1

ABC V HIN PHP

ABC V HIN PHP

(85 cu Hi - p)

Bin son

Nguyn ng Dung

V Cng Giao

L Khnh Tng

ng Minh Tun

Nguyn Minh Tun

LI GII THIU

Hin php 1992 (sa i, b sung nm 2001) ang trong tin trnh tho lun tip

tc sa i v b sung. y l mt s kin ln ca t nc v l mt dp quan trng

cc cng dn v t chc ng gp kin, thc hin quyn v trch nhim tham gia qun

l nh nc v x hi. S tham gia ca ngi dn v cc t chc, mt cch trc tip hoc

gin tip, l mt yu t thit yu bo m tnh dn ch ca hin php, bo m quyn

lp hin thc s thuc v nhn dn.

Mc d Vit Nam t trc ti nay c nhiu gio trnh, sch chuyn kho v bi

vit v hin php v sa i hin php, song nhng cng trnh ny ch yu nhm phc v

ngi c l sinh vin lut, gii lut gia, nhng ngi nghin cu v cc cng chc, vin

chc nh nc. Vic bin son cc ti liu gii thiu v hin php cho cng chng v

nhng ngi khng c chuyn mn su v php lut cha c quan tm thch ng

trong nhng nm qua. gp phn khc phc tnh trng , mt nhm ging vin ca

Khoa Lut, i hc Quc gia H Ni phi hp vi Vin Nghin cu X hi, Kinh t v

Mi trng (ISEE) bin son v xut bn cun sch ABC v hin php.

Cun sch ny bao gm nhng kin thc ph thng v hin php v vic xy dng,

sa i hin php. V th, n khng ch cp n hin php ca Vit Nam m cn ca

cc quc gia khc trn th gii. Chng ti hy vng cun sch s gip bn c c c

nhng kin thc c bn nht v nhng vn nu, lm c s ng gp mt cch

tch cc v hiu qu vo qu trnh sa i, b sung hin php hin hnh cng nh tham

gia vo vic gim st thi hnh hin php mi trong tng lai.

2

Do thi gian bin son gp rt, cun sch kh trnh khi nhng hn ch, khim

khuyt. Chng ti mong nhn c s gp chn tnh ca bn c c th hon thin

n phm ny trong cc ln xut bn tip theo.

H Ni, Xun 2013

NHM BIN SON

3

MC LC

PHN I. KHI QUT V HIN PHP V SA I HIN PHP

1. Hin php l g?

2. Tai sao cn c hin php?

3. Hin php tn ti di nhng hnh thc no?

4. Hin php xut hin t bao gi v pht trin nh th no?

5. Hin php c nhng chc nng g?

6. Hin php quan trng nh th no i vi mt quc gia?

7. Hin php quan trng nh th no i vi mi ngi dn?

8. Hin php c v tr nh th no trong h thng php lut quc gia?

9. C nhng yu t g phn bit gia hin php v cc o lut khc ca quc gia?

10. V sao ni hin php l mt kh c x hi?

11. V sao ni hin php l vn bn th hin v bo v ch quyn ca nhn dn?

12. V sao ni hin php l vn bn t chc quyn lc nh nc?

13. V sao ni hin php l phng tin bo v quyn con ngi, quyn cng dn?

14. V sao ni hin php l cng c phng, chng tham nhng?

15. V sao ni hin php l cng c nh gi mt nn dn ch?

16. Hin php vi php quyn (rule of law) lin h vi nhau nh th no?

17. Tam quyn phn lp l g? Th hin qua hin php nh th no?

18. Nguyn tc tp quyn l g? Th hin qua hin php nh th no?

19. Ch ngha hp hin l g? Lin h vi hin php nh th no?

20. Bo hin l g? C nhng m hnh bo hin no?

21. Hin php ca quc gia no c coi l c nh hng nht trn th gii? V sao?

22. Xy dng v sa i hin php l g? C g khc nhau?

23. Ti sao phi sa i hin php?

24. Nhng nguyn tc c bn ca vic xy dng, sa i hin php?

25. Quy trnh xy dng, sa i hin php nh th no?

26. Nhng ch th no tham gia xy dng, sa i hin php?

4

27. Quyn lp hin v quyn lp php ging v khc nhau nh th no?

28. Quc hi lp hin v quc hi lp php ging v khc nhau nh th no?

29. K thut lp hin l g? K thut lp hin khc g so vi k thut lp php?

30. C ni dung no ca hin php khng th c sa i khng? V sao?

31. Nhng yu t no to nn tnh bn vng ca hin php?

32. V tr, vai tr ca nhn dn trong vic xy dng, sa i hin php?

33. Trng cu dn v sa i hin php l g?

34. Tham vn nhn dn trong qu trnh xy dng, sa i hin php l g

35. X hi dn s v hin php c mi quan h nh th no? Cc t chc x hi dn

s c vai tr nh th no trong vic xy dng, sa i hin php?

36. V tr, vai tr ca cc t chc chnh tr trong vic xy dng, sa i hin php?

37. Ti sao cho n trc nm 1945 Vit Nam khng c hin php?

38. Cho n nay Vit Nam c my bn hin php?

39. Hin php Vit Nam 1946 c nhng c im v ni dung g ni bt?

40. Hin php Vit Nam 1959 c nhng c im v ni dung g ni bt?

41. Hin php Vit Nam 1980 c nhng c im v ni dung g ni bt?

42. Hin php Vit Nam 1992 c nhng c im v ni dung g ni bt?

43. Hin php Vit Nam 1992 c sa i, b sung nhng ni dung g vo nm

2001?

44. Ti sao Hin php Vit Nam 1992 cn tip tc c sa i, b sung?

PHN II. CC NI DUNG C BN CA HIN PHP

45. Hin php thng bao gm nhng ni dung g?

46. Quyn con ngi, quyn cng dn v quyn hin nh c g khc nhau?

47. Vic quy nh cc quyn trong hin php c mi quan h nh th no vi cc iu

c quc t v quyn con ngi m quc gia l thnh vin?

48. Cc quy nh v quyn con ngi, quyn cng dn thng c t v tr no

trong hin php?

5

49. Hin php trn th gii thng ghi nhn nhng quyn con ngi, quyn cng dn

no?

50. Hin php Vit Nam ghi nhn nhng quyn con ngi, quyn cng dn no?

51. Vic ghi nhn cc quyn con ngi, quyn cng dn trong Hin php Vit Nam c

g khc so vi trong hin php ca cc nc trn th gii?

52. Hin php trn th gii v Hin php Vit Nam quy nh nhng gii hn no v

quyn con ngi, quyn cng dn?

53. Hin php trn th gii v Hin php Vit Nam quy nh nhng ngha v no ca

con ngi v ca cng dn?

54. Quyn bnh ng c cp trong Hin php Vit Nam nh th no?

55. Quyn t do v an ton c nhn c cp trong Hin php Vit Nam nh th

no?

56. Cc quyn lin quan n t tng t php c cp trong Hin php Vit Nam

nh th no?

57. Quyn bu c, ng c v tham gia i sng chnh tr c cp trong cc Hin

php Vit Nam nh th no?

58. Cc quyn t do t tng, ngn lun, lp hi, hi hp c cp trong Hin

php Vit Nam nh th no?

59. Hnh thc chnh th l g? Hin php trn th gii ghi nhn nhng hnh thc chnh

th no?

60. Nhng hnh thc chnh th no tng c xc nh trong cc hin php ca

Vit Nam?

61. ng chnh tr l g? Vn ng chnh tr c quy nh nh th no trong hin

php trn th gii?

62. Vn ng chnh tr c quy nh nh th no trong Hin php Vit Nam?

63. Bu c l g? Vn bu c c quy nh nh th no trong hin php trn th

gii?

64. Vn bu c c quy nh nh th no trong Hin php Vit Nam?

65. Ch kinh t l g? c quy nh nh th no trong hin php trn th gii v

Hin php Vit Nam?

66. Ch s hu v s hu t ai dc quy nh nh th no trong Hin php Vit

Nam?

6

67. Quc hi (ngh vin) l g? C v tr nh th no trong b my nh nc?

68. T chc ca quc hi (ngh vin) c quy nh nh th no trong hin php trn

th gii v Hin php Vit Nam?

69. Thm quyn ca quc hi (ngh vin) c quy nh nh th no trong hin php

trn th gii v Hin php Vit Nam?

70. Nguyn th quc gia l ai? C v tr nh th no trong b my nh nc?

71. Thm quyn ca nguyn th quc gia c quy nh nh th no trong hin php

trn th gii v Hin php Vit Nam?

72. Chnh ph l g? C v tr nh th no trong b my nh nc?

73. T chc ca chnh ph c quy nh nh th no trong hin php th gii v

Hin php Vit Nam?

74. Thm quyn ca chnh ph c quy nh nh th no trong hin php trn th

gii v Hin php Vit Nam?

75. Th tng chnh ph l ai? Thm quyn ca th tng chnh ph c quy nh

nh th no trong hin php trn th gii v Hin php Vit Nam?

76. To n l g? C v tr nh th no trong b my nh nc?

77. T chc ca to n c quy nh nh th no trong hin php trn th gii v

Hin php Vit Nam?

78. Ti sao tnh c lp ca to n li quan trng? Hin php trn th gii v Hin

php Vit Nam quy nh nh th no v vn ny?

79. C quan cng t l g? C v tr nh th no trong b my nh nc?

80. T chc ca c quan cng t c quy nh nh th no trong hin php trn th

gii v Hin php Vit Nam?

81. Chnh quyn a phng l g? Hin php th gii v Hin php Vit Nam quy

nh nh th no v ni dung ny?

82. Cc c quan hin nh c lp l g? C nhng c quan no c quy nh trong

hin php trn th gii v Hin php Vit Nam?

83. U ban quc gia v bo v v thc y nhn quyn l g? Hin php th gii v

hin php Vit Nam quy nh nh th no v c quan ny?

7

PHN I.

KHI QUT V HIN PHP V SA I HIN PHP

Cu hi 1

Hin php l g?

C nhiu quan im v nh ngha v hin php. Tuy nhin, hiu mt cch khi

qut, hin php l o lut c bn ca mt quc gia, dng xc nh th ch chnh tr,

cch thc t chc, hot ng ca b my nh nc v bo v cc quyn con ngi,

quyn cng dn.

Trong h thng php lut ca quc gia, hin php l o lut c hiu lc php l

cao nht. Tt c cc vn bn php lut khc phi ph hp, khng c tri vi hin php.

V tr ti cao ca hin php l do n phn nh su sc nht ch quyn ca nhn dn v v

nguyn tc phi do nhn dn thng qua (qua hi ngh lp hin, quc hi lp hin hoc

trng cu dn). iu ny khc vi cc o lut bnh thng ch do quc hi (ngh vin)

gm nhng ngi i din do dn bu v u quyn xy dng.

Cu hi 2

Ti sao cn c hin php?

Lch s tn ti v pht trin ca hin php gn lin vi lch s pht trin ca loi

ngi. Do nhu cu chung sng, duy tr s tn ti v pht trin, con ngi cn c nh

nc. Cc nh nc cn c xy dng da trn nhng quy tc t chc bo m rng

b my c quan ca n c th qun l c mi hot ng trong x hi mt cch hiu

qu.

Ngay t thi c i, phng ng v cng nh phng Ty, c nhng vn

bn cp n nhng quy tc t chc v hot ng ca nh nc m i khi c coi

nh l hin php, v d nh Hy Lp. Tuy nhin, phi n thi k Cch mng T sn, do

nhu cu hon thin cc quy nh v cch thc t chc b my nh nc v ghi nhn cc

quyn t do ca ngi dn hn ch vic lm dng ca chnh quyn mi dn n s ra

i ca hin php theo cch hiu hin i.

Trong thi i ngy nay, s hin din ca hin php, thnh vn hoc khng thnh

vn, l mt tiu ch khng th thiu ca ch dn ch. Hin php c tc dng khng

nh tnh chnh ng ca nh nc, bo m quyn lc nh nc thuc v nhn dn, xc

nh nhng phng thc nhn dn thc hin quyn lc nh nc v ngn chn s xm

8

phm ca chnh quyn lc nh nc n cc quyn v t do ca ngi dn. Hin php,

do , rt cn thit cho s pht trin ca mt t nc cng nh mi ngi dn.

Cu hi 3

Hin php tn ti di nhng hnh thc no?

Xt hnh thc biu hin, c hai loi hin php: hin php thnh vn v hin php

khng thnh vn.

Hin php thnh vn c lp thnh mt vn bn ring v c tuyn b chnh

thc l lut c bn ca nh nc, c hiu lc php l ti cao. Hin ti, hu ht quc gia

trn th gii c hin php thnh vn, do dng thc ny hin php c ni dung r rng,

c th, d p dng hn hin php khng thnh vn.

Hin php thnh vn thng thng c mt vn bn duy nht, nhng i khi ngoi

vn bn chnh cn km theo cc bn tu chnh (nh Hin php Hoa K..), hoc mt vn

bn khc (nh Hin php Cng ho Php 19581..).

Hin php khng thnh vn l tp hp cc quy phm, tp qun v t tng phn

nh nhng gi tr ct li ca mt quc gia, c th hin trong mt s o lut, vn bn

chnh tr, php l v thm ch c n l. Cc quy phm, tp qun v t tng ny c coi

nh l cc quy tc mang tnh hin php, c hiu lc ti cao, cho d chng khng cu

thnh mt vn bn ring v khng c tuyn b chnh thc l lut c bn ca nh nc.

Hin ti ch c hin php ca mt vi nc (bao gm Anh, New Zealand, Israel) thuc

dng ny.

Nc Anh l mt v d in hnh ca dng hin php khng thnh vn. Hin php

nc ny c hnh thnh t cc ngun: i) Mt s vn kin php l mang tnh lch s

(i Hin chng Magna Carta nm 1215, Lut v cc quyn nm 1689..); ii) Mt s o

lut quan trng hin hnh (Lut nhn quyn nm 1998, Lut t do thng tin nm 2000,

Lut ci cch Hin php nm 2005..); iii) Mt s tp qun chnh tr (chng hn, tp qun

Nh Vua (hay N hong) tham vn cc b trng trc khi ra quyt nh..); iv) Mt s

n l ca Ta n (chng hn, phn quyt trong v Entick kin Carrington, trong xc

lp nhng nguyn tc gii hn quyn lc ca ngnh hnh php); v) Hc thuyt ca mt

s chuyn gia v hin php (chng hn nh John Locke, Walter Bagehot, A.V Dicey..).

1 Tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn 1793 ca Cch mng Php c nhc n trong Li ni u v c coi l mt phn ca Hin php Cng ho Php 1958.

9

Cn c vo th tc sa i, c th chia hin php thnh hai loi cng (rigid

constitution) v mm do (flexible constitution), trong hin php cng i hi vic

sa i phi tun theo nhng th tc c bit2, cn hin php mm do th c th sa i

theo th tc lp php thng thng ca ngh vin.

Xt theo hai tiu ch k trn, Vit Nam c hin php thnh vn v thuc dng

mm do.

Cu hi 4

Hin php xut hin t bao gi v pht trin nh th no?

Nh cp, t hng ngn nm trc cng nguyn, nhiu khu vc c

nhng o lut c thit lp iu chnh nhng mi quan h c bn trong x hi. V

th, i khi chng cng c coi l hin php. Mc d vy, theo ngha hin i, Hin

php Hoa K 1787 c tha nhn rng ri l bn hin php thnh vn u tin trn th

gii.

Trong thi k u (cui th k 18 n ht th k 19), cc hin php ch yu c

xy dng Bc M v chu u, sau dn lan sang mt s nc chu v chu M

La-tinh. Phi t sau thp k 1940, s quc gia trn th gii c hin php mi tng nhanh,

c bit khu vc chu v chu Phi, cng vi thng li ca phong tro ginh c lp

dn tc v s tan r ca h thng thuc a ca cc nc thc dn chu u. Hin nay,

khng ch cc quc gia m mt s lnh th trn th gii cng ban hnh hin php.

Trong giai on u, hin php (cn gi l hin php c in) thng c ni dung

hp (ch yu quy nh v t chc b my nh nc v mt s quyn c bn ca cng

dn). K t sau nm 1917, xut hin m hnh hin php ca cc nc XHCN (XHCN)

vi ni dung rng hn nhiu (ngoi cc vn v t chc b my nh nc v quyn

cng dn, cn cp n c ch kinh t, chnh sch vn ho, x hi, khoa hc, quc

phng, an ninh). Xen gia hai trng phi ny l mt dng hin php c ni dung

trung ho. K t u thp k 1980, hin php hin i c xu hng hin nh cc c quan

c lp gim st quyn lc (hi ng bu c quc gia, hi ng/to n hin php, ngn

hng nh nc, ombudsman, c quan cng v, c quan nhn quyn quc gia, c quan

chng tham nhng quc gia) nhng thit ch m trc t hoc cha c quy nh

trong hin php.

2V d, nh Hin php Hoa K. Vic sa i hin php ny phi c s ng ca ngh vin ca s tiu bang, hoc phi thng qua mt Hi ngh lp hin.

10

Qu trnh pht trin bao gm c vic sa i hoc thay th hin php. Hu ht cc

quc gia trn th gii u tng nhiu ln sa i hoc thay th hin php. V d, thuc

dng cng, Hin php M t 1787 n nay tri qua 27 ln tu chnh, cn thuc dng

mm do, Hin php Thi Lan t nm 1932 n nm 2007 16 ln thay i (cha

tnh cc bn hin php lm thi)S sp ca h thng cc nc XHCN Lin X-

ng u c vo nhng nm cui th k 20 dn n s thay i hin php ca mt lot

quc gia trong khu vc ny v nhiu khu vc khc trn th gii.

Cu hi 5

Hin php c nhng chc nng g?

Hin php c cc chc nng c bn sau y:

Thit lp v trao quyn cho b my nh nc: Hin php quy nh c cu ca b

my nh nc v trao quyn hn cho cc c quan nh nc chnh (quyn lp php

cho Ngh vin/Quc hi, quyn hnh php cho Chnh ph, quyn t php cho Ta

n). Ch khi c quy nh trong hin php, cc c quan nh nc v quyn lc

ca cc c quan mi c tnh php l chnh ng.

Gii hn v kim sot quyn lc ca cc c quan nh nc: Cng vi vic trao

quyn, hin php xc nh gii hn v cch thc s dng quyn lc c giao ca

cc c quan nh nc. Ngoi ra, hin php cn thit lp cc c ch v thit ch

gim st, kim sot v x l vic lm dng quyn lc ca cc c quan nh nc

(v d, c ch gim st ni b gia cc c quan nh nc; c ch gim st ca x

hi thng qua cc quyn con ngi, quyn cng dn; c ch gim st thng qua

cc c quan hin nh c lp).

Bo v, thc y cc quyn con ngi, quyn cng dn: Quyn con ngi, quyn

cng dn l mt trong nhng ni dung quan trng nht khng th thiu ca cc

hin php t trc ti nay. Bn cnh vic ghi nhn cc quyn con ngi, quyn

cng dn, cc hin php cn quy nh cc c ch, thit ch bo m rng cc

quyn c tn trng, thc hin trong thc t, v d nh U ban nhn quyn

quc gia. Chnh v vy, theo Alexander Hamilton: Bn thn Hin php, vi

ngha thc s v mc ch hu dng thc s, chnh l mt o lut v cc

quyn.3

3 Jame Madison, Alexander Hamilton, John Jay, The Federalist Pappers (U.S.A: Penguin Group, 1987), tr.477.

11

Ngoi cc chc nng c bn nu trn, mt s hin php cn ng vai tr l vn

bn tuyn b cc gi tr ct li ca mt dn tc v nhng nh hng pht trin ca

mt t nc.

nh: Ngi dn Thi Lan ang tp trung quanh Tng i Dn ch ti th Bangkok. Tng i, vi bn Hin

php 1932 nm trn b trung tm, nh du s chm dt ca ch qun ch tuyt i v chuyn sang qun ch

lp hin (qun ch i ngh).

Cu hi 6

Hin php quan trng nh th no i vi mt quc gia?

Mt bn hin php tt l nn tng to lp mt th ch chnh tr dn ch v mt nh

nc minh bch, qun l x hi hiu qu, bo v tt cc quyn li ca ngi dn. y l

nhng yu t khng th thiu mt quc gia n nh v pht trin.

Lch s nhn loi cho thy hin php gn lin vi vn mnh ca mi quc gia. S

thnh vng, tnh nng ng, sc sng to mnh m ca x hi v kh nng ho gii

khng hong mt cch nhanh chng ca mt s quc gia (Hoa K, Nht Bn, c)

c cho l xut pht t nhng nguyn tc c xc lp trong hin php ca cc nc

ny. Ngc li, s suy yu v sp ca nhiu quc gia c nguyn nhn t nhng thit

ch, quy phm chuyn chnh, tp quyn v xa ri thc t trong hin php ca cc nc

.

Cu hi 7

Hin php quan trng nh th no i vi mi ngi dn?

Mt bn hin php tt rt quan trng vi mi ngi dn, xt trn nhiu phng din.

12

Trc ht, mt bn hin php tt gip to lp mt nn dn ch thc s, trong mi

ngi dn c th t do by t t tng, kin v quan im v cc vn ca t nc

v bn thn mnh m khng s hi b n p hay trng pht. y l tin khai m v

pht huy tr tu, nng lc ca mi c nhn trong x hi, cng nh phng, chng lm

quyn v tham nhng.

Mt bn hin php tt cng ng ngha vi vic ghi nhn y cc quyn con

ngi, quyn cng dn ph hp vi cc chun mc chung ca cng ng quc t, cng

nh cc c ch cho php mi ngi dn c th s dng bo v cc quyn ca mnh khi

b vi phm. Hin php tt l cng c php l u tin v quan trng nht bo v dn

quyn v nhn quyn.

Cui cng, mt bn hin php tt, vi tt c nhng u im nu trn, s to ra s n

nh v pht trin ca t nc, qua gip ngi dn thot khi s i ngho.

Cu hi 8

Hin php c v tr nh th no trong h thng php lut quc gia?

mi nc trn th gii, hin php u c coi l o lut gc ca quc gia, l nn

tng xy dng cc o lut thng thng khc. Mi o lut thng thng u nhm

c th ho cc ch nh, quy phm ca hin php, v v vy, khng c tri vi hin

php.

Khi hin php c thay th hoc sa i, cc o lut c nhng quy nh tri hoc

cn thiu so vi ni dung ca hin php u phi c thay th hoc sa i theo. iu

ny to ra tnh thng nht ca h thng php lut quc gia.

Cu hi 9

C nhng yu t g phn bit gia hin php v cc o lut khc ca quc gia?

Mt bn hin php khc bit so vi cc o lut thng thng khc ca quc gia

nhng im c bn sau:

Tnh cht: Hin php l vn bn th hin v bo v ch quyn ca nhn dn, thng

qua vic gii hn quyn lc ca nh nc v khng nh cc quyn con ngi,

quyn cng dn. Trong khi , cc o lut thng thng l tp hp nhng quy tc

c x bt buc do nh nc lp ra qun l x hi, v th mang tnh cht l cng

c php l ca nh nc, ch yu phn nh ch ca nh nc (tuy v nguyn tc

khng c i ngc vi ch ca nhn dn v khng c tri vi hin php).

13

Phm vi v mc iu chnh: Hin php c phm vi iu chnh rt rng, lin

quan n tt c cc lnh vc chnh tr, kinh t, vn ho, x hi ca quc gia, song

ch tp trung vo cc mi quan h c bn v ch cp n cc nguyn tc nh

hng, nn tng, khng i su vo chi tit. Trong khi , cc o lut thng

thng ch cp n mt lnh vc, thm ch mt nhm quan h x hi trong mt

lnh vc nht nh, nhng i su iu chnh tng mi quan h c th.

Th tc xy dng v sa i: Quy trnh xy dng v sa i hin php bao gm

nhiu th tc cht ch v i hi nhiu thi gian hn so vi cc o lut thng

thng, c bit vi nhng hin php cng. Ngay c vi nhng hin php mm

do cng i hi vic xin kin nhn dn ( nhiu quc gia phi t chc trng

cu dn) l bt buc khi xy dng hin php (trong khi mt s quc gia vic

ny khng nht thit phi thc hin vi mi o lut thng thng). Thm vo ,

vic thng qua hin php cng i hi t l biu quyt cao hn (a s 2/3) so vi

vic thng qua cc o lut thng thng.

Cu hi 10

V sao ni hin php l mt kh c x hi?

Theo T in php lut Black (Blacks Law Dictionary), hin php l mt hp

ng gia chnh quyn v ngi dn, theo quyn cai tr ca chnh quyn do ngi dn

trao cho.

Hin php l nn tng cho vic t chc nh nc v qun l x hi. V th, vic xy

dng hin php cng c ngha l vic xc nh cch thc cc mi quan h c bn trong x

hi s c gii quyt nh th no. Do ch quyn nhn dn l quyn lc ti cao mt

quc gia nn v nguyn tc ch c ngi dn mi c quyn xy dng hin php. V vn

ny, Thomas Paine tng ni4: Hin php khng phi l o lut ca mt chnh ph,

m l o lut ca mt dn tc nhm cu thnh nn chnh ph... Qu trnh xy dng

hin php tt yu din ra nhng tranh lun v tho hip gia cc c nhn v nhm cng

dn nhm tm ra cch thc t chc nh nc v qun l x hi mang li nhiu li ch tt

nht cho tt c mi ch th. V th, c th coi hin php l mt kh c x hi, mc d

trn thc t iu ny khng bao gi chnh xc hon ton, bi rt t khi tt c c nhn v

nhm trong x hi mt quc gia u c th tham gia v c vai tr, nh hng thc s

trong qu trnh xy dng hin php.

4 Thomas Paine (1737-1809) - nh trit hc, nh cch mng, ngi theo trng phi ch ngha t do c in, mt nhn vt ni bt trong phong tro Khai sng. ng l ngi ng h nhit tnh cuc cch mng ginh c lp ca cc thuc a M khi ch Anh. Nhng tc phm ni ting ca ng bao gm: Common Sense (1776), Rights of Man (1791), The Age of Reason (1794), Agrarian Justice (1795)..

14

Cu hi 11

V sao ni hin php l vn bn th hin v bo v ch quyn ca nhn dn?

Thut ng ch quyn nhn dn c cp vo th k XVIII bi J.J.Rousseau, ch

ch chung ca cng ng x hi (nhn dn). Theo Rousseau, ch quyn nhn dn mang

tnh cht ti cao, khng th t b v khng th phn chia. Vic chia quyn lc nh nc

thnh cc quyn lp php, hnh php v t php ch l biu hin bn ngoi, cn thc cht,

cc b phn ny u ph thuc vo v nhm thc hin quyn lc ti cao ca nhn dn.

Ch quyn nhn dn l nn tng cho s ra i ca nh nc, v th cao hn, chi phi v

l c s bo m s thng nht ca quyn lc nh nc.

Hin nay, t tng v ch quyn nhn dn c tha nhn rng ri hu ht

cc quc gia trn th gii. Hin php ca cc nc, di cc hnh thc khc nhau (nhng

thng thng ngay Li ni u), u khng nh nhn dn l ngun gc ca quyn lc

nh nc. V d, Li ni u ca Hin php Hoa K 1787 nu rng: Chng ti nhn dn

Hp chng quc Hoa K, vi mc ch xy dng mt Lin bang hon ho hn, thit lp

cng l, duy tr an ninh trong nc, to dng phng th chung, thc y s thnh vng

chung, gi vng nn t do cho bn thn v con chu chng ta, quyt nh thit lp hin

php ny cho Hp chng quc Hoa K. Hoc Li ni u Hin php nm 1946 ca nc

Vit Nam Dn ch Cng ha quy nh: c nhn dn trao cho trch nhim son tho

hin php, Quc hi nhn thy hin php cn phi c xy dng theo cc nguyn tc

sau: on kt ton dn khng phn bit ni ging, giu ngho, gi trai, tn gio; bo

m cc quyn t do dn ch cho nhn dn; kin thit quc gia trn nn tng dn ch.

th hin v bo v ch quyn nhn dn, thng thng hin php ch c th

c thng qua vi s chp thun ca nhn dn (qua trng cu dn). Thm vo , hin

php thng quy nh cc nguyn tc bu c (t do, ph thng, bnh ng, trc tip v b

phiu kn) nh l phng thc nhn dn y quyn cho cc thit ch i din. Ngoi ra,

vic quy nh cc c ch, thit ch gim st, kim sot quyn lc (gia cc c quan nh

nc v gia nhn dn vi nh nc) trong hin php cng l nhng cch thc bo

m quyn lc ca nhn dn.

Cu hi 12

V sao ni hin php l vn bn t chc quyn lc nh nc?

Hin php ca quc gia no cng ng vai tr nh l mt o lut gc, c bn v

khi qut nht, v t chc quyn lc nh nc. Chng u c nhng ch nh (tp hp

15

cc quy nh, quy phm) xc lp c cu, cc quy tc t chc, vn hnh v mi quan h

gia cc cu phn c bn ca b my nh nc, bao gm c quan lp php (quc

hi/ngh vin), c quan hnh php (chnh ph) v c quan t php (ta n). Da trn cc

ch nh ny ca hin php, cc o lut v t chc nh nc s c xy dng chi

tit ho nhng vn cn cha c th. Cc o lut ny ch c th c th ha m khng

c c nhng quy nh tri vi hin php.

Cu hi 13

V sao ni hin php l phng tin bo v quyn con ngi, quyn cng dn?

Nh cp, mt trong nhng chc nng c bn ca hin php l bo v cc quyn

con ngi, quyn cng dn. Thng qua hin php, ngi dn xc nh nhng quyn g

ca mnh m nh nc phi tn trng v bo m thc hin, cng nhng cch thc

bo m thc thi nhng quyn .

Vi tnh cht l vn bn php l c hiu lc ti cao, hin php l bc tng chn quan

trng nht ngn nga nhng hnh vi lm dng, xm phm quyn con ngi, quyn

cng dn, cng nh l ngun tham chiu u tin m ngi dn thng ngh n khi cc

quyn ca mnh b vi phm. Hiu lc bo v quyn con ngi, quyn cng dn ca hin

php cn c pht huy qua vic hin nh cc c ch, thit ch bo v quyn, c th nh

thng qua h thng to n t php, cc c quan nhn quyn quc gia, c quan thanh tra

Quc hi (Ombudsman) hay to n hin php

Cu hi 14

V sao ni hin php l cng c phng, chng tham nhng?

Theo T chc Minh bch Quc t: Tham nhng l lm dng quyn lc c giao

thu li ring. T nh ngha ny, c th thy bn cht ca tham nhng chnh l s tha

ho ca quyn lc mt qu trnh mang tnh quy lut m c John Acton (1834-

1902) vch ra t nm 1887: Quyn lc dn ti s tha ha. Quyn lc tuyt i dn ti

s tha ha mt cch tuyt i.

ngn nga tham nhng cn phi kim sot v ch c nhng ch th nm gi

quyn lc. y l mt trong nhng chc nng c bn ca hin php. Tu theo tng quc

gia, hin php quy nh nhng cch thc gim st, kim sot quyn lc khc nhau, song

u trin khai theo c hai phng din: gim st, kim sot trong ni b cc c quan nh

16

nc (m c trng l c ch tam quyn phn lp) v gim st, kim sot ca nhn dn t

bn ngoi vi b my nh nc.

Ngoi nhng quy nh v kim ch i trng gia ba nhnh lp php, hnh php, t

php, hin php ca mt s quc gia, v d nh Thi Lan, cn quy nh nhiu c ch v

thit ch gim st quyn lc khc b sung, h tr ln nhau, c th nh: ch bt kh

kim (cm cc quan chc nh nc khng ng thi gi hai chc v hay c vai tr trong

cc ng chnh tr); ch cng khai, minh bch ti sn v thu nhp (ca cc quan chc

nh nc); cc quy nh chng xung t li ch (cm cc quan chc v ngi thn trc

tip hay gin tip tham gia cc doanh nghip nh nc hay cung cp dch v cng); m

rng cc quyn dn s chnh tr, c bit l t do thng tin, ngi dn d dng gim

st chnh ph; thnh lp cc thit ch hin nh c lp gim st, x l cc quan chc

tham nhng, c th nh to n hin php (thm ch c to n hnh s ring xt x

nhng ngi gi chc v chnh tr cao), U ban chng tham nhng quc gia, c quan

Thanh tra Quc hi, Hi ng Kim ton quc gia, U ban Nhn quyn quc gia, Hi

ng bu c quc gia

Cu hi 15

V sao ni hin php l cng c nh gi mt nn dn ch?

Theo Patrick Henry5: Hin php khng phi l mt cng c ca chnh ph n p

nhn dn, m l mt cng c nhn dn kim ch chnh ph ... Cu ni ny phn nh

mt cch khi qut mi quan h gia hin php v dn ch. N cng c ngha l thng

qua hin php c th bc u nh gi c mt nn dn ch.

Bn cht ca hin php l dn ch, v n th hin quyn lc ca nhn dn v phi

c thng qua vi s ng ca nhn dn. Nh vy, hin php phn nh mt nn dn

ch trc ht qua cch thc lm ra n. V kha cnh ny, kh nng, mc tham gia

(thc cht) ca ngi dn vo vic xy dng v thng qua hin php t l thun vi tnh

dn ch ca mt nh nc. mt quc gia cng dn ch, nh nc cng p dng nhiu

bin php ngi dn c th t do v thun li ng gp kin vo vic xy dng hin

php, cng nh vo vic b phiu trong cc cuc trng cu dn v hin php. Thm vo

, mt quc gia dn ch, qu trnh trng cu dn v xin kin nhn dn c thc

hin mt cch trn trng, minh bch, di s gim st cht ch ca bo ch v cc t chc

x hi dn s. iu ny rt quan trng v hu ht cc nc thc hin trng cu dn hoc

5 Patrick Henry (1736-1779) - thng c bang Virginia ca M nhng nm 1770, mt trong nhng ngi sng lp ra nc M, thnh vin ca Hi ngh lp hin 1787, ni ting vi t tng cch mng v tinh thn kin quyt chng tham nhng.

17

cc hnh thc xin kin nhn dn v d tho hin php, nhng nhiu quc gia qu trnh

ny c tin hnh mt cch hnh thc, thiu minh bch hoc i km vi s e do (cng

khai hay ngm ngm) ca chnh quyn khin ngi dn khng dm th hin quan im

tht s ca mnh.

Tnh cht, mc ca mt nn dn ch cng c th hin qua ni dung ca hin

php. V kha cnh ny, mt hin php cng c c ch gim st quyn lc v bo v

quyn con ngi, quyn cng dn tin b th cng th hin tnh cht, mc dn ch cao

ca nh nc. l bi ch trong mi trng dn ch, cc vn ny mi c khng

nh trong hin php. n lt n, mt khi c ghi nhn trong hin php, nhng vn

ny s l nn tng thc y nn dn ch ca quc gia.

Cu hi 16

Hin php v php quyn (rule of law) lin h vi nhau nh th no?

Php quyn (rule of law, hay nh nc php quyn nh thng gi Vit

Nam), theo nh ngha gin d ca Max Weber, l mt trt t x hi da trn s thng

tn lut php. Trt t ny phn nh quan nim ca John Locke: "T do ca con ngi

trong mt ch cai tr c ngha l sng theo mt lut l bn vng, chung cho c mi

ngi trong x hi; lut l ny phi c quy nh bi c quan lp php c thit

lp trong ch .6

T tng php quyn xut pht phng Ty t thi La M v c pht trin

hon chnh bi thuyt ch ngha hp hin (hoc ch ngha lp hin - constitutionalism) -

hc thuyt chnh tr, php l cho rng quyn lc nh nc phi c quy nh bi hin php,

nh nc phi qun l x hi theo hin php, c nhim v trc ht l nhm phc v cng

ng v bo v cc quyn, t do ca con ngi. Nh vy, gia php quyn v hin php c

mi quan h khng tch ri. T trc n nay, nhng t tng php quyn lun l nn tng

cho ni dung v phn nh tnh cht tin b ca cc bn hin php.

Cn phn bit gia php quyn (rule of law) v cai tr bng php lut (rule by

law). Trong nh nc cai tr bng php lut, lut php l mt cng c ca chnh quyn

cai tr x hi v nh cm quyn trn php lut. Tri li, trong nh nc php quyn,

khng mt ch th no, k c chnh quyn, c vt qua lut php; mi ch th u

bnh ng trc lut php, nh nc phi hnh ng trong khun kh lut php v lut

php l cng c iu chnh quyn lc ca chnh quyn.

6 Trch trong Lun thuyt v Chnh quyn Dn s, Tp 2, Chng 4

18

Cu hi 17

Tam quyn phn lp l g? Th hin qua hin php nh th no?

Tam quyn phn lp l ni dung hc thuyt ca Montesquieu, trong phn chia

quyn lc nh nc cho ba nhnh lp php, hnh php v t php. Mc ch l to c

ch ni b gim st, ngn nga s lm quyn trong b my nh nc.

Trong thc t, t tng v vic phn chia quyn lc trong t chc nh nc c

cp bi mt s nh trit hc khc, bao gm John Locke, v c p dng ( mc

nht nh) t thi La M c i. Tuy nhin, ch n Montesquieu th t tng ny mi

c pht trin thnh mt hc thuyt c lp, hon chnh.

Hc thuyt tam quyn phn lp c p dng mt cch ph bin trong hin php ca

cc nc t sn (m in hnh l Hin php Hoa K). Da trn hc thuyt ny, hin php

ca cc nc t sn giao quyn lp php cho ngh vin (l c quan i din c bu ra

bng tuyn c, c coi l biu hin ch chung ca quc gia), quyn hnh php cho

chnh ph (l c quan c trch nhim thc thi lut php c nh nc ban hnh),

quyn t php cho to n ( phn x nhng vi phm php lut). Bn cnh , tu quc

gia, hin php cn c nhiu quy nh v mi quan h rng buc gia ba c quan lp php,

hnh php v t php. V d, theo Hin php Hoa K, Ngh vin c quyn thng qua lut

nhng c hiu lc phi c Tng thng k ph chun. Ngc li, Tng thng c

quyn k kt cc iu c quc t nhng phi c Thng vin ph chun. T sau v

Marbury kin Madison, nhnh t php Hoa K c quyn xem xt cc o lut c

ban hnh liu c vi hin hay khng

Tnh n nay, s phn quyn v rng buc theo hc thuyt tam quyn phn lp to

ra c ch ni b hu hiu nht cc nhnh quyn lc nh nc gim st, kim ch v

i trng nhau, ngn nga s lm quyn; ng thi vn bo m nhng mi lin h cn

thit gia cc nhnh quyn lc b chia tch nhng c quan ny c th cng tc vi

nhau v li ch chung ca t ncChnh v vy, khng ch hin php cc nc t sn

m hin php ca hu ht quc gia trn th gii hin nay u c xy dng da theo l

thuyt tam quyn phn lp, d mc v cch thc p dng t nhiu khc nhau.

Cu hi 18

Nguyn tc tp quyn l g? Th hin qua hin php nh th no?

19

Nguyn tc tp quyn (hay nguyn tc tp quyn XHCN) l nn tng t chc b my

nh nc ca cc nc XHCN. Nguyn tc ny cao v tr, vai tr ca c quan i din

cc cp (Quc hi, Hi ng nhn dn) trong tng th b my nh nc. Theo nguyn tc

ny, hin php xc nh c quan i din cao nht (Quc hi) cng l c quan quyn lc

nh nc cao nht, c quyn bu ra cc c quan khc trong b my nh nc, bao gm

chnh ph v to n ti cao, ng thi trao cc chc nng, nhim v v gim st hot

ng ca cc c quan .

Nguyn tc tp quyn XHCN c ngun gc t l lun ca ch ngha Mc Lnin,

gn lin vi yu cu xy dng nh nc chuyn chnh v sn. Ly hnh mu t Cng x

Pari nm 1871, C.Mc phn tch v cho rng y l mt m hnh t chc quyn lc nh

nc kiu mi, cho php chnh quyn tp trung vo tay giai cp cng nhn v xo b ch

t hu t bn. Sau khi Cch mng thng Mi Nga (1917) thnh cng, trc nhu cu

xy dng, cng c nh nc chuyn chnh v sn, V.I.Lnin p dng t tng ca C.Mc

trong thc t bng cch lp ra cc X-vit - nhng c quan i din dn c, tp trung

trong tay c quyn lp php, quyn kim sot vic chp hnh cc php lut, ng thi

trc tip thc hin php lut thng qua cc u vin.

Vic tp trung quyn lc nh nc vo mt c quan i din dn c c cho l gip

bo m tnh thng nht ca quyn lc v nguyn tc ton b quyn lc thuc v nhn

dn. Mc d vy, do quyn lc lun c nguy c b tha ho, tp trung quyn lc d dn

n tnh trng quan liu, tr tr v lm quyn do thiu gim st, kim sot ni b. Hu qu

l hiu nng qun l ca b my nh nc thp, tham nhng ph bin, cc quyn con

ngi, quyn cng dn b vi phm.

khc phc hn ch ca nguyn tc tp quyn, t trc n nay cc nh nc

XHCN c gng p dng nhiu bin php nh thit lp h thng c quan vin kim st,

xy dng mt c ch kim sot ln nhau gia cc c quan trong vic thc hin cc quyn

lp php, hnh php, t php...nhng thc t cho thy nhng bin php ny rt t hiu

qu.

Cu hi 19

Ch ngha hp hin l g? Lin h vi hin php nh th no?

Theo T in Stanford (Stanford Encyclopedia of Philosophy), ch ngha hp hin

(constitutionalism, cn c gi l ch ngha lp hin, ch ngha hin php) l mt t

tng xut pht t cc hc thuyt chnh tr ca John Locke v nhng ngi sng lp ra

Hin php M, theo quyn lc chnh quyn cn phi c gii hn v mt php l v

20

chnh ph phi tun th nhng gii hn trong hot ng. Theo mt nh ngha khc,

ch ngha hp hin c ngha l "mt tp hp tng, thi v khun mu hnh ng

phn nh nguyn tc l thm quyn ca chnh ph xut pht t ngi dn v b gii hn

bi hin php.7

Nh vy, c th thy ch ngha hp hin v hin php c mi quan h khng tch ri.

Tt c nhng c im bn cht ca ch ngha hp hin, t quyn lc ti cao ca nhn

dn, gii hn ca quyn lc nh nc v vic gim st, kim sot quyn lc...u c

th hin trong hin php. Chnh v vy, c quan im cho rng, ch ngha hp hin (hiu

theo khi nim miu t) thc cht l mt nh ch chnh tr c xy dng vn hnh da

trn mt o lut ti cao l hin php.8

Ch ngha hp hin gip gii quyt tnh th lun qun ca nhn loi m mt tc gi

ch ra, l: Bt c thit ch no s dng quyn lc bo v ti khi b hng

xm cp bc, tt c th s dng quyn lc ph hy hoc n l ha ti.9 Ni cch

khc, mt khi chng ta c gii thot khi tnh trng v chnh ph th rt c th s sm

b km kp bi mt chnh th chuyn ch. Bng vic n nh rch ri nhng gii hn

quyn lc ca chnh quyn v thit lp nhng c ch gim st, ngn nga s lm dng

quyn lc , ch ngha hp hin l cng c gip nhn loi gii quyt nghch l ny.

Tuy nhin, cn thy rng tuy gn lin vi hin php, song khng phi mi quc gia

c hin php thnh vn u thc thi ch ngha hp hin, trong khi c nhng quc gia c

hin php khng thnh vn, tiu biu nh nc Anh, li rt tun th nhng nguyn tc

ny. Ni cch khc, khi ni n ch ngha hp hin, iu quan trng nht khng phi l c

mt bn hin php, m l vn ha, truyn thng chnh tr ca mt quc gia cho php bo m

rng chnh quyn ch c th lm nhng g trong gii hn c nhn dn cho php.

Mt im na l nhng ch nh v gii hn quyn lc trong hin php thng khng

ngn chn s lm dng quyn lc ca chnh quyn. Chnh v vy, hin php cn c

thm nhng quy phm khc phng nga nhng hnh vi vi hin m thc cht l s ph

hoi ch ngha hp hin. Theo ngha , mt tc gi cho rng, ch ngha hp hin cn gm

cc yu t: (1) Chnh quyn ph hp vi hin php; (2) Phn chia quyn lc; (3) Ch

quyn ca nhn dn v chnh quyn dn ch; (4) Gim st php l; (5) C quan t php

c lp; (6) Chnh quyn b hn ch bi o lut v quyn; (7) Kim sot cnh st; (8)

7 Don E. Fehrenbacher, Sectional Crisis and Southern Constitutionalism, Louisiana State University Press, 1995. 8 Giovanni Sartori, The Theory of Democracy Revisited, Chatham House Publishers, 1987, tr.309. 9 Janes Holmes, Women, Men, and Politeness, Language Arts & Disciplines, 1995, tr.270-271.

21

Qun i nm di s iu khin ca dn s; v (9) Khng quyn lc no ca nh nc

c th nh ch hot ng ca mt phn hoc ton b hin php.10

Cu hi 20

Bo hin l g? C nhng m hnh bo hin no?

Bo hin (hay cn c gi l bo v hin php, kim hin, gim st t php hoc

ti phn hin php constitutional review/judicial review), theo nh ngha ca mt s t

in php lut ph bin, l thm quyn ca cc ta n ca mt quc gia c xem xt v

nh gi tnh hp hin ca cc o lut hoc quyt nh ca cc c quan lp php, hnh

php, t php.

S d bo hin thng c gi l ti phn hin php (gim st t php/ judicial

review) v t trc n nay n gn lin vi chc nng ca ta n trong vic xem xt tnh

php l trong hot ng ca cc c quan hnh chnh. Tuy nhin, c cch hiu bo hin

rng hn, trong ch th ng vai tr ny khng ch l to n m cn bao gm ngh

vin v hi ng hin php.

M hnh bo hin c (chu u), cn c gi l m hnh bo hin tp trung,

trao quyn bo hin cho mt ta n chuyn trch gi l Ta n Hin php. M hnh bo

hin Hoa K, cn c gi l m hnh bo hin phn tn, trao quyn bo hin cho tt c

cc ta n, m thm quyn cui cng l Ta n Ti cao. Theo mt thng k trn phm vi

ton th gii, hai m hnh bo hin c s dng ph bin nht l m hnh to n hin

php kiu chu u (chim 29,61%) v m hnh Hoa K (chim 29,05%). Tip theo l

cc m hnh to thng thm kiu chu u (chim 11,7%).11

10 Xem Louis Henkin, 2000 (trch t Bo Li, What is Constitutionalism? Perspectives, Vol. 1, No. 6, http://www.oycf.org/Perspectives2/6_063000/what_is_constitutionalism.htm. 11

Arne Mavi, Historical Steps in the Development of Systems of Constitutional Review and Particularities of Their Basic Models, ti http://www.concourts.net/introen.php. S liu cp nht n ngy 1/4/2010.

22

nh: Mt phin x ca Ta n Hin php Nga, c quan c thnh lp theo Hin php CHLB Nga 1993.

Cu hi 21

Hin php ca quc gia no c coi l c nh hng nht trn th gii? V sao?

Theo mt d n nghin cu, k t nm 1789 n nm 2000, c hn 800 bn hin

php thnh vn c cc quc gia trn th gii thng qua12 (tnh c nhng hin php m

cc quc gia sa i, b sung).

Mc d vy, cc chuyn gia u cho rng, Hin php 1787 ca Hoa K l bn hin

php ni ting v c nh hng nht trn th gii t trc n nay.

Ngay t khi mi ra i, nh hng ca Hin php Hoa K lan rng trn ton th

gii. n gin l bi bn hin php ny th hin mt cch tuyt vi t tng v mt

chnh quyn ca dn, do dn v v dn (li ca Tng thng Abraham Lincoln) trong mt

vn bn m quyn lc nh nc c cu trc khoa hc, cht ch, da trn hc thuyt

tam quyn phn lp ca Montesquieu. Chnh v vy, k t khi c hiu lc, bn hin php

ny tr thnh m hnh tham kho cho vic xy dng hin php ca rt nhiu quc gia

khc trn th gii.

Ni v bn hin php k trn, nguyn Th tng Anh William Ewart Gladstone

(1809 1898) cho rng: l "tc phm tuyt vi nht tng c sn sinh ra vo mt

thi im nht nh bi tr c v mc ch ca con ngi". Cn theo Albert P. Blaustein*,

Hin php Hoa K l mt hng xut khu quan trng nht ca nc M.

Cu hi 22

12 http://www.constitutionmaking.org/reports.html. * Albert P.Blaustein l Gio s Lut ti Khoa Lut Rutgers, i hc Tng hp Bang New Jersey. ng l tc gi ca nhiu cng trnh hc thut v ch ch ngha hp hin gm tc phm su tp v Hin php Hoa K c nhan Hin php ca cc quc gia ph thuc v cc quc gia c ch quyn c bit. Blaustein gip son tho hn 40 hin php trn khp th gii. Nm 1991, ng gip son tho Hin php Lin bang Nga. Gio s Blaustein mt nm 1994.

23

Xy dng v sa i hin php l g? C g khc nhau?

Xy dng hin php (cn c gi lp hin hay lm hin php) l vic tho lun,

son tho, ban hnh hin php.

Sa i hin php l vic iu chnh hoc b sung thm mt s iu khon vo

hin php hin hnh. Trong cc x hi dn ch, hin php ra i nhm quy nh cc quy

tc trch nhim, gii hn quyn lc ca nh nc nhm bo m ch quyn ca nhn dn

v cc quyn, t do ca con ngi. Sau khi ra i, theo thi gian, cc quy nh ca hin

php c th phi sa i ph hp vi nhng bin ng ca cuc sng.

Xy dng v sa i hin php l nhng s kin chnh tr c bit, phn nh bn

cht dn ch v php quyn ca mt quc gia. Hin php l bn kh c x hi, phn nh

ch, nguyn vng ca nhn dn, do nhn dn c vai tr quan trng trong vic xy

dng, sa i hin php.

Xy dng v sa i hin php l mt quy trnh c bit c quy nh trong

chnh hin php. Vic m bo cc quy tc gii hn chnh quyn trong vic sa i hin

php nhm phng nga vic cc c quan nh nc c th sa i hin php mt cch ty

tin, i ngc li ch quyn nhn dn c ghi nhn trong hin php.

Vic sa i hin php ch t ra khi c hin php, tc l sa i nhng quy

nh ca bn hin php hin hnh. Ngun gc ca vic sa i thng xut pht t vic

nhng quy nh hin php hin hnh khng cn ph hp vi nhng thay i ca i sng

thc tin, nhng cng c th xut pht t mt s p t t bn ngoi13 hoc do ch ch

quan ca mt/hoc mt nhm ngi14. Sa i hin php c th em li mt cuc cch

mng v ni dung (s thay i c bn ca hin php mi so vi hin php trc ),

nhng cng c th ch l mt vi iu chnh nh. Cc cuc cch mng chnh tr thng

em li nhng thay i c bn v ni dung hin php, nhng cng c khi nhng thay i

nh vy din ra m khng cn phi c cch mng chnh tr.

Sa i hin php c th tip ni hiu lc php l ca bn hin php hin hnh

(hin php sau khi c sa i vn c hiu lc), nhng cng c th l ban hnh mt bn

hin php mi. Sa i hin php c th tip ni/k tha nhng ni dung ca hin php

hin hnh, nhng cng c th a ra nhng ni dung hon ton mi.

Cu hi 23

13 V d, s ra i ca Hin Php Nht Bn 1946 ch yu l s p t ca Hoa K sau khi Pht xt Nht thua trn th chin th hai. 14 V d nh nh vai tr ca Tng Charles de Gaulles i vi vic sa i Hin php Php 1958.

24

Ti sao phi sa i hin php?

Hin php l o lut c hiu lc php l ti cao ca quc gia. Hiu lc ti cao

thng song hnh vi s trng tn, t thay i ca chng. Ni nh vy khng c ngha

hin php khng th b thay i. Hin php l bn vn ca con ngi, con ngi c

khuyt tt nn cc bn vn ca h cng c khuyt tt. Hn na, cuc sng ca con ngi

lun thay i theo thi gian, hin php c ban hnh trong qu kh khng th l vnh

hng, p dng cng nhc cho ngy hm nay. Mt ni dung ng trc y nhng li c

th khng ng cho hin ti v tng lai.

Nhiu nh khoa hc cng nh chnh tr gia cho rng mi bn hin php c

thng qua l dnh cho mt th h, khng th bt th h mai sau phi tun th nhng quan

im, mong mun, s n nh ca th h trc, d c nhng im ph hp cn k tha.

l mt trong nhng l do cn phi sa i hin php. Ngay c Hin php Hoa K

(1787), bn hin php thnh vn u tin ca th gii, c ca ngi nhiu v tui th gn

250 nm, cng c 27 ln tu chnh (sa i). Ngoi ra, bn hin php ny cn c

iu chnh bi hng trm n l vi nhng li gii thch khc nhau ca Ta n Ti cao

Hoa K. T trc ti nay, khng c mt bn hin php no trn th gii l vnh hng, bt

bin. Vic thay i, sa i hin php cng thng xuyn hn i vi cc quc gia ang

chuyn i, pht trin, trong c Vit Nam.

Cu hi 24

Nhng nguyn tc c bn ca vic xy dng, sa i hin php?

Hin php l mt bn kh c x hi, th hin ch quyn nhn dn thng qua vic

gii hn quyn lc ca cc c quan nh nc v ghi nhn cc quyn con ngi, quyn

cng dn. Nhng nguyn tc xy dng, sa i hin php phi m bo c tnh cht c

bn ca hin php. Nhng nguyn tc ny bao gm:

m bo quyn lp hin thuc v nhn dn: phi m bo rng ngun gc ca hin

php l ch quyn nhn dn, l bn kh c x hi. Do vy, cc ni dung cng

nh phng thc xy dng, sa i phi m bo tnh dn ch: hin php c

ban hnh, sa i theo ch, nguyn vng ca nhn dn; nhn dn c quyn tham

gia y , tch cc trong quy trnh lp hin; nhn dn c quyn gim st quy trnh

lp hin; cc kin ca nhn dn cn phi c coi trng, tip thu bi cc c quan

lp hin; nhn dn c th tham gia phc quyt v hin php sa i

Gii hn quyn lc ca cc c quan nh nc: hin php l mt o lut t chc

quyn lc nh nc, bn cnh vic quy nh cc c cu t chc nh nc l vic

25

xc nh cc gii hn v quyn hn, trch nhim ca cc c quan Nh nc v cc

quyn c bn ca con ngi. Do , cc c quan nh nc khng c xy dng,

sa i hin php mt cch ty tin, m cn phi tun th cc quy trnh dn ch,

c quy nh trong hin php. Vic sa i hin php c quy nh rt cht ch

trong hin php, t ra cc gii hn nghim ngt m cc c quan nh nc phi

tun th khi sa i hin php.

K thut lp hin c th:Vic xy dng, sa i hin php m bo nhng k

thut lp hin c th nh: m bo ch quyn nhn dn; phn bit gia quyn lp

hin v quyn lp php; quy nh cc nguyn tc c bn, khi qut t nn tng

cho h thng php lut

Cu hi 25

Quy trnh xy dng, sa i hin php nh th no?

Do hin php l o lut c bn ca quc gia c gi tr php l cao nht, nn vic

xy dng, sa i hin php c quy nh rt cht ch trong chnh hin php. Quy trnh

xy dng, sa i hin php thng c cc bc c bn sau:

Bc 1: xut xy dng, sa i hin php

Vic xy dng, sa i hin phpphi c xut bi nhng ch th nht nh.

Khi cha c hin php, cng vic ny khng c quy tc nh sn, rt khc nhau, nhng

da trn nn tng ca nguyn tc quyn lp hin xut pht v thuc v nhn dn. Khi ,

cc lc lng dn ch nm quyn i din cho nhn dn, s xut xy dng hin php

thng qua Quc hi lp hin hoc Hi ngh quc gia. Hin php 1787 ca Hoa K c

khi xng bi cc i din ca 13 bang lc by gi ti Hi ngh lp hin Philadelphia.

Khi c c hin php, vic xut sa i hin php c quy nh r trong chnh hin

php. Vic khi xng ny thng trao cho cc i biu quc hi (s lng ln nht

nh), cc c quan lp php (Thng Ngh vin v H Ngh vin), cc c quan hnh php

(Nguyn th quc gia, Th tng) v cc chnh quyn tiu bang (trong nh nc Lin

bang).

Trong cc hin php Vit Nam, ch duy nht Hin php 1946 quy nh v quyn

yu cu sa i hin php, c th nh sau: Sa i hin php do hai phn ba tng s

ngh vin yu cu (iu 70). Nh vy, ch khi 2/3 tng s ngh vin yu cu, vn sa

i hin php mi c a ra tho lun. Quy nh ny c ngha phn bit quyn lp

hin vi quyn lp php, th hin tnh tri ca quyn lp hin so vi quyn lp php. i

vi cc d lut thng, Chnh ph c th ngh d lut ra trc Ngh vin (Khon b,

26

iu 52 Hin php 1946). Cc hin php sau ny cng u c quy nh v sng quyn

sa i hin php. Thc t, nhiu ch th tham gia vo vic xut sa i hin php:

Ban thng trc Quc hi ngh sa i 1946 (Hin php 1959), Hi ng B trng,

y ban i ngoi v y ban php lut ngh sa i Li ni u Hin php 1980 (nm

1988), Hi ng Nh nc ngh sa i, b sung Hin php 1980 (nm 1989), Quc

hi ngh sa i Hin php 1980 (Hin php 1992), y ban thng v Quc hi

ngh sa i, b sung mt s iu ca Hin php 1992 (nm 2001).

Bc 2: Quyt nh vic xy dng, sa i hin php

Cc xut xy dng, sa i hin php l c s cc c quan nh nc c thm

quyn quyt nh ch trng xy dng, sa i hin php. Ty tng quc gia, thm

quyn ny c th c trao cho quc hi lp hin hoc quc hi lp php. Quc hi s

a vn sa i hin php ra tho lun quyt nh.

Theo quy nh ca cc Hin php Vit Nam, vic sa i hin php phi c t

nht 2/3 tng s i biu Quc hi tn thnh. Ngh quyt ca Quc hi v vic sa i

hin php thng rt ngn gn, bao gm hai ni dung c bn: thng qua ch trng sa

i hin php; thnh lp y ban sa i, b sung hin php.

Bc 3: Quyt nh cc nguyn tc nn tng ca hin php

Tip theo ca quy trnh lp hin l vic xc lp cc nguyn tc nn tng ca bn

hin php tng lai. y l mt hot ng rt quan trng c ngha nh hng cho vic

xy dng, sa i hin php.

Ty tng quc gia, c th Quc hi lp hin, Quc hi lp php hoc y ban sa

i hin php s c trao quyn nh ra cc nguyn tc nn tng ca hin php mi hoc

hin php sa i.

Bc 4: Xy dng D tho Hin php

Cc nguyn tc nn tng ca hin php mi (hoc sa i) phi c c th ha

thng qua hot ng xy dng D tho hin php. Cc c quan c quyn quyt nh cc

nguyn tc nn tng tng c th trc tip xy dng d tho hoc thnh lp ra cc c quan

khc xy dng D tho. Quc hi lp hin v Quc hi lp php c th trc tip xy

dng D tho hin php hoc thnh lp y ban sa i hin php thc hin chc nng

ny.

Vit Nam, vic xy dng d tho ch yu do c quan d tho (thng c tn l

y ban d tho), do Quc hi thnh lp v c nhim v gip Quc hi trong vic xy

dng d tho sa i hin php. y ban d tho t chc nghin cu, tho lun, ly kin

27

nhn dn xy dng d tho hin php trnh Quc hi v cc c quan c lin quan.

thc hin tt nhim v, y ban d tho thng thnh lp thm thng trc y ban v c

quan chuyn mn gip vic (T bin tp, Ban bin tp hoc Tiu ban nghin cu) gip

y ban d tho trong vic xy d tho. C quan chuyn mn gip vic thng bao gm

cc thnh vin ca chnh y ban d tho c chuyn mn ph hp trong vic son tho,

xy dng d tho. Thnh phn c quan chuyn mn gip vic c th m rng thm cc

chuyn gia, cc nh nghin cu, nhng ngi lm thc tin trong lnh vc php lut c

lin quan.

Bc 5: Tham vn nhn dn

Tham vn nhn dn trong qu trnh xy dng, sa i hin php l ly kin nhn

dn v cc vn xy dng, sa i hin php. Hot ng tham vn nhn dn c thc

hin trong sut trong quy trnh xy dng, sa i hin php.

Bc 6: Tho lun

Vic tho lun c tin hnh trong nhiu khu ca qu trnh sa i hin php,

c bit trong cc c quan son tho, c quan chuyn mn, cc c quan ca Quc hi

(y ban thng v Quc hi, cc y ban chuyn mn ca Quc hi), cc c quan nh

nc hoc trong vic t chc tham vn nhn dn v sa i hin php. Khu quan trng

nht ca vic tho lun v cc ni dung sa i hin php l ti phin hp ton th ca

Quc hi.

Theo quy nh ca Hin php Vit Nam hin hnh, Quc hi c chc nng lp

hin. Nh vy, m hnh lp hin ca nc ta l trao quyn lm hin php, sa i hin

php cho Quc hi ch khng trao cho mt c quan lp hin c bit nh Hi ng/Quc

hi lp hin nh mt s quc gia.

Trong phin hp ton th, y ban d tho s trnh d tho ra trc Quc hi,

trong tp trung vo cc vn nh: Tnh cp thit ca vic sa i hin php; ch

trng, nh hng sa i hin php ca ng, Nh nc; Kt qu tng kt thi hnh

hin php; Nhng quan im, nh hng sa i ca C quan son tho; Nhng ni

dung cn phi sa i; Lp lun gii trnh cho nhng ni dung ; Nhng vn cn

cha/kh gii quyt, cn tranh ci Sau khi y ban d tho trnh d tho, cc i biu

Quc hi s tho lun v cc ni dung c trnh by cng nh nhng vn khc c

lin quan. Vic tho lun ti Quc hi thng phi c tin hnh nhiu k hp, sau

mi k hp, y ban d tho s tip thu, chnh l d tho theo kin ng gp ca cc i

biu.

Bc 7: Thng qua

28

D tho hin php c hiu lc th n cn phi c c quan c thm quyn

thng qua. C quan c quyn thng qua c th l Quc hi lp hin, Hi ngh lp hin

hoc Quc hi lp php.

Quc hi thc hin chc nng lp hin tp trung nht thng qua quyn biu quyt

d tho hin php. Ti mt phin hp ton th, Quc hi s biu quyt thng qua D

tho. Theo quy nh ca Hin php hin hnh ca Vit Nam, vic sa i hin php phi

c t nht 2/3 tng s i biu Quc hi tn thnh. iu ny th hin tnh tri ca hin

php so vi cc o lut thng thng (ch cn qu na s i biu Quc hi thng qua).

Tuy nhin, khc vi Vit Nam, trong Quc hi thng qua D tho bng vic ban

hnh Ngh quyt v vic sa i hin php, Quc hi/Ngh vin cc nc phi thng qua

Lut v sa i hin php. Cc Lut ny c gi tr nh hin php, tri hn cc lut thng

thng. Vic thng qua sa i hin php bng Ngh quyt ca Quc hi lm gim i

tnh ti cao ca hin php. Thc t, cc Ngh quyt sa i, b sung Hin php 1980 vo

nm 1988, 1989 khng c cng b ch v quan nim cho rng Hi ng Nh nc ch

c nhim v cng b lut15.

Bc 8: Trng cu dn v sa i hin php

m bo quyn lp hin thuc v nhn dn, mt s nc trao cho ngi dn c

quyn trc tip c quyn quyt nh cui cng hin php mi (hoc hin php sa i)

sau khi c cc c quan nh nc c thm quyn thng qua.

Tr quy nh ca Hin php 1946, cc Hin php sau ny ca Vit Nam khng

quy nh bt buc phc quyt ton dn i vi sa i hin php. Hin php 1946 c

quy nh: Nhng iu thay i khi c Ngh vin ng chun th phi a ra ton

dn phc quyt (Khon c iu 70). Trong khi , theo quy nh ca cc hin php cn

li, Ngh quyt thng qua ca Quc hi i vi d tho hin php c gi tr quyt nh

i vi hiu lc ca cc sa i hin php. Nhiu quan im cho rng cch quy nh trn

ca hin php khng cho php phn bit r rng gia quyn lp php v quyn lp hin,

khng lm cho quyn lp hin c u th hn quyn lp php. Hn na, quyn dn ch

trc tip ca nhn dn i vi cc vn h trong ca quc gia, c bit v vic sa i

hin php cn phi c c bit coi trng.

Bc 9: Cng b

Cc Hin php Vit Nam khng quy nh r hnh thc cng b hin php. Tuy

nhin, Ch tch nc c trch nhim cng b cc Lut, Ngh quyt ca Quc hi. iu

c ngha Ch tch nc phi cng b hin php sa i (Hin php l mt o lut c 15 Trung tm Nghin cu khoa hc, Vin nghin cu lp php thuc y ban thng v Quc hi, Quy trnh xy dng, sa i Hin php Vit Nam-Thc trng v kin ngh (Ti liu tham kho phc v vic sa i Hin php 1992), H Ni, T9/2011, tr.18-19.

29

bn) hoc Ngh quyt sa i hin php. Trn thc t, hu ht cc hin php (hoc sa

i hin php) u c Ch tch nc cng b (tr Hin php 1946 v nhng Sa i,

b sung Hin php 1980 vo cc nm 1988, 1989).

Cu hi 26

Nhng ch th no tham gia xy dng, sa i hin php?

Ch th ban hnh hin php v sa i hin php l nhn dn, nhng nhn dn c

tnh cht a dng nn rt kh trc tip son tho, sa i v thng qua hin php. Do ,

vic xy dng, sa i hin php thng c tin hnh thng qua nhng hnh thc nh

Quc hi lp hin, y ban Hin php, Hi ngh quc gia, cc cuc tranh lun bn trn,

tham vn nhn dn, trng cu dn..., trong c s tham gia ca nhiu ch th, bao

gm cc c quan nh nc, cc ng phi, t chc x hi v ngi dn. Tuy nhin, mi

hnh thc nu u phi c s y quyn ca nhn dn.

Quc hi lp hin l c quan i din cho nhn dn, do nhn dn trc tip bu ra

(hoc c c) ch c chc nng lp hin. Sau khi hon thnh nhim v, Quc hi lp

hin s t gii tn. Mt s quc gia la chn phng thc ny m bo quyn lp hin

thuc v nhn dn v phn bit gia quyn lp hin v quyn lp php.

Khc vi vic thnh lp Quc hi lp hin, nhiu nc trao cho Quc hi lp php

quyn quyt nh vic sa i hin php. phn bit vi quyn lp php, hin php

thng quy nh cc quy tc c th trong qu trnh xy dng, sa i hin php.

U ban Hin php l cc c quan trc tip tin hnh cng vic nh gi cc vn

hin php hin hnh (hoc trc ) v son tho mt hin php mi. Vic lp mt U

ban sa i hin php thuc Quc hi cng c nhiu nc la chn. m bo tnh

dn ch ca hin php, nhiu nc m rng tnh a dng trong thnh phn ca U ban

Hin php. V d nh Thi Lan nm 1995, U ban sa i hin php c thnh lp

son tho mt bn hin php mi. U ban gm 89 thnh vin, trong 66 thnh vin

c chn t cc tnh, mi tnh mt i din. S cn li l cc chuyn gia trong cc lnh

vc php lut, chnh tr v hnh chnh cng, c c bi cc trng i hc v c

thng qua bi Ngh vin16.

Hi ngh quc gia c thnh lp sa i hin php khi mun bo m s tham

gia nhiu hn ca cc tng lp khc nhau trong x hi. Cc hi ngh ny thng c s

lng thnh vin rt ln, i din cho cc ng phi, c quan nh nc, cc nhm li ch,

16 Borwornsak Uwanno,Wayne D. Burns, The Thai Constitution of 1997 sources and process, Thanland Law Forum, http://www.thailawforum.com/articles/constburns1.html.

30

cc t chc x hi v t chc phi chnh ph. S lng c th t vi trm n vi nghn

ngi. Cc hi ngh ny c th thnh lp cc u ban, hi ng trc tip nh gi cc

vn chuyn mn trnh v t vn cho hi ngh.

Nhiu nc coi trng vic t chc cc cuc tranh lun bn trn gia cc ch th

ch cht nh cc ng phi, cc c quan nh nc trung ng, cc nh hot ng x hi

v cc nh ci cch. Cc cuc tho lun v ng gp kin cc a phng, vi s iu

hnh ca cc u ban tham gia sa i hin php v s tham gia ca nhn dn cng l

nhn t quan trng cho vic nh gi hin php. Thi Lan, trong qu trnh sa i Hin

php nm 1997, rt nhiu cuc tranh lun v ci cch hin php c thc hin bi

nhiu cc nhm x hi khc nhau, trong c cc nh nghin cu, cc nh lut hc v

cc chnh tr gia. Nh vo nhng tranh lun ny, rt nhiu vn v vn ho chnh tr

Thi Lan c tng kt, v d nh: thiu vng s minh bch, tham nhng, s bt

n ca cc chnh ph dn s v s thiu hiu qu ca cc th ch chnh tr17.

Ngoi ra, tham vn nhn dn v trng cu dn l nhng hnh thc c th c

bit quan trng trong vic xy dng, sa i hin php.

Tranh: Hi ngh lp hin (cn c gi l Hi ngh Philadelphia), din ra t ngy 25/5 n 17/9/1787 ti

Philadelphia, Pennsylvania, dn n s ra i ca Hin php Hoa K. Bc tranh ny, ca Howard Chandler

Christy, m t cnh cc i biu d Hi ngh k thng qua hin php.

17

Peter Leyland, Constitution Design and the Quest for Good Gouvernance in Thailand, in Tania Groppi, Valeria Piergigli, Angelo Rinella, Asia constitutionnalism in transition. A comparative perspective, Giuffr, Milano, 2008,

tr. 71.

31

Cu hi 27

Quyn lp hin v quyn lp php ging v khc nhau nh th no?

Quyn lp hin l quyn lm hin php, sa i hin php. Quyn lp hin c

coi l quyn nguyn thy so vi cc quyn lp php, hnh php v t php, bi v

quyn lp hin phn nh ch quyn ti cao ca nhn dn, quy nh cc quy tc cho cc

quyn ny. Trn c s ca hin php, cc quyn lp php, hnh php v t php c t

chc v vn hnh. Xut pht t l do , quyn lp php, hnh php v t php c gi

l cc quyn phi sinh.

Trong phm vi quyn lp hin, ngi ta cng chia ra thnh quyn lp hin nguyn

thy v quyn lp hin phi sinh. Quyn lp hin nguyn thy l quyn xy dng bn

hin php u tin hoc lm mt hin php mi. Quyn lp hin phi sinh ch l quyn

sa i bn hin php hin hnh.

Quyn lp php l quyn lm lut, sa i lut. Cng nh cc quyn khc, quyn

lp php c ghi nhn trong hin php, do phi c t chc v thc hin ph hp

vi cc quy nh ca hin php. m bo quyn lp hin phi ph hp vi hin php,

cc quc gia thng trao quyn kim tra tnh hp hin cc o lut cho c quan ti phn

hin php (Ta n Hin php/Hi ng Hin php hoc cc ta n t php). Thiu mt

thit ch ti phn hin php th kh c th bo m tnh hp hin ca quyn lp php, tuy

nhin Vit Nam hin vn cha c mt c quan ti phn hin php nh vy.

Mc d c nhng im khc nhau c bn, quyn lp hin v quyn lp php cng

c mt s im tng ng. Cc quyn ny u t ra cc quy tc c bn trong vic t

chc x hi, c gi tr p dng bt buc chung i vi ton x hi. Do vy, cc quyn ny

phi c trao cho nhng c quan i biu cao nht ca nhn dn (Quc hi lp hin,

Quc hi lp php). Vit Nam, Quc hi ng thi c quyn lp hin v lp php, tuy

nhin quy trnh lp hin v lp php rt khc nhau.

Cu hi 28

Quc hi lp hin v quc hi lp php ging v khc nhau nh th no?

Quc hi lp hin l c quan i din cho nhn dn, do nhn dn trc tip bu ra

(hoc c c) ch thc hin chc nng lp hin (lm hin php v sa i hin php).

Quc hi lp hin c nhim v duy nht l lp hin, do c quan ny s t gii tn sau

khi nhim v lp hin c hon thnh.

Quc hi lp php (hay Ngh vin) cng l c quan i din cho nhn dn, do

32

nhn dn trc tip bu ra, nhng c chc nng c bn l lp php (lm lut v sa i

lut). Ngoi chc nng i din v lp php, Quc hi cn thc hin chc nng gim st

cc c quan hnh php. Quc hi c th ch bao gm 1 vin (Quc hi mt vin) hoc 2

vin (H Ngh vin v Thng Ngh vin), c bu theo nhim k, thng l 3 hoc 5

nm.

Nh vy, mc d Quc hi lp hin v Quc hi lp php u l nhng c quan

i din cho nhn dn, do nhn dn bu ra, nhng hai c quan ny c nhng im khc

nhau rt c bn: Quc hi lp hin l c quan c chc nng lp hin, cn Quc hi lp

php l c quan thc hin chc nng lp php; Quc hi lp hin ch l c quan lm thi,

trong khi Quc hi lp php l c quan hot ng thng xuyn; Quc hi lp php c

t chc v hot ng ph hp vi cc quy nh hin php do Quc hi lp hin quyt

nh.

Vic thnh lp Quc hi lp hin phn bit vi Quc hi lp php th hin nguyn

tc ch quyn nhn dn v s gii hn quyn lc ca Quc hi lp php trong vic xy

dng, sa i hin php.

Nhiu hin php khng quy nh thnh lp Quc hi lp hin m trao cho Quc

hi lp php thm quyn tham gia vo hot ng xy dng, sa i hin php. phn

bit gia quyn lp hin v quyn lp php, hin php cc nc thng quy nh nhng

quy tc phc tp trong vic xy dng, sa i hin php.

Cu hi 29

K thut lp hin l g? K thut lp hin khc g so vi k thut lp php?

K thut lp hin theo ngha rng l ton b nhng cch thc son tho, thng qua

v ban hnh hin php. Theo ngha hp, k thut lp hin l k nng din t hin php

thng qua cch thc th hin/vit cc iu khon/quy nh ca hin php. K thut lp

hin c c im c bit so vi k thut lp php thng thng. Vic sa i hin php

theo mt quy trnh c bit c mc ch gii hn quyn lc nh nc. Nu vic sa i

hin php c th c thc hin mt cch d dng th hin php khng cn c ngha.

Nhiu nc ngy nay trao quyn cho Ngh vin sa i hin php, nhng quy

trnh lp hin c b sung nhiu giai on vi s tham gia ca y ban hin php, hi

ngh quc gia, hi ngh bn trn, tham vn nhn dn hay trng cu dn. Vic tho lun

v d tho hin php ca Ngh vin cng cn trng hn so vi quy trnh lp php, c

bit l hin php thng ch c thng qua ti Ngh vin vi a s phiu tuyt i. V

d, iu 79 Lut c bn ca c quy nh, mt sa i hin php phi c thng qua

33

bi 2/3 phiu ca H Vin v Thng Vin. Vic sa i hin php thng qua hai giai

on: Bc 1: Quc hi (Thng Ngh vin v H Ngh vin) xut sa i hin php

(khi 2/3 thnh vin ca c hai vin yu cu); hoc triu tp Hi ngh xut sa i

hin php (cc c quan lp php ca 2/3 cc bang yu cu); Bc 2: Cc tu chnh n phi

c cc c quan lp php ca cc bang; hoc Hi ngh cc bang ph chun.

Mt s hin php phn bit hai loi sa i hin php: Sa i ton din v sa

i b phn. Hin php Thy S nm 1874 l hin php u tin quy nh v vn ny.

Theo quy nh ca Hin php Thy S, mi loi sa i hin php c quy trnh ring.

Hin php o nm 1920 cng c hai quy trnh sa i: sa i ton din cn a s tuyt

i v trng cu dn; sa i b phn ch cn a s tuyt i.

Ta n Hin php ng vai tr quan trng trong vic bo m tnh hp hin ca

sa i hin php. Ta n Hin php ca o c th tuyn b hy cc sa i b phn

v mt trong cc nguyn tc nh dn ch, cng ha, lin bang, php quyn, t do, phn

quyn, bi v vic sa i cc nguyn tc trn c cho l nhng sa i lm thay i c

bn h thng hin php, do phi c thc hin theo quy trnh sa i ton din.

Cu hi 30

C ni dung no ca hin php khng th c sa i khng? V sao?

Vic sa i hin php khc vi vic ban hnh mt bn hin php mi ch c

nhng ni dung ca hin php hin hnh khng th c sa i. Mt s hin php n

nh vic cm sa mt s ni dung ca hin php. V d, Hin php c t ra cc gii

hn v vic sa i hin php nhm m bo cc nguyn tc nn tng mi (dn ch, nh

nc php quyn, ch lin bang) c thit lp sau khi ch quc x b lt .

Khon 3 iu 79 ca Lut C bn (Hin php) c quy nh: Khng c sa i Lut

C bn v vic phn chia lin bang, nguyn tc tham gia ca cc bang vo lp php v

cc nguyn tc c nu cc iu 1 v 20. Ta n c cha bao gi nh ch mt o

lut sa i hin php no theo quy nh ca iu 79 (3). Hin php ca Php v Italy

cm vic sa i hin php v chnh th cng ha. Hin php B o Nha t ra rt

nhiu quy tc cht ch i vi vic sa i hin php. Ngoi ra, hin php mt s nc

cn cm sa hin php trong mt s hon cnh nht nh.

Vic hn ch sa i cc ni dung nht nh trong hin php ch yu nhm duy tr

cc nguyn tc cn bn nht c mt x hi dn ch (dn ch, cng ha, php quyn, tn

trng phm gi con ngi...). Nhng nguyn tc ny l bt di bt dch, khng th thay i

trong hin php.

34

Cu hi 31

Nhng yu t no to nn tnh bn vng ca hin php?

Mt bn hin php c tnh bn vng th hin thng qua hiu lc lu di, n nh

ca n. Vi t cch l o lut c bn v ti cao, hin php ng vai tr quan trng trong

vic bo m tnh n nh v chnh tr, kinh t v x hi, do vy, n th hin s tn trng

ca nh nc, nhn dn v ton x hi. Ngc li, mt hin php c thay th, sa i

thng xuyn lm nh hng n tnh ti cao v c bn ca hin php.

Tnh bn vng ca hin php c th chu nh hng ca nhng yu t to sau:

Bi cnh chnh tr-x hi: Trong mt x hi php quyn da trn nn tng ca ch

ngha hp hin, hin php l o lut c bn, c gi tr php l ti cao, c x

hi, k c cc ng phi v nh nc tn trng v thc thi. Ngc li, cc lc

lng chnh tr nm quyn c th lin tc sa i hin php phc v cho cc

mc ch chnh tr.

K thut lp hin: Tnh c bn ca hin php thng qua cch quy nh khi qut,

mang tnh nh hng to nn tnh bn vng ca hin php. Trong khi , hin

php c cc quy nh qu chi tit c th phi sa i thng xuyn hn ph

hp vi nhng thay i ca i sng thc tin.

Phm vi iu chnh ca hin php: Cc bn hin php c in ch yu iu chnh

cc vn v t chc quyn lc nh nc cng mi quan h gia cc c quan nh

nc v c nhn (quyn con ngi, quyn cng dn), trong khi cc bn hin php

ca cc nc XHCN trc y v cc nc ang chuyn i li m rng phm vi

iu chnh sang cc lnh vc kinh t, x hi, vn ha, an ninh v quc phng. Cch

quy nh m rng s lm cho hin php thng xuyn cn thay i hn.

Mc d tnh bn vng c coi l mt tiu ch nh gi s thnh cng ca mt bn

hin php, s thay i (ban hnh mi hoc sa i) hin php c th nhm nhng mc

ch tch cc, nh gii quyt cc mu thun, cc vn hin php, ci cch v dn ch

ha p ng cc yu cu ca giai on chuyn i.

Cu hi 32

V tr, vai tr ca nhn dn trong vic xy dng, sa i hin php?

35

Hin php l bn kh c x hi, phn nh ch, nguyn vng ca nhn dn, do

nhn dn c vai tr quyt nh trong vic xy dng, sa i hin php.

Nhn dn tham gia vo vic xy dng, sa i hin php bng vic thnh lp,

gim st cc c quan nh nc c thm quyn lp hin (nh Quc hi lp hin, Quc hi

lp php...).

S tham gia trc tip, tch cc v quyt nh ca nhn dn trong ton b quy trnh

lp hin (tham vn nhn dn, trng cu dn..) l nhng hnh thc m bo quyn lp

hin thuc v nhn dn.

Mc , tnh cht s tham gia ca nhn dn trong quy trnh lp hin th hin tnh

hp php v gi tr ca bn hin php. Ngi dn phi c quyn v c bo m quyn

c thng tin v chnh sch sa i hin php, quyn by t cc kin nh gi hin

php hin ti cng nh nhng nguyn vng cho mt bn hin php trong tng lai.

Cu hi 33

Trng cu dn v hin php l g?

m bo ch th ban hnh v sa i lun lun thuc v nhn dn, cc bn

hin php mi hoc hin php sa i ca cc quc gia thng c a ra nhn dn b

phiu thng qua. Vic b phiu ny thng c gi l cuc trng cu dn v hin

php. Trng cu dn (phc quyt ton dn) v nhng sa i hin php l vic ngi

dn trc tip quyt nh gi tr php l ca d tho hin php c cc c quan nh

nc c thm quyn thng qua. Hin php ch c gi tr khi c qu na s ngi dn

tham gia cuc trng cu dn ng thng qua. y c th ni l hnh thc tham vn

trc tip v mnh m nht: Trao cho nhn dn quyn ng hay khng ng d tho

hin php.

Trng cu dn v sa i hin php th hin r t tng v ch quyn nhn dn.

Nh vy, trng cu dn l mt hnh thc c th ca vic ly kin nhn dn. Cc hnh

thc tham vn nhn dn v d tho hin php ch c gi tr tham kho cho cc c quan

nh nc c thm quyn ra cc quyt nh c gi tr php l, trong khi trng cu dn v

d tho hin php cho php ngi dn trc tip quyt nh ng hay khng ng cc

d tho hin php. Trng cu dn l mt ch nh hin php tn ti trong nhiu h

thng chnh tr khc nhau cc chu lc.

Cu hi 34

36

Tham vn nhn dn trong qu trnh xy dng, sa i hin php l g?

Tham vn nhn dn l hot ng trong ton b quy trnh sa i hin php, trong

cc c quan nh nc c thm quyn t chc ly kin nhn dn v cc vn xy

dng, sa i hin php. Hot ng ny c ngha c bit quan trng, xut pht t

nhng l do c bn sau y:

- Hin php l bn kh c x hi ca nhn dn

Hin php l o lut v ch quyn nhn dn. Hin php khng nh nhn dn l

ch th ca quyn lc nh nc, hay ni cch khc quyn lc nh nc xut pht t nhn

dn, do nhn dn trao cho v phc v li ch v nguyn vng ca nhn dn.

Theo l thuyt kh c x hi, cc quyn t nhin ca con ngi ch c th c

m bo khi cc c nhn cng nhau thit lp mt kh c chung, trong quyn lc nh

nc b gii hn, cc quyn v t do ca con ngi c ghi nhn v bo v. Vi quan

nim hin php l bn kh c th vic xy dng, son tho hin php phi c s tham

gia ca ng o nhn dn nhm o bo ch quyn nhn dn. Nhn dn c quyn tranh

lun, trao i, by t quan im, nh gi v cc vn hin php; v quan trng hn,

nhng kin, quan im ca h phi c lng nghe. Mc d nhng iu kin trn ph

thuc rt nhiu vo hon cnh thc t18, nhng s tham gia ca nhn dn trong vic lm

hin php cho php nng cao tnh trung thc ca cc nh gi hin php, t c nhng

quy nh hin php ph hp vi ch, nguyn vng ca nhn dn.

- Mt quy trnh sa i, b sung hin php quan trng

V mt l thuyt, vic nhn dn trc tip lm hin php s phn nh r rng nht

ch quyn nhn dn. Tuy nhin, hnh thc dn ch trc tip ny kh thc hin xut pht

t nhng yu t khch quan, do nhn dn thng ch tham gia vi nhng mc khc

nhau vo quy trnh lm hin php. Thc t, vic son tho hin php thng c trao

cho cc c quan chuyn mn nh y ban hin php, vic tho lun v thng qua c

thc hin Ngh vin/Quc hi. Vic y quyn ny mt mt phn nh hnh thc dn ch

i din, mt khc m bo tnh chuyn mn, tp trung trong vic son tho, thng qua

hin php. Tuy vy, nhiu nc, quy trnh ny kh khp kn, ch l cng vic ca cc c

quan nh nc. Do vy, cc c quan nh nc c th khng thc thi v m bo quyn

v li ch ca nhn dn.

18

Mc tham gia ca cc tng lp x hi trong qu trnh sa i Hin php, trong c nh gi vic thc thi Hin php ph thuc rt nhiu vo hon cnh chnh tr ti thi im sa i Hin php: chnh tr xung t hay ho bnh, dn ch hay c ti, vn ho chnh tr, bo ch v s pht trin kinh t

37

gim st cc quy trnh son tho hin php c thc hin bi cc c quan

nh nc, m bo cho quy trnh lm hin php ngy cng dn ch, hin php nhiu

nc quy nh nhiu hnh thc nng cao s tham gia ca nhn dn trong qu trnh son

tho hin php, trong rt coi trng vic ly kin nhn dn v d tho hin php.

Hn na, vic tham vn nhn dn cho php cc c quan nh nc c thm quyn

(y ban hin php) c th thy c cc vn ca ngi dn, tm hiu v tip nhn cc

thng tin, kin hnh thnh t c s, cng ng x hi v ngi dn. Mt khc, nhng

hot ng ny cng gip to ra s hiu bit v chp nhn ca ngi dn v hin php

mt tiu ch nh gi quan trng ca mt hin php thnh cng. S tham gia ny c gi

tr lu di sau khi hin php ra i, bi v s thc thi hin php ch c gi tr khi ngi

dn hiu bit, chp nhn v s dng n.

Tip na, thc t mt s nc ch ra rng cc y ban sa i hin php khng

th gii quyt c nhiu vn (do khng ng thun/vn khch quan phc tp).

Trong trng hp ny, cn phi t chc tham vn nhn dn. V d nh Uganda, khi c

nhiu vn khng th tm ting ni chung, Hi ng hin php quyt nh a cc

vn ny ra tham vn nhn v quyt nh theo cc kin a s nhm gii quyt cc bt

ng.

Vit Nam, vic tham vn nhn dn ch yu c thc hin trong giai on ly

kin nhn dn v D tho hin php c chun b.

Cu hi 35

X hi dn s v hin php c mi quan h nh th no? Cc t chc x hi dn s

c vai tr nh th no trong vic xy dng, sa i hin php?

Hin php ca cc quc gia rt t c quy nh trc tip v x hi dn s, nhng thng qua

ni dung ca Hin php, nht l cc quy nh v nhn quyn, x hi dn s c hnh

thnh v pht trin. Nhng quy nh ca hin php c lin quan nhiu nht n x hi

dn s l cc quyn t do hi hp, lp hi, t do ngn lun. Khng c mt x hi pht

trin no m khng c s pht trin ca x hi dn s. Hin php phi to nn mi

trng thun li v thc y cho s pht trin ny. Theo nguyn tc ca nh nc php

quyn: Nh nc ch c lm nhng g m hin php v php lut cho php, ngc li,

ngi dn c quyn lm tt c nhng g m php lut khng cm, nn hot ng ca con

ngi v s lin kt cng c cho hot ng ca h l rt rng. Hin php, thng qua cc

quy nh v quyn con ngi, nh mt ng ray vch ra s hn hp ca hot ng nh

38

nc v cc lnh vc rng ri cho hot ng ca ngi dn thng qua cc t chc x hi

ca h.

Hin php, nh l mt bn kh c x hi, c trc v ng trn nh nc (bao

gm ba quyn c bn lp php, hnh php v t php), nn vic lm ra hin php cng

nh vic sa i hin php cng c t s tham gia ca nh nc l cng tt. V vy, vi t

cch l cc nhm, t chc phi nh nc, cc t chc ca x hi dn s cng tham gia vo

vic xy dng, son tho v sa i hin php cng nhiu cng to thm c hi c mt

bn hin php hon ho hn.

Cc t chc x hi dn s phn nh ch, nguyn vng ca cc tng lp khc

nhau trong x hi, cc t chc ny cng c th ng nhiu vai tr khc nhau trong vic

xy dng, sa i hin php. Chng hn nh:

H tr nhn dn nng cao nhn thc v cc vn hin php, v cc quyn hin

nh ca h;

T chc cho ngi dn ng gp cho vic xy dng, sa i hin php;

Tp hp cc kin, kin ngh xy dng, sa i hin php xut cc c quan

nh nc c thm quyn;

Vn ng chnh sch chuyn ha cc ch, nguyn vng ca nhn dn c tip

thu trong qu trnh xy dng, sa i hin php.

Cu hi 36

Vai tr ca cc t chc chnh tr trong vic xy dng, sa i hin php?

Mc d cc t chc chnh tr (cc ng phi chnh tr) thng khng c hin

php trao cho sng quyn lp hin, nhng v hin php l o lut ca nhn dn, m nhn

dn vi tnh cht a dng khng th trc tip son tho v thng qua hin php, cn phi

c nhng t chc c thnh lp ra t nhn dn vi chc nng tp hp, vn ng nhn

dn, c sy cho cc dng t tng to nn tng nn mt bn d tho hin php. Trong

cc ch a ng, cc ng phi c vai tr quan trng trong vic xy dng, sa i hin

php. Cc ng phi tham gia vo quy trnh lp php thng qua nhiu hnh thc nh: c

i din vo cc c quan lp hin, tho lun, xut cc phng n, kin xy dng, sa

i hin php...

Tng quan lc lng gia cc ng phi c nh hng ln n hot ng lp

hin cc quc gia. Mt ng (hoc lin minh ng) cm quyn mnh c th chi phi,

39

quyt nh vic sa i hin php. trnh kh nng lm quyn ca cc lc lng chnh

tr ln trong vic sa i hin php, cc nh lp hin thng quy nh cc quy tc cht

ch cho vic xut, tho lun v thng qua hin php. S ra i ca nhng bn hin

php cng tnh rt kh c sa i l nhm hng ti mc ch ny.

Vit Nam, ng Cng sn Vit Nam hin nay v ng Lao ng Vit Nam

trc y, mc d khng c hin php quy nh l mt ch th c sng quyn lp hin,

nhng vi t cch l chnh ng cm quyn nn lun l ch th quan trng nht cho vic

xy dng v sa i hin php.

Cu hi 37

Ti sao cho n trc nm 1945, Vit Nam khng c hin php?

Trc nm 1945, c nhiu ngi Vit Nam ln ting v vic quc gia cn c hin

php, tuy nhin, iu kin lch s v tng quan gia cc lc lng chnh tr khi

khng cho php ra i mt bn hin php.

T cui th k XIX, ngy cng c nhiu s phu, tr thc ln ting i chnh quyn nh

Nguyn thc hin ci cch ton din a t nc thot khi cnh lc hu v c th

nh ui thc dn Php xm lc. Tuy nhin, nhng xut khng c lng

nghe. Triu nh nh Nguyn tip tc duy tr ch phong kin, mc d c mt s v vua

tin b mun lnh o nhn dn v trang chng Php. Nhiu s phu yu nc (Phan Bi

Chu, Phan Chu Trinh, Hunh Thc Khng) sm nhn ra s cn thit ca hin

php i vi quc gia. Du vy, c nhiu quan im, khuynh hng khc nhau v vic

xy dng hin php ti Vit Nam. Phan Bi Chu, t nm 1907 nhc n tm gng

nc Nht Bn c hin php (Hin php Minh Tr 1889), mong mun nh ui Php v

thit lp ch qun ch lp hin Vit Nam. Nhiu nhn vt khc li c quan im cho

rng nn vn ng chnh quyn thc dn Php ban hnh mt bn hin php cho Vit

Nam.

Ch sau khi Cch mng thng Tm nm 1945 thnh cng, ch phong kin b lt v

nn cng ha c thit lp, nhn dn Vit Nam mi thc s c iu kin ban hnh

mt bn hin php.

Cu hi 38

Cho n nay Vit Nam c my bn hin php?

40

K t Hin php 1946 thit lp nc Vit Nam Dn ch Cng ha, lch s lp hin

Vit Nam c thm 3 bn hin php (1959, 1980 v 1992). Hin php hin hnh c

ban hnh vo nm 1992, c sa i, b sung vo nm 2001. min Nam Vit

Nam, trc nm 1975, cng c hai bn hin php c thng qua vo cc nm 1956 v

1967.

Mi bn hin php u c nhng c im phn nh bi cnh ra i. Hin php

1946 khng nh c lp dn tc v ch quyn nhn dn, phn nh t tng xy dng

mt chnh quyn mnh m, khng nh khi i on kt ton dn v bo m cc quyn

t do dn ch cho nhn dn. Sau chin thng in Bin Ph (1954), vi ch trng xy

dng ch ngha x hi (CNXH) min Bc v u tranh chng M min Nam, Hin

php 1959 bt u th ch ha con ng i ln CNXH. Khi nc nh thng nht, quyt

tm tin ln CNXH c th hin trong bn Hin php 1980, chu nh hng ln t

m hnh hin php Lin X c trn c phng din ni dung v hnh thc . Ch trng

cng nhc v CNXH v nhng quy nh ca Hin php 1980 khng to iu kin thc

y dn ch, km hm s pht trin kinh t x hi dn n khng hong kinh t, x hi

vo thp nin 80 ca th k trc. Hin php 1992 th ch ha ch trng i mi,

gp phn to ra ng lc nng cao dn ch, gp phn gii quyt khng hong, thc

y nn kinh t pht trin. Nhng nn tng c bn ca hin php ny, vi mt s sa i,

b sung vo nm 2001, c duy tr cho n nay.

Cu hi 39

Hin php 1946 c nhng c im v ni dung g ni bt?

Nhn thc r tm quan trng ca hin php trong vic khng nh quyn lc nh

nc thuc v nhn dn, chm dt ch qun ch, to nn s chnh ng ca chnh

quyn cch mng v thu ht s ng h ca cc quc gia trn th gii, ngay sau ngy

Tuyn ngn c lp (2/9/1945), ti phin hp u tin ca Chnh ph Lm thi, Ch tch

H Ch Minh nu s cn thit phi sm ban hnh mt bn hin php cho Vit Nam.

tin hnh son tho hin php, theo Sc lnh ngy 20/9/1945, mt U ban d tho

hin php do H Ch tch ng u c thnh lp. Bn cnh vic xem xt d tho ca

y ban ny, Quc hi cn xem xt c d tho ca y ban Kin thit Quc gia. D tho

hin php c thng qua ti k hp th hai Quc Hi kho I ngy 8/11/1946. Do tnh

hnh chin tranh, Hin php 1946 cha c Ch tch nc cng b.

Hin php 1946, hin php u tin ca nh nc Vit Nam, c ngha quan trng

trong vic chnh thc ha chnh quyn mi c hnh thnh. Hin php gm 7 chng,

41

70 iu. Chng I quy nh v chnh th, theo Vit Nam l nh nc dn ch cng

ho. Chng II quy nh v ngha v v quyn li ca cng dn. Chng III v Chng

IV Hin php quy nh c cu t chc b my nh nc, gm cc c quan: Ngh vin

nhn dn, Chnh ph, Hi ng nhn dn, U ban hnh chnh v To n.

V c cu t chc nh nc, Hin php 1946 c nhng c im ca chnh th

cng ha lng tnh. Ch tch nc khng nhng l nguyn th quc gia, ngi ng u

nh nc, m cn l trc tip lnh o hnh php. Bn cnh , ngi ng u Chnh

ph (Th tng) phi do Ngh vin nhn dn (Quc hi) thnh lp v phi chu trch

nhim trc Ngh vin. Trong khi , nguyn th quc gia, mc d cng do Ngh vin

bu ra, nhng li khng phi chu trch nhim trc Ngh vin. Ngoi vic th hin mi

quan h tng i c lp gia lp php v hnh php, Hin php nm 1946 cn nhng

c im khc rt c bit vi cc hin php Vit Nam sau ny (cc c quan t php ch

gm h thng ta n c t chc theo cc cp xt x, m khng phi theo cp n v

hnh chnh nh quy nh v sau ny; vic t chc chnh quyn a phng c xu hng

phn bit gia thnh ph, th vi cc vng nng thn...).

nh: K hp th nht Quc hi kha I (Quc hi u tin ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha) din ra ti Nh

ht ln H Ni. Hin php 1946.

Cu hi 40

Hin php 1959 c nhng c im v ni dung g ni bt?

Sau chin thng lch s in Bin Ph, min Bc Vit Nam c xc nh mc

tiu tin ln xy dng CNXH, min Nam tip tc hon thnh cuc cch mng dn ch.

Hin php nm 1959 c Quc hi kho I k hp th 11 ngy 18/12/1959 thng qua,

gm 10 chng, 72 iu. Chng I tip tc quy nh chnh th l dn ch cng ho. Quc

hi v Hi ng nhn dn cc cp do nhn dn bu ra v chu trch nhim trc nhn

42

dn. So vi Hin php 1946, Hin php 1959 c thm chng v ch kinh t v x hi

(Chng II). Chng III quy nh quyn v ngha v c bn ca cng dn. T Chng

IV n Chng VIII, Hin php quy nh v c cu t chc b my nh nc.

Hin php 1959 l bn hin php u tin mang nhiu du n ca vic t chc nh

nc theo m hnh XHCN (m hnh X-vit). Mc d tn gi chnh th khng thay i

so vi ca Hin php 1946 (Dn ch Cng ha), nhng ni dung t chc bn trong ca

b my nh nc c nhng quy nh rt khc so vi Hin php 1946. C ch tp trung

c Hin php ny th hin bng nhiu quy nh (cc t chc chnh quyn a phng

c t chc nh nhau tt c cc cp chnh quyn a phng, Vin kim st nhn dn

vi chc nng kim st chung c thnh lp, cc cp ta n c t chc ra theo cc

n v hnh chnh) Nu nh Hin php 1946, b my nh nc c quy nh theo

nguyn tc phn quyn, th b my nh nc ca Hin php 1959 c t chc theo

nguyn tc tp quyn, quyn lc tp trung vo Quc hi.

Bt u t y, cc bn hin php ca nh nc Vit Nam mang tnh nh hng,

tnh chng trnh lnh o ca ng Cng sn i vi s pht trin theo con ng xy

dng CNXH.

Cu hi 41

Hin php 1980 c nhng c im v ni dung g ni bt?

Sau khi thng nht (nm 1975), t nc chuyn sang mt giai on mi, Hin

php 1980 c Quc hi kho VI k hp th 7 thng qua ngy 18/12/1980. Hin php

ny gm c 12 chng, 147 iu. So vi cc hin php trc y, Hin php nm 1980 l

bn hin php th hin r nt nht quan nim cng nhc v vic t chc v xy dng

CNXH, hc tp kinh nghim ca cc nc trong h thng Lin X v ng u trc

y.

Ti Chng I, Hin php xc nh ch chnh tr ca nc Cng ho XHCN

Vit Nam l nh nc chuyn chnh v sn (iu 2). Ln u tin, Hin php khng

nh r vai tr ca ng Cng sn Vit Nam l lc lng duy nht lnh o nh nc

v x hi (iu 4). Hin php khng quy nh v s hu t nhn, nh nc ch bo h ti

sn thuc s hu c nhn vi mc ch p ng nhng nhu cu sinh hot. Cng t

Hin php 1980, t ai c quy nh l thuc s hu ton dn (iu 19) do nh nc

thng nht qun l (iu 20), t , cc hnh thc s hu t nhn hay cng ng v t

ai khng c tha nhn.

43

B my nh nc theo Hin php 1980 th hin rt r nguyn tc trch nhim tp

th, cc thit ch trch nhim c nhn c thay bng cc c quan tp th cng chu trch

nhim. V d nh ch nh nguyn th quc gia - Ch tch nc - ca Hin php 1959

c thay bng Hi ng nh nc (ng thi l nguyn th quc gia tp th v l c

quan thng trc ca Quc hi). Tng t, Hi ng Chnh ph c thay th bng Hi

ng B trng. Hin php 1980 l hin php ca c ch c - c ch k hoch ho tp

trung, quan liu, bao cp y t nc n khng hong kinh t v x hi.

Cu hi 42

Hin php 1992 c nhng c im v ni dung g ni bt?

Cng vi cng cuc i mi ton din v kinh t, x hi v chnh tr (chnh thc

bt u t nm 1986), trong bi cnh phe XHCN trn th gii c nhiu bin ng ln

(nhng nm 1989 1991), y ban sa i Hin php, do Ch tch Hi ng Nh nc

V Ch Cng ng u, c thnh lp sa i ton din Hin php 1980. Hin php

1992 c Quc hi kho VII thng qua ngy 15/4/1992, gm 12 chng, 147 iu. V

mt ni dung, Hin php ny c rt nhiu thay i th hin nhn thc mi so vi Hin

php 1980.

Chng I Hin php 1992 quy nh v ch chnh tr. Hin php th ch ho

ng li i mi, ng thi tip tc khng nh vai tr lnh o ca ng Cng sn i

vi nh nc v x hi (ti iu 4). Quyn lc nh nc tp trung thng nht vo Quc

hi, khng phn thnh chia cc quyn lp php, hnh php v t php theo thuyt tam

quyn phn lp. Ba chng tip theo quy nh v ch kinh t (Chng II), vn ho,

gio dc khoa hc v cng ngh (Chng III), bo v t quc (Chng IV). Chng V

quy nh v quyn v ngha v c bn ca cng dn. Hin php quy nh r hn v y

hn cc quyn v ngha v ca cng dn. Chng VI n Chng X quy nh v b

my Nh nc.

Cu hi 43

Hin php 1992 c sa i, b sung nhng ni dung g vo nm 2001?

Hin php nm 1992 gp phn vo vic khc phc nhng nh hng ca khng

hong kinh t v x hi, thc y nn kinh t quc gia pht trin v hi nhp quc t. Mt

thp nin sau , nhng quy nh ca Hin php 1992 bc l nhng hn ch lm cn

tr hot ng qun l nh nc v s pht trin ca cc thnh phn kinh t. Ti i hi

44

ng ln th IX, Bo co Chnh tr ca Ban chp hnh Trung ng Kho VIII xc

nh ch trng nghin cu sa i, b sung mt s iu ca Hin php nm 1992 cho

ph hp vi tnh hnh mi. Trng tm ca vic sa i ln ny l cc quy nh v b my

nh nc.

Trong nm 2001, theo Ngh quyt s 51/2001/QH10 ca Quc hi, Hin php

1992 c sa i, b sung mt s ni dung. Trc ht, c thm vic xc nh nh nc

Cng ho XHCN Vit Nam l Nh nc php quyn XHCN ca dn, do dn, v dn

(iu 2). Mc d tip tc khng nh quyn lc nh nc l thng nht, Hin php

phn no ghi nhn s hp l ca l thuyt phn quyn, theo quy nh: c s phn

cng v phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php,

hnh php, t php (iu 2).

ng thi, quyn lc ca Quc hi c tng cng bng vic ct b quyn ph

chun vic b nhim cc chc danh b trng v tng ng ca y ban Thng v

Quc hi. Tng cng trch nhim ca Chnh ph trc Quc hi bng vic quy nh

Quc hi c quyn b phiu tn nhim cc b trng v c Th tng ngi ng u

Chnh ph. Ngoi ra, chc nng kim st chung ca Vin kim st c ct b nhm

trnh s chng cho gia cc c quan v tng cng s tp trung vo chc nng cng t,

kim st cc hot ng t php ca h thng c quan ny.

Cu hi 44

Ti sao Hin php 1992 cn tip tc c sa i, b sung?

Nh cp, im mi ln nht trong ln sa i Hin php 1992 vo nm 2001

l ghi nhn vic xy dng nh nc php quyn, t chc quyn lc nh nc c s phn

cng gia cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php v

t php. Tuy nhin, bc vo giai on xy dng nh nc php quyn v hi nhp quc

t, vn cn nhiu th ch Vit Nam khng cn ph hp, thm ch qu lc hu, khng

nhng khng ng vai tr hiu qu trong vic n nh v pht trin x hi, m cn gy ra

nhiu h ly nh tnh trng tham nhng, vi phm cc quyn con ngi, thiu thng nht

trong thc thi php lut nhiu mc khc nhau.

Pht trin kinh t th trng phi da trn nn tng php quyn nhm chng li

tnh trng thiu minh bch, tha ha quyn lc, mu cu li ch nhm v bo v cc quyn

t do ca nhn dn. Php quyn l s gii hn v kim sot quyn lc nh nc trong

khun kh hin php v php lut. Hn na, ton cu ha v hi nhp i hi nh nc

Vit Nam phi thay i tun th cc chun mc ph qut chung ca th gii trn cc

45

phng din kinh t, vn ha, x hi v chnh tr. Do vy, nhn dn v ton x hi mong

i hin php hin hnh cn c sa i thm nhiu ni dung cn bn, gp phn gii

quyt nhiu vn ang t ra i vi quc gia.

46

PHN II

CC NI DUNG C BN CA HIN PHP

Cu hi 45

Hin php thng bao gm nhng ni dung g?

Cc bn hin php c in (ra i trc nm 1945), thng c ni dung ngn gn,

xc tch, ch yu tp trung vo t chc b my nh nc (gm cc c quan lp php,

hnh php v t php, mi quan h chnh quyn trung ng vi a phng) v lit k

cc quyn con ngi c bn.

Cc hin php ra i sau nm 1945, c bit l t sau nm 1990, thng c ni

dung phong ph hn, bao trm nhiu lnh vc khc ca i sng x hi. Bn cnh cc ni

dung nh trong hin php c in, hin php hin i thng quy nh c th hn v cc

c quan nh nc trung ng, quy nh cc c quan hin nh c lp (Kim ton, y

ban Bu c, y ban Nhn quyn), quy nh v nhiu quyn trong lnh vc kinh t, x

hi, vn haMt s hin php cn quy nh nhng ni dung mang tnh chnh sch, nh

hng nh pht trin kinh t, vn ha (nh Hin php Philippin 1986, hin php cc nc

XHCN ). K t thp k 1980 tr li y, cc bn hin php hin i quy nh ngy

cng nhiu thit ch hin nh c lp nhm tng cng gim st s lm quyn v phng,

chng tham nhng, v d nh Hi ng Bu c, U ban Nhn quyn quc gia, U ban

chng Tham nhng quc gia, U ban cng v, Ombudsman, C quan bo hin

Cu hi 46

Quyn con ngi, quyn cng dn v quyn hin nh c g khc nhau?

Quyn con ngi (human rights) thng c hiu l nhng nhu cu, li ch t

nhin, vn c v khch quan ca con ngi c ghi nhn v bo v bi php lut quc

gia v quc t. Quyn cng dn (citizens rights) l nhng quyn con ngi c cc nh

nc tha nhn v p dng cho cng dn ca mnh. Vi ngha l mt khi nim gn

lin vi nh nc, th hin mi quan h gia cng dn vi nh nc, c xc nh

thng qua ch quc tch, quyn cng dn l tp hp nhng quyn t nhin c php

lut ca mt nc ghi nhn v bo m, nhng ch yu dnh cho nhng ngi c quc

tch ca nc .

Quyn con ngi khng b b hp trong mi quan h gia c nhn vi nh nc

m th hin mi quan h gia c nhn vi ton th cng ng nhn loi. V phm vi p

47

dng, do khng b gii hn bi ch nh quc tch, ch th ca quyn con ngi l tt c

cc thnh vin ca gia nh nhn loi, bt k v th, hon cnh, ni c tr... Ni cch

khc, quyn con ngi c p dng mt cch bnh ng vi tt c mi ngi thuc mi

dn tc ang sinh sng trn phm vi ton cu, khng ph thuc vo bin gii quc gia, t

cch c nhn hay mi trng sng ca ch th quyn. V d, mt ngi nc ngoi s

khng c hng mt s quyn cng dn, chng hn nh quyn bu c, ng c... tuy

nhin, ngi vn c hng cc quyn con ngi ph bin p dng cho mi thnh

vin ca nhn loi trong mi hon cnh, c th nh quyn sng, quyn t do v an ninh

c nhn...

Quyn hin nh l cc quyn c hin php quc gia ghi nhn v bo v. Khi

nim quyn hin nh thng c s dng khi mun nhn mnh rng mt quyn no

c hin php, o lut ti cao, bo v. Tuy nhin, iu ny khng c ngha l cc

quyn hin nh c gi tr cao hn v cn phi bo v tt hn cc quyn khng hin nh.

T quan im chung ca cng ng quc t v quyn con ngi, quyn hin nh n

gin ch l cc quyn d b xm phm v cn phi c bo v c bit hn so vi cc

quyn khc. Chnh v vy, hin php ca mt s quc gia (v d nh Hoa K, Lin bang

Nga..) c quy nh nu r, vic hin nh cc quyn khng c ngha l coi nh cc quyn

khng hin nh.

Cu hi 47

Vic quy nh cc quyn trong hin php c mi quan h nh th no vi cc iu

c quc t v quyn con ngi m quc gia l thnh vin?

Vic quy nh cc quyn trong hin php cn c s tng thch vi quy nh ca

cc iu c quc t v quyn con ngi m quc gia l thnh vin. Hin php mt s

quc gia dn chiu, nu tn hoc cam kt tn trng cc quyn trong Tuyn ngn quc t

nhn quyn (1948) v mt s cng c quc t c bn m quc gia gia nhp (v d

nh Hin php Nam