Dahas, deeri hi lme girmeyen emekiyi douran ve bytenanann, ailenin emei nasl llecek? Deer denen nesnenin iinde gerekletii tm toplumunhakk nasl llecek? Tartmay uzatabiliriz. Dolaysyla deiim deeri, artk-deer, emek-deer, faiz, kr, rant gibi kavramlar hrszlkla (resmi ve devlet gc yoluyla) ortaktr. Deiimiin baka ller bulmak veya armaan tarznn yeni biimlerini gelitirmek anlaml olabilir.

Ekonomi temel mahiyette bir tarihsel toplum eylemidir. Hibir birey (efendi, bey, patron,kle, serf ve ii olarak) ve devlet ekonomik eylemin aktr olamaz. rnein en tarihsel-toplumsal bir kurum olan

annelik iinin karln hibir patron, bey, efendi, ii, kyl, kentlibirey deyemez. nk annelik toplumun en zor ve gerekli eylemini, yaamn srdrlmesinibelirliyor. Sadece ocuk dourmasndan bahsetmek istemiyorum; anala bir kltr, srekliyreiyle ayaklanma halinde bir olgu, zek ykl eylemin sahibi olarak geni adan bakyorum.Doru olan da budur. Peki, bu kadar zorunlu, zorlu, eylemli, yrek ve akl dolu, srekliayaklanma halindeki kadna cretsiz emeki muamelesi yapmak hangi akl ve vicdanlabadaabilir? En emeki ideoloji olarak Marksizmin bile aklna getirmedii bu ve benzertoplumsal eylem sahiplerini cret d tutup, patronun uan bakeye oturtan bir ekonomibilimi, zmn nasl sosyal olarak sunabilir? Marksist ekonomi fena halde bir burjuvaekonomidir. Byk bir zeletiriye ihtiyac vardr. Cesurca zeletiri yapmadan burjuvazininkar sahasnda sosyalizm aramak, tpk yz elli yllk hareketin (reel sosyalizmin) iflasnda,zlnde (hem de kendiliinden) grld gibi, kapitalist sisteme karlksz en deerli

hizmettir. Cehennemin yolu iyi niyet talaryla delidir derken, Lenin ne kadar da dorusylyordu! Acaba kendisi, eyleminde de bu cmlenin dorulanacan dnebiliyor muydu?

u husus ok nemlidir: Ekonominin zelletirilmesi ve devletletirilmesi erkenden gaspve hrszlk olarak yorumlanmtr. Bu hususu daha bilimsel bir ifadeyle ortaya koyan KarlMarks, emek-deerdeki artk-deerin hrszlandn (kr olarak) syler. Konu daha derinliklibir yorumu gerektirir. Ekonominin zel ve devlet mlkiyetine konu olmas, bana gre artk-deerin, daha nceleri artk-rnn dnda bir gasp ve hrszlk olarak deerlendirilebilir.Toplumun temel dokusu olarak ekonominin, zel ve devletsel olan dahil, tm mlkiyetlemebiimleri ahlakszcadr; gasp ve hrszlk konusuna girer. Nasl ki bir insann kalbini veya bakabir organn zelletirmek ve devletletirmek anlamszsa veya ok sakncalysa, ekonomi iin deayn ey geerlidir.

Ekonomi, en az devletletirilmi, zelletirilmi toplumsal gerekliktir. Toplumkolektivizminin en temel dokusudur. zelletirilmesi, devletletirilmesi dnlemez bile.Ekonomiyi zelletirmek, devletletirmek, temel toplumsal dokuyu tahrip etmek demektir;


6/75

6

toplumu en hayati yaam kurallarndan yoksun brakmak demektir. Hibir toplum kapitalizmkadar bu nedenle zelletirme ve devletletirmeyi toplumun ba zellii haline getirmeye necesaret etmi, ne de bunu dnmtr. phesiz uygarlk toplumunda tm toplumsal alanlardevletletirildii gibi, en temel dokusu olan ekonomisi de hem zel mlkiyetin hem devletmlkiyetinin konusu olabilmitir. Ama hibir toplum kapitalizm kadar resmen ve aka zel ve

devlet mlkiyetini sistem olarak ilan etmemitir.Ekonomik alana ilikin yaklamn temelinde metalama ve kra dayal ekonomiden,kullanm deerine ve paylamaya dayal ekonomiye gei olmaldr. Krn ahlandrdekonomi sadece toplumu deil, doay da tahrip etmitir. Yaanmaz bir evreye doru yolalnmaktadr. Burjuva ekonomi politii durdurulamazsa, varaca yer gerek bir cehennemdir.Burjuvazinin azami kr peindeki, zellikle sadece parayla oynayarak kr salayan finanskesimlerinin ne kmas kresellemeyi en kt tarafyla insanla yaatmaktadr. Tarihinhibir dneminde hibir toplumsal snf bu denli kr, deer kazanmamtr. Toplumunyozlamasnn en bata gelen nedeni ekonominin vard finans dzeyidir. Finansn srklediisanayi ve ticaret ise, srekli metalama ve onun en ok kr getiren lzumsuz biimlerinipiyasaya sunduundan, toplumun alamad, tketmedii szde bir bollukla birlikte korkunboyutlara varm bir yoksulluk ve alk snr altnda bir teki insan olumasna gtrmtr.

nsanlk bu ekonomi politik ile daha fazla yaayamaz. Sosyalizmin asl rol burada karmzakar. O da yava yava meta toplumundan kullanm deeri iin retim yapan topluma, kr esasalan retimden paylam esas alan retime geile tanmlanabilir. Sosyalizmin ekonomi politiibudur. Bu ekonomi politikas uygulandnda isizlik, bolluk iinde yoksulluk, ar retiminyannda alk, kr ile birlikte evre tahribi bir kader olmaktan kar.

Bu noktada toplumu ekonomik temel ve ahlaki styap gibi blme kavramlar samagelmektedir. Ahlak ekonominin, daha dorusu yaamn temel ihtiyalarnn elde edilmesinin eniyi yolu olarak tanmlanabilir. Tre ve usul olarak ahlak, ekonominin veya temel ihtiyalarnelde edili tarzdr. Dolaysyla altyap-styap ayrmlar aklayc kavramlar olmaktanuzaktrlar. Ahlak, bata ekonomik abalar olmak zere, tm toplumsal eylemliliklerin iyitarznda gerekletirilmesini ifade eder. Dolaysyla toplumsal olan her ey ahlakidir. Ahlaki

olan her ey de toplumsaldr. rnein ekonomi ahlaksal olduu gibi, din de ahlaksaldr.Dorudan demokrasi olarak siyaset ahlakn kendisidir.Ekonomi konusunu tarihsel toplumun ahlaki ve politik ana eylemi olarak dnp,

gerekirse bir soyutlama ve bilim haline getirmek mmkn olabilir. Ama Avrupa merkezliekonomi-politii bilim olarak dnmek, belki de Smermitolojisinden sonra en smrgen birikinci mitolojiye akln tutsak olmas demektir. Radikal bir bilimsel devrim bu alan iin hayati roloynayacaktr. Israrla belirtmeliyiz ki, hibir toplumsal eylem ekonomi kadar ahlaki ve politikolamaz. Bu vasfyla demokratik siyasetin en ncelikli konusu olarak anlam bulmaktankurtulamaz. Toplum sal iin tptan bin kat daha gerekli olan tarihsel-toplum ekonomisizerinde demokratik uygarlk sistemi, doru yorumu kadar gerek bir devrim vaat etmektedir.

KNC BLM:

DOAL TOPLUMDA EKONOM

Toplumsallama srecinin kendi bana dnya gezegenimizin insan eliyle gerekleen entemel olgusu olduu bilimce kabul grmektedir. Genelde insan d tm canl varlklarda srendoal evrim sreci, insan toplumunda kendini kavrama ve iradesiyle bilinlicesrdrlmektedir. nsan trnn Homo Sapiens trnde gnmzn dil yapsna yol aankavrama srecindeki srama, iradeli toplum oluumlarna sratma imkn vermitir. Yabanltopluluk aamasnda insan gruplar bir nevi gelikin hayvan topluluklarnn dzeyiniyayorlard. Beyindeki byme ve yaam aralarn ve tekniklerini kullanma Homo Sapienstrnde niteliksel bir sramaya ulatnda, aslnda toplumsal devrimin en temel ve birinciaamas gereklemi oluyordu. Bu toplumsal devrimin en temel zellii, topluluk halindeyaamann stnlnn kavranmasdr. Maddede ilk elementlerin oluumu gibi, toplumsallktada dayankl birimlerin kalc ve giderek ilerleyen bir izgide geliimi sz konusudur.


7/75

7

Afrikann dousunda yaad varsaylan ve yaklak iki yz bin yl ncesine dayanan,ondan sonra bir anadan doduu ve elli bin yl ncesinde simgesel dile kavutuu sanlan, yirmibin yl nce Toros-Zagros eteklerinde son buzul dneminin sona ermesiyle birlikte tarmncesitoplumdan kp yaklak on be bin yl ncesinden itibaren kabilesel tarm ve toplayclk-avclkla i ie bir sosyal yaam dzenine getii genel kabul gren Homo Sapiens (Dnen

nsan) yklemesi nemli gereklik pay tamaktadr. Tarm-ky toplumu olarak gelien buyaam tarznn zerine be bin yllk bir dnemle merkez uygarlk eklendi. Tarm devrimitoplumun maddi ve manevi kltrnde tarihin en kkl devrimidir. nsan toplumu esas olaraktarmn etrafnda ekillenmitir. Tarmsz toplum dnlemez. Tarm sadece beslenmesorununun zmn salamakla kalmaz; zek, dil, nfus, ynetim, savunma, yerleme, din,teknik, giyim, etnik yap bata olmak zere, temel maddi ve manevi kltr aralarnda kkldnm ve gelimelere yol aar.

Son buzul dneminin sona ermeye balad yirmi bin yl ncesinden itibaren Toros-Zagros da silsilesinin eteklerinde rgtlenmeye allan yeni toplumsallk, zengin bitkitrlerinden tarma ve evcillemeye uygun hayvanlardan hayvancla gei halindeydi. On binyl ncesinde bu gei sreci yerleik ky yaamyla sonuland. Ekim ve hayvanclk faaliyetleriifti ve oban toplumsalln ne kard. nsanlk iin rya gibi bir yaam belirdi. Halen izleri

sren tm bayram ve trenlerin temeli bu yeni rya gibiyaam sevincinden kaynakland. Ktlktoplumundan bolluk toplumuna gei yaplmt. Yaklak on bin yl baka toplum tipleritannmadan bu biim yaand. Bu yaam biimi tm dnyaya yayld. oklu merkez grleriolsa da, beliren yeni yaamn bu ilk merkezliliinin belirleyici nemde olduu gl kantlarladaha fazla desteklenmektedir.

lkel komnal a, ilkel insandan drdnc buzul dneminin sonuna, 20000yl ncesinekadar olan sreyi tanmlamaktadr. lkel komnal ana dzeninde ekonomi kltrnn temeliatlmaktadr. Toplayclk ve avclkla salanan besinler annda tketilmekte, hayvan postu vebitki liflerinden yararlanlmaktadr. Arlkl olarak ana-kadn klann dzenleyici otoritesidir.Klan toplumunun ana ilikisi ve elikisi doal evre koullarndan risk tekil edenlerdenkorunmak, elverililik ve beslenme imkn sunanlardan yararlanmaktr. Klan kimlii bu

koullarda hayati vazgeilmezlik arz etmektedir. Kar-koca mefhumu gelimemitir. Douranana tannmaktadr, ama partner, iftleilen erkek tannmayacak kadar nemsizdir. nsan

toplumu imdiye kadar yaamnn yzde 98,5ini bu biimde srdrmtr. En uzun vadelitoplum biimi oluyor. Hafif yontulan talar ilk temel kullanm aralar olduu iin, bu dnemeyontma ta devri de denilmektedir. lkel vahet dnemi denildii de olur. Sosyolojik olarakbenimsenen ad ilkel komnal dzendir. aret dili kullanlmaktadr. Dere ve gl kylarnda,maara ve aklan kazklar zerindeki kulbelerde barnmaktadrlar. Yaklak iki milyon ylyalnz Afrikada, bir milyon yldan beri de Asya ve Avrupa ktasnda byle yaandvarsaylmaktadr. Yurt kavram, snr, mlkiyet henz gelimemitir. Aidiyet sadece klanlatannmaktadr. Klan simgeletirildiinde, herhangi bir nesneyle, totemle temsil edilmektedir.Kendi iinde aama yapma, az veya ok gelimilik dzeyleri olsa da, drdnc buzul dnemisonuna insanlk bu dzen biimi altnda gei yapyor.

Neolitik ky devrimi, bu srete ikinci byk aamadr. Yaklak 12 bin yl nce gelien budevrim, toplumsallamann en byk admdr. Bu admn insanln gelimesi zerindeki etkisimaddi ve manevi kurumlar ile zihniyet yapsnda srp gitmektedir. Bugn bile ok arzulanandoal zgr yaam zihniyeti, doayla canl dostluk, korkutucu tanrsal glerin hkmsrmedii ve etkilemedii ruhsal yap, gl analk duygular, kadn-erkek eitlii arzusu, tarmve evcilleen hayvancln bugn de Avrupa uygarln besleyen rnleri ve aralar, burnler ve aralara dayal ideoloji, dnce ve dil yaplar ve kavramlar, madenlerin kefi vekullanma almas bata olmak zere uygarl srekli ve halen besleyen ana unsurlarnyaratan ey, neolitik ky devrimi ve buna dayal olarak gelien yerleik krsal toplum yapsdr.

Ky oluumlar imdiye kadar tarm devrimine bal olarak deerlendirilmiti. Yar-gebe kabile sisteminde ky oluumlarna geildii Urfa-Gbeklitepe tapnann kantladdier nemli bir toplumsal gerekliktir. Daha nceleri kentin ve devletin douunu Smer rahiptapnaklarna balamtm. Ayn biimde ky ve komn ynetiminin, yani ilkel (orijinalanlamnda) ilk demokrasinin de bu sefer kabilelerin ortak tapnak sistemleri etrafnda


8/75

8

olutuklarn nemle belirtmeliyim. Her ortak tapnak yerleikliin, ilkel alveriin, ortak duyguve dnce (sanat) devriminin de temelini tekil etmektedir. O halde ticaretin primitif, orijinalbiimi olan hediye alverilerinin ortak mabet bulumalarnda gelitirildiini belirtmekmmkndr.

Tarm devriminin yar-yerleik kabile sistemine dayanarak gelitii ve devrimsel bir

anlam tad tarihilerin ve yaamn kendisinin ortak yargsdr. Verimli Hilalin en verimliblgesi olarak geni Urfa jeobiyolojik alann tarm devriminin uzun sreli (tahminen M..10.000-5000 dnemi) merkez alan olarak deerlendirmek geree en yakn tarihselanlatmdr. En eski yerleim sisteminin Urfa yrelerinde gelitii gzlemlenmektedir. Nevali olive Gbekli Tepede olduu belirlenen ilk yerleim yerleri, milattan nce 11 bin yllarnauzanmaktadr. lk tapnakl yerleimlerin de buralarda gerekletii kantlanmaktadr.

Arlkl olarak bugnk Urfa, Diyarbakr, Mardin ve komu yreleri bu anmerkezleridir. Halen sradan yolculuklarda bile grlen topraklk tepeler, bu dnemden kalmaesiz tarih hazineleridir ve yzlercesi halen kazlmay beklemektedir. Dikkatli bir arkeolojialmas, bu tepelerde insanln ilk byk devrimini ayrntlaryla yakalayabilir. Bu durumblgenin olaanstlnden deil, en uygun corafi koullarndan ileri gelmektedir.

Tarma en uygun bitkilerle, aalar ve evcilletirilecek hayvanlar, hem dalk hem de

ovalk alanda bolca bulunmaktadr. Doal maaralar, gvenlik asndan da en uygun ilkyerleim yerlerini tekil etmektedir. Her kede byk rmak ve kollarndan baka, pnargzeleri bulunmaktadr. Yamurlarla birlikte bu sulama olanaklar bitki, hayvan ve yerleimolanaklaryla birleince, ideal bir durum ortaya kmaktadr. Blgenin insanla beiklik etmesibu zellikleri nedeniyledir. Tarmn gelitirilmesi, yerleik ky yaamn beraberindegetirmekte; bir nevi kent devriminden nce ky devrimi gerekletirilmi olmaktadr. Budevrim, insann zihniyet ve ruh dnyasnda byk deiimlere yol amaktadr.

Bol gda, artan nfus ve gelien yerleim alanlar, bu blge tarihinin en arpc yandr. Okadar kk salmtr ki, halen neolitik tarm kltr, zihniyet ve temel insan davranlarndaetkisini srdrmektedir. Uzun bir sre anaerkil toplum kltr yaanmtr. Tarm veevcilletirme, esas olarak kadn etrafnda gelimektedir. Yine yerleik yaam en ok kadn iin

gereklidir. ocuk yetitirme, tarla ve al kltr, daha ok yerleiklii gerektirmektedir. Bukoullar kadnn roln ok bytmekte, tanra kltr olumaktadr. lk tanrsal simgelererkek deil, kadn biimlidir. Dil yapsna diilik yaps egemendir. Yldzlarla simgeletirilen ilkkadn tanralara sterk, yldz denilmesi bu dnemden kalmadr. Star szc, Istarktantremedir. lk tapnaklar da ky yerlerinde kurulmaktadr.

Urfa yresi, bu devrimin en byk merkezi konumundadr. nsanlk burada yerleiklii,doada tarm ve hayvancl teknik ve bilimiyle, ideolojik ve ynetim gcyle iyice tecrbeettikten sonra, daha aaya, verimli alvyon toprakl nehir kylarna inecektir. Msr ve Smerblgesine inen kltrn buradan kaynakland, arkeolojik kalntlar aa ktka, bu daha iyikantlanmaktadr. Tarm devrimi herhalde Arabistan ve Afrika lnde geliecek deildir. Ayrcaalvyonlu nehir yataklarnda ilk yerleimleri balatacak bitki ve hayvan kltr yoktur. Bugereklik, tarihi balatan an neden Dicle-Fratn yukar havzas, zellikle Urfa yresi ve

evresi olduunu aka gstermektedir.Gerek bitkileri tarma almada, gerek koyun, kei ve srlar evcilletirmede bu alanlar

verimlilik ve eitlilik asndan ideale yakndr. Arazi yaps, topran verimlilii, iklimselkoullar, bitki ve hayvan flora ve faunas dnemine gre en ideal alan konumundadr. Adetadoal sulama koullarna sahiptir. Ayrca Dicle-Frat ve kollar evresinde sulu tarm iin genialanlar hep var olagelmitir

Bu a, tarm, evcilletirme, aalandrma, ky kurma, tapnak yapma ve ge ilk tanrsalsimgeyi yerletirmenin adr. Kadn etrafnda anaerkil toplumun, tanra kltrnn gldouuna tank olunan adr. Bu an tm insanlk zerindekietkisi halen srmektedir. Tarm,hayvanclk ve analk kltr nerede, ne kadar etkiliyse, bu an gerekletii orijinal yerindamgasn tamakta; tarihin bu ilk devriminin dalga-dalga her tarafa yaylan izi zerindegereklemektedir.

Daha da nemlisi, kadnn baatlnda ve evre ile elimeyen bir yaam sz konusudur.Gnmzle kyaslandnda, yalnz bu husus bile bu dnem toplumunun stnln izah


9/75

9

etmeye yeterlidir. evre ve kadn gnmz uygarl kadar bastran bir toplum -okapropagandasyapld halde- asla stn ve gelimi saylamaz. Eer bir toplumun salndanve stnlnden bahsedilecekse, ekolojik ve feminist (burjuva anlamnda olmayan) kriterleresas olmak durumundadr. Bu ynyle gnmz toplumlar gerekten hasta toplumlardr.

Kadnn ocuk dourma ve bytme ihtiyac ancak yerleik koullarda daha rahat

gerekleebilir. Uygun bir iklim, bitki ve hayvan varl bu ihtiyala birleince, evcilemenintemel koullar domaktadr. Toplayclk sanat, birok bitki ve aa meyvesiyiyecek ihtiyacngiderebilmektedir. Da koyunu ve keisinin evcillemesi yn, st ve etleriyle ihtiya gidermeyidaha da zenginletirmektedir. Verimli bitki ve aalarn tarlams alanda yetitirilmesininverimin kat kat artmasna yol at deneyle grlmektedir. Hayvanlar hemen ldrmek yerinebeslemek, st ve yn rnleriyle ktlklarda a kalmamak asndan uygun dmektedir. Ana-kadn etrafnda bytt ocuklaryla evcil dzeni gelitirmek iin her iki konuda da gldeneyimlere sahiptir. Maaradan kp uygun rn yetitirmek ve hayvan besleme alanlarndaev kurmak belki basittir, ama tarihin aya k gibi bir dev adm roln oynayacaktr. Kkkulbelerin kylemesi zor olmayacaktr. M. 11.000lere kadar gidebilen tarihlerde bugnkKrdistann birok yresinde -Diyarbakr Ergani ayn, Batman em Xalan, Urfa Nevala olve Gbeklitepe, Bradostiyan, Hakkri Maralar- bu kltrn gl kalntlarna

rastlanmaktadr. Dnyann hibir yerinde bundan daha eski bir yerleim kltrnerastlanmamaktadr. Buralarda evcil-ana kltrnn younluunu gsteren kantlarn banda,bulunan tm heykelciklerin kadn figrl olmas gelmektedir. Ayrca yre dil yapsndaki kadnnekleri rnek gsterilebilir. Gnmzde bile ayn kltrn kadnn tam bir ustalk alan olmasbu gerei dorulamaktadr.

Kadn toplumsal sreklilii salamada en youn abann sahibi olduundan, erkeenazaran toplumsallkta daha baat rol oynar. Doum, ocuklarn bytlmesi ve savunulmastoplumsalln anacl dorultuda gelimesini salar. Toplum arlkl olarak ana-kadn kimliinitar. Dilin ve dinin kkeninde diil enin varl bu gereklii dorular. Tarm-ky toplumundakadnn kimlii ve sesi gcn korumaya devam eder.

Kadn etrafnda ilk yerleik tarmsal ailelerin domas ve ok az da olsa bata dayankl

gdalar olmak zere saklama, ambarlama imkn ile birlikte ekonomi domaktadr. Fakat butccar ve pazar iin bir birikim deil, aile iin bir birikimdir. nsani olan gerek ekonomi de buolsa gerekir. Birikim ok yaygn bir armaan kltryle gz koyulacak bir tehlike esiolmaktan karlmaktadr. Mal tamah getirir ilkesi herhalde bu dnemden kalmadr. Armaankltr nemli bir ekonomik biimdir. nsann gelime ritmiyle de son derece uyumludur.

Elinde rn biriktiren ancak bunu topluluk yeleri ile paylarsa otoritesine sayg veballk gsterilir. Biriktirmeye byk bir su gzyle baklr. En iyi kii birikimlerini datankiidir. Halen kabile toplumlarnda yaygn olan cmertlik anlay kaynan tarihin bu glgeleneinde bulmaktadr. Bayramlar bile bir nevi fazlay datm trenleri olarak balamtr.Topluluk biriktirmeyi daha balangta kendi zerlerinde en nemli tehdit olarak grmekte veona kar direnmeyi ahlak ve din anlaynn temeli haline getirmektedir. Tm dinsel-ahlaksalretilerde bu gelenein izlerini gl bir biimde grmek zor deildir. Toplum hiyerariye

ancak yararll, cmertlilii bir eyler kazandrdnda onay vermektedir. Bu ynl hiyerariolumlu ve yararl bir rol oynamaktadr. Ana-kadna dayal hiyerarinin bu nitelii halen tmtoplumlarda byk bir sayg ve otorite olarak kabul gren ana kavramnn da tarihseltemelidir. nk ana en zor artlarda hem douran hem besleyen baat edir. Bu temeldeoluan kltr ve hiyerari, otorite elbette byk ballk grecektir. Toplumsal varln temelinioluturmas gnmze kadar ana kavramnn gcnn gerek izahdr. Sanld gibi bu soyutbir biyolojik douruculuk zelliinden ileri gelmemektedir. Ana, tanra ana en nemlitoplumsal olgu ve kavram olarak anlalmaldr.

Kurban kltrn de bu dnemden balatmak mmkndr. Tanrlar denen kavramnaslnda artan verim karsnda topluluklarn kendi kimliklerine saygnn ve ilk ifade tarznnsonucu olarak gelitiini gzlemek anlalr bir husustur. Verimlilik hamdetmeyi getirir. Kaynatopluluk tarzndaki evrime dayandna gre, kendini kimliklendirme, yce klma, dua etme,tapnma ve zihinsel dnyann artan gelimesi olarak sunma tarmsal devrimle derinden


10/75

10

balantl kltr eleridir. Arkeolojik bulgular bu gr arpc biimde dorulamaktadr.Daha da somut olarak ana-tanra ve kutsal ana kavramlar da dorulayc bir etkendir.

Neolitik kltrn ideolojik ve maddi kltr olarak ayrmnda ciddi sorunlarnolamayacan, daha ok tkanma srecine girdiinde ve uygarlk toplumunun gelimesikarsnda kendini savunamadnda bu kltrn youn sorunlarla karlatn belirtmek

durumundaym. ncelikle srekli balk konusu yaptm sorunlar kavramn ama gereiniduyuyorum. Kullandm anlamyla bu kavram, ideolojik ve maddi kltrn birey ve toplumtarafndan artk srdrlemez hale gelen kaotik durumunu ifade etmektedir. Sorunlu haldenk ise, yeni toplumun anlaml yapsn kazandktan sonraki dzenlenmi halini ifade eder.deolojik kltr, oka yorumlamaya altm gibi yaplar, kurumlar ve dokularn ne tr birilevle ykl olduklarn, anlamlarn ve zihniyet hallerini ifade etmektedir. Maddi kltrgrng, olgu, kurum, yap ve doku gibi kavramlarla izah etmek durumunda olduum, ilevin veanlamn grnen ve elle dokunulan dier ksmn ifade eder. Evrensellikle btnletirmekistersek, enerji-madde diyalektik ikilemini toplumsal gereklikte aramaya ve yorumlamayaalr.

Bu kavramlarn nda neolitik toplumun ideolojik ve maddi kltr eleri arasndayaam tehdit edecek ve atmaya gtrecek hususlar arlkl olarak zellikle kurulu ve

kurumlama aamasnda olumamaktadr. Toplumsal ahlak buna frsat vermemektedir.Toplumsal atlaa yol aan temel etken olan zel mlkiyet gelime frsat bulamamaktadr.Bununla balantl dier bir konu olan farkl cinsiyetler arasndaki iblm de henz mlkiyetve zor ilikisini tanmamaktadr. Ayrca ortak almann rn olan besin elde etmede de zelmlkiyet sz konusu deildir. Tm bu hususlarda hacim ve say olarak bymemi topluluklarnbirbirleriyle sk ba iinde ortak ideolojik ve maddi kltrleri sz konusudur. zel mlkiyet vezor bu yapy bozacandan hayati bir tehlike olarak grlmekte, ahlaklarnn temel kuralolarak ortak paylam ve dayanma toplumu ayakta tutan temel ilke olmaktadr. Neolitiktoplumun iyaps bu anlam ilkesi gerei son derece salam grnmektedir. Bu toplum tarznnbinlerce yl srmesinin nedeni de bu gereklikten kaynaklanmaktadr. Toplum-doa ilikisindede, uygarlk toplumuyla kyaslandnda, uurumun almas urada kalsn, ekolojik ilkeye uyum

her iki kltr bakmndan da gl bir biimde srmektedir. Zihniyetin doaya yaklamkutsallklar ve tanrsallklarla ykldr. Doa aynen kendileri gibi canl kabul edilmektedir.Kendilerine hava, su, ate, her tr bitkisel ve hayvansal besin sunduu iin tanryla etutulmakta, daha dorusu tanrsalln en gl esi olmaktadr. Tanr ve tanrsallkkavramnn en gl nedenlerinden birinin bu gereklikte yatt younca gzlemlenmektedir.

Her ne kadar z kltrleri haline getirdikleri bitkilerle evcilletirdikleri hayvanlarzerinde bir toplumsal aidiyet varsa da, buna mlkiyet denilemez. Mlkiyet nesnellik ierir.Ortada nesnel-znel ayrmna yol aacak bir zihniyet henz sz konusu deildir. Nesnelerkendileri gibi saylmaktadr. Birbirleri kendileri iin ne denli mlkse, kltre ve evcillemeyeektikleri bitkiler ve hayvanlar da o denli mlktr. Dolaysyla ciddi bir ekolojik ihlalden szedilemez. phesiz mlkiyete yol aacak bir balang yaplmtr. Ama bunun gerek anlamdamlkiyete dntrlmesi baka koullarda uzun sre sonra gerekletirilecektir.

Anlattklarmzdan neolitik toplumun cennet olduu anlam karlmasn. Toplumun kendisihenz gentir ve gelecei belirsizdir; ska deien doa koullarndan dolay krm olaslylakar karya bulunmas nedeniyle tehlikeli durumdadr. Toplum bunun bilincindedir. Zatenzihniyetine damgasn vuran da budur. Buna are olarak, ok safa da grlse, mitolojik vedinsel boyutlu bir metafizik gelitirmesi kanlmaz grnmektedir.

Ana-kadn evresindeki kolektif yaam ve ona dayal kutsallk ve tanrsallk metafiziininanlamn bu yorumlar temelinde daha iyi anlayabiliriz. Ana-kadn doa gibi dourganl,besleyicilii, efkati ve yaamdaki byk yeriyle hem maddi hem de manevi kltrn baatesidir. Kocaln bir yana brakalm, erkein toplum kolektivitesi zerinde henz glgesi bileyoktur, olamaz. Toplumun yaam ekli buna izin vermemektedir. Dolaysyla erkein hkimcinsiyet, kocalk, mlk sahibi, devlet sahibi gibi vasflar tamamen sosyal karakterlidir vesonradan geliecektir. Toplum demek ana-kadn, ocuklar ve kardeleri demektir. Muhtemelkoca aday erkek ise yararlln ancak kocal dnda bir marifetle, rnein iyi avclk yaparak,bitki ve hayvan yetitiriciliiyle kantlarsa kabul grebilir. Karmn erkei, ocuklarmn


11/75

11

babasym gibi bir hak ve duygu henz sosyal olgu olarak gelimemitir. Unutmayalm, babalkve hatta analk, psikolojik boyutlar hi yoktur denilmese de, esas olarak sosyolojik kavram veolgulardr, alglardr.

Neolitik toplum ne zaman darboaza girdi veya almaya alld? Bu konuda i ve dnedenler temelinde yorumlar gelitirmek mmkndr. Erkein zayfln ap baarl avc

olmas ve etrafndaki maiyetiyle gl bir konumu yakalamas anaerkil dzeni tehdit etmiolabilir. yi bitki ve hayvan yetitiricilii de bu gce yol am olabilir. Arlkl gzlemlerimiz isebize neolitik toplumun d etkenli nedenlerle eritildiini gstermektedir. Bu etken phesizrahibin kutsal devlet toplumudur. Aa Mezopotamya ve Nilin ilk uygar toplum ykleri buyaklam byk oranda dorulayc niteliktedir. Kantl olarak anlattmz gibi, gelimineolitik toplum kltryle alvyonlu topraklarda suni sulama teknikleri bu toplum iin gerekliartk-rne yol amtr. Artk-rnn bykl etrafnda kentleen yeni toplum devletbiiminde rgtlenmi, arlkl olarak erkek gcyle ok farkl bir pozisyonu yakalamtr.Artan kentleme metalama demektir. O da beraberinde ticareti getirir. Ticaret ise kolonilereklinde neolitik toplumun damarlarna szarak, gittike artan biimde metalamay, deiimdeerini (Neolitik toplumda nesnelerin kullanm deeri geerlidir. Deiim yerine armaanetme esastr) ve mlkiyeti yaygnlatrp bu toplumun zlmesini hzlandrr. Uruk, Ur ve Asur

kolonileri bu gerei aka kantlamaktadr.Aznln beslendii hem maddi hem ideolojik kltr ise ifte ynl hasta bir topluma yol

aar. Maddeye boulmu, evresel ve zgr bir ideolojiden ise tamamen kopmutur. Toplumsalsorun dediim haller bu diyalektik gelimenin sonucudur. Uygar toplum tam da bu nedenleevreden kopar. Bu kopu sanld gibi niteliksel veya nitel olmayp ontolojiktir. Yani uygartoplumun varl zorunlu olarak evreden kopmay gerektirir. ster eski haliyle doa-toplumbtnl iinde ele alnsn, ister en bilimsel ifadeyle doa-toplum btnlemesi biimindeanlalsn, evre ve ekolojinin gereksindii toplum, uygarl oluturan temel ltleri, yani snf-kent ve devletini amay gerektirir; yeni bir toplumun maddi ve ideolojik kltrnn dengeli veuyumlu olmasn varsayar. Burada kaba bir yok etme eyleminden bahsetmiyorum. Toplumunite dengeli ve uyumlu maddi ve ideolojik kltr doayla btnlemesini zgrlemi doa

(Murray Bookchinin deyiiyle nc doa) olarak gerekletirirken, ayn zamandaberaberinde uygar toplumun dengesiz doa-toplum elikisinin almasna da yol aar.Tecrbeyle ve zihinsel gelimeyle artan artk-rn birikimleri armaanlarla

tketilemeyince, yine arlkl olarak tetikte bekleyen avc erkek, mesleine ilave olarak buartnn ticaretini kafasna ve kltrne yerletirir. Farkl blgelerde artan farkl rnlerinbirikimi, ticaret denen olguyu devreye sokar. rnlerin karlkl ihtiyalar daha iyi gidermesinitelii, meslek veya ikinci byk toplumsal iblm olarak ticaret ve tccar dourur.ekiniklikle ykl de olsa merulatrr. nk tanan rnler iblmn gelitiriyor. O dadaha verimli bir retim ve yaam mmkn klyor. Bir tarafta gda ve dokuma, dier bir taraftamaden yataklar ok olunca ticaret anlamldr.

NC BLM:

DEVLETL UYGARLIKTA EKONOM

a-Hiyerarik Toplumun Douunda EkonomiHiyerarik toplum, doal toplumla snf temeline dayal devleti toplum arasnda ara

halkay oluturmaktadr. Otoritenin ahsi nitelii, askeri maiyetin kiiyle snrl olmas dnemintipik zelliidir. Otoritenin kurumlamas niteliksel bir dnm ifade eder.

Hiyerarik kavram, amann kutsal otoritesi ile birleen otoritenin ynetim anlaynn ilkrneini anlamlandrmaktadr. Giderek toplumun stnde ykselecek bu otorite kurumu,snfsallama ynl gelimeler younlatka devlet otoritesine dnecektir. Hiyerarik otoritedaha ok kiiseldir, kurumlamamtr. Dolaysyla devlet kurumlamas kadar toplumdahakimiyeti yoktur. Uyum yar yarya gnlldr. Ballk toplumun menfaatleri ilebelirlenmektedir. Fakat balayan sre devleti dourmaya aktr. lkel komnal toplum busrece uzun sre direnir.


12/75

12

Uygarlk ncesi toplum alarnda gl adamn ilk zor rgtlenmesi sadece hayvanlartuzaa drmedi. Kadnn duygusal emeinin (gz nurunun) rn olan aile-klan birikimine degz koyan yine aynrgtlenmeydi. Bu ilk ciddi zor rgtlenmesidir. El konulan kadnn kendisi,ocuklar ve dier kan hsmlaryd; hepsinin maddi ve manevi kltr birikimleriydi; ilk evekonomisinin talanyd. Bu temelde proto-rahip aman, tecrbe sahibi eyh ve gl adamn zor

rgtnn el ele verip, tarihin ilk ve en uzun sreli ataerkil hiyerarik (kutsal ynetim) gcnoluturduunu tm benzer aamadaki toplumlarda gzlemlemekteyiz. Snflama, kentleme vedevletleme aamasna kadar toplumsal ve ekonomik yaamda bu hiyerarinin belirleyici roloynad aktr. Hiyerarik toplumun ilk kurban ana-kadnn evcil dzeni oldu. Kadn belki detoplum sistemde ezilen kesimlerin banda gelmektedir. Tarih ncesinde yaygn olarak yaananbu srecin sosyal bilimlerde yer bulamamas da ok kkl erkek egemen toplumun yerleikdeerlerinden ileri gelmektedir. Kadnn hiyerarik topluma adm adm ekilmesi, tm gltoplumsal zelliklerini yitirmesi toplumda gerekleen en temel kardevrimdir. Gnmzdeyoksul emeki bir ailedekadnn durumu incelendiinde bile, halen bu bask ve aldatmacannboyutlarn dehetle karlamamak mmkn deildir. En basit nedenlerle namus ve akcinayetlerinin erkein tekelinde olmas, olup bitenin ufak bir gstergesidir. Bu sreci biyolojikfarklara balamak en temel bir yanllk olacaktr. Toplumsal ilikilerde biyolojinin rol veya

yasalar geerli olamaz. Olsa-olsa eril ve diil zelliklerin karlkl ilikileri deerlendirilebilir ki,bu da tm trler iin geerli bir husustur. Ana-kadn klt esas olarak toplumsal nedenlerletahakkm altna alnmtr. Uygulanan bask ve ideoloji tamamen bu nedenledir.

Balangta ok zayf olan bu eliki giderek geliir. Avn gelimesi erkein sava gcnortaya karrken bilgisini de arttrr. zellikle amanizm dini bu olguyu arpc olarakkarmza karmaktadr. amanlar daha ok erkek rahiplerin prototipini temsil etmektedir.Kadnlara kar ok sistemli olarak kar bir hareket, ev dzeni gelitirmek istiyorlar. Daha nceana-kadnn gelimi evcil dzeni karsnda basit kulbeler, yar-vahi gibi barnan erkekamanizm ile kar bir ev dzeni oluturabiliyor. amanlarla yal ve tecrbeli erkeklerin ittifaknemli bir gelimedir. Aralarna aldklar baz gen erkekler zerinde kurduklar ideolojik gile topluluk iindeki konumlar giderek gleniyor. Erkein g kazanmasnn nitelii daha ok

nem kazanmaktadr. Hem avclk hem de da kar klan savunma askeri nitelikte veldrmeye, yaralamaya dayaldr. Bu, sava kltrnn balangcdr. lm-kalm sz konusuolduunda, otorite ve hiyerariye bal olmay gerektirmektedir. En yetenekli kii, sz,otoritesi en yksek kii konumuna geliyor. Ana-kadn klt karsnda stnln gelitirenfarkl kltrn balangc sz konusudur. lk glotoritenin kadn zerinde kurulmas rastlantdeildir.

Avclkta glenen ve evresinde bir grup rgtleyen gl adam, bu gcn iyice farkettikten ve kabul ettirdikten sonra ana-kadnn evcil dzenini yava yava kontrolne almtr.Bu sre ilk site devletlerin kuruluuna kadar devam etmitir. Bunun en ahane aklamasnSmer ehir devletlerinde grmekteyiz. Yazl tabletler bu gereklii ok arpc iirsel bir dilleanlatmaktadr. Smer ehir devletini balatan Uruk tanras nanna Destan ok arpcdr.Halen kadn klt ile ataerkil kltn dengede olduu bir dnemi yanstan bu destan ok etin

geen bir srecin ansn dile getirmektedir. Uruk tanras olarak, Eridu tanrs olan Enkininsarayna gidip, oradan daha ncesinde kendisine ait olan 104 mesini eitli yntemlerle elegeirmesi ve Uruka karmas bu dnemi izah etmede kilit bir role sahiptir. Melerle kast edilen,temel uygarlk bululardr. nanna bu bulularn ana-tanra kadna ait olduunu, bunda erkektanr Enkinin rol olmadn ve kendisinden zorla ve kurnazlkla aldn srarlavurgulamaktadr. nannann tm abas bu ana-tanra kltn tekrar ele geirmektir.

Ataerkil ilikinin g kazanmasna bir zorunluluk gzyle baklamaz. Ayrca sanki birkanun gereiymi gibi saf bir k deildir. Snflama ve devletlemeye giden yolda temel biraamay tekil etmesi zerinde nemle durmay gerektiriyor. Kadn-ana etrafndaki ilikinin birg, otorite ilikisinden ziyade organik dayanma tarznda olmas, doal toplumun zneuygundur. Bir sapmay tekil etmez. Devlet otoritesine kapaldr. Organik oluumdan tr zorve yalana dayanma ihtiyac duymaz. Bu nokta amanizmin neden arlkl olarak bir erkek diniolduunu da aklar. amanizme yakndan bakldnda, yanltma ve g gsterisi ar basan birmeslek olduu hemen anlalr. Doal toplumun safl zerine yaylacak kurnazca otorite iin


13/75

13

g ve mitoloji zenle hazrlanr. aman artk rahipleme, din adam olma yolundadr. Yalatayla ilikiler ittifaka ynelir. Tam hkimiyet iin gl avcnn adamlarna ihtiyalar vardr.Gcne ve av yeteneklerine en ok gvenen grup ilk askeri ekirdee dnme eilimindedir.Bu lnn elinde giderek deer ve yetenekler birikmektedir. Kadn-anann etraf kurnazlklayava yava boaltlr. Evcil dzen gittike kontrol altna alnr. nce kadn erkeklerin etkileyici

gc, sz geireni iken, yava yava yeni otoritenin hkmne girer.lk gl otoritenin kadn zerinde kurulmas rastlant deildir. Kadn organik toplumungc ve szcsdr. O almadan ataerkillik zafer kazanamaz. Daha tesine devlet kurumunageilemez. Ana-kadn gcnn almas stratejik bir anlama sahiptir. Eldeki veriler Smerkantlanmasnda da gzlemlendii gibi srecin ok etin getii anlalmaktadr.

Gl adam karsnda ilk kurban kadn olmutur. Yaamla bann daha gl olmas,kadnda doal duygusal zeky daha gelikin klar. Kadn ocuklarn anas olarak acyla yorulubir emekle toplumsal yaamn esas sorumlusudur. Yaamn farknda olmas kadar, naslsrdrldn de daha ok bilmektedir. Toplaycdr; toplaycl hem duygusal zeknn birsonucu, hem de doadan renmi olmasnn bir gereidir. Toplumsal birikimin uzun bir tarihiboyunca ana-kadn etrafnda gerekletirildii, ana-kadnn bir nevi zenginlik, deer merkezirol oynad antropolojik verilerdendir. Artk-deerlerin de anas olduu kestirilebilir. Esas

roln avclk olarak belirleyen gl erkek adamn bu birikime gz koymas anlalrdr.Hkimiyet kurmas halinde ykl avantajlar salayabilecek durumdadr. Kadnn cinsel objedurumundan tutalm ocuklarn babalna, bir nevi efendiliine gei, dier maddi ve manevikltrel birikimler zerinde sz sahibi olmas hayli itah kabartcdr. Avclkla kazand gcnrgtll ona egemen olma, ilk toplumsal hiyerariyi kurma ansn tanmaktadr. Analitikzeknn toplumsal bnyede ilk ktcl amala kullanmn ve sistematik hale gelmesini bu tipolgu ve olaysal gelimelerde gzlemleyebiliriz.

Avclk ve sava kltrnn varaca durak askeri rgtlenmedir. Askeri rgtlenmedoal, etnik toplumun dalmas orannda geliir. Kadn-ana etrafndaki rgtlenme soy, gen,akraba n ilikisini gelitirirken, askeri rgtlenme bu ilikiden kopmu gl erkekleri esasalr. Artk bu gcn karsnda hibir doal toplum biiminin kar duramayaca aktr.

Toplumsal ilikilere toplumsal zor-buna medeni iliki de denilmektedir

-girmitir. Belirleyeng zorun sahipleridir. Bylelikle zel mlkiyetin de yolu almaktadr. Mlkiyetin temelinde

zorun yatmas anlalr bir husustur. Zorla ve kanla ele geirme benlik duygusunu arglendirir. likilere hkmetme olmadan, zor arac gelitirilip uygulanamaz. Hkmetme isesahip olmayla balantldr. Hkmetmenin ieriinde sahip olma bir diyalektik ilikidir. Sahiplikde tm mlk dzenlerinin znesidir. Artk toplulua, kadna, ocua, genlere, verimli av vetoplayclk alanlarna mlk gzyle bakma dnemi almaktadr. Gl erkek btn ihtiamylailk kn yapmaktadr. Tanr-kral olmaya az kalmtr. aman-rahip artk bu yeni srecinmitolojisini oluturmak iin i bandadr. Yaplmas gereken i, bu yeni oluumu muhteem birgelime olarak hkmedilen insann zihnine yerletirmektir. Meruiyet sava en az plak zorkadar hnerli aba gerektirmektedir. nsann zihnine yle bir inan yerletirilmeli ki, mutlak birkanun deerinde olsun. Btn sosyolojik veriler hkmeden tanr kavramna bu srete

eriildiini gstermektedir. Doal topluma elik eden totem inancnda hkmetme ilikis iyoktur. Klann simgesi olarak tabusaldr, kutsaldr. Klan yaam naslsa simgeselkavramsallatrlmas da yle yanstlmaktadr. Klan rgtlenmesinin hayat ve kurallarnasmsk balanmadan yaam dnlmemektedir. Dolaysyla varlnn en yksek, en yceyansmas olarak totem dokunulmaz ve kutsal saylacaktr. Hrmet edilecek, sayggsterilecektir. Nesne olarak en yararl eya, hayvan ve bitkilerden seilecektir. Doada klanayaamsallk veren nesne ne ise ona inanlacak ve simgesi saylacaktr. Bylelikle doal toplumundini de doayla btnlk arz etmektedir. Bir korku kayna deil, glendirme unsurudur.Kiilik ve g kazandrmaktadr.

Yeni toplumda ykseltilen tanr ise totemi aacaktr, kamufle edecektir. Dalarndoruklarnda, denizin diplerinde, gklerde ona mekn aranacaktr. Hkimgc vurgulanacaktr.Yeni doan efendiler snfna nasl da benziyor! Eski Ahitte -dolaysyla ncil ve Kuranda-tanrnn bir ad Rab, efendi anlamndadr. Yeni snf kendini tanrsallatrarak domaktadr. Dier tanr adlarndan en tannm olan olan El, Elohim, ycelik anlamna gelip, l kabileleri


14/75

14

zerinde ykselen atay, eyhi mjdelemektedir. Ataerkilliin douuyla yeni tanrnn douukutsal kitaplarn tmnde arpc bir i ielie sahiptir. Homerosun lyadasnda, HintlerinRamayanasnda, Finlilerin Kalavelasnda hep byledir. Zihinlerde yeni toplumun meruiyetisalanmadan yaama ans zordur. Hibir ynetilen toplum birimi inandrlmadan uzun sreynetilemez. Zorun ynetimdeki etkisi anlktr. Kalc inan salamaktadr. Tarihin Smer rnei

bu ynl eldeki ilk yazl orijinali iermesi asndan incelenmesi hayli ilgintir. Smerlerdekitanr yaratm harikadr. zellikle ana-tanraln yklmas, ata-tanrnn egemen klnmas tmdestanlarnn zn tekil etmektedir. nanna ile Enki, Marduk ile Tiamatn mcadelesi batansona destanlarn igal etmektedir. Daha sonraki tm destanlara ve kutsal kitaplara yansm budestanlarn sosyolojik incelenmesi nmze muazzam bilgiler sunmaktadr. Tarih bounaSmerlerden balatlmyor. Dinleri, edebiyat destanlarn, hukuku, demokrasiyi, devletiSmerlerin yazl tabletlerine dayal olarak zmlemek, belki de sosyal bilime kyaptrabilecek doruya yakn temel yollardan biridir.

Ataerkil zihniyetin yaad bu kardevrim belki de tarihin yaad en byk arptma,saptrma giriimidir. nsan, toplum zihninde ylesine kk salmtr ki, halen bu etkininalmasnn kenarndan bile geemiyoruz. Halen Smer rahipleri bize hkmediyor. cat ettikleridevlet kurumlar ve meruiyet ifadesi olarak kurguladklar tanrlar gz atrmamasna bizi

ynetmekte; temel gr alarmza, paradigmalarmza hkimolmaktadrlar. Albert EinsteinnAlkanlklarn, geleneklerin gc, atomu paralamaktan daha zordur deyii en ok da builikiler iin sylenmi gibidir. Bu sylem deil midir ki, halen uygarln, devletin dou beii,Smerlerin kutsal rahip saraylar zigguratlar yurdunda, Dicle-Frat arasnda, Irakta, o icatlardanberi dinmeyen acmasz sava ve smr hibir insanlk lsne smadan devam ediyor.Demek ki ataerkil toplum ve devletlemesi insanln hayrna olmas urada kalsn, en bykba belasym. Bu yeni ara bazen kartopu, bazen nar topu gibi giderek etrafn ykarakbyyecek ve kutsallar kutsal gezegenimizi oturulamaz hale getirecektir. Eski Ahit devletinkn denizden kan bir canavara (Leviathan) benzetir. Demek ki Kutsal Kitabn bir yan dabyk doruyu tespit etmi. Leviathanla ba etmek en temel kayg olarak srekli vurgulanr. Bucanavar kontrol edilmezse herkesi yer der.

M. 4.000lerde ataerkil otoritenin gelimesini hzlandrd gzlemlenmektedir. Yenitoplumdaki askeri maiyetler g kazanm olup, youn kabile atmalar, imha ve boyunedirmelerin izlerini younca gryoruz. Airetlerin halen varln srdrmesi bu dnemin nedenli etin getiine tanklk etmektedir. Ataerkillik oraya yaylp snflama ve devletlemeyidourmaktadr. M. 3.000ler site devletin tarihte ilk douuna tanklk etmektedir. En parlakrnei Uruk sitesidir. Glgame Destan znde Uruk sitesinin kurulu destandr. Denebilir ki,tarihin en byk devrimi bu site kltrnn erevesinde yaanmtr. nanna-Enki kurgusukadn-ana toplumuyla ataerkil toplumun ekimesini grkemli bir iir diliyle yanstmaktadr.Glgame Destan kahramanlk ann her toplumda grlen rneinin ahane ve ilk orijinalyapsn dile getirmektedir. lk ehir-barbar atmasn da burada grmekteyiz. Kadn halayenilmi olmaktan uzaktr. Ama gl erkek, askeri maiyeti ile artk toplum zerindehkmranla adm-adm altrlmaktadr. deolojik kurgusuyla, dinsel kurumlaryla ve ilk

hanedanlk ve saraylaryla uygar toplumun afa atmaktadr.

b- Devleti Toplum-Kle Toplumun Oluumunda Ekonomik OlguKleci devlet, insanlarn karn tokluu karlnda, devlete ve devletli zel efendilere

sadece emeiyle deil, tm varlyla ait olduu devlet biimidir. lka uygarlnn temelsmr biimidir. Kleler temel retim aracdr.

Devlet biiminde zor, ulat her alanda ekonomik anlamda ne bulursa talan etmeyi hakkolarak grmektedir. Talan, bir nevi zorun diyeti olarak dnlmektedir. Zor tanrsal vekutsaldr. Ne yaparsa haktandr ve helaldir. zellikle ana ekillenme merkezi olan Ortadou, inve Hintuygarlklarnda siyasi styap veya kast, altyapy bir nevi ekonomi olarak deerlendiripher tr ynetim gcn kendinde grmektedir. Pazar, rekabet henz olumad gibi,gnmzdeki anlamyla ekonomik sektr diye bir kavram da olumu deildir. Her ne kadarticaret varsa da, bu eylem devletleraras ana ilevden biridir. Ticaret zellemi olmaktanuzaktr. Devlet tekeli ayn zamanda ticaret tekelidir. Pazar kentleri ok istisnai olarak


15/75

15

devletlerin tampon blgelerinde ancak zaman-zaman boy vermektedir. Onlar da ksa sreleriinde kent devletlerine dnrler. Bu srete ticaret kervanlarla yapld iin, gl adamndaha sonra krk haramiler, korsanlar ve ekyalarn soygunu da en az devlet soygunlar kadargeerlidir.

Kleci devlet toplumu ekonomik alanda byk bir fabrika grnmndedir. Modern

fabrikalardan teknik ve sahiplik bakmndan farkldr. Kleler sr halinde altrlr. Toprakta,ta ocaklarnda, inaatlarda korkun bir kle emeinin kullanld halen bu arkaik dnemdenkalma yaptlardan anlalmaktadr. Kle ynetimi hayvan ynetiminden daha iddetlidir. Klealan bir hayvandr. Mlk konusudur. Sadece bir retim aracdr. Kleler hukuki kapsamndndadrlar. Sanki duygular olmayan bir eyadrlar. Analitik zeknn erkekte vard biimkle gereinde ok daha arpcdr.

nsan egosunun kendini en byk ilan etme a balatlyor. Artk doa ve toplum tanr -kraln bir eseri olarak yanstlr. Tm mitolojiler bu anlatma ncelik vermektedir. Her eyinsahibi tanr anlay, kkenini bu Smer ve Msr mitolojilerinden almaktadr. Kutsal kitaplarabu kaynaklardan yanstlacaktr. Bylece devlet iktidar sonsuz klnacaktr. Halen bir sloganolarak kullanlan Ebet-mddet devlet anlay da buradan gelmektedir. Eer devletgelimeseydi, zellikle mitolojiyle donanmasayd, basit bir ekya kurumu, rgt olmaktan

teye gitmezdi. Devlet iktidarnn dnem iin ok krl olmas, onu olaanst bir tanrsalkurum olarak yanstmaya ve tm zihinlere egemen klmaya gtrmtr. Bu anlamda en incebir gasp rgtlenmesi olarak anlalabilir. deolojinin gc bu noktada karmza kyor. Bykgasp rgtnn tanrsal bir emrin kutsal bir kurumu olarak tannmasn salyor. Bir yerdedevlet iktidar ne kadar yceltilerek allanp pullanyorsa, orada byk bir soygunun, karngizlendiini anlamak durumundayz. Tanr-krallar kendini yanstrken, bu gerein farkndaolarak kurumlarlar. Grkemli saraylar, en gllerden oluan askeri maiyetler, iyi biristihbarat, etkileyici bir harem, nam salan bir hanedan, hangi tanr kkeninden geldiine dairecere, soy kt, dalkavuk vezirler ve tapan kullar bu kurumlamann vazgeilmez eleridir.Piramit mezarlar daha kalc bir dnya saraydr aslnda. Elbise, asa, mhr zerlerinde eksikolmayan aksesuarlardr. Artk tm toplum yelerine, kullarna den, bu yce tanrsal kurulua

srekli tapnmak, kretmektir. Kutsal kitaplardaki tanr sfatlarna ilikin ok say dakavramlar ilk Smer, Msr tanr-krallarnn sfatlarnn hem tekrar hem ksmen deitirilmiversiyonlardr.

lmleri -daha dorusu te dnyaya gitmeleri- halinde, tm maiyeti canl olarakkendileriyle birlikte gmlr. nk maiyet kral bedeninden ayr dnlemez. Asl bedenlebirlikte gmlmeleri te dnyada hizmetleri iin gereklidir. Dnyada kalan zrriyetleri dekendisinin varln srdrmeye devam ederler. lmszlk kavram biraz da byledomutur. Analitik zeknn gereklerden kopmasyla toplumu nasl dntrd bu rnekteok arpc yansmaktadr. Yalnz bir piramidin yapm yz binlerce klenin lm almasngerektirmektedir.

Kleci devlet toplumunda mlkiyet kurumu da salam bir balang yapar. Sistemin zst toplumun alt toplumu her eyiyle mlkletirmesine dayanr. Tanr-krallar ve yardmclar

her eyin sahibidirler. Sahiplik, hkimiyetindoal sonucudur. nsan egosu gelime imkn buldumu, snr tanmaz zellikler tar. Sistemin kurulu dneminde snrlayc etkenlerin olmaytanr-krallk kltne yol amaktadr. Doal toplumun tank olmad mlkiyet dzeni devletmlkiyetinden balayarak aileye dek her kuruma szar. Herkeste mlk duygusu yaratr.Mlkiyet devletin temeli saylr, kutsallatrlr. Artk bundan sonra yaplmas gereken tmdnyann mlkletirilmesidir. Devletsnrlar, hanedan arazileri, vatan snrlar olarak mlkiyetsnrlar eitli biimler altnda gnmze doru neredeyse bir tanr vergisi olarak insanlarnbenliine kaznr. Aslnda bir rant kayna olarak mlkiyet gerekten hrszlktr. Toplumunkolektif dayanmasn en ok bozan kurumdur. Ama st toplumun beslenmesi iin en temelkurum olarak vazgeilmezdir.

Mlkiyet olgusu toplumsal gelimenin snflama aamasnda daha belirgin olmaklabirlikte, toplumsal aidiyet ve kimlik duygularnn derinliklerinde oluur. ki tr mlkiyeti ayrtetmek yararl olabilir. Kolektif mlkiyet, esas olarak organik bir topluluun yaamsallanlamnda ortaklaa gereksinim duyduu her ey zerindeki tasarruf iradesi olarak


16/75

16

tanmlanabilir. Topluluun her bireyi bu ey zerinde ayn hakka, tasarrufa -kullanm iradesi-sahiptir. Aslnda bu niteliinden tr tam mlkiyet de denilmez. Kolektivizm zel mlkiyetininkr demektir. zel mlkiyet ise genel, kolektif mlkiyet aleyhine birey ve bireyler grubuncaartan tasarruf, kullanm iradesi demektir. Ortadou uygarl, snflamay en eski yaayanniteliinden tr, mlkiyeti de en eskiden tanyan toplumu temsil eder. Devletleme kendi

etrafnda hem kolektif hem zel nitelii i ie yaayan bir mlkiyeti tesis etmekle birli kteolumutur. Yani nce zel mlkiyet sahipleri, sonra devleti ele geiri modeli deil,devletlemeyle i ie bir kolektif-zel mlkiyet dzeni olumutur. st tabaka ne kadardevletlemise, o kadar mlkiyete sahip olmutur. Devlet demek, hkim olduu snrlarkendisine mlk olarak ilan etmek demektir. Devletin kendisi en byk mlkiyet ortakldr.zel mlkiyet birimidir. Daha altta ve orta kesimlerde snrl bir zel mlkiyet varlna izingsterilir. O da sk-sk msadere edilmekten kurtulmaz. Buadan zel mlkiyet fazla gelimez.Devlet dndaki zel mlkiyetin fazla gvencesi yoktur. Bu durum Batda olduu gibi neden zelmlkiyetin gelimediini de izah eder. Devletin oluum tarz mlkiyetlemenin nasln dabelirleyen temel etkendir.

Devleti dar anlamda artk-rn-deer zerine kurulu ekonomik tekel olarak tanmlamakdaha aklaycdr. Devlet artk-rn ve deeri toplumdan szdrmak iin, ideolojik aralardan

zor aralarna kadar kendini toplum zerinde bir styap olarak rgtleyip tekelletirir.Devletin bu dar tanm nda bakarsak, siyaset, devlet politikacl son tahlilde artk-rn vedeerlerini gerekletirmeyi koordine eden bir ynetim sanatdr. En kaba bir formlletirmeyebalarsak, DEVLET = ARTIK RN-DEER + DEOLOJK ARALAR + ZOR AYGITLARI +YNETM SANATI diyebiliriz. Devlet artk-deer gaspdr demek doru, ama ok eksik birtanmlamadr. Tarmc devlet, ilk kurulduundaki devlet esas olarak tarmsal artk-rn elegeirme ynetimi olarak rgtlendiinden, byle tanmlanmas olduka aklaycdr. Tarihboyunca birok devlet veya devlet iindeki tarmc kliin gcyle orantl olarak tarmdevletinden bahsetmek mmkndr.

Sermaye dzeni sanld gibi, son drt yz yllk kapitalizmin bir rn olmayp, be binyllk devlet uygarlnn rndr. Tarmda beliren artk-rn sermaye oluumunun maddi

temelidir. lk rgtlenmesini tapnak zemininde yrtmtr. st kat tanrnn (st ynetici),orta kat merulatrc g rahibin (st yneticinin yardmcs; topluluk ve kullara ilikin eli),alt kat karn tokluuna alan klelerin olan bu sistem, gnmze kadar srekli oalarak,ayrarak, katmerleerek gelmitir. Kentleme, snflama ve devletleme son tahlilde artk-rnn rnleridir. Toplumun artk-rn oaltma temelinde srekli iblmne uratlmas,kademeletirilmesi, gle donatlmas, savunma ve saldr konumuna getirilmesi uygarlamadenilen olgu olup, sermaye ile olan ban aka ortaya koymaktadr. Dar anlamda sermayekendisini ekonomik olarak ksa sreler halinde oaltma olarak tanmlarsa da, geni anlamdauzun sreler halinde oaltmayla zde ayn anlam tar. Tccarn gnlk arts ne kadarsermaye ise, toprak tekelinin (tarm devleti) yllk art-rn de rahatlkla sermaye olaraktanmlanabilir.

Tekel, farkl mekn ve zaman koullarnda eitli yntemlerle toplumdan byk artk-

deer szdrma rgtdr. Smer, Msr ve Harappa toplumunda M.. 3000lerden beri tarmdafiravun sosyalizmi diyebileceimiz yntemlerle (rgtl) muazzam artk-rn elde etmektedir.Sermayenin ilk byk birikim modelidir. Neolitik topluma gre mthi bir verimlilikyakalanmtr. Bu verimlilik beraberinde kenti, snf ve devleti dourmutur. Neolitik toplumdada oktan balam artk-rn olanaklar stnde ya zor yntemleri ya da ticari tekel yoluyla ilkbyk smr a alr. phesiz firavun sosyalizminde karn tokluuna, tpk hayvanlarndeiik bir tr gibi altrlan kullarn smrs esastr. Ksacas gnmzdeki merkez-evresmrsnn ilk orijinal halkas bu biimde kurulmu bulunmaktadr. Smer toplumunda daeldeki belgeler nda bu ynl gelimeleri tm plakl ve rts iinde grmekmmkndr.

phesiz bu tarz retim ve artk-rn gasp toplumun barna saplanm haner trndenar sorunlara yol amtr. Mitoloji ve dinler tarihi bu sorunlarn ykleriyle doludur.rneklersek, ilk Glgame Destan, Nuh Tufan, dem-Havva ve Habil-Kabil efsaneleri, cennet-cehennem kurgusu, Tanr Enki-Tanra nanna atmas, oban-ifti elikisi anlat halinde


17/75

17

sunulurken, znde acmasz TEKELin yol at hanerlemelerin, yani zoralm ve hayvan misalialtrmayla gerekletirilen artk-rn gaspnn yanstlmak istendii ok aktr.Topluluklarn sadece kullandklar eya ve topra gasp etmekle kalmaz, ldrdkleri dndayararl grdkleri tm topluluu esaret altna alrd. Bugn bile grenleri hayretler iindebrakan o mthi kale, sur, mezar, arena, saray ve tapnak yaplar bu tr esirlerle ina edilirdi.

Milyonlarcas ilk sulama kanallar vastasyla yaplan sulu tarmda altrlmasayd, herhalde odenli artk-rn elde edilemez ve bu devsel ta yaplarn inas mmkn olamazd. Bir de tekelincennetimsi yaants garanti altna alnamazd.

M.. 2000lerin balarna kadar uygarln sistem olarak douu ve geliimi ok kanl,smrl, kent kurmal ve ykmal, ittifakl, kolonili, hegemonik karakterde oluyor. Klelerinkarn tokluuna alt verimli sulak topraklarda tarmla birlikte komu ehir ve neolitikblgelerle ticaret ve zanaatkrlk byk artk-rn retiyor. Bu retim, yani maddi kltrzerine kurulan uygarlk sistemi, muhteem bir manevi kltr ina ederek kendi yneticigruplarn tanrlatrrken, alan klelerini de tanrlarn dksndan olumu varlklarbiiminde tanmlayp aalyor. yi anlalmaldr ki, dou efsanelerinde maddi hayatn byleyanstlmas ok nettir. Yaratc ana-tanra ise, erkein sa kaburga kemiinden yaratlyor.Efsaneler hayli ilgintir, ana kadnn da kesin bamllatn arpc yanstyorlar. Yaam artk

bu efsanelerin tekil ettii dille anlalp yorumlanacaktr.Gnmzn ii, isiz ve her soydan yoksullatrlan klelerine kadar bu yk

derinleerek ve yaygnlaarak devam edecektir. Evrensel tarihin uygarlk aamasntamamlamak ve ana momentlerinde belirlemelerde bulunmak byk nem tar. Krsal alannticaret ihtiyacn iyi kullanan, bunu daha verimli retimle karlamann tasar ve teknii zerineina edilen kentler balang itibariyle olumsuz rol oynamazlar. Tersine krsal alanla uy um veibirlii iinde toplumsal gelimeyi hzlandrrlar. Fakat yol alan ve byk birikim arz edentoplumsal artklar zerine yrtlen mcadele ve savalarla kente dayal snflama vedevletleme aamalar, gittike krsal ve kentsel emekilerle tm kabile sistemleri iin tehlikehaline gelirler. Hegelin deyiiyle toplum genel bir efendi-kle ilikisi ve elikisine tabitutulmu bulunmaktadr. Evrensel tarihin uygarlk aamas hep bu elikiden kaynaklanan

savalarla, bu savalarla birlikte kurulan devlet biimlenileriyle dolu geecektir. Tarih buanlamda bir insan mezbahasdr.Kabaca tarm ve ticari tekelci klikler olarak kavramlatrabileceimiz bu glerin ehir

etrafnda younlaan ideolojik, politik ve askeri aygtlarn ekirdeini oluturduu maddi vemanevi kltrel btnlerden oluan toplum sistemini (biimini) uygarlk olaraktanmlayabiliriz. stismar edilen emein hkim biimi klecil tarzda denetlendii iin, busistemlere kleci uygarlklar demek de anlaml olabilir. Uygarlk tarihi boyunca rekabet veatmann iki kanaldan yrtldn ayrt edebiliyoruz: Uygarln kendi iinde geneldetekeller arasnda, zelde tarm ve ticaret tekelleri arasnda; ikinci olarak, uygarlk sistemleriyleelikileri olan tm toplum gleri (snf, kabile, airet, halk, zanaatkr) arasnda. Savalarndoas bu iki kanaldan beslendii gibi, kazanabilmek asndan maddi ve manevi kltrn younrekabet ve atma ortamnda srekli gelitirilmesi de bu nedenlerledir. Uygarlk tarihinde

zincirleme reaksiyon dediimiz oluumlar balar.Dicle ve Fratn beslendii Toros-Zagros da sisteminin ovalarla birletii, doal bir

sulama iklimine ve ok zengin bitki ve hayvan trlerine sahip olduu alanlarda M.. 15000 -12000lerde grkemli bir avc ve toplayc toplumdan (Urfadaki Dikilita tapna bu sreciaklayc niteliktedir) sonra balayan tarm-ky toplumu, M.. 6000lere kadar emekleme vetam yerleiklie gei aamasndadr. M.. 6000-4000 aras tarm-ky toplumu en yaratcdnemini yaamaktadr. M.. 5000lerden itibaren her tarafa kendini ihra etmektedir. ok azgmen, oklukla kltrel ihra sz konusudur. M.. 5000-4000 dneminde AaMezopotamyada sulu tarm etrafnda ykselie geen El-Ubeyd kltr, Kuzey Mezopotamyazerinde kar kolonici siyasete balayacak kadar glenmitir. M.. 4000lerde YukarMezopotamyada bu kltrn kolonyal yaylna tanklk eden arkeolojik kalntlarbulunmutur. Fakat blgenin z kltr hala baat zelliini korumaktadr. Uruk a M..4000-3000 dneminde ykselir. Kentin douunu temsil eder. Glgame Destan bu bylgelimeyi konu edinmektedir. Uruk kuzeye doru benzer bir yaylm gstermektedir. Her iki


18/75

18

dnem kltr muhtemelen dokuma, anak mlek ve tarmsal retimi verimli klarak hamlestnln ele geirmitir. M.. 3000-2000 dnemi klasik Ur Hanedanlar dnemidir. Ayrtedici zellii, kentlerin oalmas ve aralarnda iddetli ve srekli paylam kavgalaryd.Bunlara ilk tekelcilerin yeniden paylam savalar da denebilir. Tarihin bu ilk kolonyalizm veanti-kolonyalizm yaylm hareketlerinde her iki uygarlk tipinde de gelimeler yaanmaktadr.

Kabilelerin hiyerarik kesimleri devletleme srecine girerken, birok kabile yesi kle snfnakattrlmaktadr. Kabile ve airet saflarnda ayrma yaanmaktadr. Bir yandan yeni kentuygarlklar trerken, dier yandan kabile ve airet rgtlenmeleri ve dayanmalarglenmektedir.

Mezopotamya ticareti ve ticaret olmadan uygarlk olmaz. Ya ikisi birden veya biridecektir ya da birbirlerini dengeleyeceklerdir. Kazananlar kaybedenler olmutur. Dengedekalma, iki tarafn kazanamad dnemler daha uzun sreli olmutur. Yine rneklersek, ElUbeyd-Uruk atmal ve dengeli olmutur. Daha nce ikisi de Yukar Mezopotamyadakitoplumla atmal ve dengeli olmutur. Ur ve Akad hanedanlklar arasnda korkun atmalarolmutur. Denge de vardr. Ancak Ur ve Akadn tarihten silindii dnemler de olmutur.Akadlar ve Gutiler atmal, yok etmeli ve dengeli sreler yaamlardr. Babil ve Asur dengelive atmal olmulardr. Bir btn olarak Hurriler (Hitit, Mitanni, Kassit, Med, Urartu dahil) ile

Babil ve Asurlular arasnda korkun savalar ve denge dnemleri sk aralklarla yaanmtr.Hititlerle Msrllar arasnda denge ve sava dnemleri varln korumutur. Nihayet bin yllk(M.. 550-M.S. 650) Greko-Romen ve Pers-Sasani savalar yaanmtr. Uygarlklarn kendi iklikleri ve birbirleri arasndaki atma ve barlar byledir!

Tarih M.. 4000lerden itibaren ticaretin yaygnlatn gstermektedir. AaMezopotamyada ilk kent devleti olan Uruk sitesi etrafnda (M.. 4000-3000) gelien uygarlabal olarak, rann gneybatsndaki Elamdan Yukar Mezopotamyada bugnk Elaz veMalatya yrelerine kadar bir tccar kolonilemesine rastlamaktayz. lk smrgecilik kaps bubiimde alyor. Daha nce de M.. 5000-4000 dneminde Uruk ncesi egemen kltr olarak ElUbeyd (devlet ncesi ilk ciddi gzlemlenen ataerkil kltr) koloniciliine tank olmaktayz.Ticaret ve kolonileme i iedir. anak mlek, dokuma rnleri karlnda maden ve kereste

arlkl eya nakledilmektedir. Tccarla birlikte pazar da ekilleniyor. Eski armaan ve kurbansunma merkezleri yava yava pazara dnyorlar. Farkl blgelerin rnleri arasndaki birnevi ilkel fiyatlandrma ayrcalna kavuan tccara ilkel kapitalist diyebiliriz. nk fiyat tayinetme olanayla hi kimsenin o dneme kadar baaramad bir mal birikimine sahip oluyor.

Yaps gerei Uruk kltr yaylmacdr. ehrin artan verimlilikle her bakmdan bymesi,nfusunu bir dereceye kadar tarmas nedeniyle pe pee komu ehirlerin domasna yol aar.Verimli Hilalin kyl kltr de byle oalarak zincirleme ky kurulularna yol amtr. lkky kuaklar olarak Nevali oriden (Urfa-Siverek Frat kysnda) aynne (Diyarbakr-Erganide, Diclenin bir kolu kysnda), oradan em Hallana (Batman ay yaknlarnda),bylece aaya Kerkke kadar gibi (M.. yaklak 10 binlerden itibaren) yaylm gsterirler.Kltrlerin ieklenmesi dediimiz olay budur. Uruk kltrlenmesi de benzer bir seyirizlemitir. oalan ehir artan rekabettir. ehir ayn zamanda pazar demek olduundan, yeni

kltr rekabet unsurunu da pei sra tar. Ticaret daha imdiden gzde bir meslek olmutur.Tarma ve ulama ynelik bir zanaatkr endstrisi domutur bile. ehirler aras kavga, doalolarak hegemonya sorununu gndeme getirecektir. ehir devletinden ilkel imparatorlua gei(Bu durum mevcut tm ehirlerin ayn kii veya hanedan ynetimine alnmas oluyor) srecipei sra kendini dayatacaktr.

Urukun ticaret ihtiyac erkenden neolitik alan uygarlatrma ve koloniletirme srecinesokacaktr. Eldeki birok veri, El Ubeyd kltrne dayal koloni katmanlarn takiben, dahagelikin bir Uruk yaylma alan ve koloniletirme faaliyetinin varln kantlamaktadr. zellikleFrat kylarnda ok gelikin Uruk kolonilerine rastlanmtr. M.. 3500lerden itibaren gelienUruk koloniletirme hareketine kar, zaten Tel Halaf kltrnden beri byme halkalarndurdurmayan Yukar Mezopotamya kltrnn hem bir bakaldrsn, hem de karlklalveriini yanstan bir eilimin varln da eldeki arkeolojik bulgular kantlamaktadr.Blgenin ok gl i dinamikleriyle M.. 3000lerde kentlemeye baladn gsteren oksayda hyk kazs vardr. Her gn artan bulgular, ehir kltrnn de Aa Mezopotamyaya


19/75

19

tpk Msr, Elam ve Harappaya tand gibi ana kaynak blgeden tandndndrtmektedir. zellikle yakn dnemde Urfa yaknlarnda Gbeklitepedeki yerleimyerinde yaplan kazlar (M.. 10000lerde balad kantlanmtr) mevcut grlerideitirecek bulgulara yol amtr. Kylemeden nce dnemine gre dev boyutlusaylabilecek, muhtemelen tapnak olan bir kltrn varl saptanmtr. Mevcut dikili talarn

anlam tam zmlenmese de, ok gelimi bir kltr yanstt kesindir. Yeni aratrmalarkltrel merkez kaymalara yol aabilir.Babil, Asur, Hurri-Mitanni-Hitit ve Msr Yeni Hanedanl dnemlerinde uygarlklar

arasndaki iliki ve elikilerin ok younlat bir dnem sz konusudur. lk defa merkezhegemonik uygarlk dnemi balamtr. Kresellemenin farkl bir dnemi sz konusudur.Uygarlktan aldklar teknik ve dier alkanlklar uygarlk merkezlerine kar kullanan kuzeyinkabile boylaryla Ortadounun da ve l kabileleri de saldrlarn aralksz srdrmektedir.Babilliler endstri ve bilimi gelitirerek, Asurlular ise ticaret tekelini kurarak, Smer uygarlnyaad ar sorunlardan kurtarma ve yayma abasn kesintisiz srdrmlerdir. Babil bilimve endstride dnemin gerek Londras, Parisi, Amsterdam ve Venedikidir. Hatta ykselidneminde gnmzdeki New Yorktan bin kat daha fazla hrete sahipti. skender bile snmBabilde son nefesini bouna vermemitir. Saddam bile belki de Babil aknn son trajik

kurbanyd. Binlercesi daha var ki, yazya smaz. Asurun ticari tekelini zmeye abaladmda,aklma hemen Venedik, Hollanda ve ngiliz ticaret tekelleri gelir. Asur ticari tekelleri gerektentarihin belki de Fenikelilerle birlikte en giriken, yaratc irketleriydi. Orta Asyadan (inde bilegzktkleri belirtilir) Bat Anadoluya, Arabistandan Karadeniz kylarna kadar ticari alar(mehur karumlar, yani kr yerleri, krhaneler) gelitirdikleri tartmaszdr. lk byk ticariimparatorluu kurduklar kesindir. M.. 20001600, 16001300 ve 1300-600lerde, dnemhalinde kendini gsteren bu ticari ahtapot bu anlamyla bir ilktir. Fakat ticaretin de Smermerkez uygarln snrl yaymak ve derinletirmekten te bir zmleyici deeri yoktur. Kaldki, ticari tekel her zaman rahip + asker + ynetici ana tekelinin orta konumundadr.Aralarndaki anlamazlklar, paylar zerindeki kavgadan teye gitmez. Fakat Asurun, Smermerkez uygarln yaklak bin be yz yl kendi zerinden tamas asla kmsenemez.

Uygarlk zincirinin en gl halkalarndandr.

Harappa, Umman, Hititler, Mitanniler ve Msr ayn baary gsteremedikleri iin, kendiilerinden kolay zlmlerdir. Asurlularn Fenike, Med-Persler ve Ge Hititler zerinden Grekuygarln etkilemesi ticaret zerinden gerekleip, merkez uygarln kesintisiz srmesindeen belirleyici rol oynadklar inkr edilemez. Ticaret tekeli sorunlar zmez. Fakat uygarlnbirok gelitirici rnlerini (Buna fikirler ve inanlar da dhildir) her tarafa yayarak, geliipdaha uzun sre ayakta kalmasn salar. Aksi halde Harappann durumuna dlrd. Tarihbelki de birka bin yllk tekrarlar yaard. Ama yine ticari tekelin en acmasz sermaye birikimtekeli olduunu; siyasi temsilcilerinin sur rneinde gzlemlediimiz gibi en gaddaruygulamalara (insan kellelerinden kale ve sur yapma) girimekten ekinmediklerini bilmekgerekir. Dahas, fiyat farkn, mallarn mal olu deerindeki farkn kullanp, en az emeklekazanc ticari tekellerin salad da iyi bilinen bir husustur.

Burada kr amal olmayan tketim amal kk meta alveriinden, ticaretindenbahsetmiyoruz. Kr amal tekelci ticaretten bahsettiimiz srekli gz nndebulundurulmaldr. Harappann da alamad ve ticareti gelitirmedii iin kt yksekbir olaslktr. Msrn Yeni Hanedanlnn da (M.. 16001000) baarl bir da alma veticari tekel kurma yetenei kazanamad iin, i boumalar ve dtan saldrlarla sndbilinmektedir. Smerler kadar yaylsayd, belki de dnyamz farkl olurdu. in ise da tamagerei duymad. Belki de kendisi yeterince geniti. Ak ki, ilk merkez uygarlk patlamas yolat ar sorunlar dnyaya yayarak farkl bir aamaya eriebilmitir.

Tarihte M.. 16001200 dneminde ilk defa Anadolu, Mezopotamya ve Msr uygarlnndaha ok i ie geerek merkez hegemonik karakter edindiini varsayan dnrler vardr.ehirlemenin, ticaretin ve aristokrasinin altn dnemidenmese de, bir srama salad aktr.Sorunun yaygnlamasnn, merkez hegemonyann ska yer deitirip sistemin mrnnuzamasna katkda bulunduu aktr. nl Kade Antlamas (M.. 1280ler) dnemin bugereini yanstmaktadr.


20/75

20

Merkez uygarln M.. 1200-800lerde yaad bunalm, ancak demir tekniinin tuncunnne gemesiyle (M.. 30001000) hafiflemitir. retim ve sava tekniklerindeki gelimelerhep kendi dnemlerinin farklarn yaratrlar. phesiz belirleyici olan toplumsal gelimedir.Ancak bu gelime teknikle yakndan balantldr. Hegemonik merkez ilk defa Mezopotamyanndna kmaktadr. Batya, Avrupaya doru kayn ilk admlar atlmaktadr. Kara zerinden

Med-Pers mparatorluu (M.. 600330), deniz zerinden Fenikeliler (M.. 1200330) bukaymada gei aamasn tekil edecektir. Urartular da (M.. 850600) benzer bir roloynayacaktr. Toplumsal bunalm demir teknolojisi ve yaygnlap gvenlik altna alnan ticaretyolaryla tam alamasa da, hafifleip srdrlebilmitir. Med-Pers mparatorluunun(hegemonyasnn) kara ticaret yollar, Fenikelilerin ise Akdeniz ticareti zerinde yaptklarhamle nemlidir. Grekler uzun sre bu iki uygarln smrgesi, kolonileri durumundayaamlardr. Tarih (Bat merkezli tarih Bata Atina demokrasisi olmak zere, salad tmgelimeler, merkez uygarln sorunlarn zmek urada kalsn, daha da arlatrdngstermektedir. Bunlar sralarsak:

Silahlanma teknolojisinde tuncun yerine demirin gemesi birok yeni gelimeye yolaacaktr. lk defa maden aray ve ticareti byk nem kazanacaktr. Kale ve sur yapmndabyk art vardr. Kalelerin ilk grkemli rnekleri bu dnemin rndr. Ticaretin rol de

zirve yapmaktadr. Asur ve Fenikenin byk ykselii ticari tekellerin rndr. Kuzeydenskitler ve Dorlarn, gneyden Aramilerin sava kabilelerinin saldrs altnda M.. 1500-1200yllar arasnda uygarlk byk darbe alr. M.. 1200-800 dnemi daha ok gerileme dnemidir.Ayakta kalan tek g Asur mparatorluudur.

Asur a kadim tarihin en gl siyasi, askeri ve ticari glerindendir. Smer uygarlylaGreko-Romen uygarl arasndaki ara halka roln oynar. Uygarlkta kan dkcl, zorbalve ticari yaratclyla anlr. Ykl btn Ortadou halklarnca (kendi halk da dahil) bayramolarak kutlanr. Bu kutlayta nemrut ve firavun tr despotluun sona eriinin paybelirleyicidir.

Birinci dnem (M.. 2000-1600) ticari aristokrasinin ykseli dnemidir. ok arpcolarak tccar ve siyasi erk sklkla ayn kiide tekel olarak temsilini bulur. Siyasi ve ticari g

tekelinin ilk defa Asur topluluklarnca kurulduu belirtilebilir. Geni bir tarihi mirasadayandklarn, El Ubeyd-Uruk-Ur-Babil ticari birikimlerini kullandklarn, onlarn izini takipettiklerini, M.. 2000lerden itibaren tm uygarlk alanlarnda ve komu neolitik ky ve gertopluluklaryla ticareti gelitirdiklerini, belli bal merkezlerde ticari koloniler kurduklarn, ilkdefa bamsz kapitlasyoncular gibi altklarn, ok geni kervan alarna sahip olduklarn,ticari bilinci en yksek uygarlk olduklarn, tm bu stratejik ilikileri gvencelemek iin okacmasz g kullandklarn rahatlkla belirtebiliriz. Ninova bir nevi Hollandann Amsterdamgibi zenginlie, altn ve gme boulur. En kaliteli kuma merkezi, en nl saraylar artkNinova ve yaknlarndaki ehirlerde toplanr. Amsterdamn Parisle rekabeti gibi, Ninovann(Asur) rakibi de Babildir. Birbirlerini etkilemek ve hegemonya altna almak iin byk abaharcarlar. Ekonomik, ticari, siyasi ve askeri atmalar karlkl karlar nedeniyle eksik olmaz.Birbirlerine devrevi stnlk kursalar da, nihai stnlk kuramazlar.

Asur uygarlk pratiinden karlabilecek en nemli sonu, ticaret tekeliyle siyasi tekelin iielii ve savalarla ilgisidir. Siyasi ve ticari tekelin uygarlk tarihinde en nemli bir aamasdrAsur. Denilebilir ki, Pers mparatorluundan nce Msr, in ve Hint uygarl arasndaki birincilmerkezi halkay Asur ticaret tekelleri kurmutur. Ticari bir dnya yaratmlardr. Dnemin birnevi kresellii sz konusudur. Yine ticari tekelin ekonomi olmad, ekonomiye eine azrastlanr bir terr rejimiyle dtan dayatlp halklar ve kabilelerin bin bir emekle topladklar,yarattklar birikimleri gasp ettii ortaya kmaktadr. Devlet olmadan ticari tekelinyryemeyecei ok aktr. Daha nceki siyasi tekeller tmyle tarmn kleci tarzyla ilikiliiken, ilk defa ticaret tarmla denk gelen bir arlk kazanmtr. Ticari tekeli kapitalizm olaraktanmlarsak, siyasi tekelin tarmdaki art-rn gaspnda daha etkin smrc bir g olarakuygarlkta yerini almaktadr. mparatorluk tarmdan ziyade ticaretin tahrik ettii bir ynetimbiimidir. Yol gvenlii uzun alan ticaretinin ihtiyacdr. Bunu da ancak imparatorluk salar.iddetteki younluu ise, toplumun yeni ekonomik dayatmalara kar direnciyle i ie gelitii,byd tartma gerektirmeyecek kadar aktr.


21/75

21

Ekonomi iin tarmn, pazarn, kk ticaretin, zanaatln, ok sayda bamsz zelkesimin yararl olabilecei de aktr. Tm bu alanlardaki insan emei retkenlii gelitirendeerini kantlamtr. Ne siyasi, ne askeri, ne de ticari-ekonomik tekelin gerekmediini tespitetmek zor deildir. Asur olmasayd ekonomi duracak myd?Tersine, barl bir ortamn dahafarkl ve olumlu bir ekonomik yaam mmkn klaca anlalrdr. Demokrasi kart ynetim

olarak devlet sadece gereksiz deildir; ortaya kard brokrasiyle, yol at savalarla,yapt gasplarla ekonomi ve toplumu tahrip eden bir gtr. Burada ehri ve tabakalamannnemini, gereini tartmyorum; tanrsal ideolojik klflara brndrlm, etrafnda sk biraskeri-siyasi duvar ren zorba gcn uygarlkla ilikisini sorguluyorum. ehirlemenin olumluyanlar anlamnda varsa bile bir uygarlk, bunun nasl kirletildiini, muazzam bir geriletici vetutucu engelle olumsuzlatrldn tekrarlyorum. Ynetim koordinasyonu ayr, zorba ve gasptekeller ayrdr.

Msr, Hint ve inin uygarlk ana nehrine katklarn tartmak byk bir alma ister.Bunun yeri buras deildir. Fakat neden daha ok tarm arlkl olduklarn, kendi blgeleriniama irade ve gcn niye gsteremediklerini zce sorgulamak retici olabilir. Kendi ilerindeolduka gelikin olduklar, ok uzun sreli ayakta kallarn ekonomik tekele, zellikle uzunalan ticaret tekelciliine bavurmamalarna borlu olduklar kansndaym. nn de d

ticareti yok gibidir. Tarm ve ticaretin iyapsnda da tekele fazla ans tannmad grlyor.Mevcut siyasi tekel ekonomik tekelcilikten uzak kald oranda uzun mrl oluyor. Siyasi veaskeri g dta tehlikeleri, ite kaosu nleme anlamnda daha az itiraz topluyor. Dolaysylamr uzuyor. Son tahlilde bunlar da ekonomik rant tekelleridir. Ama grtlana kadar ekonomiktekellere boulmadklar da anlalr bir husustur.

Msrn yapamad ve bo brakt uzun alan ticaretini Dou Akdenizde slenmi Fenikeadl kavim gerekletirmitir. Akdenizin her tarafnda ilk ticari kolonileri kurma baarsFenikelilerindir. Ortadou ve Msr kltrn Avrupaya ilk yaygnlatranlar da Fenikelilerdir.Alfabe ve gemi yapm sanatlar uygarlk asndan etkileyicidir. Yunanllara alfabeyi onlarretmitir. lk limanlar onlar kurmutur. Manevi kltrn tanmasnda da rolleri nemlidir.Uygarlk tarihinde en az Urartular kadar etkileyici bir izdir.

Grek-Roma uygarlnda zerk kent, pazar ve ticaretin yaygn ve youn bir hal aldngrmekteyiz. Uruk ve Urun mirasn devralan Babil ve Asur despotizmi, ekonomiye belki de ilk

defa ticaret acenteleri (Bir nevi pazar-karum-kr kavramlarnn i ielii sz konusudur) aarakuygarla yeni bir katkda bulunmulardr. Zaten ticaret kolonileri Uruk ve hatta ncesine kadargitmektedir. Deiimin artmas ve pazarn oluumu, Asur devletinin ilk grkemli imparatorlukolarak tarih sahnesine kn hazrlar. mparatorluklar esas olarak ekonomik yaam iinduyulan gvenlik ihtiyacna cevaptr. Asurda ekonominin belkemii ticaret olduu iin, ticaretve karumlar imparatorluk tarznda bir siyasi rgtlenmeyi gerektirmitir. Tarih Asurmparatorluunu en gaddar imparatorluk, despotizm rnei olarak deerlendirir ki, yine temelticaret tekelcilii dediimiz taslak halindeki kapitalizmdir. Asur ticaret-tekel kapitalizmistyapda en gaddar imparatorluk ynetimini getirmitir.

Grek-Roma siyasi erki, Asur mirasna Fenikelilerden kalma kent ticaret kolonileri mirasn

da ekleyerek, daha gelikin bir siyas styapyla ekonomik altyap oluturmay baarmtr.Deiim yaygnlam, zerk kent, pazar, ticaret ve rekabet snrl da olsa devreye girmitir.Krlar dengeleyecek kadar bir kentlemeye tank olmaktayz. Krlar artk deiim amacylakentler iin daha ok artk-rn rtmektedirler. Dokuma, gda rnleri ve maden ticaretigelimitir. zellikle yol alar inden Atlas Okyanusuna kadar rlmtr. randaki siyasi erkdou-bat ticareti nedeniyle kalc bir tccar imparatorluuna dnmektedir. Grek ve Romayhegemonya altna alacak kadar zorlamtr. in, Hint ve Orta Asya kavimlerinin ve siyasierklerinin batya doru istila hareketleri nnde temel benttir. Batnn da douya karistilasnn nnde ayn bent ilevini srdrecektir. skender ve ardllar ancak ksa bir zamandiliminde (M.. 330-250) bu bendi ykp baraj kapaklarn aabileceklerdir.

Greko-Roma uygarl, kapitalist ekonomininilk rneklerine en ok rastladmz meknda temsil eder. Kentlerin zerklik derecesi, pazarda deiim ve fiyat belirlenmesi, byktccarlarn varl kapitalizmin eiine kadar gelindiini gsterir. Gerek krsal alann kentkarsndaki gc, gerek imparatorluk rgtlenmesi (esas olarak kr ekonomisine dayanrlar)


22/75

22

kapitalistlerin hkim toplumsal sistem haline gelmelerine engel olur. Kapitalistler azami byktccar seviyesinde kalrlar. retime ve endstriye mdahaleleri ok snrldr. Ayrca siyasierkin sk engellemeleriyle kar karyadrlar. Efendiye bal klelik henz gl konumunuyaamakta olup, igcnn serbest yaama ans yok denecek kadar azdr. Kadnlar cariyeolarak, erkekler de tm bedenleriyle kle olarak alnp satlr. Kle ekonom isinin tek belirleyici

gcnn iddet olduu tartmaszdr. Sadece bir ekonomik deer olarak klelerin varl,iddet-ekonomi (art-rn gaspna dayal ekonomi) ilikisine hibir tartmaya yer vermeyecekkadar aktr. in ve Hint ilka sisteminde siyasi ve askeri kast kuruluundan kapitalistsmrgecilie kadar, altndaki tm toplumu bir nevi ekonomik sektr olarak grp altrarakynetmeyi temel grevleri ve doal haklar saymakta, daha dorusu tanrsal haklar olarakgrmektedir.

Greko-Romen dnemine kadar ksaca zetlediimiz bu zincirleme reaksiyon krizli birsretir. Tarm ve ticaretin eitli nedenlerle baz alanlarda kmesi, zayflamas krizleri hepdevrede tutar. klim, ar retim, i ve d atmalar, i ve d gler, verimli retim tarzlar,askeri, siyasi ve ideolojik konularda analitik ynden daha gelikin sistem (felsefe) vergtlemeler belli bal kriz nedenleridir. Tekel kliklerinden yok olmak istemeyen ve payartrmndayatan kesimleri, atma ve savalar retim aralar rolnde kullanrlar. Ekonomi

zerine kurulu tekel olmalar nedeniyle bu byledir. zellikle ticari temele daha fazla dayaldevlet ve uygarlklar, ticari krizlerin skl nedeniyle daha ok savaa yol aarlar. Elverili iklimve sulama koullarna dzenli olarak sahip olan tarm tekellerinin egemen olduu devlet veuygarlklarn daha istikrarl ve bar iinde olmalar, krizlerin sk-sk devreye girmemesinedeniyledir. Bu perspektiften baktmzda, neden Msr, Hindistan ve inin, baz ehir, blgeve kle ayaklanmalar hari, pek az savatklar daha iyi anlalr. Genel Mezopotamya kkenliuygarlklarn yaylmac ve srekli sava olmalarnn da ticarete ar ballklarndankaynakland anlalr bir husustur. El Ubeyd, Uruk, Ur, Babil, Asur, Pers uygarlklarnn sreklikoloniletirme, yaylma ve sava ortamnda yaamalar, ticaretin retim srecindekivazgeilmez rolyle yakndan balantldr.

Greko-Romen uygarlnn hem Atina dneminde deniz ve karada, hem de Roma

nderliinde deniz ve karada srekli sefer ve sava halinde olmas, Akdeniz dnyasndakiticaretin olmazsa olmaz trnden arlyla balantldr. Uygarln kurulduu aamadan beriMezopotamya tarm ve ticaretin beii olmutur. M.. 600lerden itibaren douda Perslerin,batda Greklerve Romallarn hem kendi ana retim ve ticari blgelerinde, hem Mezopotamyaticaretine ve tarmna ballklar yznden Mezopotamya zerinde bin yllk savalaryrtmeleri de arlkl olarak ayn nedenlerledir.

Greko-Romen uygarlyla tarihin uzun sreli bir aamas en olgun dnemini yaadktansonra derin bir krize girer. Krsalda tarm, ehirde zanaatla dayal retim nemli bir artk -rne yol ayor. Artk-rnn bolluu devlet tr rgtlenmenin temelidir. Artk-rn zndekarn tokluuna alan ve beceri kazanan emekle balantldr. Kleci tarz emek sunumu vekullanm baat trdr. Bu tr zerinde ideolojik, politik ve askeri lden oluan devlet tekelikurulmaktadr. Kentlemeyle i ie gelien bu sistem, zanaatkrlkla birlikte iblmn

gelitirerek, metalama-pazar-para zincirinin oluumunu salyor. Bu halkada ticaret tekelidevreye girerek, art-rnn bir blmne el koyma imkn veriyor. Devlet iinde veyadevletlerarasnda tarm ve zanaatlkta oluan art-rne el koyma konusunda yaran vegiderek atan iki tekel z itibariyle douyor. Aralarnda keskin bir ayrm olmasa da, biroksiyasi ve askeri iliki ve atmalar zmek asndan iki tekel kavram kilit rol oynar.

c- Feodal Devlet Dneminde EkonomiDevletin kleci toplum formunun genelde M. 250-500lerde krize girdiini ve st form

olarak feodal toplumun hkimiyetiylesonulandn grmekteyiz. Bunda dtan doal toplumzelliklerine sahip barbar saldrlaryla ite yozlama ve Hristiyanln mcadelesinin etkisibelirleyici olmutur. Fakat zlen devlet deil, onun kleci formudur. Devlet kendini daha daglendirerek feodal devlet formuna kavuturacaktr.

Feodal devlet, kleliin snrl yumuatlm biimidir. Serf olarak eski kleden fark,serfin aile kurma hakkdr. Pratikte gereklemesi zor ve epey artlara bal bulunsa da, artk -


23/75

23

rn ve deere daha ok imkn verdii iin ortaa uygarlnda denenen biimdir. Ayrcauygarla, yani klelie ve ticari gaspa zorla balanmak istenen halklar, kabileler, kleler vekentlerin (zanaatkrlar) direni ve isyanlar bitmez tkenmez dier bir ana kategoridir. Uygarlksadece kapitalizmin (sermayenin) artk-deerinin deil, be bin-alt bin yllk art-rnn(sermayenin) temelinde yatt kanl, ikenceci ve smrc klecil bir sistemdir.

Feodal devlet toplumunun siyasi ve askeri kurumlamas da benzer bir olgunluk srecinitemsil edecektir. Devlet kendinden son derece emindir. Tanrnn yeryzndeki en kutsalvarldr. Askerleri de Allahn savalardr. Kutsallk maskesi iyice oturtulmaktadr. Birincikuvvet politik, ikincisi dini temsilci, ncs asker, drdncs brokrasidir. Devletin temelkurumlar iyice oturmutur. Hanedanlar gelip gitmekle birlikte, devlet kurumsal deerinden birey yitirmemektedir. Esas olan hanedanlar deil kurumlardr. Kiiler iin de ayn durumgeerlidir. Yeryz yine hkmranlarn Tanr tarafndan balanm mlkleri olarakdnlmektedir. Kullar buna rza gstermeli, hatta srekli kretmelidir. Savalara kutsallkyaftas geirilmitir. Bu, tanrsal dzen adna yaplmaktadr. Eitlik ve zgrle, insanla birbtn olarak hitap edilmesine ramen, ganimet ve hara temel smr kurumlardr. Buynyle klasik klelii srdrmektedir. Ordular daha dzenli ve srekli klnacak biimdehazrlanmaktadr. Maiyet savalndan kurum olarak orduya oktan geilmitir. Pers, Helen

ve Roma ordu sistemleri esas alnarak, Ortaan nicel ve nitel olarak daha byk ordularkurulmutur. Svari ve kl bu dnemin ordu simgeleridir. valyelik kurumu, tm hametiylednemini yaamaktadr.

Savalar bir retim biimi olarak dnlmektedir. Fetihler nemli kr kaynaklardr.Yeni topraklarn fethi, yeni artk-rnler demektir. En gl devlet, en iyi savaan ve fethedendevlettir. Kan ve smr ile beslenme snr tanmamaktadr. Allah adna sava ancak btndnyann fethiyle tamamlanabilir. Bu ise evrensel ve sonsuz cihat anlamna gelmektedir.Toplumsal yaamda kulluk Allahtan gelen doal bir durum saylmaktadr. Kulluk terimiyaamn doutan halidir, sonradan olma bir ey deil. nsanlar kul olarak doar ve lr. Kullukdnda baka bir yaam biimi dnlemez. Bir Allah vardr, bir de kullar. Aradaki melek vepeygamberler emirleri getiren elilerdir. Sosyoloji diline evirirsek, Allahkurumsallam soyut

devlet otoritesini temsil etmektedir. Melekler memurlar ordusunu, peygamber ve ba meleklerise bakanlar, st brokrasiyi simgelemektedir. Toplumun ynetilii korkun bir simgelersistemiyle salanmaktadr. Grnr ynetimle simgesel ynetim arasnda sk bir iliki vardr.Ynetimin simgesel yan ile somut yan arasndaki ba zmeden, salkl bir toplumkavrayna ulalamaz. Toplumun plak ynetimini anlamak istiyorsak, zerindeki Panteon -tanr sistemi- perdesini kaldrmak gerekir. O zaman grlecektir ki, bin yllardr kutsallk adaltnda baskclarn ve smrclerin irkin ve zalim yz gizlenmitir.

Kadnn kafesteki durumunda sadece sesin ve ssn gelitirilmesi anlamnda deiikliklervardr. Kleliin inanlmaz boyutlarda derinletirilip gizlenmesi sz konusudur. Ortaankadn cinsiyeti toplumun ikinci byk kltrel krlmasna uratlmtr. Birinci byk kltrelkrlmay kleci devletin dou aamasnda tanra nanna -tar- kltrnde gzlemlerken,olgunlaan sistemin kadna ynelik kltrel krlmasn Musann ablas Mariam, Hz. sann

annesi Meryem ve Hz. Muhammetin ei Aye rneinde arpc bir biimde gzlemleyebiliriz.Artk hibir tanralk izi kalmad gibi, eytana en yakn bir yer

Documents

Abdullah Öcalan-Ekonomi Üzerine